Daoducchinhtri

NGHÓ VEÀ SÖÏ CAÁP THIEÁT CUÛA ÑAÏO ÑÖÙC CHÍNH TRÒ VAØ GIAÙO DUÏC ÑAÏO ÑÖÙC CHÍNH TRÒ Leâ Tuaán Huy* Ñaïo ñöùc, vôùi tö caùch laø moät trong nhöõng hình thaùi cuûa yù thöùc xaõ hoäi, goàm nhöõng quy taéc, nhöõng chuaån möïc, vaø moät heä thoáng caùc giaù trò töông öùng, coù chöùc naêng ñieàu tieát haønh vi con ngöôøi trong quan heä vôùi ngöôøi khaùc vaø coäng ñoàng. Ñaïo ñöùc gia ñình, ñaïo ñöùc caù nhaân, truyeàn thoáng ñaïo ñöùc daân toäc, ñaïo ñöùc giai caáp…, laø nhöõng vaán ñeà coù tính “truyeàn thoáng” trong ñaïo ñöùc vaø ñaïo ñöùc hoïc. Tuy nhieân, döôùi xaõ hoäi hieän ñaïi, phaïm vi cuûa ñaïo ñöùc ñang phaùt trieån tôùi möùc ngaøy moät chuyeân saâu, ñan xen vaøo nhöõng ñòa haït voán laø “ngoaøi ñaïo ñöùc”. Nay chuùng ta thaáy coù ñaïo ñöùc kinh doanh, ñaïo ñöùc sinh hoïc…, nhöng tröôùc ñoù vaán ñeà ñaïo ñöùc chính trò ñaõ ñöôïc ñaët ra. Hegel, trong taùc phaåm “Trieát hoïc Phaùp quyeàn” ñaõ tröïc tieáp noùi ñeán ñaïo lyù (morality) vaø ñaïo ñöùc (ethics). OÂng cho raèng nhöõng ñaïo lyù, nhö muïc ñích vaø traùch nhieäm, tính höôùng ñích vaø nieàm haïnh phuùc, caùi thieän vaø löông taâm, cuõng naèm trong nhöõng phaïm vi khaùc nhau cuûa quyeàn (right). Ñieàu ñoù coù nghóa laø chính nhöõng ñaïo lyù naøy ñaõ mang maøu saéc chính trò, vaø chuùng (maø trong taùc phaåm Hegel tröïc tieáp laáy caùi thieän laøm tieâu bieåu) “vaãn coøn laø moät caùi gì ñoù tröøu töôïng, vì theá nhöõng theå xaùc ñònh naøo ñoù laø caàn phaûi coù, nhö laø vieäc xaùc ñònh moät nguyeân lyù”1, vaø ñieàu caàn thieát ñoái vôùi oâng laø vieäc chuyeån nhöõng ñaïo lyù naøy vaøo ñôøi soáng ñaïo ñöùc hieän thöïc, caùi bao haøm khoâng chæ laø gia ñình, maø coøn laø xaõ hoäi coâng daân vaø nhaø nöôùc. Theo Hegel, ñôøi soáng ñaïo ñöùc cuõng chính laø moät ñôøi soáng hoaø vaøo trong ñôøi soáng chính trò xaõ hoäi trong nhöõng ñieàu kieän lòch söû nhaát ñònh, vaø nhieäm vuï cuûa trieát hoïc cuõng laø ôû vieäc laøm saùng toû nhöõng quan heä ñaïo ñöùc - chính trò. Töø ñaây ta coù theå thaáy moät khi trieát hoïc ñaõ “chaïm” ñeán chính trò, noù khoâng theå khoâng chaïm ñeán nhöõng chuaån möïc vaø quy taéc mang tính ñaïo lyù. Noùi khaùc ñi, trieát hoïc thöïc tieãn khoâng theå khoâng baøn ñeán ñaïo ñöùc chính trò. Ñaïo ñöùc chính trò laø moät loaïi ñaïo ñöùc ñaëc thuø - ñaïo ñöùc trong ñòa haït chính trò, ñaõ ñònh hình nhö moät vaán ñeà cuûa nhaän thöùc vaø thöïc tieãn khi nhaø nöôùc böôùc vaøo giai ñoaïn hieän ñaïi cuûa noù, giai ñoaïn maø quyeàn löïc nhaø nöôùc töø boû söï töông taùc moät chieàu, tuyeät ñoái aùp ñaët leân thaàn daân, ñeå chaáp nhaän moät söï töông taùc nhieàu chieàu, keå caû trong baûn thaân boä maùy nhaø nöôùc laãn trong quan heä cuûa noù vôùi coâng daân. Nhö nhöõng phaïm vi ñaïo ñöùc khaùc, ñaïo ñöùc chính trò cuõng höôùng ñeán caùc quan heä giao tieáp xaõ hoäi döôùi nhieàu caáp ñoä khaùc nhau, cuõng xoay quanh caùc phaïm truø veà caùi thieän - caùi aùc, NCS chuyeân ngaønh Trieát hoïc, Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên, Ñaïi hoïc Quoác gia Thaønh phoá Hoà Chí Minh *

-2caùi toát - caùi xaáu, chính nghóa - phi nghóa, trung tín - boäi tín, v.v. Nhöng khaùc vôùi kieåu ñaïo ñöùc xöû theá trong “noäi boä” coâng chuùng, ñaïo ñöùc chính trò ñöôïc ñaët trong moät phaïm vi coù söï hieän dieän tröïc tieáp cuûa caùc quan heä quyeàn löïc nhaø nöôùc, vôùi hai loaïi chuû theå ñoái laäp nhau. Beân naøy laø moät thöïc theå, cuøng vôùi nhöõng caù theå thuoäc veà noù, coù quyeàn ñöa ra nhöõng quyeát ñònh coù tính cöôõng böùc ñoái vôùi khoái thöïc theå kia vaø nhöõng caù theå töông öùng vôùi noù, voán coù traùch nhieäm phaûi tuaân phuïc. Vaán ñeà ñaïo ñöùc ôû ñaây laø caû hai phía thöïc hieän “phaàn vieäc” cuûa mình nhö theá naøo, theo nhöõng chuaån möïc vaø giaù trò ñaïo ñöùc, trong töông quan vôùi nhöõng chuaån möïc vaø giaù trò chính trò. Söï khaùc bieät “baûn theå” nhö vaäy taát yeáu daãn ñeán söï khaùc bieät trong caáu truùc giöõa ñaïo ñöùc xaõ hoäi vaø ñaïo ñöùc chính trò. Chöa phaûi ñaõ hoaøn toaøn chính xaùc, nhöng coù theå thaáy ñaïo ñöùc xaõ hoäi bao goàm ñaïo ñöùc gia ñình, ñaïo ñöùc giao tieáp coäng ñoàng (giao tieáp rieâng tö), vaø ñaïo ñöùc giao tieáp coâng quyeàn. ÔÛ caáu thaønh thöù ba naøy, töø ñòa haït cuûa ñaïo ñöùc xaõ hoäi, baét ñaàu ñaõ böôùc sang ñòa haït cuûa ñaïo ñöùc chính trò. Nhöng trong khi ôû ñaïo ñöùc giao tieáp coâng, ngöôøi ta nhaán maïnh ñeán nghóa vuï ñaïo lyù cuûa ngöôøi coâng daân tröôùc nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi, thì trong ñaïo ñöùc chính trò, chieàu ngöôïc laïi cuõng noåi leân töông öùng. Cuõng chöa haún ñaõ ñaày ñuû, nhöng theo phaïm vi chuû theå ñaïo ñöùc, coù theå xem ñaïo ñöùc chính trò coù moät keát caáu goàm ñaïo ñöùc coâng daân, ñaïo ñöùc quan chöùc, vaø ñaïo ñöùc thieát cheá. Ba boä phaän cuûa ñaïo ñöùc xaõ hoäi duø khoâng hoaøn toaøn taùch rôøi nhöng coù moät möùc ñoä ñoäc laäp töông ñoái cao. Trong khi ñoù nhöõng caáu thaønh cuûa ñaïo ñöùc chính trò laïi coù moät möùc ñoä gaén keát raát lôùn, khoâng theå noùi ñeán thaønh phaàn naøy maø khoâng noùi ñeán hai thaønh phaàn kia, cuõng nhö khi coù moät “bieán ñoäng” ôû moät thaønh phaàn naøo ñoù, hai thaønh phaàn coøn laïi cuõng nhanh choùng “töông thích”. Ñaïo ñöùc coâng daân, tröôùc tieân ñoù laø nhöõng nguyeân taéc, nhöõng giaù trò cuûa moät coâng daân toát: quan heä xöû theá ñuùng möïc trong coäng ñoàng, yeâu nöôùc, chaáp haønh luaät phaùp, thöïc hieän ñaày ñuû caùc quyeàn lôïi vaø nghóa vuï… Nhöng trong phaïm vi ñaëc thuø cuûa ñaïo ñöùc chính trò, ngöôøi coâng daân khoâng ñôn giaûn sinh ra laø maëc nhaän nhöõng quy taéc, giaù trò ñaïo ñöùc cuûa noù nhö trong ñaïo ñöùc gia ñình hay ñaïo ñöùc giao tieáp, vì trong chính trò, caùi maø caùc caù nhaân phaûi xöû theá khoâng phaûi laø nhöõng quan heä tình caûm hay nhöõng quan heä töï nguyeän, maø laø nhöõng quan heä cöôõng böùc. Nhö vaäy, vaán ñeà laø caàn taïo neân böôùc chuyeån töø quan heä cöôõng böùc cuûa chính trò sang quan heä töï nguyeän vaø tình caûm cuûa ñaïo ñöùc chính trò. Montesquieu, ngöôøi ñaõ coù nhieàu tö töôûng môû ñöôøng cho vaán ñeà ñaïo ñöùc chính trò, xem ñaïo ñöùc laø nguyeân taéc cuûa chính theå daân chuû. Ñoù laø ñöùc haïnh cuûa con ngöôøi ñoái vôùi quoác gia vaø neàn daân chuû, laø vieäc ngöôøi daân chaáp haønh luaät phaùp baèng yù thöùc laø laøm cho mình, töï mình gaùnh laáy gaùnh naëng veà nghóa vuï vaø quyeàn lôïi, quyeàn löïc vaø traùch nhieäm. Ñoù coøn laø tình yeâu daønh cho nhöõng ñoái töôïng naøy, vì coù yeâu thì ngöôøi ta

-3môùi ñaáu tranh ñeå giaønh laáy vaø baûo veä neàn daân chuû, baûo veä quoác gia. Ñoái vôùi Montesquieu, giaùo duïc ñaïo ñöùc chính trò baèng caû lyù trí vaø tình caûm, töø trong gia ñình ñeán nhaø tröôøng vaø ra xaõ hoäi, laø bieän phaùp caên baûn ñeå thaêng tieán ñaïo ñöùc coâng daân. Tuy nhieân, khi vöôït quaù boái caûnh chuyeån bieán caùch maïng töø chuyeân cheá sang phi chuyeân cheá, vieäc thöïc hieän böôùc chuyeån sang ñaïo ñöùc chính trò, neáu chæ nhaán maïnh giaùo duïc theo nghóa truyeàn thuï tri thöùc vaø tình caûm, laø chöa ñuû. Trong xaõ hoäi ngaøy nay, noù caàn ñeán giaûi phaùp cuûa caû heä thoáng chính trò. Montesquieu cuõng lieân keát ñaïo ñöùc coâng daân - töùc ñaïo ñöùc cuûa ngöôøi chòu söï cai trò, vôùi ñaïo ñöùc quan chöùc - töùc ñaïo ñöùc cuûa ngöôøi cai trò, xem ñoù nhö laø hai maët cuûa “phaåm haïnh chính trò” cuûa quoác gia vaø neàn coäng hoøa. Quan chöùc - ngöôøi cai trò ngöôøi caàm quyeàn, veà maët lyù luaän chung, ñöôïc hieåu theo nghóa roäng laø toaøn boä caùc caù nhaân “coù chaân” trong boä maùy coâng quyeàn caùc caáp, khoâng phaân loaïi thaønh coâng chöùc vaø caùn boä theo kieåu dieãn ñaït haøng ngaøy. Machiavelli töøng chuû tröông moät quaân vöông - ngöôøi cai trò, söû duïng caùc thuû ñoaïn chính trò, löøa doái, phaûn boäi, vaø caû gieát choùc, tuøy vaøo muïc ñích vaø keát quaû döï truø cuûa nhöõng haønh ñoäng nhö vaäy, nhöng ñoái vôùi oâng coâng chuùng vaãn ôû moät vò trí cao. Ñoù laø löïc löôïng seõ ñöa moät “coâng daân öu tuù trôû thaønh moät quaân vöông” baèng thieän caûm vaø söï uûng hoä cuûa hoï, maø cuõng coù theå laø löïc löôïng huyû hoaïi oâng ta, neân “treân taát caû moïi thöù, ngöôøi cai trò phaûi bieát soáng cuøng vôùi daân chuùng cuûa mình”2. Kant, ngöôøi ñaõ khaúng ñònh söï chuyeån hoùa cuûa baïo löïc phi ñaïo ñöùc trôû thaønh loaïi cöôõng böùc hôïp phaùp trong quan heä nhaø nöôùc - coâng daân, cuõng töøng noùi raèng ngöôøi cai trò “ñaõ tieáp nhaän moät chöùc traùch raát to lôùn ñoái vôùi moät con ngöôøi, chöùc traùch maø Thöôïng ñeá thieâng lieâng ñaõ phong ban treân traùi ñaát naøy, laø ngöôøi ñöôïc uûy thaùc baûo veä caùc quyeàn cuûa con ngöôøi”3. Hegel thì xem giôùi coâng chöùc laø loaïi “ñaúng caáp phoå quaùt”. Ñaúng caáp ñaët bieät naøy trong khi phuïng söï nhaø nöôùc, cuõng ñoàng thôøi laøm vieäc cho “lôïi ích phoå quaùt” cuûa toaøn theå xaõ hoäi4. Hoà Chí Minh cuõng ñaõ noùi raèng “Muoân vieäc thaønh coâng hay thaát baïi, ñeàu do caùn boä toát hoaëc keùm”, vaø ñoái vôùi Ngöôøi, “Ñoù laø moät chaân lyù nhaát ñònh”5. Coù theå xem ñaïo ñöùc quan chöùc laø söï haønh xöû coù ñaïo ñöùc cuûa caùc caù nhaân coù chöùc coù quyeàn. Veà lyù trí, ñoù laø yù thöùc ôû caùc quan chöùc raèng mình laø ngöôøi töø trong coâng chuùng maø ra, laø ngöôøi ñöôïc uyû thaùc thöïc thi vaø baûo ñaûm caùc quyeàn cuûa coâng chuùng, laø moät loaïi taøi saûn ñaët bieät cuûa quoác gia - coù nghóa laø hoï ñöôïc söû duïng ñeå phuïc vuï cho söï thònh vöôïng cuûa quoác gia vaø töøng thaønh vieân cuûa toång theå ñoù, maø khoâng phaûi laø ngöôïc laïi, tieâu hoang taøi saûn cuûa quoác gia hay buoäc caùc thaønh vieân xaõ hoäi cung phuïng cho mình. Haønh vi ñaïo ñöùc cuûa quan chöùc do vaäy seõ traûi ra treân khaép caùc bình dieän cuûa kinh teá, chính trò, xaõ hoäi. Nhö ñaïo ñöùc coâng daân, ñaïo ñöùc quan chöùc cuõng caàn ñeán moät thaùi ñoä tình caûm tröôùc quoác gia, tröôùc neàn daân chuû, vaø tröôùc coâng daân.

-4Khaùc vôùi ñaïo ñöùc xöû theá, vaø cuõng coù phaàn khaùc vôùi ñaïo ñöùc coâng daân - nhöõng lónh vöïc ít nhieàu ñeàu coù yeáu toá töï nguyeän cao, ñaïo ñöùc quan chöùc khoâng phaûi laø haønh vi “töï nguyeän” ban phaùt hay khoâng ban phaùt cuûa caùc giôùi chöùc maø, beân caïnh quyeàn ra quyeát ñònh coâng quyeàn cuûa hoï, chính laø nghóa vuï cuûa hoï tröôùc coâng daân. Coù ñieàu naøy laø do ñaïo ñöùc quan chöùc ñaõ gaén lieàn vôùi tính phaùp lyù (cuõng nhö ñaïo ñöùc coâng daân cuõng coù moät phaàn gaén keát nhö vaäy). Moãi moät quan chöùc naém giöõ moät chöùc vuï coâng, moãi chöùc vuï laïi chính laø traùch nhieäm ñöôïc theå cheá hoùa, vaø ñeán löôït traùch nhieäm naøy laïi coù nhöõng tieâu chuaån xaùc ñònh neân chöùc vuï töông öùng. Do vaäy, ñaïo ñöùc quan chöùc, ñoù chính laø vieäc thöïc hieän ñuùng, ñuû, vaø coù hieäu quaû nhöõng chöùc traùch ñoù. Nhöng ñoàng thôøi khoâng coù nghóa laø do phaùp luaät quy ñònh caùc tieâu chuaån vaø chöùc traùch naøy, neân haønh vi coâng quyeàn maëc ñònh laø haønh vi ñaïo ñöùc. Ñaïo ñöùc laø moät ñòa haït maø trong ñoù yù thöùc vaø tình caûm coù tính chuû quan cao. Haønh vi ñaïo ñöùc laïi laø haønh vi tröïc tieáp cuûa moãi chuû theå, vaø chæ thoâng qua con ñöôøng naøy ñaïo ñöùc quan chöùc (vaø caû ñaïo ñöùc thieát cheá) môùi coù theå ñöôïc theå hieän hay khoâng. ÔÛ ñaây coù theå nhaän dieän theâm moät ñaëc tröng khaùc cuûa ñaïo ñöùc chính trò, theå hieän treân caû ba boä phaän caáu thaønh, do tính ñan xen ñaëc thuø cuûa ñaïo ñöùc vaø chính trò, laø ñoù laø loaïi ñaïo ñöùc töï nguyeän maø khoâng töï nguyeän, khoâng baét buoäc maø baét buoäc. Nhöng cuõng khoâng phaûi do haønh vi ñaïo ñöùc gaén lieàn vôùi caùc caù nhaân maø ñaïo ñöùc chính trò noùi chung vaø ñaïo ñöùc quan chöùc noùi rieâng laïi laø moät loaïi ñaïo ñöùc caù nhaân hay moät loaïi ñaïo ñöùc treân cô sôû nhöõng lôøi keâu goïi chung chung. Noù cuõng khoâng phaûi laø kieåu di chuyeån nguyeân xi ñaïo ñöùc vaøo trong luaät phaùp, bieán quan heä ñaïo ñöùc thaønh söï cöôõng böùc luaät phaùp, hay thay söï tröøng phaït luaät phaùp baèng söï leân aùn ñaïo ñöùc. Ñuùng ra, ñoù laø loaïi ñaïo ñöùc ñaõ ñöôïc naâng leân taàm möùc theå cheá. Ñaïo ñöùc quan chöùc thöïc chaát laø moät boä phaän cuûa ñaïo ñöùc thieát cheá, khaùc bieät ôû ñaây laø caùi thöù nhaát tröïc tieáp gaén vôùi chuû theå ngöôøi cuûa noù, trong khi loaïi ñaïo ñöùc sau coù phaïm vi bao truøm hôn, coù söï chi phoái leân caû ñaïo ñöùc coâng daân. Cô baûn coù theå hieåu ñaïo ñöùc thieát cheá chính laø vieäc toaøn boä cô caáu toå chöùc, vaän haønh beân trong boä maùy nhaø nöôùc, con ngöôøi trong heä thoáng quyeàn löïc, cuøng vôùi nhöõng coâng cuï cuûa heä thoáng (luaät phaùp, boä maùy cöôõng cheá, ñöôøng höôùng chuû tröông…), trong quan heä cuûa noù vôùi coâng daân, theå hieän ñöôïc nhöõng nguyeân taéc, nhöõng giaù trò chung veà maët ñaïo ñöùc, nhöõng nguyeân taéc, giaù trò cuûa moät xaõ hoäi daân chuû, theå hieän tính chính ñaùng coâng trong töøng caáu thaønh cuï theå, trong töøng bieåu hieän cuï theå cuûa boä maùy. Veà lyù luaän chung nhaát, nhaø nöôùc thöïc chaát mang tính giai caáp, laø coâng cuï quyeàn löïc cuûa giai caáp, ñaïo ñöùc thieát cheá vì theá khoâng theå khoâng mang tính giai caáp. Nhöng trong trieát hoïc chính trò vaø trieát hoïc ñaïo ñöùc - nhöõng chuyeân ngaønh coù moät

-5möùc ñoä ñoäc laäp nhaát ñònh so vôùi trieát hoïc xaõ hoäi - khi baøn ñeán ñaïo ñöùc chính trò, vieäc tuyeät ñoái hoaù luaän ñieåm naøy seõ khieán vaán ñeà quay veà vaø döøng laïi ôû chính ñieåm xuaát phaùt ñoù maø thoâi. Xaây döïng ñaïo ñöùc thieát cheá tröôùc heát chính laø ñöa vaøo trong nhaän thöùc vaø tình caûm cuûa caùc giôùi thaåm quyeàn quan nieäm raèng boä maùy nhaø nöôùc, con ngöôøi trong boä maùy nhaø nöôùc laø nhöõng thöïc theå ñöôïc uûy thaùc chính trò phuïc vuï xaõ hoäi, phuïc vuï coâng daân, vaø cuøng vôùi ñieàu naøy chính laø vieäc taùi caáu truùc, taùi toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc daân chuû treân tinh thaàn phuïc vuï nhö vaäy. Ñoù coøn laø vieäc taïo ra moät moâi tröôøng ñaïo ñöùc chính trò cho caùc giôùi thaåm quyeàn vaø coâng daân. Caùc giôùi chöùc haøng ngaøy “taùi saûn xuaát” ra nhöõng haønh vi ñaïo ñöùc hay phi ñaïo ñöùc veà maët chính trò, nhöng baûn thaân hoï laïi cuõng laø saûn phaåm ñöôïc taïo ra töø toaøn boä quan heä toå chöùc vaø vaän haønh cuûa boä maùy. Ngöôøi coâng daân thì caøng haïn heïp hôn (hoï khoâng coù quyeàn “saûn xuaát” ra caùc quyeát ñònh chính trò), chòu söï chi phoái hoaøn toaøn cuûa cô cheá ñoù. Ñoù laø moâi tröôøng theå cheá maø ngöôøi coâng daân vaø caùc giôùi thaåm quyeàn coù ñöôïc yù thöùc vaø tình caûm ñaïo ñöùc coâng daân cuõng nhö tình caûm vaø ñaïo ñöùc quan chöùc, moâi tröôøng maø hoï coù theå ñöôïc trôû thaønh vaø chuû ñoäng trôû thaønh moät coâng daân hay moät quan chöùc coù ñaïo ñöùc chính trò. ÔÛ ñaây coù moät vaán ñeà heát söùc quan troïng, maø cuõng thöôøng heát söùc bò xem nheï, ñoù laø vai troø, chöùc naêng giaùo duïc ñaïo ñöùc cuûa thieát cheá, leân caû ngöôøi naém chöùc vuï coâng laãn coâng daân. Chính trong moät moâi tröôøng thieát cheá nhö theá naøo maø con ngöôøi trong boä maùy ñoù nhaän thöùc veà boä maùy, nhaän thöùc veà vò trí cuûa mình trong boä maùy, veà moät “kieåu ñaïo ñöùc” nhö theá naøo thì phuø hôïp vôùi noù. Tình caûm vaø haønh ñoäng theo kieåu ñaïo ñöùc töông öùng ôû caùc quan chöùc töø ñaây maø hình thaønh. Ngöôøi naém chöùc vuï coâng vì theá ñöôïc giaùo duïc vaø töï giaùo duïc mình trong moät theå cheá. Ñoù laø ñieàu taát yeáu, vaán ñeà coøn laïi laø xu höôùng phoå quaùt naøo trôû thaønh hieän thöïc trong söï giaùo duïc ñoù. Veà phía coâng daân, hoï nhìn vaøo tri thöùc, khaû naêng nghieäp vuï, taùc phong coâng vieäc, thaùi ñoä haønh xöû… cuûa caùc quan chöùc, khoâng phaûi vôùi tö caùch caù nhaân maø chính vôùi tö caùch cuûa caû moät theå cheá. Töøng ñöôøng höôùng chính saùch cuï theå, taùc ñoäng ñeán töøng thaønh vieân cuûa coäng ñoàng daân chuùng cuõng ñöôïc ñaùnh giaù töông töï nhö vaäy. Nhaän thöùc vaø tình caûm cuûa coâng daân töø ñaây maø hình thaønh. Noù chuyeån hoùa thaønh loøng tin, vaø ñi vaøo haønh ñoäng coâng daân, khieán hoï ñieàu chænh haønh vi cuûa mình cho phuø hôïp vôùi kieåu ñaïo ñöùc cuûa thieát cheá. Coøn loøng tin vaøo theå cheá, ngöôøi ta coøn ñaáu tranh ñoøi hoûi vaø baûo veä ñaïo ñöùc thieát cheá, baûo veä theå cheá. Neáu taám chaén cuoái cuøng naøy cuõng bò phaù vôõ, moät khi söï “hôïp lyù” coâng maát ñi tính chính ñaùng cuûa noù, ngöôøi ta chæ coøn bieát tuaân phuïc nhö moät kieåu cöôõng böùc tröôùc “ñaïo ñöùc” hieän haønh cuûa thieát cheá. Khi ñoù ñaïo ñöùc coâng daân, ñaïo ñöùc coâng vuï, ñaïo ñöùc thieát cheá khoâng coøn laø quan heä ñaïo ñöùc nöõa, maø chæ laø moät bieán

-6töôùng cuûa quan heä cöôõng böùc maø thoâi. Montesquieu töøng cho raèng chính giôùi caàm quyeàn vaø theå cheá quoác gia ñaõ suy ñoài laø nguyeân nhaân laøm suy ñoài ñaïo ñöùc coâng daân. OÂng cho raèng khi ngöôøi ta heùo moøn, voâ caûm, chai saïn tröôùc caùi xaáu, sinh ra trong ñoùi ngheøo, baïo löïc, trong ñònh kieán cuûa neàn cai trò vaø ñaëc quyeàn quaù ñaùng cuûa giôùi taêng löõ, thì tai hoïa khoâng theå chöõa noåi6. OÂng coøn vieát: “Moät khi ñaïo ñöùc cuûa neàn daân chuû ñaõ maát, tính tham lam loït vaøo caùc traùi tim, caùi hö hoûng loàng vaøo moïi ngoùc ngaùch cuûa xaõ hoäi. Caùc öôùc voïng bò ñoåi muïc tieâu: caùi ngöôøi ta voán yeâu thì ngöôøi ta khoâng yeâu nöõa. Ngöôøi ta vaãn thaáy mình töï do nhöng töï do laøm traùi (…). Ñieàu tröôùc ñaây ñöôïc coi laø kyû cöông thì nay ngöôøi ta coi laø haø khaéc (…). Tröôùc kia taøi saûn cuûa moãi coâng daân ñöôïc coi nhö moät phaàn cuûa söï giaøu coù cuûa quoác gia, thì nay kho taøng chung bò coi nhö sôû höõu tö nhaân. Nöôùc coäng hoøa chæ laø caùi tuùi cho ngöôøi ta boøn ruùt, söùc maïnh quoác gia chæ coøn laø quyeàn löïc cuûa moät vaøi coâng daân, laø nôi phaù roái cuûa moïi ngöôøi”7. Xem xeùt cô baûn caùc vaán ñeà cuûa ñaïo ñöùc chính trò cho pheùp ta soi saùng phaàn naøo thöïc traïng ñaïo ñöùc chính trò hieän nay ôû nöôùc ta. Thöïc teá neàn chính trò cuûa chuùng ta, cuõng nhö lyù luaän vaø vieäc giaùo duïc lyù luaän, trong moät thôøi gian daøi ñaõ gaàn nhö tuyeät ñoái hoùa cho moät neàn chính trò cai trò, moät neàn chính trò giai caáp xuyeân hoaøn caûnh, khieán laøm lu môø ñi moät neàn chính trò phuïc vuï, moät neàn chính trò ñaïo ñöùc - nhöõng caùi nay cuõng ñöôïc thöøa nhaän töø chöùc naêng xaõ hoäi cuûa nhaø nöôùc. Trong khi leõ ra baøi hoïc cô baûn cuûa Hoà Chí Minh veà moät nhaø nöôùc phuïc vuï maø theo ngoân ngöõ cuûa Ngöôøi, “Chính phuû laø coâng boäc cuûa daân (…). Nhöõng coâng vieäc cuûa Chính phuû phaûi laøm nhaèm vaøo moät muïc ñích duy nhaát laø möu töï do, haïnh phuùc cho moïi ngöôøi”8 caàn ñöôïc thaám nhuaàn tröôùc tieân; thì boä maùy coâng quyeàn, nhöõng con ngöôøi trong boä maùy coâng quyeàn - moät khi khoâng coù söï phaân ñònh, khoâng ñöôïc höôùng vaøo söï phaân ñònh khaùc bieät giöõa phaïm vi cuûa nhöõng lyù luaän taän cuøng vaø phaïm vi cuûa hieän thöïc xaõ hoäi vaø thöïc teá ñaïo lyù cuï theå - ñaõ lónh hoäi, vaø thöïc teá ñaõ thöïc thi taùc vuï vôùi caûm giaùc cuûa caû moät guoàng maùy söùc maïnh phía sau, raèng hoï chính laø hieän thaân cuûa söï thoáng trò giai caáp coù tính cöôõng cheá. Heä quaû cuûa thaùi ñoä naøy, cuøng vôùi moät soá nguyeân nhaân khaùc, chính laø cô cheá xin-cho, laø thaùi ñoä ban phaùt töø phía coâng quyeàn, laø taùc phong haùch dòch, coâng thaàn cuûa giôùi quan chöùc… Hieän traïng moät boä phaän caùc quan chöùc coâng khai laõng phí, phoâ tröông taøi saûn ñaùng ngôø veà nguoàn goác, roài hieän töôïng töø cô quan coâng quyeàn cho ñeán coâng chuùng gaàn nhö phaûi chaáp nhaän “soáng chung” vôùi tieâu cöïc, tham nhuõng9, hieän traïng “vaên hoaù phong bì” laán aùp vaên hoaù traùch nhieäm, hieän töôïng lieân keát giöõa nhöõng keû coù theá löïc coâng quyeàn vôùi nhöõng theá löïc toäi phaïm, v.v., cho thaáy ñaõ ñeán luùc caàn baùo ñoäng veà ñaïo ñöùc thieát cheá, ñaïo ñöùc quan chöùc, vaø ñaïo ñöùc coâng daân. Giaùo duïc ñaïo ñöùc chính trò vì theá ñang trôû neân heát söùc caáp baùch. Nhöng söï giaùo duïc naøy cho duø ñöôïc trieån khai coù

-7hieäu quaû baèng hình thöùc giaùo duïc lyù luaän, thì noù khoâng theå naøo thay theá ñöôïc cho söï giaùo duïc thöïc tieãn cuûa ñaïo ñöùc thieát cheá. Chính loaïi ñaïo ñöùc naøy môùi laø caùi quyeát ñònh tröïc tieáp leân thöïc traïng ñaïo ñöùc chính trò, laø caùi seõ laøm taêng hieäu quaû cuûa giaùo duïc lyù luaän, hay ngöôïc laïi, trieät tieâu noù. Ñaây laïi laø moät coâng vieäc heát söùc lôùn lao trong toång theå cuûa caûi caùch chính trò ñang ñöôïc Ñaûng ta thuùc ñaåy töø sau Ñaïi hoäi IX, ñoøi hoûi moät giaûi phaùp toaøn dieän vaø ñoàng boä töø caûi caùch theå cheá, caûi caùch kinh teá-xaõ hoäi, cho ñeán vieäc “caûi caùch” caû taâm lyù xaõ hoäi; maø trong ñoù, nhö Vaên kieän Ñaïi hoäi ñaõ chæ roõ, caàn: “Hoaøn thieän cheá ñoä coâng vuï, quy cheá caùn boä, coâng chöùc, coi trong caû naêng löïc vaø ñaïo ñöùc (…). Thöôøng xuyeân giaùo duïc caùn boä, ñaûng vieân, coâng chöùc veà chính trò, tö töôûng, ñaïo ñöùc caùch maïng”10.

Georg Wilhelm Friedrich Hegel, “Elements of the Philosophy of Right”, translated H. B. Nisbet, Cambridge University Press, 1991, Reprinted 1998, 185. 2 Niccolo Machiavelli, “The Prince”, edited Q. Skinner & R. Price, Cambridge University Press, 1988, Reprinted 2001, 34. 3 Immanuel Kant, Political Writings, edited H. S. Reiss, translated H. B. Nisbet, Cambridge University Press, 1991, Reprinted 2000, 101. 4 Xem: Hegel, Sñd, 237, 270. 5 Hoà Chí Minh, “Söûa ñoåi leà loái laøm vieäc”, trong Hoà Chí Minh Toaøn taäp, t. 5, CTQG, HN, 2000, 240. 6 Xem: Chales de Secondat baron de Montesquieu, “Tinh thaàn Phaùp luaät”, Hoaøng Thanh Ñaïm dòch, Nxb Giaùo duïc vaø Tröôøng ÑH KHXH&NV (Khoa Luaät), HN, 1996, caùc quyeån 3, 5, 8, 23. 7 Montesquieu, Sñd, 55. 8 Hoà Chí Minh, “Chính phuû laø coâng boäc cuûa daân”, Sñd, t. 4, 22. 9 Xem: Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam, Vaên kieän Ñaïi hoäi Ñaïi bieåu Toaøn quoác laàn thöù IX, CTQG, HN, 2001, 76-77. 10 Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam, Sñd, 135, 137. 1

ABSTRACT: THINK ABOUT PRESSING AND NECESSARY REQUIREMENTS OF POLITICAL MORALS AND EDUCATION OF POLITICAL MORALS Le Tuan Huy Abstract: Political morals is a kind of particular morals - morals in political area, which is formed as an issue of awareness and practicality when the state steps in its modern stage. In this stage, the state authority gives up one-sided interaction imposing on citizens in order to accept a multilateral interaction in the apparatus of government as well as its relation to citizens. Therefore, education of political morals becomes an imperative requirement. Although this education is developed efficiently by theory education system, it can not replace for practical education of moral institution that has a critical role in deciding current situation of political ethics and raising efficiency of theory education or destroying it. This is a heavy duty during the process of general political reformation promoted by the Party after the ninth Congress. It requires a comprehensive and integrated solution from institution, socioeconomic to social psychology reformation. The Congress documents said: “Improve civil service, cadre and official statute; pay attention to both competence and ethics… Frequently teach politics, thought and ethics of revolution to cadres, partisans and officials.