Dau Cham Than. Shekhov

DÊu chÊm than. Anton Shekhov

Yefim Formich Rerekladin, mét viªn chøc kh¶ kÝnh ®i n»m víi mét t©m tr¹ng v« cïng bùc tøc, thËm chÝ «ng nh ph¸t khïng lªn khi vî «ng hái cã chuyÖn g× mµl¹i khã chÞu ®Õn vËy, «ng gÇm lªn, hÐt th¼ng vµo mÆt vî “ Giêi ¹, ®õng cã mµ Çm lªn nh thÕ, ®å quØ giµ!”. Sù thÓ lµ «ng võa míi trë vÒ tõ mét buæi tiÖc ån µo mµ ë ®ã, mäi chuyÖn cø nh chØ nh»m vµo cã mçi mét m×nh «ng, lµm «ng v« cïng Êm øc mµ ch¼ng thÓ lµm g×! Lóc ®Çu, hä ngåi víi nhau trß chuyÖn chung chung vÒ c¸c thuËt ng÷ cña ngµnh gi¸o dôc. Nhng dÇn dÇn hä chuyÓn sang bµn t¸n vÒ chÊt lîng ®µo t¹o cña c¸c viªn chøc hµnh chÝnh trong bé, mµ nh «ng, còng ch¼ng ®îc bµi b¶n cho l¾m. Råi tõ ®ã, hä ®a ra nh÷ng nhËn xÐt ch©m chäc, mØa mai, råi hä cêi khÈy ®Çy vÎ chÕ nh¹o. ThÕ råi, c©u chuyÖn nhanh chãng, vÉn nh ngêi Nga thêng b¾t ®Çu khi hä muèn nãi vÒ mét chñ ®Ò g× ®ã, hä mµo ®Çu b»ng nh÷ng chuyÖn v« thëng v« ph¹t ®Ó råi ngay sau ®ã nh»m th¼ng ngay vµo mét c¸ nh©n cô thÓ nµo ®ã!. Mét anh trÎ tuæi quay sang Yefim Formich Rerekladin nãi: “Cßn b¸c th× sao, b¸c Yefim Formich Rerekladin? B¸c ®óng lµ mét vÝ dô ®Êy, b¸c còng gi÷ mét vÞ trÝ kha kh¸ ®Êy chø, ph¶i kh«ng nµo? mét vÞ trÝ còng kh¸ quan träng ®óng kh«ng? nhng b»ng cÊp cña b¸c th× sao nhØ?” - “å , kh«ng nhiÒu!” «ng tr¶ lêi céc lèc – “nhng cËu biÕt ®Êy, chóng t«i ®©u cã cÇn b»ng nµy b»ng nä, c«ng viÖc cña chóng t«i lµ lµm sao viÕt cho ®óng chÝnh t¶ lµ ®îc, chØ cÇn cã thÕ!” - “nhng ë ®©u d¹y cho b¸c viÕt ®óng chÝnh t¶, viÕt ®óng ng÷ ph¸p nµo?” anh trÎ tiÕp tôc. “å, cËu biÕt ®Êy, t«i vÉn häc theo c¸ch th«ng thêng Êy mµ, sau 40 n¨m lµm mét c«ng viÖc g× ®ã th× chÝnh cËu còng sÏ trë thµnh mét chuyªn gia ngay th«i mµ! dÜ nhiªn, lóc ®Çu còng sÏ cã khã kh¨n ®Êy, t«i còng vËy, nhng sau ®ã th× sÏ t×m ra mét bÝ quyÕt nµo ®ã, ai ch¶ thÕ!” «ng ®¸p l¹i - “thÕ b¸c sö dông dÊu chÊm c©u nh thÕ nµo?” anh trÎ hái. “DÊu chÊm c©u ? Ch¼ng cã vÊn ®Ò g× c¶, t«i dïng chóng mét c¸ch thuÇn thôc!” “Hõ.....” .anh trÎ tuæi im lÆng mét l¸t råi tiÕp tôc, “ nhng lµm m·i míi t×m ra mét c¸ch nµo ®ã th× kh«ng ph¶i do b»ng cÊp ®óng kh«ng nµo! b¸c cã thÓ chÊm c¸c dÊu chÊm c©u rÊt ®óng chç nhng thÕ th× cha ®ñ, b¸c ph¶i hiÓu r»ng t¹i sao b¸c l¹i lµm nh vËy. NÕu b¸c muèn ®¸nh mét dÊu ph¶y th× chÝ Ýt b¸c còng ph¶i biÕt t¹i sao l¹i lµ dÊu ph¶y mµ kh«ng ph¶i lµ mét dÊu nµo kh¸c. Tha b¸c, viÖc ®¸nh dÊu víi b¸c chØ lµ b¶n n¨ng, chØ lµ thãi quen kh«ng h¬n kh«ng kÐm, cßn ®©u lµ nguyªn t¾c cña nã th×..... ®ã chØ lµ mét hµnh ®éng m¸y mãc, b¶n n¨ng!” 1

Yefim Formich Rerekladin ch¼ng nãi ®îc c©u nµo, cè më ra mét nô cêi gîng g¹o (bëi v× anh trÎ l¹i lµ con trai mét cña mét vÞ kha kh¸ trong bé, vµ chÝnh anh còng ®ang gi÷ mét vÞ trÝ ch¾c ch¾n trong bé gi¸o dôc!). Nhng giê ®©y, khi ®· vÒ nhµ m×mh, cµng cè ngñ th× «ng l¹i cµng Êm øc, tr»n träc mµ kh«ng tµi nµo ngñ ®îc. “ m×nh ®· lµm viÖc ®îc 40 n¨m - «ng nghÜ – cho ®Õn giê vÉn cha ai b¶o m×nh lµ ngêi ngèc ngÕch, thÕ mµ c¸i th»ng nhãc nµy l¹i d¸m b¶o m×nh nh vËy, m×nh mµ l¹i chØ lµm theo thãi quen ?, chØ lµ “ph¶n øng cã ®iÒu kiÖn” lµ “ hµnh ®éng m¸y mãc” th«i ? «i ! quû tha ma b¾t anh ®i! ®å trøng kh«n h¬n vÞt!... T«i biÕt nh÷ng ®iÒu t«i lµm h¬n anh chø, râ rµng lµ nh vËy mÆc dï t«i cha bao giê thÌm häc ë c¸i trêng chÝnh quy cña anh c¶! Giê ®©y, trong trong h¬i Êm cña ch¨n b«ng vµ sau khi ®· rña thÇm c¸i anh chµng trÎ tuæi thÝch xoi mãi b»ng nh÷ng lêi lÏ thËm tÖ nhÊt mµ «ng biÕt, «ng còng thÊy h¶ giËn phÇn nµo vµ thÊy nh dÔ chÞu h¬n. ¤ng võa nghÜ ngîi võa lÈm bÈm trong khi ®· c¶m thÊy buån ngñ –“t«i biÕt.... t«i hiÓu chø...t«i kh«ng bao giê ®Æt mét dÊu hai chÊm ë chç cña dÊu ph¶y, ®óng kh«ng nµo....v× thÕ lµ t«i biÕt t«i ®ang lµm g× chø! Cßn anh ®Êy, anh b¹n trÎ, h·y cø lµm ®i....h·y cø sèng thªm mét Ýt n÷a ®i råi anh sÏ tha hå mµ c¹nh khãe l·o giµ nµy...!” ¤ng thÊy bay ngang qua ®«i m¾t nh¾m nghiÒn cña m×nh trong bãng tèi nh÷ng c¸i dÊu ph¶y vµ c¶ nh÷ng c¸i cêi mØa mai bay chËp chên trong mét ®¸m m©y bôi, chóng lãe s¸ng nh nh÷ng vÖt sao b¨ng råi bèc ch¸y. C¸i thø nhÊt...c¸i thø hai....cø thÕ hiÖn ra v« sè nh÷ng chiÕc dÊu ph¶y nhÊp nh¸y nhÊp nh¸y, chËp chên bay lîn... “H·y cót hÕt ®i, ®å chÕt tiÖt” - Yefim Formich Rerekladin rña thÇm trong ®Çu khi «ng c¶m thÊy tay ch©n cña m×nh ®· trë nªn nÆng nÒ, «ng s¾p ch×m vµo mét giÊc ngñ mái mÖt... “t«i biÕt qu¸ ®i chø vÒ nh÷ng con dÊu...t«i biÕt qu¸ râ vÒ nh÷ng con dÊu...t«i sÏ nãi cho anh râ chç cña c¸c con dÊu kh¸c nhau nÕu anh muèn mµ vÉn biÕt m×nh ®ang lµm g× chø ch¼ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ lµm ®©u! H·y kiÓm tra ®i råi anh sÏ thÊy! ..nµy nhÐ...dÊu ph¶y ®îc ®Æt ë nhiÒu chç kh¸c nhau, ®«i khi chóng cÇn thiÕt, ®«i khi kh«ng. Mét tµi liÖu mµ cµng phøc t¹p th× anh l¹i ph¶i dïng ®Õn chóng cµnh nhiÒu. Chóng lu«n ®øng tríc c¸c ®¹i tõ chØ ®Þnh nh÷ng khi ta kh«ng muèn nh¾c l¹i trong c©u nh: “c¸i mµ” “ngêi mµ”..v.v.v vµ nÕu anh co mét danh s¸ch c¸c quan chøc cÇn ph¶i kÓ ra th× anh ph¶i ph©n biÖt ngêi nµy víi ngêi kia b»ng nh÷ng dÊu ph¶y....t«i biÕt râ nh vËy ®Êy!” L¹i mét con dÊu ph¶y vµng rùc , hiÖn ra lîn lê xoay tÝt råi l¹i biÕn mÊt nhng ngay lËp tøc, mét con dÊu chÊm c©u s¸ng lÊp l¸nh hiÖn ngay ra... “dÊu chÊm c©u .. anh sÏ ph¶i ®Æt nã vµo khi muèn kÕt thóc hoÆc muèn mét kho¶ng thêi gian ng¾n ®Ó ngõng l¹i lÊy h¬i 2

vµ ngíc lªn nh×n vµo nh÷ng ngêi ®ang nghe anh ®äc. Sau tÊt c¶ c¸c ®o¹n dµi dµi mét tý, anh còng ph¶i dïng mét dÊu chÊm, v× thÕ khi c« th ký ®äc chóng, c« ta sÏ kh«ng bÞ hôt h¬i vµ nãi l¾p! ®Êy, c¸ch dïng dÊu chÊm c©u chØ ®¬n gi¶n cã thÕ!” Nh÷ng dÊu ph¶y nh m¹ vµng l¹i xuÊt hiÖn trë l¹i, chóng nhËp vµo víi nh÷ng dÊu chÊm råi xoay tÝt mï, chËp chên, chËp chên..råi sau ®ã Yefim Formich Rerekladin l¹i nh×n thÊy mét lò nh÷ng dÊu chÊm ph¶y vµ dÊu hai chÊm.... “T«i biÕt râ nh÷ng con dÊu nµy” - «ng nghÜ , “khi mµ dÊu ph¶y kh«ng thÓ dïng ®îc mµ dÊu chÊm ®· qu¸ nhiÒu th× ngêi ta sÏ dïng ®Õn dÊu chÊm ph¶y, m×nh lu«n ®Æt dÊu chÊm ph¶y tríc “nhng” vµ “v× thÕ”. Cßn dÊu hai chÊm th× sao? Th× chóng lu«n ®îc ®Æt tríc nh÷ng tõ ®¹i lo¹i nh mét quyÕt ®Þnh hay mét mÖnh lÖnh nµo ®ã..” Nh÷ng dÊu chÊm ph¶y vµ hai chÊm nh¹t dÇn råi hiÖn ra mét lo¹t c¸c dÊu chÊm hái. Chóng nh tho¸t ra khái bãng tèi vµ cø nh ®ang nh¶y theo c¸i ®iÖu “c¨ng – c¨ng” cña ngêi Ph¸p. “Nµo, b©y giê ®Õn dÊu hái chÊm ®©y, cã hµng ng×n dÊu hái chÊm chø g×? ®îc råi, ta sÏ t×m ra chç ®øng cho chóng mµy. Ngêi ta thêng ®Æt chóng vµo cuèi nh÷ng c©u hái hoÆc yªu cÇu g× ®ã vÝ dô nh: “ Trong quü cña bé cßn bao nhiªu tiÒn?” hoÆc “ Bªn c«ng an ch¾c sÏ kh«ng t×m ra ®©u nhØ?” cßn khi mµ c¸c dÊu chÊm hái ®øng th¼ng lªn trong trêng hîp dïng cho c¸c c©u cã tÝnh chÊt phª chuÈn hoÆc mÖnh lÖnh th× chóng l¹i trë thµnh c¸c dÊu chÊm than...hõ....b©y giê ®Õn c¸i dÊu lu«n ®îc dïng khi b¾t ®Çu nh÷ng l¸ th, khi “kÝnh tha ngµi!” hoÆc khi “ tha qóy «ng cao quý, ngêi ®ì ®Çu cña t«i!” ...nhng ®èi víi mét b¶n b¸o c¸o th× sao nhØ? dÊu chÊm than thêng ®øng cao h¬n so víi c¸c con ch÷, chóng cã tÝnh chÊt chê ®îi, mong chê mét ®iÒu g× ®ã x¶y ra..v.v.v .trong mét b¸o c¸o, chóng ®îc dïng khi...khi mµ.....khi nµo nhØ???? ...khi..thùc ra lµ...khi nµo nhØ....xem nµo, nghÜ mét tý xem nµo...hõ...!” Yefim Formich Rerekladin trë m×nh, më m¾t ra, nhng khi võa míi nh¾m m¾t l¹i th× nh÷ng chiÕc dÊu chÊm than l¹i hiÖn ngay ratrong bãng tèirâ mån mét. “«i quû tha ma b¾t chóng ®i! mµ khi nµo th× dïng dÊu chÊm than nhØ?” «ng tù hái råi cè quªn ®i nh÷ng vÞ kh¸ch kh«ng mêi mµ ®Õn ®ang lën vën trong ®Çu. “ cã ph¶i m×nh ®· thùc sù quªn c¸ch dïng dÊu chÊm than kh«ng nhØ? Hay lµ m×nh cha bao giê ph¶i dïng ®Õn chóng c¶?”. Yefim Formich Rerekladin cè nhí l¹i tÊt c¶ c¸c b¸o c¸o mµ m×nh ®· viÕt trong suèt 40 n¨m qua ë c«ng së. Nhng cµng suy nghÜ, c©n nh¾c th× «ng l¹i cµng kh«ng t×m ra c©u tr¶ lêi tháa ®¸ng. «ng kh«ng thÓ nµo t×m ra mét lÇn nµo trong suèt thêi gian qua ®· dïng ®Õn dÊu chÊm than c¶. “ H·y tëng tîng xem, mét nh©n viªn hµnh chÝnh sù nghiÖp mµ trong suèt bèn m¬i n¨m phôc vô mµ cha mét 3

lÇn dïng ®Õn dÊu chÊm than! Chóng biÕn ®i ®©u hÕt c¶ nhØ, c¸i con quû gÇy gß dµi ngo»ng Êy nhØ!” Tõ phÝa sau hµng dÊu chÊm than nhÊp nh¸y nh löa ch¸y Êy lÊp lã bé mÆt cña c¸i anh trÎ tuæi, khu©n mÆt Êy nh ®ang cêi cît mét c¸ch ®Çy ¸c c¶m vµ ®¾c th¾ng, nh÷ng c¸i dÊu còng nh cêi cît theo råi chóng häp nhau l¹i thµnh mét c¸i dÊu chÊm than to ®ïng trong bãng tèi. Yefim Formich Rerekladin l¾c ®Çu råi më m¾t ra, “«i ®å quû sø”- «ng nghÜ, “m×mh ph¶i dËy thËt sím ngµy mai mµ nh÷ng ®iÒu ®¸ng nguyÒn rña nµy l¹i kh«ng ®Ó m×nh yªn, cø b¸m riÕt lÊy m×nh...®å chÕt tiÖt!”. “Nhng chóng biÕn ®i ®©u ®îc nhØ, nh÷ng ®iÒu mµ suèt nh÷ng n¨m lµm viÖc míi rót ra ®îc kinh nghiÖm mµ bçng dng víi c¸i dÊu chÊm than nµy m×nh l ¹i trë thµnh ngêi vì nî, mét kÎ ng· ngùa gi÷a ®êng! Bèn m¬i n¨m mµ cha mét lÇn dïng dÊu chÊm than, thËt kú l¹!” Yefim Formich Rerekladin lµm dÊu, nh¾m m¾t l¹i råi l¹i më ngay ra nhng c¸i dÊu chÊm than to tíng ®ã vÉn hiÖn ra râ mån mét. “ sao thÕ , kh«ng ngñ ®îc µ?” – Mafusa, vî «ng hái. “§óng råi, thö hái bµ Êy xem,” «ng quay sang phÝa vî, “bµ Êy vÉn lu«n lu«n khoe khoang lµ häc sinh cña mét trêng næi tiÕng dµnh cho n÷ sinh c¬ mµ” «ng liÒn hái: “nµy bµ nã nµy, bµ cã biÕt lµ dÊu chÊm than ®îc dïng nh thÕ nµo kh«ng?” “ TÊt nhiªn råi -bµ tr¶ lêi- thÕ «ng nghÜ lµ t«i ®· bá phÝ b¶y n¨m ®Ó häc trong mét trêng chuyªn µ! T«i thuéc lßng c¸ch dïng cña tÊt c¶ c¸c lo¹i dÊu, dÊu chÊm than ath× dïng cho nh÷ng c©u c¶m th¸n, chµo hái, sù bét ph¸t, bïng næ, khi vui s¬ng thÝch thó hoÆc tøc giËn vµ nh÷ng c¶m gi¸c ®¹i lo¹i nh thÕ”. “nh vËy µ....Yefim Formich Rerekladin nghÜ ngîi..... “ vui síng, giËn hên hoÆc nh÷ng c¶m gi¸c ®¹i lo¹i nh thÕ...” Yefim Formich Rerekladin l¹i ch×m vµo nh÷ng suy nghÜ.... “trong bèn m¬i n¨m qua m×nh ®· tõng viÕt b¸o c¸o, hµng ng×n, hµng chôc ng×n c¸i b¸o c¸o nhng «ng kh«ng thÓ nhí l¹i mét dßng nµo cã c¸i t©m tr¹ng ®¹i lo¹i nh vui síng, giËn d÷ hoÆc t©m tr¹ng t¬ng tù nh vËy trong c¸c b¸o c¸o cña m×nh c¶!..... “ vµ nh÷ng t©m tr¹ng ®ai lo¹i nh vËy...” «ng ph©n v©n, tù hái ... “nhng cã cÇn t©m tr¹ng, c¶m xóc g× kh«ng trong c«ng viÖc cña mét viªn chøc th ký hµnh chÝnh nh m×nh? ThËt ra viÕt b¸o c¸o th× ch¼ng cÇn cã mét c¶m xóc g× víi chóng c¶ ®©u!” Khu©n mÆt khã chÞu cña c¸i anh trÎ l¹i lã ra, thËp thß hÐ nh×n tõ phÝa sau c¸i dÊu chÊm than ®á rùc Êy, cêi cêi nh th¬ng h¹i...Yefim Formich Rerekladin ngåi dËy, c¶m thÊy ®Çu ®au nh bóa bæ, må h«i rÞn ra trªn tr¸n...ngän ®Ìn nhá mËp mê, le lãi...vÉn nh÷ng ®å ®¹c ®îc sÕp ®Æt ng¨n n¾p, s¹ch sÏ vµ lu«n bãng bÈy v× lu«n ®îc mét bµn tay phô n÷ mÒm m¹i dÞu dµng ch¨m sãc..Nhng Yefim Formich Rerekladin , viªn chøc hµnh chÝnh sù nghiÖp mÉn c¸n vÉn c¶m thÊy ¶m ®¹m, l¹nh lÏo cø nh lµ ngêi ®ang lªn c¬n sèt ph¸t ban lµm «ng mÖt mái, ch¸n chêng! 4

C¸i dÊu chÊm than kh«ng cßn ë trong bãng tèi, phÝa sau mÝ m¾t «ng n÷a mµ nh hiÖn ra h¼n tríc m¾t «ng, gÇn ngay bµn trang ®iÓm cña vî «ng lu«n nhÊp nh¸y, nhÊp nh¸y mét c¸ch ¸c ®éc. “ mét c¸i m¸y viÕt” nã lÇm rÇm y nh mét con ma “mét c¸i m¸y viÕt” råi nh thë ra mét luång h¬i l¹nh lÏo bao trïm lªn «ng. “ mét tªn lµm kho¸n côc mÞch ®Çn ®én” «ng liÒn kÐo c¸i ch¨n chïm kÝn mÝt lªn ®Çu nhng c¸i con ma chÕt tiÖt Êy vÉn ch¼ng chÞu rêi ®i. ¤ng óp mÆt vµo vai vî nhng c¸i bãng ma qu¸i ¸c Êy v©n kh«ng chÞu biÐn mÊt mµ l¹i nhiÖn ra ngay tríc m¾t «ng phÝa bªn kia vai bµ Mafusa. ThÕ lµ suèt c¶ ®ªm Yefim Formich Rerekladin téi nghiÖp bÞ nh÷ng bãng ma con dÊu ¸m ¶nh. ThËm chÝ c¶ lóc ban ngµy nh÷ng bãng ma Êy còng kh«ng chÞu rêi khái «ng. «ng thÊy chóng ë kh¾p mäi n¬i, ë trong giÇy khi «ng xá giÇy, ë trong chÐn trµ khi «ng uèng nh»m tØnh t¸o h¬n. thËm chÝ ngay c¶ trªn chiÕc huy ch¬ng ®eo lñng l¼ng trªn ngùc ¸o «ng n÷a. “Nh÷ng c¶m xóc t¬ng tù...” «ng nghÜ, sù thËt lµ nh vËy, m×nh kh«ng cã c¶m xóc, m×nh sÏ ®Õn ®Ó nãi víi «ng gi¸m ®èc. Nhng «ng ta biÕt lµm g× ®©y víi nh÷ng c¶m xóc? Kh«ng, ch¼ng ®Ó lµm g× c¶, «ng ta còng chØ lµ mét c¸i m¸y. mét viªn chøc m¸y! Khi Yefim Formich Rerekladin ®i ra ®Õn ®êng, gäi mét anh ®¸nh xe, tr«ng anh ta còng nh mét chiÕc dÊu chÊm than ®ang ®¸nh xe vËy, c¶ c¸i anh vÉn ®øng g¸c ë cæng lèi ra vµo phßng «ng gi¸m ®çc n÷a, còng gièng y nh mét c¸i dÊu chÊm than nèt.... tÊt c¶ nh ®ang thÓ hiÖn víi «ng vÒ niÒm vui, tøc giËn vµ c¶ c¨m hên... C¶ c¸i c¸n bót vµ c¸i ngßi bót cña «ng tr«ng còng y sú nh mét c¸i dÊu chÊm than! Yefim Formich Rerekladin cÇm nã lªn, hê h÷ng viÕt ra c¸i tªn vµ chøc danh cña m×nh: “Yefim Formich Rerekladin , th ký bé gi¸o dôc!!!” khi «ng ®¸nh ba dÊu chÊm than Êy, trong «ng d©ng lªn mét c¶m xóc thËt kú l¹, võa vui vÎ, võa tøc giËn l¹i nh võa cã chót g× nh sung síng trµo lªn trong lßng. “ §©y! h·y gi÷ lÊy, gi÷ lÊy!” «ng lÇm bÇm, nhÊn m¹nh vµo c©y bót trong tay «ng. c¸i dÊu chÊm than ®á rùc nh ®© m·n nguyÖn vôt biÕn mÊt.

Anh )

1885 Antone Schekhov. (Th¸i §øc Kh¶i dÞch tõ b¶n tiÕng

5