Doi Moi Su Nghiep Va Phat Trien Con Nguoi

TRUNG TÊM KHOA HOÅC XAÄ HÖÅI VAÂ NHÊN VÙN QUÖËC GIA

BAÁO CAÁO PHAÁT TRIÏÍN CON NGÛÚÂI VIÏÅT NAM

2001

ÀÖÍI MÚÁI VAÂ SÛÅ NGHIÏÅP PHAÁT TRIÏÍN CON NGÛÚÂI (SAÁCH THAM KHAÃO)

NHAÂ XUÊËT BAÃN CHÑNH TRÕ QUÖËC GIA Haâ Nöåi - 2001

Cuöën saách naây àûúåc xuêët baãn trong chûúng trònh xêy dûång Baáo caáo quöëc gia vïì phaát triïín con ngûúâi do Trung têm Khoa hoåc Xaä höåi vaâ Nhên vùn Quöëc gia chuã trò vúái sûå giuáp àúä cuãa Chûúng trònh Phaát triïín cuãa Liïn húåp quöëc (UNDP) taåi Viïåt Nam. Caác yá kiïën àaánh giaá, phên tñch, kiïën nghõ trong Baáo caáo naây laâ cuãa caá nhên caác taác giaã chûá khöng nhêët thiïët phaãn aánh quan àiïím chñnh thûác cuãa Chñnh phuã Viïåt Nam, Chûúng trònh Phaát triïín Liïn húåp quöëc taåi Viïåt Nam hay Trung têm Khoa hoåc Xaä höåi vaâ Nhên vùn Quöëc gia.

Maä söë:

CTQG (2001)

Lúâi tûåa

K

hi tuyïn böë khai sinh nûúá c Viïå t Nam Dên chuã Cöå n g hoaâ trong ngaâ y 2 thaá n g 9 nùm 1945, giûä a voâ n g vêy cuã a giùå c àoá i , giùå c döë t vaâ giùå c ngoaå i xêm, Chuã tõch Höì Chñ Minh àaä long troå n g tuyïn böë rùç n g quyïì n söë n g, quyïì n àûúå c mûu cêì u haå n h phuá c laâ nhûä n g quyïì n cú baã n , töë i thûúå n g vaâ bêë t khaã xêm phaå m cuã a moå i ngûúâ i vaâ moå i dên töå c . Ngûúâ i khùè n g àõnh vúá i toaâ n thïë giúá i rùç n g àoá cuä n g laâ muå c àñch töë i cao cuã a moå i haâ n h àöå n g cuã a têë t caã nhên dên Viïå t Nam vaâ cuã a nhaâ nûúá c Viïå t Nam Dên chuã Cöå n g hoaâ non treã . Lúâ i tuyïn böë cuã a Chuã tõch Höì Chñ Minh laâ sûå àuá c kïë t tinh hoa truyïì n thöë n g nhên àaå o xuyïn suöë t lõch sûã mêë y nghòn nùm àêë u tranh dûå n g nûúá c vaâ giûä nûúá c cuã a dên töå c Viïå t Nam. Àoá cuä n g laâ sûå kïë t húå p möå t giaá trõ trûúâ n g töì n cuã a loaâ i ngûúâ i vúá i truyïì n thöë n g vùn hoaá Viïå t Nam: phaá t triïí n phaã i vò con ngûúâ i , do con ngûúâ i vaâ cuã a con ngûúâ i . Cöng cuöå c àöí i múá i gêì n hai mûúi nùm qua cuã a Viïå t Nam laâ sûå tiïë p tuå c nhêë t quaá n triïë t lyá phaá t triïí n mang tñnh dên töå c truyïì n thöë n g vaâ nhên loaå i àoá . Bùç n g viïå c thay àöí i cú chïë kinh tïë , thûå c hiïå n chñnh saá c h múã cûã a vaâ chuã àöå n g höå i nhêå p kinh tïë quöë c tïë , àöí i múá i àaä múã ra möå t khöng gian phaá t triïí n múá i àêì y triïí n voå n g cho têë t caã nhên dên Viïå t Nam. Trong khöng gian àoá , caá c cú höå i phaá t triïí n àûúå c taå o ra ngaâ y caâ n g phong phuá ; caá c àiïì u kiïå n thûå c hiïå n cú höå i ngaâ y caâ n g àûúå c nêng cao; baã n sùæ c dên töå c vaâ nhûä n g lûå a choå n riïng cuã a Viïå t Nam kïë t húå p vaâ hoaâ húå p vúá i caá c giaá trõ vùn hoaá vaâ tinh hoa trñ tuïå cuã a loaâ i ngûúâ i . LÚÂI TÛÅA

Chñnh nhúâ àoá , trong caá c thaâ n h tûå u to lúá n maâ àöí i múá i mang laå i , chung quy laå i vaâ nöí i bêå t nhêë t vêî n laâ caá c thaâ n h tûå u phaá t triïí n con ngûúâ i . Sau möå t thúâ i gian àöí i múá i chûa daâ i , Viïå t Nam àaä nhanh choá n g thoaá t khoã i tònh traå n g khuã n g hoaã n g vaâ bûúá c vaâ o quyä àaå o tùng trûúã n g kinh tïë nhanh vaâ bïì n vûä n g, söë ngûúâ i coâ n phaã i söë n g trong caã n h àoá i ngheâ o giaã m xuöë n g nhanh choá n g; àúâ i söë n g vùn hoaá vaâ tinh thêì n cuã a ngûúâ i dên àûúå c caã i thiïå n roä rïå t ; moå i ngûúâ i àûúå c tiïë p cêå n dïî daâ n g hún vúá i caá c cú höå i phaá t triïí n vaâ àûúå c tham gia àêì y àuã vaâ coá chêë t lûúå n g hún vaâ o quaá trònh hoaå c h àõnh vaâ thûå c hiïå n caá c chñnh saá c h. Nhaâ nûúá c cuâ n g vúá i caá c töí chûá c xaä höå i chia seã vúá i dên traá c h nhiïå m vaâ nghôa vuå phaá t triïí n quöë c gia vúá i sûå tin cêå y ngaâ y caâ n g àûúå c cuã n g cöë úã caã hai phña. Viïå c múã röå n g caá c möë i giao lûu quöë c tïë àaä laâ m cho thïë giúá i hiïí u Viïå t Nam hún vaâ nhúâ àoá , hai bïn coá thïí chia seã vúá i nhau töë t hún caá c thaâ n h tûå u phaá t triïí n . Kïë t quaã noá i trïn cuã a sûå lûå a choå n con àûúâ n g phaá t triïí n cuã a Viïå t Nam trong thúâ i àaå i ngaâ y nay phaã n aá n h thûå c chêë t àõnh hûúá n g xaä höå i chuã nghôa cuã a quaá trònh àöí i múá i . Chuá n g ta tûå tin noá i rùç n g àöí i múá i laâ möå t sûå lûå a choå n àuá n g àùæ n cuã a Viïå t Nam. Àöí i múá i àaä taå o ra thïë vaâ lûå c múá i cho sûå phaá t triïí n àêë t nûúá c , giuá p giaã i quyïë t töë t hún, troå n veå n hún caá c nhiïå m vuå phaá t triïí n con ngûúâ i . Tuy nhiïn, cêì n nhêå n roä rùç n g àêë t nûúá c Viïå t Nam àang bûúá c vaâ o möå t giai àoaå n phaá t triïí n múá i . Trûúá c möå t thïë giúá i àang trong xu hûúá n g toaâ n cêì u hoaá kinh tïë vaâ chuyïí n sang kinh tïë tri thûá c , nhûä n g cú höå i vaâ thaá c h thûá c àöë i vúá i iii

Viïå t Nam caâ n g böå c löå roä hún. Trong böë i caã n h àoá , phaá t huy sûá c maå n h toaâ n dên töå c , tiïë p tuå c àöí i múá i , chuã àöå n g höå i nhêå p kinh tïë quöë c tïë , àêí y maå n h cöng nghiïå p hoaá , hiïå n àaå i hoaá àêë t nûúá c laâ cûå c kyâ quan troå n g àïí cuã n g cöë vaâ nêng cao chêë t lûúå n g cuã a sûå phaá t triïí n con ngûúâ i úã Viïå t Nam. “Baáo caáo Phaát triïín Con ngûúâi Viïåt Nam nùm 2001” laâ baá o caá o àêì u tiïn cuã a Viïå t Nam do chñnh ngûúâ i Viïå t Nam viïë t àaä àïì cêå p möå t caá c h coá hïå thöë n g, tûúng àöë i toaâ n diïå n vaâ sêu sùæ c caá c vêë n àïì cú baã n nhêë t vïì phaá t triïí n con ngûúâ i hiïå n nay úã

Viïå t Nam. Töi hy voå å n g vaâ tin tûúã n g rùç n g àêy laâ möå t sûå khúã i àêì u töë t àeå p , cuä n g laâ möå t sûå thuá c àêí y àöë i vúá i têë t caã chuá n g ta vïì nhiïå m vuå phaá t triïí n con ngûúâ i Viïå t Nam, nhû àaä àûúå c ghi trong vùn kiïå n Àaå i höå i Àaã n g lêì n thûá IX. Xin trên troå n g giúá i thiïå u “Baáo caáo Phaát triïín Con ngûúâi Viïåt Nam 2001” vúá i têë t caã caá c àöå c giaã trong vaâ ngoaâ i nûúá c , têë t caã nhûä n g ai àang cuâ n g chung nöî lûå c phêë n àêë u vò sûå nghiïå p PHAÁ T TRIÏÍ N CON NGÛÚÂ I .

PHAN VÙN KHAÃI Thuã tûúáng Chñnh phuã nûúác Cöång hoaâ Xaä höåi chuã nghôa Viïåt Nam

iv

BAÁO CAÁO PHAÁT TRIÏÍN CON NGÛÚÂI VIÏÅT NAM 2001

LÚÂI NOÁI ÀÊÌU

v

Lúâi Nhaâ xuêët baãn

T

rong suöë t quaá trònh xêy dûå n g vaâ baã o vïå àêë t nûúá c , Àaã n g vaâ Nhaâ nûúá c Viïå t Nam luön luön khùè n g àõnh: Con ngûúâ i laâ trung têm cuã a phaá t triïí n , con ngûúâ i laâ muå c tiïu vaâ cuä n g laâ àöå n g lûå c cuã a sûå phaá t triïí n . Tû tûúã n g naâ y , möå t lêì n nûä a àûúå c nhêë n maå n h vaâ cuå thïí hoaá taå i Àaå i höå i àaå i biïí u toaâ n quöë c lêì n thûá IX cuã a Àaã n g "Nêng lïn àaá n g kïí chó söë phaá t triïí n con ngûúâ i (HDI) cuã a nûúá c ta". "Chêë t lûúå n g àúâ i söë n g vêå t chêë t , vùn hoaá , tinh thêì n àûúå c nêng lïn roä rïå t trong möi trûúâ n g xaä höå i an toaâ n , laâ n h maå n h; möi trûúâ n g tûå nhiïn àûúå c baã o vïå vaâ caã i thiïå n ". Àïí cung cêë p cho baå n àoå c nhûä n g thöng tin vaâ taâ i liïå u tham khaã o böí ñch vïì àöí i múá i vaâ sûå nghiïå p phaá t triïí n con ngûúâ i Viïå t Nam trong hún nùm thêå p kyã qua, Nhaâ xuêë t baã n Chñnh trõ quöë c gia vúá i sûå cöå n g taá c cuã a Trung têm Khoa hoå c xaä höå i vaâ Nhên vùn Quöë c gia xuêë t baã n cuöë n saá c h Baáo caáo phaát triïín con ngûúâi Viïåt Nam 2001 - Àöíi múái vaâ sûå nghiïåp phaát triïín con ngûúâi. Nöå i dung chuã yïë u cuã a cuöë n saá c h nïu lïn nhûä n g thaâ n h tûå u phaá t triïí n con ngûúâ i

àaä àaå t àûúå c trong quaá trònh àöí i múá i úã nûúá c ta trong thúâ i gian qua. Bïn caå n h nhûä n g thaâ n h tûå u , cuöë n saá c h cuä n g chó ra nhûä n g thaá c h thûá c gay gùæ t maâ Viïå t Nam seä phaã i àöë i mùå t vaâ nhûä n g nhiïå m vuå phaã i tiïë p tuå c giaã i quyïë t trong quaá trònh tiïë p tuå c àöí i múá i vò muå c tiïu phaá t triïí n con ngûúâ i . Lêì n àêì u tiïn, cuöë n saá c h àûa ra caá c chó söë phaá t triïí n con ngûúâ i cú baã n cuã a Viïå t Nam nhû chó söë HDI, HPI, vaâ GDI cuã a 61 tónh, thaâ n h trong caã nûúá c . Nöå i dung cuã a cuöë n saá c h àïì cêå p àïë n möå t chuã àïì röå n g, yïu cêì u sûå phöë i húå p liïn ngaâ n h cao, vaâ àûúå c thûå c hiïå n trong àiïì u kiïå n nùng lûå c vaâ kinh nghiïå m coâ n haå n chïë , caá c nguöì n dûä liïå u chûa thêå t àêì y àuã nïn khoá traá n h khoã i nhûä n g khiïë m khuyïë t . Chuá n g töi mong nhêå n àûúå c nhûä n g yá kiïë n àoá n g goá p cuã a baå n àoå c àïí lêì n xuêë t baã n sau àûúå c töë t hún. Vúá i nhûä n g thöng tin vaâ phûúng phaá p tiïë p cêå n múá i , hy voå n g cuöë n saá c h seä laâ möå t taâ i liïå u tham khaã o böí ñch vïì nhûä n g vêë n àïì phaá t triïí n hiïå n nay cuã a àêë t nûúá c ta. Xin trên troå n g giúá i thiïå u cuöë n saá c h vúá i baå n àoå c . Haâ Nöå i , thaá n g 11 nùm 2001 NHAÂ XUÊË T BAÃ N CHÑNH TRÕ QUÖË C GIA

LÚÂI NHAÂ XUÊËT BAÃN

v

Lúâi noái àêìu

L

õch sûã nhên loaå i laâ lõch sûã phaá t triïí n cuã a con ngûúâ i . Trong quaá trònh àoá , ûúá c mú coá möå t cuöå c söë n g tûå do, döì i daâ o vïì vêå t chêë t , phong phuá vïì tinh thêì n , khöng ngûâ n g àûúå c nêng cao vïì tri thûá c cuã a möî i ngûúâ i luön àûúå c êë p uã vaâ theo àuöí i qua moå i thïë hïå , moå i thúâ i àaå i . Tuy nhiïn, trong nhûä n g giai àoaå n lõch sûã khaá c nhau, khi theo àuöí i muå c àñch àoá , troå n g têm vaâ muå c tiïu phaá t triïí n laå i khöng hoaâ n toaâ n nhû nhau. Nùm mûúi nùm trúã laå i àêy, phaá t triïí n àaä trúã thaâ n h möå t cú höå i thûå c sûå cho nhiïì u quöë c gia, nhiïì u cöå n g àöì n g trïn thïë giúá i . Xuêë t phaá t tûâ tònh traå n g ngheâ o naâ n , laå c hêå u , bõ phuå thuöå c nùå n g nïì vïì kinh tïë , nhiïì u quöë c gia àaä coi viïå c múã röå n g nùng lûå c saã n xuêë t cuã a caã i , thuá c àêí y tùng trûúã n g kinh tïë laâ muå c tiïu haâ n g àêì u trong chiïë n lûúå c phaá t triïí n cuã a mònh. Phuâ húå p vúá i sûå lûå a choå n àoá , tùng trûúã n g kinh tïë àûúå c xem laâ chòa khoaá cuã a moå i sûå phaá t triïí n . Tuy caá c h nhòn nhêå n naâ y khöng phaã i laâ hoaâ n toaâ n bêë t húå p lyá , song sûå thiïn lïå c h quaá mûá c túá i muå c tiïu tùng trûúã n g àaä chi phöë i àaá n g kïí tû duy phaá t triïí n cuã a àöng àaã o caá c quöë c gia trong caã möå t thúâ i gian daâ i . Vúá i caá c h nhòn àoá , con ngûúâ i , vúá i tû caá c h laâ muå c tiïu àñch thûå c cuã a sûå phaá t triïí n , àöi khi àaä bõ xem nheå . Nhiïì u núi, nhiïì u luá c con ngûúâ i thuêì n tuyá àûúå c coi laâ möå t yïë u töë saã n xuêë t , cho duâ laâ yïë u töë quan troå n g nhêë t trong viïå c thuá c àêí y tùng trûúã n g kinh tïë vaâ phaá t triïí n . Tûúng ûá n g vúá i sûå thiïn lïå c h àoá , nhûä n g khña caå n h xaä höå i cuã a sûå phaá t triïí n , nïë u coá àûúå c chuá yá , thò cuä n g thûúâ n g chó àûúå c nhêë n maå n h úã

LÚÂI NOÁI ÀÊÌU

khña caå n h phên phöë i laå i caá c kïë t quaã saã n xuêë t thöng qua Nhaâ nûúá c . Bêë t bònh àùè n g vïì cú höå i , sûå ngheâ o khoá cuã a möå t böå phêå n khöng nhoã dên cû nhiïì u khi àûúå c coi nhû caá i giaá têë t yïë u phaã i traã cho tùng trûúã n g vaâ phaá t triïí n kinh tïë . Caá c h nhòn thiïn lïå c h vïì phaá t triïí n , vïì con ngûúâ i trong phaá t triïí n nhû vêå y àaä tûâ n g laâ möå t yïë u töë caã n trúã maå n h meä quaá trònh phaá t triïí n bïì n vûä n g. Vò vêå y , möå t caá c h tiïë p cêå n múá i vïì phaá t triïí n , coá tñnh hïå thöë n g, mang àêå m chêë t nhên vùn àaä àõnh hònh ngaâ y caâ n g roä neá t trong tû duy phaá t triïí n cuã a nhiïì u quöë c gia: Phaá t triïí n laâ sûå múã röå n g phaå m vi lûå a choå n cuã a con ngûúâ i àïí àaå t àïë n möå t cuöå c söë n g trûúâ n g thoå khoeã maå n h, coá yá nghôa vaâ xûá n g àaá n g vúá i con ngûúâ i àaä nhêå n àûúå c sûå uã n g höå ngaâ y caâ n g röå n g khùæ p . Quan àiïí m naâ y bao haâ m hai khña caå n h chñnh laâ múã röå n g caá c cú höå i lûå a choå n vaâ nêng cao nùng lûå c lûå a choå n vaâ thûå c hiïå n sûå lûå a choå n cuã a con ngûúâ i àïí hoå thûå c sûå àûúå c hûúã n g thuå möå t cuöå c söë n g haå n h phuá c , bïì n vûä n g. Quan niïå m múá i vïì phaá t triïí n àaä àûúå c thïí hiïå n ngaâ y caâ n g toaâ n diïå n vaâ hoaâ n chónh hún trong caá c Baá o caá o Phaá t triïí n con ngûúâ i hùç n g nùm cuã a Chûúng trònh Phaá t triïí n Liïn húå p quöë c (UNDP). Noá àaä coá aã n h hûúã n g sêu röå n g trïn phaå m vi toaâ n thïë giúá i . Tûâ lêì n xuêë t baã n àêì u tiïn nùm 1990, Baá o caá o Phaá t triïí n Con ngûúâ i cuã a UNDP, vúá i caá c chuã àïì khaá c nhau, àaä trúã thaâ n h möå t taâ i liïå u àûúå c thaã o luêå n söi nöí i úã nhiïì u diïî n àaâ n . Caá c Baá o caá o àïì u àûa ra nhûä n g phên tñch sêu sùæ c , toaâ n diïå n vïì nhûä n g thaá c h thûá c vaâ cú höå i múá i àöë i vúá i quaá trònh phaá t vii

triïí n con ngûúâ i , tûâ àoá àïì xuêë t caá c kiïë n nghõ chñnh saá c h trïn phaå m vi toaâ n cêì u cuä n g nhû trong khuön khöí tûâ n g quöë c gia hûúá n g túá i sûå phaá t triïí n bïì n vûä n g, cöng bùç n g, àêå m tñnh nhên vùn. Nhiïì u quöë c gia trïn thïë giúá i , vúá i sûå húå p taá c höî trúå cuã a Chûúng trònh Phaá t triïí n cuã a Liïn húå p quöë c , àaä lêì n lûúå t cho xuêë t baã n caá c Baá o caá o Quöë c gia vïì Phaá t triïí n Con ngûúâ i . Vúá i caá c chuã àïì , nöå i dung phong phuá , àïì cêå p nhûä n g vêë n àïì phaá t triïí n bûá c xuá c nhêë t cuã a möî i quöë c gia, caá c Baá o caá o Phaá t triïí n con ngûúâ i àaä coá àoá n g goá p àaá n g kïí vaâ o viïå c thaã o luêå n vaâ xêy dûå n g caá c chñnh saá c h phaá t triïí n , nêng cao nhêå n thûá c vaâ cú höå i tham gia cuã a caá c têì n g lúá p dên cû vaâ caá nhên vaâ o quaá trònh phaá t triïí n chung. Hïå thöë n g chó tiïu phaá t triïí n con ngûúâ i àûúå c Chûúng trònh Phaá t triïí n cuã a Liïn húå p quöë c xêy dûå n g vaâ khöng ngûâ n g hoaâ n thiïå n cuä n g àoá n g goá p àaá n g kïí vaâ o viïå c nhêå n thûá c roä raâ n g, cuå thïí hún caá c ûu tiïn phaá t triïí n , giaá m saá t theo doä i quaá trònh phaá t triïí n úã caã têì m quöë c gia vaâ so saá n h quöë c tïë . Quaá trònh xêy dûå n g Baá o caá o Phaá t triïí n con ngûúâ i úã Viïå t Nam àûúå c triïí n khai chêå m hún so vúá i nhiïì u nûúá c . Caá c h àêy hai nùm, Chûúng trònh Phaá t triïí n cuã a Liïn húå p quöë c àaä chñnh thûá c thaã o luêå n vúá i Chñnh phuã Viïå t Nam vïì viïå c triïí n khai xêy dûå n g Baá o caá o Phaá t triïí n Con ngûúâ i àêì u tiïn úã Viïå t Nam. Trung têm Khoa hoå c Xaä höå i vaâ Nhên vùn Quöë c gia Viïå t Nam vinh dûå àûúå c giao nhiïå m vuå laâ m àêì u möë i phöë i húå p triïí n khai xêy dûå n g Baá o caá o naâ y . Trong quaá trònh xêy dûå n g Baá o caá o , caá c böå ngaâ n h coá liïn quan, Chûúng trònh Phaá t triïí n cuã a Liïn húå p quöë c taå i Haâ Nöå i vaâ nhiïì u cú quan nghiïn cûá u khaá c àaä tñch cûå c phöë i húå p hoaå t àöå n g, uã n g höå vaâ giuá p àúä nhiïå t tònh. Chuã àïì cuã a Baá o caá o naâ y laâ "Àöíi múái vaâ Sûå nghiïåp phaát triïín con ngûúâi úã Viïåt Nam". Baá o caá o àaä cöë gùæ n g nïu bêå t nhûä n g quan niïå m vïì phaá t triïí n con ngûúâ i cuã a Viïå t Nam vaâ nhûä n g thaâ n h tûå u phaá t triïí n con ngûúâ i maâ Viïå t Nam àaä àaå t àûúå c viii

trong nhiïì u thêå p kyã qua, àùå c biïå t trong quaá trònh àöí i múá i . Baá o caá o nhêë n maå n h rùç n g àöí i múá i chñnh laâ quaá trònh múã röå n g cú höå i lûå a choå n vaâ nêng cao nùng lûå c cuã a möî i ngûúâ i dên trong caá c hoaå t àöå n g kinh tïë , chñnh trõ, xaä höå i , vùn hoaá àa daå n g nhùç m àaå t àûúå c möå t cuöå c söë n g êë m no, àêì y àuã hún, maå n h khoeã , tûå do vaâ giaâ u trñ thûá c hún. Àöí i múá i cuä n g goá p phêì n nêng cao võ thïë cuã a ngûúâ i dên trong quaá trònh xêy dûå n g, hoaå c h àõnh caá c chñnh saá c h phaá t triïí n vò con ngûúâ i . Vaâ àïë n lûúå t mònh, chñnh caá c kïë t quaã àoá laå i trúã thaâ n h nguyïn nhên mang laå i nhûä n g thaâ n h cöng àêì y êë n tûúå n g cuã a quaá trònh àöí i múá i trong moå i lônh vûå c cuã a àúâ i söë n g xaä höå i . Baá o caá o cuä n g àïì cêå p àïë n nhûä n g thaá c h thûá c gay gùæ t maâ Viïå t Nam phaã i àöë i mùå t trong quaá trònh tiïë p tuå c àöí i múá i ; àêí y maå n h cöng nghiïå p hoaá , hiïå n àaå i hoaá ; chuã àöå n g höå i nhêå p kinh tïë quöë c tïë dûúá i taá c àöå n g cuã a toaâ n cêì u hoaá kinh tïë nhùç m muå c tiïu "dên giaâ u , nûúá c maå n h, xaä höå i cöng bùç n g, dên chuã , vùn minh". Àöë i mùå t vúá i caá c thaá c h thûá c àoá , nhûä n g nhiïå m vuå phaã i tiïë p tuå c giaã i quyïë t trong cöng cuöå c xoaá àoá i giaã m ngheâ o , taå o ra vaâ baã o àaã m cöng ùn viïå c laâ m cho haâ n g triïå u ngûúâ i lao àöå n g, nêng cao chêë t lûúå n g tùng trûúã n g, phaá t huy caá c lúå i thïë phaá t triïí n sùé n coá , xêy dûå n g vaâ tùng cûúâ n g caá c nùng lûå c caå n h tranh múá i , chuã àöå n g höå i nhêå p kinh tïë quöë c tïë thaâ n h cöng, nhanh choá n g caã i thiïå n àúâ i söë n g vêå t chêë t vaâ tinh thêì n cuã a moå i ngûúâ i dên vaâ baã o vïå möi trûúâ n g laâ rêë t nùå n g nïì . Lêì n àêì u tiïn, Baá o caá o cuä n g aá p duå n g caá c phûúng phaá p tñnh toaá n caá c chó söë phaá t triïí n con ngûúâ i cú baã n nhû chó söë HDI, chó söë HPI (chó söë ngheâ o khöí töí n g húå p ), chó söë GDI (chó söë phaá t triïí n giúá i ) cho toaâ n böå 61 tónh thaâ n h trong caã nûúá c . Àêy laâ möå t nöî lûå c khöng nhoã , àùå c biïå t trong tònh hònh caá c nguöì n dûä liïå u khöng àêì y àuã vaâ thiïë u nhêë t quaá n . Vò àêy laâ baã n Baá o caá o àêì u tiïn, laå i àïì cêå p möå t phaå m vi vêë n àïì röå n g, mang tñnh

BAÁO CAÁO PHAÁT TRIÏÍN CON NGÛÚÂI VIÏÅT NAM 2001

liïn ngaâ n h cao, àûúå c thûå c hiïå n trong àiïì u kiïå n nùng lûå c vaâ kinh nghiïå m xêy dûå n g Baá o caá o coâ n chûa àêì y àuã nïn Baá o caá o seä khoá traá n h khoã i nhûä n g khiïë m khuyïë t . Rêë t nhiïì u vêë n àïì vïì phaá t triïí n chûa àïì

cêå p hoùå c àïì cêå p chûa àêì y àuã , chûa gùæ n kïë t vúá i nhau àuã chùå t cheä . Hy voå n g nhûä n g vêë n àïì trïn seä àûúå c xûã lyá möå t caá c h töë t hún trong nhûä n g Baá o caá o sau. Haâ Nöå i , thaá n g 11 nùm 2001

ÀÖÎ HOAÂI NAM, Phoá giaám àöëc Trung têm Khoa hoåc Xaä höåi vaâ Nhên vùn Quöëc gia, Trûúãng ban Chó àaåo Baáo caáo Phaát triïín con ngûúâi Viïåt Nam

LÚÂI NOÁI ÀÊÌU

ix

x

BAÁO CAÁO PHAÁT TRIÏÍN CON NGÛÚÂI VIÏÅT NAM 2001

Lúâi giúái thiïåu cuãa UNDP Viïåt Nam

T

hay mùå t Chûúng trònh Phaá t triïí n Liïn húå p quöë c (UNDP), töi xin hên haå n h giúá i thiïå u vúá i baå n àoå c Baá o caá o phaá t triïí n con ngûúâ i àêì u tiïn cuã a Viïå t Nam. Baá o caá o naâ y trònh baâ y möå t caá c h toaâ n diïå n vaâ sêu sùæ c quaá trònh àöí i múá i àang diïî n ra úã Viïå t Nam trong böë i caã n h toaâ n cêì u hoaá . Caá c thaâ n h viïn cuã a nhoá m xêy dûå n g Baá o caá o àaä thaâ n h cöng trong viïå c lûå a choå n nöå i dung vaâ phûúng phaá p xêy dûå n g Baá o caá o phaã n aá n h quan àiïí m tiïë p cêå n vaâ giaã i quyïë t nhûä n g vêë n àïì vïì phaá t triïí n con ngûúâ i cuã a Viïå t Nam, coá àöë i chiïë u , so saá n h, sûã duå n g vaâ coá bûúá c phaá t triïí n khuön khöí lyá luêå n chung cuã a quan àiïí m phaá t triïí n con ngûúâ i cuã a UNDP. Quan àiïí m phaá t triïí n con ngûúâ i , àûúå c àïì cêå p vaâ phên tñch khaá kyä lûúä n g trong Baá o caá o naâ y laâ möå t chuã àïì àûúå c thaã o luêå n söi nöí i . Nhiïì u ngûúâ i Viïå t Nam àaä chia seã quan àiïí m phaá t triïí n chuá troå n g khöng chó riïng àïë n sûå phaá t triïí n kinh tïë . Roä raâ n g Quan àiïí m phaá t triïí n con ngûúâ i rêë t phuâ húå p vúá i nhûä n g àiïì u nïu ra trong Baã n Tuyïn ngön Àöå c lêå p , trong Tû tûúã n g Höì Chñ Minh, vaâ àõnh hûúá n g xaä höå i chuã nghôa maâ hiïå n nay Viïå t Nam àang theo àuöí i vúá i muå c tiïu “dên giaâ u , nûúá c maå n h, xaä höå i cöng bùç n g, dên chuã vaâ vùn minh", vúá i quan àiïí m phaá t triïí n lêë y con ngûúâ i laâ m trung têm nhû laâ möå t muå c tiïu töë i thûúå n g. Phaá t triïí n con ngûúâ i khöng àún thuêì n LÚÂI GIÚÁI THIÏÅU CUÃA UNDP VIÏÅT NAM

laâ möå t thaá c h thûá c mang tñnh kyä thuêå t , àoâ i hoã i nhûä n g giaã i phaá p kyä thuêå t . Phaá t triïí n con ngûúâ i laâ caã möå t quaá trònh thay àöí i sêu sùæ c , maå n h meä , liïn quan àïë n caã nhûä n g vêë n àïì thïí chïë , cú chïë , do vêå y cêì n àûúå c sûå uã n g höå vaâ giaá c ngöå röå n g raä i cuã a quêì n chuá n g nhên dên. Vò thïë , möå t Baá o caá o phaá t triïí n con ngûúâ i , hay noá i röå n g hún, möå t chiïë n lûúå c phaá t triïí n con ngûúâ i , phaã i àûúå c chñnh nhûä n g chuã nhên cuã a àêë t nûúá c àoá xêy dûå n g, soaå n thaã o , chuã trò thò múá i coá hiïå u quaã thûå c sûå . Vò nhûä n g lyá do nhû vêå y , viïå c xêy dûå n g Baá o caá o naâ y àaä aá p duå n g caá c h tiïë p cêå n àoá ngay tûâ àêì u . UNDP laâ möå t àöë i taá c tham gia quaá trònh xêy dûå n g Baá o caá o naâ y , nhûng sûå àoá n g goá p àoá laâ ñt oã i , chó dûâ n g úã mûá c àöå tû vêë n , goá p yá vaâ hiïå u chónh. Àêy thûå c sûå laâ möå t quaá trònh cuâ n g nhau hoå c hoã i , cuâ n g nhau xêy dûå n g nùng lûå c . Àiïì u quan troå n g úã àêy laâ xêy dûå n g àûúå c möå t baã n baá o caá o àûúå c moå i ngûúâ i cuâ n g tham khaã o , thaã o luêå n vaâ coá taá c àöå n g lêu daâ i . Àêy cuä n g laâ àõnh hûúá n g cho caá c hoaå t àöå n g nghiïn cûá u vïì phaá t triïí n con ngûúâ i úã Viïå t Nam trong tûúng lai maâ UNDP chuá n g töi seä nhiïå t thaâ n h uã n g höå . Mùå c duâ xeá t vïì nhiïì u phûúng diïå n , quaá trònh xêy dûå n g Baá o caá o coâ n quan troå n g hún caã nöå i dung Baá o caá o , töi tin tûúã n g rùç n g baå n àoå c seä tòm thêë y nhiïì u àiïì u lyá thuá trong baã n Baá o caá o naâ y . Theo möå t caá c h nhòn nhêå n mang àêå m neá t Viïå t Nam, Baá o caá o naâ y àaä nïu bêå t nhûä n g xi

thaâ n h tûå u trong quaá khûá , phên tñch nhûä n g thaá c h thûá c trong tûúng lai vaâ àïì xuêë t möå t loaå t nhûä n g kiïë n nghõ chñnh saá c h nhùç m tiïë p tuå c múã röå n g cú höå i vaâ nùng lûå c lûå a choå n cho moå i ngûúâ i dên. Lêì n àêì u tiïn, Baá o caá o cuä n g àûa ra caá c chó söë phaá t triïí n con ngûúâ i cuã a têë t caã caá c tónh thaâ n h trong caã nûúá c . Nhûä n g söë liïå u àoá cho chuá n g ta möå t bûá c tranh vïì sûå chïnh lïå c h trong lônh vûå c phaá t triïí n con

ngûúâ i giûä a caá c vuâ n g trong caã nûúá c àöì n g thúâ i cuâ n g laâ m cú súã cho viïå c àaá n h giaá nhûä n g tiïë n böå vaâ taá c àöå n g chñnh saá c h cho tûúng lai. Cuöë i cuâ n g, töi xin hïë t sûá c caã m ún nhûä n g ngûúâ i àaä tham gia àoá n g goá p cöng sûá c , yá tûúã n g, vaâ khñch lïå quaá trònh xêy dûå n g àêì y lyá thuá nhûng cuä n g rêë t khùæ t khe Baá o caá o Phaá t triïí n con ngûúâ i Viïå t Nam nùm 2001.

E.A. WATTEZ Àaåi diïån thûúâng truá, Chûúng trònh Phaát triïín Liïn húåp quöëc taåi Viïåt Nam

xii

BAÁO CAÁO PHAÁT TRIÏÍN CON NGÛÚÂI VIÏÅT NAM 2001

Lúâi caám ún

B

aá o caá o quöë c gia vïì phaá t triïí n con ngûúâ i naâ y àûúå c thûå c hiïå n búã i sûå húå p taá c cuã a rêë t nhiïì u caá nhên vaâ caá c töí chûá c khaá c nhau. Baá o caá o naâ y khöng thïí hoaâ n thaâ n h àûúå c nïë u khöng coá sûå höî trúå vaâ laâ m viïå c tñch cûå c cuã a caá c thaâ n h viïn tham gia xêy dûå n g Baá o caá o . Chuá n g töi vö cuâ n g caã m ún sûå húå p taá c quyá baá u àoá .

Caác thaânh viïn cuãa Ban Chó àaåo P G S. TS. Àöî Hoaâ i Nam, Phoá giaá m àöë c Trung têm Khoa hoå c Xaä höå i vaâ Nhên vùn Quöë c gia GS. VS. Phaå m Minh Haå c , Phoá trûúã n g ban thûá nhêë t Ban Khoa giaá o Trung ûúng TSKH. Phan Quang Trung, Thûá trûúã n g Böå Kïë hoaå c h vaâ Àêì u tû TS. Nguyïî n Têm Chiïë n , Thûá trûúã n g Böå Ngoaå i Giao TS. Àöî Nhû Àñnh, Thûá trûúã n g Böå Thûúng maå i TS. Phaå m Maå n h Huâ n g, Thûá trûúã n g Böå Y tïë TS. Nguyïî n Têë n Phaá t , Thûá trûúã n g Böå Giaá o duå c vaâ Àaâ o taå o GS. TSKH. Taâ o Hûä u Phuâ n g, Phoá chuã nhiïå m Uyã ban Kinh tïë vaâ Ngên saá c h cuã a Quöë c höå i . GS.TSKH. Nguyïî n Hûä u Tùng, Phoá trûúã n g ban Ban Khoa giaá o Trung ûúng TS. Nguyïî n Vùn Tiïë n , Phoá töí n g cuå c trûúã n g, Töí n g cuå c Thöë n g kï. TS. Trêì n Quöë c Toaã n , Phoá chuã nhiïå m Vùn phoâ n g Chñnh phuã LÚÂI CAÁM ÚN

TS. Nguyïî n Hûä u Duä n g, Viïå n trûúã n g Viïå n Khoa hoå c lao àöå n g vaâ caá c vêë n àïì xaä höå i , Böå Lao àöå n g - Thûúng binh - Xaä höå i . TSKH. Phan Höì n g Giang, Viïå n trûúã n g Viïå n Nghiïn cûá u vùn hoaá . Böå Vùn hoaá thöng tin. Caác thaânh viïn Nhoám tham gia viïët baáo caáo chuyïn àïì. TS. Nguyïî n Àònh Cûã , Trung têm Dên söë Àaå i hoå c Kinh tïë quöë c dên Haâ Nöå i Ths. Nguyïî n Maå n h Cûúâ n g, Böå Lao àöå n g - Thûúng binh vaâ Xaä höå i TS. Phaå m Xuên Àaå i , Viïå n Xaä höå i hoå c , Trung têm KHXH vaâ Nhên vùn Quöë c gia TS. Lï Baå c h Dûúng, Viïå n Xaä höå i hoå c , Trung têm KHXH vaâ Nhên vùn Quöë c gia ThS. Trêì n Haâ n Giang, Trung têm Nghiïn cûá u Phuå nûä vaâ Gia àònh, Trung têm KHXH vaâ Nhên vùn Quöë c gia TS. Phñ Maå n h Höì n g, Khoa Kinh tïë , Àaå i hoå c Quöë c gia TS.Vuä Xuên Nguyïå t Höì n g, Viïå n Quaã n lñ Kinh tïë Trung ûúng TS. Vuä Quöë c Huy, Àaå i hoå c Kinh tïë Quöë c dên Haâ Nöå i /UNDP Ths. Vuä Quang Minh, Böå Ngoaå i giao TS. Àùå n g Kim Sún, Giaá m àöë c Trung Têm Thöng tin , Böå NN vaâ PTNT TS. Nguyïî n Àònh Taâ i , Viïå n Quaã n lñ Kinh tïë Trung ûúng TS. Buâ i Têë t Thùæ n g, Viïå n Kinh tïë hoå c , xiii