De Cuong Van ( Van Xuoi)1

DAÃN CHÖÙNG CAÙC BAØI VAÊN XUOÂI LÔÙP 12 VI HAØNH - NGUYEÃN AÙI QUOÁC

1. Vaïch traàn baûn chaát baát taøi, heøn haï cuûa vua Khaûi Ñònh - Chaúng phaûi vaãn caùi muõi teït aáy, vaãn ñoâi maét xeách aáy, vaãn caùi maët buûng nhö voû chanh aáy aø? - Em thì thaáy haén ôû tröôøng ñua, troâng coù veû nhuùt nhaùt hôn, luùng ta luøng tuùng hôn cô, coù caû caùi chuïp ñeøn chuïp leân caùi ñaàu quaán khaên, caùc ngoùn tay thì ñeo ñaày nhöõng nhaãn. - Haén coøn laøm mình baät cöôõi hôn nöõa cô luùc haén ñeo leân ngöôøi ñuû caû boä luïa laø, ñuû caûboä haït cöôøm. - Theá hay haén ñaõ ñem taát caø caùc thöù ñoù ñeán tieän caám ñoà roài. - Vaø theá laø caùi kho giaûi trí cuûa chuùng ta saép caïn raùo nhö BÑD vaäy, nhaät baùo chaúng coøn gì ñeå boâi baùc leân giaáy caû. Ñuùng luùc ñoù thì… coù moät anh vua ñeán vôùi chuùng ta. - Hoâm nay chuùng ta coù maát tí tieàn naøo ñaâu maø ñöôïc xem vua ngay beân caïnh? Nghe noùi oâng baàu nhaø haùt muùa roái coù yù ñònh kyù giao keøo thueâ ñaáy… - Hay chaùn caûnh laøm moät oâng vua to, baây giôø laïi muoán neám thöû cuoäc ñôøi caùc caäu coâng töû beù? 2. Chaâm bieán chính saùch giaû doái, daõ man cuûa thöïc daân Phaùp - Phaøi chaêng laø ngaøi muoán bieát daân Phaùp, döôùi quyeàn ngöï trò cuûa baïn ngaøi laø Aleâchxaêng ñeä nhaát, coù ñöôïc sung söôùng , coù ñöôïc quyeån uoáng nhieàu röôïu vaø ñöôïc huùt nhieàu thuoác phieän baèng daân Nam, döôùi quyeàn ngöï trò cuûa ngaøi hay khoâng. - Caùi vui nhaát laø ngay ñeán chính phuû cuõng khoâng nhaän ra ñöôïc khaùch thaät cuûa mình nöõa, vaø ñeå chaén chaén khoûi thaát thoá trong nhieäm vuï tieáp taân, Chính phuû beøn ñoái ñaõi vôùi taát caû moïi ngöôøi An Nam vaøo haøng vua chuùa vaø phaùi tuøy tuøng ñi hoä giaù tuoát… coù theå noùi laø caùc vò baùm laáy ñeá giaøy toâi, dính chaët vôùi toâi nhö hình vôùi boùng. Vaø thaät laø caùc vò cuoáng cuoàng caû leân neáu maát huùt toâi chæ trong daêm phuùt !

TUYEÂN NGOÂN ÑOÄC LAÄP – HOÀ CHÍ MINH

1. Cô sôû phaùp lyù: - Trích baûn Tuyeân ngoân Ñoäc laäp naêm 1776 cuûa nöôùc Myõ: “ Taát caû moïi ngöôøi sinh ra ñeàu coù quyeàn bình ñaúng. Taïo hoùa cho hoï nhöõng quyeàn khoâng ai coù theå xaâm phaïm ñöôïc: trong nhöõng quyeàn aáy, coù quyeàn ñöôïc soáng, quyeàn töï do vaø quyeàn möu caàu haïnh phuùc” - Trích baûn Tuyeân ngoân Nhaân quyeàn vaø Daân quyeàn cuûa Caùch maïng Phaùp naêm 1791: “ Ngöôøi ta sinh ra töï do vaø bình ñaúng veà quyeàn lôïi, vaø phaûi luoân luoân ñöôïc töï do vaø bình ñaúng veà quyeàn lôïi” 2. Cô sôû thöïc teá a. Chính trò: - Veà chính trò, chuùng tuyeät ñoái khoâng cho nhaân daân ta moät chuùt töï

do daân chuû naøo. - Chuùng thi haønh nhöõng luaät phaùp daõ man. Chuùng laäp ra ba cheá ñoä khaùc nhau ôû Trung, Nam, Baéc ñeå ngaên caûn vieäc thoáng nhaát nöôùc nhaøcuûa ta, ñeå ngaên caûn daân toäc ta ñoaøn keát. - Chuùng laäp ra nhaø tuø nhieàu hôn tröôøng hoïc. Chuùng thaúng tay cheùm gieát nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc thöông noøi cuûa ta. Chuùng taém caùc cuoäc khôûi nghóa ta trong nhöõng beå maùu. - Chuùng raøng buoäc dö luaän, thi haønh chính saùch ngu daân. - Chuùng duøng thuoác phieän röôïu coàn ñeå laøm cho noøi gioáng ta suy nhöôïc. b. Kinh teá : - Veà kinh teá, chuùng boùc loät daân ta ñeán xöông tuûy, khieán cho daân ta ngheøo naøn, thieáu thoán , nöôùc ta xô xaùc, tieâu ñieàu. Chuùng cöôùp khoâng ruoäng ñaát, haøm moû, nguyeân lieäu. - Chuùng giöõ ñoäc quyeàn in giaáy baïc, xuaát caûng vaø nhaäp caûng. - Chuùng ñaët ra haøng traêm thöù thueá voâ lí, laøm cho daân ta, nhaát laø daân caøy vaø daân buoân, trôû neân baàn cuøng. - Chuùng khoâng cho caùc nhaø tö saûn ta ngoùc ñaàu leân. Chuùng boùc loät coâng nhaân ta moät caùch voâ cuøng taøn nhaãn. 3. Phaùp phaûn boäi laïi löïc löôïng ñoàng minh: - Muøa thu naêm 1940, phaùt xít Nhaät ñeán xaâm laêng Ñoâng Döông ñeå môû caên cöù ñaùnh ñoàng minh, thì boïn thöïc daân Phaùp quyø goái ñaàu haøng, môû cöûa nöôùc ta röôùc Nhaät. Töø ñoù daân ta chòu hai taàng xieàng xích: Phaùp vaø Nhaät. Töø ùñoù daân ta caøng cöïc khoå, ngheøo naøn. Keát quaû laø cuoái naêm ngoaùi sang ñaàu naêm nay, tö ø Quaûng Trò ñeán Baéc Kì hôn hai trieäu ñoàng baøo ta bò cheát ñoùi. - Ngaøy 9 thaùng 3 naêm nay, Nhaät töôùc khí giôùi cuûa quaân ñoäi Phaùp. Boïn thöïc daân Phaùp hoaëc laø boû chaïy, hoaëc laø ñaàu haøng. Theá laø chaúng nhöõng chuùng khoâng ‘ baûo hoä” ñöôc ta, traùi laïi, trong 5 naêm, chuùng ñaõ baùn nöôùc ta hai laàn cho Nhaät. - Söï thaät laø muøa thu naêm 1940, nöôùc ta ñaõ thaønh thuoäc ñòa cuûa Nhaät, chöù khoâng phaûi thuoäc ñòa cuûa Phaùp nöõa. - Söï thaät laø daân ta ñaõ laáy laïi nöôùc Vieät Nam töø tay Nhaät, chöù khoâng phaûi töø tay Phaùp. 4. Cuoäc ñaáu tranh cuûa daân toäc ta: - Phaùp chaïy, Nhaät haøng, vua Baûo Ñaïi thoaùi vò. - Bôûi theá cho neân, chuùng toâi, Laâm thôøi cuûa Chính phuû cuûa nöôùc Vieät Nam môùi, ñaïi bieåu cho toaøn daân Vieät Nam, tuyeân boá thoaùt li haún quan heä thöïc daân vôùi Phaùp, xoùa boû heát nhöõng hieäp öôùc maø Phaùp ñaõ kí veà nöôùc Vieät Nam, xoùa boû taát caû moïi ñaëc quyeàn cuûa Phaùp treân ñaát nöôùc Vieät Nam. - Moät daân toäc ñaõ gan goùc choáng aùch noâ leä cuûa Phaùp hôn 80 naêm nay, moät daân toäc ñaõ gan goùc ñöùng veà phe Ñoàng minh choáng phaùt xít maáy naêm nay, daân toäc ñoù phaûi ñöôïc töï do! Daân toäc ñoù phaûi ñöôïc ñoäc laäp! 5. Lôøi tuyeân boá ñoäc laäp - Nöôùc Vieät Nam coù quyeàn ñöôïc höôûng ñoäc laäp, vaø söï thaät ñaõ thaønh moät nöôùc töï do, ñoäc laäp. Toaøn theå daân toäc Vieät Nam quyeát ñem taát caø tinh thaàn vaø löïc löôïng, tính maïng vaø cuûa caøi ñeå giöõ vöõng quyeàn töï do, ñoäc laäp aáy.

ÑOÂI MAÉT – NAM CAO

1. Nhaân vaät Hoaøng: a. Ngoaïi hình : Anh vaãn böôùc kheäch khaïng, thong thaû bôûi vì ngöôùi khí to beùo quaù,vöøa böôùc vöøa bôi caùnh tay keành keäch ra hai beân, nhöõng khoâi thòt ôû beân döôùi naùch keành ra vaø troâng tuûn nguûn nhö ngaén quaù... treân boä maët anh: treân meùp moät caùi vaønh moùng ngöïa ria, nhö moät caùi baøn chaûi nhoû. b. Hoaøn caûnh soáng: - Anh Hoaøng laø moät nhaø vaên nhöng ñoàng thôøi cuõng laø moät tay chôï ñen raát taøi tình. Khi chuùng toâi ñeán noãi chæ coøn moär duùm xöông vaø raát nhieàu baûn thaûo chaúng bieát baùn cho ai, anh Hoaøng vaãn phong löu. Con choù cuûa anh chöa phaûi nhòn böõa naøo. Nhöng xaùc ngöôøi cheát ñoùi ngaäp ñöôøng phoá. Noù cheát coù leõ vì cheùn phaûi thòt ngöôøi öôn. - Khi taûn cö veà noâng thoân: Hoaøng vaãn giöõ loái soáng cuõ: nuoâi choù taây , aên mía öôùp hoa buôøi, chôi toå toâm, ñoïc Tam Quoác Chí, aên khoai lang vuøi, nguû maøn tuyn traéng toùat, chaên boâng thoang thoûang nöôùc hoa. - Ba giang nhaø gaïch saïch seõ. Haøng hieân roäng ôû ngoaøi. Saân gaïch, töôøng hoa. Moät maûnh vöôøn troàng rau töôi röôøi röôïi. Xinh xaén laém c. Caùch nhìn ngöôøi noâng daân vaø löïc löôïng khaùng chieán: - Anh tính ñôøi naøo anh ruoät taûn cö veà nhaø em maø ñeán luùc vôï ñeû, em baét ra moät caùi leàu ngoaøi vöôøn maø ñeû… thaáy anh baây giôø khoå sôû, em ñaõ chaúng thöông laïi coøn xæa xoùi, nhaéc ñeán nhöõng luùc hoang phí tröôùc maø xæ vaû. - Ngaøy mai theá naøo chuyeän anh ñeán chôi toâi cuõng chaïy khaép laøng. Hoï seõ keå raát raïch roøi teân anh, tuoåi anh, anh gaày beùo theá naøo, coù bao nhieâu noát ruoài ôû maët, coù maáy loã raùch ôû oáng quaàn beân traùi. - Laïi caùc oâng uûy ban vôùi caùc boá töï veä nöõa môùi cheát ngöôøi ta chöù! Hoï vöøa ngoá vöøa nhaëng xò. Ñaøn baø coù chöûa maø ñeán noåi cho laø coù löïu ñaïn giaét trong quaàn! Hoï ñaùnh vaàn xong moät caùi giaáy ít nhaát phaûi maát möôøi laêm phuùt, ñoäng thaáy ai ñi qua laø hoûi giaáy… hình nhö hoï cho caùi vieäc hoûi giaáy laø thuù laém. - Noåi khing bæ cuûa anh phì caû ra ngoaøi, theo caùi bieåu moâi daøi thöôøng thöôït. Muõi cuûa anh nhaên laïi nhö ngöõi muøi xaùc thoái, vôï choàng anh thi nhau keå toäi ngöôøi nhaø queâ ñuû thöù. Toaøn laø nhöõng ngöôøi ngu ñoän, loã maõng, ích kæ, tham lam, baàn tieän caû. - Caùc oâng thanh nieân, caùa baø phuï nöõ môùi baây giôø laïi caøng nhoá nhaêng. Vieát chöõ Quoác ngöõ sai vaàn maø laïi cöù hay noùi chuyeän chính trò roái rít caû leân. - Ngay caû thaèng Chuû tòch UÛy ban khu phoá ôû Haø Noäi luùc chöa ñaùnh nhau, noù laø moät anh haøng chaùu loøng. Baùn chaùo loøng thì noù bieát ñaùnh tieát canh, chöù bieát laøm UÛy ban theá naøo maø baét noù laøm UÛy ban. - Nhöng coâng taùc vôùi nhöõng ngöôøi nhö vaäy thì anh baûo coâng taùc laøm sao ñöôïc? Ñaønh ñeå caùc oâng aáy goïi laø phaûn ñoäng. - Anh ñaõ quen nhìn ñôøi vaø nhìn ngöôøi moät phía thoâi… anh cuõng chæ nhìn thaáy caùi ngoá beà ngoaøi cuûa noù, maø khoâng nhìn thaáy caùi nguyeân côù thaät ñeïp ñeõ beân trong.

d. Caùch nhìn laõnh tuï: - Toâi bi laém. Cöù quan saùt kó thì raát naûn. Nhöng toâi chöa naûn coù leû chæ vì toâi tin vaøo oâng cuï. - OÂng cuï laøm nhöõng vieäc noù cöø quaù, ñeán noãi toâi cho raèng duø daân mình coù toài ñi nöõa, oâng cuï xoay quanh roài vaãn cöù ñoäc laäp nhö thöôøng. 2. Nhaân vaät Ñoä: a. Caùch soáng: Chaáp nhaän “ laøm moät anh tuyeân truyeàn vieân nhaõi nheùp” mieãn laø coù ích cho caùch maïng, vaãn nguû ngay trong nhaø in, ñeøn saùng vaø maùy chaïy aàm aàm. b. Caùch nhìn noâng daân vaø cuoäc khaùng chieán: - Toâi cho anh bieát ngöôøi nhaø queâ mình coù tuïc kieâng. - Toâi mæm cöôøi, caét nghóa cho anh hieåu: luùc naøy hoï caàn ñeå yù ñeán ngöôøi laï maët tôùi laøng. - Thaáy ñöôïc “ caùi nguyeân côù ñeïp deõ beân trong” trong coâng vieäc anh thanh nieân ñoïc thuoäc loøng baøi baùo nhö moät con veït bieát noùi. - Teù ra ngöôøi noâng daân nöôùc mình vaãn coù theå laøm caùch maïng, maø laøm caùch maïng haêng haùi laém… voâ soá anh raêng ñen maét toeùt , goïi löïu ñaïn laø” nöïu ñaïn “, haùt Tieán quaân ca, nhö ngöôøi buoàn nguû caàu kinh maø luùc naøo ra traän thì xung phong, can ñaûm laém.

VÔÏ CHOÀNG A PHUÛ – TOÂ HOAØI

a. Mò tröôùc khi veà laøm daâu nhaø thoáng lyù: - Trai ñeán ñöùng nhaün vaùch ñaàu buoâng Mò - Ngaøy tröùôc Mò thoåi saùo gioûi. Mò uoáng chieác laù treân moâi, thoåi laù cuõng hay nhö thoåi saùo. Coù bieát bao nhieâu ngöôøi meâ, ngaøy ñeâm ñaõ thoåi saùo ñi theo Mò. b. Khi Mò laøm daâu nhaø thoáng lyù: - Ai ôû xa veà coù vieäc vaøo nhaø thoáng lyù Paù Tra thöôøng thaáy coù moät coâ con gaùi ngoài quay sôïi beân taûn ñaù tröôùc cöûa, caïnh taøu ngöïa. Luùc naøo cuõng vaäy duø quay sôïi, thaùi coû ngöïa, deät vaûi, cheû cuûi hay coõng nöôùc döôùi khe suoái leân , coâ aáy cuõng cuoái maët, maët buonà röôøi röôïi. - Coù ñeán haøng maáy thaùng, ñeâm naøo Mò cuõng khoùc. - ÔÛ laâu trong caùi khoå, Mò ñaõ quen khoå roài. Baây giôø thì Mò töôûng mình cuõng laø con traâu, mình cuõng laø con ngöïa, laø con traâu con ngöïa phaûi ñoåi caùi taøu nhöïa nhaø naøy ñeán ôû caùi taøu ngöïa nhaø khaùc, ngöïa chi bieát vieäc aên coû, bieát ñi laøm maø thoâi. Mò cuùi maët, khoâng nghó ngôïi nöõa, maø luùc naøo cuõng chæ nhôù ñi nhôù laïi nhöõng vieäc gioáng nhau , tieáp nhau veõ ra tröôùc maët, moãi naêm moãi muøa, moãi thaùng laïi laøm ñi laøm laïi: teát xong thì leân nuùi haùi thuoác phieän, giöõa naêm thì giaët ñay, ñeán muøa thì ñi nöông beû baép, vaø duø luùc ñi haùi cuûi , luùc bung ngoâ, luùc naøo cuõng gaøi moät boù ñay trong caùnh tay ñeå töôùc thaønh sôïi. Bao giôø cuõng theá, suoát naêm suoát ñôøi nhö theá. Con ngöïa , con traâu laøm coøn coù luùc, ñeâm noù coøn ñöôïc ñöùng gaõi chaân, ñöùng nhai coû, ñaøn baø con gaùi nhaø naøy thì vuøi vaøo vieäc laøm caû ñeâm caû ngaøy. - Moãi ngaøy Mò caøng khoâng noùi, luøi luõi nhö con ruøa nuoâi trong xoù

cöûa. - ÔÛ caùi buoàng Mò naèm, kín mít, coù moät chieác cöûa soå moät loã vuoâng baèng baøn tay. Luùc naøo troâng ra cuõng chæ thaáy traêng traéng, khoâng bieát laø söông hay laø naéng. * Khi muøa xuaân ñeán Hoàng Ngaøi: - Ngaøy Teát, Mò cuõng uoáng röôïu. Mò leùn laáy huû röôïu, cöù uoáng öøng öïc töøng baùt. - Mò muoán ñi chôi.Bao nhieâu ngöôøi coù choàng cuõng ñi chôi ngaøy Teát. Huoáng chi A Söû vôùi Mò, khoâng coù loøng vôùi nhau maø vaãn phaûi ôû vôùi nhau! - Mò ñeán goác nhaø, laáy oáng môõ, xaén moät mieáng boû theâm vaøo ñóa ñeøn cho saùng... Mò quaán laïi toùc, Mò vôùi tay laáy caùi vaùy hoa vaét ôû phía trong vaùch. - A Söû böôùc laïi, naém Mò, laáy thaét löng troùi hai tay Mò. Noù xaùch caû thuùng daây ra troùi ñöùng Mò vaøo coät nhaø. - Hôi röïôïu noàng naøn, Mò vaãn nghe tieáng saùo ñöa Mò ñi teo nhöõng cuoäc chôi, nhöõng ñaùm chôi. * Khi Mò côûi troùi cho A Phuû: - Mi leù maét troâng sang, thaáy hai maét A Phuû cuõng vöøa môû, moät doøng nöôùc maét laáp laùnh boø xuoáng hai hoõm maù ñaõ xaùm ñen laïi. Nhìn thaáy tình caûnh nhö theá, Mò cuõng phaûi troùi ñöùng theá kia. Nhieàu laàn khoùc, nöôùc maét chaûy xuoáng mieäng, xuoáng coå, khoâng bieát lau ñi ñöôïc. Trôøi ôi, noù baét troùi ñöùng ngöøoi ta ñeán cheát, noù baét mình cheát cuõng thoâi, noù baét troùi ñeán cheát ngöôøi ñaøn baø tröôùc kia cuõng ôû caùi nhaø naøy. Chuùng noù thaät ñoäc aùc. Cô chöøng naøy chæ ñeâm mai laø ngöôøi kia cheát, cheát ñau , cheát ñoùi, cheát reùt, phaûi cheát. Ta laø thaân ñaøn baøn noù ñaõ baét ta veà trình ma nhaø noù roài thì chæ coøn bieát ñôïi ngaøy ruõ xöông ôû ñaây thoâi…Ngöôøi kia vieäc gì phaûi cheát theá…Mò phaûng phaát nghó vaäy. - Ñaùm than ñaõ vaïc haún löûa. Mò khoâng thoåi, cuõng khoâng ñöùng leân. Mò nhôù laïi ñôøi mình, Mò laïi töôûng töôïng nhö coù theå moät luùc naøo, bieát ñaâu A Phuû chaúng ñaõ troán ñöôïc roàu, luùc aáy boá con Paù Tra seõ baûo laø Mò ñaõ côû troùi cho noù, Mò lieàn phaûi troùi thay vaøo ñaáy, Mò phaûi cheát treân caùi coïc aáy. Nghó theá, trong tình caûnh naøy , laøm sao Mò cuõng khoâng thaáy sôï…

VÔÏ NHAËT – KIM LAÂN

1. Naïn ñoùi khuûng khieáp naêm 1945: - Caùi ñoùi ñaõ traøn ñeán xoùm naøy töï luùc naøo. Nhöõng gia ñình töø nhöõng vuøng Nam Ñònh, Thaùi Bình, ñoäi chieáu luõ löôïc boàng beá, daét díu nhau xanh xaùm nhö nhöõng boùng ma, vaø naèm ngoån ngang khaép leàu chôï. Ngöôøi cheát nhö ngaû raï. Khoâng buoåi saùng naøo ngöôøi trong laøng ñi chôï, ñi laøm khoâng gaëp ba boán caøi thaây naèm cong queo beân ñöôøng. Khoâng khí vaãn leân muøi aåm thoái cuûa raùc röôûi vaø muøi gaây cuûa xaùc ngöôøi. - Tieáng quaï treân maáy caây gaïo ngoaøi baõi chôï cöù gaøo leân töøng hoài theâ thieát. 2. Nhaân vaät Traøng: - Ngoïai hình: + Haén vöøa ñi vöøa tuûm tæm cöôøi, hai con maéy nhoû tí, gaø gaø ñaém

vaøo boùng chieàu, hai beân quai haøm baïch ra, rung rinh laøm cho caùi boä maët cuûa haén luùc naøo cuõng nhaáp nhænh… Haén laûm nhaûm than thôû nhöõng ñieàu haén nghó. + Caùi thaân hình to lôùn, vaäp vaïp cuûa haén… + Traøng ngöûa maët leân cöôøi heành heäch + Traøng ñi töøng böôùc meät moûi, chieác aùo naâu taøng vaét sang moät beân caùnh tay, caùi ñaàu troïc nhaün chuùi veà ñaèng tröôùc. Hình nhö nhöõng lo laéng chaät vaät trong moät ngaøy ñeø xuoáng caùi löng to roäng nhö löng gaáu cuûa haén. - Khi daét ngöôøi phuï nöõ veà nhaø: + Haén ñònh noùi vôùi thò moät vaøi caâu tình töù maø chaúng bieát noùi theá naøo. Haén cöù luùng ta luùng tuùng, tay noï xoa xoa vaøo tay kia ñi beân ngöôøi ñaøn baø. + Maët haén coù moät veû phôûn phô khaùc thöôøng. Haén tuûm tæm cöôøi nuï moät mình vaø hai maét thì saùng leân laáp laùnh. + Caùi maët veânh veânh töï ñaét vôùi mình. + Trong moät luùc Traøng hình nhö queân heát nhöõng caûnh soáng eâ cheà, taâm toái haèng ngaøy, queân caû caùi ñoùi khaùt gheâ gôùm ñang ñe doïa, queân caû nhöõng thaùng ngaøy tröôùc maët. Trong loøng haén baây giôø chæ coøn tình nghóa giöõa haén vôùi ngöôøi ñaøn baø ñi beân. Moät caùi gì môùi meû, laï laém, chöa töøng thaáy ôû gnöôøi ñaøn oâng ngheøo khoå aáy, noù oâm aáp, môn man khaép da thòt Traøng, töïa hoà nhö coù baøn tay vuoát nheï treân soáng loøng. - Khi caûm nhaän haïnh phuùc gia ñình: meï ñang luùi huùi giaãy nhöõng buùi coû moïc nham nhôû. Vôï haén queùt laïi caùi saân…caûnh töôïng thaät ñôn giaûn, bình thöôøng nhöng ñoái vôùi haén laïi raát thaám thía caûm ñoäng. Boãng nhieân haén thaáy haén thöông yeâu gaén boù vôùi caùi nhaø cuûa haén laï luøng. Haén ñaõ coù moät gia ñình. Haén seõ cuøng vôï sinh con ñeû caùi ôû ñaây… baây giôø haén thaáy haén neân ngöôøi, haén thaáy haén coù boån phaän phaûi lo laéng cho vôï con sau naøy. 3. Nhaân vaät cuï Töù: - Baø laõo cuùi ñaàu nín laëng. Baø laõo hieåu roài. Loøng ngöôøi meï ngheøo khoå aáy coøn hieåu ra bieát bao nhieâu cô söï, vöøa ai oaùn vöøa xoùt thöông cho soá kieáp ñöùa con mình. Chao oâi, ngöôøi ta döïng vôï gaû choàng cho con laø luùc trong nhaø aên neân laøm noåi, nhöõng mong sinh con ñeû caùi môû maët sau naøy. Coøn mình thì… Trong keõ maét keøm nheøm cuûa baø ræ xuoáng hai doøng nöôùc maét… Bieát raèng chuùng noù coù nuoâi noåi nhau soáng qua ñöôïc côn ñoùi khaùt naøy khoâng - Ñoäng vieân : Vôï choàng chuùng maøy lieäu maø baûo nhau laøm aên. Roài ra may maø oâng trôøi cho khaù… bieát theá naøo haû con, ai giaøu ba hoï ai khoù ba ñôøi? - Baø laõo xaêm xaén thu doïn, queùt töôùc nhaø cöû. Hình nhö ai coù yù nghóa raèng thu xeáp nhaø cöûa cho quang queû, neà neáp thì cuoäc ñôøi cuûa hoï coù theå khaùc ñi, laøm aên coù khaám khaù hôn. - Khi naøo coù tieàn ta mua laáy ñoâi gaø. Tao tính raèng caùi choõ ñaàu beáp kia laøm caùi chuoàng gaø thì tieän quaù. Naøy ngoaûnh ñi ngoaûnh laïi chaû maáy maø coù ngay ñaøn gaø cho maø xem. - Baø vöøa aên vöøa keå chuyeän laøm aên. Baø laõo noùi toaøn chuyeän vui, toaøn chuyeän sung söôùng veà sau naøy. 4. Nhaân vaät Vôï nhaët:

- Hoâm nay thò raùch quaù, aùo quaàn taû tôi nhö toå ñæa, thò gaày soäp haún ñi, treân caùi khuoân maët löôõi caøy xaùm xòt chæ coøn thaát hai con maét. - Thò ngoài xaø xuoáng aên thaät. Thò caém ñaàu aên moät chaäp boán baùt baùnh ñuùc lieàn chaúng chuyeän troø gì. - Ngöôøi ñaøn baø nhö cuõng bieát xung quanh ngöôøi ta ñang nhìn caû veà phía mình, thò caøng ngöôïng nghòu, chaân noï cöù böôùc díu caû vaøo chaân kia. - Traøng nom thò hoâm nay khaùc laém, roõ raøng laø ngöôøi ñaøn baø hieàn haäu ñuùng möïc khoâng coù veû gì chao chaùt choûng loûn nhö maáy laàn Traøng gaëp ôû tænh.

MUØA LAÏC – NGUYEÃN KHAÛI

1. Nhaân vaät Ñaøo: * Ngoïai hình: - Ñaøo thuoäc loaïi ngöôøii gaëp moät laàn coù theå nhôù maõi, raát deã phaân bieät vôùi nhöõng chò em khaùc. Hai con maét heïp vaø daøi ñöa ñi döa laïi raát nhanh, goø maù cao ñaáy taøn höông, haøm raêng cuûa ngöôøi luoân luoân ñuøa côït - Caùi thaân ngöôøi soà seà cuûa chò nhö noå to ra, hoån heån, caëp chaân ngaén khoûe ñaïp xuoáng baøn goã ñaõ baét ueå oaûi, nhöng hai baøn tay coù nhöõng ngoùn raát to vaãn thoang thoaùt quô ra phía sau… - Chò ñaõ quaù meät nhöng hai goø maù ñaày taøn höông vaãn nhoïn hoaét böôùng bænh vaø ñoâi maét nhoû tí vaãn aùnh leân thaùch thöùc. * Caùch aên noùi: - Traâu quaù saï, maï quaù thì, hoàng nhan boû bò coøn gì laø xuaân nöõa haû caùc anh? - Hueâ thôm baùn moät ñoàng thôøi. Hueâ taøn nhò röõa giaù ñoâi laïng vaøng. Giaù ñoâi laïng vaøng chöù chöa vò taát ñaõ baùn ñaâu anh Huaân aï… - Chò voán bieát töø ngaøy beù, laïi thuoäc loøng nhieàu truyeän thô coå, caùc caâu ca, haùt ví nöõa, khi noùi chuyeän chò cuõng hay vaän thaønh vaàn, ví von, neân chæ moät buoåi tröa chò ñaõ laøm xong baøi thô: “ Ñöôøng leân noâng tröôøng Ñieän Bieân” a. Tröôùc khi leân noâng tröôøng Ñieän Bieân: - Chò queâ ôû Höng Yeân. - Laáy choàng töø naêm möôøi baûy tuoåi, nhöng choàng côø baïc, nôï naàn nhieàu boû ñi Nam ñeán ñaàu naêm 1950 môùi veà queâ. AÊn ôû laïi vôùi nhau ñöôïc ñöùa con leân hai thì choàng cheát. Caùch maáy thaùng sau ñöùa con leân saøi boû ñi ñeå chò ôû laïi moät mình. Töø ngaøy aáy chò khoâng coù gia ñình nöõa , ñoøn gaùnh treân vai , toái ñaâu laø nhaø, ngaõ ñaâu laø giöôøng., khi ra Hoøn Gai, Caåm Phaû laáy muoàng, khi ngöïôc Laøo Cai buoân gaø vòt, muøa tu huù keâu sang ñaát Haø Nam buoân vaøi, thaùng saùu laïi veà queâ beû nhaõn. Khi thì ôû chôï Cuoái Chaém, ôû ñoø Traøng Thöa, khi laïi veà phoá Roã, chôï Bì, chôï böôûi. Muøa heø vaøi caùi aùi caùnh naâu vaù vai, muøa ñoâng moät chieác aùo boâng ngaén ñaõ baïc, ngaøy möa, ngaøy naéng baøn tay chaân ñaõ töøng ñi khaép moïi nôi khoâng döøng laïi buoåi naøo. - Maùi toùc oùng möôït ngaøy xöa qua naêm thaùng ñaõ khoâ laïi, ñoû ñi nhö cheát, haøm raêng phai khoâng buoàn nhuoäm, soi göong thaáy goø maù

caøng cao, taøn höông noåi caøng nhieàu. b. Khi leân noâng tröôøng Ñieän Bieân: - Vôùi taâm lyù con chim bay maõi cuõng moûi caùnh, con ngöïa chaïy maõi cuõng choàn chaân, muoán tìm moät nôi heûo laùnh naøo ñoù, thaät xa nhöõng nôi quen thuoäc ño ùñeå queân ñi cuoäc ñôøi ñaõ qua - Muoán cheát nhöng ñôøi coøn daøi neân phaûi soáng. Chò soáng taùo baïo vaø lieàul lónh, ghen tò vôùi moïi ngöôøi, vaø hôøn giaän cho baûn thaân mình. * Khi ñöôïc laøm vieäc caïnh anh Huaân: - Nhìn ñoâi caùnh tay cuoàn cuoän nhöõng thôù thòt chaùy naéng ñoû röïc cuõa Huaân thoang thoaùng beân caïnh, chò laïi böøng böøng theøm muoán moät caûnh gia ñình haïnh phuùc, laïi hy voïng cuoäc ñôøi mình chöa phaûi ñaõ taét haún, moät caùi gì chöa roõ neùt laém nhöng ñaàm aám hôn, töoi taén hôn hôn nhöõng ngaøy ñaõ qua cöù laáp leù ôû phía tröôùc. - Ao öôùc mình treû laïi, nhö khoâng bao giôø coù cuoäc ñôøi ñaõ qua , maø chæ coù luùc naøy , moät nöõ coâng nhaân treân noâng tröôøng Ñieän Bieân, moät ngöôøi coù quyeàn ñöôïc höôûng haïnh phuùc nhö moïi ngöôøi con gaùi khaùc. * Khi nhaän ñöôïc böùc thö toû tình cuûa oâng Dòu: - Môùi ñoïc ñöôïc möôøi doøng chò giaän ñöõ töôûng nhö coù theå xeù vuïn töøng maûnh ñöôïc, ngöôøi ta coi thöôøng chò ñeán theá ö? Nhö khi gaáp laù thö thì moät caûm gíaùc eâm ñeàm cöù lan nhanh ra, nhö maïch nöôùc ngoït ræ thaám vaøo nhöõng thôù ñaát khoâ caøn vì naéng haïn, moät noåi vui söôùng kì laï daøo daït khoâng theå neùn laïi noåi khieán ngöôøi chò ngaát ngaây, muoán cöôøi to moät tieáng, nhöng trong maét laïi ñaõ ñoïng ñaày nöôùc maét chæ ñòng traøo ra. Töø ngaøy quaù buïa ñeán nay chöa ai noùi ñöôïc vôùi chò moät caâu yeâu thöông, moät lôøi gaén boù, coi chò laø nguoàn haïnh phuùc cuûa hoï - Nhöõng doøng, nhöõng chöû trong böùc thö xa laï cöù nhö tieáng nhac ngaân vang maõi trong loøng chò, vang doäi ñeán nhöõng keû ngaùch saâu kín nhaát, thöùc tænh noåi khao khaùt yeâu ñöông, khao khaùt haïnh phuùc maø chò coá haét huûi, vuøi neân moät caùch baát löïc töø ngoaùt chuïc naêm nay. * Tình yeâu laøm thay ñoåi tính caùch cuûa Ñaøo: - Taát caû ñeàu laø nhöõng ngöôøi ñaùng yeâu, taát caû ñeàu vun xôi cho haïnh phuùc cuûa chò, ñaáy laø anh em, laø ngöôøi laøng hoï nhaø gaùi caû - Queâ höông thöù nhaát cuûa chò laø ôû ñaát Höng Yeân, queâ höông thöù hai cuûa chò laø ôû noâng tröôøng Hoàng Cuùm, haïnh phuùc maø chò maát ñi töø baûy taùm naêm nay, ai ngôø chò laïi tìm thaáy ôû moät nôi maø chieán tranh xaûy ra aùc lieät nhaát 2. Nhaân vaät Huaân: - Moät ñoaøn vieân thanh nieân chöa troøn haêm nhaêm tuoåi, raát khoûe vaø ñeïp trai. Anh ñöa caëp maét maøu naâu nhaït aån döôùi ñoâi loâng maøy raát ñen vaø mòn nhö neùt veõ sang phía Ñaøo… Anh muoán ñem laïi nhieàu haïnh phuùc cho ngöôøi yeâu maø khoâng heà ñoøi hoûi ñöôïc traû laïi. * Khi ñeán noâng tröôøng Ñieän Bieân: - Söï soáng naûy sinh töø caùi cheát, haïnh phuùc hieän hình töø söï hy sinh gian khoå. Ôû ñôøi nay khoâng coù con ñöôøng cuøng, chæ coù nhöõng ranh giôùi, ñieàu coá yeáu laø phaûi coù söùc maïnh vöôït qua ranh giôùi aáy.

- Môùi muøa xuaân naêm ngoaùi, ñaát naøy coøn ngaäp leân moät vuøng caây choù ñeû, ñanh theùp gai, mìn, voû ñaïi baùc, nhöø naùt vì nhöõng bom, nhöõng giao thoâng haøo. Raûi raùc coøn coù nhöõng ñoaïn xöông ngöôøi, vaøi löôûi xeûng hoen gæ, moät goùi tieàn boïc vaøi ñaõ muïc naùtù, nhöõng khaáu suùng ngaén vaø tieåu lieàn, daáu veát coøn laïi cuûa nhöõng anh huøng Ñieän Bieân ngaøy tröôùc. - Moät naêm ñaõ qua. Muøa xuaân thöù hai ñaõ ñeán. Maøu xanh thaãm cuûa ñoã, cuûa ngoâ, cuûa laïc, maøu xanh non cuûa laù maï, maøu ñoû töôi cuûa ôùt chín laán daàn leân caùc thöù maøu nham nhôû, man rôï khaùc cuûa ñaát hoang.

NGÖÔØI LAÙI ÑOØ SOÂNG ÑAØ - NGUYEÃN TUAÂN 1. Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø: * Ngoïai hình: - Tay oâng leâu ngheâu nhö caùi saøo , chaân oâng luùc naøo cuõng khuyønh khuyøch goø laïi nhö keïp laáy moät caùi cuoáng laùi töôûng töôïng. - Gioïng oâng aøo aøo nhö tieáng nöôùc tröôùc maët gheành soâng, nhôõn giôùi oâng voøi voïi nhö luùc naøo cuõng mong moät caùi beán xa naøo ñoù trong söông muø. - Caøi ñaàu quaéc thöôùc aáy ñaët treân moät thaân hình cao to vaø goïn quaùch nhö chaát söøng chaát mun. * Phaåm chaát: thích phieâu löu maïo hieåm: - Trí nhôù oâng ñöôïc reøn luyeän cao ñoä baèng caùch laáy maét maø nhôù tæ mæ nhö ñoùng ñanh vaøo loøng taát caû nhöõng luoàng nöôùc cuûa taát caû nhöõng con thaùc hieåm trôû. Soâng Ñaø, ñoái vôùi oâng laùi ñoø aáy, nhö moät tröôøng thieân anh huøng ca maø oâng ñaõ thuoäc ñeán caû nhöõng caùi chaám than chaám caâu vaø nhöõng ñoaïn xuoáng doøng. - Chaïy thuyeàn treân khuùc soâng khoâng coù thaùc , noù deã daïi chaân vaø buoàn nguû: * Cuoäc vöôït thaùc: Voøng 1

Voøng 2

Soâng Ñaø - Phoái hôïp vôùi ñaù , nöôùc thaùc reo hoø laøm thaønh vieân cho ñaù, nhöõng hoøn ñaù beä veä oai phong laãm lieät. - Noù môõ ra naêm cöûa traän, coù boán cöûa töû moät cöûa sinh, cöûa sinh naèm laäp lôø phía taû ngaïn soâng. - Taêng nhieàu cöûa töû cöûa sinh laïi boá trí leäch qua phía bôø höõ ngaïn. - Doøng thaùc huøm beo ñang hoäc teá maïnh treân Soâng Ñaø.

Ngöôøi laùi ñoø Soâng Ñaø - Coá neùn veát thöông, hai chaân keïp chaët laáy cuoán laùi, maët meùo beat ñi nhö caùi luoàng soùng ñaùnh hoài, ñaùnh ñoøn aâm vaøo choå hieåm.

- Naém chaët laáy ñöôïc caùi bôøm soáng ñuùng luoàng roài, oâng ñoø ghì cöông laùi, maø laùi mieát moät ñöôøng cheùo veà phía cöûa ñaù aáy. - Ñöùa thì oâng traùnh maø

Voøng 3

- Ít cöûa hôn, beân traùi beân phaûi ñeàu laø ñöôøng cheát. Luoàng soáng ôû chaëng ba laïi ôû ngay giöõa boïn ñaù haäu veä cuûa con thaùc.

raûo bôi cheøo, ñöa thì oâng ñeø saán leân maø chaët ñoâi ra ñeå môû ñöôøng tieán - Phoùng thaúng thuyeàn, choïc thuûng cöûa giöõa ñoù. Thuyeàn vuùt qua coång ñaù caùnh môû caùnh kheùp. Vuùt, vuùt, cöûa ngoaøi, cöûa trong, laïi cöûa trong cuøng, thuyeàn nhö moät muõi teân tre xuyeân nhanh qua hôi nöôùc , vöøa xuyeân vöøa töï ñoäng laùi ñöôïc löôïn ñöôïc.

2. Hình töôïng con Soâng Ñaø a. Veû ñeïp hung baïo: - Huøng vó cuûa Soâng Ñaø khoâng phaûi chæ coù thaùc. Maø noù coøn laø nhöõng caûnh ñaù bôø soâng doing vaùch thaønh, maët soâng choå aáy chæ luùc ñuùng ngoï môùi coù maët trôøi. Coù choã vaùch ñaù thaønh cheït loøng Soâng Ñaø nhö moät caùi yeát haàu.. Ñöùng beân naøy bôø nheï tay neùm hoøn ñaù qua beân kia vaùch. Coù quaõng con nai con hoå ñaõ coù laàn voït töø bôø naøy sang bôø kia. Ngoài trong khoang ñoø qua quaõng aáy, ñang muøa heø maø cuõng thaáy laïnh, caûm thaáy mình nhö ñöùng ôû heø moät ca1i ngoõ maø ngoùng voïng leân moät khung cöûa soå naøo treân caùi taàng nhaø thöù maáy naøo vöøa taét phuït neon ñieän. - Treân soâng boãng coù nhöõng caùi huùt nöôùc gioáng nhö caùi gieáng beâ toâng thaû xuoáng soâng ñeå chuaån bò laøm moùng caàu… coù nhöõng thuyeàn ñaõ bò caùi huùt noù huùt xuoáng , thuyeàn troàng ngay caây chuoái ngöôïc roài vuït bieán ñi, bò dìm vaø ñi ngaàm döôùi loøng soâng ñeán möôi phuùt sau môùi thaáy tan xaùc ôû khuyûnh soâng döôùi. - Noù thaønh ra dieän maïo vaø taâm ñòa moät thöù keû thuø soá moät. - Ñaù ôû ñaây töø ngaøn naêm vaãn mai phuïc heát trong loøng soâng, hình nhö moãi laàn coù chieác thuyeàn naøo xuaát hieän ôû quaõng aàm aàm maø quaïnh hiu naøy, moãi laàn coù chieác naøo nhoâ vaøo ñöôøng ngoaët soâng laø moät soá beøn nhoåm caû daäy ñeå voà laáy thuyeàn. Maët hoøn ñaù naøo troâng cuõng ngoã ngöïoc, hoøn naøo cuõng nhaên nhuùm meùo moù hôn caø caùi maët nöôùc choã naøy. - Ñaùm taûn ñaùm hoøn chia laøm ba haøng chaën ngang treân soâng ñoøi aên cheát caùi thuyeàn, moät caùi thuyeàn ñôn ñoäc khoâng coøn bieát luøi ñi daâu ñeå traùnh moät cuoäc giaùp laù caø coù ñaù daøn traän ñòa. b. Veõ ñeïp tröõ tình: - Con Soâng Ñaø tuoân daøi tuoân daøi nhö moät aùng toùc tröõ tình, ñaàu toùc chaân toùc aån hieän trong maây trôøi Taây Baéc bung nôõ hoa ban gaïo thaùng hai vaø cuoàn cuoän muø khoùi nuùi Meøo ñoát nöông xuaân. - Muøa xuaân doøng xanh ngoïc bích, chöù nöôùc Soâng Ñaø khoâng xanh maøu xanh canh heán cuûa Soâng Gaâm Soâng Loâ. Muøa thu nöôùc Soâng Ñaø löø löøø chín ñoû nhö da maët ngöôøi baàm ñi vì röôïu böõa. - Con Soâng Ñaø gôïi caûm. Ñaõ coù laàn toâi nhìn Soâng Ñaø nhö moät coá nhaân. - Chao oâi, troâng con soâng, vui nhö thaáy naéng gioøn tan sau kì möa daàm, vui nhö noái laïi chieâm bao ñöùt quaõng. Ñi röøng daøi ngaøy roài laïi

baét ra Soâng Ñaø, ñuùng theá, noù ñaèm ñaèm aám aám nhö gaëp laïi coá nhaân, mace daàu ngöôøi coá nhaân aáy bieát mình laø laém beänh laém chöùng, choác dòu daøng ñaáy, roài choác laïi baûn tính vaø gaét goûng thaùc luõ ngay ñaáy. - Bôø soâng hoang daïi nhö moät bôø tieàn söû. Bôø soâng hoàn nhieân nhö moät noãi nieàm coå tích tuoåi xöa.

RÖØNG XAØ NU – NGUYEÃN TRUNG THAØNH

1.Hình aûnh röøng Xaø Nu: - Laøng ôû trong taàm ñaïi baùc cuûa ñoàn giaëc. Chuùng noù baén, ñaõ thaønh leä, moãi ngaøy hai laàn, hoaëc buoåi saùng sôùm vaø xeá chieàu, hoaëc ñöùng boùng vaø saåm toái, hoaëc nöûa ñeâm vaø trôû gaø gaùy. Haàu heat ñaïn ñaïi baùc ñeàu rôi vaøo ngoïn ñoài xaø nu caïnh con nöôùc lôùn. Caû röøng xaø nu haøng vaïn caây khoâng coù caây naøo khoâng bò thöông. Coù nhöõng caây bò chaët ñöùt ngang nöûa thaân mình, ñoå aøo aøo nhö moät traän baõo . ôû choã veát thuông, nhöïa öùa ra, traøn treà, thôm ngaøo ngaït, long lanh naéng heø gay gaét, roài daàn daàn baàm lai, ñen vaø ñaëc quyeän laïi thaønh töøng cuïc maùu lôùn. Trong töøng ít coù loaïi caây sinh soâi naûy nôû khoeû nhö vaäy. Caïnh moät caây xaø nu môùi ngaõ guïc, ñaõ coù boán naêm caây con moïc leân, ngoïn xanh rôøn, hình nhoïn muõi teân lao thaúng leân baàu trôøi. Cuõng coù ít loaïi caây ham aùnh saùng maët trôøi ñeán theá. Noù phoùng leân raát nhanh ñeå tieáp laáy aùnh naéng, thöù aùnh naéng trong röøng roïi töø treân cao xuoáng töøng luoàng lôùn thaúng taép, loùng lanh voâ soá haït buïi vaøng töø nhöïa caây bay ra, thôm môõ mang. Coù nhöõng caây con vöøa lôùn ngang taàm ngöïc ngöôøi laïi bi ñaïi baùc chaët ñöùt laøm ñoâi. Ôû nhöõng caây ñoù, nhöïa coøn trong, chaát daào coøn loaõng, veát thöông khoâng laønh ñöôïc, cöù loeùt maõi ra, naêm möôøihoâm thì caây cheát. Nhöng cuõng coù caây vöôït leân ñöôïc ñaàu ngöôøi, caønh laù sum seâ nhö nhöõng con chim ñaõ ñuû loâng mao loâng vuõ. Ñaïn ñaïi baùc khoâng gieát noåi chuùng, nhöõng veát thöông cuûa chuùng choùng laønh nhö treân moät thaân theå cöôøng traùng. Chuùng vöôït leân raát nhanh, thay theá nhöõng caây ñaõ ngaõ… Cöù theá hai ba naêm nay röøng xaø nu öôõn taám ngöïc lôùn cuûa mình ra, che chôû cho laøng… Ñöùng treân ñoài xaø nu aáy troâng ra xa, ñeán heat taàm maét cuõng khoâng thaáy gì khaùc ngoaøi nhöõng ñoài xaø nu noái tieáp tôùi chaân trôøi. 2. Nhaân vaät Tnuù: - Noù day! Noù laø ngöôøi Straù mình. Cha meï noù cheát sôùm, laøng Xoâ man naøy nuoâi oùo. Ñôøi noù khoå, nhöng buïng noù saïch nhö nöôùc suoái laøng ta. - Noù lieân laïc cho anh Quyeát töø xaõ veà huyeän. Qua soângnoù khoâng muoán loâi choã nöôùc eâm, cöù löïa choã thaùc maïnh maø bôi nang , vöôït leân treân maët nöôùc, côõi leân thaùc baêng nhö moät con caù kình. Noù noùi: qua choã nöôùc eâm thaèng Mó – Dieäm hay phuïc, choã nöôùc maïnh noù khoâng ngôø.