Bien Tinh Go 5

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

cña gç Bian bo NhËt B¶n lµ dïng mµu ®á cña gç lâi vµ phÇn gi¸c mµu tr¾ng tù nhiªn, víi s¾c ®é t¬ng ph¶n nµy ®· ®em l¹i c¶m gi¸c ®Ñp ®Ï mÒm m¹i. Ngoµi ra sù kh¸c biÖt nµy cßn cã thÓ dïng ®Ó lµm ®å ch¬i, hµng lu niÖm, khuy cóc. TiÕt 3: BiÕn mµu gç I. C¸c lo¹i h×nh biÕn mµu gç Gç thuéc vËt liÖu sinh vËt, nã cã thÓ dÔ dµng bÞ ph©n huû do sinh vËt hoÆc trong m«i trêng cã Ion kim lo¹i tù do cã tÝnh kiÒm hay acid. Do gè cã tÝnh tån t¹i nhiÒu khe kÏ lç sau khi chÆt h¹ hoÆc mét qu¸ tr×nh sinh trëng mµ mét sè chÊt hoÆc hä nhµ muèi tan trong níc cã thÓ l¾ng ®äng hoÆc tÝch tô trong c¸c khe lç cña gç, tÊt c¶ nh÷ng chÊt l¾ng ®äng nµy ®Òu cã thÓ lµm thay ®æi mµu s¾c cña gç. Ngoµi ra sinh vËt ph©n gi¶i lµm môc gç, sù biÕn mµu kh«ng xem lµ sù tæn thÊt vÒ cêng ®é cña gç mµ sù biÕn mµu chñ yÕu chØ n»m trong líp mÆt cña gç. Mµu s¾c cña gç l¹i lµ nh©n tè quan träng ¶nh hëng qu¸ tr×nh c¹nh tranh tiªu thô gç. VÝ dô hµng n¨m ë níc ta xuÊt khÈu sang NhËt B¶n vµi v¹n m3 gç thµnh khÝ mµ chØ tiªu chñ yÕu cña chÊt lîng xuÊt khÈu l¹i lµ mµu s¾c cña gç. Do gç xuÊt khÈu Paotong biÕn mµu mµ dÉn ®Õn xuèng cÊp gi¶m gi¸, xÝ nghiÖp th× bÞ tæn thÊt, thËm chÝ kh¸ch hµng ®ßi tr¶ l¹i. Râ rµng nghiªn cøu vÊn ®Ò biÕn mµu cña gç quan träng ®Õn møc nµo. VÊn ®Ò phßng ngõa vµ sù biÕn mµu cña gç Paotong sÏ ®îc th¶o luËn ë phÇn kh¸c. B¶ng 6 - 5 ®· tæng hîp quy n¹p c¸c nh©n tè ¶nh hëng biÕn mµu gç, liÖt kª ®Æ tÝnh biÕn mµu cña nã. B¶ng 6 - 5: §Æc tÝnh biÕn mµu gç Ph©n lo¹i

Nguyªn nh©n biÕn mµu

VÝ dô

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

Sau khai th¸c Ngo¹i c¶nh « nhiÔm Nh©n tè sinh vËt

Ký sinh ph¸t triÓn cña vi sinh vËt

BiÕn xanh mµu

Nh©n tè hãa häc

Sù kÕt hîp víi Ion kim lo¹i hoÆc víi Acid hay Baz¬

VÕt è s¾t, mµu ®á, hay kÕt hîp víi bª t«ng

Nh©n tè vËt lý

NhiÖt ®é hay ¸nh s¸ng chiÕu räi

GÇn cËn nguån « nhiÔm

NÊm mèc, keo, nhùa

T¹i n¬i tèi Èm

XÕp ®Æt, tu chØnh kh«ng ®óng, vËt chÊt l¾ng ®äng

è do nhiÖt hoÆc biÕn mµu

do ¸nh s¸ng mÆt trêi chiÕu räi BiÕn mµu ®en cña gç Cruptomeria. Sù thÊm keo cña nhùa C¸c ®êng è mµu n©u hoÆc c¸c ®iÓm è

II. §Æc tÝnh cña c¸c lo¹i h×nh biÕn mµu gç 1. BiÕn mµu do ¸nh s¸ng BiÕn mµu do ¸nh s¸ng lµ mét sè vËt chÊt nµo ®ã trong gç mang tÝnh lùa chän hÊp thô ¸nh s¸ng cã bíc sãng lín h¬n 290 nm lµm ph¸t sinh sù chuyÓn dêi cña c¸c ®iÖn tö gi÷a c¸c cÊp n¨ng lîng, tõ ®ã mµ h×nh thµnh cÇu hãa häc biÕn mµu do ¸nh s¸ng, dÉn ®Õn biÕn mµu cña gç. (1). T×nh h×nh biÕn mµu cña lo¹i gç sau khi bÞ chiÕu s¸ng  M« h×nh biÕn mµu do ¸nh s¸ng cña gç. Mçi mét lo¹i gç díi sù chiÕu räi cña ¸nh s¸ng ®Òu sÏ ph¸t sinh biÕn mµu, nhng tèc ®é vµ qu¸ tr×nh biÕn mµu l¹i kh¸c nhau do lo¹i gç kh¸c nhau. Minemura N ®· lÊy hå quang lµm nguån s¸ng tiÕn hµnh thÝ nghiÖm t¨ng tèc ®é chiÕu s¸ng ®o ®îc tû lÖ gi¶m ®é s¸ng vµ møc ®é biÕn mµu cña 100 lo¹i gç th¬ng phÈm. C¨n cø vµo thêi gian nhÊt ®Þnh sau khi chiÕu s¸ng mµ tiÕn hµnh ph©n lo¹i kh¸c nhau víi gi¸ trÞ mµu s¾c ®· ®o ®¹c, ®ång thêi c¨n cø mµu s¾c vèn cã cña gç tríc khi chiÕu s¸ng, tõ quy tr×nh thÝ nghiÖm

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

®ång thêi c¨n cø vµo c«ng thøc quy ®Þnh cña CIE mµ tÝnh to¸n s¾c sai ∆E ∆E =

Trong ®ã:

( ∆L ) 2 + ( ∆a ) 2 + ( ∆b ) 2

∆E: S¾c sai cña gç tríc vµ sau khi chiÕu s¸ng ∆L,∆a, ∆b: Ph©n biÖt lµ lîng biÕn ®æi trong s¾c lËp thÓ L, a, b cña gç ®îi ®o ®¹c tríc vµ sau khi chiÕu s¸ng L (ChØ sè chiÕu s¸ng), a vµ b (ChØ sè s¾c ®é)

S¾c sai ∆E lín cã nghÜa lµ sau khi chiÕu s¸ng møc ®é biÕn mµu cña lo¹i gç ®îi chiÕu s¸ng lín. Lo¹i gç ®îc ®o vèn cã mµu tr¾ng tríc khi chiÕu s¸ng ngoµi sù biÕn ®æi cña mµu tr¾ng tríc vµ sau khi chiÕu s¸ng, tõ ®ã tÝnh ®îc tû lÖ gi¶m mµu tr¾ng. Tû lÖ gi¶m ®é tr¾ng =

§é tr¾ng tríc khi chiÕu - §é tr¾ng sau X khi chiÕu 100% §é tr¾ng tríc khi chiÕu

Tû lÖ gi¶m ®é tr¾ng t¨ng lªn biÓu thÞ mµu gç sÏ trë thµnh thÉm h¬n sau khi chiÕu s¸ng, còng ®îc gäi lµ biÕn mµu hay sÉm mµu hãa; tû lÖ gi¶m ®é tr¾ng nhá ®i biÓu thÞ mµu s¾c cña gç sÏ thµnh nh¹t ®èi víi gç sau khi ®îc chiÕu s¸ng, còng ®îc gäi lµ nh¹t mµu hãa. KÕt qu¶ ®o ®¹c thÝ nghiÖm ®îc ghi trong b¶ng 6 - 6, 6 - 7 vµ 6 - 8. Sè liÖu ®îc ghi trong 3 b¶ng trªn lµ thÝ nghiÖm chiÕu s¸ng hå quang sau 100h, chiÕu räi, quy n¹p vµ ph©n thµnh 5 lo¹i: BiÕn sÉm mµu ®¬n thuÇn, sau khi biÕn sÉm l¹i biÕn nh¹t (B¶ng 6 - 8) biÕn sÉm - biÕn nh¹t - biÕn sÉm (B¶ng 6 - 7), biÕn nh¹t ®¬n thuÇn, sau khi biÕn nh¹t l¹i biÕn sÉm. Sè liÖu thÝ nghiÖm chøng minh qua dïng chiÕu s¸ng gi¸ trÞ s¾c sai ∆E >3 mµ ∆E = 3 lµ gi¸ trÞ cùc h¹n mµ m¾t ngêi cã thÓ ph©n biÖt ®îc. Trong ®ã víi gç D¬ng gi¸ trÞ s¾c sai ∆E lín nhÊt

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

cã thÓ ®¹t tíi 24,7. H×nh 6 - 6 biÓu thi sau khi chiÕu räi 100h chØ sè s¾c ®é a cña c¸c lo¹i gç vµ møc ®é biÕn mµu do ¸nh s¸ng cã quan hÖ nh thÕ nµo. B¶ng 6 - 6: TÝnh chÊt biÕn mµu ¸nh s¸ng vµ møc ®é gi¶m tr¾ng cña gç sau khi chiÕu räi hå quang than Lo¹i gç

ChiÕu räi sau 100h Møc ®é gi¶m tr¾ng S¾c sai (ΔE) (%) 23.4 32.9 21.7 19.3 21.6 27.5 19.1 30.3 17.2 25.9 16.1 26.2 15.2 23.2 14.8 24.5 14.4 27.4 11.5 18.2 7.7 13.8 21.1 28.4 19.8 26.8 16.9 22.6 16.1 26.2 13.5 22.4 13.3 17.8 12.0 15.9 10.9 17.6 10.1 17.4 7.2 7.4 6.7 10.6 6.3 9.3 5.4 9.8 24.7 31.4 23.8 33.7 21.8 27.8 21.3 26.7 21.2 30.2 20.3 23.5 18.5 29.5 18.3 25.1 17.5 20.1 15.2 20.8 14.7 25.7

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

13.7 11.2 9.8 9.0 6.2 5.5 Ghi chó: ¸nh s¸ng chiÕu bÒ mÆt gç 16,8 KJ/cm2

22.8 19.4 14.3 13.3 9.0 10.5

B¶ng 6 - 7: TÝnh chÊt biÕn mµu ¸nh s¸ng vµ møc ®é gi¶m tr¾ng cña gç sau khi chiÕu räi hå quang mµu biÕn tõ ®Ëm →nh¹t →®Ëm

Lo¹i gç

ChiÕu räi sau 100h Møc ®é gi¶m tr¾ng S¾c sai (ΔE) (%) 9.5 15.3 13.0 (13.6) 23.3 12.9 20.9 9.4 16.3 7.3 13.3 7.3 11.3 6.3 (6.7) 8.9 5.7 1.7 5.4 (7.1) 5.9 12.0 16.9 11.5 21.3 8.5 15.6 7.4 (7.9) 6.9 4.8 9.0 4.7 1.5 4.0 1.1

B¶ng 6 - 8: TÝnh chÊt biÕn mµu ¸nh s¸ng cña gç tõ ®Ëm sang nh¹t vµ møc gi¶m ®é tr¾ng Lo¹i gç

ChiÕu räi sau 100h Møc ®é gi¶m tr¾ng S¾c sai (ΔE) (%) 11.3 (15.9) 28.8 11.4 (12.6) 18.8 10.4 (15.5) 17.3

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

10.4 (9.5) 12.2 9.9 (8.2) 4.7 9.4 (10.3) 13.1 9.3 (10.4) 13.7 9.3 (10.6) 12.6 8.4 (8.8) 1.1 7.5 (8.0) 13.5 5.9 -5.2 5.7 (6.9) 5.1 5.3 -5.6 5.0 (7.7) 1.7 3.7 (7.1) 2.6 3.5 (0.9) -15.6 2.1 (4.0) -2.5 19.9 (22.8) 26.7 12.9 (13.8) 21.4 11.7 (13.0) 16.3 8.7 (10.3) 13.3 5.0 (5.7) 8.6 5.5 (1.8) -5.3 2.4 (4.9) -0.5 Chó ý: Sè trong ngoÆc lµ bÊt kú ¸nh s¸ng nµo chiÕu räi sau

100h, ®¹t gi¸ trÞ biÕn mµu cùc ®¹i.

B¶ng 6 - 9: TÝnh chÊt biÕn mµu ¸nh s¸ng vµ møc ®é gi¶m tr¾ng cña gç sau khi chiÕu räi hå quang than Lo¹i gç

ChiÕu räi sau 100h Møc ®é gi¶m tr¾ng S¾c sai (ΔE) (%)

BiÕn mµu nh¹t ®¬n thuÇn 15.9 12.7

-30.3 -50.8

5.2

-1.1

BiÕn nh¹t → BiÕn ®Ëm

§é lín nhá cña sè liÖu t¬ng quan tû lÖ thuËn víi møc ®é biÕn mµu ®á nh mµu 6 - 6 chØ râ gç mµu tr¾ng biÕn sÉm rÊt râ rµng, rÊt nhiÒu loµi gç c©y l¸ kim tïy thuéc vµo sù chiÕu s¸ng

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

mµ biÕn mµu sÉm. §¹i bé phËn c¸c loµi gç nhiÖt ®íi tríc tiªn biÕn mµu tèi sau ®ã nh¹t dÇn. Thêi kú ®Çu cña sù chiÕu s¸ng gç ph¸t sinh biÕn mµu rÊt m·nh liÖt, ®¹i ®a sè lµ do chÊt ®äng

Sai s¾c ∆E

trong gç dÉn ®Õn.

ChØ sè s¾c

Sù biÕn mµu do ¸nh s¸ng dÉn ®Õn: BiÕn ®Ëm; ∆ BiÕn ®Ëm → biÕn nh¹t; : BiÕn ®Ëm →biÕn nh¹t →biÕn ®Ëm

H×nh 6 - 6: Quan hÖ gi÷a møc ®é biÕn mµu vµ chØ sè s¾c ®é a cña c¸c lo¹i gç sau khi chiÕu s¸ng 100h bëi hå quang than  Sù biÕn hãa cña søc tíng vµ s¾c ®é. C¨n cø sau khi chiÕu s¸ng sù biÕn ®æi cña chØ sè s¾c ®é a ®em t×nh h×nh s¾c ®é cña 100 lo¹i kÓ trªn ph©n lo¹i. Sù thay ®æi cña s¾c ®é vµ s¾c tíng ®îc ph©n nh díi ®©y. [1]. Nhãm 1 gi¸ trÞ a t¨ng lªn. Trong nhãm nµy ®a phÇn gç sau khi ®îc chiÕu s¸ng ®é mµu t¨ng lªn, s¾c ®é ng¶ vÒ mµu c¸nh d¸n. Xu híng biÕn ®æi mµu cña gç mµu tr¾ng nh h×nh 6 7 ®· chØ trong giai ®o¹n ®Çu cña thêi kú chiÕu s¸ng chØ sè s¾c ®é b h¬i bÞ gi¶m xuèng sau ®ã l¹i t¨ng lªn rÊt nhanh. Sau 50h chiÕu s¸ng l¹i gi¶m xuèng ®ång thêi kÐo theo sù biÕn mµu m·nh liÖt. Gç thuéc nhãm nµy cã V©n sam, Hoµng sam B¾c Mü vµ L·nh sam. Trong nhãm nµy cßn bao gåm lo¹i gç mµ gi¸ trÞ lóc

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

®Çu gi¶m xuèng sau ®ã duy tr× kh«ng ®æi mµ trong cuèi giai ®o¹n chiÕu s¸ng mµu s¾c trë thµnh ®á sÉm. [2]. Nhãm 2 gi¸ trÞ cña a thay ®æi rÊt lín, gç thuéc nhãm nµy th«ng thêng thÓ hiÖn mÊt mµu rÊt râ rµng, gi¸ trÞ b t¨ng lªn nhanh chãng, mµu s¾c cña gç trë thµnh mµu vµng. Gç thuéc nhãm nµy cã gç Hå ®µo, gç óc. [3]. Nhãm thø 3 gi¸ trÞ a nhá ®i, mét sè trong nhãm nµy thÓ hiÖn gi¸ trÞ b gi¶m xuèng vµ cã hiÖn tîng mÊt mµu, nh gç Tö sam cña NhËt B¶n. §ång thêi ®é s¸ng vµ ®é tr¾ng tïy thuéc thêi gian chiÕu s¸ng gi¶m ®i. Mét sè lo¹i gç kh¸c cña nhãm nµy thêi kú ®Çu gi¸ trÞ b gi¶m xuèng, tiÕp theo sau ®ã l¹i n©ng lªn. RÊt nhiÒu lo¹i gç nhiÖt ®íi ®Ëm mµu thuéc vµo nhãm nµy. [4]. Gi¸ trÞ a lín nhá biÕn ®éng liªn tôc. RÊt nhiÒu lo¹i gç trong nhãm nµy thÓ hiÖn biÕn mµu khi chiÕu s¸ng kh«ng râ

ChØ sè s¾c ®é b

rµng mµ gi¸ trÞ b còng liªn tôc t¨ng lªn vµ gi¶m xuèng.

H×nh 6 - 7: Sù biÕn ®æi chØ sè s¾c ®é a, b trong ChØ sè s¾c

qu¸ tr×nh chiÕu räi hå quang víi gç L·nh sam 100h  Sù thay ®æi cña ®é s¸ng vµ ®é tr¾ng. Gç xuÊt hiÖn sù giao nhau biÕn sÉm vµ nh¹t mµu thÓ hiÖn sù biÕn mµu chiÕu s¸ng lµ rÊt Ýt. TÝnh to¸n møc ®é biÕn mµu chiÕu s¸ng lµ thu ®îc sù sai lÖch cña chØ sè. §é s¸ng vµng s¾c ®é tríc vµ sau khi chiÕu s¸ng do th«ng thêng ®é s¸ng cã møc ®é biÕn ®æi lín h¬n so víi chØ sè s¾c ®é, cho nªn quan hÖ cña ®é s¸ng vµ chØ sè s¾c ®é. §é s¸ng do tÝnh to¸n tæng hîp gi÷a chØ sè s¾c

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

®é vµ ®é s¸ng. Do ®é s¸ng cña gç lín h¬n sè s¾c ®é m trong nhiÒu trêng hîp ®é tr¾ng vµ ®é s¸ng cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. Trong t×nh h×nh sù thay ®æi s¾c ®é rÊt bÐ, th× møc ®é gi¶m cña ®é tr¾ng víi møc ®é biÕn mµu do chiÕu s¸ng còng tån t¹i mét quan hÖ t¬ng quan. Trong 100 loµi gç ®· nãi ë trªn nÕu so s¸nh víi gç cha ®îc chiÕu s¸ng, qua 100h chiÕu s¸ng b»ng hå quang häc th× cã kho¶ng 10% lo¹i gç trªn ®é tr¾ng ®îc n©ng lªn.  Sù biÕn mµu do chiÕu s¸ng cña gç gi¸c vµ gç lâi. So víi gç lâi th× gç gi¸c cã sù biÕn ®æi kh¸c nhau rÊt râ. BiÓu hiÖn cña mµu s¾c khi chiÕu s¸ng cña gç lâi lµ: Víi gç lâi tõ mµu thÉm chuyÓn sang mµu nh¹t, cßn ®èi víi gç gi¸c mµu s¾c l¹i biÕn sang ®Ëm h¬n. Do ®ã møc ®é biÕn mµu chiÕu s¸ng cña gç gi¸c lín h¬n gç lâi. M« h×nh biÕn ®æi mµu chiÕu s¸ng nh h×nh 6 - 7 ®· chØ, nã biÕn ®æi vÒ phÝa mµu ®á cña ®é mµu t¨ng lªn c. (2). Bíc sãng cña sù biÕn mµu chiÕu s¸ng Sandermann W sau khi chiÕu s¸ng 75 lo¹i gç díi ¸nh s¸ng mÆt trêi ph¸t hiÖn 68% sè gç biÕn mµu do tia tö ngo¹i; sè cßn l¹i biÕn mµu do ¸nh s¸ng tr¾ng. H×nh 6 - 8 lµ møc ®é biÕn mµu s¾c do chiÕu s¸ng cña gç gi¸c vµ gç lâi Th«ng rông l¸ NhËt B¶n ®îc chiÕu s¸ng qua kÝnh läc. Trong h×nh 6 - 8 gi¸ trÞ ©m biÓu thÞ mµu nh¹t. Râ rµng gç lâi cña Th«ng rông l¸ NhËt B¶n do chiÕu s¸ng bëi tia cùc tÝm mµ dÉn ®Õn møc ®é biÕn mµu thÉm t¨ng lªn, ¶nh hëng cña ¸nh s¸ng nh×n thÊy th× Ýt h¬n. Cßn sù biÕn mµu chiÕu s¸ng cña gç gi¸c bëi bíc sãng lín h¬n 390 nm sÏ dÉn ®Õn mµu s¾c nh¹t ®i, bíc sãng ¸nh s¸ng ng¾n h¬n sÏ dÉn ®Õn mµu s¾c thÉm h¬n. Th«ng thêng cho r»ng ph¹m vi bíc sãng cã thÓ dÉn ®Õn nh¹t mµu lµ trong kho¶ng 390 - 580 nm. Díi sù chiÕu s¸ng gç óc thÓ hiÖn mµu s¾c ®iÓn

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

h×nh, ¶nh hëng cña ®é dµi bíc sãng kh¸c nhau ®èi víi mµu s¾c. H·y xem h×nh 6 - 19 khi dïng tia tö ngo¹i cã bíc sãng ng¾n ®Ó chiÕu th× sù mÊt mµu rÊt nghiªm träng. ë trªn ®· nãi ph¹m vi ®é dµi bíc sãng dÉn ®Õn lµm mÊt mµu gç óc kh«ng cßn phï

S¾c sai ∆E

hîp n÷a.

B­íc sãng ¸nh s¸ng qua kÝnh ë giíi h¹n d­íi

H×nh 6 - 8: Sù biÕn mµu díi ¸nh s¸ng ®Ìn hå quang qua c¸c lo¹i kÝnh läc víi Th«ng ba l¸ NhËt B¶n UV: ChØ xuyªn qua kÝnh läc tia tö ngo¹i non: Kh«ng dïng kÝnh läc : Gç lâi

S¾c sai ∆E

Thêi gian chiÕu räi:  25h; ∆: 100h; : 1200h.

Thêi gian chiÕu räi (h)

H×nh 6 - 9: BiÕn mµu ¸nh s¸ng cña gç óc víi kÝnh läc x: ChØ cã tia hång ngo¹i: : Trªn 660 nm; : trªn 630 nm; : trªn 580 nm; trªn 530 mn; trªn 480 mn; trªn 430 mn; trªn 370 mn; trªn 360 mn; trªn 320 mn. ChØ cã tia cùc tÝm kh«ng dïng kÝnh läc.

H×nh 6 - 10 vµ 6 - 11 lµ t×nh h×nh thay ®æi møc ®é t¨ng hay gi¶m, tû lÖ % ph¶n x¹ cña gç Th«ng NhËt B¶n qua chiÕu

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

b»ng ¸nh s¸ng tr¾ng. Nã hoµn toµn kh¸c víi gç Th«ng rông l¸ cña NhËt B¶n cha qua chiÕu s¸ng. Th«ng NhËt B¶n khi chiÕu s¸ng ®· dïng c¸c lo¹i kÝnh läc, kh«ng dïng kÝnh läc hoÆc chØ cã ¸nh s¸ng tÝm chiÕu räi, gç lâi vµ gç gi¸c ®Òu trë thµnh ®á. §èi víi ¸nh s¸ng bíc sãng 410 nm møc ®é % ph¶n x¹ gi¶m ®i t¬ng ®èi nhanh, ®iÒu ®ã cã thÓ lµ do trong gç h×nh thµnh kÕt cÊu Acid bÐo dÉn ®Õn. C¨n cø vµo ®é dµi bíc sãng chiÕu x¹ cña ¸nh s¸ng ®Ìn Neon mµ m« h×nh ®êng cong ph¶n x¹ gç lâi Th«ng rông l¸ NhËt B¶n cã thÓ biÕt ®é dµi bíc sãng n»m trong kho¶ng 300 - 390 nm sÏ dÊn ®Õn mµu ®á, 390 - 580 nm lµ mµu vµng cßn trªn 580 nm th× rÊt Ýt ph¸t sinh biÕn mµu. Bíc sãng 390 590 mn cßn cã thÓ dÉn ®Õn lµm cho gç lâi nh¹t mµu, gç gi¸c Th«ng NhËt B¶n chiÕu bëi ¸nh s¸ng 300 - 390 nm dÉn ®Õn biÕn thµnh mµu vµng, 390 - 580 nm sÏ dÉn ®Õn mÊt mµu, trªn 580 nm sÏ kh«ng dÉn ®Õn mÊt mµu. Sù thay ®æi s¾c ®é vµ s¾c tíng lµ do ®é dµi cña bíc sãng dÉn ®Õn. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ trong qu¸ tr×nh biÕn mµu do chiÕu s¸ng ®· ph¸t sinh qu¸ tr×nh

Sù thay ®æi tû lÖ ph¶n x¹ (%)

quang hãa ph©n gi¶i vµ quang Oxi hãa diÔn ra rÊt phøc t¹p.

H×nh 6 - 10: Sù thay ®æi ph¶n x¹ gç lâi Th«ng NhËt B¶n dïng c¸c lo¹i kÝnh läc víi ®Ìn Neon Bíc sãng ®i qua:: ChØ cã tia cùc tÝm (300 - 415 nm); : Trªn 430 nm;

B­íc

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

Sù thay ®æi tû lÖ ph¶n x¹ (%)

: Trªn 580 nm; ∆: Kh«ng dïng kÝnh läc

H×nh 6 - 11: Sù thay ®æi ph¶n x¹ gç gi¸c Th«ng NhËt B¶n dïng c¸c lo¹i kÝnh läc víi ®Ìn Neon Bíc sãng ®i qua: : ChØ cã tia cùc tÝm; trªn 430 nm; trªn 580 B­íc

nm; kh«ng dïng tia cùc tÝm

2. BiÕn mµu s¾c Trong qu¸ tr×nh gia c«ng chÕ biÕn gç cã mét lo¹i vÕt bÈn mµu ®en - BiÕn mµu s¾t thêng xuÊt hiÖn trªn bÒ mÆt cña v¸n hay v¸n máng, lo¹i biÕn mµu s¾t nµy thêng do Ion s¾t tù do cã ph¶n øng hãa häc víi c¸c thµnh phÇn cña gç dÉn ®Õn. BiÕn mµu s¾t thêng thÊy ë phÇn gç lâi mµ kh«ng ph¶i phÇn gç gi¸c. C¨n cø vµo thèng kª trong qu¸ tr×nh gia c«ng gç lo¹i biÕn mµu s¾t nµy chiÕm kho¶ng trªn díi 70% gç biÕn mµu. Ngµy nay do nguyªn nh©n s¶n sinh biÕn mµu s¾t cã nh©n tè vËt lý vµ hãa häc ¶nh hëng tíi, sau ®©y giíi thiÖu ®«i nÐt vÒ chóng. (1). BiÕn mµu s¾t trong qu¸ tr×nh gia c«ng gç vµ trong sö dông  S¶n xuÊt v¸n máng. C«ng ®o¹n ®Çu tiªn ®Ó s¶n xuÊt v¸n máng lµ hÊp luéc. HÊp luéc lµm cho gç ®îc mÒm hãa dÔ dµng bãc vµ l¹ng. Qu¸ tr×nh hÊp luéc mµu s¾c cña mÆt ®Çu gç trßn vµ nh÷ng chç nøt nÎ thêng cã mµu ®en. §ã bëi v× c¸c Ion s¾t

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

tù do trong níc nãng th©m nhËp vµo gç, ®ång thêi ph¶n øng víi c¸c thµnh phÇn cña gç mµ dÉn ®Õn. Nguån Ion s¾t tù do ®îc dÉn ®Õn tõ níc c«ng nghiÖp, nåi h¬i b»ng s¾t, èng dÉn vµ c¸c bét nh·o bÞt h¬i cã s¾t. Ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt v¸n máng cã 2 lo¹i lµ bãc vµ l¹ng. Khi bãc gç do canhn c¾t cña dao rÊt máng khi tiÕp xóc víi mÆt gç cã ®é r¾n ch¾c lµm cho c¹nh c¾t bÞ tæn th¬ng. NÕu phÇn tæn thÊt g·y vì r¬i ®äng trªn bÒ mÆt cña v¸n lµm cho xuÊt hiÖn c¸c vÕt ®en trªn bÒ mÆt v¸n. NÕu lìi dao chç bÞ tæn th¬ng lµ cong côc bé m¶nh liÖt sÏ lµm cho bÒ mÆt cña gç bãc xuÊt hiÖn biÕn mµu d¹ng sîi. Mïa ®«ng t¬ng ®èi l¹nh h¬i níc nãng lu«n ®i theo gç khi hÊp luéc sÏ lµm cho sù tÝch tô s¬ng trong qu¸ tr×nh bãc, ®ång thêi c¸c giät níc ®ã r¬i ngay trªn bÒ mÆt v¸n, trong c¸c giät níc ®äng ®ã cã c¸c Ion s¾t. BÒ mÆt cña v¸n sÏ bÞ vÕt ®en.  S¶n xuÊt v¸n d¸n. V¸n d¸n ®îc m¸y Ðp nhiÖt Ðp thµnh. Khi Ðp nhiÖt trong mµng keo thµnh phÇn ít bÞ bay h¬i tiÕp xóc víi mÆt bµn Ðp nhiÖt mµ sinh thµnh Ion s¾t. Khi Ion s¾t nµy di chuyÓn lªn bÒ mÆt v¸n d¸n th× bÒ mÆt xuÊt hiÖn biÕn mµu s¾t.  Ca xÎ gç trßn. Gç trßn võa chÆt h¹ dïng c¸p buéc chÆt vËn chuyÓn tõ n¬i khai th¸c vÒ b·i gç l¹i qua vËn chuyÓn thuû hay bé ®a ®Õn xÝ nghiÖp xÎ. T¹i ®©y dïng ca vßng ®Ó xÎ dÉn ®éng gç thêng dïng lµ xe ®Èy, con l¨n vËn chuyÓn thêng lµm b»ng s¾t, gç xÎ tiÕp xóc víi nã bÒ mÆt tÊt nhiªn xuÊt hiÖn c¸c biÕn mµu s¾t.  C¸c lo¹i gia c«ng gç kh¸c. Buång sÊy ®Ó sÊy gç còng ®îc cÊu t¹o b»ng s¾t. Khi sÊy kh« trong phßng, trªn ®Ønh buång

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

sÊy cã nh÷ng giät níc ®äng sÏ r¬i trªn mÆt gç, do cã chøa Ion s¾t sÏ lµm cho bÒ mÆt gç cã biÕn mµu s¾t. §å méc tríc khi gia c«ng trang søc Vecni nÕu dïng vËt liÖu mµu ®á s¾t cã Oxit s¾t th× bÒ mÆt gç còng sÏ biÕn mµu ®en.  Qu¸ tr×nh sö dông gç. Gç ®îc dïnglµm v¸ch ng¨n hay èp bªn ngoµi nhµ hoÆc nèi ghÐp víi c¸c chi tiÕt cã chÊt s¾t, th× gç sÏ bÞ biÕn mµu ®en t¹i xung quanh vÞ trÝ tiÕp xóc víi s¾t. §ã lµ bëi v× qua ma giã lµm cho s¾t cã ph¶n øng víi c¸c thµnh phÇn gç. (2). NhËn biÕt biÕn mµu s¾t BiÕn mµu s¾t lµm cho gç mµu ®en, nã rÊt gièng víi mµu ®en do nÊm mèc ph¸ ho¹i dÉn ®Õn. §iÓm kh¸c nhau gi÷a 2 lo¹i nµy lµ: BiÕn mµu s¾t thêng thÊy ë gç lâi, cßn biÕn mµu do nÊm mèc thêng thÊy ë gç gi¸c. BÒ mÆt cña gç biÕn mµu s¾t thêng b×nh th¶n kh«ng gièng nh sù gå ghÒ do nÊm ph¸ ho¹i. Do ®ã mµ t¹i trung t©m cña biÕn mµu s¾t thêng t×m ®îc bôi s¾t rÊt nhá ë ®Êy. Ph¬ng ph¸p ph©n biÖt ®¬n gi¶n lµ: Dïng Axit Oxalic 5% quÐt lªn bÒ mÆt cña phÇn biÕn mµu sau vµi phót nÕu mµu biÕn mÊt ®ã chÝnh lµ biÕn mµu s¾t. (3). Nh©n tè hãa häc ¶nh hëng biÕn mµu s¾t  Nång ®é cña dung dÞch s¾t. Takanami K ®· dïng dung dÞch Cl2Fe nång ®é 0,00005% xö lý 33 lo¹i v¸n máng b»ng gç ®Ó trang søc ®· quan s¸t sù biÕn mµu cña nã, kÕt qu¶ thÝ nghiÖm nh trong b¶ng 6 - 10. B¶ng 6 - 10: Nång ®é thÊp nhÊt cña dung dÞch FeCl3 dÉn ®Õn biÕn mµu gç Lo¹i gç Juglans nigra, Tectona, Prunus ssiori Fagns crenata; Banmu; Qiye shu; Huangbo luo; Mei shu;

Nång ®é (%) 0.00005 0.00001

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

Taohuaxinmu Crytomeria japonica, Gç Li, Thuû hå ®µo, Gç §o¹n, Guang yeti, th«ng ®á NhËt, Jinhe huan feng; San ying, Li feng,

0.000005

Pian qiap liaoan, Chamaecyparis Lawsoniana Chamaecyparis abtusa; Paulow nia tomentosa

0.000001

 Hµm lîng Tanin. Ion s¾t rÊt dÔ ph¶n øng mµu víi c¸c lo¹i nh©n Benzen, do ®ã cã thÓ lÊy ®ã lµm dung dÞch ph¶n øng nhËn biÕt lo¹i chÊt nh©n Benzen: Trong gç chøa rÊt nhiÒu vËt chÊt thuéc hä nµy nh Lignin. Tanin lµ mét thµnh phÇn Ýt trong gç th«ng thêng ®îc ph©n bè trong v¸ch gç (NhiÒu trong gç lâi), vá c©y, l¸ c©y vµ qu¶, lµ mét lo¹i hãa chÊt ®îc tæ thµnh hä hçn hîp chÊt ®a nh©n Benzen vµ OH; Tanin dÔ dµng tan trong níc s«i, rÊt dÔ tan trong rîu trong Aceton vµ c¸c dung m«i h÷u c¬ kh¸c. V¶y Tanin ®¹i thÓ ph©n thµnh 2 lo¹i Thuû ph©n vµ lo¹i Tô kÕt. Tanin thuû ph©n th«ng thêng lµ s¶n phÈm cña rîu víi axit t¹o thµnh víi nhiÖt, axit vµ kiÒm ®Òu rÊt mÉn c¶m, dÔ bÞ ph©n gi¶i. Lo¹i Tanin tô kÕt lµ s¶n vËt cña qu¸ tr×nh trïng ngng. §Æc trng cña nã lµ gi÷a c¸c nh©n Benzen lµ cÇu -C-C-, nã æn ®Þnh h¬n so víi lo¹i Tanin tan trong níc, kh«ng dÔ bÞ thuû ph©n, nhng khi dïng axit xö lý mµu s¾c biÕn ®Ëm ®ång thêi trïng ngng biÕn thµnh chÊt mµu ®á kh«ng tan trong níc l¹nh. Tanin rÊt dÔ bÞ Oxy hãa trong ph©n tö Tanin ®é ho¹t tÝnh cña nhãm OH trong gèc Benzen ho¹t ®éng rÊt m¹nh khi chiÕu x¹ bëi ¸nh s¸ng mÆt trêi rÊt dÔ bÞ Oxy hãa, tõ ®ã dÉn ®Õn mµu cña Tanin ®Ëm l¹i. Ngoµi ra Tanin cã t¸c dông víi c¸c muèi kim lo¹i ®Ó thµnh kÕt tña cã mµu ®Æc biÖt. VÝ nh Tanin tan trong níc cho vµo FeCl3 sÏ ph¸t sinh mµu xanh ®en hay xanh lôc. Axit ngò béi tö vµ cã thÓ ®îc xem nh nh©n tè bªn trong cña biÕn mµu s¾c trong gç. B¶ng 6 - 1 ®· ghi hµm lîng Tanin cña 16 lo¹i gç víi quan hÖ biÕn mµu s¾t cña nã. Gç cã hµm lîng Tanin

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

cao th× ®é s¸ng gi¶m ®i râ rÖt, th«ng thêng gç lâi cã hµm lîng Tanin cao, møc ®é biÕn mµu cao h¬n gç gi¸c.  §é PH. Nh b¶ng 6 - 11 ®· chØ gi¸ trÞ ®é PH cña gç tïy thuéc vµo chñng lo¹i mµ kh¸c nhau. Gç cã ®é PH thÊp h×nh nh dÔ bÞ biÕn mµu. Goto. T ®· nghiªn cøu 55 loµi gç NhËt B¶n vµ 54 loµi gç nhiÖt ®íi ®· dïng FeCl3 vµ tû lÖ gi¶m cña ®é s¸ng. KÕt qu¶ chøng minh trong 55 loµi gç NhËt B¶n møc ®é biÕn mµu ®¹i thÓ tïy thuéc vµo PH t¨ng lªn gi¶m xuèng; nhng trong 54 lo¹i gç nhiÖt ®íi th× xu thÕ kh«ng thËt râ rµng. B¶ng 6 - 11: Quan hÖ ®é PH, hµm lîng Tanin vµ møc gi¶m ®é tr¾ng cña gç ®îc xö lý dung dÞch 0,1%FeCl3

Loµi gç

Hµm lîng Tanin (%)

§é PH cña gç

Møc gi¶m ®é tr¾ng (%) 5 giê 4 ngµy

0.3

3.75

50.9

86.4

0.3 0.1

6.05 5.40

38.4 25.5

57.3 53.4

0.2 0.1

4.35 5.00

28.2 43.5

63.9 65.7

0.1

4.55

20.4

69.9

0.1

5.30

23.1

59.2

2.1

4.20

66.2

77.0

5.6 1.2

4.65 5.10

68.0 70.0

79.9 76.0

0.6

4.75

58.2

73.7

2.0

4.70

51.6

58.8

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

0.4

560

40.4

77.0

0.6

4.80

42.4

54.7

0.3

4.60

32.1

50.1

0.2

3.95

20.8

47.8

0.4 0.2

5.05 5.60

21.2 14.7

39.7 38.4

0.2

5.40

26.0

34.6

0.4

5.00

4.9

16.8

H×nh 6 - 12 ®· chØ ra quan hÖ gi÷a møc ®é biÕn mµu cña gç víi gi¸ trÞ PH cña dung dÞch FeCl3. Râ rµng khi PH = 4 møc ®é biÕn mµu cña gç lín nhÊt, cßn khi PH = 7 møc ®é biÕn mµu

Møc gi¶m ®é s¸ng

Møc gi¶m ®é s¸ng

lµ nhá nhÊt.

Dung dÞch

Dung dÞch

H×nh 6 - 12: Quan hÖ gi÷a ®é PH cña dung dÞch víi møc ®é biÕn mµu cña 4 lo¹i gç ng©m 2 ngµy trong dung dÞnh FeCl3 : Gç li; : Thuû hå ®µo; : Paulownia tometosa; ∆: Thuû thanh c¬nh;

x: Cryptomeria japonica.

 §é Èm. Trªn gç kh« vÕt ®inh kh«ng ®Ó l¹i vÕt mµu, nhng ®inh trªn gç ít sÏ ®Ó l¹i mét vµnh ®en xung quanh. §é Èm thÊp nhÊt cña gç ®Ó dÉn ®Õn sù biÕn mµu do ®inh lµ ®iÓm b·o hoµ thí gç. B¶ng 6 - 12 liÖt kª mét sè lo¹i gç cã ®é Èm t¬ng ®èi

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

quan hÖ víi biÕn mµu do ®inh. ThÝ nghiÖm phun m¹t s¾t trªn mÆt v¸n cã ®é Èm kh¸c nhau, khi ®é Èm t¬ng ®èi lµ 100% tÊt c¶ c¸c gç ®Òu bÞ biÕn mµu. Khi ®é Èm t¬ng ®èi díi 95% chØ cã gç Thanh s¬n B¾c Mü cã biÕn mµu. Cßn ®é Èm c©n b»ng víi ®é Èm t¬ng ®èi lµ 100% ®ã lµ ®é Èm cña ®iÓm b·o hoµ thí gç, víi ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é trong phßng, gi¸ trÞ ®ã tõ 22 35%. B¶ng 6 - 12: Quan hÖ gi÷a biÕn mµu s¾t víi ®é Èm gç

Lo¹i gç

§é Èm t¬ng ®èi 100 95 90 85 80 §é B B PH BiÕn iÕn iÕn BiÕn BiÕn cña §é Èm §é Èm §é Èm §é Èm §é Èm mµu mµ mµ mµu mµu gç gç(%) gç(%) gç(%) gç(%) gç(%) s¾t u u s¾t s¾t s¾t s¾t 6 + 2 1 1 12.9 11.5 .05 5

-

3.4 2

-

6.7 1

.30 3

-

5.8 2

+

8.6 1

.75 4

-

6.3 2

.65 4

-

6.9 2

.20 6 .70 4 .80 4

-

5.6 1

-

13.9

-

12.1

-

6.7 1

-

13.8

-

12.3

+

7.1 1

-

5.2 1

-

16.1

-

11.9

-

9.7 1

-

8.7 1

-

12.9

-

11.4

-

4.6 2

-

6.6 1

-

4.9 1

-

14.7

-

11.9

-

5.7 2

-

8.8 1

-

6.9 1

-

13.5

-

11.5

-

3.2 2

-

6.5 2

-

5.9 1

-

14.1

-

11.3

.60

9.3

0.2

6.5

Ghi chó: §em rîu bét s¾t b«i lªn mÉu ®Æt trong c¸c nhiÖt ®é kh¸c nhau 20 ngµy. + Cã biÕn mµu s¾t - Kh«ng biÕn mµu s¾t

 Oxy. Takenami. K nghiªn cøu ¶nh hëng Oxy ®èi víi sù biÕn mµu s¾c cña gç, khi gç ®îc ®Æt trong ®iÒu kiÖn cã khÝ N2 th×

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

møc ®é biÕn mµu cña nã nhá h¬n trong kh«ng khÝ, ®em gç trong m«i trêng N2 ®Æt vµo trong kh«ng khÝ th× møc ®é biÕn mµu còng hoµn toµn gièng nh b¾t ®Çu ®Æt trong m«i trêng kh«ng khÝ. Takenami cho r»ng O2 lµm t¨ng nhanh sù biÕn mµu. (4). Nh©n tè vËt lý ¶nh hëng ®Õn biÕn mµu s¾c  Thêi gian. Do biÕn mµu s¾c lµ mét lo¹i ph¶n øng phøc t¹p cho nªn chÞu ¶nh hëng cña thêi gian vµ nhiÖt ®é. Theo Takenami nghiªn cøu vµ chøng thùc thêi gian tÊt yÕu ®Ó ph¸t sinh biÕn mµu s¾t lµ: ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é trong phßng lµ 3 phót, ë nhiÖt ®é cao lµ 1 phót. Ngoµi ra thêi gian còng chÞu sù ¶nh hëng cña ph¬ng thøc tiÕp xóc vµ lo¹i gç g©y nªn. B¶ng 6 - 13 liÖt kª 33 loµi gç kh« ®· trang søc, trong 2 ph¬ng thøc tiÕp xóc thêi gian cÇn thiÕt ®Ó biÕn mµu. B¶ng 6 - 13: Thêi gian biÕn mµu khi tiÕp xóc víi s¾t Thêi gian (s) Lo¹i gç Ng©m trong FeCl3 1% 0 ~15 5 ~15 15 ~25 25 ~35 35 ~45 Rîu bét s¾t 5 ~15 15 ~25 25 ~35 35 ~45 45 ~55 55 ~65 65 ~75 75 ~85 95 ~105 115 ~125 Chó ý: Víi mÉu rîu bét s¾t, ng©m tríc trong níc 5 phót.

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

Khi tiÕp xóc víi dung dÞch s¾t tÊt c¶ c¸c mÉu gç thÝ nghiÖm ®Òu biÕn mµu trong vßng 45s, cã 13 lo¹i mÉu gç th× ngay sau khi tiÕp xóc ®· biÕn mµu. TiÕp xóc víi bét s¾t thêi gian dÉn ®Õn sù biÕn mµu cña gç ®· t¨ng thªm 2 - 3 lÇn so víi lo¹i ®Çu. Kh«ng xÐt ®Õn ph¬ng thøc tiÕp xóc thø tù thêi gian cÇn thiÕt cho mÉu gç biÕn mµu lµ gièng nhau. Gç biÕn mµu cµng nhanh th× sù nghiªm träng cµng lín. H×nh 6 - 13 biÓu diÔn mét chñng lo¹i gç nµo ®ã ®êng cong quan hÖ gi÷a møc ®é biÕn mµu vµ thêi gian ng©m tÈm trong dung dÞch FeCl3 nång ®é 0,01%, h×nh 6 - 14 biÓu diÔn ®êng cong quan hÖ gi÷a møc ®é biÕn mµu vµ thêi gian tiÕp xóc víi tÊm s¾t víi cïng mét lo¹i gç nh trªn. KÕt qu¶ cña 2 lo¹i thÝ nghiÖm nµy chøng tá giai ®o¹n ban ®Çu cña biÕn mµu, møc ®é biÕn mµu cña gç tïy thuéc vµo thêi gian tiÕp xóc mµ t¨ng theo, sau ®ã møc ®é biÕn mµu hÇu nh

Møc gi¶m ®é s¸ng (%)

duy tr× tõ kh«ng ®æi kh«ng cã quan hÖ víi thêi gian.

H×nh 6 - 13: Quan hÖ møc ®é biÕn mµu vµ thêi gian ng©m 4 lo¹i gç trong dung dÞch FeCl3 0,01% Thuû thanh c¬ng

Møc gi¶m ®é s¸ng (%)

: Gç Li; : Thuû hå ®µo; : Paulawnia tomentosa; ∆: Thêi gian ng©m

Crytomeria japonica

Thêi gian tiÕp xóc

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

H×nh 6 - 14: Quan hÖ gi÷a thêi gian tiÕp xóc tÊm s¾t cña 4 lo¹i gç ít víi møc ®é biÕn mµu gç : Gç Li; : Thuû hå ®µo; : Paulawnia tomentosa; ∆: Thuû thanh c¬ng

x: Crytomeria japonica

 NhiÖt ®é. Nghiªn cøu cña Takenami ph¸t hiÖn thêi gian ®Ó gç biÕn mµu tïy thuéc vµo nhiÖt ®é t¨ng lªn mµ gi¶m ®i. Tõng kho¶ng nhiÖt ®é kh¸c nhau dïng bét s¾t tiÕp xóc víi gç cho ®Õn khi nã bÞ biÕn mµu, thêi gian ®îc ghi trong b¶ng 6 14. B¶ng 6 - 14: NhiÖt ®é ¶nh hëng ®èi víi thêi gian biÕn mµu cÇn thiÕt khi ph¸t sinh biÕn mµu Lo¹i c©y

20 C 30 ~35 10 ~15 15 ~20 25 ~30 40 ~45 10 ~15 Chó ý: Rîu bét s¾t 0

Thêi gian cÇn thiÕt 45~500C 3 ~8 0 ~3 0 ~3 3 ~8 3 ~8 0 ~3

85~950C 0 ~3 0 ~3 0 ~3 0 ~3 0 ~3 0 ~3

Tõ b¶ng ta thÊy tïy theo nhiÖt ®é tõ 200C t¨ng lªn ®Õn 85 Tû lÖ gi¶m ®é s¸ng (%)

950C th× thêi gian biÕn mµu rót ng¾n tõ 10 - 45s ®Õn 0 -3s. §em cïng lo¹i gç trªn ®Æt vµo trong dung dÞch FeCl 3 nång ®é 0,01% trong kho¶ng thêi gian 1h quan s¸t ¶nh hëng cña nhiÖt ®é ®Õn biÕn mµu cña gç, kÕt qu¶ xem h×nh 6 - 15. §êng cong trong h×nh chØ râ tïy theo nhiÖt ®é cña dung dÞch t¨ng lªn mµ møc ®é biÕn mµu cña gç còng t¨ng theo. H×nh 6 - 16 lµ kÕt qu¶ quan s¸t sù biÕn mµu cña cïng mét lo¹i gç khi tiÕp xóc víi

NhiÖt ®é

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

tÊm s¾t ë c¸c nhiÖt ®é kh¸c nhau th× møc ®é biÕn mµu tïy thuéc vµo nhiÖt ®é t¨ng mµ nã t¨ng lªn.

H×nh 6 - 15: Quan hÖ møc ®é biÕn mµu víi nhiÖt ®é dung dÞch cña 4 lo¹i gç ng©m trong FeCl3 nång ®é 0,01% trong 1h : Gç Li; : Thuû hå ; : Paulawnia tomentosa; ∆: Thuû thanh c¬ng Tû lÖ gi¶m ®é s¸ng (%)

x: Crytomeria japonica

H×nh 6 - 15: §êng cong quan hÖ gi÷a nhiÖt ®é vµ møc ®é biÕn mµu cña 4 lo¹i gç ít tiÕp xóc víi b¶n s¾c trong 3 min NhiÖt ®é

: Gç Li; : Thuû hå ; : Paulawnia tomentosa; ∆: Thuû thanh c¬ng x: Crytomeria japonica

3. BiÕn mµu Axit

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

BiÕn mµu Axit lµ ph¶n øng x¶y ra gi÷a c¸c Axit víi gç mµ cã. Trong qu¸ tr×nh gia c«ng gç do kh«ng thêng xuyªn sö dông c¸c vËt liÖu mang tÝnh Axit do ®ã mµ Ýt x¶y ra biÕn mµu Axit. (1). Sù biÕn mµu Axit trong qu¸ tr×nh gia c«ng chÕ biÕn gç Amino acid ®îc sö dông réng r·i lµm chÊt phñ chÞu mµi mßn. Lo¹i chÊt phñ nµy ®îc nhanh chãng pha chÕ bëi 2 lo¹i dung dÞch tríc khi dïng, mét lo¹i dung dÞch trong ®ã lµ dung dÞch ®ãng r¾n mang tÝnh Axit; Do chÊt phñ cã qu¸ nhiÒu chÊt ®ãng r¾n mµ khi phñ lªn bÒ mÆt gç díi sù chiÕu räi cña ¸nh s¸ng mµ biÕn thµnh mµu ®á. Víi gç Ju cã v©n thí mµu s¾c ®Ñp thêng ®îc dïng ®Ó s¶n xuÊt v¸n máng nã rÊt dÔ bÞ biÕn mµu s¾t, ngay c¶ khi l¹ng gç hép bÒ mÆt còng biÕn mµu ®en, do ®ã tríc khi l¹ng gç thêng ®îc ng©m trong dung dÞch Axit Oxalic. Sau khi v¸n máng ®îc l¹ng ra thµnh v¸n d¸n th× t¹i chç cã tiÕp xóc Axit Oxelic sÏ biÕn thµnh mµu ®á. Keo Ure - formaldehyd cã tÝnh n¨ng chèng níc thÝch hîp do gi¸ thµnh thÊp cho nªn lo¹i keo nµy ®îc sö dông réng r·i; khi sö dông nªn nhanh chãng cho vµo ClNH4, ClNH4 sÏ cã ph¶n øng chËm ch¹p víi Formol trong keo ®Ó sinh ra Axit HCl, do ®ã v¸n d¸n dïng lo¹i keo nµy ®Ó s¶n xuÊt bÒ mÆt cã ®«i khi trë nªn ®á. (2). Nh©n tè ¶nh hëng ®Õn mµu Axit.  §é PH. Gç trong qu¸ tr×nh gia c«ng Axit Oxalic, HCl tham gia qu¸ tr×nh biÕn mµu Axit. H×nh 6 - 17 biÓu diÔn 4 lo¹i gç ng©m trong Axit cã ®é PH kh¸c nhau, sau ®ã ®Æt trong ®iÒu kiÖn trong phßng, quan s¸t biÕn mµu. Bèn lo¹i gç ®îc ng©m trong Axit cã ®é PH tõ 2 - 5 chØ xuÊt hiÖn sù biÕn mµu nhÑ, m¾t thêng khã ph¸t hiÖn ra. Khi ®é PH < 1,5 bÒ mÆt gç xuÊt hiÖn mµu ®á thÉm hoÆc mµu tÝm ®á.

S¾c saiΔE

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

P

H×nh 6 - 17: Quan hÖ gi÷a ®é PH víi s¾c sai cña gç ®Ó trong 1 tuÇn kh«ng trùc tiÕp chiÕu s¸ng cña 4 lo¹i gç ng©m trong Axit Oxalic : Crytomeria japonica; : XÝch tïng; ∆: Shorea; x: Thuû thanh c¬ng

¸nh

s¸ng mÆt trêi trùc tiÕp (§­êng m¶nh: Chç

S¾c sai ΔE

S¾c sai ΔE

 ¸nh s¸ng. ¸nh

s¸ng Neon

Thêi gian chiÕu räi (h)

Thêi gian chiÕu räi (h)

H×nh 6 - 18: Quan hÖ gi÷a s¾c sai víi thêi gian chiÕu x¹ cña 4 lo¹i gç ng©m trong Axit Oxalic ®é PH = 1 H×nh 6 - 18 lµ 4 lo¹i gç ng©m trong dung dÞch Axit Oxalic cã PH = 1 ®ång thêi ®Æt nã vµo chç tèi trong nhµ hoÆc díi ¸nh ®Ìn Neon, sau khi sÊy kh« quan s¸t kÕt qu¶ thay ®æi mµu s¾c. Tõ h×nh cã thÓ thÊy díi sù chiÕu s¸ng cña ®Ìn Neon sau 5 phót bÒ mÆt cña gç biÕn mµu tèi ®a t¬ng ®¬ng víi kÕt qu¶ biÕn mµu ®Æt trong nhµ sau 5 ngµy. Gç ®Æt trong bãng tèi møc ®é biÕn mµu rÊt nhÑ. Nhng mÉu ®· qua ng©m tÈm ®Æt trong

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

®iÒu kiÖn ¸nh s¸ng trong phßng th× møc ®é biÕn mµu ®¹t ®îc nh sau 5 ngµy ®Æt trong ¸nh s¸ng ngoµi trêi. Tõ ®ã ta thÊy ¸nh s¸ng tÝm thóc ®Èy qu¸ tr×nh biÕn mµu Axit.  ChÊt chiÕt trong gç. Hµm lîng vµ mµu s¾c cña Tanin cã quan hÖ víi nhau. KÕt qu¶ nghiªn cøu ghi trong b¶ng 6 - 15. Do chÊt chiÕt trong gç c©y l¸ kim tån t¹i lo¹i Tanin ®«ng kÕt, nã thóc ®Èy møc ®é biÕn mµu t¨ng lªn. Tanin trong chÌ lµm biÕn mµu Axit, trong gç Bubinga vµ Koa còng chøa mét sè chÊt chiÕt lµm biÕn mµu, c¸c chÊt nµy chÝnh lµ nguyªn nh©n bªn trong lµm biÕn mµu gç. Gç thÓ hiÖn sù biÕn mµu nghiªm träng nÕu tiÕn hµnh xö lý nhiÖt Èm råi tiÕp tôc xö lý Axit gç sÏ kh«ng sinh ra biÕn mµu. Tõ ®ã chøng thùc c¨n nguyªn biÕn mµu Axit kh«ng ph¶i lµ Lignin trong gç mµ c¸c chÊt chiÕt gèc nh©n Benzen. B¶ng 6 - 15: Sù mÉn c¶m cña mét sè lo¹i gç víi biÕn mµu Axit CÊp biÕn

Lo¹i c©y

Lîng Tanin (%)

S¾c sai (∆E)

xÝch th«ng (NhËt) S¬n mao c¶

0.1

15.3

0.4

13.3

0.6 0.1 0.3 0.3

13.8 10.0 10.6 6.3 10.9

0.2 0.3 0.2 0.4 2.1 2.0 0.6 0.2 5.6 0.4

7.4 6.3 5.9 6.3 4.7 3.1 1.9 5.0 3.1 3.1 1.5

mµu M¹nh

(NhËt)

Võa

YÕu

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

 Oxy. Khi gç ®îc ng©m trong dung dÞch cã ®é PH = 1 sau ®ã ®Æt díi ¸nh s¸ng Neon trong m«i trêng N2 lu ®éng th× møc ®é biÕn mµu cña nã còng gièng nh trong kh«ng khÝ. §iÒu ®ã chøng tá Oxy kh«ng cã ¶nh hëng g× ®Õn biÕn mµu Axit cña gç. 4. BiÕn mµu kiÒm BiÕn mµu kiÒm lµ mét lo¹i biÕn mµu ®îc s¶n sinh ra bëi ph¶n øng cña nh÷ng hãa chÊt cã tÝnh kiÒm víi gç. Lo¹i biÕn mµu nµy thêng x¶y ra nhiÒu h¬n trong qu¸ tr×n h sö dông, trong qu¸ tr×nh gia c«ng th× Ýt h¬n. Bª t«ng võa ®îc h×nh thµnh cã tÝnh kiÒm rÊt m¹nh khi tån t¹i thµnh phÇn níc tiÕp xóc víi gç sÏ xuÊt hiÖn sù biÕn mµu kiÒm. V¸n sµn thêng xuyªn tiÕp xóc víi bª t«ng nÕu níc ngÊm qua ®äng trªn bÒ mÆt bª t«ng gç v¸n sµn sÏ bih thÊm lµm cho cã vÕt biÕn mµu kiÒm. NÕu lîng kiÒm thÊm vµo qu¸ nhiÒu trong v¸n sµn bÒ mÆt dÔ bÞ mÊt mµu. Mét lo¹i v¸n ®îc tæ thµnh tõ c¸c sîi Ami¨ng hoÆc CaSiO 2 chèng ch¸y mµ bÒ mÆt cña nã ®îc trang søc b»ng v¸n máng cã v©n thí ®Ñp cã thÓ ®îc dïng ®Ó trang søc néi thÊt. Do v¸n nÒn lµ chÊt v« c¬ cã tÝnh kiÒm khi ®îc tr¸ng keo tÝnh kiÒm trong dung dÞch keo sÏ hoµ tan víi v¸n nÒn vµ sÏ cã ph¶n øng víi gç lµm xuÊt hiÖn c¸c vÕt è bÈn. (2). Nh©n tè ¶nh hëng cña biÕn mµu kiÒm  §é PH. H×nh 6 - 19 lµ biÓu thi møc ®é biÕn mµu kiÒm cña 4 lo¹i gç trong dung dÞch KOH vµ NaOH cã ®é PH kh¸c nhau. Khi ®é PH cña dung dÞch <11,4 th× gç chØ xuÊt hiÖn c¸c vÕt è mê KOH

S¾c sai ΔE

S¾c sai ΔE

nh¹t, khi ®é PH > 11,4 gç nhanh chãng bÞNaOH biÕn mµu. Tïy thuéc vµo sù kh¸c nhau cña ®é PH ®îc xö lý mµ bÒ mÆt gç sÏ cã mµu s¾c kh¸c nhau. VÝ dô ®èi víi gç Crytomeria japonica NhËt B¶n

PH

PH

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

trong dung dÞch kiÒm cã PH < 12,5 sÏ xuÊt hiÖn mµu ®á, PH > 12,5 sÏ cã mµu xanh.

H×nh 6 - 19: Quan hÖ gi÷a møc ®é biÕn mµu kiÒm víi ®é PH cña dung dÞch ®èi víi 4 lo¹i gç ng©m trong kiÒm 5 min ®Ó kh« trong tèi : Thuû hå ®µo; : Thuû thanh c¬ng; ∆: Crytomeria japonica; x: Hoµng sam B¾c Mü

 ¸nh s¸ng. ¶nh hëng cña ¸nh s¸ng ®èi víi biÕn mµu kiÒm nh h×nh 6 - 20 ®·c chØ, ®em gç ®· ng©m trong dung dÞch kiÒm cã PH = 12 ®Æt trong n¬i tèi; trong phßng vµ díi ¸nh ®Ìn

¸nh

s¸ng mÆt trêi trùc tiÕp (§­êng m¶nh: Chç

S¾c sai ΔE

S¾c sai ΔE

Neon.

Thêi gian (h)

¸nh

s¸ng Neon

Thêi gian (h)

H×nh 6 - 20: Quan hÖ thêi gian chiÕu räi víi s¾c sai cña 4 lo¹i gç ng©m trong KOH ®é PH = 12 : Thuû hå ®µo; : Pauguscrenata; x: Hoµng sam B¾c Mü

∆: Crytomeria japonica;

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

Quan s¸t ®îc kÕt qu¶ sau: Gç ®Æt trong tèi lu«n lu«n ®îc duy tr× mµu nh¹t khi ng©m, gç ®Æt trong phßng cã hiÖn tîng mÊt mµu, cßn gç ®Æt díi ¸nh ®Ìn Neon th× sù mÊt mµu lµ rÊt nghiªm träng. Tõ ®ã ®Ó chøng minh ¸nh s¸ng kh«ng thóc ®Èy sù biÕn mµu kiÒm cña gç; kÕt luËn nµy hoµn toµn ngîc l¹i víi tÝnh biÕn mµu Axit.  Oxy. §em gç ®· ®îc ng©m trong dung dÞch kiÒm ®Æt trong m«i trêng kh«ng khÝ vµ N2, th× gç ®Æt trong N2 møc ®é biÕn mµu Ýt h¬n so víi trong m«i trêng kh«ng khÝ. Nhng nÕu ®em gç ®Æt trong m«i trêng N2 trë vÒ m«i trêng kh«ng khÝ th× sù biÕn mµu còng gièng nh gç ®· xö lý ®Æt trong m«i trêng kh«ng khÝ. Tõ ®ã chøng minh Oxy cã tham gia sù biÕn mµu kiÒm ®èi víi gç, ®ång thêi th«ng qua ph¶n øng víi Oxy ®Ó h×nh thµnh chÊt cã mµu.  ChÊt chiÕt trong gç. B¶ng 6 - 16 liÖt kª hµm lîng chÊt Tanin vµ møc ®é biÕn mµu cã quan hÖ nh thÕ nµo. Tõ c¸c sè liÖu trong b¶ng cã thÓ thÊy nÕu gç cã lîng Tanin cao th× møc ®é biÕn mµu lín; nÕu gç tríc khi ng©m vµo dung dÞch kiÒm mµ ®îc xö lý nhiÖt Èm triÖt ®Ó th× sù biÕn mµu kiÒm cña gç hÇu nh kh«ng xuÊt hiÖn, mÆc dï sau khi ®· ng©m trong dung dÞch kiÒm cã ®é PH > 13 mµ bÒ mÆt gç chØ xuÊt hiÖn rÊt Ýt vÕt è mµu da cam. Tõ ®ã chøng minh sù biÕn mµu cña gç ®a phÇn do c¸c hîp chÊt cã nh©n Benzen tan trong níc dÉn ®Õn, mµ mét sè phÇn Lignin trong gç trong ®iÒu kiÖn m«i trêng kiÒm còng tham gia ph¶n øng biÕn mµu. B¶ng 6 - 16: TÝnh mÉn c¶m cña mét sè lo¹i gç víi biÕn mµu kiÒm CÊp biÕn

Lo¹i c©y

Lîng Tanin

S¾c sai

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

mµu M¹nh

Võa

YÕu

Gç lâi ,, ,, ,, ,, ,, Gç gi¸c Gç lâi Gç lâi Gç gi¸c Gç lâi ,, ,, ,, ,, Gç lâi Gç gi¸c Gç lâi ,, Gç gi¸c

(%) 2.1 5.6 2.0 0.4 0.3 0.3 1.2 0.6 0.6 0.1 0.2 0.3 0.2 0.1 0.4 0.2 0.2 0.4 0.1 0.1

(∆E) 25.6 11.9 9.5 20.9 15.2 15.3 18.2 16.0 9.3 12.7 4.1 7.7 5.8 3.3 3.6 2.9 1.5 1.6 8.2 3.4

5. BiÕn mµu sinh vËt Khi gç ®Æt trong m«i trêng Èm ít l¹i cã nhiÖt ®é thÝch hîp th× vi sinh vËt sÏ ký sinh trªn gç vµ ph¸t triÓn, th«ng thêng sÏ kÐo dµi sù biÕn mµu s¾c vµ gi¶m chÊt lîng gç. Vi sinh vËt dÉn ®Õn lµm biÕn mµu gç chñ yÕu lµ nÊm mèc, lµm biÕn mµu vµ ph¸ ho¹i tÝnh c¬ häc. Chñ yÕu cã 3 lo¹i. NÊm mèc thuéc lo¹i nµy lµ lo¹i nÊm cøng vµ nÊm vi sinh, ë trªn gç thêng gÆp nhÊt lµ: Trichoderma vµ Peni - cillium. Gç khi bÞ nÊm mèc x©m ho¹i trªn bÒ mÆt thêng xuÊt hiÖn nh÷ng m¶ng ®en hoÆc mµu xanh nh¹t. NÊm biÕn mµu còng thuéc lo¹i nÊm cøng vµ nÊm vi sinh. Lo¹i nÊm nµy chñ yÕu ph¸ ho¹i gç gi¸c lµm cho nã bÞ mÊt mµu. C¸c sîi cña 2 lo¹i nÊm trªn thêng lÊy dinh dìng trong tÕ bµo gç mµ kh«ng ph¸ ho¹i v¸ch tÕ bµo, cêng ®é cña gç hÇu nh kh«ng bÞ ¶nh hëng. NÊm môc ph¸ ho¹i ®a phÇn thuéc ®¶m khuÈn nã lÊy thµnh phÇn cña v¸ch tÕ bµo lµm nguån cung cÊp dinh dìng, ®îc chia

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

thµnh 2 lo¹i ®ã lµ môc tr¾ng vµ môc n©u. Lo¹i sau ®· ph©n gi¶i Celluloze vµ Hemi Celluloze, lo¹i tríc th× ph©n gi¶i Lignin. NÊm môc ph¸ ho¹i v¸ch tÕ bµo lµm cho gç bÞ môc n¸t, gi¶m cêng ®é cña gç. BiÕn mµu vi sinh vËt chñ yÕu lµ do s¾c tè cña vi sinh vËt hoÆc c¸c s¶n phÈm cã mµu do ph¶n øng ®îc sinh ra gi÷a gç vµ c¸c vi sinh vËt ®ã dÉn ®Õn. (1). Sù biÕn mµu cña gç trong qu¸ tr×nh gia c«ng vµ sö dông Khi gç ®îc ®Æt trong m«i trêng Èm vµ nhiÖt ®é sau thêi gian kh«ng l©u trªn bÒ mÆt xuÊt hiÖn sù biÕn mµu do khuÈn l¹c cña nÊm. C¸c v¸n máng cha ®îc sÊy kh« khi vËn chuyÓn th× bÒ mÆt cña nã còng cã thÓ bÞ biÕn mµu do nÊm mèc g©y nªn. Gç nguyªn cÊt gi÷ l©u ngµy ngoµi trêi th× c¸c ®Çu thêng còng xuÊt hiÖn biÕn mµu n©u. Lo¹i biÕn mµu nµy thêng do nÊm ®¶m ®a ®Õn, phÇn gç gi¸c cã thÓ biÕn mµu xanh, cêng ®é cña gç thùc ra kh«ng gi¶m. Ngoµi ra mét sè c«n trïng x©m h¹i ë gç vïng nhiÖt ®íi vµ vi sinh vËt biÓn còng ph¸ ho¹i lµm biÕn mµu gç. Khi chóng x©m nhËp vµo gç còng ®ång thêi lµ cã c¬ héi ®Ó nÊm mèc x©m nhËp lµm biÕn mµu gç. VÝ dô nh mèi mät chui vµo mÆt tiÕp tuyÕn cña gç ®ång thêi còng ®em vi sinh vËt x©m nhËp vµo, tõ ®ã lµm cho mµu s¾c cña gç vÒ híng kÝnh còng cã sù thay ®æi, híng tiÕp tuyÕn sinh ra c¸c sîi. (2). Nh©n tè ¶nh hëng biÕn mµu cña vi sinh vËt Nh©n tè quan träng ®èi víi viÖc ph¸t triÓn cña vi sinh vËt ®ã lµ: Níc, kh«ng khÝ (Oxy), ®é Èm thÝch hîp vµ nguån dinh dìng. Celluloze, Hemi Celluloze vµ Lignin do c¸c sîi nÊm tiÕt ra c¸c men ph©n huû mµ trë thµnh c¸c hîp chÊt ®¬n gi¶n lµ nguån dinh dìng phong phó cho vi sinh vËt ph¸t triÓn. §iÒu kiÖn sinh tr-

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

ëng thÝch hîp cho vi sinh vËt ph¸t triÓn lµ nhiÖt ®é 3 - 400C, ®é Èm t¬ng ®èi 90%, ®é Èm gç 20 - 150%. 6. BiÕn mµu do men Men ®· tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng sèng rÊt ®a d¹ng trong gç. Gç sau khi chÆt h¹ cã mét sè men v©n ho¹t ®éng m¹nh, sau khi xÎ hoÆc bãc l¹ng gç, khi bÒ mÆt gç ít tiÕp xóc víi kh«ng khÝ men bÞ Oxy hãa dÉn ®Õn bÒ mÆt bÞ biÕn mµu. (1). BiÕn mµu ®en trong qu¸ tr×nh gia c«ng chÕ biÕn gç Gç ®îc dïng réng r·i trong d¸n Ðp. V¸n máng ®îc s¶n xuÊt tõ m¸y bãc, cha sÊy kh« mµ chØ ®Ó chê trong kh«ng khÝ vµi giê, th× bÒ mÆt cña nã thêng biÕn mµu vµng. Còng ®iÒu kiÖn nh vËy ®èi víi gç Hå ®µo th× bÒ mÆt l¹i biÕn mµu ®en. Cßn ®èi víi gç Cryptomeria (LiÔu sam) v¸n sau khi xÎ 30 phót biÕn mµu ®en. HiÖn tîng nµy dÔ gÆp khi xÎ gç rõng trång Cryptomeria. Víi gç Alnus (Gç Mu) biÕn thµnh mµu n©u ®á, gç gi¸c L·nh sam biÕn mµu vµng. VÕt è nµy kh«ng thÓ dïng Axit Oxalic tÈy s¹ch, bëi v× nã kh«ng ph¶i lµ biÕn mµu s¾t. (2). Nh©n tè ¶nh hëng biÕn mµu cña men vi sinh vËt §é Èm vµ nhiÖt ®é lµ nh©n tè ¶nh hëng rÊt quan träng ®Õn biÕn mµu do men. Khi ®é Èm t¬ng ®èi cña m«i trêng lµ 100%, gç sÏ xuÊt hiÖn biÕn mµu do men. NhiÖt ®é m«i trêng thÊp h¬n 200C sù biÕn mµu x¶y ra chËm ch¹p, men biÕn mµu gç lµ do c¸c chÊt dinh dìng trong v¸ch tÕ bµo trong ®iÒu kiÖn Oxy cña kh«ng khÝ ®· bÞ men Oxy hãa biÕn thµnh chÊt cã mµu. 7. BiÕn mµu do nhiÖt BiÕn mµu do nhiÖt thêng xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh sÊy gç. (1). §Æc tÝnh biÕn mµu do nhiÖt Khi v¸n máng ít ®îc ®Æt trong m«i trêng nhiÖt ®é cao ®Ó sÊy kh« gç rÊt dÔ bÞ biÕn mµu. Sù biÕn mµu cña gç lµ kh¸c

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

nhau khi lo¹i c©y kh¸c nhau vµ nhiÖt ®é sÊy kh¸c nhau. Nã cã thÓ biÕn mµu vµng, mµu c¸nh d¸n, mµu ®á hoÆc mµu tro. Gç ®Æt trong nhiÖt ®é cao l©u dµi cã thÓ biÕn thµnh mµu c¸nh d¸n, nh÷ng vÝ dô cô thÓ thùc tiÔn cã thÓ xem b¶ng 6 - 17. B¶ng 6 - 17: T×nh h×nh biÕn mµu trong qu¸ tr×nh sÊy cña mét sè lo¹i gç

Lo¹i gç

NhiÖt

§é Èm t-

Quy

Sù

®é sÊy

¬ng ®èi

tr×nh

biÕn

(0C) >50 >50

(RH%) 65 65

sÊy

>80

65

mµu §á ,, N©u

>65 >90

65

®á ,, ,, ,, ,,

Møc ®é biÕn mµu gç tïy thuéc vµo nhiÖt ®é, ®é Èm t¨ng lªn mµ t¨ng theo. So víi gç c©y l¸ kim th× gç c©y l¸ réng ®îc sÊy kh« trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thÊp mµ còng ®· xuÊt hiÖn biÕn mµu. B¶ng 6 - 18 ®· liÖt kª t×nh tr¹ng biÕn mµu cña gç L·nh sam trong ®iÒu kiÖn sÊy kh« nh©n t¹o. Sù biÕn mµu t¨ng lªn tïy theo nhiÖt ®é vµ thêi gian sÊy t¨ng lªn. B¶ng 6 - 18: Mµu gç L·nh sam khi sÊy nhiÖt ®é cao Tr¹ng th¸i sÊy kh« NhiÖt ®é kh« NhiÖt ®é ít

Mµu s¾c

Thêi gian sÊy

(0C)

(0C)

(h)

100 ~ 110 100 ~ 110 100

100 100~ 86 100 ~ 80

48.5 24.5 48.0

L

a

b

57.1 63.7 62.1

11.9 8.0 6.9

26.6 23.4 27.8

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

BiÕn mµu do nhiÖt cña gç chñ yÕu lµ do mét sè chÊt mµu thuéc g«c Benzen vµ Hemi Celluloze ph¶n øng víi Oxy trong kh«ng khÝ h×nh thµnh nªn chÊt mµu mµ cã. Sè chÊt mµu nµy thêng cã tÝnh hoµ tan trong níc, tïy theo sù thuû ph©n trong gç trong qu¸ tr×nh sÊy mµ cã hiÖn tîng di chuyÓn tÝch tô trªn bÒ mÆt mÆt gç dÉn ®Õn sù biÕn mµu. Mét nguyªn nh©n kh¸c n÷a cña sù biÕn mµu nhiÖt lµ do t¸c dông cña nÊm mèc. 8. BiÕn mµu do thÊm nhùa c©y Khi nhùa c©y trong gç bÞ thÈm thÊu lªn bÒ mÆt, bÒ mÆt gç sÏ cã sù biÕn mµu. Lo¹i hiÖn tîng nµy thêng thÊy ë v¸n máng dïng lµm trang søc bÒ mÆt, mét sè gç nguyªn trong qu¸ tr×nh sÊy kh« cha triÖt ®Ó. (1). §Æc tÝnh cña biÕn mµu Trong kÕt cÊu gi¶i phÉu cña mét sè gç thuéc hä Th«ng nh V©n sam, Th«ng rông l¸, Ng©n sam, Th«ng nhùa cã èng dÉn nhùa däc trôc hay híng kÝnh. Nh÷ng lo¹i gç nµy sau khi xÎ c¸c èng dÉn nhùa lé râ trªn bÒ mÆt gç mµ chÊt nhùa bÞ ch¶y ra, lo¹i nhùa nµy thêng lµ nh÷ng Axit bÐo cã ®iÓm s«i kh¸c nhau. Nh÷ng hîp chÊt nhùa cã ®iÓm s«i thÊp sau khi tiÕt ra bay h¬i mµ biÕn cøng trë thµnh mµu nh¹t. 9. BiÕn mµu do gç cã ho¹t tÝnh BiÕn mµu ho¹t tÝnh bao gåm nh÷ng vÕt è mµu dÉn ®Õn tõ c¸c chÊt h÷u c¬ chøa trong qu¶n bµo hoÆc nh÷ng chÊt v« c¬ l¾ng ®äng g©y nªn, c«n trïng ph¸ ho¹i dÉn ®Õn lµm cho 1 phÇn gç bÞ th¬ng, sau ®ã l¹i ph¸t sinh c¸c tæ chøc liÒn sÑo lµ nh÷ng ®¸m mµu c¸nh d¸n sÉm. Trong s¸ch nµy chØ giíi thiÖu c¸c vÕt tÝch ®iÓm mµu. RÔ c©y hót c¸c chÊt v« c¬ vµ c¸c chÊt h÷u c¬ ®îc hîp thµnh trong gç trë nªn c¸c chÊt ®äng mµu tr¾ng hoÆc mµu vµng cam tÝch luü trong gç. C¸c vËt chÊt nµy sÏ xuÊt hiÖn trªn bÒ mÆt gç xÎ vµ v¸n máng bëi c¸c ®iÓm è

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

mµu. C¨n cø vµo thµnh phÇn kh¸c nhau cña vÕt è mµu mµ cã thÓ ph©n thµnh. (1). Hîp chÊt Silic Hîp chÊt Silic thêng tån t¹i trong gç nhiÖt ®íi lµ nh÷ng h¹t mµu tr¾ng trong qu¶n bµo, tia gç vµ v¸ch tÕ bµo máng híng trôc; do c¸c chÊt ®ã cã ®é cøng cao, chÞu mµi mßn tèt cho nªn khi ca c¾t sÏ lµm tæn h¹i ®Õn lìi ca. HF cã thÓ hoµ tan ®îc c¸c hîp chÊt Silic, nhng l¹i kh«ng thÓ lµm chÊt röa tr«i bëi v× ®ã lµ 1 Axit cã ®éc, mÆt kh¸c nã lµm biÕn mµu gç. ThËt ®¸ng tiÕc cho ®Õn ngµy nay vÉn cha cã hîp chÊt tèt ®Ó lo¹i trõ hîp chÊt Silic. (2). Canxi Oxalat vµ Cacbonat Canxi C¸c hîp chÊt Canxi thêng kÕt tinh trong c¸c qu¶n bµo, Cacbonat Canxi cã ph¶n øng víi Axit lo·ng ®Ó trë thµnh khÝ CO2 vµ CaCl2. Canxi Oxalat lµ chÊt tan trong níc vµ tan ngay trong Axit HCl. Cho nªn hai lo¹i chÊt nµy ®Òu cã thÓ dïng HCl lo·ng quÐt lªn bÒ mÆt ®Ó röa tr«i, nhng sau ®ã còng cÇn ®îc röa b»ng níc s¹ch mét c¸ch triÖt ®Ó. NÕu bÒ mÆt cña gç sau khi ®îc röa tr«i mµ cã ®é PH < 2 th× nªn dïng CaCO 3 lo·ng ®Ó quÐt lªn bÒ mÆt cã tÝnh Axit yÕu. (4). ChÊt ®Æc trng trong gç Nã ®îc ph©n bè réng r·i trong gç You ®îc dïng chñ yÕu vµo c¸c mÆt hµng gia dông cao cÊp. C¸c vÕt è ®iÓm tr¾ng hoÆc c¸c vÕt dµi thêng ®îc thÊy trong qu¶n bµo cña c¸c lo¹i gç nµy. C¸c ®iÓm è chÝnh lµ c¸c hçn hîp vËt chÊt, nã lµ sù kÕt hîp cña Lignin víi nhùa nguyªn Tanin - A tæ thµnh. Do ®iÓm s«i cña c¸c hîp chÊt nµy thÊp h¬n 2000C, cã thÓ Ðp ë nhiÖt ®é nµy ®Ó lo¹i bá. (4). C15H10O6

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

Trong qu¶n bµo cña Melbau cã tån t¹i mét chÊt mµu vµng, c¸c chÊt nµy sau qu¸ tr×nh ca s¾t gç ®Òu ®Ó l¹i dÊu vÕt d¹ng sîi hay c¸c ®iÓm è trªn bÒ Æmt cña s¶n phÈm. C¸c mµu nµy chÝnh lµ C15H10O6 hoÆc C15H10O7. Do ®iÓm s«i cña c¸c chÊt nµy ®Òu trªn 3000C cho nªn kh«ng thÓ dïng biÖn ph¸p Ðp nhiÖt ®Ó lo¹i trõ. C¸c chÊt nµy cã ph¶n øng víi Axit Boric thµnh chÊt hoµ tan trong níc, do ®ã ®em gç ng©m trong Axit Boric 2% ®Ó xö lý trong vµi giê th× cã thÓ lo¹i bá ¸c vÕt è nµy. 10. BiÕn mµu do c¸c chÊt keo kÕt dÝnh Trong qu¸ tr×nh gia c«ng ®«i khi ph¶i dïng ®Õn keo d¸n vµ mét sè trong ®ã l¹i cã mµu, ngoµi ra cßn mét sè trong thµnh phÇn cña nã l¹i cã thÓ ph¶n øng trùc tiÕp víi gç t¹o thµnh chÊt cã mµu. C¸c lo¹i keo d¸n nµy thêng lµm gç biÕn mµu. (1). Sù biÕn mµu do sù thÊm trµn cña keo d¸n Keo d¸n cã hµm chøa nh©n Benzen (Nh keo Phenol formaldehyd, keo Tanin…) ®Òu cã mµu sÉm hay ®á n©u. Khi chóng ®îc dïng trong s¶n xuÊt v¸n d¸n th«ng qua c¸c qu¶n bµo trong tÊm v¸n máng mµ bÞ thÊm ra bÒ mÆt. Khi v¸n máng lµ mµu tr¾ng hay s¸ng mµu, mµu s¾c cña keo thÊm ra bÒ mÆt lµm cho v¸n bÞ tèi mµu. Sö dông keo cã ®é nhít cao, gi¶m bít ®é Èm cña v¸n máng, rót ng¾n thêi gian Ðp nhiÖt, n©ng cao ®é dµy cña v¸n máng b»ng c¸c ph¬ng ph¸p trªn ®Òu cã thÓ ng¨n ngõa sù thÊm keo bÒ mÆt cã hiÖu qu¶. §Ó ng¨n ngõa ph¶n x¹ mµu s¾c cña keo d¸n díi tiÒn ®Ò kh«ng lµm ¶nh hëng cêng ®é cña mèi d¸n, cã thÓ trén vµo trong keo mét sè chÊt mµu tr¾ng thuéc Oxit Titan nh»m c¶i thiÖn mµu s¾c cña v¸n. (2). BiÕn mµu do ph¶n øng cña keo dÉn ®Õn Keo Vinylurethane lµ do hai thµnh phÇn t¹o thµnh. Hai chÊt nµy sau khi hoµ trén ph¶i lËp tøc sö dông ngay, trong ®ã cã muèi Xianat dÔ sinh ra mµu Tanin; khi ®Ó d¸n dÝnh gç Youli

Khoa ChÕ biÕn L©m s¶n Bé m«n ThiÕt kÕ s¶n phÈm méc & TTNT

mµng keo biÕn thµnh mµu tro. §Ó tr¸nh hiÖn tîng nµy thêng sö dông nhãm dÇu Xianat. (4). Phßng ngõa nhùa ®êng dÉn ®Õn biÕn mµu MÆt sau cña v¸n sµn thêng trùc tiÕp tiÕp xóc víi bª t«ng thêng cã 1 líp giÊy dÇu cã nhùa ®êng phñ lªn nh»m tr¸nh sù hót Èm cña gç. Nhng khi cã mét lîng lín níc thÊm vµo trong bª t«ng mµ sinh ¸p lùc h¬i níc t¸c dông lªn nhùa ®êng cña líp nµy. Qu¶n bµo cña gç nµy (Youli) t¬ng ®èi lín díi t¸c dông cña ¸p lùc nhùa ®êng cã thÓ thÊm s©u vµo vµ ngÊm ra bÒ mÆt h×nh thµnh nh÷ng vÕt è ®en. §Ó phßng ngõa lo¹i vÕt è nµy dïng th¶m giÊy chèng níc tÝnh kiÒm phñ lªn mÆt sau ®Ó ng¨n ngõa sù thÊm cña nhùa ®êng, hoÆc lµ tríc khi l¾p v¸n sµn ®em líp th¶m giÊy phñ lªn bª t«ng. (4). BiÕn mµu do l¾p méng dÉn ®Õn Méng l¾p thêng ®îc dïng trong chÕ t¹o ®å méc lÊy keo Vinyl Acetat nhÐt vµo lç méng. Khi l¾p méng, phÇn keo thõa sÏ bÞ trµn ra ngoµi. Khi dïng v¶i ít lau s¹ch phÇn keo thõa, phÇn gç ®· dÝnh keo thêng cã sù biÕn mµu. §ã lµ bëi v× c¸c sîi Celluloze trªn bÒ mÆt gç trong qu¸ tr×nh c¾t gät bÞ n»m r¹p xuèng, nhng khi hót Èm chóng l¹i dùng ®øng trë l¹i, lo¹i biÕn mµu nµy cã thÓ dïng giÊy nh¸m mµi ®i lµ ®îc. TiÕt 4: Phßng ngõa vµ khèng chÕ biÕn mµu gç BiÕn mµu lµ bíc ®Çu cña sù ph¸ huû gç, nÕu so s¸nh víi môc níc, nøt vì tuy cêng ®é kh«ng gi¶m ®i lµ mÊy, th«ng thêng chØ nhËn thÊy líp mÆt cã sù biÕn ®æi ®«i chót, nhng