Chuong 04 - Thanh Toan

Chương 4 C¸c hÖ thèng thanh to¸n ®iÖn tö

C¸c nội dung chÝnh của bµi giảng 1. Giíi thiÖu vÒ thanh to¸n vµ c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi thanh to¸n ®iÖn tö 2. C¸c hÖ thèng thanh to¸n ®iÖn tö c¬ b¶n • • • •

C¸c lo¹i thÎ Thanh to¸n gi¸ trÞ nhá SÐc ®iÖn tö Hèi phiÕu ®iÖn tö

Giíi thiÖu vÒ thanh to¸n vµ c¸c yªu cÇu ®èi víi thanh to¸n ®iÖn tö 1. Thanh to¸n trong th−¬ng m¹i truyÒn thèng vµ th−¬ng m¹i ®iÖn tö – TiÒn tÖ – ph−¬ng tiÖn biÓu tr−ng cho gi¸ trÞ – ®· ®−îc sö dông rÊt sím trong lÞch sö nh©n lo¹i – TiÒn tÖ bao gåm 2 lo¹i c¬ b¶n: TiÒn vËt thÓ vµ tiÒn biÓu tr−ng. – Víi sù ph¸t triÓn cña KHKT-CN, ph−¬ng thøc thanh to¸n cã nhiÒu thay ®æi → xuÊt hiÖn c¸c d¹ng thøc míi cña tiÒn tÖ: §ã lµ c¸c lo¹i tiÒn tÖ nh−ng ë d¹ng ®iÖn tö (tiÒn tÖ ®iÖn tö).

1

2. C¸c yªu cÇu c¬ b¶n ®èi víi c¸c hÖ thèng thanh to¸n ®iÖn tö 1. TÝnh ®éc lËp (kh«ng phô thuéc vµo phÇn cøng vµ phÇn mÒm chuyªn dông) 2. Kh¶ n¨ng t−¬ng t¸c vµ di chuyÓn 3. Kh¶ n¨ng b¶o mËt 4. TÝnh nÆc danh 5. TÝnh ®a d¹ng: ¸p dông ®èi víi nhiÒu møc thanh to¸n kh¸c nhau 6. DÔ sö dông 7. PhÝ giao dÞch 8. C¸c qui t¾c

C¸c hÖ thèng thanh to¸n trùc tuyÕn •

C¸c lo¹i thÎ thanh to¸n trùc tuyÕn – ThÎ thanh to¸n: Lo¹i thÎ ®iÖn tö cã chøa c¸c th«ng tin cã thÓ sö dông cho môc ®Ých thanh to¸n – Cã 3 lo¹i thÎ thanh to¸n c¬ b¶n: • ThÎ tÝn dông • ThÎ tr¶ phÝ • ThÎ ghi nî

• ThÎ tÝn dông vµ thÎ tr¶ phÝ: – Cung cÊp cho ng−êi mua mét kho¶n tÝn dông – Giao dÞch thanh to¸n thùc tÕ x¶y ra sau ®ã qua ho¸ ®¬n thanh to¸n hµng th¸ng. – Sè d− thÎ tr¶ phÝ ph¶i thanh to¸n toµn bé hµng th¸ng; Sè d− thÎ tÝn dông cã thÓ chuyÓn tõ th¸ng truíc sang th¸ng sau (l·i suÊt sÏ céng dån) – ThÝ dô: Visa card hoÆc American Express

• ThÎ ghi nî: – KÕt nèi víi mét tµi kho¶n tiÒn göi kh«ng kú h¹n t¹i ng©n hµng – Sè tiÒn trong tµi kho¶n ®−îc sö dông ®Ó thanh to¸n ngay cho c¸c giao dÞch – 2 h×nh thøc giao dÞch thÎ ghi nî: • ThÎ ghi nî ngo¹i tuyÕn vµ ThÎ ghi nî trùc tuyÕn

2

ThÎ thanh to¸n trùc tuyÕn • Xö lý thÎ tÝn dông trùc tuyÕn – Xin cÊp phÐp

•

X¸c ®Þnh thÎ cña ng−êi thanh to¸n cã hiÖu lùc hay kh«ng, vµ sè tiÒn trong tµi kho¶n cã ®ñ ®Ó thùc hiÖn giao dÞch kh«ng

– Thanh to¸n

•

ChuyÓn tiÒn tõ tµi kho¶n cña ng−êi thanh to¸n vµo tµI kho¶n cña ng−êi b¸n

• Nhµ cung cÊp dÞch vô thanh to¸n (payment service provider - PSP) – Mét bªn tin cËy thø ba, cung cÊp dÞch vô kÕt nèi hÖ thèng TM§T cña ng−êi b¸n víi mét ng©n hµng thanh to¸n thÝch hîp. PSP sÏ ph¶i ®¨ng ký víi c¸c tæ chøc thÎ mµ hä hç trî

ThÎ thanh to¸n trùc tuyÕn C¸c ®èi t¸c c¬ b¶n tham gia vµo qu¸ tr×nh xö lý thanh to¸n thÎ • Ng©n hµng thanh to¸n: – Thùc hiÖn viÖc më tµi kho¶n goi lµ “TµI kho¶n ng−êi b¸n Internet” chÊp nhËn thÎ vµ thùc hiªn viÖc thanh to¸n

• Tæ chøc thÎ tÝn dông – Tæ chøc tµi chÝnh cung cÊp dÞch vô thÎ tÝn dông, thÎ ghi nî

• Kh¸ch hµng – C¸c c¸ nh©n sö dông thÓ trong thanh to¸n

• Ng©n hµng ph¸t hµnh – Tæ chøc tµi chÝnh cung cÊp cho kh¸ch hµng thÎ thanh to¸n

• Ng−êi b¸n: – C¬ së chÊp nhËn thÎ

• DÞch vô xö lý thanh to¸n: – Cung cÊp dÞch vô kÕt nèi ng−êi b¸n, ng−êi mua, m¹ng tµi chÝnh vµ bªn cÊp phÐp, thanh to¸n…

• Bé xö lý thanh to¸n: – Trung t©m d÷ liÖu xö lý c¸c giao dÞch thÎ tÝn dông vµ thanh to¸n c¸c kho¶n tiÒn cho ng−êi b¸n

Rñi ro khi sö dông thÎ thanh to¸n – Rñi ro ®èi víi ng©n hµng ph¸t hµnh • Chñ thÎ sö dông qu¸ h¹n møc cho phÐp • Gian lËn cña chñ thÎ: – Giao thÎ cho ng−êi kh¸c sö dông ë n−íc ngoµi – B¸o mÊt nh−ng vÉn sö dông thÎ

• Sö dông thÎ gi¶ m¹o • Chñ thÎ mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n – Rñi ro ®èi víi ng©n hµng thanh to¸n: • Sai sãt trong viÖc cÊp phÐp • Kh«ng cung cÊp kÞp thêi danh s¸ch Bulletin – Rñi ro cho c¬ së chÊp nhËn thÎ: • ThÎ hÕt hiÖu lùc mµ c¬ së kh«ng ph¸t hiÖn ra • ChÊp nhËn thanh to¸n v−ît møc • Cè t×nh t¸ch nhá th−¬ng vô ®Ó khái xin cÊp phÐp • Söa ch÷a sè tiÒn trªn ho¸ ®¬n (cè ý hoÆc do ghi nhÇm) – Rñi ro ®èi víi chñ thÎ: • MÊt thÎ vµ ®Ó lé PIN

3

Gian lËn trong thanh to¸n thÎ • Gian lËn vÒ ®Þa chØ trong giao dÞch – BiÖn ph¸p: Sö dông hÖ thèng x¸c nhËn ®Þa chØ (Address Verification System - AVS): • Ph¸t hiÖn c¸c hµnh vi gian lËn b»ng c¸ch so s¸nh ®Þa chØ kh¸ch hµng nhËp vµo trang Web víi th«ng tin vÒ ®Þa chØ cña chñ thÎ trong c¬ së d÷ liÖu kh¸ch hµng l−u tr÷ t¹i ng©n hµng ph¸t hµnh.

• Gian lËn vÒ sè thÎ – BiÖn ph¸p: Sö dông sè kiÓm tra trªn thÎ (card verification number - CVN) • Ph¸t hiÖn c¸c hµnh vi gian lËn sè thÎ th«ng qua viÖc so s¸nh sè kiÓm tra trªn thÎ víi sè kiÓm tra trong c¬ së d÷ liÖu l−u t¹i ng©n hµng ph¸t hµnh

Sö dông thÎ thanh to¸n trùc tuyÕn ThÎ tÝn dông ¶o • HÖ thèng thanh to¸n ®iÖn tö cho phÐp kh¸ch hµng sö dông sè thÎ giao dÞch ®Æc biÖt (do ng©n hµng ph¸t hµnh cung cÊp) ®Ó tiÕn hµnh giao dÞch trùc tuyÕn thay cho sè thÎ tÝn dông th«ng th−êng

Quy trình mua hàng sử dụng thẻ • Mua hàng trực tuyến 1. Khách hàng thực hiện việc khai báo thông tin về thẻ tín dụng trên trang web của người bán 2. Sau khi người bán nhận được thông tin của khách hàng trên website, người bán gửi thông tin về giao dịch đến nhà cung cấp dịch vụ thanh toán (Payment processing transaction - PPS) 3. Nhà cung cấp dịch vụ thanh toán gửi thông tin đến trung tâm xử lý dữ liệu thẻ 4. Trung tâm xử lý dữ liệu thẻ gửi thông tin đến ngân hàng phát hành thẻ

• Mua hàng truyền thống 1. Khách hàng xuất trình thẻ tín dụng cho nhân viên thu ngân/ bán hàng 2. Nhân viên thu ngân kiểm tra các thông tin trên thẻ, cà thẻ của khách hàng và truyền các thông tin về giao dịch trên thiết bị đọc thẻ POS (Point of Sale) 3. Thiết bị đọc thẻ gửi thông tin đến trung tâm xử lý dữ liệu thẻ thông qua kết nối điện thoại (dial up) 4. Trung tâm xử lý dữ liệu thẻ gửi thông tin đến ngân hàng phát hành thẻ

4

Quy trình mua hàng sử dụng thẻ •

Mua hàng trực tuyến (tiếp) • Mua hàng truyền thống (tiếp) 5. Ngân hàng phát hành thẻ 5. Ngân hàng phát hành thẻ sẽ khước từ hoặc chấp sẽ khước từ hoặc chấp nhận giao dịch và chuyển nhận giao dịch và chuyển kết quả/mã số giao dịch kết quả/mã số giao dịch hợp pháp ngược trở lại hợp pháp ngược trở lại cho cho trung tâm xử lý dữ liệu trung tâm xử lý dữ liệu thẻ thẻ 6. Trung tâm xử lý dữ liệu thẻ 6. Trung tâm xử lý dữ liệu thẻ gửi kết quả cấp phép đến gửi kết quả cấp phép đến thiết bị đọc thẻ POS PPS 7. Thiết bị đọc thẻ cho người 7. PPS chuyển kết quả cấp bán biết có được phép thực phép cho người bán hiện giao dịch hay không 8. Người bán thông báo với 8. Người bán chấp nhận chủ thẻ về kết quả giao hoặc từ chối giao dịch dịch

ThÎ th«ng minh (smart card) • ThÎ th«ng minh biÓu hiÖn lµ mét tÊm thÎ nhùa, trªn ®ã cã g¾n vi m¹ch ®iÖn tö (microchip) ho¹t ®éng nh− mét bé vi xö lý; trªn ®ã ®Þnh nghÜa tr−íc c¸c ho¹t ®éng, l−u tr÷ th«ng tin; cho phÐp ng−êi sö dông thªm, bít hoÆc truy cËp c¸c th«ng tin trªn thÎ. • Dung l−îng th«ng tin l−u gi÷ gÊp h¬n 100 lÇn thÎ tÝn dông bao gåm: sè thÎ tÝn dông, hå s¬ søc khoÎ c¸ nh©n, b¶o hiÓm ytÕ, th«ng tin vÒ c¸ nh©n, tæ chøc, hå s¬ c«ng t¸c, b»ng l¸i xe... • Tuy nhiªn, lo¹i thÎ nµy míi chØ phæ biÕn ë mét sè quèc gia • C¸c lo¹i thÎ th«ng minh: – ThÎ tiÕp xóc – ThÎ phi tiÕp xóc

CÊu tróc thÎ th«ng minh Bé vi xö lý

ThÎ (mÆt d−íi)

Bé phËn giao tiÕp

Bé phËn giao tiÕp

Epoxy

Bé phËn giao tiÕp

5

ThÎ th«ng minh (smart card) • ThiÕt bÞ ®äc thÎ – KÝch ho¹t vµ ®äc c¸c néi dung chøa trong chip trªn thÎ th«ng minh; – Th«ng th−êng c¸c th«ng tin nµy ®−îc chuyÓn tíi mét hÖ thèng ®Ó xö lý vµ l−u tr÷.

• HÖ ®iÒu hµnh thÎ Mét hÖ thèng gåm c¸c thiÕt bÞ vµ phÇn mÒm nh»m qu¶n lý c¸c tÖp tin ®iÒu khiÓn, b¶o mËt, qu¶n lý nhËp/xuÊt th«ng tin; thùc thi c¸c c©u lÖnh vµ cung cÊp giao diÖn ch−¬ng tr×nh øng dông (API) thÎ.

C¸c øng dông thÎ th«ng minh • Thanh to¸n trong mua b¸n lÎ – VÝ tiÒn ®iÖn tö

• Thanh to¸n phÝ cÇu ®−êng, qu¸ c¶nh – Sö dông hÖ thèng thu phÝ b»ng thÎ th«ng minh thay cho c¸c lo¹i vÐ th«ng th−êng trong giao th«ng.

• §Þnh danh/chøng thùc ®iÖn tö – ThÎ l−u tr÷ gi¸ trÞ: ThÎ th«ng minh cã kh¶ n¨ng l−u tr÷ th«ng tin c¸ nh©n nh− ¶nh, c¸c ®Æc ®iÓm sinh tr¾c häc, ch÷ kü ®iÖn tö, kho¸ riªng… nªn cã thÓ sö dông trong c¸c t×nh huèng kh¸c nhau ®Ó x¸c ®Þnh danh tÝnh, kiÓm so¸t truy cËp, vµ c¸c øng dông x¸c thùc kh¸c

C¸c øng dông thÎ th«ng minh VÝ tiÒn sè ho¸ (hay vÝ tiÒn ®iÖn tö – electronic purse) ThÎ th«ng minh ®−îc øng dông ®Ó nËp tiÒn tõ tµI kho¶n ng©n hµng cña chñ thÎ vµo microchip trªn thÎ – Chøc n¨ng cña vÝ tiÒn sè ho¸

• Chøng minh tÝnh x¸c thùc cña kh¸ch hµng th«ng qua c¸c lo¹i chøng nhËn sè

• L−u tr÷ vµ chuyÓn c¸c gi¸ trÞ • §¶m b¶o an toµn cho cho qu¸ tr×nh thanh to¸n – ¦u ®iÓm:

• §¬n gi¶n, thÝch hîp víi c¸c giao dÞch nhá, gi¸ trÞ thÊp • Kh¸ch hµng kh«ng cÇn cung cÊp c¸c th«ng tin c¸ nh©n nh− c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh¸c

– Nh−îc ®iÓm:

• Kh«ng thÝch hîp víi c¸c giao dÞch gi¸ trÞ lín, phøc t¹p

6

Thẻ lưu trữ giá trị • Thẻ lưu trữ giá trị là loại thẻ lưu trữ giá trị tiền tệ dùng để mua hàng và thường được nạp thêm tiền khi cần • Các loại thẻ lưu trữ giá trị: – Thẻ mua hàng sử dụng với một mục đích: thẻ mua hàng tại siêu thị, thẻ điện thoại, thẻ Internet… – Thẻ mua hàng sử dụng nhiều mục đích: dùng để mua hàng, rút tiền mặt, thanh toán tiền điện thoại, điện, nước…

Thanh to¸n ®iÖn tö gi¸ trÞ nhá • Thanh to¸n trùc tuyÕn gi¸ trÞ nhá, th−êng < 10$ • TiÒn mÆt sè ho¸ – Lµ mét trong c¸c h×nh thøc thanh to¸n xuÊt hiÖn sím nhÊt cña TM§T – C¸c tæ chøc tiÒn mÆt sè ho¸ tiªu biÓu ë giai ®o¹n nµy lµ: • BitPass (bitpass.com) • Paystone (paystone.com) • PayLoadz (payloadz.com) • Peppercoin (peppercoin.com) • PayPal – ThÝ dô hÖ thèng thanh to¸n cña PayPal

HÖ thèng thanh to¸n tiÒn mÆt sè ho¸ cña PayPal

Qui tr×nh thanh to¸n cña hÖ thèng tiÒn mÆt sè ho¸ PayPal

7

HÖ thèng thanh to¸n sÐc ®iÖn tö • §−îc x©y dùng trªn nguyªn t¾c cña hÖ thèng thanh to¸n sÐc truyÒn thèng. • Séc điện tử là một phiên bản có giá trị pháp lý đại diện cho một tấm séc séc giấy • Các thông tin cung cấp trên séc điện tử: – – – – –

Số tài khoản của người mua hàng 9 ký tự để phân biệt ngân hàng ở cuối tấm séc Loại tài khoản ngân hàng: cá nhân, doanh nghiệp… Tên chủ tài khoản Số tiền thanh toán

• Người bán thường sử dụng trung gian cung cấp dịch vụ thanh toán séc điện tử và sử dụng phần mềm thanh toán séc điện tử của trung gian này • Giao dÞch thanh to¸n ®−îc thùc hiÖn th«ng qua Trung t©m bï trõ tù ®éng liªn ng©n hµng (ACH): – HÖ thèng chuyÓn kho¶n ®iÖn tö cung cÊp dÞch vô bï trõ liªn ng©n hµng ®èi víi c¸c thanh to¸n ®iÖn tö cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh thanh viªn

HÖ thèng thanh to¸n sÐc ®iÖn tö • Lîi Ých cña viÖc sö dông sÐc ®iÖn tö – §èi víi ng−êi b¸n vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh • TiÕt kiÖm chi phÝ qu¶n lý víi tèc ®é xö lý giao dÞch nhanh vµ kh«ng mÊt thêi gian xö lý giÊy tê.

• C¶i thiÖn vµ t¨ng hiÖu suÊt cña qu¸ tr×nh thanh to¸n – §èi víi kh¸ch hµng • Tèc ®é giao dÞch thanh to¸n • Cung cÊp cho kh¸ch hµng b¶ng kª chi tiÕt c¸c giao dÞch thanh to¸n

• ThuËn tiÖn h¬n cho qu¸ tr×nh giao dÞch cña kh¸ch hµng.

Qui tr×nh thanh to¸n sÐc ®iÖn tö cña Authorize.Net

Người mua Ngân hàng của Authorize.net Trung tâm thanh toán bù trừ tự động

Người bán

Tài khoản ngân hàng của người bán

Ngân hàng của người mua

8

2. Séc điện tử Quy trình thanh toán séc điện tử của Authorize.Net 1. Người bán nhận được tấm séc viết tay hoặc séc điện tử đã được xác thực từ người mua yêu cầu ngân hàng của người mua thanh toán tiền mua hàng 2. Người bán truyền các thông tin về giao dịch đến máy chủ thực hiện thanh toán của Authorize.Net; Authorize.Net kiểm tra giao dịch và đưa ra quyết định chấp nhận hay từ chối thực hiện giao dịch 3. Nếu chấp nhận giao dịch Authorize.net chuyển thông tin giao dịch đến ngân hàng của mình 4. Ngân hàng của Authorize.net chuyển thông tin giao dịch đến ngân hàng của người mua thông qua trung tâm thanh toán bù trừ tự động 5. Ngân hàng của người mua thực hiện thanh toán ngân hàng của Authorize.net thông qua trung tâm thanh toán bù trừ tự động 6. Ngân hàng của Authorize.net gửi thông tin đến máy chủ thực hiện thanh toán của Authorize.Net 7. Máy chủ thực hiện lệnh chuyển tiền vào tài khoản của người bán

C¸c hÖ thèng hèi phiÕu ®iÖn tö • Hèi phiÕu lµ chøng chØ cã gi¸ do ng−êi ký ph¸t lËp, yªu cÇu ng−êi bÞ ký ph¸t thanh to¸n kh«ng ®iÒu kiÖn mét sè tiÒn x¸c ®Þnh khi cã yªu cÇu hoÆc vµo mét thêi gian nhÊt ®Þnh trong t−¬ng lai cho ng−êi thô h−ëng. Hèi phiÕu ®iÖn tö bao gåm: – HÖ thèng xuÊt tr×nh vµ thanh to¸n hèi phiÕu (Electronic Bill Presentment and Payment - EBPP) – øng dông trong TM§T B2C – HÖ thèng xuÊt tr×nh vµ thanh to¸n ho¸ ®¬n (Electronic Invoice Presentment and Payment - EBPP) – øng dông trong TM§T B2B

• ¦u ®iÓm cña hèi phiÕu ®iÖn tö: – TiÕt kiÖm chi phÝ – Rót ng¾n qu¸ tr×nh xö lý vµ tiÕt thêi gian thanh to¸n – ThuËn tiÖn cho qu¸ tr×nh giao dÞch

XuÊt tr×nh hèi phiÕu ®iÖn tö

9

C¸c hÖ thèng hèi phiÕu ®iÖn tö • Hối phiếu là chứng chỉ có giá do người ký phát lập, yêu cầu người bị ký phát thanh toán không điều kiện một số tiền xác định khi có yêu cầu hoặc vào một thời gian nhất định trong tương lai cho người thụ hưởng • Quy trình thanh toán bằng hối phiếu điện tử (1)

Người lập hối phiếu

(2) (3)

Khách hàng

(4) Người lập hối phiếuyêu cầu nhà cung cấp dịch vụ thanh toán ghi nợ vào tài khoản của người mua

Tổ chức tài chính của khách hàng

Nhà cung cấp dịch vụ thanh toán của người lập hối phiếu

(5) Thực hiện thanh toán ghi nợ vào tài khoản của khách hàng, ghi có vào tài khoản của người lập hối phiếu

C¸c hÖ thèng hèi phiÕu ®iÖn tö •

Quy trình thanh toán bằng hối phiếu điện tử 1. Khách hàng lên các trang web của nhà cung cấp dịch vụ thanh toán hối phiếu hoặc trang web của người lập hối phiếu xem thông tin 2. Khách hàng lấy các thông tin về hối phiếu khách hàng phải thanh toán về máy tính của mình 3. Khách hàng kiểm tra các thông tin và thực hiện xác thực việc thanh toán với người lập hối phiếu 4. Người lập hối phiếu yêu cầu nhà cung cấp dịch vụ thanh toán của mình ghi nợ vào tài khoản của khách hàng 5. Nhà cung cấp dịch vụ thanh toán hối phiếu yêu cầu ngân hàng của khách hàng ghi nợ vào tài khoản của khách hàng và chuyển tiền để ngân hàng của người lập hối phiếu ghi có vào tài khoản của người lập hối phiếu

•

HÖ thèng thanh to¸n hèi phiÕu ®iÖn tö (EBPP)

10

•

HÖ thèng thanh to¸n ho¸ ®¬n ®iÖn tö (EIPP)

11