Belli Ditmarsici Ab Inclyto Daniae Rege Frederico Ii

y.

v J 4 &.

BELLI DITHMAR SICI, A B I N C L Y T O D A* N I A E R E G E F R I D E R I C O II. ET 1 L L V S T R 1 S S 1 M 1 S HOLSAiàciae Dqcibus , lohanne ÔC Adolpho fratiig biis.gcfti, A n n o poft Chnftum n.irum M . D . L I X . veradcfcriptio,Duft--«-^Ll bushbris comprchenfa. X " Denu6 nunc, er cfc integro recogniu,

1 * (yuLs

/l-4./rur*ARGENTORATÎ Per Bernhardum Iobinum A n n o » ; 7 4,

IN

COMMENDATIONEM huiushiftorix.adLttfio' rem.

S

I D«m eß dutor kgum,mortdlibutequum Qu* im conjlituunt, er mdlefifta netanti lue nugißrdtum quoq; legibus addidit idem, Qui curam uindex indubitdtm dgdt. Kunc nihiliqMfquisfdcit,dß>crnaturcredit, Veccdt iu xterni mjfd feuerd DeL Ncc fibifert impuneijedingcns numinis ird, Et pede fubfequitur debitd peend cito. Et prior hocer nojira recens tibi comprobdt ttdt: Sipetis,exemplum uel Uber ißtddbit. Kic tibi de bello memoratu dignd recenfet, Quod fufeeperunt rex'q^ ducesq^ duo: lÜe fuos Danos fumptis regit indytws armis, Hi célèbres Cimbros fub ditione tenait. Sanguine defeendunt uno,labor unm e r ittis, Vt meritis idrtm ßrrnat ad aßrd tiitam. Gens hdbitdt fed b£c prxdura [üb dxe Troinum, Quk claudit Cimbros infuld penèfreto. Terra quod undofas habeat deprcffapaludcs Nome« Ditbmarßs uoxgcnuinadcdit. Hi Dominos ferro pepulerunt finibm olim, Hec ueriti ÜUM tollere morte,[uo$, t

A

»

Bine mukös,pdrtd pro libertdte,perannos Eortiter hoftilcs faflinucre manm. Lubricd ncc cœptis abcrdt fortu u mdlignis, Succeffusq; grdui non fine frdge ddbdt. T>oncc,ubircbm nimium ccepêrcfecundis, vberis er terrée luxuridre bonis, Impid Ufciuum comitutd fuperbid luxum, Et fcclcrum pdßim ntdgnd cdterua fuit. His Dcw cxdrfn iujhm infldmmdtus in irdnt» Pro meritis pcenis impofuitq; grdues. Ndm ius cuTdb.int crefente libidine nullum, Et leges lüis non nift ludus efdnt. Nrc fdtis c# uifum,regiducibusq; propinqurt lllorum terris clddc nocere datd: Quinctidm indignis dufi prof indere diâis, Qudlid ncc uulgus mobile firre folct. Et tmtn his rcrum tune debcbdntur hdbcnœ, Etpotcrdnt
Hoc liber endrrdt ternis fermottc Ldtino, Et fequitur pr<etcr remq; fidemq; nihil. Nam bonus er ueri eü obferudntißimtti,hiec qui ln fericm primus contulit dftd libri. Ncc tdntùmbello prtcfens interfuitifH, Sed quoq; geßorum pdrs quotdcunq$ fuit. Vmered gentem Liber hic defcribit ej oum, EluiïibM includit qtum mdre penè fuis. Et res ddiungit gejlxs.ZT Mdrtid beUd, Aetdt que uidit temp ore prifca fuo. Hune animo grdto,leäor fynccre,ldborcm Sufcipe,nec fruäu deßtucre tuo. Bifce mdgißrdtum colere,cr non jpernere leges> NegrrfK« affUgatuindicis irdDei.

/

S T R E N V O

E T

NO*

B I L I V I R O , D. H E N R I C O Ranzouiojnclyti régis Daniae in ducacibus Holfat. Slcfuic. Dithmarfiae vicario prudca" tiflîmo.Conftliario, & prxfecfto arcis S e gebergac, D o m i n o ac patrono fuo pTurimafidcobferuando.

V I olirnveterû.,Hen* rice RanzouijVir am* plifsime, Hiftorias fîuc res geftas remporû fuo* rum ad vtilicatcm p c * fterorum literis prodtderunt,corum pleriquc, aut ea, q u x fcripta lu nt ab illis jOciïcruru iptï , a u t ab alrjsgeri coràm infpexerunt,exquo& Hifto rixappellationomenaccepit. A u t enim adminiftrabant, infcrebantcp ipfîbella, aut ab Imperatonbus èC ducibus in cxpeditiones ,quafîcc*i mites infpecflorescjj facftorum & c o n

A

4.

3

E P I S T O L A

fîliorum omnium, vnàducebantur: ut eô certiusfariftiuscj? in exequcn*' d a r c r u m geftarumferic, procul a P feâibus omnibus ,veritatcm produ* r e n t . Ita X c n o p h o n . , i t a T h u c y d i ' des_,vt de caeteris taceam, bella Iiteris mandabant, que vc client geftacon* fcctaq?,ipfi ignorare haud poterant: ï t a C \ Iulius Cxfar rerum fuarum commentarios pura ucracj? fîmul oratione^ut M a r t i Apollinem M u fasq? fociaret^militans in Caftris cp* fcrtbebat.Etenim cumhiftoriaqua? fi quaedam uitac magiftra &f fpecu' lum effe debeat, in quod intucatur pofteritas, utpraedara inde f c â a n ? dae uirtutis uiciorumqj fugiendo* r u m exemplacapiat,difcatq? diucr* fos bonorum malorumq? efle cxi> tuSj&Tpracterea rerum notitia^certifs" fîmisq? & maxime neceflarîjs docu* meii*

D ED IC A T O R I A-

9

inenris,ad limilia belli pacisejj opera obeunda,affatiminftruatur,inpri* mis utile & neceflariumefl^utex fi* deresgeftcccornmemorcntur. A d * feront quidem delc
A

s

to

EPI

J T O I A

dunt&dirigunc,utperfec1:ae,abicM Jutaecp numeris omnibus uirtutis, uiciorumq? (îmulachra ob oculos ponant, Se ucra plurima falfîs admi<» fcuerunt. Q u i tarnen ipfî,fïeum in m o d u m ufumcp uerae hiftoriasargu mentum prebitum fuiflet,id fcriben d o pertexere multô maluifîent, ut nunc Hiftoricipotius,quàm Philo* fophi uidercntur,& frucîus quoq? inde maior ad pofteros redundalTet. Namquazutiliter ad uirtutem con* ficta confcriptacp f u n t , cum deîe* d:ent affkiantcjr nonnihil animos ipfa? uera? rerum geftarumnarratio* nés altè penetrant,inflammantq? ad uirtutem kgentes,à uitqs abfterrent abltrahuntcp, & quemlibet menti* bus afrcctum induunr.. Hac uero no* niinehiftoriac nuncupantur,qualis illa quoq? eft, quam a J t e , uir nohU >

DEDiCATO-RiA.

u

lifsirrie,nunc m i t t o , d e bello Dith# marfîco,quod Serehifsimus Daniae rex,illftrifsimiq?Holfariç principes, annoab hinc n o n o , féliciter admo* dum gcfferunt.Cum enim haudqiia quam fimnefcius,quantocum om* nium cacterarum a r t i u m , & litèra* r u m o p t i m a r u m , t u m uelinprimis temporum gentiumeß quarumlibet hiftoriae c o g n o f c c n d x , deßderio & amore deflagres : exiftimaui, hanc quoep inclyti régis tui, principumejj illuftris uicloriac qualemcuncp de* fcriptioncm,te non improbaturum. N e q j arbitror,propterea eîus Iccftio* nem minus g r a t a m tibi f o r e , q u o d ierius, extincla penè apud mortales * recenti eius belli memoria, in lucem prodeat, cum à n u l l o , quod feiam, tanta rei geftae fide tamq? prolixe a ditafît, Quieniminliterasidbcb

lum

«

E P l S T

OL,A

(

lumprimusitacontulit ipfeconfihV lrjs fccretioribus , rebuscj? geftiso? mnibus ferè incerfuit: quod te mini* m è omniûignorareiudicOjqui muU t ô m a x i m a m quoquepartem tuam attulifti.Proindete^mplifsime^ho? noratifsimeqjuir., etiam atq> ctiam r o g a t u m u o l o , u t h a n c qualemcun* quelucubratiunculam, quo ab inuv dorum iniuria, &C calumnrjs tutior fit,fubnomînîstui aufpicio, dC pa* trocinio in lucem exirc patiaris, me? acftftudiatibi commendata habcas. D a t u m Itsohoae , Calendis Augufti, A n n o « 0 9. 3

Chriftianus Cilicius Cimber.

E I D E

M

S T R E N V O ,

N O B I L I S S I M O Q V E VIRO HEN> r i c o R a n z o u i o . & c . Adamus Thracig*» rusI. C. & Adolphi Üluftnfsimi du' eis Holfariae.&c.Canccl' larius. S.

N

O b i l i s & magnifiée D o m i n e , abs ueftrx cxccllentix mini* rtro litcras V . E « u n à cum bel* Ii Dithmarfîci,ante paueos dies pro* mifla mihi,hiftoria reeepi. Q u o d munus mihi peroratum fuit. Et cum arbiträrer pnncipem m c u m , e x quartana adhuc malcatïe(ftum,me* moriaillarum rcrum in Dithmarfi'a geftarum affici\, prineipia fecundi Ii* t r i decumbenti in lecto prarlegi.Cö* ueniuntomniaconf]lrjs,cx: rebus pa tratis. Stylus etiam concinnus &C fa* tis elegans eft ,ad hiftorias contextu. Q u o d attinet ad cathalogum biblio thecac

t4

E P I S T . D E D I CA T.

thccsc mexhütorica:,cum nunc miG» f u r u s c r a m . S e d c u m V . E . minifter abitumnimis maturaret.,defcriben* di facultas mihi data non fuit : pra;* fcrtim cum illa hiftoriarum mearû annotatio, inter reliquam meamfu? pellectilem, SIefuici ciFct^atquc mihi facultas à dccumbente Principe dif* cedendi,non daretur. S c d E . V . e x D a n i a redeunti datam fîdem prae* ftabOjUt V . E . o m n i a integre anno* tata recipiat. Confîdo etiam, me quafdam hiftoricas farragines.ma* x i m è ad res Saxonicas pertinentes, V : E . communicaturum :quas V . E . pro fuo iudicio Se confideratione non difplicituras ipes c i t . I nterim V . E . omnia mea officiofa obfeqùia de me fibi polliccatur. E x Got* torpio 11, N o u e m b r i s . A n n o i $ 7 ». 3

r

D E S C R I P T I O N I S BELLI D1THMARSICI, Uberprimin. ReüitcrcOmemoraturusbet> Iiirn , quo Dithmarfi , gens CimbHca.adempta libcrrate àRegeDaniaeacducib. Holfatioc.fub iugum redadi fünf, operxprccium m c fa&urum cxiftimaui.fi primüm paucadecius temporis inEuropaftatuperftringerem: altius deinde abantiquiisimis ccmporibus repetitam geiv tisorigincm,cumincoknnstradum, mores & inftituta, ac dcnicç quantam olim Dithmar ficrudelitatem & ferociam in D a n o s Holfa^ tosc|,finitimos ÔC populares.exercuerint, ex-* plicarcm.QuoordineferuatOjcfi ipfum tcnv p u s belli apparebit clarius , in quod ÔC alia quaedâhaud indigna memoratu inciderunt, tumodiorum initia 6t incrementa cas inter genres apericntunac poftrema haec expeditio quanto periculojlaborc&dim'cultate, fufcc ptafit, quantumqs émolument» , rjsfubadis hoftibus.acccfferitvidoribus.planiuscogno fcctur.Itacçeampartemfeorfum t r a d a n s , nc confunderem.liberumq! lcdori foret, v t t a m

tnalit)legendo expcditc cognofcere, pcculiari B

» B E L L I DITHM ARSlCI Iibrocomplexusfum: alterohiftoriam ipfiuS bellicxinftituto pertcxens. Erat igitur,poft partamhumanogcncri falutem.annus v n d c lcxagcfimus fupra millefimum quingentefi' mum,quo hoc in Dithmarfos bellum m o t u -giftümilcft. Q u o ineunreanno , calendisla' nuarrj,inclytus& laudatifsimus hcros Chri» ftianus.cius nominis tertiusDaniaeckNorue gi3eRex,annumoctatisfextum & q u i n q u a g e (imumagens.cümpluresdies longo 6t inuc/ terato morbograuiterdecubuiflet.excalami'' rofas vitor huius aerumnis ad cocleftc confuetu dinem,&: beatam imortaliratceuocatus, pla' cido prjfsimoq; obitu naturae concefsit. Narr» cum,per annos plufculos tabida lentaq; aegri rudine paulatim confectü, vires corporis p r o pcomnesdeftituifler, eadcmümagis magisqj ingrauefccnte.dormienspcrinfomniummo-' nifiiseft.fiquacmandarefuis, cVpoßobitum efficictida in regno conftitucre vcllec, maturc vr id faccrct: ipiî cnim poftodiduum vitae ii* ncmimminere.&adaliudregnumhocDani'colongcpulchriusbeatiusqsabreptumiri. Id fomnium fuiimexperredusReginae vxori ÖC familiaribusnarrauit, quarqjdmortefuafieh voluit.facris faclis iufsit.praedidtocj; tempore moriensfomnrj fidc impIeuit.Quifanc pritv ccps.vt rebus maximisbello acpacepraeclaré fctüciccrcp geftis da.rifsimus. femper habmis..

LIBER PRI&VS. j «fi.'ita infigni pictatis>iuftiria:,prudentiae,cle<» itientiae&Jequitatisgloria, qua; fîngulaevir^ tûtes mirificc & eertatim in eoexcellucrunt, tunftis xtatis-fuccregibus facile queatcompa rari. Perannosenrmcirciterviginti &.alteriï, Danici atefc Noruegici regni fceptrum.rcliAü quidem ipfi morte parenns Fridcrici.fed c o i v tinuo eoq; maxime ancipiti quatuor ferme an liorum bello.quod ei.neq; parentis tcftamerv to.ncq? à regni proceribus régi defignaro, gra uifsimos competitores aduerfariosq; fortu> ha virtuti inimica obrjccrct, vi armara occu> patnmdefcnfumcp.in fumma gubernationis cranquillitatc , maximoefi cum r e g n i i n e r c mento cmoîumentocp populi > o b t i n u i t r e xitcfc.Ipfo vero ingentiomnium luAu ac défi' deriorebus humanisexempto, filiusauitum referchs îiomcn.qui paucis ante annis,viueiv ceetiamnum pâtre, vnanimi omnium regni procerum atcç ordirtum confcnfu.rex dclîgna tus fâlutatuscç fuerat, ac iampridemin fum> m a m fingularis ÔC praeftantis indolis, prrccla> rifsimaeq; virtutisfpc n , cunftorumanimos crexcrat.in regiae dignitatis culmen ac titulos, opesqjpaternas fuccefsit. Erat tune quidem Dania pacata vndic|:tranquillam enim ac fk> rentifsimâ ipfi pater moriens, v t qui in omni vita paris ftudiofifsimus fuerit, reliquerat. Std k Chriftiernus ille fecundus , R e x olim B

ij

4 BELLI DITMARSICÏ Succix.DaniseacNoruegia?, qui proprer itv tcrfe&os tyrannicc Antiftites, SC Succorum Danorumcp nobilifimos quofcfe fublatos,eie> «Sus regnis tribus fepterhtrionalibus iam in duodctrigcfimum annum detincbatur cap' tiuus,&adnouum aliqucmbellimorurrt tau fam prcberepofle vifusfucrar.quiaduçipïïus filiae , Caroli V . & Ferdinandi Impcr. c x forore neptcs,duabusclarifsimisfamihjs,Pa^ latinacLotharingica?o;,per Connubia eiTcnt inferrae.tertio & vigefimo dicpoftobitum rc^ gis,cum duobus minus annis odogenarius eflet, vita exceflerat.ob famäinopinata- mor» tispatruclisfui timoreconfternatus.vri crcdi tur.In vicinis quod} ducatibus hoftile nihil mouebaturtimcbatUrue:aliae veroplcraecpin Europa rcgioncs bellis acrumultibus i cum ciuilibus tum cxtcrnis, deflagrabant. Gercba cur bellum a t r o x inter Philippum HifpaniV rum & Henricum Galliae reges , commiflbä) crucnto vtriiq; praflio ad Sancfti QuirUini o p p i d u m , in Rhcmenfiprouincia gninobilitatis flore, ac praccipuisbelli duci' bus

LIBER PRIMVS. $ busregnicfcproceribuscaptis.Quamobcau' fam Ainiquioribuspaulôconditionibuspa' cem cum hofte fr.cit, percfc connubium dcmu (vtfcrcinterpacificantcs principes fit) c o n ' trouerfiacapmnisfublataeft.Incidit illainter duospotentifsimosEuroperegespacificatio inmcnfem Martium ciufdcmanni.quooptu musprinceps Chrimanus v i t a m c u m morte commutauerat.Tenebat tune Imperij R o m a ' nifeeptrum Ferdinandus Auftriacus.fupcrio reannoinCaroliQuintifratrisIocirm, Sep' temuirorum Germania: fuffragio, fiiffcAus. Isenim Carolus clarifsimus potcntifsimuscç Imperator.cum ingraucfccndsxtatis ualetu' dinisefc vicio imbecillus, tantam rerum mole fuftinerediutiusncc vcllet necpoiïc^&vreftv tutisper Gulielmum Aurantium Septemui' rislmperrj infignibus.dignitate Imperatoria muneribusfi^ontèfefeabdicâiTct,inq;ccEno bium Sancfti lufti in Hifpania abdidiflet, in monaftica ac folicaria ea vicadiem extrem um obierat.eodem anno.quo ÖC duxcius forores Maria &Eleonora , Vngariae & Galliac rc fta conuentum a^ebat.His in comitrjs.quç ad mendam ÔC conleruandam Imperrj dienitatc. B

trj

€ BELLI DITHMARSICI areendumq? Pannoniae oris Turcam, crude> lifsimum ÔC hxreditarium Chriftiani nomi^ nis hoftcm , acmuniendâftabiliendamcÉ per Germaniam pacem & tranquillitatem publi' cam,fpecT:are videbancur, menfibusferc decc afta ti conftituca funt. Frequcntibus quoqj fuffragrjs dccrcrum faftum, v t Liuoniaemife rc querencijdc atiocifsimi hoftis Mofcorum fiueRuccnorum principis, ceruicibus fuis affiduc'imminêtis.extrema fçuitia atcjsiniurrjs, quasinferente illograuifsimas effet perpcfla, centenisaureorummillibus ad cxcrdtîï coiv fcn'bendurnfuppctixferrcntui'. Qiiodlmpe/ rrj beneficium plxriscj; eorum.qui tuncLiuO/' niamadminiftrabanc, adcotcnue&cxilc vifumcft, vtncgligereomninomaluerinr, qu* rcbusin cxtrcmumaddutftisdifcrimen, prac ter cacteiam^Ia.quibusaffligerentur, concis tatainfupcrinanis auxilrj inuidia fefe onera-» re. Multo enïm honcftius prxclariusqj. ad omncmpoftcritatem fore fibi iudicabant, fi non adiuti ab Imperio , ÔC tanro aduerfario viribus longe inferiores, vel hoftis potentiae cédèrent,vcl rebus omnibus fortunisô} exuti virihteroccumberent:quàm fi.autin tamexU guaaeris fummafpemaliquam & fiduciâpo» fuifletemerc,autirhemoresorTicr) pro patria animisparum mafeulis &generofis prxliati perhiberentur.IfaLiuoniam nequicquamim plorantem

LIBER PRIMVS. - 7 plorantcmauxilium , 8C tam potend dirocf hofti imparem.propter ignauiam eorum, per quos tune regebatur.eum Rutenus, heredita' rrjcuiufdamiuris &denegad fibitributi prav textu.numerofocumexercituinuafiflet. non moddcrudeliterigniferrocçeuaftauit, fed & expugnads plerifc| occupadsq; caftellis ac mu nidonibus.&ingendhominummuldtudine trucidata.multa praeterea mulierum pucrev rumefî imbcllium miHia.fedibus paternis m a ' ternisq; auulfa vberibus, in Moicouiam iecîî abduxit. Lugubre fane fpceftaculum, 6C dej>!o randum nobilifsimae fertilifsimxqj olim re* gionis fatum , quae tarn longo a?ui tempore, aduerfus barbarorum finidmorum ineurfio' nes, firmifsimumGermanixmunimcntuni & propugnaculüfuit. Magnum verö Germa nia? dedecus, cum maiorum noftrorum olim virtute&conitantiadiufortiteregregiccçde' f enfa fit .quorum ora 8t afpedum, nedum ar' ma v i x ferre Romani poterant, quod nunc ofcitantibusrjs.quibus finium defendendo/ rum cura crédita erat, in trifiifsimam raiferri' rnamcpreda&a feruitutem, Mofcorumfxui' daE&Tyrannidiccflerit.Hictuncrjs in E u r o ' pa locis rcrum flatus erat.de quo nos breuiter diAurosrccepimus.nunc confequens eft , v t andquifsimçgentis originem 8t mores altius nonnihilinuefligemus; quodpro-reiipfius

8 BELLI DITHMARSICI condidone forcafle Iongiuseric. Antequarri vero eö veniamus , paucis o b i t e r L c d o r e m admonitum volumus, ne q u i d n o s h o c l o c o de Dithmarfis figillatim di&uros exiftimct. E o r u m e n i m r e g i o , quam fepteminlongitu' dinemmiliaribusporredam, paulocç anguftius in latitudinem fefe extendentem inco» Iunccum Holfadaecohaereat, condnenscfeçu illa intra Britannicum Germanicumcp marc (qua? vetuftifsima Cimbrorum fedcs cft ) fita ficipficßincolae.vtcadem origine defcenden^ tes , rjfdcmq; viuences moribus &inftitucis, vni eidemdj cum Holfads imperio Saxonum olimfubicÂi fuerint , necç nos illos fepara^ musjvnoc^fub Cimbrorum nomine vtroftfe complexi dcfcribimus.Atfi obrjciatquis, du uerfamiCimbris gentem Dithmarfos videj ri.quia illi à G o m e r o nepo te Nohae.hi d Mar* foordcrcdantur.ishaud difficultcrrcfpondc rifibipofTeintelligat. Namiditaefle tametfi largiar.tamcn negari non poteft.Marfum G o meri nepotem ex Thuifcone filio perhiberi, v n d e d e c o g n a d o n e g e n d s , vnuminfidends traftum.fi id verum fit.facile eft colligerc. V c rü Marfos alrjs locis confedifle, victosqj olim ÖC fufos à Germanico, Tacitus,accuratus Ger mania; defcriptor,locuples teftis eft. Mihi p r o fccftö magis confentancü v e r o videtur, D i d v marfos ab inhabitata loci ora nomen fordtos

effe.

LIBER PRIMVS. 9 efle.Etentm vniuerfa ea regio.qux intra C i n v bricamCherfonnefumeft.bifariam difiïngui rur.inpaluftrem &campeftrem,fiuc ncraoro' fam. Qui deprcfla idcocp paluftriaÔC vliginofa tenenc loca.hi ab incolis Marfi vocantur, quafi inccr paludes limofascg voragincs d e merfihabitantes. Inde Stormarfi, Crempcrmarfi.Vilftermarfi.Hafeldorpermarfi ÔC Dith marfi didi, quivnaomnes quafi feric Albi fluminiadiacent : cumc|terram aquis humiliorem deprefsioremcp incolant, haudtenui fumptu , denfis obiedis aggeribus valliscg prçaltis , prxterlabends maris ac fluminum vimatc&xftum fuftinere atcjs compcfccrc c o gunciir.faltcm aggeribus.fofsis aut profluentibus feparati. In quasoras.vt ab ipfanatura fituepmunitiores, fefuacfcreceperuntincolx, vbigrauius alicundc ab hoftibus pcriculum autterrorillatuseft, vtpoftcà memorabitur. Rurfus diucrfo appellantur vernaculo nomine, quialtiora atefe aridiora terrar occupant, vndcHolfati.quafiintcrfyluasfaltuscg fitiha bitantescjj.nominati : quam veriorem de nominis etymo fententiam iudico.nunc ad C i m bros in génère fefe conuertet oratio. Holfatia itacfc omnis, y d nunc v o c a t u r, Stormariam, V a g r i a m , Dithmarfiam, Slcfuicenfem ducatum &Iudam,minorescç aliquot repiones ac infulas,vtAngliam (exquaAnglis, tefteBe*

B v

lo BELLI DITHMARSICI cuMn maiorc Bri tannia 6t oriao 8t nomcn efi> Suuantiam.Alfiâ.miriorem Cimbriam, quar 6t Fimbria dicitur,cum alqs quibufdam com plecfrens, veteribus CimbricaChcrfonncfus di&a fuit.Ea ab Albi flumine, propc ciuitatc Hamburgum.adextrema Iutiae (qui locus in» colis Schagendicitur) inlongitudinéitinerc duodecim dierumcxtcndituninlatitudinem vero ab infula Fimbria , ad Bucfcninfulam D i t h m a r f i x , dicrumfcxitincreexp:ditopa> cens.porrigicur: ica, v t ab vna partefercroca Oceano Orientai? alluatur.ab altera Occidca call, ac propterca peninfulze nome meritö foptiatur.A meridie enim faltcm inferior! Saxo-* nicorumdueum regioni contigua eft Arelix quis eius loci finitimis ducatibus.vt Megakv politano 8t Luncburgcnfi.diuiditur per Tra* uenam»Bilcnam& Albim fluuios. C x t e r ù m cùmingencre totam Cimbriam depinxerim, nôinutileforcexim'maui.fiHolfatiam quoejj fpecialitcrdcfcriberem. Ea quatuorflumini^ bus circumdata eft.Bilenaadoricntcm, ad oc cafumStora.admeridiemAlbi, ad fepteruri' onem Eidora, qui fluuius vetus Daniaelimes â quibufdam efle exiftimarur.Scd Annonius monachusBenediftinus diucrfum ab hoc Ii' mitem conmtqit, ncmpè vallum illudadhuc noftro tempore muris 8t aggefta terra infi' grje,qnod4 noftris JDcnnn?{rct7hQceft,Pano'

rum

L I B E R PRIMVS. «t Tum opus appcllatur, &propterCaroli Ma* gni cxercirum aduentantcm.à Godefrido D à ni* rege ftrucftum perdudumq;eft,ifinuOccaniBritannici Sluedicto, haudproculSlcfuicoÔCGothorpa, vfcfcadHollingftadium, quodEidora amnis in Germanicum marefe exoneraturus alluit.Incolucrunt olim Holfatiâabantiquifsima memoria prifei illi & pugnaces Cimbri, bcllo cum Romanis gefto celebres.vnde ÔC nomen vniuerfa ca regio acecpit.vtexPtolomcro.Strabone, Plinio & T a cito,maximis certc aucoribus, confiât: qui omnes v n o quafi orcCimbrosinter duo maria,Britannicû nempe ÔC Germanicum, nunc vulgô occidentale ÔC orientale dicta, Aquilonem verfusà Saxonibus confediflc.difertc tcftantur. E t feruat ctiamnum hoc tempore nominis vcftigium infula parua.contra L u b e c î ciuitatcmfita, qua?Fimbriahodic, v n a d u n taxatliterainnoiiata,appeUatur.Cimbrosve ro 4 Gomero,ncpotc N o h a c e x m a x i m o natu filio lapheto,ortos efTe,nomenq; ab co per tot feculapaululumimmutatum traherc, confen tiens omnium opinio eft. Poftcritas igitur lapheti cum maiorem orbis terrarum partem, in Europa Afïaqj minore,occupauerit, quod ipfi.cùm etymon nominis dilatationem " g i ficantisjtum faufta Nohaeparcnrisimprccario>porcendebant> pofterià G o m e r o orti ad n

Bofpho-

?» BELLI DITHMARSICI Bo/jphorö Maeotidipaludiproximiï.qui deit IisCimmcrius eft appcllatus,vin à Thraciâ, vbiTanaisoriturjfedeshabuerunr.ipfiCinv merrj di&i.Cuius rei edam propheta Ezechiel cerdfsimuseftteftis, q u i G o m e r & T h o g o r » inalatera Aquilonis exprefle vocat: quod de Palacftina, vbi vir diuinus facrinuminis in* ftirnfrufcripfit.accipiendum eft. Q u o fanc in loco floruifie olim Cimbros porendacVno' ininiscelebritate.prçtcrBofphorum ettnons 6toppidum eiufdcm loci.ab ipfis Cimmcriîï nominatum , documentofunt. Hincpoftci fuccedentetempore, quodhauddiftkileillis fuit.pcrregionespropinquas, Rufsiam,Li» Cuaniam,Liuoniam,Borufsiam, & Vandaliâ eam » quänunc Pomerani 8t Megalburgici obdnent.inCimbricamCherfonnefum pro» grefsi, totoej eolittorcfepafsimdiffunden» tesjatc dominad funt, 8t caftratopaululum nomine.literacfc interieda, Cimbri nuneupa» ei.Quando verö & qua occafione hxc migra» tiocontigcrit.quoniänullagentisab eo cern» pore monumenta extant, ex quibus id confta wepoßit.ignotum eft. Herodotus meminit, Cimbros.cümirrupdonefada Lydiaminua fiflenr.ab eius populi rege reputfos eftc-Sabel» licusprxterea Aliatem , qui L y d o r ü r c x fuit, eos Afia eieeifle feribit. A n igitur eo ftatim tempore,eac§ occafiöne,in haecloca concerte» rint,

L I B E R PRIMVS. t* Vin t.certo aftirmari non poteft. N a m hac deré qua- vcteres Saxonicarum rerum fcriptores lircris prodiderunt.rjs.quxfcilicetab homini bupimperitis rudibusq? pafsim cögeftafunt» fideshabendanoncft , eosq; Albertus C r a n ' zius , diligens& curiofus hiftorix fcripror, vbi^tcrcvtfurilcs&friuolos reFellir. Q u o d filitcrarumcultura.xcjjacresmilitaris , apud CimbrosfloruilTet, ccrrioradefuoinhxcUv caaducntu , alrjsq; rebus prXclarcfcHciterqj absfegcftis, monumentanobisrcliquiflent. Sedipfi.vt&alixplerxcfcgentes.animofe v i ' rilitercpagcrc.&bellagercre, quam eleganter &C ornatc f'cribcre.maluerunr.Ulud tarnen t g ô haudnulla d u d u s coniecturacrediderim.nô vniucrfam fimul gentem omnino illut fefecf« fudifle, fedrcmanfiflenonnullos, quirelida ab alrjs löca coleren t,quod homincs iftius org vctcribüsCimbris non difsimiles fintmori' bus&inftitutis.vthifrorixprodunt. N e c j j e nim fingulari cuiufquam imperio parent, fcd complures in ter eos funt nobiles viri,rj exprg datione&venatu v ^ u m & o p e s q u x r u n t : quas duas omnino res cum plurimi femper faciant.propter eas fxpeingente3interipfos difcorpixcVcontentionesoriuntur.Opinan' rur nonnulli,eos vel inufi tata Oceani inunda t i o n e c o a d o s . v e l v i i G o t h i s c x p u l f o s , fedi' bus fuis emigraffe. Q u o d m i h i vcriûmile noiji

vide

14 B E L L I D I T H M A R S ICI videtur.fed potiusfuapte fponteac voluntà.» te.fiuefato quodamimpulfos.fiue opum alief narumcupiditateaccenfos , culdoralocaap» petrjffc exim'mauerim.praderdm quibus , vc nullaterreftriumidnerumdimxultatcpraepe» diris.magnamfacultatem adinuadendas oc» cupandascfc aliénas prouindas dafsis prae» buerit. Necç vero foli Cimmerij , kdôC alias quaedamipfiscontermirta?gentcs,fedibusprf mnisreliclis.in alias terras migrantes iranHe» ruiu.InhisGet*,Daci,Syeui, Teutonesfiuc Thui(cones(abAfcane fllio G o m e r , quiöC T h u i f c o n ) & Saca?fuerunt,quiomnes,muta ds appellationibus,nunc Gothi,Dani,Sucdi, Germani SC Saxones norriinantur, edam ho» die Cimbris finidmi. Cacterùm fuerunt fem> per Cimbri gës impigra.ftrenua.manu p r o m pta&bellicofa:quodcümorigo nominis.pu gnacem fignificands,tum res ab ipfis audadf» limcfornlsimeccgeftx.abundc tcftantur. A b rjfdemSicambriôtortum ÔC nomen diu im t, quos nunc Gcldrcnfes efle viri d o d i arbitran» mr.Poft aliquot enim numéro reges,qui inter prifcos Cimbros fiueCimmerios dominatu tenuifleferuntur, c u m a d A n t e n o r e m fecun» dum.quiMarcomyri filiusfuit, rerumfum» ma perueniflct.is , fixis per maiores fuos 6C prolataris iam fedibus ad Rhenum vfcp et Ger |tianicummare,Britonum regis finidmi fihä,

Canv

LIBER PR1MVS. if Cambramnomine,inmarrimonium fibi copulauic Quaemulier cumin magno apudrcgern prccio & honore efiet,ob eximias pudici venuftieß ingenrj dotes.in eius fauorem & gra tiamnouum genti nomê indidit.vr pro C unbris poftea Sicambri appellarentunidôj a con ditimundiexordioanno poft quingentos &Z ter mille quinquagefimo , cùm Ar:axerxcs Longimanus Perfis imperaret. Succedente pofteaAntcnorifilioPriamo , recens Sicambrorurn hörnen n ô m o d o n o n depofuerunt, fed peregrinam quoq; 8C igno tam prius S a x o num linguam addifeentes in fuam cooptamnt.quod duces eorum.crefcente indies m a gismagisqspotenria , ad Rheni ripamdexteram vfq; dominatum protuliflent. L o n g o deinde intercedente remporis interuallo.circi terannumeondid orbis terrarum à rermillefimo odingentefimo quadragefirnû, régnante Meradoco p r i m o , cùmRhenumrelinquere,ob infoh'tas frcquentescpcùm ofh'orîî eius, tum maris inundationesjcogerencur , Harciniaetraclum occupa. unt.Indc verô non multo poft àBorjs pulfi, traiedo D a n u b i o N o r i cum infcderunt,(quo loco edamnum boefaeculocomitatusextat.ex nomine eius rciargu mcntumhabens) donec Meradoco fecundo duce , c o n t r a t s vndecuncfc omnibus genri» fH3eviribus,adiundisc|fibiin focictaté Teu-

tonum

tê BELLI DITHM ARSICÎ tonum & A m b r o n u m auxilrjs.Galliam & Ici Iiam inuadcreccepcrunt : vndc in Germania a Cafîàndro primo redudi fimt.Ex Norico e» nim per Heluetiam Galliamà) penetrantes, quorum multitude) trecenta millia tum ex» cefsifiememoratur, inHifpaniâpopulabun» di tranfierunt.qua maximis affecta detrimen» tis.à Ccltiberisindepoftarmisreiedtiatc}; de» pulfifunt.IgiturinGalliamrcuertentes, cùm omnemeamprouinciam,quacunqj iter fece» ranr.crudelitercuaftaflcnt, initacùmTeuto» tiibus & Ambronibus belli focietate in Ita* liamarmisinucredccrcuerunt» annumeirci» ter decimum ante natum Chriftum fupra cen tum.Primus Romanorum Papyrius C a r b o conful in Ulyrico cùm vniuerfo exercitu ab ipfis conciditur. Pofteum M.lunius Sylua» nus,&ipfcconfuI,contracT:ainfclicicerpugna fuperatur.àquavidoriacùmmifsislegatisfe d e m & a g r o s i fenatu R o m a n o pofiularenr, is hoc ipfis negauir. N c c longe pöfi: altero commiflbpraclio» Aürelius Scaurus Iegatus confulis.dcletis coprjs in manus corumviuus peruenit.Quiin confilium à vidoribnsadhi bitus,cümeosdeterrcreconaretur,nefupera» tis Alpiumiugis in Italiam fefe demicterenr, quod vinci non pofie Romanos diceret, Bo» lus rex.ferocisdj ingenrj iuuenis, côfeftim ma» nufuaeumintercmir.Prarh'um illudTacirus fadum

L I B E R PRIMVS. ij f j} mfcribit,anno fexcentefïmo quadragcfimo pofl Vrbemcdnditam.a quoalrjdiflentiunt.Adeam adtienicntistanta multirudine gentisfamam , tribusô;iam praelrjs vicTxicis, perccrriti Romani.ncc fibi.donecltaliam h o ftcs ingredcrcnrur.rxpcclandumrati, in adi » tu Alpiumdcnuocxcrcinim validum o p p o nunt.IgiturinitaadRhodanum fluuiumpugna.annoab Vrbecondita nono & quadragcftmo poft fexccntos (quemadmodumannos fupputant.qui Tacitum non fequunrur) iterumCimbrirnernorabilcm & funeuïRomanis vicloriam confcquuntur, ocroginta millibusmilitum trucidatis , calonum lixa* rumcRquadragintamillibus , caftriscgbinis fconfularibuspotiuntur, vixdcnis (vraiuns quidam) ctantoexcrcituelabentibus. Alter proconfulum.qui duces fucrant, C. Manlius inptignaintcrfecTiusoccubuif.AltcrCIXScrui liusCepiöjCumexfuga Romani certiisimus cladis nuncius pcrueniflcr.abrogato impcrio bonisq; publicatis.cùm, quodeius temeritate tantadades accepta crederetur.tum ob fpo liatumauroDelphicotemplumTholofanir, in carcercm dudus cfl-.necaticé pcft cadauer adfcalas GemoniasabieAum. Ferunturvno in praelio RomanimaiorecladccVdetrimcn' tonunquam affcAi. Quam obrem fufpenfis rnetuanimis , de exitubelhrnagnopercfblha

u

1« BELLI DITHMARSICI titi.prxfcfiticprerum fuarum periculo vehe/ menccr perturbati.dim hoftes exitium V r b i minitanres propcdiem aduentare nunciaren» tur.mifsisccleritcrtrans marenuncrjs.bcllico fumiuxtà&fortunatumduccm C. Marium exLybia.vbilugurtham dcuicerat,in vrbem fcuocanr.cumcp, continuato per annosplu» res magiftratu,cius belli Impcratorcm créant Hic anno improfpcram cam pugnam infc» qucn ti fecundum conful fa&us, cV ad bellum Cimbricum à fenatu mandatum profedus, fatidica: mulicris fuafu , cui Martha? nomcn fuit,per biennium conflidu abfhnuic. Inte» rea temporiscafrraabhoftibusfummavi op> pugnaca, nec minoreconftantia à Mario de» fenfa funt. Poft elapfos vero annos duos, c u m T c u t o n i b u s & Ambronibus , quidiui» fiscoprjsdiuerfaviacx Galliain Italiam fuc» ranttrangrefsi, ad Aquas fextias manus feli» citer confcruk.EovaldeacricruentocÉprxlio v i d o r ducentamilliahoftiumfudit.cepitno» nag ntamillia: tantaep ferrurcaeforum fuifle multitudo, vt Mafsilicnfespofteacongeftis dcfunclorum ofsibus vineas obfepferint, a» griq; eins loci, madefada fanguinc humano glcba, cCcarnium putredine, fuperfufoprx» kirim rorecopiofo cVimbre , quafi ftercore mulropingucfcentes, vberrimifcracifsiirnVE redditi fint.Lucius tarnen Florus nô v n o , fed duobus

LIBER PRIMVS. i
C rj

îo B E L L I D I T H M A R S ICI ret,ÔC nifî ca rempeftjte tam exceller»ris viftw»* tis&felicitatis incredibilis extitiflet impera» tor,potuiflet forfican tune Imperium Roma* numpenirus euertiarq?delcri. Proindchaud immenro Marius tertiusvrbisRomsecondi» tor&afTcrtoràPIutarcho appellacur.primo» rescBciuiratis.quianceaipfi.vtnouohomini, tanta bonorum faftigiainuiderancrunc Rem publicamabeoconieruatamfafsi funr. Ccr» rarumverô eo bello cuncvisimpcrr| Romani viribus,toto
LIBER PRIMVS. «nim vireseorumjtantainipfos ftrage édita, adedfraftacattritaecçfunt, v t r o b u r uetusr*! potcntiampriftinam recuperare poftea nun» uampotuehnt: reliquixtamenfuiïad Athc, nexercitusita fuga dilperfa: funt.vt partim ad Mxotidem paludem regreffa?, partim in Grxciam ÔC Pannoniam nouis quarrendis fe» dibusdilapfxfinc.nonnulli quoq;in Germa» niam & natalem peninfulam fuam effugerinr. Enim vcrôpoftidtempus quod nulla in hi» ftorr|s Cimbrorum cxtatmentio, ncmini mi» rymvideri débet. N a m fumpris femcl cvin» ccntatisimprofpcrc contra Romanos armis, poftea quiccifcfetradidcrunt, necinccripfos inuentuseft.qui, tcmporumrerumq;gcftaiü vicesliterismandando, pofterorummemo» rix fadorumqj aetemitati confulerec. lmpc» rante Augufto C x f a r c , rctinuiffc Cimbros e» tiamtumaliquaimpcrrj v m b r a m , indccon» ftat,quodei (vt commémorâtStrabo) Xreu lebetnem , peculiariquadamrcligioneabsfe conkcratum.dono miferint,vteofadodifsi» drj veteris ÔC iniuriaram mcmoriam quafia» bolcrent, amicicixcfeuxduscüeo panocrcnt, Sub idem quocfe tcmpus v i d o s à Danislu» c i a , parce CherfonncfipropinquioreDanis, quam tune obtinebant.cxpulfos effe, annales memineruncQuaeigiturindc fuperfuit mul» X l

g

utu Jo,Djnorummecu Saxoniçducibus fcfc

C

iij

2Z BELLI DITMARS1CI fubdidit.nec fine multa &C varia rebellionc pa ruit. Neef omirtcndum mihi hoc locovidctur,quod in commençants belli Gallki Caefar recenfet,CimbiosTeutonesqj,citrn in Galliä Italiarn^icerfacerencimpcdinieiuisrjs, qube fecum agere aut portare non potcrant.ckra Rhcnum depofitis, cuftodia: ex fi.iisacpra.fidiofexmilliahominumrcliquilTe.Hos, profligatis in Icalia foerjs 8C popularibus, mukös annosifitiitimisexagitacos , cum alias bcllü inferrent.aliàsillatum dcfcndercnc, conienfu corum omnium pacefada.inibilocumdomi cilic fibidclegifie.Indc Aduarkosprognaros, qui obfidenti Carfari deditooppido.inquod egregic' à natura munitum omnia fua contaIcrant, defertis meru rcliquis Oppidiscafteliiscçvniuerus.cüm infequenti no&e munitio ncs Romanas , compoutis jnfîdrjs fideej rupta.inuaderentjàdmillia quatuorcorum occidit: acpofiridie vniuerfam oppidi fedionc vendidie, numerusqj capitum ab emptoribusmillia quinquaginta trium ad-eum relatus eft. Hos ali} Ncrurjs cftEburonibus.qui nobisTornacenkscVLeodkcnfesfunt, finitt'mosfuilTearbicrantur:ali]inHeluetiapropc Taurifcos.quiquibufdam Vranicnks.collocant.Hinceorumortaeftopinio, quipartem Cimbrorum.ab ea clade fiiperftitem,inHcliic tj.ajTedcm n a d o s confedifle , faibunt. Equi-

dem

L I B E R PRIMVS. zf dem ex omnibus his omnino haudincerrum eft.cxcadcm genre, tametfipcromnesdifpcr-' fa terras , plurimos tarnen cladi in Iraliaacce» pcxfupcrfiinTc, Porrôquaede anciquifsimis cius gentis moribus ÔC inftitutis rcferripoP finchaccferc funt.Vtebanturprimis tempon» bus vctuftifsimiilÜ C i m b r i , & qui in Holfi» liapoitcafcdëhabucrunccorumpofteri, priftaillaGermanicaIingua,qu3eSaxonum ge» nuinaeft. Regem au tprincipcm agnofccbanc neminem, fed, exortis fubindebellis, ex fuis fortifsimumquencp » ÔC factis illuftribusfpc clatum.duccm fibi deligcbant.Si forte qui.ex plorara virturc ÔC faclis prarclaris editis parcs, electioneflri dubia faccrent,forte per ipfosmec ia&aïudicabantur. Necdiuturniuscuiufquâ cratimpcrium.quàm bellum ipfum.cuiusgc rcndiduxcfletdeclaratus. Prxtcrnobilesco» lonoscp.cV quofdam conditionc fcruos(quos Chriftiana nunc pie tas fuftulit) nullosinterfe vitaeftatusaurdiknmmaalia habebant. Co» mitum verô &1 B a r o n u m , titulos ac nomi> na plane ignorabant, quemadmodum nec nunc quidem apud finitimos D a n o s S u c cosôj invfu funt, nifi quodante paucos an» nos quidam nouo excmplo ÔC ambitione inufitata, fortafle cum aliqua etiam prifiini iuris fui ia&ura , eos incognitos hactenus honoris ticulos gra.dusqu.e_ in Succia adepti

C

tàj

ï4 BELLI DITHMARSICI futu.Surnmaapudcosdignitas , fummusqj hcmos ex flatus poftcleclos belli duces, equù tumct.u,qucsabornamentis, quarilliscon» ferunrur.auratosvocamus. Adqucnimaxi» iiiihonorisgradum null) patebatad'tus, nifi «jui virtuccbcllica.fadisqjin hoficm cgrcgr)s patratis.cüiufeunq} vel clafsis vcl fortuna- cl» 1er,ad i J dignirads culmen merito afeendere j utaretur.Ii$enimfohs , v t praetlarum&iiv ^enscoraperte fpecTaracq; virtuds prazmium, in confpe«flu exercitus patentibusej. campis, ab ipfis ducibus , quorum ductu&aufpicrjs ftrcnuam &C incmorabilem in bello operam prccfiitificnt.folcniiiritucx ceremonia confe» rebatur. Q u o d ipfuin & apudaliasplerasqj genres in more f m t , &reccndmaiorumme» moria Francifcus Galliac rcx, laudatifsimo fa» ncexemplo, in conluetudinein quodammo» dorcuocauit.Is iiiirn , cùm duplici pericu' lofoq,admodun:i praelioHeluedos, pugna» cilsimamgcntcm, nonprocullnfubriafudif» iet, quoniamipfimctpracarteris in prima a» lieaudacifïîmcdimicans , cV opdmiducisöt" (irenuibellatoris muniaimplcuerat, confen» iu gratulandum principum exercitusq. vni» uerfi.eohonoredignifsimushabitus, dema» nu Baiardiimpignducis , quem ante alioc fottifsimeinhoftes pugnantem confpcxerat, equeftrisdignitatis o n u i n c n e a , adhibitisde

tnore

LIBER FRIMVS. if moreccremcnrjs, acccpit. Noftro vcrofaxuIoequtf:ris o r d o à fortibus v i n s , & militari laudepraeftanribus, rariusproptereaappcutur,quodineum non femper.vroliin.tcftatae virtöiismeritoclari, led qualefcuncj? pai'sim fauore principum fubleuati cooptantur. Qui enim, velprindpurngratiaflorenrcseum dignuatisgradumatî'cdant.velopibusaffluen tes emptiliô lionore carteros antetedere cupiunt.licetnullaprobatx virtutis tcilimonia praccllerincverbis ex iolenni teremoniacon ceptis , difirido Imperatoris ducisucgladio infiniftrohumero Icnitcrpercutiuntur , eoc§ rien , 6c ipfc bonos & eiusinfigniaornamentacg , quibuslibet ptomikuc tommunicantur.Çimbri porrdin Cbrifiianxfideifocietate n repudiatis Idololatricis fuperfiitionibus, codem tempore vnà tum Saxonibusfcfecon tulerunc. Anteidverôtempus Solem & L u nam.alioscfi vana'rcligionisdeosadorabant, eofdjdiuerfis &tertis in lotis tolère , ÔC i'aera ipfis facere folcban t.Necfc enim tedefte ÔC immortale numen vllis l u t a'dfbus.aut alijs ope ribusmanibusmortaliumfabricatis.includi ÔC contincri pofle tredebant. D e animarum tarnen immortalitate rede ftatucbant.dodrinaca quafi per manus, à Gomer vfq; primo gentisautorepofieristradita. Honefia item intcripfos connubia maris vnius faeminxcji t

v

2<5 B E L L I D I T H M A R S ICI crantcopulatio , quorum alterutrofatis funâo,fccundasnuptias noncekbrabanc. Veru v t pares eficnt coniugcs, eiufdemq; flatus & conditionis, magnopercobfcruabant : qui aliter eontraxiflenc, eorum vtcrq; publicam & ignominia? & lnfpkionis notam fubirevidcbatur. Rcos adulterrj cVronuicloscapitali fupplicioarTickbant.vtcertiormaiorum faiv guispropagaretur. Iurisdicîïdiiudicrjcf; exercendi hune habcbantrnorem. Ernt vniuerfa ditioincertas parorciasfiuecuriasdiuifa , caf ftatistemporjbus locisqj, profequnccfc fcorfum , fuis cum armisparcnrcfubdioincanv pisconucnicbanr,adcrantci;ciufdcm loci viri nobiks.qui velu t tcftes iudicio alsidcrcnr. Ibi in medium prodibanr, qui contra alioslircm habercfeexiftimarent, auditisq; &£ cognitis partis vmafcfi aclionibus dcfcnfionibusq;, conucntus vniuerfusinconfiliü ibat.i'dqj tcm porisfpacium,quod intérim delibcrando tercbatur.curam vocabant.Expcnfisdiligenter & vclitatis in parrcm vtramcg controuerfrjs, incôfefTumredibant, vocatiscfclkigatoribus deiurcpronunciabant. Si quis flare iudicio non veîlct.ad duodccim conflitutos fiue iudi ccsfiuearbitros.&abhisadvniucrfeditionis conucntu prouocarc ci licebat. Hxc minuendarum litium iudicrjcgcôfuetudo femel quot ann/s obferuabacur , &euinhuncvfefedkrn locus

LIBER PRIMVS. 17 locusnôprocùl Rendesburgo,qui annux rra bisnoméabcoiudicr) more en'amnû rccinct, folencqjillic nuncquoqj terminandis contro» ucrfijsnonnunqua conuenrus haberi:ac f u c runt prartcrea in alrjs Chcrlonncfi partibus fi' milialoca.quorûmcmorialôginquirarc ccm» porum inccrcidir. Homicidrj crimen vltimo fuppliciononprofequentcs.mulc'iapccunia-' riaplectcbanr.nc v n o infclicicafu duodeme» dio tollerer anidonra adChrifiianû vfq., cius nominis tertium Daniar rcgc.obfcruatû eft. I« cnim,vccrarpriiKcpsprudcntiamira,&çqui boniq; feruantifsimus.quoniam caconfuctu-do àdiuino fimul luimanoq. turc dikreparc videbatur, inoluamvfu Si temporisdiutur» iiitatelcgemjanrcanncsnôadcomulros, con fenfu procerum ita conftrinxit acq; mi tigauit, v r q u i inopinanrem quempiam, armisûcad corporis lui defenfionem non infrructû.intcr» ftccrit.capitcpœnamluat, in reliquis prilcaf confuccudinis vigor obtincac.vt à fanguinis profufionc tempercrur. Si acriores force con» tentiones de iure aur honoribus inciderentdn ternobilespraefertim, antiquo Romanorum moreinitisduellis, Marreiudicelires dirime» bant.Erantfepulturoeeoruminfyluisctagris, rumulosq; aggeftis lapidibus veftientes mu» niebant, quodgcnuscôplurespafsimadhuc vifuntur,quiGygantûftratavocantur.No»^ null»

»8 BELLI DITHMARSICI nulli quoöj, fedpauci,extruÄisrogis, m o r c R o m a n o cremari.cinercscfc colledos in vrnas cuftodiri volebanr, cuiusrei veftigiaaliquot noftro farculo reperça fu n t.In dictis.paftis, fa» ciiscp, fidcs fumma cVmiraanimorum con» ftantiacrac.quamnonpraeftare, vclleuiufcu» Iis etiam in rebus, omnino ignominiofum ÔC inhoncfiumducebanr. Necfcopiniocaexifii-macioq.penitusapud pofteros euanuit : fcd, vtabopcimisacceptamaioribus, ftudioma» g n o ncc minore cum laude ctiamn um retine-' tur,vt nobiliinprimishomini nihil aeq, turpc putcnt.quim datam fidcm fallere.idcjj quifa» ccrereuerirusnonfuerit, ishaudobfcura iiv famixmaculaafpergatur. Adbcllaiinguli vi ritim proficifcebancur , du>ftis fccum vxori^ bus,quae incanrationum magicarumcjj artiü gnarae.augurijs 6c vaticinas operam dabant, dcd} p r x h o r u m cucntibus fcientcrpraefagic' bantjquemadmodum&hocbello, quodfcri bereaggrefsifumus, Didimarforummulic» resfecifle comperrumefi. Quamconfuetudi-' nein Germanis quocfevlicatani fuilTe , lulius Carfar au tor eft, vt corum niatrcsfamiliâs for libus & vaticinationibus déclaraient, v t r u m committipraeliumcxvfueiretnec ne , dice» ienrcj.,noneflefasGermanos fup>erare,ftante nouam Lunam pradio contendifTent. Fugere in bcllo res infolens ipfis cracquidj idfeciiTet,

L I B E R PRIMVS. i cinullus adfuosredituspatcbat, omniiimcp commercioeratintcrdidurn.necfegrauiorcrn vllam turpitudinem auc ignominiam nouerant.VicTrui 6tOpibusquarrendisex rcpecua riama^is.quam agricultura, ftudcban t. Erat rccrioomiiis , vtfuprà quoq; demonftrarum eftTinrarnpcftrem & paluftrem difcreta.Bonis &pofl"cfsionibusfuis , qua* pafcuis potifsim u m , fundis, ftagnis&ncmoribusconftabant, pro arbitrio vtebanturfruebanturcp, neq? ea colonario bencficiarioue, fcd proprio atcphaereditarioomncsiure tcnebant. Nec operisquidem& fcruitrjs nobilirati prxftandiscoloni, itavcnuncplcrifcftinlocis, olim grauabantur.quac poftea ab his, qui veris expulfis incolis has oras ocçuparunt, patilatim introdüclafübditiscpirnpofitafunt. Idvcl inde cörirjcere licet, quôdagreftcs , Hölfatiam DithmarfiarncBincolenteSjfuafibihabentdo minia 8t praedia , qua* hacreditate veniunt, tranfeuntqj , 8C rariorakuioraoj eorumfunc onera.nec rjfdemlocis.vtinalrjs, totnobiles fua habcnt domicilia. Atmutatis fubinde dominis.cùmquifcé.vteratvicftorabrogatisve teribus nouas praekribcret diceretcfcleges, ex bonis harcditarrjs pafsim precaria atcp conducftitiacrTedra funt. Nobilium autem pofleffiones 8t dominia , vtnuncquoqs magna ex parce cxiftunc, proprrj iuris liberaecf porcfta9

ri»

30 B E L L I D I T H M ARS ICI tiseorum, necfeudafcd allodialia cfantbo» rta , extinftacg omnifamilixcuiufpiam pro» Iemafcula, eanotladprincipes , fedadagrla» tioneproximas, fexusrnulicbrisrccidebant: cuius rei exempta ÔC noftro tempore vidi» mus.Harcomnimodacumiurirdidionc, me» ridj&mixtiimperrjpoteftate.ac cun ftis plen. iuris commodis pofsidebant : iddj fiue ius, fiueconfuetudinem à maioribus adpoftero* tranfmiffam,etiarnnumhxcxtasretinct. Fa» miliarum tarnen inter fe difsidentium con» troueifiisliribuscçerTeftum , v t nonnulla ex his, prffiino iure obfeurato 8t abolito> pro fendishabcantur.Hxcplancfunt, qüxdean» tiquifsirnis eius gentis inftitutis dt moribus exrant, quorum potifsimaparseademinre» gioneinhuncvfqsdiem apud pofteros viger. Etenim qùànqua poft eamcladem , quam in kalia,duobusfimeftisfuperatiprxliis,gfauif» limamperpefsifunt, virescorumÔCpotentia (Vti fupra copiofe memorauimus ) ira con» uulfaproftratacj.cft , vtadpriftinumpoftea decus 6t robur haudquaquam afpirare po» tuerint;rcliquix tarnen , cVeorum, qui exte» ris domo profechs remanfere, ôt qui ex fuga» ad iares antiquosreuerfi funt, genitalemo» ram obtinucrunt. Hi poftea ob virium im» bccillitatem paucitatemcßcorttemptui habe» ri, & finitimorum expofiti iniurii,s plurimis damnis

LIBER PRIMVS. ft damnis ÔC incommodas arVici. Danl nimlrüm , qtiodftiprj attigimus , circitcrid ferè tempus , quodiuinapotcftàshumanainfpccieadfalutcm noftram coelo fcfcdemilît, lutiamillisadcmcrunt, haud cxiguâ regni porrionem.Quorum adaétimetu intohë , v t c c r tarrifibialicundcdcienfion'Cm parurent , Saxonibusfefubmittcrtcesdcdidmint. Vandalorum prarterea.qui Vilfi & Vagri nuncupan tur.afsiduis vexati irruptionibus, ca ditionis partcquœindc ab occuparoribus Vagria appcllatur,cxutifunt. Sedcam dcinccps , vi in poteftatem red.iclam , Adplphusenisnominis alter Holfatiac cornes ab hoftibus rccepit. Carolus poftrcmô Magnus, primus Germania? Imperator, poftdcbellatosannistriginra Saxones , quô celerius farictiuscç fidcm Chriftianam,cui obflinatc reludabantur, am pWterentur , ad dcccm milita homt'num in BeJgSct-mhîncrranftulrt, vbi nuncFlandria 6c Lrabancia rcgioncs funt, agroscR corum ÔC fedes , quas abitu fuo vacuas feccranc, Obotritis Vafidalil afsignauit tradidicque. A b omni itacj; memoria, primi exterorum Saxones Cimbris impcrabanc , ex quibus Imperatores quoq? orci funt. Othodcindepri muscognomenco Magnus , Henricil. aucupis filius , Hermanno Billingionobili v i r o , quem ob cgregiü fingularis indußrie ÔC virtu

3* BELLI DITHMARSlCr tiseximta?laiidem,probatamd.in hello et pa^ ceopcramfidelem , exprxfefto primi'irn du» cem feccrat.terrameam omnë , additisBrun» fuicenft Luncnburgenficf, diicatibus.in dino» nem permifitcx"dedit. Siibcuiuspcfterorum dominatuadeenrefimum quinquagefimum vfcf;annumciim fm'flcnt.ad comités indeSco uemburgios fumma rerum deuolutaelt.circa annum (alutiferi virginis parais fiipn cenrü & mille trigefimum primum.Anno denià) rrc centefimo vigeilmo nono poft.in potefta tem ChrißianiprirhiDanfxregis, (isexillufrri 6C vetttfta Üldenburgicorum comitum itirpe, & forore Adolphi vltimi Holfati* ducis pro» gnatus , opes o£ titulumfororrifibi vendica» baOconccflerunt, numeratocpobiteraliquo auripondère, hi.adquos excognationeSco» uenburgiorumius deuenilîe videbatur , pa» cati funt.EiuspofleritasnuncDaniam, Nor» uegiam.ducatum Slefuicenfem.&Holfatiam. Dithmarfiamq; tenec : nec ftemmatis lineam pro rjs.quibus illa ignota eft.fubrjccre piget.

X

X

)(

Cxcerüm quanras 8C quam crebrae rerum mutationes ÔC vidfsitudines , proprer fre» quentes

LIBER PRIMVS. iî quentesac multipliées finitimarum gentium incurfiones.his in locisfada? fînt, vtcp regio omnis.in plurcsdiuerfascfcdiKrada partes, v a rios acceperit dominos, quibusid temporibus , quibusue inxrementis ÔC occafionibus contigerir, neojfufccptiopcrisbreuitas paritur.neq; inftituti noftri eft recenfere.Primos enim duntaxat föli incolas ÔC habitatöres ab a'hriquifsimamcmoria rcpeterc, eorumcf,fad a i 11 ußriora, mores ßtconfuetudines quantum ex non inccrtis omnino tcftimonrjs compertum elTet,perftringere voluimus, eacfcin re nos L c d o r i minime morofo aliqua ex parte fatisfeciiTeconfidimus.Proindehis,quicaple hius certiusq; cognofeerc defideraucrint, ex integris hiftoriarum feriptis, &C annalibus petcn.da colligcndaq; erunt. Vtîgittir tandem adDithmarfiam ipfam fpeciatim aliqliando veniamus , nuncea, qua?initio polliciti fumus.cxcqucmur. P a t c t , vrfupràdidumcft, feptem in longitudinem miliaribusDithmar fia.pauloQ;minus in latitudirtem , fitu naturaqjlociperegregic munita. A b oriente tueturlatusflumenEidora, aboccafùmareBritannicum.admeridiem clauditAlbisfluüius, ad Aquilonem cinguntfoflae perdu da? ex" mià nitiones.Varioshaec ora temporum fuccefsio nedominoshabuit, quorum aliosintcrfeccrunt incola?,alios eiecerunt, nonnullos quoqg

J4 BELLI DITHMARSICI . vifubegcrunt. PoftSaxones.quibusomnîff primis vnà cum alrjs accolis finitimisq? pa» ruit.exannalibusconft 't.fuifleahquodtem» ws,quo cam cornues dicionc tenucrint. E x îorum numéroprimusDedoàcolonis inte» rcmpius cft:cu!iis pofte » dem cum vxoreius Ida.gencrcSucu:i(cuiHenricus III. Impera» tor pacruus.ScLeo VIII.pontifexeracauun» culus) Etelero c o m i t i , cognomenco Albo, nupfuTec, iseundem vitac uiajexitumna&us eft. Tcrtius ab eo Rodolphus Marchio (is tunceamfucccisiojicacceptam tenebat) tru» cidatus.cui non multöpoft filius eiufdem no» minis additus eft : maiore quidem cum con» tumeliaatcpiniuria , quodcaftelIoeiusBoce» lenburgOjinquo caedesfuitperpetrata, euer* fo & diruto.coniugcm Valpurgam.amputa» fis naribus a top auribus mutilatani, in proxi» niumproflucntemabiecerunc.quietiamnum. hodie ab illa demerfa nomen retinet. Huic R o d o l p h o e r a t f r a t e r H a r t u k u s , isiusfuum vniuerfumin ea ditione , quod morte fi-ater* naadipfumrcdicrat, permutationc fadaSC rcceptoineiuslocum Stadenficomitatu, an»; tiftiti Bremenlium tradidit. Subcgit poftea Dithmarfiam armisHenricusLco, & p a g o s aliquot Abbati Stadenfidono dcdit.quorum nominevttnbucumacciperet, cum eo venif» fetAbbaSjVitafpoliatuseft , atcjobiceralia pagiS

f

L I B E R PRIMVS. # pagis nomina indira, quo memoria; débitas annuae penfionis extingueretur. Adolphus quocf?,ifthoc nomine rerrius Holfatiae cornes, anno Chrifti poftmillefimumcentefimum o duagefimofexto, armisin poteftate redacTS aliquandiu renuit, fed nonmulropoftrecedenresàfideDithmarfiomnem nobilitatem, quaemultaeolocoerat, ditioncexpulerunr. AflentienrcdeindecV pennitrente Adolpho, HartuicusantiftesBremenfis, qui decomitiï Holfatiae ftirpe fuifle tradi tur, eam fui iuris fecit.Adolphi enim ÔC Oldenburgici Schouenburgriqjcomitum coprjs adiutus, vaftatiïagris,magnisdjiltatis vndicjî detrimêtis,addeditionêcompulit, grandcmcfc acrisfummâfe daturosvtpollicerctur,adcgit.Vcrfi redufto dimiflocfc exerci tu ', nihil ex pacT-opracftantes Dithmarfi.necfcpecuniam promiflam expen* dere,& abrupta fide adDaniaeregêdeicifcere, in eius quoeç poteftate non diu permanfuri. Etenim vicefimo feptitno poft mille ducêtos, anno à natoChrifto.cû inter Adolphû priorit filiû ac Lubccenfes, ÔC Regê Dunix Valdema» r u m , iuxtaprxdiumBornhouede acrefierec prxltum.effentctj in coprjs regrjsDirhmarfi.ne fario perfidix crimineregem hoftibus prodiderunr.Pcpigerant occulte cum Holfatis ante conflidü.fe deferto rege ad ipfos tranfituros. ci uscf rei indiciü fore.fi imas dypcorû oras cq D

4

3« BELLI D'lTHiMARSlCI uertiflent.Itaq, v t a d m a n u s ventumcft.ipfi in extremis collocati.vbiiäpugnaferuerec, fcu» tis inuerfis à rergo Danos adoriunrur, quo in Iperatocafupcrculfus rcgius exercitus , prc» mentibus vndiquacfchoftïbus, fupcratus, 5Z OrhoduxBrunfuicenfis,ncposrcgisexforo» re.captus eft. ipfo rege rcgiscp filio vix ab Iio» ftefugxpraeildioferuatis. Itacùminfamifin' gularis perfidix nota in Übeltätern fcfe vindi» cârunr. A n n o autefexagcfimofecündopöft, HenricusHolfatixacStormarixcVIohannes Vagrixcomices,iusfuum armisrepetituri.in Ditnmarfiain exercitum duxerunt, prxliocj; initö fupcrati, multis fuorum profligatis, r c liquis fuga crucntis ex hoftiümmanibusiefe «ripicntibus, ipftquocpfuga falucifuxcon» fulucrunt. Poft quam pugnamcùmvnuscx' rriginta effluxirtenc anni, ortaintercomitcs Holfatixdiflenfione •, q u x a d a r m a v f q , p r o » cefsir.Dithmarfi arrepta ea occafionc, vt alte» ri parti quafi füppetias ferrent, agmine facto inHolfatiamirrumpunr , &obuia quxque, ciimvicostumagros&prafdia, populando .nflammandoqj , ad Chilonium viq. oppi» dum progrcdiuntur. Vnde cum diuerfa uia onuftipraedadomumregrederentur.Gcrliar» dus Holfatiae cornes céleri ter confecftatus cos, rion procul Bornhouede , vbi pernocftauerant j fublucemimprouifus fuperuenit, 6C quin-»

L I B E R PRIMVS. yy quingcntos cxillis trucidât, praetcrcos, qui autinftagnum propiiiquumimpulfi, autfemctipfos praecipances.vndis pericrunt. Q u a inflati viÄoria Gerhardus ciusq? fratcr Iohart ncs.fcçundo poft anno , quantaspoiTuntmaximascopiascogunt, cuocatiscç in auxilium cxtrancisducibus numéro quatuordccim, 6C vniuerfis ditionis fua; viribus in vna caftra contradis.dienatalivirginisMariae.initoAu tumno, Dithmarfiam intrant,& pacato i tinere.refiftenteneminc, t o t o c u m exercituadlocum vfque.quem Norderftrant vocant indu genae , in meditullium Dithmarfiae perueniunt. Ibi ingruentibus hoftibus acicm o b uertereaufiDithmarfi , reftauratopraeliobis infugamconiefti funr.ad mille oueptingentoseorumoccifis.reliquiinproximamaedem facram fugadelati.eacjfubitarrjspro tempore operibus munita,contra hoftium vimfcfc defcndere conati funt. A t v b i ducum iuflu m i li tes ligna com porcare, caqjappofita temple» fuccendere videntjterritipericulo agreftes, fl veniam impetrent,modo fe deditionem,cV in pofterum comitum ï iolfatia*impcratafaAu> ros.pollicentur.llljautem didis eorum fidem nullamhabentes, igraem propius admouerj iubent. Quoanimaduerfoobfefsicùmiamla minae,quibus ex plumbo templum erat contedum , liquefadae ab igneftillarecaepiflenr, D

irj

l8 BELLI DITHMARSICI niliilq. aliud, nifiprdens anteoculosexittum, Si înifcrabile moins genus confpicerent.in de ipcrarionem adafti, fafto impetu in hoftis, qui minus,ac decuitprofuitqs, in rem fuam in tenti vigilabant, ex templo confertim feie er,' ciùnt,illisq,opportunciubucnientibus, qui bincillincinfofsisnotiscj; latibulis metu h o ' ftiüfefcocculcaucrant.exducibus duodecim, reliquat vcromulfitudinis duo milliainterfi» ciunt.Soli Gcrhardus Holfatiar cornes Si Hen n'eus Megalopolenfis cum paucis incolumes clapfi. Intercedcnribusdcindeannisaliquot, Nicolaus Holfatix cornes leuibus multis Si tumulruarrjspugnis,cùm,vcliniurieveldam niillatiuindicTamcaufati.fubindeinHohatiâ incurfionesfacerent, cum Dithmarfisconfli' xit.quarumimprimisea.quçinloco Tirperf' ioinitacft.memorabilisfuit. E x q u a e u m ae» quöpenc'marte vtricçdîfccfsilTenc , tandé res adinducias 8i pactioncs, literis figillisq,fir» matas.deducfla cit. In his inter caetera eau tum fuit.vtncutri altcriuspartis hoftesdomicihjs fuis receptarent , fouerent aut defenderenc. Hanc conuen tionis particulam, quia heredes uoej; obligabantur , cum Ericus Saxonia? ux.foccr Albcrti comitis Holfatiae.anno ex» Ortac falutis quarto port millefimum quingen cefimum,duftisinDithmarfiamcopr|S , inde prxdamabcgifTétj perqjHolfatiam domura

L I B E R PRIMVS. 39 tflctrcufrfus, Dirhmarfi violaram contendc r c q u o d permilïucomitum eam expcditionc . pcrfincscorum fufceptamcredercnt. Publia catisigitnrad principes finirimosôé vrbesli' rcris.cîc Gerhardo Slefuici duce ÔC Alberto co . mitc^rauitcrconqucruntur, eosq? accufanr, quodcontrapacta.conuenta , cVlitcrisfigil^ lisqs munira , cgerint, fecfi more militari non praemonitos per ditionem fuam inuadi difpo liaricM foceropermifcrintîquamobreminiu-' r i * damnicj; acccpti compenfationcm ab ipfis reflagitant, atcfcadeo viharumlitcrarumex' torquereconantur. Quocomperto.Gerhar-' dusfratrem Albertum ad feaccerfitum duricerincrcpat.quodtantum foccro indulfiflcr, cGeoexpoftulans:fcdisiurciurando ritcconcep to.coram fratre et fuis vtriu fcj; confiliarrjs, fanctcaffirmât, fe eius rei plane infcium & 0 ' mnis culpae expertem elîe. Gerhardus ergo vbifrarrem extra noxam eiTcintellexit.ambo primùm literîs, cum adDithmarfos,tum ad principes ciuitatcscfcperfcriptis.agunt : hisfe purgantes.culpamcçeiusfacîti, ÔC fufpicionê omnem âfeamouenres: illosverograuitcracerbeqsinfeiftantcsjquod honoris fui ÔC nomi nis rationem nullâhabuiflcnt.tantamcj; dedecoris ÔC ignominiae notâimcrentibus afperge te ÔC inurere molirentur: deinde animû ad iniuriâbellovindicandâconuertunt.Dithmar' D

iit\

40 BELLI DITHMARSICI (5 pofteaquam in fe bellum feriö parari ani». maducrtuntdntercedcntibusciuitatibus.pro fada ipfis iniuria quolibctcuncjjmodoijtis» faecre fe paratos aiunc, modo bellum in ter» mutant.Verum principesmolliri, &abinfti» tu to belli gerenen dimoueri non poflunt. P r o ferebant enim contra ipfos tabcllas fiuclitc ras publicas, qua? omnium vniuerfa? dido» nisincolarumnomine,anno parte faludsfu» pramillcfimum ducentefimum tertio , datae confedacq; crant: quibus fpondebanc D i d v marfi.fc in perpétua Gcrhardo comiti, eiufdj iuftis ÔC legitimis hacredibus, obnoxios & de» uincftosfore.Holfatiscj, ineundis eorum pe/. riculisauxiliumlaturos. In cuius belli exor» dio tametfifortuna Holfatis vehementer arri dere vifaeft.adextremum tarnen fingulariin» coftan da atefc perfidia fcfclli tfitdeferui t.Quip pecontractis vndccuncjj coprjs in Dithmar» fiamirruentes , opimas hinc indc praedasa» gunccVinlocoDelffbrugga validum propu Çnaculum excitant.Id erat turricula , v t paf» limeaimunitioncsfierifolent, forma inferius quadrangulari, vafiis grandibusepinuicem connexisljgniscoagmcntata,vtpilis inciden, tibustranfitum negarent , reliétacjjcircum» quacç in lateribus foramina eo fpacio patc» bant.vtmaioraminoraq, tormentaexeri p o f fcnfjVndepilannhoftesvndiquaq; adigeren» rur.

«H L I B E R .P R I M V S . 4. tur. A d quod opp ugnandum cum farpius ve» nircnr Dithmarfi , magnocorumincommo< docxiacluraipibsrepelkre , oppidum M cl» dorpam fado in idimpctucapcre.locûHan» nerou in confinio Dithmarfiaemunire, cxca» ftcllisTileburgo &i Suaucftadio magna plu» rimacf! hoftibus damna quouis m.omento in» ferrc.Poftcavcröprofpercadminiftraca:mu» tara fidc fortuna Holiatos dcrcliquic. N a m Albertus cornes cum per cum loci tra&um, quem N o r r h a m m c incolae dkunr, in Dich» marfiamirrupiiTec, iamcuîingcntcmcvcopio» fam crahens praedam ad fuos reeipere fefe p r o pcraret.exitinere equo lapfus eft, qui eafus paulopöftipfifatalisfuit. Cumdeinccps vi» cinae ciuitares maritima; per legatos de pacc intcripfosconcilianda avèrent, ncc abnucn» tibusquidemDithmarfiseam precioredime re,acquodurioremfcpraebuitGerhardus,ple nusc| fiducia potiundae regionis, quaeprxfcr tim fraterno iam funere fatiscarc empta pote ratviderijvniuerfacopiarum mole in hoftes inuadcreconftituit.Neclongainterçefsitmo» ra.cum toto exercitus corpore ea via.quae S u derhammevocatur, icœliplagaauftrali, in Dichmarfiamitur ; dux ipfe cumdelecta co» horte ad fauces adituseaseuftoditurus confi» ftit,milites,agros vicosq; percurrendo p o p u ' iandoc|,magnamvndic$v.mprseda:cogunr,

D \

v

4.ÎBELLI DITHHARSICI A t h i palantesdifperficfc.dum prçdx <:upidfra te Iàtius euagantur, tardiuscji fefe re< ipiu nein coIa*conglobatilatera anguftiarum.perquas trarrfitus erat, arbufcuhsoccultati occupant, famcjjrcuertentes.vt erantonußipra'da, itn> prouifiaggrcdiuntur,ca?demcp factum. A l i ' tecedebant agmenpueriarmigeri.ab iis.cum primusin ipfosimpetusficrct.Iachrymabihs elamor iV eiulatus.tollcbatur. Q u o ad aureis ducisperlato, tumultuminter fuos cVrixam dcpra-daortamratus.eamfedarurus nudato galea detractacapite propere aduofat. In cum Dithmarfiextranfuerfofefeinfcrunt, fauua' tumepgrauirercaput^equo deturbant. Inde cundis alatcribus in hoftes concitati proru' unr, cValrjs atquealrjs fubindefefcaggrtgan' tibus ex larebris , quibusfeahfcondiderant, copias cas omnes quafi indaginc elaudunc, ÖC totas occidione rerc' trucidant delcntcrue paucis fuga euadentibus. Nullius enim vitae vfitata.fed immani feri' täte, ne fpirantium quidem inter cadauera cx forum parcunr. Praeter ducemoccubuerunc biueniequeftri honore infignes.dV ex nobili ta te trecenti, inter quos nonnulli egregrj & m a ' gna»virrutisfueruntviri,quorumnominain annalibusadhucextant.Atq; adeo , v t c o m ' pendio d i c a m , quicquidledifsimorumho' niinummilitumrf inducatu Slefuicenfi H o l ' fatiacj

M B E R PRIMVS. 4J fatiafft \miucrfaiuit.&flospmnisrobuflar vi' uidxcçiiiiicncutis.hoc hello inrernr.Poftridic tarnen ciusdiei nobdesduoHolfati, VvolrV» gangus Poggeuifcius ÔC alter Ranzouius, in» cer cadauerum aceruos viucntcs reperti ÔC ca» pdfunt.Hi vtdimittcrentur, priusimpetrarc nequibanr.quimpcrfeciflcnc, vtpropugna» culum Dclftbruggx.quodHolfati adhuc te» nebant.deftruerctur. Neq.eo contenti Dith' marfi , quôdinpugnantescadcntesqjimma» nem crudelitatem ÔC faeuitiam pro more in» cempcrancerexercuiflent, inipfaquocjs caefo» rumcadaueramifercpafsim agros fcvdanda, dumfepulturam honeftam ipfis negant, fae» uiunt.&dirum immoderatumqj animorum furorem fatiant. N a m ipfius vixducis,& pau corum praeterca equeftris dignitatis cadaue» ra.adfepulturamimpetrari potuerunt,quan' tumuis magnoargenti pondère oblato. Reli» quamulcitudo , contra omnium penc gentiiï confuetudinem ÔC mores , feris alitibusqjsin praedam.infcpulta fub dio per agros ÔC in fof» fis iacuit. Nobilium vero carforum vxores, cùmmultisprecibus fe nihil apud homines, omnis mankietudinis expertes ÔC i»naros, ef» ficere pofle intelligercnt.callido ÔC Felici corn» mento v o d s fuisfadsfecerunt. Sacratarume» nim virginum fiue monialium ( y t v o t a n t ) habitum fingentes, virprum peragrosiacen»

dum,

44 B E L L I D I T H M A R SICI tium.vti qua?q? fuum agnofcebat.ona diligen; tercollc&ä ad fcpulturam extulerunt.lca gens omnium immanifsima , nequidatrociusdi' çam,viucntium corpora fodiendo ccedendo' que.crudelcsanimosiramcfeimplacabilcmex plcre nonpotuit.niiiinipfosquoq; cincrcsoc" vmbras.omniprocul pictatis humanitatiscg cuiru.excrcmam odrjcV furoris fui vim erTu* düftr. Poft camclackmfuneftam&: grauifsi' mam Holfatis,induciaeinteripfos,renouatis anciquisfoedcribus^nitaefunt, quasdeeimo tarnen anno poft D i thmarfi violare non refor inidârunt.Cuiusreigeftxoccafio&ferieshec fuit. Afteceranc vltimo fupplicioPhrifriho' minesfacinorofos quatuor, patriaDiilimarfos.ob maleficia delignatamortis reos. Idoe> «références Diclimarfi, quieofa&ofeomnes contumeliaarTcAosputabant, v t e a m vindicarene, PhrifiostraiedoEidoraamnearmis Iaceflunt:quiobuiameunteseorumcomplu' resocciduntjcaeterisautin fluuium vicinum demcrfis.aut fuga inita infequentiummani' buscreptis. QuafuorumcaecleinDitlTmarfia euulgara, p c r o m n e s p a g o s a d a r m a c o n c l a matur.etmox viribus inftruAiores.magnocp coadoagrnine.reuertuntur.cVfadainagrum Eiderftadtnfemirruptionc.obuiaomnia vndiquadj igneferroq? crudcliter vaftant, diri' piuntjfua redimere volen tibus pecu niam inj* perant,

L I B E R PR'IMVS. M pcrant , magnacfc abada prardadomumredcunt.At pccunîa imperata cum iph's pro libi tu nonfolueretur.magna c fuis manu comparatadenuèPhrifiosinuadunt, ex omnemeorum agrum deprxdantur, fupracç capta ab ipfis fpolia &'rapinas multô maiorem, quàm antc'argcnti vim mulctacnomineexigunt, ÔC iniquilsimas atefc adeô inrolcrabilcs praeïcii» buntpacisconditioncs. Inter quas & haece> rat.vtorta inter fuosPhrifioscjcontrouerfia, delecHricxDithmarfis viri viceni, & Phrifiorumvnus.de ta cognofcercntatcfiiudicarenr. Hancatrocemfimul&iniuftamvim ,ditioni fuae illatam , grauifsimc ferebat Adolphus Holfatus.monitosqueDithmarfos.vtcxfcxdere agerent, & ab iniurrjs fuorutn tcrnperarentîvbinihilcccptodefifterecomperit, graues contra ipfos fimultates anfmo concepit. Sed quia ipii cum Danorum regededucatu Slefuicenficontenciocrat, nihilhoftile tentare.Vindidamûederjs fumereaufuseft. Aeltimatum tuncfuitdamnum.eaincurfionePhrf frjsillacum.duccntis millibusmarcarum.Pro grefsi exinde funt co arrogantiae Dithmarfi, vtintcrDaniacrcgemducemqj, deSlefuiccnfi, (vti dictum eft)ducatu difsidentes, fearbitros & fequeftros interponere cooitauerinr. A t intelligentes partim quid in iure fcudali controuerceretur, exiftimabanc perindeefléi

iuiacn*

4« BELLI DITHMARSlCÎ iumencum commodaro an ducarüs in feudi? decur.eacjjbarbara 8i agrefti fua infeitiaprin» ripumiuspencinterucrcercconati funt. Ela» plononnullo tcmporecum Chriftiernus promus eiusnominisrexDanicus Adolphi cfo» rorenepos,propinc|uitatis iure ditionescius omnesadlctr.mftuliiIcr.is in Gcrmaniamad Fridcricum 111.Imp.profecrus eft,& fuo m a i o ruincpfuoruniin Dithmarfiam iure demon» ftrato.obtinuit, vrcommuniitatuumordi» numqjimperrj confenfu.abolito obliteratoqj comitatus titulo,duxHolfatiaîcrearctur.Cui ducatui.vtlegitimismedsambitucfjiuitode» fcriberetur , Carfarea poteftateStormaria& Dithmarfia regiones inclufx atcjj copulatae funnidq? diplomate Impcratorio & figillo cô» firmatum,anno poil natum Chriilumfeptua gcfimo quarto fupra millcfimü quadringen» KÜmum, Quodlmperarorisdiploma,anno ' quiuto pöft.cum rexDithmarfis Rendesbur» gum ad fe cuocatis exhibcrcr, vtcp de more ir» indem fuam fibi iurarenr (quod iuramen tum fidelitatis fiue homagiû v o c a n t ) poftularer, Bremenfifi anti (litis magiftra tu caufati, id fa» cere recufabant.Itaq; vim & a r m a r e x commi natus.interuentu procerum annuasinducia» dedit.vt eo in temporis fpacio.quid fibi fafto opuseflet.deliberarent. Eiusltaqspoflobitii fjliuslohannes in regnis Aquilonaribusfuoceflor,

L I B E R PRIMVS. 47 ccnbr.cum Sueciam rebellantem biennioaiv te armisfubcgiiler, ratusDidimarfiam cùm fuereditario îurc.tum beneficio Imperatorio, {ibiobnoxiamdïe , aducrfus illam quocp vi» rcsluas pcriclitari ftatuit. Antequam autcm ad armaperucniretur , lùeris primùm nurv criscpDithmarfosmoner tcrrccö}, vtiudicio lmperatorisobfequantur,volentesd$c\bona cum aratia id fubcant, ad quod inuiti ÔC relu» dantescogi pofsint. Quibus vbi nihil feprcv beere rcx vidct.bellum indicit.mittitqj nihilo minus.qui tentatisagreftïum animisoperam dent, v t deditione quam bello in po teftat cm eius venire malint.Verùm id quoejj apud ob» ftinatam cV prxf erocem nimis gentem fruftra fuit, ltaqjrexmagnis comparatis vndecunq} copias, anno ànatahChriftimillefImoquin.' gentcfimo,menfeFebruario,in Dithmarfiam exercitumducit. Habebatin agmine praeter milites equitcscfcomnisgeneris.quos magno numéro EXditionibus luis EUOEAUCRAT, exin

fimtimis circum vrbibus ÖC oris confcripfe» rat,fexmillia peditum ftipendiariorum.quo» rumforti& eflïcaci opéra in Suecia doman» davfusfucrat.eratcpnomeneorum, fiue o b virtutê.fiue crudelitatc ÔC gralTandi confuctu» dinc.gentibusterribile.Ex nobilitateprererca circi ter duo millia ipfi militabât.Conftititexer 4tus per dies aliquot in côfpedu hoftiü, dum rcliqux.

4« BELLI DITHMARSICI reliquaeexpecTabanrur, copia? conuenirenr, vrcp experirentur, fi forte agreftes intrepicU antepericulum, tantisconfpeeiis viribus expugnati, addeditionernanimosiriclinarenc. Quaepoftqiiam opinio fcfclÜt, Mcldorpam oppidum impetu faAo aggrediuntur 6Z capiunt. Ibiquocft nonnullatracTaeftmora, v t fpaciumineundi confiiium de deditionchoftibus darenr.At Dithmarfi campeftribus ari> discpexcederelocis, &in interiorem paluftre oram cum omnibus fuis feie reeipere, illicde vira cVIibcrtate fortunisq; fuis cumhoftedi' micaturi. Mirtitcö rexperitosloci fpeculatores, v t e x p l o r e n t , qua? nam agreftes confilià capiant.Eosomncsintcrcipiuntilli.caeteriscji interfectis.vnum nationc Phrifium minis ror mentisepadigunt, vtcnarretdctegatqjiplîs, qua viarexirrumperedecreuerir. Eocornper to, perlurtilcntam valdc&t impeditamföfsis viam.quaingrefluros aeeeperant, peromnê infcquenccmnodemcontinuatopertinacifer labore,Valium dueunt , &iuxtainexcubias prefidiumep aliquot milliafuorumcollocant, rcliquis ad aliamunia obeunda diftributis. Rexignarushorümnullasc|inudias veritus, quarnuis reclamarent Holfari proceres nonnulli>quibusangünielocifufpefta?erant,quo tonftitueratitinere.cum omni copiarum m o je in Höfles tendit. Anteibatagmen pedeflrei

LIBER PRIMVS. 49 idturmaeequitumconfequebancur ,extrema claudebant véhicula, quxinfpem prçdarvnà trahebantur. V b i propius vallumfub iéium lormencorum accelTerunc cohortes , coloni poft aggcrem excubantes, eodj, quafi obicc ÔC te
So BELLI DITHMARSICI tes,q ua n t umuis fortiter refiftcntcs, fcd abforbcnteplantaslutoprarpeditas, imbre mulco madentes, &C frigorerigentibusmembrispencemortuas,infugam vertunt.fugientesinle quuntur.cacdunr, proculcant, in lofas précipitant. His propcadintcruecionem trucidatis.adequitatum vcniunt, qui loci anguftia prcflus, luto cquosadgenuavfcfcdeuorante moucrc vix fefe potcrar.Poft tcrgum plauftra fugam impedicbanr.ii progredcretur , caeforumaceruihoftcsccobrjciebantur, à lacère vtroqjincercludebâcfoflxdtacoarctatos équités circumfufi vndicfchoftescircumfiftunr, ÔC oppugnantcs hinc illinc latera vulneratis equisderjciunc,pilisftcrnunc,lanceisinduunr, obtruncant.profligant. Ipfcprinccpstîîpau' cis.interquos&illuftrifsimus Holfatia* tunC tcmporis Fridcricusregis fra ter fuir, perdenfos cadauerum iacentium cumulos via inuert ta v i x elabitur. Edita itacf; trium lhorarum m o m c n t o incredibilis eft ilrages.adeö v t ipfis poftca vi&oribus mirum fucrit vifum, quod -tantulo tempore tantâ hofiiumturbampro' ftrauerint. Sedinuentifuntplcricpfinc vulne' re.cjuaeresargumentoeft, plures yndisfuHc catos,quàmgladiocaefos eiTe.Locus.quopu' gnatumeft, Meldorpam& Hemmingftadul oppidainteriacer, vocacurqjeriainnumomi' nofo &Cinfami à rc g"cfta nomine, cacoduemcv nis

LIBER PRIMVS. nis opus fiuc iadus.Periere au té ea cladeAdol p h u s & O t h o comités Oldenburgici.nec non prxtcr viros equeftris ordinis, nobilcsefcDa» nos Se" aliarum regionum, ex vna Holfatia ad f .xa<Wntanobilium,quorum nominain anna les rclata,pafsim adhuc leguntur.Occubuerilt quocfjeodem tempore quatuor Ranzourj.in» terquosfuitBreda Ranzouius, frarerftrenui clarifsimicçequitis Iohannis Ranzourj, q u o fummoeiusexpeditionisduce Dithmarfi no adeômultis pöftannisplane fubaAi, 8C impe» riolegitimofubie&ifunt. Rcliquçmultitudi» nis alrj quatuor milliafuiflecefa.alrj pauloplu resnarrant.fedDithmarfiinimmenfum adau gent numerum. Necfc hac quidem Victoria cla ta gens effera ab vfitatacrudelitatefibi tempe rauicvrexplendxiracundix&odio fatis fue rit.neminicxdcndolaniandoqj in pugna pe» perciiTe.vicTroscB iam &intcremptos exutise» tiaminterulislineisdifpoliaiTe , fed & in ipfa omnis fenfus experria cadauera extremae cru» delitatis &C truculentix virus effudit. Aliquot nameppeditummilliaraptim terra effofla ob» ruit.reliquis omnibus, prxfertim verô equiti bus , is vltimus fcpulchri honos negatuseft: to tcfe viri prxitanres,<S£ nobili orti fanguine ec virtute rara faâisdj egrcgrjs dari.in lacunis.in fofsis cVcampiscœnointegentefqualidis , a» percofub coclo foede computrefeere, ferasdj

fi BELLI DITHM ARSICI animantes.canes volucresq;voraces,(orpori bus fuis pafsim pafccre funt vifi. Sed D r u s opt.Maximus.imniae crudelitatis fcelcraraeqj in magiftratum perfidia? iuftifsimus femper vltor.totfortifsimorum virorum miferam et indignamcalamitatemacnecem.quinquagefimo nono poft anno , per pofteros eorurrt egregic vindicauit. Tune enim belloillatofu' peratiDithmarfijmuItisqjeorum nonprocul codemhoc loco, quo tantam clademmaiqri« busintulerant, veltrucidatis , vel captis.cV amiflalibertate > qua tot annos pertinacifsk misanimis féliciterdcfenfainfolefentes, iuftâ Deihominumcfî in fciram&indignationei.i concitauerant.legitima:, fed modéra tardomi nationisiugumacceptrunt. Q u o d bellum qucmadmodumgeftum fit, priufquam exin ftitutofcribereaggredercr.ncq; inepte ncq? inutiliteromninoïadurum me putaui, fi vnv uerfaegentismoresabantiquifsimofeculore" petitos, quoeq?olim candemobcaufambella fufeepta fuiflent.cV quo exitu confeda, fingu» larilibello complexus pra-mififiem. Ita fiqui' derarusfuiomnibus hquefeere pofle, quam implacabile cVimmanceiusgentisodium fit, SC qua? belli huius nouifsimi caufa? vcl imprk mis exritcrint.Quareveniâdabitmihisequus ÔC candidusLedor.fi hacinparteilli,quàm de cuiflet.verbofiorvidebor. LIBER

L

I

B

E

R

S

BELLI

E

C

V

N

D

V

S

DITHMARSICI.

^ f ^ / ^ y ^ D o l p h u s Holfdtia: d u x a b e o l *^V^4^ P » quo adulta ?. " ' i / Ä A ^ ^ Ö primùmaetatead arma geren ; /—ÎTTTTVx.'Äda cxerccndaq. aptusfadus ^cft.cxinnaracumannru gene» _ T o n magnitudinc, tum iufta vTndidafcupiditatc, indignants tantamcla» dem&ignoriiniam temcntate maiorumac» çeptam.incam curam omnes ingenrj neruos c iguandointendit, v t q u o p a d o iddcdccus 6 douimentumalicjuandoabokre , & n o u o belli fucccflu nouoq, âufu farcirc, eoq. fado, praeclaram nominis fui famâ proferre latius, acditioncm annuoscp reditus AUGURE cVanv plificarepoffet. Pudcndam namq,illufrrifsi» ma? familiac fuae, toticç adeo Cimbricaegenti, dedccoris notam inuri arbicrabacur, fi tam in dignum iniolentis ÖC prxfracli populi faci» nus, qui vererespra?fcrtiminiuriasnouisin<' dicsaccumularet, nultumabircpcrmittere> tur. Nihil vero in caduca hac ÔC lragili uita, quam naturaincercis breuis aeui anguftrjs cir > cumfcripfit, bcatius ÔC viro principe dignius ftatucbat.quam, prouifaimprimis animacfa» lu ce, illuftrem DE fc indy ta: virtutis famam ÔC

(r

A

T

I

M

t c n i

o r e

;

E trj

«4 BELLI DITHMARSICI glo riam.generofis ÔC dccoris in u ifti animi fa> dislaboribuscéfufceptis , vbicfc tcrrarum a c ccndcrceamcfiimmorraltmcxtcndercadpo' fteros. Dupliccm (iqindcm cum fugacis vu ta»frudum longchoncftifsimumiucundifsi' mumcp iudicabat.fi praeclara verse virtutis in greflus via, ÔC ccrta grataq; fempiternxlaudis Ipefrueretur, ÔC ditionis fua» fines propaga" rct. Qua opinionc.vtprincepsegregrjs animi ÔC corporis dotibus fpec"tatifsimus, ab ineun^ textatcimbutus.&militiaefiudia ampkxus, caardenti animo cxcolcnda fufeepit, e x q u k bus gloriam perennem , ÔC nominis famam nunquam intermorituram.fibi defpondebat: vtcp viam teftandx eximiae virtuti latiorcm aperiret, in potencifsimi ducis Caroli Quint! Imperatoris aulam.vbi quaficlarifsima in lw ce ÔC theatro totius orbis terrarum verfare* tur.fcfcconrulit.Eius tune quidem cafira.fum tna cum laudefortitudinis bellica» &fplendo' ris cximi],omnium praedicadone fecutus, nul lam militis fibi conciliandi occafionempra»-' tcrmifir.eosqrinprimis pra*fec"tos, quinonin curpi ÔC fordido lucro.in teruerfis militum gre gariorumuipcndns, fed in vera laude ÔC g l o ' riafolidum militiacfrud-umrcponercnt.colla tis munificc benefierjs fibi obftrinxir.vt prom pta ÔC expedita corum opéra, vbi vcllet ÔC O' pusforet.vteretur.Etenimomnisiampridcm

Ion'

>

LIBER SECVNDVS. si longions morae impatiens, vindicanda? in Dithmarfosiniuriar animumferium fumpfc» rat.ciusq; rei conflua afsiduc coquebat, ÔC (quod forte vnum deefle poteraOopportunâ faltcm rei bene.gerendx occafionem inten» tis oculis animoq, vigilanticircumfpiciebar. Quarquidem primum tuneofferrefefe appre hendicp ab ipfo vifacft, ÔC, cum in obfidione Metcnfi Carolo Ca'fari milirarer.ab eoc}. pöft copias dimitterentur , ÔC cum Gcorgius ab Holle ÔC Hildcmarus Monninchaufcn, nobi' lcsmilitumpra?fecl:i,in Bremcnfîum finibus, noncontemnenda addu
iiii

y<S BELLI DITMARSICI inceptum eins interrurbau i t cV impcdîuir.Nô minus verô.quàm ipfefratet, Duhmarlisira* fcebatur,eorumcfcagrcuc infolenriam ac | u uicaciam infania? fimilem , impcnlc odetvr, omniq; vitar fua? tempore apud familiäres fuoscrebrôdeteftariconfueucrat. Sêd hortan tibuseumproceribus, vtadtmperata factçiy daeos viadigerec, illos quidem gram pctnaj dignifsimosaiebat.vcrùmfedecurfoiam pro pc fpacio fenem , qui non de regni finibus tiu6extendendis , feddebeataexhuius vi ix iriiferrjsemigratione.cogitaret.bcllü ( in q u a plurimumiempermalieflefoleret) nulluni g c rcre velle, eumcfclaboremfufcipiendumpo-' fteris reliclurum. Comprobauerat ex auga* fta impcrt) poteftate CarolusCaeiar, in gratii Adolphi enixcid rogantis, beneficium I m p e ratorisFridericiproaui(cuiusfuperiorchbro mcntionemfecimus ) inducarum Holfatieiv fem collatum >idc|omni exparte ,nouo dato diplomate.fratribus tribus , Chriftiano régi, lohanni&Adolphoducibus, cpfirmauerar, annopartaeperChriftum falutis quadragefi' m o oclaiio fupra mille & quingenros. A t Dithmarfi, proobftinataferocia & arrogant tiafolita , nihil fani ad animosadmirtentes, nuiliuscl Imperatoris praeiudicio, adparen' dum vllimagiftrnui, iêcogipolTcprardican' tes.diiftisprindpum audientes efle n ô m o d ô reçu'

LIBER

SECVNDVS.

ff

tccufarc , fed crcbris edam iniurrjs dîtioncrn eorumfibipropinquiorc ankere, pkirimaqj habitatoribus ex incolis damna dare.Auii prç terea.fcekrenefariocx malitiofaimprobirace, illuftre ducis Adolphi nomen ex' famam lxdc» re.conrumelrjsoncrarc.&makdictis profein» dcre.Tam ftulra enim 8C arrogansefkratae ki» pcrbiagcnriseratpcrfuafio, quandoquidfm tanro xui fpacio hbercatem profperq fémper fuccefili afkruifkt,toiC{, fortifsimos deleuilTec cxcrcitus.vtnullaarmorum vi fuperariÔC fu» bigikpolTeconfidcrcc. Eo inani inflatafafki &'perniciofafiducia, nullum vcl xquifsimiî fibi tolcrandum magiltratum.fed libcrratem, femelexeuffoceruicibusiugo maiorumauda ciaatcficonftantiapartam.pertinacifsimisani mis defendendam cenfebacin qua tarnen ipfa' nullusfcrciufticix xquitatisùcaut modeftia: locus erar. Neef; porro v l l x tam x q u x ÔC tok» rabilesexcogitaripoterantcôdicioncs, quas, abiefta tandem maUriaclc feritatemitigata.vl lo m o d o fubeundas fibi putaret, nequevlla tam effufabenignitate & indulgentiaita pote ra t demukeri atcç cmolliri, v t ad officium re» dire vellct.Periculum vero omne & vim adeô infolenterdefpicicbat, vt vitro etiamilludc» ret.cx"iniurijscontumcliiscpprouoearet. Eté» nimincorporibus humanisvtquedaminter dumvlceraita incrudefecre videmus, v t o »

j8 B E L L I D'lTHMARSlCl mnem omnino refpuantcurationem.'qua»ß attrecftara adhibids medicamentis lacefiantur fordus,virusfuumfubitô tamdirtundunda-' tc&exaugcnt, v t mortem accelcrent:neglc deinfidiofafieri fufpicantes, audentioresad quoduisfacinusfumuntanimos.cVinolefcen tepaulatimmagis magisqj peccandiconfue' tudine.defperaraeefficiunturprauiraris. Idem morbus cademc| infania Dithmarfos quoQJ tenuir.&proculareclo tranfuerfosegir, duirt nulla dueum aequitate.nullamanfuetudine et beneficendaflecTri&. deliniri fefe paterenrur: minisvero metuej perkuli iniecT:o exacerba-' H»

LIBER

SECVNDVS.

<

9

rià nullo iniuriarum génère abftinerent. Quae quidem omnialaudacifsimus rexindignc' ad' inodumgrauitercpferebac, quod peruerfos ÔC praefraAos eorum animos nullis quantum uis lenifsimis remedrjs.fanari pofle.aperrè per fpiceret:fed vtfenex, iamqj propinquus mor* ci.vthaud falfö putabat, regniftatum cornmoueret.cV extrem um vita?fuae actum fangui ne profufo contaminatum terminarct.animû non potuitinducere. Adolphusverô fuo d e pulfusconfilioquieuitquidem , fcd non fine àegritudincmentis ÔC moleftia,ac ita omnino, v t eam vindicandœ iniuria» curam haud qua' quamanimo depofuifle,fed opportuniusfal' teminftituto fuo tcpus praeftolari videretur. Nam pofteaquam de fratre rege Daniac certis nuncrjs acccpit ipfi fuperante morbo dcdita migrandûcfic(exquofanecafu, profraierno JneuamorccVpietateatcpobfcruantia fingu> lari,maximo dolore fuit afVc
€o

B'ELLI

D I T H M A R S I C T

furxnomine.velfortem vniueriama deh'ico> ribusfolutamrecipiunt. Hue Adolphuspro» percfëcontulit, expermagnum in cckntare momenrumratus , eacj. plunmaconficiiolc» re, pnmuni omnium expediendx corrogan» dxcppecunix, quam belli n« ru um elTe vim 5 fciebatjOperam dcdic, eiufq,fuminam ing<:n» tem breui tempore quam occultifsimc c o n f e cit. Cirdter îeftos deinde Pafch-uis dus aej HenricumBrunfuiciduccm.nullisproceruin autoratorumfuorumfecumaddudij. , inar» cemeius VulrTenbutteliumconcendit, com» municatiscpfccrcto confilqs, varia inreripfos agitata tum fuiffe.coniedari licet, ita vt valde credibile fiat , Henricum eius confiln. haud ignarum fuifle. Difleminatuscnim tunc tem» poris per Germaniam erat rumor, quod natu minimam filiam fuam.qux tarnen pofteaPht lippoGrubenhagio nupfit , Adolpho efTet connubioiun&urus. A n veroeiusreifunda» menta eo in colloquioiafta fine, nec ne, vtut hocfefehabeat.inmediorehnquimus. Brun» fuigium certé, quid ab Adolpho capererur confilrj,nonlatuiiTe,probabiliratione,vtcre» damus.adducimur. Sanc'paulo pdft> quam is indein Holfatiam redrjt.conuentum ( vt vo» canOcircularem prineipum eius lociindixit, quxpeneseum poteftas eft, vreofbb prxtex» cumaior colligendis copijs. facultas foret, SC

LIBER SECVNDVS. 6t incpptumfuumccgeretcuculrius P c r D a n i c U m quooj Ranzouium Hollarum.virum im.pigrum.quiin ItaliaCaroloQuintomilitaue rar.ordinescrduxcrat, praftctum runcfiium in arcePcinenfi, qucd is lot usremotior clTct, Volff^angum Schonucfium veterem militiï pra;feÄum,incpre militari perquàm excrcitat u m , ßfambitione apud milites incorruptû, cum lc^ione vna,& loat himum Blanccnbur* giumeumequitum item turma , addidrisfii' pendrjsconduxit. Quaromnia adeo teetc ex* callidcadmmiftrauit, vfnefccretioribus quidem confiliarr|s detegerer, folie}! ( v t fertur) Ma uritius Ranzouius & Adamus Trazigerus Iunfconfultus eius confilr) confevi ÔC participes eflcnt.Cuiusreicaufxhximprimis fuitfeinueniunrur.Etenimfperabat, iiDnhmarfosimparatos ôtinfecuros , nihilcç talcopinantcs.ipfcparatusrcpentina armorum viôc* impetu aggrederetur , ecleritate ipfafaciljus cos opprimi poiTe. Praeterca confcripciscoadisefliam coprjs , nihil amplius fibi impedimentofore , fedalterutrum fierioporterefuipicabatur.vt Danijirexdefignatus.ipfius ex fratrenepos, fratcrcfilohanncsHolfatix dux, a u t , v t folus pro fe belli alcam experiretur, permitterent.autincepto fuo focrj & ipfi aceederent, atcfcin expeditionem vnà proficiieercntur.SedequidtmmaluilTct, omnemlabo-

6z BELLI DITHMARSICI ris ÔC pcriculi molem fibi vni relidam.idq, fW turuin ica fpc animo praeceperat, quod res nondumregno inauguracus effet. N a m e r a t omnind alacri ad id bellum gerendum ani» m o , ex" mirifico cum Angularis comparanda* glorixamore SC ftudio deflagrabat.tum fimv maprolatandxditionis, vindidxqj deinuifa vehementergentc fumendx, cupiditate tenc» batur.Deniq, SC illud mouebat,quöd minime ignoraret, nifi expeditamequitüpeditumcp manum quafi in procin&u haberet, oftcndçv retefcipfis, Holfatosconfiliariosnonfuturos eius belli fuafores , multo vero minus Daniy cosrqui recens SC acerbifsimum quidem regni vulnus.optimiregisfuiobitum , lugerent.fi'' lio prxfertim paterni feeptri haerede diadem.t te regio nondum infignito.Cactcrüm demul' tömaximaHolfatixnobilium parteid quafi pro comperto SC explorato habebat , quo» cunci; tempore, cSCquacuncfcinreoperameo' rum defiderarer, eos nullo inpericulo fibi de» futuros , animisq? libennfsimis caftrafua Si militiamfecuturos. Vtenim illi virifuntma-' xime pugnaces, ÔC rei militaris vfufeienciaep prxfhnces , itaprincipesfuosamorefummo cVfidepene'incredibili profequunrur.orrunv uefuum nulla re magiscomprobariacillu' rari.perfuafum fibi habenr.quâm fi per e g r e gia in bellis perpecrata facinora, ad p r x d a ' ram

LIBER SECVNDVS. 6f ramdefe nomirvis famam ÖC praedicationem excitandâ.ftudio pcrtinati contendant, easq? honcftilsimasopcsducunc, quae bellicisex» hauftis labonbus comparantur. Vitam enim jpfam profundercmalunr, quâaudire, quöd in bello minus fortes ÔC firenuos fefe gefietint, eadj militaris conftantia? ÔC fortitudinis laus apud eos maxima pracclarifsimaq; habetur. Necimmeritôfane , fiquidem confilio ÔC ra» tione rcAa gubernetur.ac pro patriae ÔC prin» cipum incolumitatc ac falute pie iufteq) im» pendatur.AtveroconfdiaAdoIphivfqjadeö tegi ÔC occultari non potuerunt, quin ad vi» gilantifsimum per Holfatiam regium vica» rium, prxfc&umcjjarcis Segcberga?, Henri» cum Ranzouium cmanarent. Is omni reco» gnita certoep cxplo'rata, v t eft vir perfpicaeif» iimiingenii ÔC prüdentiaeraroe, ne quaincefti» na tempeftas prorumperet, mature prouiden dum iudicabar.ltacf, celeriter, vt decuit, quae Adolphumconfiliaagitarcrefciuiiïèc, perli» teras régi defignato iignificauit. Parêti quoep fuo Iohanni Ranzouio, equeftri dignitateap» primé nobiliviro.&vtfummaeconfirmatfdj apud principesautoritatisôC gratiae, ita exa» ctae ÔC abfolutae prudentiae feni.eadem ape» ruit,&quantumeacx re , fiinadurn conféra» tur , oriturum incendium , quantasep inter cognatos difeordias pertimekerc oporteret* oftendit;

*4 BELLI DITHMARSÎC1 oftcndir: rogansdVadmoncns , vrprofcnili fua validacgiàpientiacVautoritare.quapIuri'' mum femper pollens , quiduisapudprinci' pes cftecifler.faluri t\ tranquillicaci parnaepro fpicerc.&enafcenti primuirtrnalo tempeftïué occurrerc veller.Hic au te in, perferiptis conti' nuö ad Adolph um literis, quam diligentifsi' mc'eum horrarur.vt.depofita paulifperferui' dacaecaep incirata- ad bellum mentis cupidi' tatc.lecum ipfe cogitet, &fcdulöadanimurn rcuocet.fifolusbellum fufeeperir, in quanta* vlcröfepra-cipiraturusfit difticultatescVmo' leitias, vndecxplicarefefcportca fineingenti damno haudproeliue ipfi fuerit. Etenim habi rurum primohoftesipfosDiihmarfos, perfe fatis graues & v a l i d o s : regem ddndeconfan' guineu m fratreinq-, nec rtorj vicinas mariti' masciuitatcs.LubecamctHamburgum.fi no apcrtc'.certcocculte in fctoncitaturum:poftre mû tametfi in ftipendia & fumptus pecunia ipfirtondefecerit, commeatus tarnen inopia infignitcrlaboraturum.quem rexoffenfus ea Iniur-iaôcciuitatcsinrerclufura-finr. Q u a p r o ' ptcrrogatcVobteftatur.c fuis aliquem adle vt mittat,quocumlatiushçcagerc,6étolloquio jnutuodifcuterepofsit. Quibus acceptislite' ris, dux Bertramum Seitedium fibi à confilrjS affincmdjlohannis, virum fanc tarn prüden' rem iVgrauen^quamamantem patriae, NcV uomo'

L I B E R SECVNDVS 6j. uomonalterium adcummirtit.Is paucis rdcU 1ère conatus.quacinlitcris cxaggerationc p c riculicv dimciiltatumobicctafut-rant.circaca pocifsimumfermonisucftigiacönfiftebat.qut buspetcret, utiolimipfe Adolpho fidcmde» difse t fe fadurum.id nunc ut preftarer,& iri e x . peditionemeamunàiret. Iducroillereeufare, ÔC ita ferc refpondere î quia ad prima fufccptae rei confiliaadhibitus non effet, &diüerfifsima eo ab inftituto de Dithmarfis Princcps in prae» diofuoBodicampiano , cuinabipfo i'nfans, nepos ex filiofuo Paulo, luftrico baptifterr) fô» teibifufeiperetur, incolloquiomutuofimu' «ans pra-ktulitTet.cxnihilöininusharcanimo agitarir.reliquisquoquefcmillerelefc, ÔC ma» nus admoliri nollc. Sine régis prarterca defig» narifratriscpuoluntate&confcnfuharcmoueri.fi eos in eandcmcumipfoireicntcntiam.fo' ciatisqjuiribusaggregarefeilli, aut (alternde iure (uo patienter (.cdcreperfpcxerir.moxlefe, quam olimdederjt, fidem fuam libcrarc,& expeditionis comité cfle.paratifsimû fore. Quart diu au té id nonfiàt.nec iibi quidê falüa fi de fua ôcexiftimatione l i c c e , ineoadiutorcmutife prxbeat.ut, quod tommuni fihiul ÔC çquali iu relibiucndicaht > idexdufiscaeterisunusfibi armis arroget atq; afTerat.Quandoquidem civ ïm ipfos ternos pariter ut principes fuos a g n o fçac.&eoquidemregeFnderico o m n e s ^ r o g '

66 BELLI DlTHMARSlCl natos.cuiobplurimaciusÔC ingentiain febe' neficia nunquam latisobligatum fcfatcriqu« at, fingulisquocp e x a q u o o m n e m culcum.fi' dem Si obferuantiam.à fe praeftari dcberc.Qui bus Ôt illuditeransdenuôadiecit, fi confenfu unanimi bellum fufeiperetur, quanrum con' filiofide.induftria, feiencia ufuepmilitari, # uniuerfis deniep uiribus a n i m i & corporis iu' uare8iefficerepofsec, nequaquamfedefutu' rum.Idrefponfumfuum, quod inopinatum lcgatocrar.cùm flagitaret.calamo excepta de' fcriptîiiTiqueipfi tradtdit. D û hec inter illosge rcrcimir, filiuslohannisHenricus Augufturn Saxonixprincipcm feptemuirü fororium re' gisdeilgnati, de omni negotio certiorem fecc rat.utquecV ipfchis rebus confulcndo, 8t ido' ncaoportunacp remédia comminifcendo.in terponcre fefevcllet, rogaucrar. C u i d u x E l c cT-orrefcripfit,fedeeius parentisque ipfuisftu' d i o . v i g i f incia ôt fide, non ambigerc, St exifti' mare, quodidaclurijcacpcapturiconfiliacf' f e n e q u x ex re patriae quam maxime forent, e' iusepftatum tranquillum cVincolumitatecofl' feruarent. Iscrgo.tanquâregiusnsinlocis vi' carius.cumantiftite Lubeceniiûcodemcpcar"' cellario regis, Andrea Barbey, fagacis peracU' tiep ingeni* viro 8t iudicrj elegantis, confil' communicans,cumitcrumatepiterum incol loquium ucniiTentdanculum, fxpius candeifl 3 /

rem

L I B E R

S E C V N D V S

6-J

rem tracTando retra&andöcjj, infeioregeadid cgnulndelcehderunt, irtregisfui quanquam ignari nomine militum manum côfcribcrcnc, riscpin pralidia diftributis arecsregias per Holfatiarnmunirent. Hisfetertiumlohanncs Ranzouiusadiunxit, diucriisque locis fcmel atque itcrumcùm ipfis congrelïus.confiliacB conférais,vchcmcnrcrlabcrauit, utirescum inmodum componerctur,ut falua inter rrgë confanguincum fratresq. conftarec amicitia, ncc inreftinurn aliquod malû & certamen coiv traherctur: pauloanceidtcmpusrcxdcfigna' tus, internus cxplprarcr, quo animoeffet, quemeg irîvfum copias colligcrct, & anbcllîî iiiDithmarfosaliquodmolirctur, pcrlitcras Adolph um familiari ter ex amâter tentauerac Adcaigicurrcfpondcns, multis ex' uarrjs,iiv quit.iniurrjsadiuftamiracundiam 6e indigna tionemàDithmarlîsfc prouoeari, eoscç iuis hominibus&incolis înultil quotidie inferre detrimenti.v fcfc adeô.vt aliquando ipficoràm declarauerit,jfibi contra de fatiendo rcmedio cogitandum eiTe. Id fc quidem non difficeri.ve runtamen &L illud adiungere, poiTe forfiran Ditlimarfos vanum fibimetipiis tcrrorcmSc pcriculum fingere, cùmperpraefeétos quofdam cere fuo conduAos milites confcribat.idque nomine conuentus circularis. Ita enixe vbiqueoperam dedit,ucomnemeius belli lu*

F rj

6S BELLI DITHMARSICI fpicionemauerreret.homincscj; aliud quidui« pocius credercnequàm id, quod reuera medi' tabarur.&inprimis v r c x l a n d o inçcprum fu' umciuitates finit/mascludcret. llle a u » m t% imprimis Lubecenfesacq; Hartiburgcnfes.qui fceiusbelliincendio.fiquodmouererur, vici' nosfore prouidebant, mifsis ad Andrea BaW bey prefulemlegaeis,exco fcikitati • u nr,an t o fenlu & voluncarc régis dedgnaci is bclliap' paratusfieret. Idem &LuneburçenitûciuiraS tecic. Quibus unumidemque fingulis ab an' tiftircreiponfum darum eit.rcgcmomnis eius bellici apparatusexorremefle , &quagraria copiaecontraherenrur.planèignorare, debere ipios de rege hocfibi polliceri.qj tlt mété & b& ncuolü erga f nitimos animû gercrer pi'obaf ü rusep ipfiseflet. EtquidcanimaduerfürunC eft.eafdc vrbcsommnuhaudçqiiisanim>'s eiu( modi motfîaccepifse, mulcoq; maluiiïe, Dirfv mariinullisoppugnariarmispatccV quicteob tinuiflcr:quin enâ tulillêrforrafse ilhs lupperi' as,quârasporuilsérrnaxirnas,hifi poftea info* cietarê eius belli 6crexfuiiTet pcrrradüs.CacrC rùm inealegationc, cilfenarusciuirardmefU fuipenfusek dubius, quorfum isbelli run*o euaderet, inquirendumdcco omnino decef nerer,adeundumfibiporiusantifiitem,quir Hcnritum Ranzouium regiû vicarium.prop' tereaftatuir,quodisfu Ipeftusillis effet, qu f

n

ob

/

LIBER SECVNDVS. 6 °ob ca*dcm maiorfi olim faftam anîmo inDith marfos iniquiorc ex" infenfiore foret, captisejj cum Adolpho conf.jrjs congruens, eius cona» tum fouerc fufcepifsct.cuiusfamiliari aliquan doconluctudine &L conuidtuin aulaCaroli Impcraroris ufusçlTet. Hisgeftis,tandem Bcr» tram us Seftedius, cuiuspauloantc'mentionë fccimus,Bordcsholmium,(id eius loci mona» fterium efOadlohanncm Ranzouium équité, Uerr.ar.tea , utibiconftitutotemporefibia' cite ucllet.ducis nomine rogauerat.ucnit. lbi commemoratciprincipemfuum Adolphum, probe &accuracc'expcnfisrjs, qua? ipfeinfcrk pturamconie&aperfeillummonuifTct.confi» lium eiusamplexum, litcrasqueadregcn.de» fignatum cxlohanncm fratremdediffc.quibus certiores fecerit.fi lumptu communi confocia» tisque uiribus fecum Dithmarfis bellum f a c e rcuelint.paratû fceffe, binas Dithmarfia?par.» tes ipfis cedere : ca tarnen fub pa&ione & lege, Ut impenfaseas, quas in belli eius apparatum médiocres iam erogaffct.pro fua quilcj. portio ne fibi repe ndant, ahjsque nonnulhs adieftis conditionibus. EademporrôipfiprxfuliLu* becenfium filiöque Henrico.quos accitos non proculinde inuico quodam proptcreafubfi» ftereiufferat, retuUt.hortabaturquevtrumq?, darent ftudiofe operam, ut rex defignatusea, qua? ofterretAdolphus,acciperer,iniraq.bclK 9

3

F irj

70

B E L L I

D 1THM A R S I C I

focictatcuires fuas cum patruiseam in c x p c " ditioncm confcrrcc, nc domefticuin aliquod malum cV inccndtum.quod/aciic'conflatu.duj ficilcpoftrcftinclu eilet, ex ncrando , in quingentos équités pecuninm» quxdacts apud prarfec%ös n'ominibus»priufep facramentadicant Sc fh'pendia faciant.cquitc» demoremilitiçconducifolcnt.&abexpeclan/' donoitraiclingua nominantur, femilTururn reccpit.Francilcoitcm Bulouio, magniapu« fuosob bellica' peritiçopinioncm nominis SC exifumarionis, eundem in vfum certam a-ris fummam (popondic H x c d e c i m o q u a r t o c a ' lendas Mar) acta kint. Porrö Andreas Barbey ad regem in Daniam properans confcitim iter ingrcfliis eft, Sc emifsi celeres ab Henrico Ran' zouio nunerj, vt de om nibus rex diligen ter BC curiofe

LIBER SECVNDVS. 71 curiofc rioccrctur, planumq. ficrcr.quid de Ii» teris a ä u m eilet,quibuai-oiiciiiioncscasobtu lifie Adolpliusfercbatur, &intclligcrcrur,an coprjs illis.quacquatriduo poftelTcntconücn» t u r x , voluntatciuiTuq; régis commeatumda» rc oporrcrer.Henricus q u o q u c q u i pcrHolfa» tiamciuslocumteneret, fidelcobitcrconfiliiî fii um regi pcrliterascommunicauit.itavtbcl» lumunàfufcipiendum çflc fuaderct. N a m ex mbusomninö.quxmconfultationemcjdcre. poiïcvidcreiuur, qiiodtViueffetoptimurn, unumcligcndumeficdiflcrcbat: aut refifien» dum,aut quiefeendum, aut deniqucarma Ii» mulfumcndaeiTc.Vt opponcretfefc, non exi» guam contincredirTiculratem.quoniamcopi» asmilitares iam paratas Adolpluis, & vbicun qucvcllct.admanusin promptuhaberct. V t quicfccrcr,dctrimentofü videri, iï Adolpluis & émolument um cvlaudcm domirxfubacTx» que per le regionis folus occuparet. Proinde utiunftis uii'ibus v n à bellum inferrer, conful» tifsimumforc:camquc fentcntrntiam r e x c o m probauit.Ncqueita multôpôftlohanncs Seite dius virnobilis.Bcrtramigcrmanusfraier.ad regem defignatun- ducemqjlohanncmcùm mandatis ab A d o l p h o ablegatus eft. H o r u m imprimisidcratçaput: quia Adolpluis à c e pqsdioredilongiusnonr.uderer,rcxcxorato» ribusfuisquofdam Nouomonr.ficriu m mit» F iirj

Î B E L L I D I T H M A R S ICI tcriT.eorlrm &' diixlohanncs vcnircc, ibi turrt fcfe,vtconfano incos&fratresdcceret, der« Omni in ter fe placide achiros : ÔCfiita conueni' repolTent, uteommuni onere ÔC damno im' penfas iam antcfacTiasfuftinercanimum indu ccrent.emolumcntum quoque& hierum vni uerfum commune fore. Exindeuero quart*! non femel nuncij ultracitraepmifsiratifunt, ne qucdcloco.quocongïcdcrenctir.ftatim inter eosconuenit: tarnen corlcorditcr tandem eft conftituriim, ut principes ipfi vnàcum oratQ' ribusfuisadquartum calèndarum Marj , i" paru il quendam pâgum ad Norrorpam incol loquiumdcucnirent.ld quod & factum cft.cC)' moratiqjillicadcalcndas vfq; principcs.de bel lo moucndogerendoqj.in hune mpdum inrC fccompofucrunr. Adolpho.quosiam feciflef fumptus, cum primushabereturmilirum de' Kdiis.d.un uicifsim abipfoapocha,quaplen< cV in tegVè ac cepros ferret.foluerentur : hi ad cv dicsdccicsmillccircitcr thalcros aeftimaban' tur.fcdin qinbusnônullacrant milliacompU' rata,que milites commodato duntaxat in ma' nusaccepcrant.eacpin prima ftipendiorum lutionccrantdcducenda. Quacpôft impenf* ficrcnt.communi onere cVdetrimento ferrentSiinpoteftatem Dithmarfiavenirer, ea vni' uerfa in aequales très partes difiributa, quàm quifcjjfuamcaperetafTcrcrctctfortiiudicicorn 7

u

/

-/

1

mit'

7J LIBER SECVNDVS. mitccrér: verum in iudiriisexcract.iiidiciaiun«' ctisopibusomncmfimuldefenderenr. Cuius iubditi cVcoloni feu prxdacionibus feu mceiv drjsdamnumactipcrcnc, idipfi per feie rolcrarcnr.dcque eo rlcer altcri ad iatisfaciendum ob ligatusnceffet.ledfuam quifqucfortunam pc nilirarcrur.Hispa&isalr|SCp nonnulliscondi» rionibus fcvdetciniro .cxtcmplo cunclabello rice'adminiftrandoneccffaria apparari proui» dcriqucccvpca. Primùm omnium lohan.nes Ranzouius equcs.quccùm obcximiäeiusöc" inucreratamvirtutem, longöque& variore» m m vfucomparatâvalidam ac ftabilcm pru> dentiamanimiqueroburincredibile, tum expcditamatqucerYicaccm reimilitarisfeientiâ, praccaeteris omnibus tanromuncri maxime idoncû iudicabanr, quanquam grauis rSC pro» clinatç fenecle vfusexcuiationenonniliil re> lueftarerur, fummus belli dux(quemlmp>era» tore olim Romani vocabâûcommuniomniiï fu ftragio declaratus cft. Ei legatus fiue adin ter additusBcrcramusScftcdius , q u i c i î i d o r t H i | , quodpriuatis quibufdam decaufis uercrerur, vcfibi cum fummo belli duce farbeneconuent ret.rccufaret,ineiu;.locumFrancifcusBuloui» us.patriaquidemextraneus.ledaffinitatecum Holfariscontra&a non plane ab illisaiicnus.cV anteid quoque tempus regiae militia- aflcri> p t u s , àRanzouioeftnuncupatuSi&moxpcr F

v

74 BELLI DITHMARSICI principesapprobatus. Exinde fpcAatos fidc ac virtuce v i r o s , & au toritatcgratiaq; pollen» tes, vnà cùm dcfignaro belli duce, principesè fuis binos quifcj:c!egcruiir, qui cquirum pcdP tûmque, quotquoceorum confluxif.cnr,dclc' Aumagcrcnr, vtquecoram ipfis in rn'um pari ter pri iui pu m verba facramcnrisdiAis milira ri more feie obfiringerenc. In Iiis regis nomine deftinari funr.Nicolaus Rjnzouius.prxfcAus arcisStcinbutgi, Si Holgcrus Rofencranrius lenarorrcgni Danici:àduccIohannc, O d i o à Tinnen &'GafparBocuoldius: ab A d o l p h o , Ranzourjduo, Nicolaus cognomêcoLufcus, ÔC Paulus fummiducis belli (ilius. Quxfipres prxterea illis adiunAi, qui rem pecuniariam eobelloadminiftrarenr.cum quibus continue, illi ad copias profeAi lunr. Henricus quoque Ranzouiusris,quibus abs regenegocium darum erat, indcicAumprimum terquinquies millethalcrosiufTu régis per fuosadnumcra» uit>ci.mmaior argent, fummain tantaprope» ranti iconfici ab eo non polTct. Poft eos confiliarrjbelli creati (iit, quorumidcrtcroftliciun., locorum fitusinfpicere , hoftium coniiliacxplorare.fpcculatoresemittcre, annonam mili' tarem ciusc*. incaftra conucAionêprocurarc, decaptiuis quxftioneshabere pcvnascpfume» re, quibus locis, quoej; tempore hoftes i n u i ' àendi efient, conuenientes deliberare, initisdj fufTra'

LIBER', S E C V N D V S . 7J iiirTragrisftarucrc.cx' qurcaliacx vfu belli c o m modôqucforent.profpiccrcomnia 6i ad mini ftrare, ncrorics principesineerpcHartdicflent. Hrjfucrunt nobilium honoracifsimi quiq? , & aiuoritarcatqiie xraris dignitatisejue prarrO' gatiuamaximeinfignes viri , ip!c imprimis folianncsRanzouiiis eius belli ddectus dux, cuisq'; l'ilius Hcnricus,Breda, Chriftophorus, ex MauiiciusRanzouri.Bcrcramus & Bcncdiélus ab Aleucldc.Hclgcrus Rofcncrâzi us.BertramusScftcdius. Abillispofteainconfiliura cuntibustres légion um prçfcdiadhibiti huit, VolfVgangus Schonucfius > Guliclmus Valthcrrhumbius.Rcimarusà valdcvctûsqucille milieu m prcfccTrusChriftophorus Vrisbcrg'ÙS, qui praelio Dracenburgcnfi quanquam 1 ugarusinclaruit. De commearu deerctum factum, quando copias nu merofos fatis ex validas haberent, neprœbendocolupporrandôcjueoppidani cVincolœ ditionum luarum ultrà,quàm necefle foret.grauarcntur. Idautem proptereafuit conftitucum.quodmetucrciu, ne forte volunrarrj plurcs, quàm ucllcut,adcius belli famam excitaticonuolarcnnquorum poftca tarnen fupra quingentos etiam ad exitiï vfcçbelli, IacoboBlanchenburgo <Sc AfcanU» abHollcdudoribus.caftrafecutifunt. Praeter harcplacuitetiam, incoloe ßtcoloniHoIfati in Dithmarfiamutneabduccrcntur, fed.in o m nem

6 BELLI DITHMARSICI neinccrrxforrunx&dubr) Marris euentum» adfincs ditionis obfidcndos feruandoscfire» linquerenrur. Nicolausîraque Ranzouius, in arce Srcinburgo pracfcctusiegius.vir fane vt augufrafenili taciecanisq; decentibus fufpici' endus.itacximiaconfilijgrauitate, inuctera' tacBvfulongoprudentia togata.parriaimpri misfaluraris , cxdifciplinarmilitarisanisquc h,audquac]uam imperi tus,quod nmltos in lta liaannosordinibusducendisprefcctusCarO'' liquintiftipcndiafecerar.cum Crcmpermarfis 6C Vilitcrmarfts, qui fub prçfcÀura ciusfunr. adAIbim fluuium eius loci euftodiam agere îulTus cft. Hcnrico autcmRanzouio feniori, quiporiorem acta ris virilis parrem inannis contriucrar.bcHodjco, quod Chrimanus D a / niçrcxcum LubccenfibusgiiTit.ab Oldcnbur «rico comité captiti us fadus.pofteacfe verrente belli fbrruna dimilTusfuerar.adoccupandas cuftodkndascl Eidorar fluminis ripas Phrifrj 6C Eidcrftadcnfes , alrjque ducatusSlefuiu& Holfacixincolxplerique.attributifunt. N a / ucsinfupcrr.pparatuomni nauali &armamé» lis militanter inuru
LIBER SECVNDVS. 77 eus arnicas finitimorum p u p p « , facultarern criperenr. ldco enim ram prouidccV c.iurehaec inftituebàtur, utindufivndiquacfeDiihmarll crumpere nulhbi SC euaderc.autauxiha abexteris fubmitti poflent, commeatusq; Si alia bel logcrendo neceflariaimportari.Dcinde.fi forté pra-rerfpemomnem&expectarioncm, v t funtbelli varrj SC ancipitescafus, abaduerfantefortuna.incommodumatcipcrctur.r) ad li­ mites circumquac^difpofitifübfidiovteflent, quôabingruente vihofiium protegercfcfe.illosq? repellere,c3c prxlium renouatis denuö vi ribus inftaurare valcrcnt. A d eundem vfum Sc perFioniam Iutiamcpnobilibus, vtinftruetumparatumet cquitatumad qucmlibetbel Ii dubrjeuentum haberent, q u o m o x . v b i accerfcrcnrur.adedictumeiusconuolarent, abs rege defignatoimpcratumcft. Per commode quöqueinter HifpanumGallumq; regespace facta,expraefectisnonnulli, qui lölutocohel­ lo mittebantur, in eam conditionem principiî Hiflucortductifunr, firj opera e o r u m v t i h o c bello necefle haberent, deeoliteris certiorcs facti cum turmis cohoftibuscfe.quas ducerenr, ftatim traiifire Sc ateedere adeosmaturarent, prxfidiocfc.vbicuncfiipfivcllent, adcflenc.Sic lohanni etiam Barnero, quem fuprà memorauimus.argentum numeratum, quo équités quingencosconkriberet, &alr)!temequitum pr*-

78

B E L L I

D I T H M A R S I C I

grçfectô , quorocidcm. T i m c b a c u r cniirl ii alias tum maximc'.ne.ipfis in Dithmarfia fu' Eigen da occupacis, motusaliquisabcxternis hoftileni indrincipcsam'mumgcrcrcliaudral' iö exiftimarentur: vrbcscfiprocccrca finitima" fufpicioncnoncarcrcnt.quail, v r D i t h m a r f i s commodarcnr.perHolfariam rumuleummo' ruricfTcnc. Qiiaproptciha:coinniaitacuriofc prouidcbantur,vt,liquisfiuemotiisfiuebcllir alicundciugruerec, iuftasin promptu copias ]iabcrcnt,qunsopponcrcnr,conacûcpoiTinê&" v i m hoftüc validis obiectis armis rccundcrenc atqucrcprimcrcr:icavrin VTRÎÎCBparati confir matiQicflcr.&inDirhiTiarfia bciiügcrerc, cVillatüalicüdc propulfarc. Arccsitem omnes per Hüliatiamimpoficisimprxfidnsmunire funt, rormeraq; ernca bellica poft tergü tot relic"tar> quotiufto cxcrcirui.fiopus forer.fumccre p o f F E N T I N O M N E M b e l l i ciicntum abundeprolpexiflë, ôélapienrer confukiillcfibi viderenrur. E x c o d c m quoqjprinciptim c o n u e n t u a d e o ' niiicm Oldtnburgicum litcraeperfcribebaiv tur,cü idcommodifsimc facere polTet, cohorresmilirurh rredecirn fiuequindeeim A l b i m traiicerct.Conftitutum quoquecommunifuf'' fragiOi vcfingulicprincipibuscormencafena campeftria&binamuralia(pluribus cniinin' digcrele non arbitrabantur) cum appararu ÔC inftru-

LIBER SECVNDVS. 79 iriftrumentoomnincceffarioin acicmadduce» rent.iremq.pLuiftr.iocfto. FoiTores praeterca milleconducti , pontcscpnaualcsplurcscom parati.&commearus ciusq. lubuecïio art a ri m procuratamempc, vtfinguli arcium per H o b fariana prxfcdi.certum & prxfinirumapnonç milicaris numcrum, quotidicadcxcrcitum in caftramictcrcnr. Vcrcbantur cnim principes, vtciuitates.liaudxquisanimisid bellum mo» Heriferentes.perminurçfuis clTent.vt comme» arumaducherent. Pofrremöomnia,quorüin bello vfuscft, quèqjin tantacelcritateconûci potuerunt, prorecSc* temporediligenteriunt comparara.Namlongiorcm interponcremo» ramminime omniumconfultum videbatur, cùm nûcrjscrebris ÔCrumoribusquotidiead» ferretur, agreftes magno ftudio ÔC labore per» rinaci.vndique fcfe Commun ire, ÔC foflas val» losqundiesperducerc. Neque cnim conflua principum ita prorlus occulcari ÔC tegi pote» rat,quinhaudobfcurcincclligeretur,quidmo» lirentur,& quo tenderenr, ÔC ipfi prçterea prin» cipes fibi periuadebant, omnes hoftium cona» ,

C r

-.:

.

1 --1

"""uiiiiuna

tus ÔC vimcelcntatepraeueniendam&opDri mendam effe Atqui potuiflet bellum, cùm eu. raconfilioqj&rcrum omnium adminiftratio» neexpeditiorc, tum impenfis mulröleuiori» businfernaegeri, nifirantaAdolphifeit.na» nomterueninec.Isenim,ûucfolus,Ûueiuncti cum s>

So BELLI DITHMARSICI cum alrjs viribus hoftcs aggrcdcretur, in cclcri täte vna maximam victonae fpem &C fiduciam coIlocauerat.Ceterùm rex.vr Norrorpam incolloquiumfibiueniendü ftatueret, haud facile potueratadduci.Idextranei quidam prç fecti.pcromnem çtatem armis alTueti, rpiliti' a-dj animis inquictis dedi ti,cfteceranr,ciim per Jiominesadidfûbofnatosmetumregiincuce' rent.rcm periculiplcnameffe d i s t a n t e s , im r> mem adlloftcarmatum ire. Aflerebanrcnim, demachinationibus, qua: in regisexitiumaperte fiereht.fe compertum habcre.quod prarfectis quibufdam feirentpoteftatem literis fa ctam.contraregem copias confcribcndi:qua* tarnen literaepoftea intercepta; cos vanitatis coarguerunt.Huiusgregisnominumin principumaulis magnuseft numerus, ôévberrimus femperprouentus , quiperuerfisßtmaliV gnispraditiingenns.vitnsq- adobruti, cum virru te vera emergere non pofsin t, prauis ink xi ftudrjs ÔC verfutia fcclerataaudaces, calum/ nns.cVdelationibus aliorum in prineipum fauorem malitiofe fefe infinuanc,&Iiis inuidiam conflando.illosin fufpicionem vocando.odia quccV difcordiaspaifimmifcendo.cxalioruin tniurns &C oppreisione ad opes ingénies anhe/ lant. Ktfaspenumeroimprobiseorumvotis improbiormultdföriunaafpirat, apudprin' tipes etiam vigilantes ÔC non malos, q uandO

LIBER SECVNDVS. 8t fcrcfir.vcfalfo fçd e .ilidc con fiera,& ad rem prç fenteaccommodata, lî fufpicionem p a u l ö v e rifimilem mouent, profunde animis aculcos figant,hxrcantcr>>c^grceucllantur, v t v c r i s locum rclinquant.Eifdem artibus ÔC veterato» resilliimponererégi, iam tum primumregni habcnasexcipicnti.in animum fibi induxerâr, inq.fpcm venicbant.fi fuccedentibusdolisin» terprmeipes fanguine coniundifsimos fimul» tatcmdifcordiamq.acccndilknt.fore.vtbelifî intereosdiuturnum conrraherctur, quodilli proanimifui libidinc adminiftrantesdueen» tesque.vt fidèles & induftrr) miniftri, exeo ho» norcsgratiàmque rrgis aueupari Ce locuplcta» ri nimium poflcnt. Sed hçcquanquam aftutc cVperfidiofc conccptatechna, vniiis virifolcr» ti induftria &. cura dctcda.cx plane fubuerfa eft. Henricus enim Ranzouius iunior (quem fub» indevicarium regium appellamus)mirc tenv perato dextrocf.ingenio, cV animo nunquam intermifsopra-ditus, ftudioferegem cdocuit, propterea l ieri iacftariqùe haec ab illis, v t difsi» diübcllumcjjalercnr.qnodquö diuturniusek fet.eo ampliores fortu nas ex opes fe confecu tu rosfperarent. Effccnimhomincs alienigenas ÔC aduenas, qui vt fuum nihil ÔC proprium pc» regrina in terra pofsiderenr, ira planifsimè l'eu rent, feiaduram nullam facerepoffe.fed poti» us,fubortis certamininibus inteftinis ÔC difeor

8ï BELLI DITHMARSICI drjs,ex|qualibet rerum perturbatiöne,notoar' tificio.honores ÔC diuitias immenfas captare» quo rebus quiecis ÔC trâquillis afpirare nequa' quam pofldit.Etenimficutianguille,nifiaqua agirataôt limo turbata,haudcapiuntur,îrail' li.nififtatum Rei. interturbent confias fuis.cp illis folis ÔC voluptati ÔC c o m m o d o eft, in fuos canes prardamcupitam pellicerenon poflunt. precerea habere fe apud Adolphum ÔC fratrerrt fuum, ÔC alios plerofquepropinquitate ÔC n e cefsifudinefibideuinAifsimos, rametfiprin' ceps quid inopinatum ÔC alienum à fidemori' busq?fuis (quod vti crederct haud pofletper' fuaderOanimo fecum agitaret.illos tarnen netl tiquam,vtexequeretur,enepermimiros. D e nique Italico au t Hifpanico more agere, ÔC ali' udfingendo fimuIando($,aliud animooecul' tare.malumcp ÔC exitium alteri fubdola amici' tiaeipeciemachinari, inter coniundos inpri' misardocognationis ÔC fanguinis vinculo» hifee in Cimbricis oris minime omnium vfita tum elTe.Quib.rex pcrfuafus fidem habuit,feCf in viamdédit. Vfqueaded tarnenfraudulenca ÔC infidiofa illorum fabricaprofecit, v t m a i o f intentioreßaregecuntftisinreb. curaadhiberc tur.St is quingentis ftipatus equitib. N o r t o r ' pam veniret.Adolphu« autem duobus faltern jeuibusvehiculis, quibusiumentaexcifisge' nitalibusceleritatiinfucfa(ftaiüguntur,adu«<

LIBER SECVNDVS. Sj d u s eft.vtcj? poft vulgatum.non minus quant rex, fibi meruit. Sed nunc vanum timorcm ÔC fufpicioncm infcipfe moxredarguens vcrbis confucauit.Nam fc ipfum allocutus.Non (um inquit.ignarusgeneris&fanguinisnoftri.nos intcr nos necogitamusquidem illa, tacebo.q» faciamus: Acfiin kalia alrjsue terris.quibus id frcq uens ÔC vulgare cft.effemus procreati.for talsis alteralteriminimeconfideret. Equidem fi illi maligno iuxta ÔC calido hoc aufu obtinu» iflent, incolloquium mutuumà principibus ne effet ventum.potuiffétgrauiorindc motus exurgere, ÔC forte conatus eorum fucceffu non caruiiTet.qui hoc modo irritus fuit. Soluto cô» uentu ducesillinc vccrqucdifcedunr.hic Rcn» desburgum.illein arcemGottorpam, bellôcj fe ambo parant.ifthac omnino fpe ÔC opinione quodcoràmintereffe vellent. Rexautem défi» gnatusSegebergam cum Ranzouio vicario fuo.qui iam tum areem eam prçfceturœ nomi» ne tenebat.lefecontulir, vbi cum diem v n u m atque alterum fubltitiffet.reliAo illiccomita» tu penc omni.Coklingam Iutiçoppidum cur» ribus.quos fingulos cantherrj terni o b celerita» tem trahebant,propere contendit.lbi namque exFionia ÔC Iutia omni nobilesequisviriscp militanter infiru<5ti,vt mille cVquingentos nu mero exaequarent, ad omnem belli fafum lire» risregijseuocau,coiueranr. Quibusluftratis, G ij

84 BELLI D I T H MA R S 1 CI quodcxciti pariiiflcnr, rex gracias egic, &i qui* corum opera.nifi opus foret, hoc bcllo vci no co<mabac,ftacimdemifit. Carrcrùm in regno»

paratiîque caurenfcm&fuppelle&ilc, necno omnia.quibus ad iter 6c bellum indigerepoflc vidcrctur.prolixc'fibi comparauicpericripcis antc'adHenricüRanzouiiimlireris, vcifcpro' ndo copia? pro' perè certiorem faccrcc eflenc. E die.qui fcftam Pen' 'yruT;irx r** rr~ T*o deindc 1 rliccoften ancccefsic.Segebergam precipicanre vefperaredrjt, hiérarque cademhcbdomada magnas partis milicum cquirumque deleclus habirus.ck fcipendia prxbica.Supcrerant aut^ ci ni fub praefcctis, Volffgango Schonucfio# Reimaro ä Valdemerebant.nvniuerM perdicS fi {rosluftraci funt.Exicincrccum prererarccrrl Coctorpam rex iccrfaccKcr, incer principes fu^ r.icconftitutû, vcdieMcrcurn infcquenciPen' iliecoftcnin pago Hohenucftede conucnrum agcrcr. Ec vtcommodiusrexinrcreflepoiTer» cri duo an ce Nouomonaftcriumfereccpic, SC poitridieeiusdiei turmam pratoriam fuamre cen lu i c,ôc m u ncra d i ftri b u t. Vcxill iï Géorgie Rauccno.prxcipuxinDanianobilicaris viro» ferendum cradidir.cV Iohannem Trufium Da' nixpraetorio praefectum ( quem Marcfcallufl vocant) ciuscurme equicum magiftrum c r e - 1

1

auir,

LIBER SECVNDVS. 8< auir.cui Jcgatumfiue vicarium adiunxit.Ioa» chimum Brochtorpium Holfatum. S u b c o c qucftrifignolupra quadringemos ftipcndia faiicbant. SextodccimoautemcalcndasIimn ex conftirutoprincipcs.cumoratoribuscx'tö' filiari.sluis.diélolococonucniunt. Ibipoftri» dieconfcntientibus fuftra2r;sdecrccum faéiïï, vtquintopoltdie vniuerix t'quitatuspedita/ t u s o K o p i x , quanta? q H an tac iamcorj fient,in fundumhoftilemin Dithmarfiam duccrctur. Inde rcxin caftelluni iluc prxdium Melbachi» anuni Hcnnci Ranzomi icceffir.quarrumcj,in diem vfq.ilhccftcommoratus.Eodem in cou» ucntuliicrxquoct., quibus bellum Dirhmar» ils principes more militiedenunciabantequas nbnnulli ab anciqua Romanorum confuetu«» dîne fcciales apportant) tonfeiftx.&triduoaiv w.quim fineseorum lioftilisexcereitus ingre» deretur, pcrtabcllanumrcgium perlatxfunt. Eu: litera? adquadraginta octouiros, pencs quos ex omnibus pagisdcleAus totus terrae procuratio fuit, & vniuerfos Dithmarfixin» colas.dccimoquintocalendaslunrjdateeranr, &inhuncmodumconceptç.Quandoquidc'a fibi, legitimus dominis cxmagiftracuidiuini' tus ipfis confticuto, impie &fceleratc,nonfolîï onobtemperarent, contumacitcrcpaduerfa.ntur:fcd i n d i g n i s q u o q . m o d i s c r e b r ô & i i v çempcratitcr iniurrjs grauibus conttimelrjsdj n

le

G iij

B6 BELLI DITHMARSICI incefsiflent, necamplifsimequidcmmaieftati dignitatibuscçfuisimpudentcrparcenrcs.ho' mines fibi fubdicos magnis frcquctcrdamnis affccißent: pafllmpra'dasegiflent ca:des fcciP fent,pacem publicam turbaflcnt: v c n i m i r u m cum eos in fubiedamdirionifuiorani,;qua* facra terra appcllarur,incurfan tes, nulla ncquc religio,ncque pierascontinerccvabftcrrcrcpo tuerir,quinipfàsaedesfacras,ca»de nefarie inu bi perpetrata.funefcarenc : n c c n o n a l i a m u l r a a b o m i n a n d a , crudcliter 8t mali ciofc commifif fent,in o m n i b u s illis imita iufticiç, eqnic.uisiie rationehabitaînequeipfi ettamaur i u s a d m i ' niftrare, aur alibi darum admitccrc voluiflent, q u a e q u i d e m l o n g o hactenus tempore client toléra ta, v t man us a profufo faguine pu ras 8t innocentes haberent: nunc cum parienriafua ôémanfuetudinecurbulcntos 8t feditiofos eo r u m c o n a t u s , acpetulantiamintollerabilem, adeô n o n frangiaueimminui vidèrent, vtetiS m a g i s magisqj indies augefeerent, neque fpes effet amplius eos quiequä pro fanis faefturos» fe varrjs eoruminiurrjsôc violentiamultiplici infigniterlacefsitoscompclli, belloipfos a g ' gredi , & ( a d i u u a n t e c a e p t u m D e o ) ad i m ' perata facienda viiufiacogere.Ita enim f a d u ' s fefe.quod officrj fui efle agnofeeren t,vt o b ' fequentifsimos ditionum fuarum incolasab i n i u ß ' & opprefsione defenderenV.caedes, rapinas )

r o

a v

L I B E R SECVNDVS. 8 rapinas cVincurfiones auerterentatqucdepellerent, vcru ntamen tam graui Si prouocata 8C mcrita vindida.fiippliciocfcdeipfisfumendo, ruperfedercmulrömaluilTe. Q u o circa haecipfis,quanquam vt in rebelles fubditosdj fibi id neceflenon fuiflet.àfeauxiliaribuscç fuis m o re militiaedcnunciata cfle voluifTe, quöfidem fuaniomniexpartcintegram ôéliberam praeftarenr,adeavtfefeanimos<$fuosprxpararcr. Hic nuncius, per quem principes literas miferunediu multumcfi reludatuseft.neidmunerisfubiret.quôd vfitatam aggreftium violentiamet furorem rcformidaretîfedquiaobmaleficiumperpetratum alias capitalifuppUcio atTicienduscrat.minis metucÇ mords prae fends fufeiperecoadus cft. Easigitur figillis tribus régis ducumcfi obfignatas.ôé ad bacilli câdidicufpidemfufpenfas, Heidâ munidfsimû tcrrarilliusoppidum, vbiincolaecaftraftatiua locauerant, Si quadragintaodouiri demore côucnrum cclebrabant.perferens.vt crantannexe baculojvni ex magiftratu de facie fibi n o to in manus tradidit.Vulgato autem deliteris hoftilibus rumore.plebsindignabunda Si fremens.tumultu fado 8i incondito damorefub lato tabcllarium ad necem popofeit:fedis i quadragintaodouiris furoriinfanicntisvulgifubtradus» & i morteferuatus cft. Inpriuatam enim domum fedudo, dum de rcfponfo 7

G

un

88 BELLI DITHMARSICI principibus dandoconfultarent, ne omnem humanitatis affectum penicus exuiffe videren' tur,&!haberenc, pcrqucmrcfcriberenr.epmli. pra?buerunc,6tpofteaincurareduxcrunt. R c ucrlus d u o d e c i m o calendas Iunij, lircras ab agrcftibusad principesrctulic: quart! renoré, quam potuimus commodiflimc.ftylo Latino itaexprcffimus. Litcras vcftras fercniffimerex &illuftrifsimi duces.animisinuhts acccpimus quibusfignificaris, voscaulis grauibusadiiv ferenda nobis arma permouen, vt vi tu bacfti» id q u o d iure debeamus.obtcmtepantcr vobis prasftemus.ét imperatafaciamus. A d eaiub' mifsisanimis non iniuriarefpondcmus, quod in Dithmarfiam iuris quippiam uobis c o m ' pcrat.idnequaquam nos uobis largiri aut per» mittcre, fedeilenosmcmbra infcrta Ecclefiac Bremêfi, eiusq. dioccefi &C tcrritoriofubdit Incuiuspracfularus tutela ÔCprotectione ,ad JuuantefcvliciicrDeo.perquadringentosam/ pliusannosfuimus, ÔChucvfqjmanercpcrfe» uerauimus: id quod demonftrari verifsimc pO tcft,eiusq,rcigratia perPontifices maximos, Imperarorcs et reges, collatis diplomatis m u nificentifsimcfumuscommuniti.Nccpequide de vobis.vti Çhriftianis ÔC laudatis fêper pr eipibus, ac fummo darifsimoq; prognatis CÛ' mate.eam vnquam fpem animis coneiperepo tuimus,quädoquidem nobis nulla vobifcurti /

eft

LIBER SECVNDVS. 89 cficontrouerfia:fore,vtcoiurafaspiumq,%côtraius cvçquum.aducrfus literasöc monumcta nobis data , l'igillisq; COnfirmata, per majores parentesq; veftrbsreges 6tprincipes, imo aduerfus public a m ,a c giv> n i p œ n a i n fa c ro imperio Romano fancitam paccm,aurcainq;bul lam ,can taarm o ru m vicx cru< ulentia ( v t a n t e oculos proch dolor,vidcrecft) nullo priusiudicio conuctosarmis nosinu.ideicns: fed ititil 10 inagis humanifsima quarefc adminiiulacv patrociniü.vicinitatcmcBcommodam 6c bene tu.'.m.fcmpernobis promilimus. Etenim ficp inceptum noftrum iniquum, fi qua vllo delicto noxa à nobis contracta fuilTet.iuftis &'legitimis locis appdlari & côueniri potuimus debuimusqj , vbi ex iuris obligationefxpc iudicio ftetimus.cv'nucftarepotuiiTcmus. Quofanccafuiàtisfuperc}; aequo iurifubiceti fumus.ôc.quo abundantius vobis fatisfict, v t antea iempcrfccimus.ita nunc quocç.viacpo^ teftateharum literarum, adomnciurisçquira^ tiseparbitriumnosofferimus. Quod unuius quoep praeter fpem nofiram, rationcm nullam habueritis ,ÔC certum fixumque animis vobis federit.nosditionêq;nofirâ (vtaperreliquet) viopprimere.vxoresliberosque nofiros, viduas ÔC orphanos, in interitum ÔC pernicic internecionemc|miferc adigere atcç impellcre, manuscf adeö vcftras noftro innocen tiû cruoG

v

90 BELLI DITHMARSICI rc SC fanguine c5taminare,nos D c o opt: maxi» m o , iummolmperatori&proredorinoftro, caufänofträcommittercoportcbit. Eum itacjt ferrjscx" ardentibus votis nodesdiescpimpkv rabimus, vtfandâfuâ paccclemcrcr nobis lar» giatur.&quoniam veftraomniumcp noftrùm cordainfuahabermanuSCpoteftate, cafacro diuiniafflatus fui numinc gubernarecx* regere dignetur, vcvosclementiisimi illuftrifsimicc principes, ab inftituto hoc minime quidepio difcedatis.nequc tarn atrox vos malum,tamd} immanemfanguinisprofufionem, admittcre collibeat:fcd,ex ingenita animis excelfis Sc g c nerofis veftris bonirate arque dementia, exi tiî finemepprudenterconfideretis, quo vtrorücjs ditiones.cum veftra»,tum noftre.incola-cl.vi' due,orbi,coniugeslibcric§,funditus non euer tantur&pereant.fedinpacc ac tranquillirate, iuxtadiuini numim's voluntatcm.conferuen» rur.cui vos rcuerenter comendaros volumus. In calce harum literarum,vt fieri folet, fubfcfi' p tum crar:Quadraginta odouiriDithmarfiar adminiftratorcs.eiuscp incolae vniuerfi, regis dueumcj,proaequitateomniftudiofi Nobler» uantes.Vndecimo calendasIunrj equitumpe» ditumcj;copiaevniuerfae, quaequaternas tur» mas SC legiones ternas efficiebant, horam circi ter nonam antemeridianam in pagum Oerich ftorp.non proeul oppido Itzohoacis Storam

LIBER SECVNDVS. 91 fluuiuirijconucnîunt, adcratq-rexipfc ex duces. Ibiinito confilio ex vfumilitix decretum eft.quo ordincexerciiusingrcdcrctur, & inde moxprocedi ccvptum. P r i m u m o m n i ü a n t c eut fores,quibus ex legionibus fingulis per for tcmdelectisidobuenerat, agmcnanrcccdçre, eositmftens vcftigrjs ala equitum Mauritfo Raiizouioducciniequi, inde cum fofibribus minora tormentacampeftria trahi: poil caduc Schonuefrj ÔC Reimari legioncsinccdcre. In medioprçtorix turmx régisducumq; confpici, exque inftructa quafi adprxlium acic iunctimfeieinferre.hinclegio Valthcrthumbiana fuccedere, poftrcmô Blanccnburgrj turma cil T heodorico ab Hallcqui&ipfccentum circiterducebat équités,agmen clauderc. H o c infti tuto ordinecùm mouifletexercitus, code die, priufquamfolocciderct, infinibus Dithmarfix.inpago Aluerftorp cauramecatus elf. Erat au tem copia* om nés, cquirum circircrquarcrnamillia, peditüfigna quina tricena.cüm primum inhofticum peruetileft. Accefsit poitca cilcohortibusquinis dénis Antonius cornes Oldenburgicus.vcitademum figna peditum quinquagena im pletafint. Legionibus praefecti erât.Volffgangus Schonuefîus,Gulielmus Valterthumbius ÔC Reimarusà Valde. EquitatumducTiabantloachimusBlancenburgius, Mauritius Ranzonius Carj fiUus.ôcThcodoricus

9* BELLI DI THMARSICI eus ab Holle.pter pretorianos régis ducûcfprç feAos,cuiicrât,IohanncsTiuciusDaiius,Ber' tramusSeftcdiuscYBcnediclusab Alcuelr, v c xillifcrcj, Adolphi Grcgorius ab Aleuelc. Por» rô milites transriuü.qui pagum preterfluiete' toriafigerc, équités pagiloccuparc.Noclc v c rö ea,qu«einfccuracft,cxcubiascgcriinrcohor tesduçcfi cquitibusduc Otis,exutatusej. in ca» ftns tumultus aboAodccimagrefribus.ciïin équités excubitores bôbardasdilploderêr.ne» q? tamédetrimentu vllû inferrcnr.Nà v e n i r mi lesquidâin eaftra trépidas, n u n t ia ni tes hoftes jn flationé vigilu inipctû facere. Qtio'riunore exciratus fummus duxhelli,cum tilio Henri» co cxplorabundus prouolauit, feddealiqub hoftiummotu nihilcomperir. A b his poftea, qui diumaeprxfueruntcuftodia-.vnusexiJiis, qui turbç noAurnecaufàm prebuerancinter» ceptuseft. Multi qiioquepoftridie, quam cd ventumchSexarmenris hoitiumequibouescj. abaefti.vndc.vtfit.vtrinquenonnulliautcarfi aut captifüt.cVcircumiacenres aliquot in pro» pinqüocafa?öt tuguria.permilitcs, quanquä iniulTos.facibusillatisexufta. Eodemdie.qui» bus tracraudarexplicandax'},bellirationes co» miflçerant.indietoconucntu inconfiliûiuére, habi caque cum prxfertis de faciendo belli ini» tiodelibcratione, eftconihtutum, vtneprius caftriscxccdercturr quàmdeconfilrjsrebusdj hofh»

LIBER SECVNDVS. % hoftiumexplorato effet eognitum.Itacp de cap tiuis.quotquot eorum incerccpti in manusve neranr.per tormentaquxftioneshabite.cv'qui de hoftium rebus cgnofccrcnt, fpeculatorcs.emifsifunt.Ad n o n u m autcmcalendaslunnipfi delecti belli confiliarii.ductafecumpraciîdio legionc Vakcrthumbrj.cV alaBlancenburgiana,in agrum hoftiiem c'eaftris proficifcuhtur, v t o m n e m vndiquaqucoramoculisfubiicicn docircumueAifpccuIcntur, quibuslocishofiesadoriri, exvfu belliquâprimum&quàm commodifsime conficiendi ht. Très enim oiti/ ninöaufpicandxmipugnationis rationcsinueniebanr.vtautTilcbruggam, autHammâ, auc denique Mcltorpam aggrederentunquod tribus locisillis plane folis (quxfirmioi'aerât Dithmarfîxpropugnacula)itineracfient>qux excampeftri rerrx iitu in paluftra ducerent, eâ9

3

ucobcaufam agreftes maioreprç cxtcrisftu ioôZ cura.praeduclisfofsis valliscfc.cx' aggeribus proieiftis.communiucrant. PrincipioigiturTilebruggam adeunt.quo loco Dithmarfifecundum amnis prxterlabentis traiectum vallosaggeremcppro feexcitauerant: que tarnen munitioadco valida non erat, v t m a i o r ê vim militum ineurfantium fufhncre poffe vidererunlbicum intelligereturxx caftrishoftiu plauftra aliquot rerum variarum.quas tutius afportare cogitarêt,fuppcllectili onufta, in interio-

94

B E L L I

D I T H M A R S I C I

intcriorem plagam fefe rccipere, Hcnricus &£ M.uiritiusRanzourj patrueles minora tonne» ta campcftria, adiun&isfdoppetarrjs, in collé edicioremperducunt.&abeuntium tergaglo' bisemiflîsperfequuntur.feditragemnullâfa» ciunt.In hos vicilsim agrefies denas circicer pi» lasminoribus tormcncisadigunt,&ipfi quo» que damni nihil inferentes. Erant tum milices, eorumcçdudorescVfigniferi, ad confcrendir cum holte manus prompti animis ÔCalacres, vtcpoppugnationisfignildaretur.poftulabät fed fumus duxbelliiniulTu principirpugnfale afubireabnuir. Qjioniä enim municioea traf» tcfu facilisapparebat.cVipfe.furhaeinueterate» cftmilitarisexpcriàtiçdux,naturémilitu noue» rat.primiimeorfiimpetü.quiplerücpacriorÄ feruidiorefTe.acpoftea.&tedio ex moleftiaca» ftroru côcepco.cx" imminutis têporis diuturni» tätemoracp& animis, paulatielanguefcerefo» k e i n oppugnatione difficiliori periclicari vo» lebac.Quamobrëhinc Hammâ difcedût, cp pugnaculû,cûficu ipfo, tûincolarîîopcribus, omniü eius terrae muni cifli m um crar. QuippC deuils id ftrudis aggeribus fofsisqjprxcindu. cVaedificatainfuperturriculaagreftes diligêrif' fime'vallaucrât.quiainpaluftrccvtdidumeft). incolce monftrare folët.in quo Gerhardus du*

Slcfuicefi.se; vti fupçriQrclibro commemoraut mus)

U B E R SECVNDVS. 5>< mus cû omnibus fuis coprjs ,pfligatus cefuscç cft.Quô illis propinquantibus.Dithmarfi impulfis tormentis ingentempilarumgrandinc in eos iaculari.vchementerq; detonare.fed nocerenemini:quicum vicum munitionifubieétumproximcinccdiflenr.in caftra reuerterüt. Inhacterraehoftilis SC munimentorum infpec"tione»perko eorû locorum viae duce vfi (unt, homineDithmarfo.cui Splitreringo nomêerat.qui cum in dirioneducis Adolphi feras glandibus interfeciflet,ante fcfquiannum captus.eoq; temporis intcruallo ad eum vfum in cuftodiahabitus fuerat. Pofterodie, vteius quoquefitum& firmitatem cotemplarentur, Meltorpam eunt.itineriscp monftratoresfecû ducunt.quendamnationcHolfacum, qui é p rend oppidum habitauerat.ôtbcllo ineunte, vtita diHimulatafuga agreftes eluderet, carro argilla onufto eftugerat, Sc Bartoldum Petri Dithmarfum. Is erat patria exul factus, quod in ac"tione,quae ei de legittimaeü popularibus fuerat haeredi täte, cum iniquis iudicum fentctrjscircumuctus iniuriamfibifacftam putaret, ad Camera: Imperialis iudicium prouocaflet. Ad id verö oppidum nihil memorabile geftn, liquidem vnicus tantum equus confoüus.öc à ReinholdoRubeo.patriaDithmarfo, qui in Galliaolim inter Gcrmanosequo meruerar,

«-"»agnas audaciae & roboris viro.inloachimü

Brochr

t>6 BELLI D I T H M A R S ICI Brochcorpium Holfarum.breuiorc bombai'-' pamanuariadifplofa,quales cingulis appcn» di folencimpctus fadusefî. Reuerfi poftridie ad principes cxplorata referüc.&fummusdux belli in tabelladefcriptumexhibet, q u o p a d o &ordineiauc Tilcbruggam.autMeldorpam, alrcrutramearuminuadendam cenfeac, vreß de eo delibererur poftular. Tribus enim o n v ninolocis(vtfxpiusdiximus) quibus in i n t e riorem oram paluftrem adirus pateret, aggre» di hoftes dccrcucrant, in qua? aggreftesmaxi' mis operibusmunitaomnem vim f u a m & r o burcontulcrant.firmisq; vigilum &C tonner m m prxfidnsfingulisnodibus eufrodiebanc, vtibi dcpatria?libertate, defaluce&forrunis fuisfuorumq.quoadquicquam illis viriûad propugnandumfuperefTet.adextremum vfcp cum hoftedimicarenr.Hammam veroomnes firmiorem munitioremc|cxim'mabanc,quàm vrfacileexpugnari poiïèr.Sub idem ferctem» p o r i s p u n d u m nunciusà NicolaoRanzouio incaftra v e n i r , Antonium Oldenburgicum copias fuas Albim eo dic.contra Vedelam op' pidum traicdurum.adfcrens. Quaproptcf itatuirur.ncpriuscaftris, aliquammunirioné hoftilem oppugnaturi cgrcdianrur, quàmis aduenillet: dacisq; ad Nicolaum liccris Henri» eus Ranzouiusfignificat, quibus locisr.omic» cumfuis pernodandumfit, vtq; fceno.auena &vino

LIBEI^ SECVNDVS. 97 dono prxbitishonoretur. Exindedifccptatur inconiilio, ad vcrius primùmoppidicxpugnacioncm ccntandam mihtcseduccre, ronliiitins fi t.Tilebruggx an Mcldorpx. H a nceligic fummusduxbelh.quxcaput regionis hubeba tur.eiuscjconfilr) fuirarionesreddir. Omncs, inquit.qui ante hoc rcmpusDithmarfixbrlhl intuleruntjgraui fit accuratoconfilio,quod loeifummam notitiamtenerent, id oppidum primum omnium, vtcaperent.adorti Ifir.Ete nimeum in vmbilico penc terrf fitum lit,inter duaseius partcs.quasà coeli plagisSudcftranc ScNordeftrantincole vocanr.in quibus duobusomnino locis omne roburcv'viscorum confiuit.cooccupato difiungi&fegregarih©ftes peripiciebant, ne invna caftra vires Utas conterrcnt&coniundianimismaionbus, SC fpefiduciaqscertiore viiftorix.rtpugnarent illis.fecß defenderent, quosdiremptosfaeilius per partes oppriincrc ex debellare poftenr. N ä q; prxtcr oppidü latus nuus tranlucrfo Oceanum influit.ita v t haudmagno negocio SC impendio prohiber! queat.ne ab vna parte laborantibusalr)salrjabaduerfo laterc auxilioaduolent.Prxtcrea compertum eft omnibus.qu» bellicisartibus ÔC vfu valent,milites primo fta •"imimpetu.dumanimi vircsq; intégrât- funt, ••eclaboribusvllisaut moleftns gra'uioribus labefaftasöCcncruat« • ad ardua Sc difficilia

-

H

98 BELLI blTHM ARSlC I qu.vquaefubcundaducere, vciiilsimum 6C tW tilsimum efle:ne d u m minutisleuibuscT.inre' bus conficiendisociumteritur,temporisions gions redio.arTefti, alrjsdjdifticultatibuspreft si.animi eorum &C fpiritus franganrur.Deniei; necilludquidcmoicitanter nobis cogicandü, m a g n a m milites, facilis ab hoitibus reporran» dar victoriaedpem Sehduciam fouere.quodin hommes agrcftes, &rci militaris imperitos, praeliaturifint: Ideoqueanimos, adprimum pugnacdifcrimencx' congreflum, maximcau» daces&ardentes allaturos. Arquifiin muni' lioris loci oppugnarione, conferds manibus, fuperioreshoftibusfucrinc, adreliqua poftea q u x minus oftendent periculi ÔC diniculcads, cos promptiores &confidcdores habebimus. Sin m loco non admodum firmo oppugnan' do,quam prodigiofis corporü viribus, q u a n ' to periculi ÔC mords contemptu, quantaani/ marum rabie &C perdnacia, fepatriamcj;fuam defendanr.cx" periculum fecerint, deardorecx" fiducia prifHna plurimum ipfis deceflurum» quis non videtfProindeadbellumexfenten' da quam felicifsimc terminandum(quodDe' us optimus maximus faxit) ego vnum id ma' xime omnium expedirearbitror, vtpotiusin inuadenda Meldorpa.oppidofarismunitöCt firmo.primùm mihtum,nec dum vllo cafii im m i n u u m & retufam agilitatem experiamur. quam

LIBER SECVNDVS. 90 quam adinï.rmam.TiIebrugga: munitoncni lubeundamconferamusattcramuscj;. Aducr» fus ca Breda Ranzouius.vir fapiês & cloques, aenter difierebat,in ter carcra, quibus diuerU perfuadereconabatur, fie inquiens. Eientm non femel à maionbus nofiris id o p p i d u m infeliccrcirctentatu.vf'.Tîadco, v t e o n r i t o c o » natu non folumdc vmucrla vidoriaeipe dc> pulfi.icdingcnribus etiam acccptisdatïibus, turpiterfugafalutè quaererc coactiimt,cx aiv nahbusnoftrisconfiât, fc'tquanquamfuerint, quiilludviexpugnatum mluair,potefiatem rcdcgerunr:tamcn idoccupatumadeo nihil il* lis profuit, vt poftea ab hoftibus ad internecio nem peneexfi, maxime f x J a m Ce ;iU&uofain calamitatcmfubicrint.Icaquenelimih temeri' tatis exitujdade ahqua infigui ab infida f ortu' "a multftemur.infauftomaioribus&omino-' foloco primas Cxcercitus vires non périclita' daselTe.fedTilebiugge, qucdebilior&minus minus^communitacft.vr.haud magno labo recVpericulofupcraricv capipofic, nemo d e fperec.adinoucndas fuadeo. N a m fi iemcl mi' htesproiperc cum agrefiibus manusconrulcrint.adrdiquaftrenuc &audaderconficicr.da eddentur multö paratiores atque agiliorcs.cx" quancum ipfis fiducie ac alacntatisaccreuerit, 'antum hoftibus detrahetur:qui,eoloco,ano fois ocçupatQ.armema gregesque fuos in inte H H r

5>i BELLI DITHMARSICI triora terre recipere cogen tur. Q u o d mcum'cô' filium fi vobis ( v t i o p t o & fpero)probabitur, ca hoftiû munitio breui momcnto.cV non maonolabore5tiac"tura militum, i n m a n u s n o / Srasdeueniet. Aliquot enim equitûpcditùm-» que figna ad Henricum fratrcmmeum,qui Ei' dora* fluminis ripas cum magna incolariî manu cuuodit, nocftu tranfmittite, vtis cum fuis traiecto amne à tergo in hoftcs irruat, ÔC nos à fronte adoriemur,ita haud difficultcr cVIabo' riofc(Deoconatumnoitrîï profpcrante)occti pabimus. Erathic Breda princepslcnatusc*' oratorum apud Iohannem ducem, magnxc? a u t o m a t i s a nominis v i r , cumipfa grandis çtatis prxrogariua, t u m q u o d l o n g o rerû vfi» ÔC cxpcriêciaiudicfj exquifici, prudenciçcB perfpicacis fenexeuafiflecrcdcrctur.facüdiacjjpol Icrct.Atinbello&militiaidcm minusfelix lia bebatur.quodabrjsolim, qui duccGeorgio Schcnkio, Cxfarisiulïu,Phrifixoppidulum. Damobfidione rinxeranr.cumadeamfoluê' dam cum coprjs à Chriftïano Daniaercgc mif' fuseflet.captusfuerat. Inbcllo itcmeiufdem re gis contra Lubccenfes, cum in Dania eius ope' ramilitari vteretur, inpotcuatem comitisOl' dêburgicicaptiuusdeucnerat. Ca?terùm vieil tum prxualuitcçfummi ducisbelli fcntcntiai eacparege defignato principibuscp cxcxrero* rum quocj fuftragrjs cft approbatajfic v t difce dens

LIBER SECVNDVS.
j>î BELLI DITHMARSICI rereoporreret.eacf;ratione virescomm difiû' gerenrur.Ncq;fefellirpofrea o p i n i o . N a m qui ï]s locis cran t.cum hoftes ad fe ne ccrncrcr, alio rum opem implorabanr.cVacccnfiscvtconuc' ncraOïgnibusfignificarioncm facicbant.Pon' tes praetera naualcs,cr
LIBER SECVNDVS. 94 gnibus faccrer.ct' fi parsquarpiammuniriones nâfgedcrecur, vtrjeliqui ccrtiorcseiusfierip>of «êr,principes vicinâoppidomolâ.qjgenushis locis vfirate vêro.in exerçalôgiufculcbrachia ddarOtÇireurnâguotur) illatisfacibus fuccen» dcrîxDuhxcagerenrur.quartocalcndasIunrj Oldêburgicusad Hogafpâ pagû copias fijas recciilui^vndecollecrisvafiscuportndie mo» uifTr, code die nropc'vicum Tinfbiirrdiû.qui ab Aluerfiorpdimidiodiftatmiliari.inhofiico côtedic.quinus iamcafins cdpcrucnicns.Sub idêtcpusad principes SibafiianusErfamcnus Lubeccnfiumlegarus, quibuseraràfccrerisin caftra venir. Is Ciuiratis lue nominell rarioncs vllaeirdri poffent,vt.pacads vrrincftanimis <^ pace fada.ab armis difeedererur/e interceffurû: ofierebat, permilTuqjducumrlammammini" nifirum fuum mifit commeatum expetens. Quem dariscum in ufum literis imperrauic, q u i b u s agrefles arroganter fubiiri» pferant: N o s fummi duces , praefedti, & ad» miniftratorcs belli nunc temporis Hammae commoranres. Eius autemminirrercum fub prxfdio, q u o tutior effet, eo deducere» tur, leui curn hofiibus concrado certamine pugnacum. Cecideruncex Dithmarfis non nujli, ex Holfacis vnus duntaxatignobilis & gregarius equcSjcV icftus prçterea glande no» bihsLuncburgicus ex familîaSporchia, fcd

\

«tf BELLI DITHMARSICI viilnerenon lethali.Erfamcnus v e r ô , quiain' celligcbat .principes oppugnationem p r o p c diem aufptcaturos, mcpropter intcrcelsiorté fuaquicquam intcrmitterc vellc, libère tutocjl abeundi acccpralicentia, caftris exccdcnsdo' m u m rc u e rfu s cft. Itacfi vr fta ru t u in cra r,p oftrfe diecakndasIunr), vergenteinoccafuinSole, horatncircirerkxcamcaftriscxitumcft. Primi viam ingredi foflbrcs, coscomitari a l a T h c o ' dorici ab Hallc.cumcolioriibusquatcrnis.iiv d« roi meta curulia p r c i n o u c ri | c fu; ponts lui u lcsvehi,hincpra»toria inferrifigna, p o ' ftrcmo logiones terne lucccdcrc. inter cas prx-k barSchonucfiana, Jiancin mcdio Reimarnsi V a de cxcipicbat.extrcma occupabat Valtcr' tfuimbius. Atfnmmus duxbelli Ranzouius, cum ngnis quatuor ôi magifirocaftroiü pro greßus, Iccündum collcm damnatorum fiqv plii ns d rfigtiaturri vallos.aliacp fubitaria mu* Ii im •-. ;. , quam potcft occufdfsimc, p o f c i r . P o r r o S c ionueiius,cüm foflbnbus nounullis & vixduce BartoIdoPcrri,primus pontes na' uales traducit, cVadhoftium munitioncm pV netrat. c u m reliqux duxlcgiones & équités Tlieodoriti ab Hallen infcquuntur.Sed nimia vfus feftinationc Schönnen us.dum fperar,aiv tcquamdilucefcat.fe pontes iadurum.in cxtrc smim > iras pcriculum cum kgionckfej/rxci-' puacA'bieniniomnem icincns diftkulcatern


LIBER SECVNDVS. ç6 eoadminitulo iam fuperauii, & v î e d u x B a ^ ' toIdllS.quodab vn.i munirionis parte hoftes Vfhcmi nccrtormcntis infcftarcnr.accedcnccs, Vtequum aîccndcrcr, quem pedihus abieiîs à tcraorfliqucrar,cflctrctrooreluis,pcr mil item Duhmarium.qui fitum loti ignorabat, q u o d per duiturnâ eius ex Dnbmarfia abfcntiam fofeeeo locOi quo antra nulle fucrâr,client ex* citata-.in profundasfolTas caecasefc voragincs opinione declinandi icftus tormentorîi abdu» cm:r Indcmilitibus,collotcniisabibrbêribus vndis.fcrceriatandurn fuit,adeö v t m i r u m lit, quomoclo fmeriennt.Fnimuciö mil 1 licodo ricusabHall, tum rurma fuafuperatis foffi's eoaduolans.palant bus matureopem tulilsec vniucrfäcalcgiooccidioneoccifa fuiflct. Isin dirlicili ÔC pcriculofo illocertamine, quomili» tcs.quod.madcfacto aquispuluerc pyrio.ftlo pctis v t i non poficnt.bisabaggrcftibiis rcic» eti (tint, rraiccTö pila crure vulnus accepir. Sthôueiîusquodjidumoptimi fi'mul ducis ÔC mi!ins fortifsimi munus ieduloimplct,fuosdj cùm voce tum cxcmplo incitans.frameain l i o fies ftrenue rcgcrit.Drcui a n e o tormen to,qua» fifemifalcone trarjcitur: ex quo vulncrequar» topoftdicmortem obrjc. N c c m o r a rcliquae m o x fuccedu nt legioncs, atroxej; illic ÔC cruen» tuni valde oriturcertamen, quo diu ancipiti, adfefquihoram circiter difploßs continent.ee H v

97 BELLI DITHMARSICI vcri ncfc tormentis &C bombardis accerrimc pu gnatumeft.Tandem veroDitlimarfi cxhaufti viribus,pedemcprefeientcs,in fugam fcfe conricinr.milircspcrmunitionc luhruntesinoppi dum irrumpüt. Dum hxcincerraxquato di' fcriminepugnadurarct.molaad oppidü, vc» conucnerac, iniecto ignc per Hcnricum Rattj zouium incenditur.vteo confpecrofigno O b denburgici accedere, focrjscf; fubfidio venire maturarent.Ita namefecrar conitirurum.vt tri' bus fimul locis oppidanos aggedorenruM latercSclionuclius, atergoOldcnbiirgicus,à ironre Räzouius l'ummus dux belli, ( um rr<;c &pn'ncipibus. Cui rcioprimo confilioinltv tuta»,prxterfiduciam lr.oraailatacft,dumilli lentius, quam rescxigcrcr.in r faciunt.Ferunc pencs milirescius rr.ora: culpamfuifle, qui progredi aliquandiu recul.uierint. Ac lohannes Ranzouius &C Vrisbergius, dum infoflls fuperandis Sthonuefiani labprarent, diredis prius in hoftes impulfisque cormentis vniuerfis, pedeftres quatuor exhor' tati.cohortes exeonftituro recta in oppidum jmpetum fecerunt. Ipfe Ranzouius ingen' tis indomitique animi &C inuictae fortitudi' nis praeclarusdux, vtlegioncm in profunde» luto fofsisque haerentem oportuno & renv peftiuo auxilio fubkuarer, equo fe in pede» des demittens, prima in acic incer milices auda-

LIBER SECVNDVS. S audacifsimç dimicauir. E o ctcnimmodo mi» lires nonnihikuncTâtespudore fimul &emu» hrioncncccndi pofTepuc.bat, nefefummum ducembcllt pcdibus in hoftes intrépide va» dentem dcfticiiilTe, minuscf ftrenuoeonfiden» ter r«iitie(Teoerhiberer,rur.Nccjuc cnim dece» pitopinio. N a m moxeoneirato vchcircnrcr inucctiimperii milites, pcllcndiscfcagrcftibus pcrtinacitcrincumbcnres,tametfi hi membris rorofislacertisquc grandibus, & viribus in» dcfefsis.quànrum à \ iris forribus in exrrcmo falutis diferiminc pofiris ficripracftariqnc'po» tiiir,obftinatifsimcpi!gnarenrpropcllerenrcp, nceftartoncs Tuas quam quifpueforritusciTet, fugadcfcrere:fcd rorporibus reocre cogitarér, cum ne v n o quidem confeAi vulnere ad rer» ram ftatim pronicaderent: tamen nudato tan» dem propugnaiorum coronafuperatoep val» l o , & portis rcfraAis, in oppidum irruerunr. Quoexpugnato portiscî; reclufis, côfeftim A » dolphus tribus quatuorue comicarus equitibusinuehitur.poitcil rexcfi ala prçroria ex H ê rico Rârouiodnde vtracp duefi turma. In pri» nioirrûpêriûfurorc &Cimpetu.quicquidin o p pido eiusep cire uitu repertum, trucidatum cfi, viaeep omncs.platcac &' domus, cruorc fardarae cxfuneribusrepletar. N c c iplis quidem fxmi» •lis parfum, cum multx earum ab indignan» te milite interficerentur, phiresoppido exige» fentur.Nâ Si tunc.cum cefi fpoliarcntur.cx'an,, 9

99 BELLI DITHMARSICI cVanrca exploraro eratcognitum nonnullas exipfis indutasarmisviriscj?immifias, füpri quam animus mulicbris Sc naturaferrct, pro ftationibuspradiatas efle, fxminamq; vnaffl inilitesduos vnumpoftalterum cultro con' fodiiTe.Itaincrcdibilislibcrtatis patriçcp amor o m n c m i n n a t a m coinfcxu mollitiem <Séfor' mi'dincfuperauir. Ccciderunt autcm inca Qm pidi cxpugnationCjCxDidimarfiscircitcr qua dragcntos,ab altera parte ,&Z qui in pugnaca fifunt.&poftex vulneribus obierunr.penc cm tum,interquos fuitlohanncs Strugmanus D a nus,milicum prarfeclus. Occubuit quocju<* Volflgangus Schonucfius, vti diximus.con' ftantianimofStcgregixfidedux, ßC Danicüs Ranzoifrj prxfecti militum fignifer grauitef fauciatus. Ènirnucrd, nififegniscamilitumin accclerandointcrcefsifletceilatio.&.quodccre tum cratmodojtriplcxeodem teinporeincho atafuifletoppugnario.conclufis vndiquaqu« agreftibusnullaeffugiendi patuifletvia, SCad v n u m o m n e s , q u o t q u o t i n oppidoeflentde^ prchenfi.in hoftium manus deucniiTent.Atqu« cquitum ineurfu auerfaoppidi parteeieefti,io fugam fefe crfudcrunt.eo derlexere,qu6 Olderi burgicus cum fi is aduentabat. Hi figna noué explicantes, viccnacirciter torrnenragrandia fecumduclabaneßccumelabendi viamaliannullam confpkerent, recta in comiten»

ibant

LIBER SECVNDVS. 100 ibant. Inquosequitatusdelatusimpctumfe» cir,Mauritrjq;Ranzourj alaad treccntos eorfî cecîdit,& tormcnta praetcrea parua grandiaqj quincp & vigin:i,cl' magna vipulueris ad tor» menra impellenda pcrfcAi, fignacp non pauca ademit.Ita tertio Nonas luni] ante horamvn» decimam diuturnam Meldorpa capra expug» nara eft.eiuscp propugnatorcs & i n c o l x , parti iiitcrfeÂiautcapti.partimfugaelapfifût.ftete» realiquantifpcrinitruAaacie in oppidomili» tes, quodagreftes ad amnicultim quêdamex fugacôfluere conglobaricçnunciarcntur, fed r)s(vtdicftumcfoperimmmiffos équités difie» Ais.permiiTum militibus ad dircptionemôc* praedam difcurrere.Hi vero ingruente vefpe» raoppidoegreffi.propc illud feptecrioné ver» fus foris confederunt, intus remanentibusc» quitibus.Oldenburgicusin pago Amcfphur» to in Aufiralë à Mel dorpa plagâ tctcdicncc n» eul inde Mauritius Ranzouius. Infequentidie propter contentioneminter équités peditesefj ortamdepreda, quam omnisgenerisopima cVvariam (namco accolje,vtinlocumtutiorê ad primum belli motum opes fortunascg fuas omnes contulerant)nacfti erant.in oppido m o «*a tra&a eft .Milites enim, quia fuo po» tifsimumpericulo& labore eiusdieivitftoria ftetifTet.dum ipfi propter perpétuas interiacê» tes foiTas cquis adadis h ofti cladcm inferre nô ...

„

.c

toi BELLI DITHMARSICI poffent.exclulisequitibus predamquocfconv ncm fibi vendicabanr.Scd eo graui cx pcriculo fo tumultu cvix enim praefcAorum lnterturfü tSC übceftatioibus contineri porcfanc, neadar» m a confternari in fefe vcrrcrentur ) printipö imperioatque autoricate vtcunqucledaco.to fiicurum, vt pofiridie vuiuetfa:copia;oppido Brunsbutcehoadmouerentur. Idvero, quod liclioraelTenr capta confilia , in tcrtium die m rcicAum dilarumque eft. Quippe RciUiarusi Valde ciî cohorte vrta & Blanthenburgius eil equirum ala.ad Nicolaum Ranzouiiun Albis fluminisripastcneiitem miffi, vtiuiitftiseum eo viribus.quando fummus belli duxà fron» te cum maiorc cxccrticus inole expugnando Brunsburtclio ineumberer, ipft à tergo im» prefsionem faecrenr. N a m q u c hoftes cirtum» uallatos vndiquefaciliusoppriiui,cx:intercIu» fo ita adieu , ncrcliqui Dithmarfi fubfidio &C fuppcrrjs ferendis aduolarent, prohibe» ri pofle iudicabant. Hi igitur Dithmarfia egrefsi, capto per Holfatiam cireuitu, neid» q u o d agere animis deftinauerant , ab agre» nibus animaduerteretur, ad Nicolaum p C ucniunc. Intcrca temporis caftra i n l p c Aa , mortui collcAi numeratique fepultf» rae traditi funt, obiterque deiiberatum, de impedimentis quid ageretur, &C porrö ho» ftcs,quiin Hamma alrjsquc lotis Dithmarfi*

alrio»

LIBER SECVNDVS. toi altioribus fefe communiucrant, q u o m o d o client inuadendi, Schonueln quoquc dciunâicadauer, quemadmodum îpfe vitaexcédons rogauerat, inHolfatiam alportatum, cv honoriiKc' vtdecuit.ltzolioa? tumulatum cft. Deduxcrunt équitésquadraginta, quos principes ad id muncris obeundum dclegcrant. Quia enim agreftes vias omnes &C itincra, vt commeatum intercluderent, pofitis diligenter vbique cuftodrjs obfederant, Vcrebancur, fi cadauer forte interceptum in manus couim peruenifler. , ne in id more fuo fauitiam immaniter exercèrent. In eius locum Chrifiophorus Vrisbcrgius legioni praefedus eft. Hune principes defignaueranc, tametfi omnium ferc animi in D a niclcm Ranzouitim , forrem cX tgregium virumjefTentprodinati, cumque, vtpraccla>"a gencris nobilitate & fingulari militiae ftudio confpicuum , praefectura ea digniff'mum iudicarent : tarnen is in gratiarn régis , etiai:i refragantibus nonnihil militibus ,ipfi praelatuscft, ne p e r R a n z o u i o s o m nia eo bello ftare &C adminiftrari viderenUir. P o r r o ex captiuis cognitum, habuifle agreftes clandeftinum in caftris principum 'peculatorcm, qui ipfîsretulerit, confiituilfe principes nocte ea, quae expugnarionem Melqorpae anteccisir, modicum militum cquitumcjj

toj BELLI DITHMARSICI rumdj agmen Tilcbruggam mittere, quiibl hoftes congrcdiendodilnnercnt.rcîiquis verô copiasomnes quam occuhifsimc'ad Hammâ inuadendâducerc. Quamobremmiiilsccius oppididefcnfores habitatorcscpeadem Ii uim noeteadMcltorpanos, quiaeanunciaren ,3t tampraefenti imminente p e r i c u l o e x p j e î o o ' p c m implorarcnt.eorüauccm c numéro quin» gentos omni armorum gencre pro more luO inftrucftifsimos, vixditm oriente Sole.éb pro-* feiftoscflc.Ea varia opinionedelufi agrcfk-s.irn pellen te proculdubio diuini numinis ira,Se ad penam iam pridem meritam votante,fuum ip forum oppidum prxfidio eodetracftonuda' runc.Exquoinrclligitur, q u a m falubri 5c" vtili confilio deerctum luerit, vcemilTis nonnullis eopijs.inuadcdiillas munitiones fpeciesagre fiibus prçbcrcrur.qui hoc modo decepri alq a» Irjsopem maturam, vtncccfsitas poftularer, ferre nequiuerint.Ecenimeftcrcdib]ie,ft vnum in locum confociaci omnés vires fuas & robuf contuhfîent, potuifTecosaliquam fortaflecla' demhom'bus inferre, au teerte maiorctonariii tx fucceiTu minus infelicifcfedefendere.&diffi' ciÜorem multoluduofioremdjaducrfarnsen» cerc victoriam.Terfio poflcapram Mcldorpä die.fummusduxbclÜcum cohortibus legio' nanis,01dcnburgici,Vrisbcrgii,& Valtcrtliîî' brj.quibus cum alafua aderat'Mauri t; us Ran', zouius

LIBER SECVNDVS. 104 «ouius, m o t i î caftris oppido exccdit, & ad rtu u l u m q u c n d a m , v b i aquabaimir agreftes, «Scmunitionem fecerant, haud procul Brunfbuttelio conlïdet. Q u o c u m propnis «icçefsifl fent.fpeculatur^quarationeiub exortam pri"ttùm Jucem rectifsimè oppugnarent, e q u t u Vrisbergij, q u o vehebatur, glande .'clopetto emilîà, interricitur. At poftridie, qui dies erac fèptimuslduum Iunij.prouecu' vlteriusiçcun d u m A l b i m . v t lioftem aggrederentur.fabuloftam & f a t i s f o l i d ü i n i i e n i n n t v a d i i m , vbi n u l luni anrea fuerat.Idconfpicati agreftes, p r o tinusdefertis m u m t i o n i b u s fugam arripiunt : m quosadaftis equis fefe inferunt équités, «Se nonnulli q u o q u e milites per circuitum v i a m jntercipientes ièfe obijciunt : ita v t i l l o e t i a m dieadquadringentos eorumc*fi & profiigati fint, fignum vnicum ereptum. Agreftes verö Vehementer f u g s inftiterunt, vt. infequent'Uin vim euaderent, Erant fuperioribus d i e bus plauftra militari annoiu onufta ab his -"niilta intercepta, fuerilntquc commeantibus x caftris a d m o d u m infefti, & imprimis n o b i | m regium p i i e r u m . e x g e n t i l i t i o Q u a l j o r i i m Holfàtiaftemmateà Rege literasadreginam •""•«remdeferentem, d u o b u s m e d i u m g l o b u •> traufadegerant. Ncque ex vulnere tarnen ftatim vitadefecit, fedab eoinfaufto i p l ï l o c o , ^••i circa m o l e n d i n u fuit a d d i n y d n m i à M c l I Jorpa s

e

i n

s

t.

lof BEt,LI DITHM ARSIC I dorpamiiiarc,in vliginem fine lacunam pain-ftrem euadens, l i t e n s in col um es régi prçtulit alceroquepoftdiianiiviam elflauit.Ä: Mcldorp x h u m a t u s cft. Cauerùm fummus belliduXr cum Iegione- Oldenburgica Brunsbutteiiurr» adortus, id vicapit, b o m i n u m autem fcrène-' m i n e m reperit, quôd omncs cjpta fuga il Ii n«> metu hoftium profugerant. Nicolaus quoqu« Ranzouius>vbi de coniïhjs iociorum accepi"> c u m Reimaro à Valde & Bl.mcheburgo, ex Vilftermarfîse rinibus copias co ftatim traduxi'' Blanchenburgi autem tuntiam fummus du* belli.quo fîrmioreilla prarlidio tenerentur, principes in caftra rem i fit. At milites,cum tarn profperaconatibus illorumfortunaafptrare"' excurrere prxdasque agere cœperunt, impri' mis O l d e n b u r g i c i . Q u o temporis momcntt" cum Valterthuinbius q t i o q u e c u m fuis fupcf ueniret.qui horis antemendianis boites ant«' uertens fefeipfis obiecerat, cary interuement-" mora poft focios nonnihil fuerat relictus.eii ' fcfoppetarij Oldenbnrgicis fefe coniungun*' & iniufsi in hoftes progrediuntur, exiftima" ' tes, fe agreftes penitus fuga difijcere& c o n c i ^ ' re pofTe,Sed,quoniam horam circiter oclaua a u t n o n a m iam vefpera praecipitabat,belli àti* c u m Oldenburgico alijsque prçfectis r e l i q » ' milites educere noluit, verum communibu^ furTragijs decreuerunt,fub p r i m ä cxorta* d" 1

1

01

0

1

1

lucefl

LIBER SECVNDVS. io* l u c e m o m n i i l l . u a vi hoftes lacefTtrcpugnxqj aleam fubire. In oppido itaq; belli praefectus cum Oldenburgico perno&auit, V a l t e r t h u m bius ad pagum proximum tentoria rîxit. Hadem noifte BÎancheburgi v i c a n u s cum dueentis equitibusex caftris praetorijs Bocclenburgum mittitur, vt,quihoftjurn i M a c fugiendo manus milicum euaderem,eosipfeturmafua exciperetconficeretq;. Q u a m ad rem & M a u r i eius R.inzouius, c u m delcaaueccntorüecjuit u m ala\ i n l o c a terra: aridioraàpatruoducç belli collocatus eft. l t a ^ inalbcfcec« cœlo, para tisadpugnäanimis.ftacirn moucri cceptû: fed boftiûpars maximaiam noctu ^ifugcrat. Q u a dringend circiter agreflcs, c û p u e r o r û i n i b e l l i u m & mulicrû turbs,ad cafas duas.qux totas paludecx aquis penitus circûfundebitur, con fluxerât.ducliscp fofsis, âc fubitarijs factis m a ^Uionibus.ex piauilris coa&is.cétorùb.firagu. *is,cu Jcitris, aliâqj materia ^ m i f c u a , vt quftp *°ts] jobtuierat, intra eas aduerfus hoflilem y'irn & impetû fefe côdncreiX defendere parafant.Poiteaquäauce legionibus vndicjuaqî cirUndari,cx quafi indaginc fé claudi Confpiciût, P o t i n u s a r m a a b i j c i ü t , & fineconditione vlla jffededût, Quos R a n z o u i u s d u x belli vbiviJ"etnudosatcp inermes m a x i m e eflehomuncu °*»f«bitö rem omnem ad principes defert. dum ita g e r u m u r . r e x c u m Iohanneduce c

r

I

a

Holfa-

107 B E L L I DITHM A RSICI Holfatix fuperuenit, atque ftatim , fubount« gcnerofum atrp fublimcm eius animum commiferatione, vc data impunitate in gratiam recipiat.calamitate & miferia illorum permou*' tur.Nequetunctamen certi quicquam de ci" pciuis dccernitur, ademptaty eodem die hofti' bus amea tormenta campeftna feptem. Poftridie eius diei.cum hanc ob caqfam in confiliur"* effet ventum,rcs<]jmulcum difceptaretur.du' ces ambo annis animiscj; florentes, cum not"' nullis oratorum fuorum ( inter quos er;in Breda Ranzouius 6c Bertramus Seftedius ) fi"' eile permififTent, mox interfectos fuifle : nempetamexecrabili&fama, nullamque cl* mentiam pro mérita ex gerne prognati.totp""* claris & illuftribus maiorum fuorum anim ' q'uafi inferix.cflent mactati. Tandem vero cit " Ranzouius rcuerfus huic deliberationi int« "' ueniret.diceretqj crudele omnino de Tyrann ' cum efle, eiufmodi homines dediticios tru ''. dare, eiiisqj fententix rex accederet, vnani" ' conlenfu eft ftatutum :vt, primoribus exe""' ptis, qui in Holfatiamtraducti diueriis i n a r f hus.ad exitum belli cuftodix traderentur, ' (lUOiUU V A i i u m w w " f

v t

1

)S

1

1

1

1

c

1

fC

-•1/ 0

liquamultitudo aceruatim, cum Iiberis co iugibufque, in naues collata Albim traijce^ tur.Itavnius ferè hominis clementiore i" , ein ijsomnibusvitaimpetrara, & tot anind ^ prxfcntt morte fsruat* funt mandatumtf

gatofummi ducis belli, vt is eam rem procuraret,& miffa iuranicnti f o r m u l a , i n q u ä c o n ceptis verbis captiui iurarent, p r i u i q u a m d i mitterentur. Poftea placuit m o x omnibus, vt tempore pomeridiano in fenatum redirent, confiiltarentq; redaâa iam in poteftatem a u ftrali Dtthmarïix plaga, qua rattone hoftes.qui inoppofitaora boreaü.collatis ce omnib.fui» ' virib.diligentifsimèfefefirrnifsimeî-pcômuni uiflTen t,& extremâ ibi fortunâ fuam periclitari ftatuerent, porrb inuaderc Se petfequi oporteret. Eodé tempore quidâ ex ftatione v i g i l u m Dichmarlicorum ad hoftes transfugit, quo refcrentecognitüeft.ftatuiffepriori nofle agreftes.incenlb per midieres oppido, in caftra pras toriarepentino faftoimpetu inuadere, in q u i bus ad Meldorpam principes cum mediocri prajfidioremanferant : fed d u m i n i t i n e r e f u i f fent, oborto inter cos terrore, fupra centuni abie&is armisrebusrp o m n i b u s in pedes fe con •ecifiTe & profugiiTe. Q u a r e deieftosanimis per turbatosqjcaîteros incepto deftitiffè, & mox, quovenerant, regreirosefle. Eius conlîlij.t.u «etfivanicx irriti, haud abfurdae tarnen fueu n t rationes.Sciebant enim agreftes, maximâ copiarum partem fortifsimamq} indc abduftam eiTe, eamty duntaxat legionem prxfidio caftris reliclam, qua: nuper in oppugnatione Heidorp«, amifsispluribus viris egregijs »Sc I} fortin

r

te? BELLI D I T H M A RSlCl forrihus, vehementer imminuta attenuaraty graue * uinusaccepiiftr.ita vteam facile fupera r i & o p p r i t n : pofie.minimèdifrîderent.Prasterea vnico faltem hoc modo,(îeo.icccpto rumo re hoftcs irrito congru ccep .i$ab'îftere,& ad de fenfionem «Se fubfîdium priocipum ecleriter rauerti cogerentur,fe ftiis;n fupremo verfan* î i b u s diferimine opem ferre poifc,perfpicieban t. Neqj faneabhorret omnino à vero, quem a d m o d u m aptius vtiliûsuc tum nihil abipiîs quiuitexcogitari, itacuentum quoq) pro votis féliciter potuirTe rcfpondere, fieo m o d o . q i i o eratdelibcrata res.gefta & adminiûrata FnifT«*c. Reuerfoauté in caitra lfg.no fummi dutis belli, vehemens cv turbulCta denno depr.rda contécioexarlît his.vr diuideretur, illis.vt venderetur.flagitâtibus.Et quanquâ principes,quiC* quid ad eos cum iure ftio.tüequitatus pretorin i nomine, redire poflet, id omne vitro ipiîsrmitteréteondonarentep; tamen ntq; ita fubof> t u s in caftris tumulcus côpefci & cohiberi pc»' t u i t . In eam d e m û a b o m n i b u s fentcntiâiturn confenfumi]; eft, vt iîngulis cxdecurijs fingulj J5dç prç/etti deligerétur,qni in caftris ad parti" dû intérim cxuuias m a n : r é c : eocjjpacloturb-" fedata e f t . Q u a r e pregredi & boftem, don« o m n i n o eflet promgatus vi&usfy, profequi de* cernitur . Imprimis per deleftos belli c o n ^ ' l i a n o s , h * c ratio inita & inftituta . Oldefl' c

bürg"

burgicuscum equitatu peditatuqjfuo.écMauricij Ranzouij turma, in principum caftra ad M d d o r p a m rcnerteretur, ibi fubfjftcret, <X tormentorum cuftodiam agcrcr. Idibus d e i n , delunij.curn primùm dilnxiffet.hoftib.fimu.. lato fefe oftcnderet, quafi Hcmmingftadium, ad id oppidii oppugnandum.omnibus viribus contendcre.viam'qjeb fercntem ingredi vellet, vbilohannis Danorum régis vniuerfus o l i m exercituscarfusfusûfcjueeft : vtiitahoftib.fufpicioiniiceretur, ipfos quoq? eadem via îllos aggredi cogitare. Pi idie autcm Idus tcrnx c u m principibus iegiiines.cx ala Blancbcnburgi, h o ram circitertertiâ vel quartam àmeridie.reftà Tilebruggam irent, ecfaih loco in hoftes impc tu factoirruerent. At bisadtierfatusOldenbur gicusconfilium turbauit.qui morariincaftris abnuit.vt pro fe quocpaliquam bello gloriam fibi venaretur.necdcfes âc quietus alieni l a b o ' s bcllifyfpcclator in tentoriis delitefceret. E x e]uoillud i n c o m m o d i confecuturh, q u a n d o quidem facta cômutatione V a l t e r t h u m b i u m cum fuis ad caftrorum tormentorumrp cuftodiam reiinqviereoportuit, & milites potando fefelargiusaliquantoinuitaffént.vtplurimi ex ipfis in c^ftrispermanferint, nec dimidia par», Vexillû quifquefuû.fit i n f e c u t a . Q i i x r c s p r i n 'pibuscaufam prx-buit, vt diutius in itincre l**r«rent, d u m reliqui aducnifent. Milites I 4 cnim. r

c

ni B E L L ! D I T H M ARS I C I cnim,quotqucu in via iamerant.fcmcl atqj iterutn iijjna intentes, progredi reeufabant, ita vt rex vJic^lcncerincandefcercf-.diceretcfjad circumftanecs,ncbxilones eos facturos, vt belli­ g-rare i m p o f k r u m fe peeniteret. Luberet q u i ­ dem,aiebat, in bellica hac palxftra exerceri vet fariqjdiutius, fedeijciamanimo eas cogitationes. Saluta illis funt ftipendia , obligati funt nobis, fthas turbas concitant : quid facerent, fî nos obftrifti iplîs aut obsratielTemus^Enim tierö.deprxdaquödaliercantur, ad nos quid attinet f Exindeimperatum iîgniferis, vt prarlatis vexillis iph* progrederentur,quo vifo.mil k e * a d c o n t i n u a n d u m i t e r excitabantur : ideß «o ordine confcclum. Primam aciem efficielut a'a ßlanchenburgi, ei Vritzbergius cum legione Sdionuefiano fuccedebat,tormcntifty duodenis minoribus, nee non pontibusnauaJibus vniuerfis & foffbribus.In medio cquitabanc principes c u m t u r m i s prxtorianis, ca» r e i i q u x dua* legiones comitabantur, agmen claud.ebatequitatus O l d e n b u r g i c u s . Iterverà extendentes in veteracaftra a d p a g u m Aluerftorp direxerunt, q u o d illic potesnauales nönuilos reJiquuTent, eoque in loco aliquantü" f u n t c ö m o t a t i . I b i prxfecli tribums milieu*!» & decurionihns denunciant, p r x d a m poftb eius fore, qui eam abhofte eepiftet : co tarn-" pacte» & conditione, vt ne am« ad p r x d a m ' a<:

11

0 1

feur-

fcurfus fieret.quàm hoftis effet profligatus.Vix ortaïuce,reliais caftris T i l e b r u g g * approperant, quam dupiici oppugnatione aggredi in confîiio erat decrctum.Ranzouiusautem j r a : fedusbclli, coniitantihus nonnullis, propius cquoadueßtis, fpeculatur, qua parte m u n i t i o hotiilistutifsimè inuadi pofsit.Eaerat v n i c u m faite m propugnaculum , aggere pra-ducto & palude voraginofa foffaq;munitum, ad q u o d vnicusomninoerataditus, in quem tormenta fiia agrcftescontulcrant. G l o r i a b a n t u r i l l i , h o ftes fuos co loco fjepius à fe profligatos & deletosefTe, c u m irrumpere tencauiffent. Q u o d fi tuncquocpHoIfatiincautiusincam feviam i n tulilfent, ncc ipfifuga deferuiffent munitionc, fjrtâfsisdetrimcnto Cx clade aliqua infigniafficerepotuiffent. Aderantauté rari projrugnatores, qui cuftodiaiduntaxaterantrelicli.cum reliquidccepti errore Hemmingftadium c o n . fluxiirent.vtfuisfuppetiasferrent.in quos illic o m n i mole irruituroshoftes credebant. Uli v bi vident hoftes acccdere propuis, extemplo mtmitione dcferta in fugam précipites fe con_ ferunt : milites verègregatim iugruentes iter fibi vi aperiunt.aggeremqjdemoIiimtur.Subit 'ntcr primos ipfc f u m m u s d u x belli pluribus «omitatus.viaq} facta penetrantes cû ad v i c u m quendam peruenilTcnt, ibijnonnullos ex.agrc. ftibus offendunt,quorû pa rte m a x i m a interfc.

1

5


IIJ B E L L I DITHMARSrCI ela, ex fuis quoq; aliquot glandib. traieftos defîderant. Interea curhàfâ fua BJanchenburgai aduenit. Habebat multis indicés pro compert o & e x p l o r a t o Ranzouius, pagumeumc« opp i d u m Héidam nihil intcrefie.vbi hoftcs ex fuga refiftere,& in arma fèfe colligcrepoiTent.prg t e r v n u m a m n i c u l u m , quem propter palus effet. At quiaitineris monltrator nulluscrat iw promptu, (exploratoresenim pofttergum pr» culaberant,) eum filins Henricus Ranzouius, cjiio cum Haruardus Langiiis erat.fubmonuit» "mil i t e m f e c x i t i n e r e allocutû eile, qui notam ïîbi via dicerct.Hoc milite duce cum quinqua« ginra fermcequicib. ebcontendit, repertusty» quem diximus.amniculiis defertus, quotra ei t o . p e r n u n c i û Bl-mchcnhurgo (ignilicat, aninictilum àfe tenei i.vtq? accederc ma'curet.hoftatur. Regem quoq; ducesrpde eo ccrtiorcsfjcit, qui non d m morati, ccleritervltraamnerri profequun tu r.Lurup equitatuspcnèvniuerfu* tranfmifcrat.militum vero pleriqjpofttergurfl aberantlongius.cum ad pernoc'tandü in opp'doHeida,(neqjenim ineffc qucnquam arbitrabantur.qui contra fearma fumerc audcret) 1°eaatqjhofpitia inter fefortiriinftïtuuntiortaty inter cohortiû turmarumqjpra-fe&os altercatio.cumneutri alteris fepcrmifliiros cötend«j e n t . v t ipfi fou oppidum tencrcm. Q u a m consentionem itadiremit Ranzouius belli dux,'*' ' cqui1

«quitcspeditcnj lîmul in eopcrnoi^arent,cum • uisinprimisprincipes.dcindep.irsvna eq- ï~ tum.alteia militum.lri'i v c r o o p p i d û H e i d a c e lebri eins loci e:nporio,tx areiiticioi ultruétura atq; elegantia.on.niû in Dithmarfia ornatifsimû,in çjjintermediu f c r è i n c o l e e x o m n i e a o r a ftausdieb.ad mercatû coeiint.ifclebantqjin e o dem conuenirc iîngulis hebdomadis, feptimo quorpdie Sauirni,quadrarJmaoc"touiri, & n é gocia procuratinnis fus cxpedirt.Huc permifiu Kanzouij Tacob.Blanchtnburgus & Afcanius ab Holle, q u i voluntanorû equitum duce» crant.exploratüproficifcimtur, & M a l i n i t i i e r e muüeres, qua: Blanclienburgn m u l f i i m porrigerent.cxiis cogtrofcünt.vii os in oppido elTe, cumcj! caltrorû pnefeftos propuis oppicîû adequitalTet.cûeodéadfuosferecipuun.Qua. terna enimagreftiûfigna eminus ccfpcxcrant, qua: incitato curfu fe perfequcrentur : fafsiqî poftea ipfi funtagreft.es,le in turri miniftrû facrorûhabuiffc, qui capitis fai periculo ipfis affirmauerit, ducentos tantummodo aduenire équités, quç caufa fuit tam audacis eruptionis. Hoftes quocp poft collem abditi ita Iatebant, vt confpici ab ipfis non poffunt. Ea quatuor vexil •a c u m paucistormentis, q u x fecüaduxcranr, v b i l o n g i u s progrefla fub equitû c o n f p c d u m e n e r u n t , q u i nuncio coaccci to vix aciein» ftructa,vnaqua;quefeorfim turma.vt «bacrio* v

lif BELLI DITHMARSICI rem in hoftes imprefsionem facerent.conftiterant.pedem referre cceperunt. T u m vero equ» tes, adaefis repente calcaribus equis, in vertentes terga agreftes inuecti prouolant, ftragéqnefaciunt. Rexdetîgnatuscum equitatu pr{ toriano fecundum collem.adcuius latus i amipalus erat, reclàà fronte contra Iocum eum, q u o t o r m e n t a abhoftibus erantcoJlocata irl u i t , ipfcprimo in ordinedecoris c\ fulgentib u s armis generofo in equo confpicuus. A d eius vtrûquelatus hincinde Iobannes & A d o ! pfous duces confanguinei fefeinferebât, & ipiî ferè à fronte intormenta euntes. IoachimuS autem Blanchenburgus, captoretrorfum arflbitu.AdoJphi turmam circumuectùs.oppidiiqùepecens, inter illud &[equites pra:torianole medium cumalarijsiuis conftituit.itavthö i b n m nemo ad oppidum penetrare polTer. Itaij* lu fermèomnes trucidati.ad odtoginta faltern nonagintâue circiter in paludem , qua; regi* turmac à lîniitris crat.fuga elapiîs : quanquarri «Sceorum c o m p l u r c s , d u m intérim fclopcttarijaduenirent, ab ipfisinterfecti funt. Atqjib' fpcctarefuit.milites duos,cum bombardas d'' plolîffent, vni agreftium terga daremec mediusfidius inter arma & tela militaria in extremis ponenda eft hafta oblonga ei, qui probe ft* ontercp vti n o u e n t , q u e m a d m o d u m hoc beU^ cognitu n cit. At fclopettari/.cmoiiiam f c q u l

LIBER SECVNDVS. VS recufando diu fuerantterg:uerfati,plurimisqj fublîftentibus cunftantcr a d m o d u m & fcgniter iterfaciebant,ipfî turmam prxtoriam régis dumabalterolatere hoftem fugientem perlecjuuntur ,vulneratis equis nonleui dctrimentoarTecerunt.In eo conflictu fortesinprimis Se clari viri, fub prxtorio prxfertim régis vexillo,aut illatis vulrieribus fauciati.autcxfî funt. Iohannes T r u z i u s Danus, cquicum magifter, cum primum in hoftes impetum feciflet, equo lapfus grauiter in pectorc Jancea vuJneratus eft. Nicoiaus T r u z i u s g l o b o per corpus adacto traieclus,fed vulnerenonlethifero. E r i c u s P o debufehius, Se ipfc Danus nobili o m i s fanguine.ad latus régis glande tettis cecidit : eodemcjj fato Andreas q u o q u e F r i l u i s o c c u b u i t . C x t e rùm dum fugientium pafsim veftigijs infiftitur,faucij 6c exanimes a b d u c u n t u r . e c c e n o uent agreftium figna fefe in confpecuim dant. Qtix vt longiusfubincurftim equitum patentem in campum proueherentur,vniUcrfx equi tum t u r m x poftcolles(ij o m n i n o tresleuiter alTurgentesnonproculoppidoimminent) fefe ecipiûtoccultantq;,neftatim ab hoftibuscon fpiciantur.Militum quoq?cohortes,quotquoc m aduenerant, compoiîta ad pradium acic Conftituûtur, quos f u m m u s b e l l i d u x aliquan diumoratus ficcontinuit, quo hoftes vlterius fefe effunderent. Uli cum toraaemis fuis alacri r

1 J

te»

H7 B E L L I D I T H M ARS I C I teroppido egrefsi.penè adtormcnta vfcyhofti lia procedat,vix criginta a m quadraginta paffuum interuallo fegregati. Ibi équités iterum fcrtem & egregiam giiauiter operam pr.l.inc, «Scinhoftesirruunr, Regia turma, rte per médias cohortes perrumpere cogatu r, refiecttt fiefe,& a d l x u a m oppidum prxtcrgreditiir. Reliqu-ifîgiia praetoria & ala BJanchenburgi idem verftis oppidum ad dcxteram fcfeinferunt, ita vt pxhoftibus normulli inrer equitatü Sc militesmedij intercludercnrur. Hi in pratum foffîs& aggere paruo cinctum recedere: ibtque vinliter & impigrè fcfedefendere vfiqj adeö.vt, quatuor inillos fignifcris impetum faeiencib u s , v n i eorum fignum.cum id transfoiTant faltu fubfccuturus in terra m ante fe fixiflet, c» riperont, ad reliquos aggercm foflasij; contis tranfuo'antes ( cuius rei vlu longo ck aflfuetudine peritifsimi funt agrcilcs ) fefe eijcerent, eosquoqjcum fociis in fugam compdierent. I d Adolphusconfpicatus, cum n o n p r o c u l i n deequoinßdensad colliculfxfubfritifTcr, c u m paucis, quos ad corporis cuftodiam iuxta fe habebat, aduolJt, manu (îgnifcros corripit, vtqucin hoftem fefe conuertant, inclamar,«" hxcprorumpensvcrba : An vos, figniferi atquemilites, virosarmis exercitatos, & rnihti* fcmperdeditoSi agreflibus ötignaris reimi'itarishoßibuSjimo vndique conclufis & i * 1

an

propc

LIBER SECVNDVS. «S propè vittis, tam turpirer terra prxberc non pudet rvultisnouodedecorec* i g n o n i i n i a c u l p a n i . q u a m d u d u m h a u d l c u o o i i i i icinereprogredi tcrgiuerfant.es commilîltis, accumulare & exuicerare ?Eftememores honoris ex exiftimationts veftrat, fiilite fugam, figna in hofte» feiniuiclos conuertite, fi noxx- p r i f t i n x & i n iurix memoriam, fortiter ck intrepidèaudendo.abolere & extinguere cupitis. < } u o d f i f e ceritis, ridem do vobis, q u x c u n q u e n o ä e p r x terlapfk minus recic & ohfequentcr perpetrataà vobis funt, condonata vobis omnia, & o b liuioni perenniobtrita & obliterata effe debere. Q u i b u s verbis, vt conuerfi lioftibus o r a v u l tûmque prxberent, vix eos potuit adducere. Ipfeincitato ftimuiis equoin globûagreflium perrumpit.cv v n u m imprimis glandefclopette» breuiore impulfa petit traiicitque.Is vero, Vulnere haud tardante, vicifsim infurgensin ducem , qui totum armis lefe exuerat, quo" i a m i s d i e s , vt c r a t t u m a n n i t e m p u s . a d m o dum effet xftuofus, Lcrquc l o n g i n q u u m , v t prxoccupato amniculo hoftem fuo cum boex c o m m o d o anteuerterent, no&e tota d'éque fine intermifsione confeciffènt, alteatn prarterea noétem ludendo c u m R e g e i n [otnnis forte abfumpfifTet, effé tque n o n n i "ft. poft primamin hoftes imprefsionem, «Se *ftu n i m i o & labore itincris defatigatus, i n dorfa 1 , 0

r

119 B E L L I DITHM A RSICI dorfafupra coxendicem, qua fpinx coniung« tur, eum alaparda (fic vlicacum noitris illud armorumgenus vocanr)graukcr fauciat. Prxuiderathominem.auidum impetcndi fui.infanoimpetu infeprorucreprinceps, c\ auerfurfl propelacusequi fefe paujulum inairuansde» miferat:idniii feciiTer, eodem loco fuiifet letb* licer abcocöfou^JS.Quo acceptoviilncre.mart' dar fuis, vt quam occultifsimè feabducant, nmiütcsequitefuevlli perfcntilcant, quibuseo facto metusaliquisoc conitcrnatioinfcrri poffer.Eduftus itâque eil prxlio trijugo celen a ' rn, eratq?adeodurumcximmitevulnus, vte* patente eius hiatu acceptum per osfpiritüred' deret:idcpeiin pago, non longé vitra amnem» pra:fentiope chirurgica alligatum, applicatisty fomentislenitü eft Quoanimaduerfoàmiliti' bus.quorû pars maxima iam confluxerat(nat* duocircitcrmillia, vtanimorum libidini m c rem gererent.ne pedem quidé loco mouerant» neep quifquâex illishuicpugnç interfuit,qu"f feilicetomnes fufpédio mubftatosin e x e m p t exteris ftatui oppertuiflet) quanquä & cont»' nuo Iabore vix, «x xftu intollerabili, vebemC ter efTent Iafsiomnes,acri faftoimpetu in ill° jrruunt, ita vt vniuerfos indepropcllercnt.E'' Iiis trecenti circiterangufto in loco, in que i**; cûbentiû militûcelcritateturmatim âc perq "? arclèerantconclufi, quafiin cumulo confe " r

1

1

s

11

rt

L I B E R S E C V N D V S . no eftiterunt. In quos , cxteris cunftantibus, fortis ex audacisanimi miles, c u m de planitro axem duabus c u m r o t i s c * temone, q u o tormenrum fuerat adueclum , quafi m u n i m e n tum corporis ante fe oimouiiTct.machxrafiue fpatha oblonga Iataq; (quod genus ingentes gla dij noftro feculo valde vfitati funt, ôc, qui eos gcrunt milites, ambabus manibus regentes.ha ftariis mifcentur) corpora metens p r i m u s i r ruptionem facit. N e c m o r a . c u m c o m m i l i t o nes audafter f e q u u n t u r , & quotquotagreftiUm ab ipfis non funt interfecti, i j . c ù m t r a n s aggerem aduerfum prxcipites fefe demitterét, aut in équités, aut casteros milites inciderunt, ita vt m a x i m e ex Ulis quoqj pars concifa & de. leta fit. Interea temporis equeftres t u r m x in oppidum irrumpunt.fed q m â hoftibus illic de trimétum ferè n u l l u m inferre poterant, cosep oppidani e x x d i b u s , quafi anates aliâsueferas o l u c r e s , certis <Sc deftinatis iftibus pafsim fclopcttis petebant, m o x inde fefe recipiunt, t u m quidem peditatus fubfidio carerent. A t 5 » rectius feciffent, quandoquidem ipfis,vt »dfacerent.non erat imperatum.fi eaoppidi '"uafione plané abftinuiiTent. Supra exteros e' r n , q u i tune aut vulnerati.aut exfi funt.Mar^fardus Rannouius vnicus parentis fui filius '«usépfamilixnobilishxres vltimus, f u b d o r *Urn in vofica glande parua ictus eft : ex q u o v u l K ncre r

v

U

n

(

iti BELLI D I T H M ARS I C I ncre non i t a m u l t o p o f t l t z o h o x fatisconcef' fit,& cadauer in patriam reueftus eft Durant* e o a d Heidam certamine, Maui icius Ranzoui' us, fimul ac flammasin fublime volantes pro» cul confpexit, tormentoriîmquedifplofion*» & bombos auribus haufit , ab Hemmingft-' d i o c u m fexaginta equitum alaeoaduolat.op' pidûmquecontra feieopponit, ira vt, qui m of pido erant, fi fugam caperc vellenr, clabend' viam nuIJam inuenirent, qui in équités inci"'' rerent. Q u o vifo Dithmarfi, quorum pars au' q u a a d i d v f q u c t e m p o r i s , caiteris partim fait" ad terram mifsis,partim fuga elapiïs, pertinaciter refiftens J o c u m iuum defenderat, vniu«*' fipenitusin fugam fefe effundunt, oram palU' ftrem petentes, quar fofsis vndiqj depaludibi"' circumfepta , non faciiem hoftibus acceffu" prasbet. Ipfi primo contuitu focij,& imprim'* miIites,ignorare,fui an hoftes effènt.qui equo' n a â i eos confcendiflem.Trecentos de m um ci citer agreftes , qui ex fuga eo déclinantes def-' rebantur, Mauricius equitatu fuo ita excep' ' vt labentes & h u m i ftrati terram corporib- ' tegerét. Ab illis vieifsim Theodoricus ab Ha' * vulnere fatali confoflus eft. Ca-terùm agreft« tametfi magna clade victi difsipatityfola fi"*5j le manib.hoftium eripuilfent, in paluftri tan" terra: fitu ex fuga conglobati, & quafi vim o**' nem «ximpetû hoftilem excepturirepulfin' t' conftit«' 1

r

r

1

1

Sl

e

ii

c

onftiterunt, cùm foie iam occidente aduefperafcerct.Quapropterdux belli Räzouius tnoX tquitatumeö contenderc, Sc hoftibus feleobbccre atrp obfiftere iubet, dumipleadcapiendum oppidum militcseducat.ncintcrim à tec go in eos impetum facerent, ipficp prçtcrca milites ad illudinuadcndumerfentaudentiores, quod pluribus ftatim Iocis incenfum eft.Inde Vniuerfas fimul cohortes oppido admouet.cciam redamantibus plerifque, quibushoc confiliumeius vehementer difplicebat. Atipfenul lisaduerfantium clamorib. defententia & inftitutodimoueri fefepatiebatur, cùm exiftima rec, nifi agreftes oppido^fligarct cxpdleretctj, totaea nofte exercitum omnem quietem nulll habiturum.Tum primùm fréquentes ôc terribiles reboanrium tormétorum fragores & t o fiitrua exorta, cum & incendia in oppido.qua: b inieftis facibu s cœperant.liberè lateq; vaga entur,vtintrarehofteshaud temerè formida n t , & coloni inefTent vaftis ôc lacertofîs corporibus robuftifsimi, qui, vti in fupremo vit* difcrimincpertinacifsimè dimicabant,donec 'Uerfi vel occifî vel concremati, mortem op G è r e n t . Quo oppido capto, milites mulfunt * ereuifiam(vtvocantliquorem frumentotfc ' pulo excoftum) nacli, ad reuoeandas paulu Perea potionc vires, fiti Ôc inedia «Se tftu & d e *tigationepenèamiffas,vticœperunt:fed non a

r

r e

Vn

J

cc

u

K

*

per-

Ml BELLI DITHMARSICI permiffum.vt longiorcm ingurgitandis îllïs i" oppido moram facerét. Q u a n d o q u i d e m eni"" fol ex confpecni iam fefe lubduxiflet,non v»' debatur Ranzouio ex re efTc.ibilentiusagerd aut commoraridiutius.militesci-ad Jocum tom e n t o r u m , ad qua: relictus cum haud rnult' rex fubftiterat, reduxit: hoftilia verö forme" ' taconquiiîta, & in c u m u l u m congefta.fecu* auexit» Sc Blanchenburgum , cum ala fua i" extremis collocatuimtutari agmen iufsit,d°' nec caftra pofita , & tormenta conftituta fent. Ita vno die ter in hoftem irruptio fa#-' pugnaiq; trina;, &ipfa: quidem accrrimxgra' uifsimxqj, confertas funt. Equités nulla terpofîtaJaboris remifsione, equisinfcfsisi'** facientes , viginti quatuor amplius horas i ' ediam fitimque patientifsimè toJerarunt, s""' e o , vt ex regiis fateilitibus vnus, prx Iafsi' ' dine animo deficiens, fub equum delabC"' t u r . a n i m â m q u e redderet. Erant enim M ' ' dorpa fub vefperam egrefsi , horam circi' tertiam aut quartam, n o ô é m q u e înfeque ' temprofecti totam exegerant,ncc priuste ' toriis collocatis quies fuit d a t a , q u à m alte'" die fol occidiiTet. E q u i d e m v i x erat c r e d ^ ' le.equos tanto conficiendo itincre l a b o r e n i t u m , i n eo preTertim canicularis fyderis rat" ' fo moleßifsimotp ardore, perpeti Se fultinpotuiflc.Et fucracaggreffus ex itinerc rex A * 1

5

1

1,

n

11

e

cf

11

11

1

fi

0

r

Jf

m u m d u c c m b e l l i , d u m H e i d a m properaret, vt fi confultum ipfi videretur, liquident m u l tumfpacij ôc viae progrediendo iam emenfieffent.multumlaborisôc moleftix perruliffent, Via paulifper abfcederent ôc quiefcerent. I d quod nonnulli, inter quos Se antiftes Lubecen fium erat.magnopere probabanr,necinepte o m n i n o a u t futiliter fuaderi videbatur. Verum dux belli, veterifuo conftanter innixusconfîl«o, vt n u l l u m hoftibus fefe colligendi confirmandiqj fpacium daret,id apertè regidiffliadebat, inter ca;tera ita inquiens : Sinemus ergo rei bene profpere'qj gerendç occafionem m a nibus elabiftecy.rcx inclyte.eo äbfceffu ôc m o . r a . h a u d abfimilifugse ôctrepidationiformidolofi.rufticisfugitiuistcrgadantem confpiciemus? E g o certè m a l i m n u n q u a m i n h a n c hjcem me editum, quàm in tam fecundo victo 'accurfu tantû dedecusfumnere&admittere. Ad quae rex, fefe affentiri Se vnà progredi velle etulit,atq) fie eodem die p u g n a t u m , & in pagû 'fruptio c o m m u n i confîlio facta cft. Atpoftquam in l o c u m deftinatum,quo rex c u m p a u ' s ad euftodiam tormétorum remanferat, c o Pi* omnes equitû pcditum'qj coierunt, oritur ° n t r o u e r f i a , v b i nam caftra metari praeftet, ^ ô n u l l i , quorû exequi de ipfi q u o ç a d e o l a f s i , ^ftuqj confetti & excofti erant, vix vt progredi l t r a ckpedem figere pofient, in hanemanibus K j pedir

r

c

c

v

«ç BELLI DITHM ARSICI pedibuscjjl'eiucntiam ibant, vt eodem loco ca* Kralocarérur.lllud veto, quia omnino inco" ' fui tu m erat, & tum rex ipfe tum fummus du* belli improbahant, quod is locus oppido pro* f i n q u u s effet, longiiisqj indeexercitus, ii m ' nerent, adaquarecogerctur,cx pranerea Adoh plais in pago Vilfa faucius fubftitiflèt, repudi* q t u m eft.decretumq;rétroHemmam ire, ibity fîxis tentoriis n o û e m agere. Q u o d ex faâîi eft rel="nofollow"> pofitaqjadHammâ fecûdum amniculü caftra» iamiamqj nofte ingruente. In fronteaenca t orme ta poftea peditatus coIlocari.indeequitaiU' ad exitumamnisfuccedere.propter fummat" equorum Jafsitudinem. Pro certo enim cred«batur.agreftes infanaanimorum ferociaveh«' | rnenter tumentes.cS: temeraria quadâ pertin»' cioîconfidécia plenos.vfcjjadeo vt fquo.iniqU" loco pugnam capefeere iuxtà haberent, nequa» quâ noctu quietéa&uros, quin denuo in caftr* incuriïonéfacerent. Infequenti n o â e ix oriei"' te die altera plurimi pafsim prçftantes & gen'* rofi equi txanimati funt.côfecu ardore pridi-* n o folis & laboris intolerâtia. Adolphus aut'JP in caftra,vbifui tenderent.curru vehi f e i f - * q u o t u t i o r a d e x e r c i t û eflèt.Eûrexcœnatus jj* ram circiterduodecimâ noctis comiterinu»"'" 6c profectograuiteradmodü ex vulnerelab"rabat ,itavt familiäres eius âc miniftri de vi** 1

;

3

1

u

»iifüdcrent,Porroin triplici eius drei pra-ho«*

Dithmarlîs,qui exil poft inuenti numcraticp funt, prxter eos qui faucij per nofté rcptando euaferât,<x poftea expirarût.circiter tria miJlia occubuertint. Ab altera parte milites,neqjlabo risnerppericulimuhûadeuntes, paruoquoqj incômodoafTectifunt, ftctitcppotifsimûca per équités viftoria, quorû pars modica cxfi, pars Vulnerati funt, & in vniuerfum tarnen c x f o r ü numerû non fupra trecétosfuilTeconftat.lnter clarioris nominis6cortus,pceres, cû q u o r u m a n t e a m c m i n i m u s t u m O l d e n b u r g i c u s corne» fub mento glande ictus , fummus prxfectus belli loannes Ranzouius fragminepilçrefilientis fupra genu , Iuo Reucntlouius per ped c m , Paulus Ritzcrouius Sc Borchardus ab Aleuelt per crus vterque, Iohanncs Ranzouiu» iunior p e r l u m b u m , pilis minoribus adactis ftuciatifunt. Eodem corporis l o c o & G r e g o r y s ab Aleuelt globo traiectus, ifque.quia i n i tia vulneris negligentius curata erant, nono petit die Rendesburgi vita decefsit. In cuiu» locum poft acceptum v u l n u s , q u o d v c x i l 'urn turm.v prxcorix Adolpbi gereret , I o a ebimus Ranzouius fuccefsit. Baroni prxtcrea * Donou manus perfoffa, Se legatus Iohannii Hanzouij Francifcus Bulouius in pedtore hafta vulneratus eft. Ipfe denique Rexdefigna« in hac pugna fuiitet glande interfectus, nitî ^srtramus ab Aleuelt citato curfu irruensin K 4 cum, l u

U7 BELLI D I T H M ARSI C I c u m , qui oculis in regem veriïs collimansid facere deftinabat, auertiiTet : isqj îllata fclopetto plaga Bcrtramum ita excrcuit, vtfub q u u m caderet, «x confeciffet omnino, nifi re< m u t u a m eiopem tuliiler. Eadcni noiftecaftr* vigiliis diJigentifsimè munita funt. Nam ne» uem circiter ftationaria; peditum cohortes!" cxcubiis funt collocatas , Sc equitatus pro f< quoque intentus haud negligenter rerum Tuaru m curam gefsit. Etil vero exigua eo loco afl' nonç copia fuit,milites tarnen cereuifiâ, quart' ta ad fitim reftinguendam fufrîceret , adep ' funt, eaq; per legi on es «Se cohortes eft diftribU' ta. E x O i t h m a r i î s poftea confecto bello cognb t u m , Ii fclopettarios ineunte bello ftipcndü* cond uftos.quos côtra naues Danicas(quaruti' fuprà mentionem fecimus ) fecundum Albin ad casarcendas vniuerfos conftitucrant,in ta" tulotemporis momento reuoeare potuiffent> voluifteipfos denuofortunam fuam périclita' r i , hoftesq? impetu nofturno m caftra illat" aggredi. Sanè id inceptum infeliciter «5k cal*' mitose ipfis cefsiffet. Q u i p p e erat o m n i n o pl*' n u s patens«y,c«cequorum vfui aptifsimus.an^ caftra l o c u s , & haud difiïculter peditatus,q ' iam omniscoiuerat, tam diu fuftinuiiTetagr * fies, quoad équités vniuerficonueniffent.Qj? ' fa«fto,quotquot in i d t e m p u s eo bello M a r s * ' I i q u o s f c c c r a t , & ipfi quoen vniuerfivitafp * liât» 1

1

u

6

0

6

0

LIBER SECVNDVS. itt liati fuiflent. Poftridieeiusdici.propterequoS oppido q u à m defatigatos, quiesacta eft, Si n i . h i l o t a m é minus in coniiliodcliberatum, q u o pafto reliquia» hoftium dclerentur. Eft enim Dithmarfia.quemadmodum Si c o n f i n i s e i H o l ûtia ( quod priore Jibro demonftrauimus ) in duas omnino partes diuifa.Capeftrem & paluftrem.llla.fuperatisfugatisq? ad Heidam i n c o lis, iam tota in viftoris exercitus poteftatem conceflerat, cùm.eacladefuorum nunctata.dc reliqui, q u i loca oppidacj; intacla Se intentata ab hoftibus in ipfa obtinebant, in paluftrem effugiflent. In hanc exundantem a q u i s , fofsisque aepaludibus ab ipfa natura egregiè m u n i t a m , in ipfo belli exortu Se pafsim poft, pler a m q u e m u t i l e m ad arma gerenda etatem i m bellemcp fexum, & res fuas ebariores contulerant, Si d e m u m , poft vltimam grauifsimamtjj cam acceptam plagam.omnes ex fuga fuperfties turmatim in eam fefereceperant, atqj c o n verti omnes vnumcp in agmé denfati.quotquot arma ferre pofient, coniîftebant, quafi extrem â i b i p r o p u g n a n d o belli aleam fubituri.Itacp *-5fultabaturabhoftibus,altera iam captafubaftafcp.qua ratione Se il la Dithmarfix pars in po teftarem redigi poffet.At properante iam in o c afum foie, ecce d u o inde facrorû miftac in caftra legati veniunt.niucum bacill um vterq» ma nibusgeftantes, Si epiftolam fuppiicé ab agre(

c

K.

ç

ftibus

BELLI DITHM ARSICI ftibusad principes datam.fedapertam & n u l l " obfignatam figillo, deferunt. In eius fronte rîue infcriptione( q u e m a d m o d ü in pr;ncipum literis vitra citrique datis fieri confucuit)eo* Dithmarfix dominos vocant: q u a m t i t u l i particulam.vc contrariant cxdetrahentcm liberta t i f u x , nullisantcaliterisvnquam tribuentes, vehementer fem per im pugnauerant.Cçterù rrt in epiftola Sc per legatos fubmiffe fuppliciterq» per Deum pérqueomnia facra, rogant Sc obte» itantur principes: primtim, vteoslegatosfuo« humaniter patienterqjaudire, «xiplis fidem h* bere : deinde tibi vt inducia» dare.ab infeftatio nc hofiili intereaabitinere ck quibufdam c x o ftoquadraginta viris , quos poltridic miiluri fint,commeatufiuelibera tutocundi redeun* diqj licencia prxbita cauere, atqucin colioquiumadmitterevelint: vt,iiscalamitates& mif* rias fuas cxtremas c x p o n c n t i b u s , rationes ineantur, quibus terram o m n e m , faims incola* t u m corporibusac bonis, in deditionem acü» dem clementer accipiant.Legatos miiTo p r x ü ' dio ad fe deduftos.vt.co prçclaro ôc infîgni e » cmplo.pietatemfingularem Sc bcneuolentia» fuatn erga id gcnus viros facratos tcftaretuf» t c x in prçtoriofuocomiter excepit.cx beneeo' fperare iubens Nicoiao Coidingenfi (is ipfi à & cris cocionibus erat) commendauit: vt eibun vnà CÛ ipfo capcrcnt,& mutuo c o l l o q u i o tem* pul (

1

1

pus fallerét.dum in fenatu de dando refponfo deliberare:ur. Commeatum veröfinefaluum (vtvocant)coduct>um,qucmagreftium veibis petebant, ipils rrium principum nomine iuffucjj,patente in diplomatec* figliofuogentili. tio in calcefignato, fummus duxexercitus I o annes Ranzouius dédit; vt poftridie ex quadraginta oftouiris.qui omnium Dithmarfia; i n cojarum verbis a g . i t n t , pacemqjpeterent.ad horä duodecimâin caftris prx'ftociTent, libéra eundi abundiqj.cum vdlent, copia fada ab o u i n i b . i i l i s . q u i i i f d c m i n caftris militarét. Fidem quoquefuam iifdemliterisaftrinxit, m e d i o i n tercedente tempore, d u m ea actio durarct.in., ducias fore.nihilqj hoftilequotcunq- in eo e x ercitu ftipendia facerent, & fafturi etTent c o n tra ipfos fufeepturos. Addidit.deniquelegatia difeedentibus tubicinem fuum, q u i hos eö deduceret, & îllos tutoin caftra reduceret. Infequenti igitur d i e , qui erat dccimusfeptimua cal end.i ru m Iunij, quinque exoct o quadcAgin ta viris.cum facrato rei diuinçminiftro.tx vno * fccrctis.eodem tubicine & obuiam miffo equeftri praifidio c o m i t a t i , in caftra fe confeu n t , q u i b u s m tabernaculum Pauli Ranzq. j,fil'jfummiprçfeifti belli.deducus.prandiû datum eft. Interca principes c u m procerib. ôc oratoribusfuis, quoniam A d o l p h u s e x v u l n c » *ger lefto decumberct,in prçtoriû eius c o n „ r

Ul

ucniunt*

i$i BELLI D I T H M A R SIC I ueniunt, fenatumcp habent.In eo conuentu, quia n e m i n i d u b i u m erat , e o loci redaftos elfe agreftes.vt v i m hoftilem nullo m o d o fuftinere d i u t i u s , aut refiftere pofTent, varia; ferebantur agitabanturqjquxftiones. S u m m a vero delibe rationis illa erat, vtrum hoftes bello ad excidiu vfqtperfequi, an deditionc in fidéacciperepras ftarec.Nam q u o n i a m de vita Adolphi periculû erat,idqj omnes metuebant, minus libéra; dice bantur fententia:, q u o d i s pr2efensfurTragij& vocis vniufcuiufq? teftis & auditoradeftèt.Qui forte hoc animaduertens,neqt paululû.tametfî graui Se periculofo accepto vulnere.inclementior amanorue feipfo factus, Se praèclarifsimo pulcherrimoqjgenerofi oeexcelfi animi decreto ad lenitatem Se manfuetudiné proclinatus, primus o m n i u m apertè prolixerp fuadebat.vt conditiones ferrentur.quibu's pacem hoftibus petentibusdarent.Ea protinus fententia,plena profeftà vera; ardentiseppietatis Se humanita» tis.ab o m n i b . V n o quafi oreprobataacceptai? cft.Etenim Se hoc in coniîderationem p l u r i m f veniebat,fi incolas funditus delerent,excinderétqj.ex ea fubafta terra multis annis nihil com pendij Se emolumenti percepturos principes-' Sc cum foffas Se aggeres Se catharraftas.qua: acj mare funt.ruinis in fe turpitercolfapfuras : tt» prxfeftos Se fîngulostribunos m i l i m m . i n or» iabore periculoq,- f u o d o m i t â & capta.aliquia dominij

d o m i n i j & proprij côcupituros.Poftremo m i lites pingui ora: inueteratos pra:daauellerc,ter rjq? educere.oppido laboriofum & g r a u c fore: omnes in ea delideraturos locuplecari, & p a f fim quofcunq* etiam, licet laboris & opéras n i hil parûmueimpendiflent.contentionem & l i tem moturos. Itaq? r e d i u multumqjdifceptata,tandem pacisconditionesconceptçconfcri. ptïq>fuot,& in hune modumlegatisexhibitç. In primis Dithmarfidebitçfidehtatis fponfionc,&iurifiurandireligione(quod h o m a g i u m vocant ) principibus Icfe obftringenr.vt ca:teri earum ditionum habitatorcs d e m o r e & c o n fuctudinefaciunt: vexilla prçtoria & figna m i litaria, quajcuncpolim Danorum régi lohanni & fratri eius Friderico, Holfatia-duci.pradio victis erepta funt, cum o m n i preciofa caftrenfi fupellectili, quicquid eorum apud ipfosreliq u u m fuerit, fub iuramento reftituent.Impen fas b e l l i , cuius ipfiautores funt.victoribus rependent foluenttp, quae quidem ad fena centena m i l l i a a u r e o r u m e x c u r r u n t . Principes ius * poteftatem habebunt très arces Mue caftra, Suibus ipfi locis velint.auxilio eorum & operi b u s i n Dithmarfiaa-dificandi : quafeunq-verö rniinitiones & propugnacula ifthoc tépore terfa habkura eft.funditus diruétur, euertentur, -bloqja-quabuntur. A d fuftinédas arcesiidem tantum agri,prati,pafcuorum, campi n e m o -

BELLI DlTHM AR5ICI risrp.fibi retinebunt, quantum in vfum neCefTâ rium defiderabitur : accolxqj in iifdé demore gcritis opéras facient, «Sc angarias prxftabunt. Omnequocpmerii mixtumtyimpcriü, ternto rium,iusacdominium ,venationes<x pifcatio nes.quasqj hisafrini.i funt,in vniuerfa terra fibi vendicabunt.Quicqd apud Ditbmarfos machi narum Sc tormentorü bellicorum erit, itemcjj armamenta omnia Sc arma, tam fingilorum <J publica j vnum in locum comportata viftoribusrradent, nec fine permifTu eorum reparabunt. Cum bellici fumptus redditi foluticp erunt.ex agris ix pafeuis tantum quotanni» pen dcnt.quantum nunc ipfi accipiunt.cum aliisca locauerint.lmperialia & Pontificia.acahorum cuiufcunque ordinis Sc dignitatis procerum ^iiplomata.quotquotfuperfuerint, bona Sc in tegra omnia fide,datoqj iureiurando exhibebunt:& quxcunq? exhibira non fuerint, Sc literas Sc iigilla oblitcrabunt, irri taque Sc inualida per feripturam facient. Iurifdiftio.iudicia iurique omnia , per principes conftitucnt u r : a d ipfos prouoeatio libéra erit, nec vJtra fefeextendent : mulftxque ad eofdem omne» recident,eadem ratione Sc modo,quiinreliquis eorum ditionibus obferuatur. Ad exacîiones prxftandas, tributa precaria Sc penfiones contribuendas, crunt obligati, Sc xquève vniuerfi Holfatix Stormarix'qj mcolx : Sc fco-

deri-

LIBER SECVNDVS. «34 acribus , quibufcunque iam nuttc cum quibufuiscontracliscieninéti tenentur, renunciabunt, Sc cunfta difToluem, ntc alia p o r r e i n •bunt.Qnibus conditiombus, vbi probat* a c ­ cepta cp. Ä m eafdem fponfio fada iuratüm-Jue fiierit, Principes Dithmarfos, vt fux di•ionis habitatores tibi iubditos , in deditio"etn Sc (idem aeeipient, bonacpipfisfua& pof-efsiones faluas & intégras relinquent.conferfabuntep. Poftrcmo,fuppliecs principibus fi«nt, & folenni (vt decet) ritu culpam deprecabuntnr, literilque appenfis figillis fidem fuam obftringont : öc, quoad ea vnuerfa , qua: funt comm-mor.ita, integre pra-ftentur & impleantur.obfidesdabunt.oclo deadminiftratoribusoefoquadragintaviris , & fexdeeim gentii principes. Eo dato aeeeptoq; refponfo legaro» abeuntes.vt propofitasad fuo$ conditiones referrent.quoniam inter milites, belli qua paci« cupidiorcs, clàm fpargi fermones turbuléto*, de via expedua pacis monflranda paeificatortbus.fuerat cognitü, legatus fummi ducis belli franeifeus Bulouius Si Henricus Ranzouius, p a c a t u m vfepcomitati funt. Vtautcm conl'pi « n t intelligerentqj, quanta ob improbam <Sc indomitam animorum pertinaciam, ab indi­ gnante fceleribus bominum diuinr. mimi"», Pcena fuiafft-fti elTent,quâ&ipti.nifi iisiniriit J>*c\i$ pacem acciperent.non eiTcnt effugituri, 1

ln

Cer

fecun-

,3Y BELLT DITHMARSICI fecundum cadauera ôc aceruos exforum, qui pafsira per agros inhumati adhuç iacebant, eoS deduxcrunt.Poftridie eius diei rex defignatus, quia de pace facienda actioiam inftituta, bel-» loqj finis penèimpofituserat.cx ipfi abefTedi utiusregnovix beeret,quod dies inauguration» prxfinitusnon adinodum eratlonginquus, omniacpad eius folennitatem neccffaria etiani' nunv prxparanda forent, vt in regnum rediret» ex caftris Itzohoam abit. Amplifsimam auterri ôc intégrant dandx negandxqj pacis poteftateni fcriptofecitac reliquit loanni Râzouio, eiusfp filio H e n r i c o , q u i b u s , ob e g r c g u m ôc fxpiu* probatamin rebus prxclarègeitis prudentiarr» cxdcxteritatem ôc n'dem.plurimùm tribuebat: itemqjpecuniam apud eosdepofuit.quainfup plementum exercitus, fi ncccfflim effet, copii' confcribédis vterentur. Tertio pöftdie, quàrrt difcefsiircnt(tantum enim ad deliberandurrt tcmporisfpacium impetrauerant) legati Dithmarfici equeftri prxfidio excepti in caftra re-' d e u n t , & . o m n i u m Dithmarfixincolarum nO' m i n e , q u i d de pacisconditiombusfe facture»* refpondeant.fcriptocomprehenfumdeferunt' In q u o p r x f a t i , fe per O e u m , & fàlutiferâeii ' pro génère humanofatisfactionem,animis demifsisorare&obfecrare.vt cum vxorib.fui*' jjberiscp.viduis ôc orbis.in fidem faluis corp°" ribus & fortunis accipiancur.cx, non ad extre» man* 1

LIBER SECVNDVS. ij« "•«m vfque pernicicm Se interitum dcleamur, adlîngula ordinecapita refpondent. Qiiod pri tnum.inquiunt.in conditionib.eft,ei fubfcribi «•us,idq-,vt vcrba fonâc, re exequemur. Quod bellicos fumptus,quorum ipfi caufafuimus, -* na centena aureorum milliaexa:quantes,r«pendere debeamus , id veto nobis intolerabilc atqj adeo impofsibile faclu eft : dum conlîde""etur, multômaximam incolarum partcm bo «is fuis fpoliatam Se expulfam efle, domos c x uftas.resmobilesvniucrfas ademptas.frumcn tum omnecorruptum Se ad nihiium r c d a ä ü , necjj habere pra-terea nosquicquam, nifi quod ftanttseuntescp, cumafflicnscalamitofisvxoribus hberisq; noftris, nobifcum circumferimus.ytmurutiones Se propugnacula deiieianturdeftruanturcp\,aiTentimur. Vt autem arce* très fubminiftrantibus nobis Se adiuuantibus condantur, iistj? fuftentandis, quantumeuntp agri,prati & pafcuorum neceflarium fuerit.attribuamus.id vndequacjj nobisgrauifsimum cft. Nam cum in vfum quod fatis fît, ex bonit noftris,agris, pratis & pafcuis.iî nobisadima*ur,nihil certè miferis perditisq; rcliquum fu£ »t,exaftihj fundis & poflefsionibus noftris •oiutn verterecogemur. De mero mixtorp impeno.dominio omni Sc iure,venationibus Sc P»fcationibus,& quxiiscognata funt.nihil r « * »garnur,quin fiât, quod placitû fuerit.Arma L quoejt e

r

r

137 BELLI DITHMARSICI c|uonj vniuerfa, 6c qnaecunqj ad corporis defei iioncm nobis comparata funt, fi rien ahter non potcrit.fubmifsis animis dedere non grauabim u r . Cacterum ad id quodattinet, vt exagri* & pafcuis noftris tantum quotannis pcndam u s , quantum nunc ex iifdem ipfi a c c i p i m u ^ refpondcntes h u m i i i t e r o b l e c r a m u s : nein fe uitutemomninoredigamur.fed bonis noftri' v:i frui liceat.eorumty potenteseffe,perind« vt 6c Phryiij funt.quacjj hi 6c Crempermarfi & Vilftcrmarfi hbertatcgaudent, cadé £c nos potiamur : 6c neoperisfacicndiscxangariisoner c m u r , fcd ab earum p n f t a t i o n e i m m u n e s P « m u s , q u e m a d m o d u m 6c ilIi.DipIomata,priu>' Icgia 6c conuenta, quorcunquc nobis fuperan* nec interciderunt, rcddemus : 6c qua: reddit* n o n fuerinc, caiTa 6c irrita per fcripturam fiel"' Curabimus.Iurirdictionem,iudicia 6c iura,p« clemcntifsimos iUußrifsimosq;principes co" fti tui & cxerceri.eorum arbitratui 6c humanij fima; voluntati permittimus. Q u o d fi ckillu'» obtineri queat, v t i n Eiderftadiofenatus coli" cetur, iscp ex iuregentis fcripto Jites dirim*'» 6c lusdicat, falua 6c incolumi ad principesp uocatione, id nobis haud inconfultum vide*' t u r . Societas 6c fcedus, quod vnicum nob ' cum ciuitate Lubecenfium eft, irritum inf*' ftumqjerit.cxpofthac inperpetuüneminio^ fcedcrc iungcmus : c a l o m n i a , cmsprornjtt«1

f

r

f0

1

LIBER SECVNDVS. ij8 mus ôc iuramus ,vt viros bonos Sc honeftos decet, fanétè ôc religiöse feruabimus. C o l l a tionum prxterea n o m i n e , penlîonum ôc trib u t o r u m . q u i c q u i d Phritij Crempermarfi «Sc Vilftermarfi.foluunt&crogant.in l i s o m n i b u s prçftandis nos quoque obfequenter & officiosè nos geremus. Vt etiam fuppüces facti c u l . parn deprecemur.cx quicquid infuper literar u m figillorumqj à nobis flagitatur.in fingulis hifce haudgrauatèobtcmpcrabimus: & arma quoque vniuerfa atque instrumenta bellica, quajcunque pênes nos funt. in v n u m c o l l a t a exbibebim u s . O b l ï d i b u s tarnetfiadeö opus n o elTe arbitramur , tamen id quoque arbitrio ôc voluntati clementifsima: principum relinquim u s . Poft eapropeiinem literarum adiiciunt, non fe d u b i t a r e . q u i n . v t verè Chriftiancs & piosdeceat principes, acturi fecum , àfanguinis eifufione fibi temperaturi, bominéfque fe « r u m n o f o s «Se ad extrema rcdaclos, vxorcs Iiberofque fuos cuiufcunque xtatis «S; fexus, n u l l o amplius i n c o m m o d o Ôc decrimento af*. fefturi fint.Confidere q u o q u c a d animum reUocaturos, tantam iacluram «Sr difpendium Ç» bello a c c e p t u m . d u m eius feculimortales «xerint, in vna fua patria extingui o b l i u i o . ne «5c farciri non pofte: e o c t i a m nonadiecto, quod aliquot millia i n o p u m miferarumque viduarum , orphanorum 6c puerorum L » imbde

v

»î> BELLI D I T H M A R SI C I imbelüum, in medio fint, qui nudi omnium» quererum egeni oftiatim cibum peterecogantur.neque vnquam in priftinum redireftaturn pofsint. Poftremö Deumorant.vr isprinci» puni corda fleclat & incliner, quàpax fanétJi ftabilis atqueperpétua ineatur, ad iiluftrem Ai gloriofam dinim nominis fui celebritatcm.t* affli&arum ditionum incolartimque faluterfl atque conferuationem. Interpofitis autern plufculisaeïionibus ,cum dcmum perprinci' pes regi6fque vicariosnonnullxconditioner quar ipiîs grauiores durioréfque videbantur» au t citent mirigatx nonnihil, aut omn ino,qu<> fld vfu difcertttir, quales fe poft deditionerö prxbituri gefturique efTent, fublatx ex aboli' tx.deditio fafta, eaq; ftatim poitIiterisvtrin
r

u

LIRER SECVNDVS. t4© bellici, tormentorum apparatusqj tormenta•"«j.globorum puluerifque pyrij armorumtSc lancearum, reliquum f u t , vicloribusdcdideu n t :quaf inox omnia Meldorpam afportata fant. Eodem quoquelocoducibus IohanniÄ: Adolpho, qui corpore e m m n u m male ex vullere affefto a-grè equitabät, & quibus ea à reg« perabfentiam cura ôc poteftasdata erat.ac vniüerlis belli confiliariis.fupplicesfaai (quod in «onditionibus erat)atque conturnaciç, à rcbel bonis veniam deprecati funt. In trium p r x t e r caprineipum verba, nudati omnes capita ôc in genua prouoluti.promictentes iurantéfque.eo vfitato obfequij <Sc fidelitatis facramento fefe ipfis obftrinxerunt, à quibus ffiox in fidem funtaeeepti. Erat autem folennic eiusconetofiishicordo: Principes & confiliarij medium quaficentrumobtinebant, ho« circum proftra u iacebant Dithmarfi, illos equitatus & exerci tusvniuerfuscircumdabat. Qua: h!ctrépidatio fufpenfos metu retalionis agreitium anittios tcnuerit.vidcre omnino fuit. Nam qui. ex plèbe facerdosadalterum fuiordinis conuerfus, latino fermone, quem à nullo aftan »Um i ntel lcctu m iri pu t abat,in h x c verba pro « p i t : O nos miferi, ad quam feruamur lanie*|"n:iamiam feederc fracto in nos impatunt •*cient, ôc veluti pecorafcricntatque iugula* n t ; t o t u i p r o f e f t o morte futurapalleoatrp r

l

r

u

L

i

hor.

I*. BELLI DITHMARSICI horrefco: nam exrremamox pafTurum me v i deo. Eum finiftrèdeprincipii ex procerum fid« fentientiéloqucntécp Henric.Ranzonius regiuS Vicariushis propè verbis increpauit: Q u i d . i n quiens, tu nos ex vobis iudicas? Vos quidé dtgni eiTttis.in quosfamiretur acnobis indignfii quifauiiamus. Datam nec reuocamus fidé.neC frangemus.Obfidesquoq; vigintiquatuor nu* mero traditi, quib. vt Rendesburgi fe fiftcrent» imperatum. Ne veto milites,in interiora terr* excurrétes.ea porro.quçfçua belli,ncella Ôc cl* des ipfis intaciareliquerat, illatavieriperenti p l c r i q j h a f t x & f r a m e x D i t h m a r f i s funtreftit» tte.qmbusad fuirerumqjfuarum defenfionef vterétur.Infequéti dievniuerfusexercitus i n ' deMeldorpâ reduttus eft, cumqj vnam dunta* xat legionem Schonuefianäcum equitatuprin cipes apud fe manere iuberent.reliquç très d i ' uerfis itineribus in Holfatiam dimiffx.cx no" m u l t ô poft dilapfar funt. A t i n u i t i o m n i n o milites terra excedere, & difiungi fe*grisingrâ' tiscy animis pati, cùm pingui & opulents or#< qu.r incxplebili eorum rapacitati perquâidÇ' nea videbatur.diutius infenefeere, tx.arment'* abattis mactatisqjpecoribus, praedam gairip' fimam facerc&abducere, veheméter cuperé ' Parum enim abfuit, nifi eonatibus eorum m ' t u r o ôc expedito confilio obuiam itum elTef» quô minus ea res in feditionem militarem«*' »rftri« 1

1

1

f

8

•rferit: cum ob aditum prxlij difcrimen ftipendium menftruum debitum fibi(vtimpudenter iactitabant)prxda-cfj opimioris n o m i n « donatiuum tam tumultuosè Ôc contumaciter quàm i m p r o b è , principes flagitarent. Q u e m «îotum inter milites ferpentélprimùm : nifi fo Uere&alsremaluiflent, ex prasfectisnonnulli >n ipfomoxpnncipiofedare & o p p r i i n e r e p o tuiflent.Quoniâ autem turbulentis ôc rabiofis clamoribus nihil impetrare poterant.cùm nec quicquam ex conuento illisampliusdeberetur,ftipendio accepto demum acquicfcere.poftea'tp dilabioportuit: eo quidem citius.quod animaduerterent,principes indignantes cura equitatu paulatim propius accedere. Necp fané pcrfpicaci ôc euidéti rationeita diuifx ôc fegregatx funt legiones, vt per vias vniuerfas in H o l fatiam iter facercnt.ne i u n ä i s fignis viribûfq u e , v b i v e l l e n t , a d a r m a c o n c l a m a r e , ô c feditionem mifcercpolTentîidcpetiam fifacerent, fiiperati minore cum negocio vt compcfcercut u r . T o r m e n t a quoep, q u x a d copias pedeftres erant, non fine aftu ab ipfisabdu&afunt.eafimulata eau fa, quod duces, ad maiorcm t u t i o rémque fui euftodiam aduerfus agreftes,ea apud fe efte cuperent.Illa poftea tormenta qua) boftibus fuerantadempta.in tresxqualesport'onesdiftributa funt,& principû quiftp pro fe c (nifi me fugit ratio) fena tricena eft fortitus. L 4. I« f

14? BELLI DITHMARSICI In vniuerfum enim fupra centum grauia Ieu i o r i q u e tormenta erant, quxrotisplcraque omnia agcbantur.iic exccptis,quç,cùJm impelIcrentur.difi upta fuerant. Minoris tarnen port deris plura funt reperta,col ubrini ôc falcones, quia Iiis vt habilioribus agreftesin JutuJent* & vliginofà ora c o m m o d i u s vti, ôc adminiftra rc facilius poterant. Etprofecloid verèadrîrmare licet, Dithmerfos tormentismilitaritef inftructos , in coJiccandis iis rcducendifqu« ipfo holte iudice, rantam c u m agilitate fumm» peritiam adhibuifie , quanta vel in maxim« exercitatis rc bellica dcfiderari q u e a t . N a m i d yel in pr.rlio nouifsimo ad Heidam p r x c l a r i cognitum e i l , v b i cum fuo vbiqj c o m m o d o & b o n o d e l o c o i n l o c u m fcienteradmodüe» tranftulerunr , quanquam itragem non xqU« niagnam fecerunr. Muralia qnoque tormenta triareddita funt , q u x olim Holfatixduces(vt infculptisex inftgnibus folijvrticxcognofcerecrarjbelloamiferant. Vexilliprxtereaperu* t u l l i , ôc àprifcis vfquc D a n i x regibusantiquitäte religiofa venerabilis, quod regi Iohann» o l i m fuperato ademptum caries firusqj pen* abfumpferant , fragmentum reftitutum q u o d nunc in x d e fumma oppidi Slefuici i " Holfatia furpcnfum,quafî vicftoriçhuius argum e n t u m confpieifur. M e l d o r p x autem tutif p r i m ù m . c ù m iilic hxrerent aliquâtifper principe*»

LIBER SECVNDVS. 14* C'pcs.diplomataliterafÎTivniuerfas, quibus aut eoliata alicundc bénéficia, aut eorundem c o n . firmatio continebatur, tradiderunt. De fœderibus quoque principes d o c u e r u n t , q u i b u s eum et pepigiiTent : «Se aureum h e m elegant, fculptura poculum, quod Friderici fuerac clafifsimi Daniar. régis, reddiderunt. Porrè legio Schonuefiana, quam Vrisbergius duétabat, i n vico Dithmarfix Scapftadio,paceiam c o m p o fita.ocuduum fefe continuit, d u m rehquus pe ditatus o m n i n o dilaberetur. E o effluxo in H o l fatiam difcefsit.vbi reliqua ftipendiorum o ftonis infuper diebus donatiui n o m i n e c o n numeratis, foluta funt, & prxfecti o m n e s d u ctoresqj ordinum «Se figniferi m u n e r i b u s h c norati.Qua- in cçreras quoque Jegiones l i b é r a , litate vfi funt principes, fed erga illos d u n t a . xat,quibenepromeriti,«x dignioreseaprx rel i q m s viderentur. Sub idem ferè tempus & equites actis gratiisdimifsi, c u m quidem fupra debiti xrisfolutionem, quod confluxiftentdilaberenturh», menftruum ftipendium finguli aecepiflent: q u o r u m p r x f e â i «5c i p t ï m u n c r i . bus exculti «Se ernatifunt. Nechabcntcertè, quod conquerantur milites, c\ i n p r i m i s t r i buni prxfectirjj e o r u m , c u m ftipendia.vtipriin deledtu numerus capitum in rationei fueratrelatus.non itéra ta recenfione, ipfîsprçbita ce foluta fint, Bellum itnque hoc vix m e n . L 5 ftruum 1 , 1 0

14Ç BELLI DITHM A RSICI ftruum fuit, fi eo d i e , quo vndecimo calendas l u n i j i n f i n i b u s Dithmarfia; caftraprimùmab hoftibus pofita funt, eius initium factum, Sc duodecimo deinde calendas Q u i n t i l e s , quo die fuperftites incola» vniuerfi fuppliccs facti in deditionem venerunt, confettüdixerimus. In q u o quidem hello fiue expeditione, neque d u m confluèrent colligerenturqjcopix nequc d u m dimitterentur, vilis aut finitimis foeiis, au: extraneis longiüfque remotis,graues fuer u n t , d â n û m u e v l i u m dederunt. Soli rebelle* ôc infolëtes agreftes.lxfxqj maieftatis rei.merito iampridem fupplicioaffecli mul&atiqj funt: vt tandem veropioq? magiftratui fefe fubiieere.iuftis Sc legitimis obediredominis. legibüfquehoneftis & x q u i s frenariac regi difeerent: nec non.quod olim in egregiè fortes prxelarof que,cum principes viros, tum genere Sc v i r t u tc inelyta nobiles, diraex immani fteuitia m i ferè cos trucidando laniandocjj, perpétra(Tent, perpofteros cumulatèipfis redderetur. In fequentisautemanni ineunte vere, Ferdinandu* Auftriacus Imperator, cùm principes,vtditionem , & fuccefsionehsereditaria ad fe deuoIU' tam, «Sc armis fuxpoteftatis faftam, i u r e q u o q u e & confenfu Imperiali d e m u m obtinerent» par legatos id expeterent atque poftularent, Augufta imperij poteftate conuentionesek p l ' cita, inter Dithmârfos viftoréfque inita, Si Ij*" ;

a

LIBER SECVNDVS. 14« teris vtrinque firmata, rata habuit ôc d i p l o m a te ftabiliuit. Ita Dithmarfiabellodomita in i u s & d i t i o nem eorum concefsit,quorum maiores m a . ximis cladibus non fcmelante profligauerat, Vti priorc L i b r o c o m m e m p r a u i m u s . Nam per quingentosferè& ampliusannos.tamctfi v a - riis intérim iactata cafibus fuerit, & fxpiufculè etiam iugum, fed ad m o d i c u m faltem t e m p u s , d u m hoftili metu ôc pcriculo fublato, recolleftis'qj v i r i b u s , e x oportuno a d i n g e n i u m rediret, accepcrit : tarnen agreftemlibertatèm fuam , r e i c c m & excuflb femper ceruicibus d o m i n a t u j n c r e d i b i h a n i m o r u m pertinaciaafleruit.eamcpoppugnantes fortunxbenefictb v i clrix barbarica feritate fudit atque trucidauit. Fuit illa quidem olim ( vt plerxque aux v i c i n x regiones « x p r o u i n c i x ) S a x o n u m i m p e r i o fubie&a, & deinceps q u o q u e peculiares fibi i u b Marchionum & C o m m u n nomine d o minos habuit,fed eorum compluresarmis cru déliter oppreflb* interemit. Exinde in p r x f u latus Breméfis ditione ôc territorio efle voluir, cum permutationis iure ad cum pertinere v i dcretur, verum antiftitis i m p e r i u m , l i c e t a l i quando etiam v i s iufta intentata fit ( q u x q u i dénuncftriftim rcpetentesfulius omnia fuprà f u m m executi)titulo tenus faite pertulit, cotp ipfo quafi tegurnento abufa e f t , a d r e p u d i a n .

dum

»4.7 BELLI D I T H M ARS I C I dum quemlibet alium magiftratum, 6c corro* borandam fccleratx immunitatis licentiam. IntercelTerunt igitur plurimx cum Holfatif lites& controuerfix, dum illi ius fuum, nunc dictis conditionibus,nuncarmis repetunt, c5c aliquot fubind: prxliis certatum eft.Quorum tria imprimit cruenta admodum 6c atrocia eommiffà funt,in quibui D.thmartî inlîgni fal lacis de impotentit fortunx ludibrio vielores, & iuetuofam boftium ftragem inexplebili fxuitia cdiderunt, Sc faftidiofàm libertatem fuam pertinaeifsimaanimorum conftantiatutatifunt. At vbi febeitate perpétua inflati,c>e opimis feracis terrx muneribus luxuriantes, infolefcere nimium eSc ferocirc eeeperunt, Vlcricem diuini numinis iram in fe prouocarunt, 6c diuturnx peruicacitc Sc improbitati» dignastandem pcenasluerint.Nequcequidem initia fumopinione, quam vt eertifsimècredam.tantam calamitatem 6c miferiam,feuert» Sc iufto Oeiindignätis iudicio, diuinitushanc gentem opprefsiiTc. Etenim tacebo i l l a . q u * de agreiti 6c intemperanti luxu faftidiéque, qux de fumma iniquitatc& iniufbtia, q u x d e catdibug 6z maleficiis innumeris perpetratis, «ortim qu e im pun i ta te, vulgi fermonibus prtjdicantur, ne quid rumoribus tribuerevidear. Fuit prxterea tam arrogans lïmultx impudent eius populi perfualte), quoniam tot an» norui*

LIBER SECVNDVS. *4» « « r u m fpaeioefïrenatam libertatem fuam egregièpropugnando obtinuilTet,omneferuitutis velnomen à fe repuiifiltquàm longifsim è . t o t fortifsimos exercitus fudiflet , ôc ad internecionem penèquofdam delcuiffet, vt omnino inuictum elfe fe crederer, tcrràmque fuam.tam iniTgnitertx ab ipfa natura & o p e ribus mtinitam , nuliis viribus aut artibusfubigi poireconfiderct. Itaque omni depofito timoré fecurèagens, vberüque terra- bonis i m modicè lafciuiens, magiftratum oir.nem dcfpicicbatck afpernabatur.atque legibus nullis, moribus aut inftitutis, quibus reliquat gcntee continentur,ad ea prarftanda fecogi pofleiudicibat.quaeingrata Sc commodis fuii contraria eflent. Atquchanctiduciamanimisnoncaufi* çquitas iufticiiueaddebat.fedfolat prodigiofac Se inuicLe ( vti credebant miferi) vires excitabant.Nam.vtaduerfus priftinam ôc obllinatam contumaciam fuam aliquid admitterenr, nulla pietas, nullus nummis cceleflis metut aut reuerentia, nulla iuris reftique obferuan. »ia perfuadere poterat. Quin Sc eb dementia! progrefsi Dithmarfi, vt principum maieftatem malitiosè latderenon reformidarent, indignis «Si contumeliofisconuiciis honorem
£di.

149 BELLIDITHMAR.L1B.II. il ditionum incolas & habitatores variismul» tifquepcr iniuriam damnisafflixiiTent.' feuiu* in terra fua ipfis denegando, feu incurfionibu» fadtis deprxdando , feu aliis quibufeunque violentis fraudulentifque modis circumueniendo: niiî in ipfos quoque principes virulentam immodcilx & petulantis Jmgu.x proteruiam effunderent. Quam ego vel cum primis indignationis diuinx caufam fuiffe iudic o , v t tantas clades 6c xrumnas cum fumm* ignominia hoc bello perpeterentur. Deus e nim xquifsimus iuftifsimûfque , vt vniuerß lu us politici ordinis auror atque princep* vnicuseft,<Sc magiftratum omnem in terrisvicarium profemunusgerereprxccpit: itaquoqueillos, quico in muncre rectè iultéquevei*lantur.foucndostucnd6fque femper fufcipit contumaces verô,«Sequi im probe iniuriiscofl' tumeliifuconerant,pcenisgrauifsimis plectit« Quapropter iram ac iudicium diuinum pef' rimefcerc,<x magiftratumlegitimum habere ac colere rcuerenter,omnes dcbentpopuli, qui tranquillocSc florenti in terrisftatu agcr c exoptant. ;

F I N I S . A*

l'a. A D

L E C T O R E M .

tn hae defcripttone hiflorica, beniQgneVoniam Leäor,pIttrima & fréquent est mentio elarifs. nobtltffimicjue vtri, Johannis Ranz.outf e<jHitU Holfitt çr bellatoris prtîlantiflîmi, cuitu pottffimùm duFlu ejr aufpieijs per regem & principe id bellum féliciter confillum es! : ne quidfirtè rerum geïlnr um ab eedemtelateat^^onabre faHuros nos ejfe cenfutmM, fi breue elogium fub CIHS effigie, tpfo etiamnum vtuente, collocatum ejr diner/i.i in locis tn lucem typis editum, corollarij locobuichtHori* noïlrtadiungeremtu. Quibtu & epttaphta nonnulU tdiectmus, eandem ferè rem,fed modo dijfimtli expltcantia , çr pratere* honorificA fepulturA&tuïlorum eidemfktlorumfùccinElam recitationem, C/HA nufijuambaElemtspubhcata apparuit.Hxc tu boni confall. r«iu y

SFB

SVB

E F F I G IE

STANTISSIMI

P R AE-

HE ROI S

10-

hannisRanzouij, equicis aurati, V. C. E V S t r i n u s & v n u s telongèfb' (pitet, ôc in h o c v i u i d z fenecW roborc diu féliciter conferueti fort•unatcfènex,quiexequeitl' „ ôc nobilj Rantzoumrum fami' lia (qua: fuit inter C y m b r o s lîueHoifatos,t«' ftantibus id annaJibus veftris.ante trcccnto* annos virtute bellica clara) es o n u s , domefti' carpeducationeacdifciplina.vulnerum Ôc p*' riculorum contemptor faclus.cùm tredccir* annos natus.mortuo pâtre, clàm arrepto dorrt' . eqtio, inuita marre «Se tuis.adproximacaftf' cuolaffes, miram indolem ad militiam attul'' fti : d e m u m v i r effeftus.durifsimisbellilabc ribus te totum dicafti, fufceptaqj nobili per«* grinatione, totum pcnè orbcm tcrrarum cti' cumuagatuses.non tâ religioniscaufa, v t w ' ti opinabantur quàm vt multarum gentiu"* m o r e s , traclandique bellirationesacutifs' perfpiceres , «Se pofteros C y m b r o r u m , G o t h ' r u m , Vandalorûmque tuorum maioriim i " ' uiferes. Adita primo Anglia , dein de Hifp*' ,

u

111

0

nia (vbi diuum JUcoburn more tune inuet*' rat*

, ratofalutafti ) poftea Germania, Italia, Cretâi Àfia àc Syrià maxima ex parte peragrata , ad Hietofoiymam vrbem peruenifti, ibiép curri aliis religiöse facrificans, dignitatcm aurati equitisfufcepifti ! quâ fucccdentc temporeeditis egregiis faftis condecorafti atque ornaftii tua illuftris percgrinatio in îlladeflenda temporaincidit, cùm Sclimus Turcarum I m perator, mortuo Campfone & inttrfcclo T o mombcio, Sujtâhtcq imperio crticntis viftoriisfinem attulit : vnde, niù magna numinis prouidentia ad maiora eifes refeiuatus, naui Vixelapfiis.àTurciscaptiisfuiffes.tetuofqjfociostanquain Mammeluchos perfcquentibus. Nauiilla Neapolim peruenifti, indéque per ilJud regnurh Romam profeclus, Leoni decimo Pontirîcimaximo, more Italico, fed non fine faftu Cymbrico.pedes deofculatus es.Indeper Italiam, Galliam ôc Ge'rmaniàm, notitia multiplici in peregrinationeauftus, domum rediifti, ôc ilicb,propter fummam ingenij tu i dexteritatem ôc agendi peritiam, Fridericus tune tantùm PrincepsHoIfatia:, te filij fui Chrifiianimorum infpeftorem, acomniû rcrum eius Subernatorem conftituit, mifTurus filium ad feptem uir um Electorem Brandeburgen fem, v n à c u m ipfo Vuormatiam verfus iret, qua v i f a r CarolusV. tune primùm Principes Ger" fclauia;, ornàtus Ca:farea poteftate, conuoea-

Vt

M

tat«

Kl rat. Quo in loto Lutherus fua dogmata, furrtm a c u m conftantià, p r x f e n t i b u s c ü n a i s o r ^ hibus Impcrij, protülit Sc fcripto exhibui'' quas rU modeiU arripicns, fupefüacuos al«quosrituscontemncrcdidicifti. Finiro illo-* uentu.vnàcum principe tuoadpatriosJares rüerfus, Magifter palatij crearus es: & eu m diM teps Chriftiernus Ii.Danorum Rex immaniß fima crudeftatein proceresGochos.DanoS«* Suedosf-euifet.iJIicp publice confpiraren^coit fentieme Sc permittente Deo, certifsimo fer* ' per vltore fcelerum,c\ Fridericum patruuii» Chriüicrniad fufeipiendum dudema rcgluf* adhortarentur tu prineipi tuoFrlderico fu-' f o r & a u t o r extitifti, Ttobiatam prouinciar fufciperet.nealioquitota fua familiaillultri» illa regia fede deturbaretur .Nam Sucdi, cu"" Fridericuslongiusrem curlctartdo protrah^ ret.quendam exnobilitate equeftri fibi Reg" delegerant, quod Sc de Daniserat timendufl" Quare ipfius aufpieijs exercitum inDani'i' traduxifti, nonnulliscp locis ibi prius expüg tis.Hafniarti regalem vrbem, plus quam p« "* tegrumanrtum obfidione prefsifci,illaq7 fdomica, cümabefu fclium ac Canum non ab' ftinerent.in tui prineipis gratiam fufeepiß. ' Quibus rebus pcraäis,' cum quatuor cohorte b u s a c trecentis equitibus in Scandiam naU'' gafti, & commiffa ancipitipugnaeuSeueri^ 1

11

1

11

ni

1-

lfii

1

d e N o r b u , viroftrenuo & rei militari* peritcH ftcum habente qvindecim millia agreftium> tandem cum fuperafti.Namaut vincendum», «utmoriendum tibi eratmulluslocusfuga: pa tcbat„Circumdatus enim eras mari&hofliJi exercitu. Sic virtus viam inuenit. Ac ni» fumma feftinatione vfus fuiiTes, fubfidio hoftibus Otto Stigefcn.cumaiianoncontemnen* da manu collecta ex plèbe, venifTet: quem pau'o pöft codem die deuicifti. Sic bis viftorvno diefaôus.bin.ij'qjcaltrishoftium potitus, D u cibusqjjambobus captis, fecurè caftra es ffle» tatus. Scuerinum paulb poft, non folum confefsi facinoris veniam.fed etiam amplam pratJ. fefturam à Friderico adeptum, priftina: li,bertati reftituifti.vt omnee inde pcrfpicerent, t t non folùm in bello inuictum , fed ôc inimicos tuos in pace beneficum effe.quae tarnen ipfe tua tngentia mérita, magna cum fui nominis priftini & gloriofi infamia.nouo feelerc pri* ori addito, dedecorauit. Contra enim datam fidem,dàm adCa:farem Carolum, Régis fui Chriftierni I I . vxoris fratrem aufugit, eiusq? Partesfecutus,in obfidione Florétina (cupu-ns fui animi magnitudinisapud txteras nationes exemplaedere) fortitcrpngnans interemprus 'ft, & fie perpetrati facinoris & violât* fidei in «apratmiarecepit. Iam regnoabquo modopa **to t Cbriftiernoque in Noruegia ab olij» M a prose.

roceribus conditionibus circumuento, i p $ ' ue in perpetuum carceren¥poR"demna:o, FC* dericusin eiuslocum procenim fuftvagiis re* déclarants eft.qui regnoadannos dccem furflm a c u m moderationeprajfuit. Q u o tandem • rebus humanis ad diuinampatriam fubla"<*> relictis trib.filiis impuberibus ,ôc tertio C h ' fliano virilem çtatem ingreiT>,Lubecen(îs R*" pub.turbatorcs nonnulJi, facto prius Cum D û ce Alberto Mega polen fî, ôc Co;rii^ Chriftophoro Oldenburgenlî, ôc Danicis qui' bufdam Proceribusnouis rebus (tudentibti»j patria: tua: bellum acerrimûintulernnt : qu° priusgeri quàm parari animaduerfum eft, n o p r o x i m o poft Friderici mortem, vcftra' *" bus in conftituenda repub. tempore interf'' gni, «Scdeltberationib.denouo rege faciend"; occupatis, Sperabant enim Lubecenfîum facliofi, fefe ciuitatem fuam, tribus rcgriis 5 ' ptentriortalibus potitam, Venetiis arquai*" redderepofle. T u n e tu iterum, Reuerende nex, rtactusiiuftam defendendçpatriarcauf» / «Sc ab extrema feruitute vindicandar, in n i ' d ^ armatusextüocaftra, q u a n q u a v n o pede *g per integrum anniim fueras, claudicans pro"' J i s , omnesqj priuafos dolores com m uni p* t la ! t» ri poftponis : nec defuir fortuna aud« fafutaria. Hier»enim nô fine admiratione timm,quiiddimnituscontigifre religiöse* , r 1

1

f

1

111

tr

1

,ieß matant,priftino pcdum robori açagilitatireßitutuses. Collecta dcinde parua manu cum Chnßiano, Lubeccnfes.non procul aboppido Oetino, deuderatis multis aufugere, Segebergsnfemobfidionem rclinqucre ac de fua propria ciuitatcdefcndenda follicitos efft:, coegtfti;acpoftb.ïcTrauemundamviccpifti,naiKS fubfidiomiflas çxpugnafti.ipfamqj vrbem L u . becam obfidionc cinxifti, breuity tempore ex tuisperte collocatis caftris tantü effeäum, vt pacis conditiones vobisetiam non inutiles fufceperint.Tu enim eo téporecùm Erico E n c k fen,alias Banner, & nonnullis.equitumalis a c militumcobortibus, in Gotbiam fiue Iutlandiam mUTus eras, vt agreflium multitudinem, maxima ex parte rebellantem aut bona cum gratiaad prißinum officium «Sc ianiora confi]iarcduceres,autarmisopprimeres,«S: méritas ab Ulis peenas fumeres.Cui iniunftoofricio fa~ tisfacerecupiens.oppidü Alborcb.in quo ruIii ca plebs, Duce Clémente nauclero.congregata erat.fortiter Ulis defendentibus, cum tuis féliciter expugnaftijfemelqj non fine tuorû dolore, cùm primusvallum concendiffes, àfummoad imum deiecluses: ibiqj multiplicicxdeexempü caufa facta, captü viuum d e m e n t e m quafi Regem plumbea Coronadedecorafti, cYficpalo configendum curafti.meritasqj perfidie, peenas »billo çxegifli.IndeinVuentzbufel.tribusdi3

M

3

uerfil

ttsrfisitineribus, cum copiistui« contendirH» ibirp vacillantes in hdc cominuilti .prineipibU» factionis fublatis, rcliquos ad officium reduxifti.nouocp iuramen to obftrinxifti. Hinein Fioniam cumtraieciiTes,plebéetia« ' ibimaiorcnumérocongregatam tuis copiofi' adortus, in fugam coniecifli,acpaulo poft no" proeul ab AfTenfen, in aperto campo feorfif ante primosordines cum vnocquite.tcimpr«' mispetente, cueurrifti, illûmque mortife* viilnereaffectum.de equo non fine prasfagio turi e tient us deiecifli. iignoqj c.tteris dato, e*> «rcitum comitis de Oldcnborch iußa acie»praelio fuperafti, interfectifque in illoprxli" Comitibus de Hoic «Sc Techelnboreh, caßr»' hoftium «Sc vrbe potitus es. Vnde in Selandiaf" profectus, ibirp plerifquelocis vi fubactis, it"' r u m , vt ante decennium,per X I I I I . menf'' HarTniam obfedifii.defendentibus fortiterv*' bem, «Sc tuis virilibus conatibus egregiè ref>' itentib. Duce «Sc Comite.cxpectantibuscpàCf' farianis auxilium, fpcrantibusqj eos occafic-"' non defuturos.Qufopinio illos haud fefelfi'' fet, fi tu ex tuo fingulari confiJio & folerti p f ' dentia, certa equitum peditumcp manus, in t«f ram Groningenfem Carfari parentem, nô f f fetmifli, quae vicum DamvaJlo foöäcpmu» " retatq; teneret.Quare effectum eft.vtCatfar' ' Oos magis de oppidulo Dam rccipiendo,qu j£ 1

0

1

3

3

deobfefïisopem ferendo.alienaqjcra infefianda, cogitare oportuerir : prxferrim Carolo tunc Italicis rebus implicato, decy RegnoNea. politano, ac Ducatu Mediolanenfi defendendo.follicito.Quarcobfefsiin vrbeHaffhia con fumptisomnibusalimentis, quibus homines vefci poterant, extrcma inopia premebantur acdefperatis tandem auxilijs, cum ilhs nihil aliud rcliquü effet,quam ex famelurida m o r s , adpedcsChriftianilll. Ducemcx Comitemfe proiicerc,& culpaagnofeere, delitti'q? veniam pcterecoegifli. Quibus rebus confettis, Chriftianus more Gothorum Regiodiademateornatus.acpatrifuitcttuseft. Fuerunt fequentes anni vteunep tranquilli, fed tarnen fempertimçnduseratCarolus V. femcl irritatus, propter affinis fui captiuitatem. Contigit tarnen deinceps.vt bellum exarferit incer Catfarem Sc Iuliacenfem de Ducatu Geldriat, Gallusq: Rex Juliacenfem.fub fpcmatrimonij ibroris iuçfilix, Regina: Nauarrae.in partes fuas traduxerat, quibus fifeadiunxiiTet Chriftianus, exvfu r e gni foreexiftimabat. Ideo te.ad percutiendum fœduscum iftisduobus.Iuliacum verfusmiiît.Sed tu, Regem Gallia* omnes fuos conatus eo intendere, facile perfpexifti, vt Cxfarem im plicitüaliquib.negotiisredderet.ipfumcp longea finib. fuis amouerer. Ducis vero res eo l o CocffeintellexiftijVtperxtatem ipfeparumaut ;

M

4

nihil

nihi'çîe be'Io cogitaret.-illi Verö, quibus bei« Juni demtndatum erat, fegniter remadmini- ftrarenr.Ci^.uetu fummaprudentia foedereilf loinfaulto regem tuüimplicare noluifti, cur« ex longo rerü vfu ac notitia didicilTes, magno' Reges,propterpritiata commoda, publica läoçire fccdera,ac raro fanfta inuiolataqjprarftare« Jd tarnen,fauens partibus Régis Galliç.pronii' lifti,te lcgionem veteranorü niilitum, &. quin* gentos equitesnigros.ipfius fumptibusin Brbantiam.ad Martinum deRofshéim mifTururtl crn.-,t& apud Regem tuumtantum erTecturunr» vt clafT-m fuam ad depopulandam & infeftart' dam oram maritima inferioris Germanic mit* teret.cv lie vnàcum aliis Imperatoris opesdi* itraberet liue diitineret: quod vtrumque funi* m a lide prx'rtitifti. Quantam enim valtitatcrrt M irtinos^adiuniftis fini tuis copiis, Brabanti* ättulerir, rtiinx teltantur.ix Antuerpia ferèca' pta perenneteßimoniü prxbebit. Naues verö' ventocontrario orto, per totam xftatem opf»' t u m curfum tenere non potuemnt, fedtarne" homines maritimos, nç alijs opem ferre p ' ' ient.furpenfos tenuere. Succcdentc autem te" pore,aIiquoties cum Cçfarianisnon vnoin 1°' co, vt cum Maximiliano Bureno & aliis, de facienda pace egtfti : qua: colloquia & actio' '' tarn diu i r r r x fuerunt, donec Spiram verf" $ref«&us,vbi cuintuaplcgatioiiis focij's fble^ * 0

1

1

ä

t

Opern effeçtfti.Vt Ç J M legibus Ca-fa ri Carole. V . iunçrus fi:, rr,f nâqueaureagrandisvaloris, ficur «Sccollcgxtui, aCa-fàre difeedens donatuses.Qua patc(.'c\a, donvam reuerfus,Principes tuos occupât» s cf. fe in diuidendis prineipatibusauitis atey patcr r.iscernens, q u o d tibi m a x i m e ex graui(simis « U l i s difplicebat ( d i m i n u i enim hac rations pocentiam coniunftam videbas, ac facile orirt pö|Te inter principes fimultates timebas,qua: ipfis Sc patria: extremam allaturae effent perniçiem ) te omni magiflratu Sc prxfedturis, q u i bus eras infignitus, volens abdieafti, Sc c u m tuis in pofterum honorificè viuere d c c i e u i l a , retentis f o l u m m o d o illis, quarerantvfque ad mortem tibi Ütetis feriptis confirmât» Sc m e ritö data:. Ille recelais Cbriftiant priftinam crgate beneuolentiam planeeuertit,ac tali fufpicioneanimüeiuspupugit, quafi alijs ex c a u f . fis te ab eius negotijs fubduecres, adiuuantibus clandeftinis plu r im um inimicis (nam v i r tutem inttidia fcquitur ) Sc nitentib.prxfertirri eöjVtficlistx futilibus rationib. viam i n u e r d rent, q u a a l i o q u i prxelarum regem,erga te ingratum efficerent, ck vt is ingentis tui benefici j mérita infignialiqua iniuria perfolueret.Narrt çjui apertus tibi inimicus effet, regetum aliéna) to,nemo inuentuseft. S e d h o c tibi c u m clar'f «US Ducibus commune fuit : hi plerumque in r

81

M c

vltima

tel v l t î m o vita-a&u inuidia circumueniuntur, vt HannibaIi,Scipioni, BelliTario, Narfeti conti« g i t . & t u a x r a t e C o n f à l u o Magno accidit : qui n o n tantumcircumuenti;fed etiam diminut» dignitate.in ipfoiniuftcillat.TContumeIix doJoreinortui funt:tu tarnen ipfisomnibusJongè bcatior ac fclicior fuifti. Rex enim traftu téporis (qui re & nomine verè Chriftianus erat) intimisanimifenfîbus tuaprxftita officia perlendem,ttq; falsö ab mimiciscJandeitinis(qu» apcrtè aggrcdi innocentiam tuam non poter a n t ) deïatu intelhgens, prius à te da ta fuo fil m ride ac manu, te necefsitatib.ingruentibuSi s II ï non defüturum, additis his exprefsis verbis : il filiusea.qux cirent tibi ab auo fuo ipfoty proptcr fumma mérita vfq; ad mortem collata, non rcuocaret: fed rata haberet(non tantùrO fie t c f c d etiam filiû régis tibi obftringens ) tibi eft reconciliatus, fummoqj te in honore, vt afltea.adfuprcmosvfqjcineres habuit ôc coluit» Filius régis quoq; factat promjfsioni condition'em adiunclam probeintelligens, regia p l a n ' îndolefummamerga tebeneuolentiam oftefld i t , & feie tibi non folum itifta laborum pr*m i a parta conferuaturum, fed fi velles etil cu> m u l a t u r u m pollicebatur : cui tum relpond-** irhnihilteampliusoprare quàm f u â g r a t i a m tùi ofrîcij nunceiTe, veterib.meritisauoac f> ' triprarftitis iam ferè obfoletis, nouîsillaaug** *• re«* :

a

re&fplendidioraefficere.Elapfis poftea paucie annis,Rex Chriftianus longo morbo paulatim eôfumptus, ôc ex his xrumnis ac laboribus (vt illi per fomniû indicatûerat ) ad femper manfuram patriam ôc requiem,per mortem transl a t a eft. Continué regni habenas, Fridericu» 11. Chriftiani III. filius, à pâtre defignatus, fufcepit.Contigitautem.vteodemtempore Dux Adolphus ex cupiditatehoneftx vindicte, clan culum eontraDithmarfos exurcitum confcribcret.lllorumenim terrafxpius veftrorûDu. eumacnobilium & popularium fanguinetinflacft.cùmveftrates redintegratis viribusclades fatales à maiorib.fuis.fed non fine fortiac virilircpugnantia.in Duhmarfia acceptas.no. tJispartis viftoriis refarcire ftudercnr, ac iuftam fumere de crudelibus barbaris vindiftam properarent : adeö vt contentis omnibus belli difciplinis.foli confifî eaufx ôc iuftx vin. dicta:, fe ipfi in paluftres voragines demiferint, vbi iniquitate loci circumuenti, âc magna cum patrix calamitate opprefsi, ingens fui defiderium luctûmquc fuis reliquerunt. Adolphus igitur, cum Dithmarfos priuatis viribus aggredifeftinaret.vthinc maiorem nominisfui claritatem compararet, & fines fuos dilataret, pcrfuafus feu opinans, Fridericum confanguincum, meerore ex morte patris, ae rebus regni conftituendis occupatum, facile

1*3 hoc fibi pp«rertimarmatoconcelTurum. Id tt» ftatim exactx prüden tia; fenex olfacicns, adliibito Andrea de Barbij, Epifcopo Lubecen fi, & iîlio tuo Henrico (tune temporis; Friderici in Ducatibus vicario) ne fimultas ac finiftra fufpicio inter confanguineos oriretur, in iftû ftatum remperduxifti.vtabomnib.tribus Prin* cipibusjpubhco decreto fumptiique, bellum contra fempiternos âcauitoshoftesgerenduni 6c fie maiorum ofsibus infepultis parentandu tfte.conclufum fit.Prius rebus neceflarijs.quâ tum in tanta feftinatione fieri potuit,ad id coparatis, Fridericus & Principes dieconftituta cum fuismempe quatuor legionibus pedituA tribusjmillibus equitû in vnum locum conuenerunt, acte vnum inuictx virtutis belli iftiuS ducem delegcrunt.fperantes fortunam.vt feeminam,i te facti«gencrofis olim fubaftâ, fem* pervfqjadexitum vitx morigeram fore.Qu« honorem primo.repudians.iam ferè feptuagenarius ,6c xtatiscxcufationemadducens, tan* dem viclus illorum precibusacpoftulation'* hus.fufcepifti. Ac quandocum principibush" ftiles fines ingreflus fuifti, femper eoanimurrt intendifti, vt principum iuuenilesacjgenerofos infitosanimis conatus (quicupiebantafp* raaudacter aggredi, & pugnam impigrè Cere) fenili cunftatione reprimeres,Se, quàrrt «clerrimè poiTcj , hoftium in magnam Ion*

ïc*4 gitudinem producta» triplices foflâs ac m ü nimenta c u m legionibus, captata prius t e m poris ôc loci opportunitatc,tranfcenderes,memorabileqj dctrimcntum , vbi barbari fefefecuros eflecrederent.illis inferres. P r i m 6 o p pidum Meldorp, diuifoéxcrcitu , tribus loci» Vnotemporc adortus.non fincvulnerbiüstuo r u m expugnafti, interfcétisrp m u l t i s hoftibus, cxteris fulis fugatistyibicaftra, tânqua'm in medio Dithmarfias fecundum l o n g i t u d i n e m , inter Suderftrandt ôc Nordftrandt, q u i b u s duobus locis fios & robur m i l i t i x D i t h marficxhabitare folet, pofuifti: atqj fie e o r u m copias, ne coniungi poffent .diremiftiacfeparafti. Inde in Suderftrandt cum parte copiar u m profe&us es.reliquis copijs i n c a f t r i s & apud principes manentibus, eo conlîlio.vt il forte reliqui Ditbmarfi periclitantibus Suderftrandienfibus opé ferre vellent.illis obijci p o f fent.'quoin locomaximaftrageédita, reliqua multitudinem .exercitu circundato, fine vlla Conditione fefe dederecoegifti : quorum pars Holfaticis carecribus vfepad belli exitum d a m nata,pars Àlbim deportata alienis oris impofita.Tertiô Heydam, q u x D i t b m a t f o r u m n o b i l o E m p o r i u m f u i t . c u m Principibus circa vefpefam caftramouens , pernoctem coritendifti. Inde non procul ruftïci,adductis tormêtis inf
l o n g a n o f t u n i a acdiurna profeftione lafsist* . defefsis.cuncbmtibusnonnihii cuismilitibuS,
1

Legionibusqj diuerfa m l o c a ahlfgatis.tormen tiscpabduclis cxadiundtiscquitibus, vi A m c t u a d i m p c r i u m redire,.6c ex prouirtciis Veftris fine maleficio difeedere coegifti. H o e v l t i m o virtutis tuâtfpecimincedito, attum c o n d u d e re.vohibilemcjjfortunamnonvlteriuspericli* tari, fapientcrdecreuifti. Q u a r c t e i a m f o r t u natum fenéappellare non vercor, c u m in t e m pore m a n u m de tabula tollere didiceris, ornatusqjiam fis omnibus muneribus, quibus v l Iusvnquam inter C y m b r o s tuiordinis acloci cohoncftattisfuir.actribus RegibuS, Fric'crico I . C h r i i t i a n o I I I . ôcFriderico II.viclrici m a nu fingulariqj prudentia, cum Cxteris procerib u s , diadema regium impofueris, receperifrjj profufi fanguinis de laborum tuorum iuftam mercedem.eaqjnunclaîtus.cum duobus fili'9 adfimiles honores ex parte proueftis, 6c m a gna nepotum f u m m x fpei caterua, J x t u s frueris, extructis aedificiis multis regio l u x u : e x quibusvnum Bredenberg c u m munitifsimis, a l i u d Bothkampcûornatifsimis i n t o t a C y m briaareibusconferri quear. H o c tibi nunc f u premi laboris fupereft.vr, cùm tua anima e x hoc ergaftulo liber ta erit , C o r p u s t u n m rehgiofisin m o n u m e n t i s m a i o r u m . a d f p e m b e * txrefurreftionis, paulifper c u m pompa funebri tuorum nepotum brachüs deponendum «ures.Poftremö optö, vt folita vtens erga D c o s pietatc.

. .

b si

i

%tf .

pierate, t e d i u i n c o l u m e m RegiacPrincipibu* tuis, patrix, tflijs «Se ncpotibus, D e c opi tuJanteconferues. jfLIFP

BLOCJFM SFB eiufdem.

EFflGlt

D

1

Eus t r i n u s & v n u î te longé fbrpitet.&i * hoc v i u i d x fenectx robore diu fcelicite" çonferucr, fortunate fenex, quem exequeüi' Sc peruetuftx nobilitatis.apud Holfatos Saxones, Rantzou-iorum familia natum , fydcruri* iuclinacione Genius diuûmqjgrana, per bel'»" cas virtutes, ad iuûam fortunarum atrpglqri*' focietaté e x t u l e r u n t . Q u o iam tu contcndci'C es v i f u s , q u a n d o p r o x j m u s pubertati àpatri m o r t e , arrepto d o m i e q u o , ad vicina caftf* cuolafti. A quibus prouec"tiore x t a t c i n A n g ' am , H i f p a n i a s . I t a l i a m , C r e t a m , Alîam Syr'' amfyprogreflus, & a p u d Hierofolynias mil"' r u i baltheo honeftatus , e x t a m longa Sc pet ' culis variis obnoxiaperegrinatione, non m ' daidhonorisiniîgne.fedanimum plurima * r i a r u m r e r u m , imprimisqjexquifitiorisdiic'' p l i n x militaris cognitione inftruftum, ad p ' t r i x p p t i m o r u m q ; principum tuorum.HoJfr'' t i x D u c u m . c u l t u m retulifti. Eam cum i p f ' «ftoanimi corporisq? r o b o r e , temporibus,' * £oitulantibus, incampumproduxiiTes.rcip 1

J

1

1

0

v

3

r a

c

comprobafti, non pugnantium numéro ,fed Imperatoris atqj milmim virtute, conftareinfignes vidorias. Sicala vna e q u i t u m , & quatuorpcditum Germanorû cobortibus, poitedoniitam Haffniam Dama: regum pcrmunitam iedemfupra quindecim Scandianorummillia biseodé dicdiuerfislocisacicvidor, ducibi.8 captis, profligafti. Q u o fcelici rerum fuçceffi', ôc pacis fundamenta à te îacta funt, ôc Borealis ftobilitatis attriti:s, laceratusqùe fubChriftiçrno I I.immanis crudelitatis Rege fplendor ôc tranqmllitas rcuixit. Nam hinceiù* fpes qua ad régna Septentrionale rtfpiciebar,exfuga, in quam feconieccrat, feelerum v k r i c i b u s d i ris confeiam mentem impcllentibus,planè>m minuta fraifUque, aditus vero ad regni faftig m m patefadus fuit optimo Principi tuo F r i deriew 7ôlfat.i* D u c i . In q u o ille iuflè, d e menter p que ad vitae exitum verfatus, «Se fubditorun. expeclationi v n d i q u a q u e f a ti?fecit,«x fide îeritorumqjtuorum magnitu dincm regia bberalitateagnouit. A b eiusé rebus bumanis exceffu , cùm noui p o p u l a r i u m motus per Daniam excitarentur, ôi L u b e c e n fium q u i d a m , rerum nouandarum ftudiofi.in opinatèfein patriam tuam caedibusatq? incen mjslatèeffunderent: Autor Principi t u o C h r i ftiano.Friderici ruio.Holfatias D u c i fuifti.vt i n Urinitia Lubecam inuaderet.Quod cum te d u r

N

«ead.

Ido ceadminiftrari iufsiffër.id dexteritate contil i o r u m , atq? action u m t u a r u m celeritateconfecutus es.vt Lubecenfes, fufis fugatisqjad O« t i n u m eorum copijs.non m o d o a d foluendarrt Segebcrgenfis caftri obfidionem ,fed Trauemunda atq; nauibus aliquot captis. vrbeq? ipf* obfeiià.cum belli fumptus,c< dilabentem mef c i m o n i o r u m quxftum.ferreciues diutius.au* non poffent, aut non vellent, certam pacem fp' rata; viétorias praîferre maluerinc. Q u as eô Jib' ralius affliftis conceiTa fuit, t e C y m b r i c o s niO' tus coercente, q u o magis Principisatq? patri* t u » interfuit, vicinam hancflammam rellir^ g u i , & totrimul enafcentium hoitium vires duci.Nam fa<5tioforum quorundam Danorui^ motus.Albcrtus Megalopolitanus dux,& C h ' ftopborus Oldcnburgeniïs C o r n e s , iuftis e**? citibus tucbantur ,Haffnia regali munitio '' busqj locis occupatis : quorum vires, per B*'' tbici maris InfulasdifTufas.cum (îgillatim a^" riundas cenfuifTes, idqûe fâlutare t u u m c o n " ' l i u m Chriftianus Princeps apprdbaffet, p ' continentem traductis copijs , primo Cy* ' bricos Iutas fœliciter aggreflus, Alborgc* expugnato , ac deletis aducrfàriarum p ! ' u m copijs,rcdactisqüe in o r d i n e m , nonnP ' l i s praefulibus, qui fe h o m i n i b u s , nouati" " r u m rerum ftudiofis, duccsauthoresquc p *J buerant, non m i n i m u m Oanici regni traftu priflC" f

1-

f

11

v

â r t

f

i7> Prihcipi tüo cohdliafti. Proxima erat Fionist Vbivalido hoftium pratfidio Afienfe oppidum, «enebatur.ee cumiuftoexercitu Germanoruni illuftres C o m i t é s , Iohannes ab Hoya & N i colaus à Techelnborch , alijqûe flrenui ala*um atque cohortium Duces exeubabant. At tu nihil hoftium potentia territus, traie&o tnari, c u m obfidionem AlTenij ftrenuè ccepilTes, incumhcntibus eius folutioni C o m i tibus , laudabilius exiftimafti, produfto i n patentes campos m i l i t e , praelij aleam fiibire» quàm intra caftrorum munitiones obfelsi prsebere fpecietn. Itaque cum iufta acie, l o co ab hoftium prajfidio editiore, confligeres, infigni viftoria, qna:comitemvtrumque m u i tosqj fortes viros abfumpfit, eofcp arridentis fortuna; progreflu tota iniula potitus es.Hinc »n Selandiam i t u m , in qua expugnatis p r o pugnaCulis. & fuhditis pacatis, reftabat vna Haffnia regum fedes. E a t U m illuftriui m vi r o r u m atque veterani Germanici militis prse fidio,tnm fuis, munitionibus a d u e r f u s o m hem v i m infigniter armata , famé fubigen*da fuit. Q u o d poft dccitnumquartum obfidio nis Menfcra fœliciter cefsit.eoqûe maioré l'rin cipi tuo dementia, atque moderationis g l o r i am peperit, q u o ille indulgentius ad Saguntit u m ( v t a i u n t ) famem adaftisdimifib fine n o * N * xapr*-

sa praefidio ciusrp D u c i b u s , i g n o u i t . Hacvi* Cliriftianus Princeps, verè Chriftianus cùm f* ditioiis hominibus Daniam purgaffet, àiadcmate Regio proceru:n confenfu o m a t u s , per o m n e m vicam coniîlia aclionesqj fuis.rnaxi» m o fubditorum com modo & gracuJationc,eè> rerulit, vtluftrico nomini e fient confentanea« Q u t cxcelléci virtute perpetuacp fœluitate irn* puifus Carolus Caefar.qui alienioreà C h r i i t i i n o R e g e a n i m o , ob C h n û i e t ni fororij fuicU* ftodiam, liberiseius incitantibus, erat, potiu* tepaucisq? alijsaftoribus c u m i i l o ingratiarr» redire,quàm huaisdeformatam fceleftifsiino r u m delictorum turpitudinc caufam perfequ» v o l u i t . Sic audio conrîrmatoqjPrinci pis tui Irr» p e r i o , cum iam fexagenarius ab auJaadqui** tem refpiceres . à l i u i d o r u m oculis atque der"" tibus femouerituus recelais tam Iorgè non p" tuit,quin abfentis gratia apud optimüregen* attrectarctur. Q u o d tu eo nobiliori propoiît* negligendum cxiftimafti, q u o certius flatus* bas, gratifsimi beneuolentifsimiq; Régis ani* m o . t o t aduerfîs profpcrè fpeclatam cum extr« movita: diferimine hdem , integritatcmty tu* a m , maleuolorû obtrettationibus eximi nunquam paffe» Neqjtuatcfefellit opinio, qua"* d o decedente corporis vigorc, te folita grati» complexus, Friderico ßlio.Regidefignato.i"' genuè commendauit. Q u e m à patns mort*. eut»

1

cum patruis Iohanne & Adolpho, Holfatiae Ducibus.in Dithmarfos gentem ferocem.iSe haclenus pro inuifta habitam . vindicanteiii, cano 6c pcnèfcptuagcnariocapiteIccutus, delatmu communi principum confcnlu Magifte rij eqUttum munus.vt modefta artatis c x c u fatione declinare voluifti.ita ftrenuè poftulantibus Principibus fufceptum t u t a t u s t s , nunquam priltini v.goris robore intermiflb, fed eiusfecundifsimi belli laudem ficutlibcntertScmericô ad Regi« atqjDucumgloriam r é fers,qui viiliter conl'ulendo.atque fortiter pugnando, clarifïimorum Heroum murera i m . pleuerunt: ita vicifüm iuam totanreavictori_ is partam Lauream , hoc dementix encomio ex eo bello non inuiti reddent ornatiortm» quod fupra quingentos Dithmarfos, qui adutrfum tc in acie conftiterant, cum proief is armisextrema experirinonvellcnt, nonnullis cos adnecem pofcentibus, humaniorc animi decreto viuos incolumesty conferuafti, cum eorum fanguine interempti olim fratrismanibuslitare potuifles. Cuius fafti memoria in grauefcenti nuncarati t u « eo dulcior proculdubioeft.quomagis perpccuum animi tui pro pofitum ,nunquam mcrcenarix externorum rnilitias , fed vni patrix eiuscp legitimis Principibus , ea moderatione obftri&um , vt vi* ctriçis manus robora démenti erga proftra;

M

}

«>•

m tos indulgentia pro merito temperares, ho« velut extremoaclu conrîrmarees vifus. Igitui" xtatis veniam legitimo iure confecutus.viue in polterum,tot exhauftis fœlicitcr b e l l i l a b o riluis,dm fcelix atque incolumis, in tins priua us ajdibus: quarum altéras Bredcnbergi, perd u d i s iuftis miinitionibus atque propugnaculis, folo deprelToad Storam,reciprocoxftu fluttuantem, altéras Italie; cleg.intia: imitatione Bothcampij.cditiorefpeculaadlacum Bif* f e n u m , magno fumptu excitait! : & inter grauifsimas confultationes , quibus pra;fenterrt animi vigorem, cum fuo G e n i o , tum diligent» rerum obferuatione, ad circumfpediiudicij acumen perdudhim,RcgiPrincipibusqj tuis fidéliter impertis,te rerum geftarum recordat»o n c , & fœcundaex tribus liberis nepotum neptiumqj fobole oblcéta. Q u o s vt virtutis tu* semulatione, digna te pâtre auoqj, fedariattf con feq ui videas, vtcp tranfeurfo mortalis vit* fpacio, piè fàncteqj ad beatorum fedem hinc émigrés, id tibi concédâtinexhaufbe bonitatis & dementia* numen s t e r n u m . A M E N . EPIT---

EPITAPH/VM

STRE-

NVI E T N O B I L I S S I M I VI RI Johannu Rantz.ouij , eqmtU Ho/fat i: quoi ei in primaria adtoppidt Itz,oho
OhanniRantzouio nobiliHoIfato, qui poft fufceptum balthei militaris d e c u s , & perluftratas remotifsimarum gentium prouincias, quantum pacis bellifcp arubus, omnibusfcy corporis atqj animi c x i m i is boniseniti potuit.id omnc, fecundum pieta tem in D e u m , vni patria* eius'cp laudatifsimis Principibus.FridericoI.Chriftiano 11I.& F r i derico I I . Danorû exordine Regibus, huiusty Patruis,Iohanni& Adolpho Holfatiçducibu» impendit, felicifsimoeuentu, vtpote f u m m u s c u m iufto imperio Dux.exortis fubinde belli« dcftinatus.fcmper viftor, qui prajter copias de ditasqj vrbes atcp arces, profligatoseieftosqûc procul C y m b r i c i s & Holfaticis rtnibus h o ftos.inordinem redaftos feditiofosantiftites, rebclliumqj Dithmarforumcontufam ôc fraö a m armis contumaciam, octies patentibus i n campis, diuerfis praelijs fu peratas hoftiles a c i es.velab ipfius indulgçntia, vel i fceda fuga v i -

N

4

tapa

m tam eoegerit impetrare, illuftri cV fîdei ergapatriam eiusqj Principes, & dementia? ergavufto* gloria.quam ad fatalem maturar leneclutislio» ram line fortuna; Judibrio perduxit, iicqj domi nia:, a:tatis veniam nadus, omnib. animt feniîbus int~gris,in çnarifsima* con iugis.fi Horum atqj nepotum complexu, aeterno numini fpiritum, à quo acceperat, firma m Cknftum fide, & certa refurredionis fpe confirmatus, reddidit. Henricus Sc Paulus tibi, parenti carils.mœrentes pofuere. Obiit, Anno Domini 156J. Die iz. Meniîs Decemb. Cum vixiffêt annos 73. & Menf. 1.

IN

TVMVLVM EIVSDEM cquitis darifsimi.

H

Icfita%AKTZO^Ufunt frigiia, membre IÖBjfKKIS, IncJ.yta eut xirtus nomen equeiïre dédit. Qfù diadema tribus, procerumfiatuente Senatu, fygibiti jtritois impofuit manibtu. CH\ISTE%KIpepulitk dum Virtute fecundi. Eiecit regnifidibus e£ tribus. QAdreferamComités,populos,domitas^tot yrbesi %ii rediit cœfo\i£lo> ab boîte quater. Œanialeflif erit, bello concujfa Lubeca, Hoc Duce qu
J

j\Ti««

Kauekri^fcros eompefcuit Me tumultiu, Intulit c-r rigidtsfigna tremendaIutis. llle, armisfruflra totns bcllisque petitos, Tempore (Dithmarfos contudit exipuo. Q^emtfcferox multis 'Dithmarftafuderat annis, \index fanguinisillefuit. Singulaqv.idreferam ? nihionlaudabikfecit, Confàio filix, Marte toga^ fuit, Jtujpice multaDeo, primo fub flore inventa, Tropatriagefit, mnlta^bellafencx. Vt cbartti patria, tbttrxs iucundni Êmiiïs : Hoilibm aduvfts fie mttutndm trat, QuUßruitas ades memnrem ,magnoj.labore Conditamagnanimi tot nionuwentay'tri ? Qui licet exbaußusfeniofuafata fbilat, tarnen patria mors proper ata nimis. Hoc duce qua caret, & quondamfortaffi Quod tarnen in "Vftitos omen abire yelim. Adde quod tn> manfit, iam fuccedente feneiia. Corporis integritas itigenij ^ xigor. Vndefuturarum prudentia maxima rerum, 'Perpétue conflans iudiciumî^fuit. jft poflquam curfum, dederant quem fata,[errgit. esfortuna valete . tos. yera ejl mihiporté

Cjrmbrvrum

Vif*

cfi

unbit :

CH%1ST0

Lubrica

nunc

quies

DE

OBITV IOHANNIS RANTZOtiij,cquitis aurati, ex C a n c e l l a m Hegis D a n i x .

Vm pUcicto "V<><« mutaffettemporafato 10 HjfH KES heu1{a>it ^ouius, Luxeruntnati, coniunx.Holfatica tellits, Vno ore plangentes patrem. Marstumuloimpofuit laurum,^onam^ tropbmm'^ Et hoßibus demptas opes. Tax etiam, aut Concors buk, dut contraria Marti, jtmantem laudauit fui. Fama bine dijpergens latè ore manu^fecuta eft Virtutum teßimonia. Qudliter buric igitur "tixiffe putabimus amis Lußrorum bisfiptemzr tribus ? Tot ndm^ bicvixit, que Mars,Tax,Fama,perempt'* l^eqnirant, hudant^fferant. Etpiacum nitis eonimx Viduatamarito, Etpatrie I «géant patrem.

C

IN

TVMVLVM

EIVSDEM.

Onditur boctumulo rara pietatelOHjfKN.^ %/fHT^ouius, clarafiemmate nattis, EqueS> 'ftegibus impofuit tribus hic diadema fuperbis* Fertilel)anorumqui coluere folum. Et feua iniußt Cbrifiernum bella mauentem, ^ SedibiiA auertit Marte patenté tribus.

C

Ertna recufantes muh as eomptfcuit xrbes, Submifit^ducum collafuperba itigo. fDaniaßepe eitvs noratfortißima ngmcn, ScnfitcriUitiiSpulchra Lubeca mannt, tulit illius ùchoningiaßgna triumphi» Oetinum &pariter terré Fiona refert. EficradhucmemorhoïtiluIudlandia cladps, Kauclerum domuit quafua dextra trucem. Ornineteßü&eßpugnans 'Dithmarfta nuper InfauSto, cuim mania xiEta iacent. Sicfelix fuit trfortem fe praßitit, xt cum Confereret xiiior bis quater boße mannt. Quidrefiram mores mixtosgrauitate décora ? Quid, quoderat iunHum cum bonitate decM ? Integer ipfefuit maculis non oblitus xllis, Atque tulitfortem, qualiterillafuit. Confiîmpopulumdubitantemiuuithoneïlis, Iuuit fcr ajflittospro bonitate xiros. J^ebrn in ambiguis xultus non fumpfit acerbos, Necfata elatusprojperiore fuit. Sedmens illitvs certo deduUatenore, Quod fuit ante pedes,excutiebat optu. Hincfua clara xigetgeflarumgloria rerum, Omnibus ipfius efiiognitafama locts. Scdpofiquamfenioconfittus ebßtus annis Senfitfe xita continuaffe xiam, Spe^fide^ 'Deoccrtm confianter adbafit, Etficxocepia, cùmmoreretur,ait, fyddam animam Çhrificmea pignora car a xalttt. Et tu mtgrtmiofufcipt, Cbnfle, tuo. 1

VERSVS CONTINENS NVMEr u m a n n i , q u o o b i i t Joannes Rantzouius, Equcs auratus.

t

TeMpor.e qVo Verl fVbllt [Va fit a Johannes <%ant%oVlVs, VerfVs Denotat eXIgVVs. QVERELA STORAE fluuij. luule eurprater folitum tuus bumor abundat,
R

EPITAPHIVM

EIVSDEM.

Vte LeHor celßs inßgnia iuntla eolumnis, Qi(*% opcra e fario marmorefait a Vides, Jncljta %AKT^omj funt bete monumenta IohanniSi Frigida defunïli fub quibus o/fi cubant. Jjicd:im"viuebat nullixirtute [ecundns, Mihtis aurati nomen adeptus erat.

Q

«So Kamßrmi Xegetus iuuenis cum corporis effet, Ingenußnßt munera magna fut. Terxariospopttloslonginqual^ climatdtcrr* - Immtnfum ad Solymasper mare ficit iter. ; Vfrdc Uli rerum prudent ia magna parat a eß, ' Vtpojßtpattiiecommoduiefl'eßxc. i Cum DaniaprimmFridcrici'sßeptrateneret, Edita funt fideiplurimafignafuiefoffeafclici dementem Marie rep) tßit, Iutica cumfurent feditione cobois. ObßdionepremensMebu)gicamo:nia,ciuts , %ex Cbrißiane tuo fubdidit imperio. Cbrißopbori Comitis dumrura Fioniamiles Fa/laret,xit~lrixbicquoquedcxtrafuit. Hafniacum nollet claufis fededercportü, Milesin bacpräßans obßdionefuit. Scbanica Meiero dtuiilafera agmina capt$ Compulit er domini fubdere colla lugo. Exterafnneßoßreperent cum Ulla tumultu, Strcunuusaudacesmouit ad arma mannt, fublicares timidis tremuit quandoanxia curis, Conf Hopatries profuit ille fu
trefft

frtffd grauifeniogemtrent cum membrd dolore, InCbriJiomoriensleniteroccubuit, A L I V D EPITAPHIVM EIVSDE^» in quo primum Diftichon continet annurö Chrifti,quo obijt,& primatlitera?maiuicula. nomcn autoris. Olfatl
H

1

i8i H orbiivsingtnti \enit obuins agmintprimum, Eflxbi Scandtaci grandis et anus agi i. T rita xidensfoctjfedOtho Stigcfinim arma» Hic\no,dixit, bina trophœa dit- l S unt etiam nobis "tires, \elprafict Jcbillem : At vix intuitus tergapudenda dédit. 0 bßitit & Marcus Meyer, cùmdira moueret, Quatuor in partes is laceratus obit. V dus adbuc Oetinushabet fera ßgna cruoris, Caforumxarusoßibus albet humus» T eflifer hos feqmtur Kauckrus in ordine quartus, Succeffum <& -tires fperat habere fuas. jft non Holfatictts cedens, nec temtta Heros, Obuia xittrici tendit ad arma manu, Turbatum fuperatfa Ducemftringit^catenü, Firmaprocul mûris non Jleburga tuis, %egali donat fccptro,plumbok coronat, Tuncxbifupplictjs afficiendus erat» 1 nfauftos etiam Comités extendit arena, Hie xbi Taurinut mons iuga celftu habet. F ormidataolim totis'Dithmarfia regnù HocduceprincipibuscoUa premenda dédit. E t quamuis xalidu pugnaritfortiter armis, In tribus elf tandem xiïta cruorc locis. C atera qu<e reßant Sophocltto digna cothurne, Cantet cum claris Holfata terra, Dants. Ipfe Deusxeri talemxilefcercgemmam

Konpaßu,cali

traxitad

aßra\agi.

D E ARMIS I O H A N N I S R A N T Z O uij.cquitisauratb quorum fuam partem Henricus, cxc. Rantz.filius,donauit fratri PauJo. luidere arma pAtris cum Xellent bellica nati. Corpore quœpropriogejjïrat ipfe fuo, Afars clypeum abiectt.dixit^ô pat cite »,iti, Tarctte.i,: bis aliquid Mars quo* iuris habet. Quœ totiesgenitor défendit ab boflivns arma, furpe,ca fi natis diripiantur.erit. » Integra dante î>co,pofi tri/lia fat a manebunt. Vtfacra dumxixit;tutafafempererant. Ergo deditfaulo,fraterni pignus amorti, Henricus partem, Marte monentefoam. Exoptatcj, armiis cum laude xtatur us lern, Hic xfivsgenitor qualiter ante fuit.

D

QVERELA ANN/E R A N T Z O V Ï I I ^ funereeiufdem dile&ifs. coniugis fui.incornparabilis virruce bcrois, incifa lapidi fepulcri» quod in piam parri mcmoriam gratirîiij in téplo primario oppidi Itzobox itatucrunt. Oniugis Anna fui cumconderct offafipuhbro,. Hetcait,in lacbrymas totafoluta piai: Si mihi non tecum licuit-,xir,ponereXitam, Mox t amen inter cunt ni mea xota,feqi. ct.\ Et precor xt placide coniunHi xiximus ambo, Sic quo^ Calefii nos beetarce Dens. g

C

A

IÎ4

SEVVLTVRA ET EXEQVI1S funtbribw ein/dem nobiltfiimi equttts, Johannis Rantfyufy, appendtx,per Chtrflcphorum Ktltinghaujcn Hambwgi'ïijtm.

D E

illuftn vit» curriculo rebûfque ^ ^ 4 ' f o r t i u i £<.ftis,tii.m placida & bea W SIÉKV '} bac m un d i coli u u i c cm ;graV ® ^ S s ^ . . t.o.ie.multaiuperuïs luculenter commcmoratafint; id vnum te, humanifsime Leclor, defiderarc amplius pofTe exiftimaui, quoddifertèdlic explicatum non erat, quais funeris pompa & honore ad fepulturâ elatus, quocj}fplendore& magnirlcentia iufta ei facta «fient. De qua re.quoniam ea quocp, vt reliqua, honorificentifsima ipfi m e m o contigerunt, quàm potero paucis, dicam. Nam cum annis iam tribus feptuagenario proucctior, ex ipfo prargrauantis aetatis fenio debihtatus, & lenta rnorbi diuturni tabe confectus, integns plané Vniuerfis ex im m oti animi fenfibus de a.ru mnofahacvita, obitu fané perquam tranquillo & pio, difeederet : inter caetera pJurima, quas prudcntcrpieqjadmodum & munificè, fe fatis functoperagenda, teltatus conitituit, de illud filiis.quos omnino duos patef nç virtutis txglo »aj a;mulos rcliquit, prxccperat : vt fe poft m o r ^ K ^ ^ / ,

3c

x

r

O

tettt

TS? fem ili.irum maiorum fepuJchro, quo Sc pate." «Scauus.cx proauus & abauus, conditi quiète" ianctam in Domino agerent.in oppido propi°' quo Ttzohoa tumularent. Quia verö graffab»' t u r t u n c eo inoppido vehementer peftis ( vt# in aliis plerifqj Germania? locis & oppidisjq"" multi indies mortales mortem obirent, propinquos fuos, gentiles& amicos ad hon«' ftandum funus eum in locü accerfcrcnt,quc iufto metu propter vita; periculû adire o m " formidare poterant, tandiu id differre, fety' a?dem proximl deponere.quoad peftilens co"' tagio illic ferpere & fiuire omnino defii»**!?' iuflerat. Quod fupremum dulcifsimi paren ' mandatum, vtei poft obitüquoq; moremf! ' rererst, quem viuenté amore fummo cöm^ " xi, mira cum pietate& obferuantia obfequ £ tifsimèfemper coiuifient, fideliter quoque <•*• folerterfuntexecutifilij. Exemptis enimi *' ftinis, arculaqj ex plumbo feorfum condifj' exenteratum primiim cadauer opoballam ™ inumSuim, & fragrantibusaromatis.molli" ' terfperfo Anglici fili tomento, efiartum, ^ T. de farcophago item plumbeo querno inte*» lignocompofitum, ina.de parceciali pag'" denbergse (quam collapfàm ipfe olim reft' ^ rat, «xdonariiseleganticjjexxdificata ' ^ liberalicp ammoexornauerat) lateritiaex efta domuneula depofuerun t,Vbi cü i n !^. 1

1

,,t

((

11

1

1

5

c

e

cr

n<

0

1

cl

f

111

t

u

r

r

tr

t e r t

llr. •iam menfem fupra annü conftitilTet, mitercen*. temagis magisq; in oppido lue, ad principe« & chutâtes finitimas,ad agnatos, necelTarios ôc amicos, literas-dederunr, vt in colliculum i m minentem oppidopridie Calend. Martiascon uenire.&deducendo funeri interefle pompa* vellent. Q u o adueniente tempore, alter fîliorum maior natu Hcnricus Rantzouius, regius in Holfatiae Vicarius (nam Paulus iunior frater cum illuftrifsimo principe Adolpho ad obfi- , dionemarcis Gotha-profectus, exneceflària ea «aufa parcntalibus adefle non potcrat)cum familiaribusnonnullis biduoante ad templum fefeconferens, vbi in sedicula claufum funus euftodiebatur, eaeffrafta, poft habitam funebrem ab eius «dis presbytero Nicoiao Vinterbergio orationcm, cum per fcneftcllam ftanneam, quaseum invfum inloculoerat, faciem defunfticharifsimi parentis, defiderioetiam» nünimio vix lachrymistcmperans, fupremü contuitus effet, & aliquoteiusimagunculasex argentoconflatoinauratasinieciffet : id ferici villofi atro intectum velamine, & arca; impofit u m , in caftrü fuum Bredenberga fecum auexiflet.In quod, pixcedentibus cum faculis nepotibus, Ôc honorifica infequente pompa, illatum,in cubiculü pullato vndiq? panno inftratum velatumqjaccenfis circumfunalibus.pheretro collocauit, Huc poftridie eius diei Eber-

O

2

har-

hardusab Holle, L u b e c e n f i u m & Verdenilurfl prxful Sc Henrici affinis, vir fpeftabilis eorph noris faftigio longé dignifsimus, c u m honeft" Sc mediocricomitatu aduenit.alijqjitem nonmilli nobiles v i r i , vtfuneri efferendo intérêt fcnt : qui lionorificè omnes excepti Sc traft« ' fplendidè noctern ibi vnam cum fuis egeruft' Infequenti d i e , qui exequijs prxrînitus cale"' das Martias antecedebat, elatum cubiculo W vehiculum idem, quo fueratadueftum , pull" i n t e g u m é t o o b d u f t u m collocauerunt.-Ä: al'J' n o n n u l l i s p o n è legentibtis eius vefligia curri' bus.quib.mceflifsima coiunx nurusrpgemin?' c ü n u m e r o f a & p u l c h r a nepotuneptiuniq?f°' b o l e , & agnatçqtifdam fœminç vebebantur,'" tellitibus ftipatû vndiquaqj circûcurfantib ' ita in oppidü inducirur.Interea Henricus R'° z o u i u s cum antiftite, & quibusdam agnan< 0

1

uJ

,r|£

Z O U I U S (»Ulli « u u » " » l "

1 "• " " — -

D

.

proximioribuS,amplaq} miniftrorû famili*' gubriomnes habitu , pullis ex fyndone pep àpileisin terga defluentibus.equorum'q?ep" ' pijs atratis ftragulis opertis, in collem opP^ dopropinquum contenderunt : quo princ'P ciuitatumq?legati, propinqui, gentiles&am"' ci pra;clari omnes Sc nobiJes viri, magno n ' m e r o confluxeranr. Quibus in Corona cire " üftentibus Henricusillufhi Sc facundaoraf'fT neamplifsimègratias egit, quöd in Iocum >' ad diem diftura rogati prompte accefs'A* ^

u

ü

0

1

1

Ttcpadreliqua cxcquialis eius honoris & celebntatis folennia peragenda, fupremamÔc pia paternis;mambus fècnm operam p r x u a r e , ô c ijs finitis epulo funtbri intereftenon grauaren tur.perhumaniterpercp amanter rogauit.Ind« ternis fimul binisüeiunclim equitantibus.côpofito decenter ordine currum.quo funusdefcrebatur, confcflati, longo agmine (nam t r e . centi fermé erant, qui equis vehebantur) lentoqj ôc moderato equorû gradu, fenfim ôc magnifiée oppido adequitarût.Quod ingrefsLvbi inaedesatratasvndiqjck funalibus collucentcs (quas magnificus héros peramplas fibi ôc fplen didas ohm extruxerat) funus depofuiffent, in hofpitia per oppidum plericp dilapfi funt, vt equis in ftabula traditis finguli ad cohoncftandam funeris pompam redirent.Sub idem p r ç terea tempuscurribus frequentibus,quorum fupra quinquaginta fuifle conftat.ingens fcemi narum virginunicynobilum turbaaduecta eft: qua: cunctar pro regionis m o r e , vt funus comi tarentur, candidislineisvelamentiscapitaobuolutx, qua: inde per fcapulas vtrasquelicentererrantia dependebant.fefeperornauerant. Harum compluresad defunöiequitisconiugem Annam.ex vetufta & clara Valftorpiorum genteprudentifsimam honoratifsimam'tp fceminam ,fefe conferentes, quçijsdem in aedibus adfunug viri mcefta atqj adeoexanimataferè O

i

luctu

l8o luftii morabaturjargifluis opplentib.vulturfl lachrymis.cS: ingentianimi dolore intercipier» t e f p i r i t n m , eam verbis amanter & diligente* confolata; funt. Quse dum fièrent, intérim sr» campana in aîdibusfacris.cum in oppido,tut» in vicinis cireumquaqjpagisparœcialibus.niif piam ceffabant.-quibus ôc oppidum ipfum, # o m n i s eircùm vicinia latè perfonuit. Caete* rum vbi efferendo funeri deftinata adueni* h o r a , illud ferico villofo nigro obduftum fer" eiufdem gentis de ftemmatis, pra»ftâtes omne» animis ôc viribus nobdes viri, fuccollante" in humeros pheretro fuftulerunt, «Se lento grauiquéinceffu,dum fubindeob n i m i u m plurnbeiligneiqueloculi pondus,furcis perticisq ' tranfuerfo fubieftis, fubiifterecogerentur , i" templum eius oppidi primarium , d i u o La *' rentio martyri dicatum, deduxerunt, long" honoratifsimoque ôc praecedentium «Seeon"' tantium a g m i n e . Imprimis ex Judo literan" pueri de moreantecedebant, lugubres canti<>' nesvernacula L a t i n i q u e l i n g u a alternatirn* ' cantantes, quibus nunc g a u d i u m , nunctrift ' tiam aufcultantium animis infundebant. & v e r b t d i u i n i myftae «Se interprètes in oppido*" pagis finitimis infequebantur, quibus facr»^ fupraquadragintaex nobditatevirgines.ei» ' dé cœnobi j contigui téplo alûnç, candido o " ' nésamiftu(vt eius fefte mos & inftitutaf« ' 11

1

1

1

o i

1

rU

1

c

fuc *

v

fuccedebät,6c ipfç temperatis vocibus fuauiter funere prxcinentes. H i n c miniftri vniuerfi Henrici, habitu obfcuro ôc trifti f u n a l i a m a nibus geftantes.ingrediebantur : eorum veftigtacalcabant nouem è duobus filüs nepotes, deducentibus prxceptoribus, & >P" ccrcos grandiufculos, quibus conuerfa gentis Rantz o u i x infignia(vt cxteris funalibus cunftis) appenfa fpeftabantur, funeri auito prxferentes. Inde proximè ante l o c u l u m abfolutx nigredinis equus vnicolor, pullato terram raden te ftragulo.à vicarij regij puero fefTore fegniter adigebatur. Sequebatur ver6 longèhoneftifsim u s iUuftrium & ornatifstmorum v i r o r u m comitatus , quibus v n u s omnibus habitus atratus ôc l u g u b r i s e r a t . I n h i s n o b i l i f s i m i g r a uifsimiqùeviri, legati Friderici I I . D a n i x regis.triumHolfatia-principum .Iohannisfentorisatqj m n i o n s & Adolphi, reuerendus a m plifsimuscp Lubecenfium ôc Verdenfium antifteslegati comitis Schouenburgij.ciuitatumqj» Lubecenfium & H a m b u r g c n f i u m , confpiciebâtur. Aderant exgétilitia ftirpe Ranzouiorum fpgnati plurespaucioresûetriginta, viri propé omnesemeriti,& prifcarerû geftarü memoria florétes ôc xtate canistp decoris veneradi. N â qs e x n o b i l i t a t e o m n i Holfatica florétixuointeger adhuc 6c viuidus, ad prxclara eximiç v i r t u eispremia «Scornamcnw confeftanda capien-

O

4

da<$

daqj languis alebat, eorü parsmulto maxirna ad obfidionem arcis G o c h x . a b illuftri magnanimoryduceAdolphoeuocata, fub pellibus 6t veliscanabeisincaftiis excubabat. Q u x e x p C ditio cum in idom forte tempus incidiffet, ef' fecit, vt rariores virorum n o b i l i u m , quam aC« celsiflentalioqui,pompa: huic exequialiinter' eifern : cum prxterea complures quoqj in Da? nia Friderico reg» contra Suecum ïam pridert» militarent. Sed n o b i l i u m tarnen eiufdem ditionis numerus,qui funus fcctati funt, trecentos circiter nihdo minus adxquauit. Poft nobilitatem fuccedebat oppidi fenatusciuesqj ho noratiores, quos ex pagis circumquaqj rînitimis coloni l o n g o ordine infequentes agme» Claudebant. Nec longo hinc intcrcedentc intef uallo.frequens elegantifsimâque fœminarufl» n o b i l i u m fpeftabatur feries.quç de ipfa: pro tC* gionis morehabitu funebri, vt dictum eft,pr{' çedentium v i r o r u m p o m p a m c o m i t a b a n t u r casq; inter eminens. luctuq)& meerore prop* coiitecla, clarifsimt equicisconiunx, c u m n U ' r u vtraqj6cneptibus pluribus, o m n i ü o c u l ' i n fe vertebat.Vbi iam in cœmiterium ventuf eft, cireuito t e r d e m o r e templo funusintulcrunt, idqde media in a:deante fuggeftü, ex qt-j* concioncs fäcra:ad populum haberi foJent.ft»»» xnachinula lignea inftar a:diculç fabrefacta ca çellataqj.qu* vndiquacjdefixis cereis c o l l u * " ;

0

1

11

c

tibus'ardebat, conftituerunt. Exindc finitis cancionibns vfitatisix folennibus.orarionem funebrcm habuiteiusaedisoppidique presbyt e fummus, D.lohannes Vorltius, quem pras pofitum valgo voeant,virpietàce ckdoctrina -cnioque venerabihs. Qui dum peroraret, tunus ex eoloco fuccedentiuin nobili rm humeris fublacum , & a d latusauftrale chori prope cla:hros,quo loco maioreseius complurestumulati l'une, vt ôc lapides impofiti eoriimque inlcriptiones,& araab ijsdem inibi Sanétx indiuid.ua; Trinitatidicata, abundèteftantur,in fepulchrum arcuatum.quod pij graiique filij» c u m i n fempiternam charifsimi parentismènioriam.tum proprium & pcrpetuum famibasfuxmonumenturn haud ieuibusimpenfis pulcherrimum xdificaranc, depofuum eft. Id fupra reliquam pauimenti tribus feré vlnis, gibbo expolito lcuigatoi^ candidolapideporreclo 6c vtrinqjredacto,altiusairurger s,euiin figniagentisartificiosè elegamerqûe intija, 6c çolonbus diftincta, quoquoverfuslarcra exor nant.viuasfuperné vtriusep parentis quafi recubantis imagines .niueo marmoreaffabrê effilas, fpeelantibus oftendit. Eodem quoque loco pafsim Epitaphia & elogia, qux hoc libre continentur.lapidibus in columnas pari«temqûe immifsis incifa infculptatjj, devitx «urfu rebusqûe geftis.tam prxftamis & fpeftaO

s

tifsimi

tifsimi iriclyta virtute viri, leflores erudiunt. At peracbs rite ôc folenniter in arde facra ccremonüs cunitis, hinc ad conuitiium funèbre difceluim «ft : quod magna lectifsimorurrt conuiuarum frequentia, & fpendore acmuniiîcentia.vt tanti viriexequiis conueniebat.fun* m a celebratum eft. Aeris quoque plurimurfl in pauperesdiibributum, ôc larga aliis aliisq?» qua; pater moriens pafsim ôc à le n uncupatis donari mandauerat, ôc quae his filiorum infuperadiecitliberalitas, munera praebita funt» Quibus per dies aliquot, vt mos eft, agitatis» vniuerfî inde, poft aâas vtrinque prolixe decenterqj gratias.in fua difeefferunt, Ita qui placidèbeatéquc de inftabilis huius vit», quart» omnem prxclaram forcunatamqjexegit, pr.«fidio ôc ftatione dilcefferat : qui immortalefl meritis illuftribus vbique terrarum de fe ft' m a m ôc gloriam excitauefat : qui fpectata «# fempiterna egregix atque inuictx virtutis m"' numenta pofteris moriens reliquerat: hon*' ftifsimamquoquecaduci atqueemortuicadaiteris fepulturam, iuftacp& exequias fedigna > hoeextremum honoris &officij defunctop ' rend in mcerore& luctu maximo piifsimisn' Iiis tribuentibus , cumulatè confecutus dy Qeiod equidem ipfumad reliquam eius in V' ta rclicitatem, qua non fine admiratione magna, occulto quodamconfpirantiumfyde 1

s

2

rU

fauoreacconfenfu.velpotiuseiTufa atque con ftanti diuini numinis , reétifsimam mentem gubernantis adiuuantifque, benignitate atque dementia, ad extremum vfque halitum perpétua vfuseft, quafi coronidem feu colophonem aptifsimè congruentem, accefsifle arbitrer : vt, qui in vita profpera gloriofâque o m niahabuifiet.nec hoc extrême» mortalib. p r x ftarifolitohonoreacmunerecareret.Etfi enim funt, qui fepultur* iacluram leuem ducant, quando ex quoeunqueterra: operculo tantutn demadfuperos itineris cfle pus creditur : 6c multipracftantifsimiviri, & «ternis ob c o m probatam factis virtutem laudum prxçonijs celebrati,velin teternmis carceribus asgritudine&fqualore confumpti iint: vel pifeesin yndisobrutiagitatiquefluftibus pauerint:vel in puluere cœnoque patente fub dio à vermibus feristp immitib.laniati deuoratibj fint.aliisuéindignis extinéti fuppliciis pafsim ck m i ferè computruerint: ij tarnen ipfihoneftû poft mortem fepulchrum haud adeè afpernantur, quin.ficontingat, ingensbonû : findenegetur a fortuna.leuiter ferendû efleftatuant. Omnes certè mortales, praeftantib.cx magnis ingénus prasditi, illudpotifsimùm invotis habent, vt tranquilIo& prxclaro vitx exitu diem fuum extremum claudant, exemptiqjviuistumulo,

vu

Vtifupremo corporis humani reeeptaculo.donarxquepoft exhauftos vitxlabores quietisfejdr, honeftècontegmtur. Nam Se fànc~tifsirnoS illos viros.quosantiquifsimis fxcuiis.obfurr» mam vit» innocentiam ac rc!igioncm, Dco per cbarosfuiffë facrxliterxteftantur, iam moritnros vel imprtmis prxcepiffe pofteris fuisle' gimus.vt obi:a mortecadauera fua fcpulchrift vclàfeipfisvel maioribus fuis conftruétis, h<* norificè inferrent atque deponerent.

E P I T H A P H I V M , IN QVO IPSS Magnanimus Se Speftatifsimus héros lohannes Rantzouiusloquitur: Authoreeodem. VM licuittoluitfe Dem, mihi yita placebat Lubrica, nunc mors eft nongrauis ipfa mil»'Sedpatriteforfan nimis immatura xidetur, Semperxiuenti qua mihi eh Ar a fuit, fro qua non timui terrai^ marï^ labores, Etpropèprafentem latus adiré necem, llla meamnuncforfanopem deferta requirit, Sapins in magnü qua fuit y fa malis. At mihi quo pailo nimià m proper ata fencttiu jfbfciderit xitœ ftamina pulla mca ? Katurit (quodcnnque datum) fatis mihi vixi : Sicjetatcgrauis pcrfero fat a lubeus.

D

ttuum

Kamquequotis iam tot producitur Quotmibiprafcriptafitiere lege datum ? Et titaßtis, adlaudem quod ßufficit,egi, Nécptrijt Xnttu noflra caduca nimis. Gloriaper totum meatampercrebuit orbem, QuaraduscinUi folis aditurequis. lilafuperßtserit, donec benefaUa prebart, Supplicusfy malosfubdere, morts erit. Sicmerui ,\irtutebonam dum pro feto famant, Et mihiparsxita nulla labore caret. M dulces vtinam moueant meafalla nepotes, Vtßerißmiles autfuperare iuuet. T^ondumetiam borrebantprima lanuginemal*. Cum funElofatis armaparente tuli. Hinclubuit proeul amotasinuißre terrai, Et magni xarios orbis adire fitus. Vißa mi bi tellus, quam flau tu arare
annoi,

i5>7 Ipfà mihi te/lis meritorum Däninpugnax, Quam lataprofert ins ditionefuum. Kouit & Oceanttsmea Çsaltbiatsinclytafatta, Creuerit \tfufofapecruorerubens. Virtutem^ meam merito complexafauore, Qua mihi natalü Cimbrica terra fuit. Banc quofy cum damno mirât a bü Bafnia capta: 'Trincipibmfedes Bafnia grata [ms. Cpgnirtiitejjpotcnsopibnsjjfirü^Lubeca, Eminet Arttoo qua decus alt a folo. Heeßens hanc cum cladefua'Ditbmarfia finfit, Cumfubijtiußum me duceViUa itigum. Et tarnen eft quod xitta mihi quo% debeat \ltri, Vita quodeflmultisyoceredemta mea. Sic operam tribus impcndipro regibus omnem, Subgelido regnum qui tenuhe polo. Et charaVigilanspatria ducihvs'qMcaui, In me quicquidopü confilijj,fuit. Bine opibuspartis,patria natalefubiuit Bis quofy collatis amplificare decus. Impcnßscfjdudt conßruxigrandibus arces, Quai foboles aqua nunc meaforte tenet. Bis precor "vtantur poftßcula multa nepotes, Et mea conenturfortiafac~iaßequi. Hacfragilü Vita curfum ratione peregi. Sic obij mortemßußineotj, lubens. Depoßtum tumba corpus mortale quießit, Spiritus inßantta fede perennis agit.

AD

LECTOREM.

Q

Voniam in bacdefcriptione hiflor'ua, benigne le-. äor,plürima es* frequens ejl mentio clari/f.nobilißimiß -firijobannis 1{ant^outj,equiti6 Holfati & bellatom praßantißimi, cuitu potißimum duUu tf dußieijs per regem t? principes id bellum fcliciter efl confiait :nc quid forte rerum ptßarumab eadem te latent,non abrefacturas nos ejfe cenfuimus,ft binaelogia fub cita effigie, ipfo etiam num xiuentc, collocatu rjrdiucrfis intocis in lucemtjpt* edita.coiollartj loco buichtfloriœnoftraadiungeremus• Quibus & epitapbia diuerfa adiecimus.c andernfirè remfdmodo diffimili expliuntia, tffpr&terea bonorifictfepultur* tfiußorum eidemfaîlorum fuccinEtam recitatione, quœnusquambatïenus publicata apparuit. Aaeßit prœterea bac altera aditione,monumentumnobilißimainCjmbrica Cherfonefofamilitt %ant^ouiorum, quod maiortbmfuis cognatis^piè defunitts, Henricus %ant^ouim, Serenißi. regia Dania in ducatib. Sief. JJolf.Stor.tf1>itbm.VicariM,in arce fua%edenberga]tatuit:itemcfo epicedia tua , quibus trißem obitunt praßantißimoru.n Ytrorum, ßaniclis & Man ritij %ant^ouiorum,filH^fui cbariß.Tbt »dorieiprofecutmeß. Hac tu candide kïtor, boni eonfule fjr Fait, M O N V-

M.ONVMENTVM

N.OBÏ-

HSSIMtAÎ FAMILIE RANTz.omar$tm m Cimbrica Che)ßneßper Strenu^ & m^gmficnm virum, Henrtcum RatJi.ouiu? Serenißi.rcgis Danirc.in Ducatièus tnarceßtaBtedenbcrgajnbonorem & me-

Vtc

mo?iam progemtorumfiiornm,po fiiumlculptumj^,

Anno

M.D. LXV1II.

Narneahac tabula Henricuî Ranzouius, pioerga maiores fuos duchis affeöu, fculpi # defcribi curauit nomina, itif nosq; obitus p r o g é n i t u r e fuorum, quorum in memoriam lapides # monumenta collocata vifuntur,in primai rioD.Laurentii templooppidiIrzohoa">a* altare faneta» Trinitatis:quod altare ab ip& Deo trino &vno,non paucos ante anno dkatum,annuisq; &perpecuis inhimcvlque diem prouctibus liberaliter ditatu' eft. Multi verô ex eadeni familia eodeni 1°' cohumati quiefcunt,quibusha;redes, p°" freriqjparum erga eos grati,nu 11 um ad m ' moriam honorem impcndcriint. Quareh" beris fuis mandat, nepotes poikrosq; 5

11

e

ipfis oriturosrogat,nequeminauitairtferii fepulcra finant,cui à fuis aliquod non ftatuaturfepuIturarmonumcntum,non-.cnqM xtas,dignitates gefts&obitus,inhanc rabulam an notât a referantur. An no i44o.cbiitBrcdaRanzouuis,patre natus domino caftciÜ Crnmmcndick, proauus Henrici autorishwustabuî.\Hic plurium pagorum pofTeffbr fuit, qui poAeà monafteriodiâiteuipli partimprccio v~nd i t i . p a r t i m religionis nomine dono dati funt.Compluresquoqiliberosgen'îiCc.uo

rum qui Petrus fuit di£us,ciuspofreri rue State domini funt prardiorum Nicnhofr &: Vuammendorp, quoru ex numéro Daniel Ranzouius eft,quifummusbelli.'uxcötra, Suecum Danorum régi, cùm pratelarifsima, laude fortitudinis & peritiz bellica? milita Ci Alij praetereaduo Pétri fratres,alter Herma, nusHäburgcnfis,alterBartoldus Brer.cnfis, canonici fucre, quem canonicatu m illis familia:q;ipforum,certopra:finitotenjpc*c,fingulariquad^indulgcntia,annoi48pi côtulitpontifexInnocentiusIIIl.HicBartolduscanonicusBremenfisjHamburgcnfis, ac praepofitus Hadelericniis,obiit anno 148p. die 8.1anuarij, in oppido Buxtehude, translatusq; Bremam ibi fepultus eft in prU Tl P

maria

maria arde,lapide ipfius tumbar impofito» additoque epitaphio verfibus, vt tune ternporaferebanc,vtcunqucconfcripto.Vnde' cimo poft Petrum defunctum anno obii' vxor ciusDrudaRatlouia,dieBartholom* • Qui ambo code loco, ad latusauürale ch^' ri,eoin cemplo fcpulci funt.fub lapide albo» in margine quadrataannotationemannC" rum obitus vtriusque, in medio infignia ft' miiiarumcontinente. Supràhuiuscaputa' ter eius frater cum coniugefepultusiaceû lapide cumvtnusque infignibus itainfcr pto: Anno 1450. obiit Caius Ranzouins»? anno 1 4 3 0 . Anna vxor eius, die Francis'' Supra Caium alius quiefeit Caius , fîlî** Bredekindi poftcrioris,qutantc patrem °1 biicrumulatusq; eft fublapidchuiufnioû* inferiptionis: Anno î4*ci.die Pétri & Pai^ ' obiic Caius Ranzouius. Infigne addit 'î? nullum eftjfpacio tantum,quo includi p '" fir.reliâo. Ex aduerfo eius lapidis, fub quo ? ? Caius conditus eft, chorum verfus iaect'*' xum.nullamirnaginem, fcdnudam han ' feriptionem, cum vtriusq; infignib. ' ' j i , incifïs, contt'nens .-Anno 146'.obiic B r e ^ kindus Ranzouius. Anno i46o.Margar . yxor cius.In medjointerhunc ôc illum 4 . ,

,>

s

1

lJ

0

xX

c

e U

£

U

çfçit Metta,foror gcrmanaBrcidar, proaui Henrici viuentis. H x c nobili exReucntlauiorum familia viro nupfit, ex quo cùm pro k m nullam fuftuliflet,aliquam bonorum ûaorum partem monafterio largita eft. Lapis imaginem,habitu ornatae nobilis matrona; eleganter incifam,pra.fert,adcuiuspedes vtriusq;familia. infîgniafpeâantur.Infcriptio verö hsc eft: Anno 1 4 8 9 - d o minicaCantate,obiit nobilis domina Mctta Reuentlauia.qux contulit huic monaftetio quinque millia marcarum. Exaduerfo lapidis eius, fub quo pofterior Caiushumatuseft, vcrfusaltare S.Trini WtiSjfepultus cum vxore beatam refurrc#ionem expe<5tat,Henricus Ranzouius,pri mi Breida; filius, Henrici poftenorisauusIs fuit prafectus Hamburgenfîum in arce Steinburg,nec fexagcfimumartatisannum cxcefsit.VxoréhabuitOligardam à Bockuuolden.filiamdominiinBorfteLSirbauen & Neuerftorp,quœ multos ipfifiliosfiliasq; genuit.PoftobitumvirijCÙmper.ii annos vidua vixifl~et,o6togcnaria ferè pefteobiit. Lapis duobus viri fœmineq; firnulachris infignitus.hanc infcriptionemhabet: Anno \ 4 9 8 . d i e Sabbati poft Vit., obiitHenricus Hatiïouius filiusBrcd*. Anno « 5 ; 8. die p

1

Sabba-

Sabbati poft L s t a r e , Oligarda vxor eius. Inter hune & Caiuminmediotertius ia** cet lapis,viri item faminarque« & puellaraf' fabrè incitas monllrans imagines, lïtb quo requiefeit Paulus Ranïotiius,primi Henri' ci hlius.patruus pofterioris, vnà cum vxo^ Abela & filia Anna. Fuit confiliarius FridÇ' Tici I. régis Dania*,prarfec*tusque &adm>' niftratoraula?ipfius.Infcriptiotaliseft:A ' no i52i.die Viti.vefperivitaexcefsit PauJ ! RanzouiuSjfilius Henrici. An no 15 26. à* Mercurij poft Pafcha, Abela vxoreius. Aß' no 1533. o ä a u a Martij, Anna Ranzouia> Ad idem latus chori,vbi angulumeffic ' lapis iacctfubnigcr,duplkemrefcrensi ' gincm, matris cum infante linteisfafciis4'' vtdefunéti iolcnt, illigatar, inforn-iipra?*'^' eà circumfcripto fpacio, quo viri viucflV* adhuc poft mortem imago incidi pofsj "' Sab hoc Magdalena, IohannisRanzouij ' quitis filia, îoror Henrici pofterioris,àp*'' tre fratribusque honorificè primùm co ' dita eft , deinde in monuraentum P* ?^ num per fratres translata. Nupferat V J ^ nobili Ofeuualdo à Vuifche, cumqu* "! nos vixiffet 2p. &menfescirciterquinl ^ diem fuum in puerperio claufit.ante ^ pucrulum enixa, cum quo tuoiulata.^ n

l

,

e

,r

fl

1

e

fl

1

4

11

t a f n

(

Lapidis înrcriptio hafc eft : Anno » 5 * 7.die quinta Augufti,obiit Magdalena à Vuifchc filialoannis Ranzouij equitis. Iuxta columnam.cui çontiguum eft aitare, fepultus eft Caius Ranzouius,prinû Henrici filius,patruus porterions. Difceffit anno 15Ö0. cùm vixilïct annos 72. Fuit à Confiliis Chriftiano 111.regi Dania*, ducique Holfatiz Adolpho,&prxfechis Trittouienfis, dominusque caftellorum Hanfierou, Clekamp & Chernbi. Vxorem habuit Idam ex familia Blomen,qux viro defuncto annum non fuperuixit. Ex hac multasfufcepitfiliasfiliosq;. quorum nonnulH, eo viucntc,impuberes mortui.duo in bellis periere: hic in Caroli Quinti Imperatoris Germanico.illain eiufdem expeditione Mc tenfi, reliqui pro generis dignitate contraâ i s matrimoniis hodie fuperfunt. Auno i5t54.dielanuarij I Î . obiit Catharinafiliaprioris Henrici, amita porterions, quondam Abbatifla eius monafterij. cum id 2 0 . annos prudenter admodum fideliter querexiiTet.iarnque octogenariamaior x tâtemageret. Sepultaeft in periftylio eiufdem cœnobij auftrali in angulo: quoloco ci frater Ioanncs Ranzouius eques monu«ucntum,lapidc parieti iniunft o, ftatu it. p j Anno

Annoiytfç.iî.dieDecembris.obiït ftro* nuushérosIoannesRanzouius,eques au* ratus,cui viro aetate illa in re militari ha* regio Aquilonaris vix parem habuit» Fui* fummus bellorum dux,& intimis iootifr Iiis,tribus ordine Danorum regibus/F»»' derico T. Chriftiano I I I . &Fndcrico I*' ducibusque Holfatia* Iohanni & Adolph fratribus. Oclics iufta acie femper victc* cum hoftibus confiait. Danicos fubin* exortosj&r inteftinos & externos tumultu$> virtutc fingulari & felicitatcadmiranda r ' prefsit.Dith marfos, ob hoftes profpcrc i*** pè profligatos,totqueannorumillibatal"' bertate ferociétes,iugum acciperecoeg ' Cuius memoria* fempitcrna*, quam reb ipfe à fe geftis promeritus eft,grati erga p?* rentem filij, Henricus & Paulus Ranzou")' profequôqueconfulerevolentes, haudt* nui impenfa elegantifsimum ipfi mon. ' mentum,tribus ampliusvlnisprominel ' ad idem latus templi prope clathroschof p o fu ê re, ex 1 apide affaber ri m è i n ci fo, ? H * italaruigato, vt proculfpeftantibus ca«fj£ di marmoris fpeciemreddat »cuiimpon** ex marmore vtriufque parcntis imagin*** miroartificioviuosexprimunt.Addiw'P* terea diuerfa & illuftria vkz eius elotf ' 0

c

lf

ü$

y

11 ,,

1

att

cryptaquc fubtus xd;ficata, quam pcrpctuum familia;fua»monumcntumelle volucrunt. Anno 1 5 6 p . die n. Nouembris, Daniel Ranzouius.fil ius Godfcalci,pronepos Pétri Ranzouij, dominus caltrorum Nicnhoucs, Troieburgi & Vuoldenhorn, Primarius belli à Friderico II.rcgeDanix contra Suecum gefliprxfeâus,cùm arcem Vuarpurgam eo hello Danix àSuecisereptam oblediuet^lobotormentariojin C a put adadto, in ipt'o vieftorix curfu occubuit. Fuit omnium bonorum mortalium iudicio vir clarifsimus.regis fui ac patrix amantifsimus.linguarum peregvinarum, I.atinx,Italicx acbanicx peritus, nec modo vie tute Si feientia militari prxftantifsimus fcd etiam felicitate in bello minhcaprxditus, vt qui magnas fa*pè hoftium copias exigua fuorum manu fuderit, fugaueritquc, & abibrufas incognitasque anteà in hoftile folum vias aperuerit, & iufto cùm exercitu pe netrauerit. Hiatus eft honorificè fepulchro maiorum fuorum in zdc fua parceciali in, Vueftenfehe,vtiipfeteftamentoàfccondito fieri mandauerat.adfueruntque funeri iliuftrifs. pùnceps Holfatis Adolphus.les

P

4

«

a

u

gaticiuitatts Lubeccniîum,&vniuerfaHol fàtise nobilitas. Anno 1 5 7 2 . d i e 2.Maij,MauriciusRan' totiius,pofttrioris Caijfilius,hydropecor* reptus obiit Lubecx , q jadragenario iaifl prouectior. Hic fuit prsfectus TrittouieD' lis Se Reii)becçenfis,confiliarius ducisHob fatia: Adolphi, cV dominus caftelliHannerou Holtenklinckc & Bockhorn . IncxpU' gnationc Diehmarfica & Gothana turm* equitum duäorfuit. Scpultus eil: Itzehoe fub lapide prions Caij, codemque infepul chro viginti duo crania defundorum e* eadem familia piojcnitoium inuenta fü' erunt. 1

Anno 1572.die 27-Iunij obiitTheodo' rie us RanzouiusLubeca*,Henricihuiustâ* bul* autoris filins, ibidemq; ina>decatlic* drali in commuai Ranzouiorum fepulchro il pâtre conditus eft, cùm vixilfetannos X*» oies X X X I I I I pofitumque eft in code" templo à pâtre illi monumentum,hanc ifl' •criptionem &hosverfuscontinens. Henricus Ranzouius nobilis Holfatu?' D. ïoannis Ranzonij.equitisaurati F.reg»* pania* Friderici II. vices in ducatibus Sie'* Holfat. & Dith.gcrens. Theodprico R* / JiQUio.fumm-çfpei, optima*q; & genero'* 1

0

indolis, vixdum pubefcentifilïolofuo dulcif.prarpropcra immaturaq; morte fibi e r c pto: nec nö Nicolao Ranzouio.eiusq; vxori Lucias, à quibus hic Theodoricuseducatus eft,in memoriam & certam futurx refurreftionisfpem pofuit. Theodoricus natus eft Segeberga* anno M. D. L X I.die z^Mù), obiit Lubecx anno M. D. L X X I I . d i e 2 7 . I u n i j .

P A T E R AD T V M V l u m fllij. Hxctibi,Nate,meicapiasmonumentadelpris, Etßmnlhas lachrpias,v\tima donapams; Qui darum referensJpecimen virtut:'; Ottiti', Ran^a-.ndumpoteras condecerare gen'M: Qui cara matrï$ requiei .pu r1 taufen e El
qui modo morte tac a. ?

P

S

Er

V

m

109. Ergo valefi'li, nos lux itternapiorum Coninngat rurfus,perpetHoq beet. t

Filius ad patrem. JDeßne chare pat er me Afuneraplangerefletm Et lacrymas tandem comprime charepat er. Nam ÇHOS dijtunxitfi-agt/i morspallida muni*. Nos 1ter um iunget vit a beata polo. t

Diftichon continens annum obitu?. HIC de Ran/tio* eft TheoDorVsftirpe.L VbeC Ctntegltoßa Lapis, jphltVsaßra CoLIh

F I N I S .

1

METHODVS DESCRIBENcH regiones, vrbcs & arecs, & quid fingulislocis praecipuè in peregrinationibus homincs nobilcs ac docti animaduerterc, obferuare & annotare debeant-

A M P L I S S I M I A C N O B I L I S V I R I DN. H E N R I C I R A N Z O V I I , REGIS

D A N I AE

IN

DVCA-

tibus Siefuici, Holfatia:, Storrrjarise a c Dithmarfia: Vicarij & Confiliarij, Diïi. inBredenbcrg&c.iuffu.aurpicioatq; impenfis attenté diligenterquc confecta, nunc primùm in lueem édita: Per

trjCJt Chtrfincß/nßrr/crlf ringttßijs, Anna à nato Chriß» 15 »7- '

HF. LMSTADI1 Excudebw Iacobtts Lucim 15S7-

I.

COSMOGRAPHICA.

Longitudo & latitudo loci (non i. Geometrica fed Cofmographica.) DedinatioPoli. Magnefis,àpo- 2* lo mundi. Dcclinatio Arcus feu lingulae compafei (&pyxidisNauticae acHorologiorum iblarium) alinéa Meridionali. Sub quo Parallele» fitus locus ? 3. An fub Aequatorc, an inter Aequatorem & Tropicum, an fub Tropico aliquo, an inter Tropicum & Circulum Arcticum, an lub circule Ar<-tico vel Antarctico, an intra ArcUcum 8cPolum,an fub Polo ipfo?&c Sub quo Climate ? 4» In qua Zona,Tcmperata,Intenv perata (Torrida, Frigida) ? In quo hemifphaerio, Boreali, 6 \ Auftrali? An nobis Periceci, Antœci An- 7 . tithones (feu Antipodes) ? An Amphifcij,an Heterofcij an 8» Perifcij ? 3

5

A a

Vmbra-

p.

Vmbrarum ratio, feu proportio Gnomonis & vmbra*. 10. QuantitasDid&NoftiSjMinimae maximxq-Noétium œftiualiurn loHtitialiumluces. 11. Ortus & occafus Solis diebus folftitialibus. 12. Crepulculorum Matutinorum vefpertinorumcjj Initia & Fines.

II. A ST R O N O M I C A . 1. 2. rj. 4. 5.

Horofcopusafcendcns. Medium cœli (Cor cceli.) Zenith (Stella vcrticalis)Nadir' StellaTopica. Stella dominans, Signum cœli cftGradus acPlaneta,cui locus fubieclus fit.

III. G E O G R A P H I CA. 1. ' An locus fit Mediterraneus. Ai* parscontinentis. 2. Ifthmus,Cherfoncfus (Peninfu-

h)

la)Infula Halga,Morfica,Infula parua, mcdiocris, magna, maxima. An quales Orchades,Sporadcs,Cyclades, Dclus (Mobilis.) An Infula continentis vel Maris. An fit Ä V * ^ ® - ^ ora 3. Maritima, TraAus marinus, littoralis (nttuCir<SccfatiO An ad Mare vel Oceanum. An ad Sinum vel PortumMaris. 4 . An ad Porthmum (Fretum.) An ad flumen, feu fluuium aut 5. fluuij oftia fita • vrbs lit. An inter Syrtes & c . 6".

IUI. C H O R O G R A . PHICA. Situs vrbisgencnilis,qua Regio- 1. ne, quoRegno, Ducatu, Epifcopatu, Pracpofitura, praefectura, Ciuitate. Situs Relatiuus collatione facta 2. ad proximas Regiones vel Vfbcs. Verfus quam mundi phgam (quam cceli cardiné fpectet) plage; dircc/tio. A 3

Difton-

Diftantia Miliarium Plagalis, Direc5tionalis.

4.

Termini feu n*nes:quibusRegionibus,I'luminibus, Montibus, Syluis limitctur, circum{cnbatur,{eparetur. 5. A mplitudo Rcgionis, collataad alias, quam longa, lata, ambitus, circuit us.

6.

Vrbium, Ciuitatum, Oppidorum, Arcium, Ca(trorum,Pagorum (vicorum extra oppida) villarum frcquentia&celebritas, @rotcv)«lD

fUine&ôrptt. 7.

Diuifio rcgionis, Partes, PracfecStiir«(2(nipfe/^)orï)c/ Q5ircf)Epifeopatus, Prajpoiïturae. 8Vrbes prxcîpux, Metropolis, Ciuitates maiores(Matriccs S)ôu(t' fïaft)Emporium em Rcepftatt/JQatt' je jîat>t / t>ni>fearte (Stapel 90. Auttfoçr/5«cf^/ ' Municipia. Oppidalibera (Äenferfrr) fce einen Ütotanbt CrtfenO Stipendiaria, Confoederata. C o l o n i a e

Pro-

Prouinciae Stipendiariae ( Pro- o. confulares, Praetoriae, Praefidiales.) Vicinia regionum,Vrbium,Op-10. pidorumq; & quales vicini. Tutus acceffus & tranfitus ( <5
Paß/affsnbtftouocr.) Viae publica:, Itineris qualitas.

«•

V. T O P O G R A P H I CA. Situs fpecuHs,q£or)bt I t & ^ a n i. edito decliui vcl humili loco itta fit. Inhocopaluftri, inplanicie, Vallc, Monte, Radice Montis, Promontorio, Rupe. An vrbs Muro includat colles. Regionis vcl vrbis figura2. Extenfio plagalis, aqua plaga 3. mundi,in quam extcndatur^ßo tyfct Magnitudo,longitudo,latitudo 4 . Geometrica, ambitus. Diuifio partesq vrbis. Fofla, cingens vrbcm, quam la-
A 4

Val-

f. 8-

Valli, propugnacula. Muri ex qua Matcria, qualcs, quanti, quàmlogi, quam aki,craiîî' 9. Porta?. 10. Viei in oppidis ("platea?.) 11. Aquxduiftuspüblici. m. Pontes *. 13. Mol«, fcu qua* aguntur AquafeuVento. Y .y w

34.

iy.

A E d l f i c i a (in quibus fpecteturcommendaturqj Situs, Magnitudo, Matcria, F o r m a , Figura > Splcndor, Pulchiitudo, Elcgaritia, O r n a m e n t a , Profpeclus, Atrium, Veftibulum, Condauia, CubicuLb Gynecxa, Vaporaria, Culina?, Ccllaria, Horrea, Stabula, Balncapriuata, Aquardnchis priuati, «Sc äli£ res necciTaria: ad Oeconomicos Vlus, aliceq,- comr.Kxlitatcs.)

AEdes publica:-

F o r a , Macella, Apotheca; ( Phar. macopolia ) Xcnodochia, Nofoco-

mia, &pittati$ifct <&efmï>ûfer nea publica, Therma? magnifiée ex"truä*. Thea-

Theatra,Amphitheatra, L a b y - i 6 . rinthi, Circi, Hippodromi j C a t o dromi, Porticus, Arcus Triumphales,Troph3ea,Signa, Statuar, Meta?, Columna3,Obeliici Coloflij Pyramides. 5

Bibliopoliorum, Bibliothecarû, 1 7 . Scholarû,Academiarumq; a'dificia. Templa, Ecclefiae Cathédrales, 18.cuidhioconfècrata, Ara?» ornatus Templorum, Piäurae, Imagines in Tcmplis, Idola, Organa Templorü, Horologia admiranda,turrcs,Campana» (Tintinabula ) Baptifteria. Monaftcriai°« Cuvise.

20.

Armamentarkim. ai. Nobiliû fedes (^tmrfflftl # $ W 0 22. Arces Regia^eai ûc]; celebritas. 2 3 . 1

VI. G E O R G I C A Facies & Natura 4.Horarum a n - 1 . ni,Veris,Aeftatis, Autumni, Hycmis,in eaRegione fcrè vfitata. Ventilocopeculiares. 2. A

5

Locus

3« 4.

5. 6. 7-

Locus apricus ( expofitus Soli) tutüsiventisinfalubribus. Aeris qualitas, commoditas, falubritas,an ibiplaumcj; fenefcant homincs, PulchritudoRegtonis, locus*' mamus, (£m feiner luftiQM ctu Terra plana,falebrofa,montoft> Syluofa, Aq,'.iofa. Fundus, Soii qualitas feu natura. Terra vliginofa, Paludofa, Lu" tofa, Glebofa,Argillofa, Pinguis» Macra, Arida, Arenofa, Sabuloß» Glareofa, Lapidofa, Carbonai'i^ 4

Agri cultus Agrorum, ratio ffi lendi, quid et quantum tet&tO** quid reddat. 9. Soli naturalis bonitas, foli vbe ' tas, fertilitas, Mctfis, copia Ann"' na?, Proucntus frumentorum , * ' rumvariarum copia & voluptate ' qua? inde pereipiuntur. . Gramina,.Prata, Fœniictiurn}

f

c

5

1 0

Hof

Horti, ^ufl^cufct/Labyrinthi h . hortenles leu Herbacei. Herbae ( vires herbarum ibi no-12. ta: Stexperta* Mediana: admorbes hominum pecorumu;.) Flores, Frimces,Sufrrutices, Arbores, Fru&us (Fru&uum multitudo, Magnitudo ôV. QualitasJ Aromata. Vineae,vini gênera. 13« Sylu x ( SSûtinae / #ofttfdm/14. (Stetnf atetvftuticjcr/ bitten/ £orff/ ^ofc/^ciuf/(Stroth

Montes (PorroinMonribusi.5. confiderantur laudanturcu, célébrités, fitus, altitudo, longitudo,extenlioplagalis, Profpectus, Radix montis, Stagna in cacumine, Ortus Fontium, Fluuiorumuè, Metalla, Gemma», Gramina, Hcrbae, Frutices, gênera Arborum, Sylux, Ferae, Venationes, an Montes colantur, an Tint idonet Agris, Hortulis, Vinetis. Item Spccus. Qujeuè alias res ibi inueniantur. Monumcnta vctera,vel Ii quidhabent

b e n t n o u ü , prodigiofum & mcmoStagna, Lacus, F o n t e s , Riui, Amnes, Flumina, Fluuij. ( P o r t o in F L V M I N I B V S attcnditur fcatuiigo, vbi onanttf feu nafcantur, quo tendant, v b i c xeant Fluuij oftia, Quos Amnes# Riuos rccipiant, qua? flumina lU*" bantur. Amplimdo, latitudo, F i e xus,longitudo,profunditas (an ido' neum fitFlumen nauigationi&n*' uigantibus) an alicubi (& vbi) v*' doiiim. Qua? oppida, quos Pagos pra?t* fluant.Qua?prata&nemora irrige' Qua? gênera quantamque pifeit copiamalant. Quot, qualibusyquantifq- P o n t i b fternantur. Qua?Molarumgeneri, & quot m ' mero moletrinas agant. Quotft^ gnaefficiat. Quos vfus alios pra?beant locis 4 prastcrlabuntur. r

r-

1111

u$

1

l1

Dcmùm fi quid nouum, feuinfolitum 8c proprium prce alijs habeant. • .AquajquaHtasjdulcis, Salfa,a-i7. mara,limpida Sc falubris, quid gcneret, quid emittat ? Pilcina: 8. T h e r m * , quorum mineraliumio. participes, cuius qualitatis,quarum viriû. Qups morbos curent, lauandi ratio. x

Salina»,falis gênera, falisfodi-20. endi, coquendi prasparandi ratio. Mineralia. 21. Mctallifodina: (QSaraftoarcF) Vena: metallicscj mctaliorum gênera 8c prouentus.

Margaritse, Gemma:.

22.

Aues. 23. Pifces. 24. Serpentes. 25. Vipcraria, Vencna, Vcncnorumq; remédia ibicognita. Terrae leporaria,Theriotrophia- 26. PecorasGrcges, Armenta. 27. Commoda vitsc alia, quibus ma- 2$, ximè

ximè abundat aut dcftituitur hxc Regio. 2p. E t fi quid folum hoc habet nouum, inuiitatum &infigne.

VIL NAVTICA. In mari à muigantibus attenduntur1. Vaftitas. 2. Profunditas (an idoneum marc illud velificantibus.) 3. Aquxqualitas, color, anfau% pcllucida, turbida, viridis. 4. Fundus-Arenç color & qualité 5. Vada, Breuia. 6. Syrtes^opcn^Joatttf.) . Dorfa(SXcff.) g. Saxa latentia, medijfq in F l cStibus Ara? (<3u't1PC flippen.) 9Saxa Scyronia, Cyaneac > ' Symplegadcs. i°Rupes, Scopuli. nPromontoria. i Naufragia. 13Sinus (cctl^BOif.) 14« Portus(rtn#aut%) ^ 7

/

u

;

e

2 ,

Fretum (ein CttgC jîtff jîrOflti.) 16. Euripus, Gurges, V o r t e x , V o - 1 7 . rago, vmbilicus Maris. AEftus maris, Fluxus,Refluxus, ig. AEftuaria (J&1)im fluffll.) 19 Naues C y m b » ao.

VIII.

POLYTICA.

Populi Fréquentia. *• Lingua, eiulque Idiomatis pro- 2 . nunciatio. Nomina quaedam propria viro- 3. rumôcmulierum, rariora, item appellatiua. Viftus ratio, Cibus, Potus ( C e - 4 . reuifîa, Vinum) coquendi artes fingulares, vulgo aut alibi incognito». Veftitus virorum & mulierum, 5» Sponfarum, Rufticorum, Ciuium, Nobilium, Sacerdotum, Monachorum. U

m

Ingeniorum fcecunditas, Ciui- 6* ) lncolarumâ; ingcnia,induftria Stu-

Studia, Mores, probitas, Humanitas, Hofpitalitas, aliaeq- virtutes& vitia concordia aut difeordia. 7. ArtifïciaMechanicaNauigationcs Negotiatio, Facultas. 8. Nundina; (^atmatifct PflrW tttarcfct) Merces. $>. Moneta?, Pondéra , Mcnfur^ cùm aridorum tum liquidorum, Vr na? Perticaîfeu virga?Menforia?. IU' gerumDemetarumuè quantitas 10. Politia (Refpub. ciuilis) form* Politicat gubernationis(honcita ïif ftaj ©fatwccfet/ QSorareeÇe/ rccJjt/Iudicia (iure & legibus con^' tuta)ius, leges, iuscriminalc, ftu pcena; capitales (#afe#m'cljfc.) 11. Onera publica, tributa, vec-tig** lia(£ot(cn)priuilcgia. 12. Bellicofitas, bellandi virtusj & disciplina militaris. 13. Ritus fponfaliorum,nuptiarurf» pa?dofympofiorum, conuiuiorufl ' 14. Chorea?, ludicraexercitia. 15. Funèbres pompa?, fepultura. 1

IX.SCHO j

IX-

SCHOLASTICA-

Litcrarum charatteres i n c a r c - L gione pcculiares,quales olim literx Gothicx. Btbliopola-, Biblîothccae. Libri 2 . rari & fecrcti,antiqui codiccs. Antiquae notationcs inRupibus 3 . incifa:, aliaeq; antiquitates ôc res villi mirabilcs. Antiqua Numifmata Rom.Impp- 4« ôc fimU'ia. Amiquxvel récentes artificio- 5. flifimx pifturx, Item columnarum, ftatuarû, Obcliicoium, Pyramidü, fepulchrorui-a inlciiptior.es.

Epigramma^a, Propemptîca,E- 6. pkhahmia , E p i u h i a , Epicedia, Rhapfodia?, Centcne-., Technope•gia, CarminaLfonina, ^rpentina, Conoordantia, Antiftropha (Reciproca feu Rétrograda) Correlatius» Aenigmatica (amigmataj ?

• ^-Ki-thmi, Di&eria, Adagia, P r o - 7 . uerbia. Cantioncsêc Mclodiar artificio- SB

far,

far, fuaucs, vetcres , & récentes : in génère Diatonico, Chromatico, & Euharmonico. Partes dulcifonar 2.3.4.5.5. voeu &c. 9. Organa Mufica priuata, omnis generis. Organiftaj, Mufici praäic"* &Inftrumentalcs. 10. InitiumentaGeometrica,AftrOnomica,Mathematica>Mechanica. Opera Mechanica egregia. n. Artifices in artibus Mechanici* excellentes. 12. Pic-tores nobiles,Statuarij,Scul' ptoreSjCarpentarij^rchitcf^bAi rifabri artifîciofi, ArtificcJt]; ali/13. Schola* pucrorum, P u e l l a i U » ' Ledoria,Academi-jfrequentia dioforum. 14. Artcs libprales,Ledioncs pubü" ex in fcboKs & Academijs, ftucli*» Icholaflicum Regimen, Difcipli^ Scholallica. 15. Pa'dagogi, Ludimodcratorc* Magiftri, Schoïarum LcâoresjP* "* feffore.s Academiarum. 16. Viridotti, Philofophi, UW^ ma»1-

1

0

r

matici, Arithmetici, Geometra*, Aftronomi, Aftrologi, Mufici,Theorici, Componiftae (vtvocant) Poetac, Oratores, Hiftoriographi. Archimi{'tae,Medici,Vetcrinarij,i7 Aucupcs ( œ»lî)ffc^ûtfen) Pifca-ig tores (pro indagandis icilicet Hiftorijs & naturis f'erarum, volatilium&aquatilium.

X. E C C L E S I A S T l CA. Ecckßa, tyjpublica Ecclefiaflica. Fcfta. i. Religio, cultus diuinusa. Supcrftitiojldolatria. 3. Exerckia facra ,* Caeremoniae 4 . M'rflae, Cantinnes facrx. Contioncs,Doctrina. 5. Auditorum frequentia, Dcuo- e tio, Pietas, Sandtita:. Ieiunia, Eleemofyna?, Percgri- , nationesreligionis ergo (^ÖaUfaflf MI.) 5

7

B

2

Con-

8.

Concionatores, Do&orcs célèbres, Theologi. 0. Monachi,Canonici,Prior,Abbas. 10. Prçpoiitus,Epifcopus,Pontif'ex> 11. Hera?tici, Propheta?, Sancti. 12. Salaria & Stipendia Minilhorö Ecclefïa?ampla, Praîbenda? opima?» Prouentus & poiîèifioncs Ecclciiafticorum. 13. Priuilegia Clericorum.

X I . H I S T O R I C A. (Generalia.) 1.

Vrbis antiquitas feu origo. Qjiandoprimùmcondiccepra vrb$j vrbifq,- panes, Tcmpla, Çvtix» M ces? Primi Conditorcs. Nomina Appelbtionefq,- vetcrcs, ac rccentiores, Etymologia feu ratio Nominum. InfigniaKcgionis, Ciuitatis,& ratio figniÇcatioq; infignium. Primi Inhabitatores. (Incola?, quiolim eos terras tcnucm

2. 3.

4. j.

runt.)

1

And:

Antiquifïîmae originis famn^ Patritia: Nobilium. " ' Vetcrum incolarum Patricio-7* rumcj; virtus. Rcsccicbcrrimitàvetcribusin- 8« colis, pace belloq; gefta:. Hiftoriae mcmorabiles. Gubernatorcsilluftrcs, Pontifi- 9ces, Imperatorcs, Reges, Duces veteres virtüte prœftantcs, qui olim pra-itierunt. Impentor,Rcx,Dux,Dominus, io. Satrapa, Praercäus, Confules,Senatoresclari, qui nuncprxiunt. Viriiiluftres,Nobiles, Prophc- n. tat» Hcrsetici, San&i, qui clarucrunt olim,quos gcnuitillaterra. Vit i n o b i l c S j h i s diebus clarLvir-12. gifles, Muîières, Séries, Dccrcpiti, Sapicntcs (^tjbJEtPÇfcB RciqjaliJE auditu mcmorabiles-13. 6

• H R O N O L O G I C A .

Monftra.

T

B

3

Pro-

Prodigia iftislocis vifa. *• Cometar, Eçlïpfes Magna; e/cf. 4. Immenfa frigora ( gehdifîïmar Hyemes.) y. Torridae a?(tatcs. 6. Fulgura,Tonitrua, Fulmina. , 7. Incendia. 8« Tempeftates magna?. 9. Inundationes, Diluuia. 10. ^BolcftnprtfcrY. 11. Grandines magn* & Noxia»,niues profundiiTimar. 12. Terra; motus. 13. Locufta;. 14. Charitas Annona», Famcs. iy. Teßtlentice (circa quus annotandut'b Quot cxtitcrint, quales, quando cœperint. Quàmdiufaniicrint, quando fînierintQupt &quosè medio fuftulerintQuomodo & quibus- nouis certifia Remedijs, àliqui in ea pefteferua fuerint) 16. Bella, praîlia, confliäus, Moi* maclùœ, obfidiones,expugnation * y

rJ

0-

e

vrbium, Deuaftationefqj, calamitatcfq; alias. Seditiones, Pacificationcs, fce-17. dera. Facinorcfi nobilcs. ig. Pirata? ©eembcr. 19. E t qui horrendis cafib. periêrc 20. Horattut in arte Teètica Ordinù htc %'trtns trit & Venw, *nt ego ftllor: VtiAtn nunc dicat, iarn nunc dcbentia iici Plrraquè différât,&prtfens in temfttf tmittati H*t Amet, hocJpernatpromißt CArminù AHthtr.

F I N I S .