Benh Cum-08 Nxpowerlite

BEÄNH CUÙM

BS LEÂ BÖÛU CHAÂU Boä moân Nhieãm ÑHYD TP HCM 1

BEÄNH CUÙM 1. ÑAÏI CÖÔNG 2. TAÙC NHAÂN GAÂY BEÄNH 3. DÒCH TEÃ HOÏC 4. SINH BEÄNH HOÏC 5. GIAÛI PHAÃU BEÄNH 6. LAÂM SAØNG 7. CAÄN LAÂM SAØNG 8. CHAÅN ÑOAÙN 9. ÑIEÀU TRÒ 10. PHOØNG NGÖØA 2

I. ÑAÏI CÖÔNG Laø beänh truyeàn nhieãm caáp tính do virus Influenza gaây ra, raát hay laây Deã gaây dòch lôùn LS: Nhöùc ñaàu, ñau mình, soát, ho, kieät söùc Gaàn ñaây dòch cuùm gia caàm A (H5N1) xuaát hieän ôû nhieàu nôi laøm caû theá giôùi lo laéng tìm bieän phaùp ñoái phoù 3

VAØI DOØNG VEÀ LÒCH SÖÛ - Beänh ñöôïc ghi nhaän töø hôn 400 naêm nay - Tieáng Anh: Influenza xuaát phaùt töø tieáng yù (influence of the stars) - Hirsch: moâ taû töø 1173- 1875 coù # 299 traän dòch cuùm vôùi khoaûng caùch giöõa 2 vuï dòch laø 1-3 naêm - Traän ñaïi dòch ñaàu tieân: 1850 - Töø ñoù ñeán nay coù ít nhaát 31 traän ñaïi dòch trong ñoù traän ñaïi dòch naêm 1918-1919 ñaõ cöôùp ñi 2040 trieäu ngöôøi 4

Hoäi chöùng vieâm ñöôøng hoâ haáp caáp do Virus: (AVRI - Acute viral respiratory infection) Taùc nhaân gaây beänh: 1.1/ Hoï Paramyxoviridae 1.2/ Hoï Adenoviridae 1.3/ Hoï Picornaviridae

Virus

1.4/ Hoï Coronaviridae * 1.5/ Hoï Orthomyxoviridae ** 1.6/ Khoâng virus: Mycoplasma pneumonia, Clamydia pneumonia, Streptococcus nhoùm A 5

II. TAÙC NHAÂN GAÂY BEÄNH (1) Influenza thuoäc gia ñình: Orthomyxoviridae Hình khoái caàu : 80-120 nm Chia 3 loaïi: A, B, C döïa vaøo NP (nucleoprotein) vaø protein caên baûn M (Matrix). VR cuùm A (Smith, 1933): gaây dòch vaø ñaïi dòch, ngöôøi gia caàm, chim, heo ñeàu coù theå bò nhieãm. VR cuùm B (Francis, 1939): gaây beänh nheï hôn, chuû yeáu ôû ngöôøi, nhaát laø ôû treû em. VR cuùm C (Taylor, 1950): beänh nheï, khoâng gaây dòch. 6

II. TAÙC NHAÂN GAÂY BEÄNH (2)

Sô ñoà caáu truùc cuûa virus cuùm

7

II. TAÙC NHAÂN GAÂY BEÄNH (3) Virus cuùm nhìn döôùi kính hieån vi ñieän töû

8

II. TAÙC NHAÂN GAÂY BEÄNH (4) Caùc nhoùm phuï cuûa virus cuùm A:  H1  H15 ( Haemagglutinin subtypes) KN H giuùp VR baùm vaøo TB

 N1  N9 ( Neuraminidase subtypes) KN NA laøm thoaùi bieán thuï theå, phoùng thích virus, laây lan virus.

9

II. TAÙC NHAÂN GAÂY BEÄNH (5) Virus cuùm (Influenza virus) gaây beänh ôû nhieàu loaøi sinh vaät:  Gaø, vòt, chim, heo, ngöïa, caù heo, ngöôøi  Caùc loaøi thuûy caàm hoang daïi thöôøng laø nguoàn laây beänh trong thieân nhieân.

Subtypes of Influenza A virus Many subtypes (H and N)

10

II. TAÙC NHAÂN GAÂY BEÄNH (6)

3 subtypes have caused human epidemics - H1N1 - H2N2 - H3N3

11

III. ÑAËC ÑIEÅM DÒCH TEÃ (1) VR cuùm A: KN H vaø N luoân bieán ñoåi: * Tröôït (ñoåi choã KN) KN: (antigenic drift) * Gaãy (troâi daït KN) KN: (antigenic shift) Nhöõng phaân tyùp KN môùi seõ gaây ñaïi dòch treân toaøn caàu, thöôøng do xuaát hieän moät chuûng VR môùi chöa ai coù mieãn dòch. Trong moät vuï dòch: coù theå do 2 doøng VR /1 phuï tyùp hay 2 phuï tyùp khaùc nhau Ngoaøi ra cuõng coù theå do: 1 cuùm A + 1 cuùm B hay: 1 cuùm A + 1 VR hh khaùc 12

III. ÑAËC ÑIEÅM DÒCH TEÃ (2) Caùc chuûng cuùm gaây ñaïi dòch trong lòch söû Thôøi kyø Phuï tyùp khaùng nguyeân 1889-1890 H2N8: Ñaïi dòch qtroïng 1900-1903 H3N8: 1918-1919 H1N1: TV >20 trieäu 1933-1935 H1N1 1946-1947 H1N1 1957-1958 H2N2: TV 70.000 ngöôøi (Myõ) 1968-1969 H3N2: TV 34.000 ngöôøi 1977-1978 H1N1 Ñaïi dòch cuùm chu kyø 10-15 naêm

13

III. ÑAËC ÑIEÅM DÒCH TEÃ (4)

CUÙM GIA CAÀM

14

III. ÑAËC ÑIEÅM DÒCH TEÃ (5)

Nhieãm cuùm gia caàm trong thôøi gian gaàn ñaây Naêm

Nôi

1997

Hongkong

1999

phuï type

Soá ca

Töû vong

H5N1

18

6

Hongkong

H9N2

2

0

2003

Hongkong

H5N1

2

1

2003

Netherlands H7N7

83

1

2003

Hongkong

1

0

H9N2

15

III. ÑAËC ÑIEÅM DÒCH TEÃ (3): Cuùm gia caàm Naêm

Nôi

Phuï tyùp

Maéc/ Tv

1997

Hong Kong

H5N1

18/6: Töø gaø

1999

Hong Kong

H9N2

2/0. Töø chim

2003

Haø Lan

H7N7

03-6/06

VN, Tlan, Indo, H5N1 Campu, TQ, Irac, TNK, Azer, Ai caäp

87/1. Chaên nuoâi 230/132 VN: 93/42 16

Cumulative Number of Confirmed Human Cases of Avian Influenza A/(H5N1) Reported to WHO (29 November 2006) Country

2003

2004

2005

2006

Total

Ca s

TV

Cas

TV

Cas

TV

Cas

TV

Cas

Azerbaijan

0

0

0

0

0

0

8

5

8

5

Cambodia

0

0

0

0

4

4

2

2

6

6

China

1

1

0

0

8

5

12

8

21

14

Djibouti

0

0

0

0

0

0

1

0

1

0

Egypt

0

0

0

0

0

0

15

7

15

7

Indonesia

0

0

0

0

19

12

55

45

74

57

Iraq

0

0

0

0

0

0

3

2

3

2

Thailand

0

0

17

12

5

2

3

3

25

17

Turkey

0

0

0

0

0

0

12

4

12

4

Viet Nam

3

3

29

20

61

19

0

0

93

42

Total

4

4

46

32

97

42

111

76

258

TV

17

154

III. ÑAËC ÑIEÅM DÒCH TEÃ (6)

Tình hình cuùm trong naêm 2008 (WHO)

Naêm 2008  Trung quoác: 3 cas ( töû vong 3)  Indonesia: 15 cas (TV 12)  Egypt: 7 cas (TV 3)  Viet Nam: 5 cas (TV 5)

18

III. ÑAËC ÑIEÅM DÒCH TEÃ (7) Ñaëc ñieåm dòch cuùm: • + Thöôøng xuaát hieän ñoät ngoät • + Keùo daøi # 2-3 thaùng + Ñaït ñænh cao 12-14 ngaøy roài giaûm nhanh + Yeáu toá khôûi ñaàu vaø chaám döùt 1 vuï dòch ñeán nay vaãn chöa roõ. Giöõa caùc vuï dòch VR coù theå gaây beänh tieàm aån khoâng TCLS  Toàn tröõ VR trong coäng ñoàng 19

III. ÑAËC ÑIEÅM DÒCH TEÃ (8)

Nguoàn beänh

Trung gian truyeàn beänh

Ngöôøi beänh

*Ngöôøi beänh,ngöôøi Tuoåi, cô ñòa… laønh mang truøng ØLaây qua ñöôøng hoâ haáp, chaïm tay, khaên * Gia caàm lau, tieàn baïc, ñoà chôi… Cuùm gia caàm: - Töø ÑV sang ngöôøi - Töø ngöôøi sang ngöôøi - Töø moâi tröôøng sang ngöôøi 20

III. ÑAËC ÑIEÅM DÒCH TEÃ (9) . Muøa: Vuøng oân ñôùi: Thöôøng muøa ñoâng Vuøng nhieät ñôùi: Raûi raùc quanh naêm .Tuoåi: Moïi tuoåi ñeàu coù theå maéc beänh Beänh naëng hay gaëp ôû TE tuoåi ñi hoïcthanh thieáu nieân  giaø Ngöôøi giaø deã bò töû vong Cuùm B vaø C: Khoâng coù ñoåi choã KN duø coù troâi daït KN Cuùm B thöôøng ôû tröôøng hoïc, doanh traïi qñoäi, cs ngöôøi giaø Cuùm C: Ít gaây beänh cho ngöôøi

21

IV. GIAÛI PHAÃU BEÄNH VAØ SINH BEÄNH HOÏC

Xaâm nhaäp nieâm maïc hh Taùi taïo lôùp thöôïng bì töø lôùp TB ñaùy

Vaøo teá baøo Hoaïi töû lôùp thöôïng bì coù loâng tô

VP tieân phaùt do VR cuùm: Phoåi ñoû ñaäm, phuø neà

22

Hoäi chöùng vieâm ñöôøng hoâ haáp caáp do Virus: (AVRI - Acute viral respiratory infection)

 Coù nhieàu taùc nhaân gaây beänh khaùc nhau  Beänh naëng - nheï  Möùc ñoä laây truyeàn

tuøy töøng taùc nhaân gaây beänh chuû yeáu ñöôøng hoâ haáp treân

tieán trieån ñeán ñöôøng hoâ haáp döôùi 23

VI. LAÂM SAØNG 1. UÛ beänh: TB 24-48 giôø (coù theå 72 giôø) 2. Khôûi phaùt: - Soát cao, coù theå keøm laïnh run - Nhöùc ñaàu, ñau mình, meät nhoïc, caûm giaùc kieät söùc…, Coù theå ho khan. 3. Toaøn phaùt: 3 hoäi chöùng chính Hoäi chöùng nhieãm truøng - Soát cao lieân tuïc, maët ñoû, chaùn aên, löôõi traéng. - Meät laû, ñuoái söùc, chaûy maùu cam hieám nhöng qtroïng 24

LAÂM SAØNG

Hoäi chöùng ñau - Nhöùc ñaàu nhieàu vuøng traùn, ñoâi khi lan khaép ñaàu - Ñau baép cô: thöôøng gaëp cô thaét löng, chi döôùi. - Caûm giaùc noùng, ñau vuøng xöông öùc. Hoäi chöùng hoâ haáp: Laø trieäu chöng noåi troäi - Haét hôi, soå muõi, maét ñoû, chaûy nöôùc maét, sôï aùnh saùng caûm giaùc raùt hoïng, khoâ hoïng. -Vieâm thanh - KQ: ho khan khaøn tieáng. Trieäu chöùng VPQ hay gaëp ôû Bn coù boäi nhieãm (phoåi coù ran ngaùy, ran rít). Coù khi coù tieáng coï maøng phoåi. - Coù theå coù RLTH nhö tieâu chaûy, VN-MN… hieám gaëp. 25

LAÂM SAØNG Lui beänh: sau 2-5 ngaøy, thöôøng trong 1 W - Soát giaûm ñoät ngoät - Chöùc naêng hh coù theå baát thöôøng keùo daøi - Meät moûi, baûi hoaûi, bieáng aên, maát nguû keùo daøi nhaát laø ôû ngöôøi giaø - Cô cheá cuûa hieän töôïng suy kieät keùo daøi sau cuùm chöa roõ 26

VII. CAÄN LAÂM SAØNG 1/ CTM: BC: 2000-14000. Neáu > 15000: baùo ñoäng boäi nhieãm. B/c VP naëng BC coù theå giaûm, coù theå  TC 2/ PLvirus cuùm: Kq sau 2-3 ngaøy/ mtröôøng caáy moâ hay phoâi gaø 3/ Test nhanh : phaùt hieän nucleoprotein virus hay neuraminidase: ñoä nhaïy vaø ñoä ñaëc hieäu 60-90% 4/ PCR: Phaùt hieän nucleid acid cuûa virus. 5/ Phaûn öùng huyeát thanh 6/ X-quang phoåi: Roán phoåi taêng ñaäm, nhieàu ñoám môø raûi raùc 2 pheá tröôøng 27

28

29

XQ phoåi cuûa BN bò cuùm gaø trong 3 ngaøy lieân tieáp

30

Vieâm phoåi do Virus Cuùm: Caän laâm saøng:  XN khaùc: o CRP ( C.Reactive protein)  nheï o Khí maùu:  oxy maùu khi beänh tieán trieån naëng. o PaO2 < 85 mmHg o SpO2 < 85% o pH maùu  (naëng) o Beänh caûnh cuoái cuøng -> hoäi chöùng suy hoâ haáp tieán trieån

31

BIEÁN CHÖÙNG Thöôøng ôû ngöôøi > 64 tuoåi & beänh maïn tính: tim, tieåu ñöôøng, beänh Hb, RL chöùc naêng thaän Quan troïng nhaát: VIEÂM PHOÅI 1/ VP tieân phaùt: laø b/c naëng nhaát 2/ VP thöù phaùt: Pheá caàu, tuï caàu & HI 3/ B/c phoåi khaùc: COPD, côn kòch phaùt cuûa suyeãn, VPQ, aùp xe phoåi, TDMP 32

BIEÁN CHÖÙNG 1. Do boäi nhieãm: Bieán chöùng tai muõi hoïng, Bieán chöùng Vieâm phoåi- maøng phoåi: laø bieán chöùng traàm troïng nhaát, Nhieãm truøng huyeát 2. Bieán chöùng tim maïch: Vieâm cô tim, VMNTim

3. Bieán chöùng thaàn kinh: HC Guillain- Barreù, vieâm tuûy caét ngang, VN. 4. HC Reye: lq Aspirin, thöôøng ôû

treû 2-16 t, TV 10% 2. Vieâm cô: Ñau nhöùc cô chi döôùi, taêng CPK 33

1

Caùch tieáp caän chaån ñoaùn Beänh söû caáp: soát, ho, … khoâng coù yeáu toá dòch teã hoïc (vuøng khoâng coù dòch gia caàm, choân xaùc gia caàm…)

ÍT NGHÓ ÑEÁN NHIEÃM SIEÂU VI CUÙM (H5N1) Ñieàu trò Vieâm ñöôøng hoâ haáp 34

Beänh söû caáp: soát, ho, … coù yeáu toá dòch teã hoïc

2

(vuøng coù dòch gia caàm, choân xaùc gia caàm…)

Caàn loaïi tröø NHIEÃM SIEÂU VI CUÙM (H5N1)

CTM, XQ phoåi BC bình thöôøng hay cao XQ khoâng coù toån thöông Khu vöïc maøu hoàng

Rx Vieâm ñöôøng hoâ haáp thöôøng Theo doõi 48 giôø

BC giaûm < 3000/uL XQ coù toån thöông Caùch ly Rx Vieâm ñöôøng hoâ haáp 35 + oseltamivir

3

+ soát > 38o C, ho, thôû nhanh + Baïch caàu < 3000/uL + XQ phoåi coù toån thöông caáp tính + tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi gia caàm trong voøng 7 ngaøy

RAÁT NGHI NGÔØ CUÙM H5N1

-Caùch ly B/N -Söû duïng phoøng hoä caù nhaân (PPE) nhö vôùi SARS

-Test nhanh Ag - Pheát muõi hoïng (PCR) - CD4/CD8

- Theo doõi nhòp thôû/ SpO2 / Blood gases - Oseltamivir - Khaùng sinh CSP 3 + Aminoglycosides - Corticosteroid ?

36

ÑIEÀU TRÒ Ñieàu trò trieäu chöùng vaø bieán chöùng - Acetaminophen: haï soát giaûm nhöùc ñaàu vaø ñau cô, khoâng duøng aspirin cho ngöôøi <18 tuoåi - Hoài söùc tích cöïc neáu theå naëng: Choáng suy hoâ haáp, boài hoaøn nöôùc ñieän giaûi, giöõ thaêng baèng kieàm toan -Thuoác KS khi coù boäi nhieãm: döïa soi, caáy, KSÑ: neáu (-) neân duøng KS choáng laïi caùc VT thöôøng gaëp: S.pneumoniae, S.aureus, vaø H. influenza -Dinh döôõng ñaày ñuû. 37

ÑIEÀU TRÒ ÑAËC HIEÄU Nhoùm öùc cheá M2: Amantadine& Rimantadine: hieäu quaû VR cuùm A

Nhoùm öùc cheá Neuraminidase: Zanamivir vaø Oseltamivir, Ribavirine ?: coù hieäu quaû ñoái vôùi caû VR cuùm A &B

38

ÑIEÀU TRÒ - Amantadine: cho trong voøng 48 giôø sau khi khôûi phaùt. Lieàu löôïng: NL 100 –200 mg/ngaøy x 3-5 ngaøy. Khoaûng 5-10% BN duøng thuoác naøy coù bieåu hieän lo laéng, maát nguû, khoâng taäp trung, boàn choàn. TD naøy bieán maát sau khi ngöng thuoác. - Rimantadine. Ít gaây phaûn öùng phuï. Lieàu löôïng 200 mg/ngaøy x 3-7 ngaøy - Zanamivir: daïng hít, 10 mg x 2 laàn/ngaøy x 5 ngaøy. - Ribavirine: Chæ coù taùc duïng taïi choã (phun hôi)39

ÑIEÀU TRÒ Oseltamivir (Tamiflu- Roche (Thuïy Sĩ)): Rx 7-10d Treû em: <15 kg: 30 mg x 2 laàn/ngaøy, 16-23 kg: 45 mg x 2 laàn/ngaøy 24-40 kg: 60 mg x 2 laàn/ngaøy Ngöôøi lôùn vaø TE > 13 tuoåi: 75 mg x 2/ngaøy Coù theå gaây noân oùi. 40

Tieâu chuaån ra vieän 

Heát soát 5 ngaøy maø khoâng duøng khaùng sinh.



Toaøn traïng toát



XN maùu – XQ phoåi trôû veà bình thöôøng

41

PHOØNG NGÖØA 1. BIEÄN PHAÙP CHUNG Phaùt hieän & caùch ly sôùm Haïn cheá tuï taäp trong tg coù dòch Traùnh ñeå bò nhieãm laïnh Mang khaåu trang khi Tx Bn bò cuùm hay nghi ngôø bò cuùm Khöû truøng muõi hoïng baèng nöôùc muoái, thuoác saùt truøng STOP

42

43

44

Phoøng ngöøa cho nhaân vieân y teá:

45

PHOØNG NGÖØA 2/ Thuoác chuûng ngöøa: Coù 2 loaïi: - Thuoác chuûng vôùi virus cuùm A vaø B bò baát hoaït - Thuoác chuûng vôùi virus giaûm ñoäc löïc duøng döôùi daïng phun xít vaøo muõi + Thöïc teá: bieän phaùp coäng ñoàng quan troïng laø duøng thuoác ñöôïc laáy töø virus cuùm A vaø B trong muøa dòch tröôùc vaø ñöôïc laøm baát hoaït. + Hieäu quûa 50-80% neáu virus ñang gaây beänh gioáng vôùi vi ruùt trong thuoác chuûng. * Chöa coù thuoác phoøng ngöøa beänh cuùm gia caàm A/H5N1 coù hieäu quaû. 46

PHOØNG NGÖØA 2/ Thuoác ngöøa: - Amantadine, Rimantadine cho cuùm A. Lieàu 100-200 mg/d. Hieäu quaû 70-100%. Trong muøa dòch coù theå duøng cuøng luùc vôùi thuoác chuûng baát hoaït. - Oseltamivir 75 mg/ngaøy hay Zanamivir 10mg/d, hít cho cuùm A & B. Hieäu quaû 84-89% - Ñoái vôùi cuùm gia caàm A/H5N1 ngöôøi tieáp xuùc ngöôøi beänh hoaëc gia caàm beänh): Oseltamivir: 75 mg/ngaøy x 7 ngaøy, uoáng caøng sôùm caøng toát cho ngöôøi lôùn vaø 47 treû >13 tuoåi

Caûm ôn söï chuù yù laéng nghe cuûa caùc baïn

48