30 Semundjet E Njeriut

30 s�mundjet n� trupin e njeriut E Diel, 10-02-2008, 03:11am (GMT+1) Shkruar nga Blerina Kaca, Elberta Spaho Thuajse t� gjith� njer�zit kan� nj� shqet�sim sh�ndet�sor n� organizmin e tyre. Shpesh njohja e simptomave p�rkat�se mund t� ndihmoje shum� m� mir� p�r t� kuptuar se cili �sht� organi q� duhet kuruar, si duhet trajtuar s�mundja dhe mbi t� gjitha p�r t� gjetur sakt�sisht mjekun t� cilit duhet t�i drejtohemi. Pik�risht p�r k�t� arsye, revista javore �News Week� ka p�rmbledhur n� nj� botim t� ve�ant� 60 s�mundjet kryesore n� trupin e njeriut dhe shfaqet e tyre. Gazeta �Tirana Observer� boton n� suplementin e sot�m pjes�n e dyt� t� k�tij botimi me 30 s�mundjet e fundit. N� shum� raste, ve� simptomave p�rkat�se t� shfaqjes s� s�mundjes, specialist�t amerikan� kan� dh�n� edhe k�shilla p�r kurimin e tyre.Ajo q� e b�n m� t� ve�ant� k�t� p�rmbledhje s�mundjesh, lidhet ngusht� me faktin se p�r secil�n nga rastet mjek�t kan� shpjeguar se sa �sht� mund�sia p�r trash�gimin� e tyre, si dhe cilat jan� fenomenet e dit�ve moderne, t� tilla si pagjum�sia, parkisoni, obeziteti. N� suplementin e sot�m do t� m�soni m� shum� rreth s�mundjeve t� tilla si kanceri i veshkave, kanceri i prostat�s, kanceri i m�l�is�, leucemia, llojet e infeksioneve t� syrit, s�mundjeve seksualisht t� transmetueshme, ato gjenetike apo s�mundjet nervore, gastritit, r�nies s� flok�ve e shum� t� tjera si k�to. 1-Gastriti (Gastritis) Gastriti �sht� inflamacion i veshjeve t� brendshme t� stomakut. K�to veshje t� stomakut b�hen fillimisht t� kuqe, m� pas nisin t� irritohen dhe t� fryhen, deri sa n� fund personat e s�mur� m� gastrit nisin t� vjellin gjak. �far� e irriton stomakun? Sipas specialist�ve amerikan�, jan� disa arsyet q� irritojn� muret e brendshme t� stomakut deri n� shkaktimin e gastritit. Si irrituesit kryesor� mbahen alkooli, duhani, p�rdorimi i shpesht� i kortizon�ve, si dhe sigurisht edhe prodhimeve t� tjera mjek�sore si aspirinat, Ibrufeni, Naproxen e shum� t� tjera si k�to. N� Shtetet e Bashkuara t� Amerik�s, gastriti i shkaktuar nga p�rdorimi i shpesht� i medikamenteve t� lartp�rmendura e �on deri n� 2 milion� numrin e pacient�ve n� vit. Megjithat� duhet theksuar se, zakonisht kjo s�mundje shfaqet pas mosh�n 60vje�are, tek at� njer�z q� kan� p�rdorur shum� alkool, kan� qen� duhanpir�s t� rregullt, tek njer�zit q� p�rdorin n� m�nyr� rutin� aspirinat dhe ve�an�risht n� doza t� m�dha. Simptomat: 1-Shqet�sime abdominale q� shfaqen m� shum� pas t� ngr�nit 2-Dhimbje t� vazhdueshme posht� k�rthiz�s q� shkojn� deri posht� brinj�ve 3-Marrje mendsh, n� ndonj� rast edhe t� vjella 4-Munges� oreksi 5-N� ndonj� rast personat me gastrit nxjerrin edhe shkum� t� bardh� nga goja 6-Grom�sira ose edhe ndjenja sikur jeni me stomak t� mbushur. 2-Glaukom� (Glaucoma) Glaukoma �sht� ajo gjendje e syve gjat� s� cil�s vizoni humb si pasoj� e d�mtimit t� nervit optik. Nervi optik shp�rndan informacionin nga syri tek truri. N� shum� raste nervi optik d�mtohet nga presioni i rrjedhjes fluide n� pjes�n e p�rparme t� syve. Megjithat� glaukoma e syve shkaktohet edhe n� raste t� shpeshta t� lotimi. N� form�n e par� t� glaukom�s, e cila quhet edhe �engj�lli i hapur�, rrjedhja q�ndron e p�rqendruar n� brend�si t� syrit p�rgjat� gjith� koh�s. Kjo b�n q� personi t� humbas� gradualisht shikimin, e cila n� k�t� rast �sht� edhe simptoma e vetme e k�saj s�mundjeje. Forma m� e vog�l e s�mundjes e quajtur �ther�se�,

zhvillohet papritmas dhe zakonisht shkakton dhimbje dhe sy t� skuqur. N� k�t� form� t� glaukom�s, presioni rritet n� m�nyr� t� shpejt� sepse fluidi normal rrjedh brenda syve t� bllokuar. Kjo ndodh kur struktura e quajtur �engj�ll� ose irisi mbyllet. Ekspert�t jan� t� paqart� se p�rse format e glaukom�s d�mtojn� plot�sisht syrin. Sipas t� dh�nave, n� Amerik� glaukoma �sht� s�mundja e dyt� kryesore q� shkakton verb�rin�. 3- Gonorrea (Gonorrhea) Gonorrea �sht� s�mundje seksualisht e transmetueshme, e cila shkaktohet nga bakteri i quajtur Neiser gonore. K�to lloj bakteresh mund t� kalohen nga nj� person tek nj� tjet�r gjat� aktivitetit seksual (vaginal, oral) kur infeksioni kalon nga zverku, n� vagin� e m� pas n� tubin e urin�s. N�se nuk trajtohet infeksioni i gonorreas mund t� p�rhapet n� m�nyr� t� shpejt� n� nj� pjes� t� traktit riprodhues dhe shkakton n� shum� raste inflamacion t� prostat�s dhe inflamacion t� testikujve kjo tek burrat, nd�rsa tek femrat s�mundje t� ndryshme t� legenit. Gonorrea gjithashtu shkakton inflamacion t� anusit dhe zorr�s s� trash�, ve�an�risht tek njer�zit q� praktikojn� seksin anal. N�se nuk trajtohet, gonorrea p�rhapet m� pas n� pjes� t� tjera t� trupit, t� tilla si sistemi i qarkullimit t� gjakut, jep ethe pa shkak n� trupin e njeriut, bakteret mund t� p�rhapen gjithashtu edhe n� sy, tek f�mij�t, n�se n�na �sht� shtatz�n�, e shum� t� tjera si k�to. Shum� njer�z t� cil�t jan� t� infektuar me k�t� s�mundje, mund t� ndodh� t� mos ken� asnj� simptom�. Grat� madje jan� m� t� pritura t� mos ken� simptoma sesa meshkujt. N� rastet kur s�mundja shkakton simptoma t� �dukshme� at�her� ato shfaqen 10 dit� pas atit seksual me nj� person t� infektuar. Meshkujt mund ta zbulojn� k�t� s�mundje gjat� urinimit, gjat� k�tij procesi ata kan� shqet�sime, kruarje, skuqje. Nd�rsa femrat kan� probleme n� zorr�n e trash�. 4- Cerma/ P�rdhesi (Gout) Cerma �sht� nj� s�mundje e ky�eve q� n� shumic�n e rasteve rezulton n� inflamacion t� ky�eve q� vjen pa �paranjoftim� dhe jep shum� dhimbje. Arthritis urica i njohur n� gjuh�n e popullit si cerma, p�rdhesi, �sht� inflamim i ky�eve. Shpesh ndikohet vet�m nj� nga ky�et. N� rastet m� t� zakonshme �sht� ky�i i gishtit t� madh t� k�mb�s q� inflamohet. Inflamacioni vjen i shkaktuar nga krijimi i kristaleve t� acidit urik n� ky�e. Acidi urik �sht� nj� produkt q� krijohet n� trup kur organizmi shp�rb�n nj� grup substancash t� quajtura purina. K�to substanca jan� pjes� p�rb�r�se t� t� gjitha qelizave t� trupit. Ato gjenden edhe n� ushqime. N�se koncentrimi i acidit urik �sht� shum� i lart�, mund t� krijohen kristale n� radh� t� par� n� ky�e. Nj� tjet�r vend ku kristalet mund t� grumbullohen jan� veshkat dhe n� k�to raste k�to kristale formojn� gur� n� veshka. Sasia e acidit urik q� gjendet n� gjak varet nga sasia q� krijohet n� trup, si dhe nga sasia e acidit q� nxirret nga trupi n�p�rmjet urin�s. P�rmbajtja e lart� e acidit urik nuk shkakton p�rdhes n� t� gjitha rastet. Nga t� gjith� personat q� kan� sasi t� lart� acidi urik n� gjak �sht� vet�m nj� num�r relativisht i vog�l q� vuan nga p�rdhesi. P�rhapja e p�rdhesit �sht� m� e lart� nd�r meshkujt dhe t� moshuarit. P�r burrat mbi 40 vje� p�rdhesi �sht� arsyeja kryesore e s�mundjes se ky�eve, pra ky�et zbuten dhe enjten. Meshkujt vuajn� m� shpesh se femrat nga kjo s�mundje. Rreziku i s�mundjes rritet me mosh�n. Sasia e acidit urik rritet sa m� i madh n� mosh� t� jet� personi. Femrat kan� sasi m� t� ul�t t� acidit urik n� gjak deri n� periudh�n e menopauz�s, pastaj acidi urik i grumbulluar rritet edhe tek ato. Simptomat 1-Zakonisht s�mundja shfaqet nat�n 2-Gishti i madh i k�mb�s dhemb dhe �njtet 3-Ky�i nuk duron asnj� prekje 4-Dhimbja shoq�rohet me ethe 5-N� shum� raste edhe me temperatur� 6-L�kura vyshket.

5- R�nia e flok�ve (Hair Loss) Flok�t kan� nj� r�nd�si shum� t� madhe p�r estetik�n e njeriut. R�nia e tyre �sht� e dukshme tek femrat dhe tek meshkujt, por m� e theksuar �sht� tek meshkujt. Por, p�rse bien flok�t? A �sht� i mundur parandalimi i k�tij fenomeni? Si mund t� trajtohet r�nia e tyre? Shkaqet e r�nies Trash�gimia dhe faktor�t gjenetik�. R�nia e flok�ve, ashtu si ngjyra e syve, �sht� nj� tipar i trash�guesh�m. Me kalimin e koh�s floku b�het i holl� dhe bie kur folikulat vdesin. Gjenet q� provokojn� r�nien e flokut jan� t� transmetueshme nga t� dy prind�rit. �sht� i kot� riti q� ndiqet shpesh nga prind�rit p�r t� qethur f�mij�t e vegj�l, n� m�nyr� q� t� rritet dhe shtohet floku. N�se nj�ri nga prind�rit vuan r�nien e flokut, ajo do transmetohet tek f�mija, n�se ai ka marr� gjenet e tij. Por nga ana tjet�r nuk �sht� e th�n� q� prindi vuan r�nien e flokut dhe patjet�r duhet ta ket� dhe f�mija. Kjo �sht� n� var�si se nga cili prind i jan� transmetuar gjenet f�mij�s. Pik�risht me k�t� fakt shpjegohen dhe rastet e shumta q� ndodhin brenda nj� familjeje, ku nj�ri v�lla �sht� tullac, nd�rsa tjetri ka nj� dend�si t� madhe t� flok�ve. R�nia e flok�ve fillon q� 20 vje�, por ajo vihet re vet�m kur personi arrin n� t� 30-t. R�nia e flok�ve nga trash�gimia �sht� tipike n� pjes�n ballore dhe anash ballit. Stresi �sht� nj� faktor shum� r�ndues n� r�nien e flokut. N� ndryshim me faktorin gjenetik, r�nia e flok�ve, p�r arsye stresi, �sht� e shp�rndar� n� t� gjith� zon�n ku ka flok� ose e lokalizuar n� form� rrethore. Sipas specialist�ve, dietat e keqbalancuara sjellin si rezultat nj� keqekuilibrim t� ushqimeve t� nevojshme p�r organizmin. Mungesa e proteinave mund t� ndryshoj� prodhimin normal t� flok�ve dhe t� b�jn� q� flok�t t� hyjn� n� nj� faz� pushimi dhe p�r dy apo tre muaj do t� shfaqet humbja e flok�ve n� mas�. Kujdes 1-Kontrolloni stresin 2-Mbani nj� diet� t� p�rshtatshme 3-Pini t� pakt�n dy kg uj� n� dit� 4-Konsumoni fruta, perime dhe proteina, me an� t� t� cilave marrim vitaminat, minerale dhe materiale strukturale thelb�sore n� rikonstruktimin kapilar. 4-Evitoni sa m� shum� konsumimin e yndyrnave shtazore, duke i z�vend�suar me vajra natyral�, ve�an�risht me vajin e ullirit. 5-Evitoni ushqimet e skuqura 6-P�rdorini sallata t� ndryshme 7-Dielli i pishin�s dhe i detit �sht� i d�msh�m p�r flok�t 8-Mos e nd�rroni shpesh shampon. 6- Ataku n� zem�r (Heart Attack) Shum� shpesh ataku kardiak q� realizon ndalimin e zemr�s, sidomos kur shfaqen simptomat e para dhe pacienti nuk i drejtohet spitalit q� n� or�t e para kur ai ndjen shqet�simet m� t� para, t� cilat vazhdojn� p�r m� tep�r se dhjet� minuta. Por �sht� e v�rtet� se ataku i zemr�s nuk �sht� p�rher� i paparashikuesh�m, p�rkundrazi, m� shpesh fillon me nj� intensitet t� moderuar t� lokalizuar n� qend�r t� kraharorit, q� her� shfaqet e her� zhduket. Kur k�to shenja �alarmi� i shfaqen �do personi, i lind dyshimi se di�ka po ndodh. P�r k�t� arsye �sht� e r�nd�sishme q� t� njihen m�nyrat sesi shfaqet ataku kardiak dhe �far� duhet b�r� n� ato momente. �far� ndodh gjat� nj� ataku kardiak? Para se t� ndodh� ataku kardiak, trombocit i mpiksur gjaku mbyll arterien e zemr�s duke bllokuar kalimin e gjakut nga zemra p�r n� vena dhe arterie. N� k�t� situat� muskuli i k�saj zone fillon t� vdes� dhe ky �sht� ataku miokardiak. Ekzistojn� mjekime farmaceutike q� ulin mund�sit� e mpiksjes s� k�tyre trombociteve, po ashtu ka mjekime q� lirojn� arterien nga koagulimi i gjakut, si dhe �sht� e mundur q� vena e bllokuar t� hapet me nj� operacion kirurgjikal. N� k�t� m�nyr�, ataku kardiak mund t� parandalohet p�rkoh�sisht. Trajtimi mund t� jet� m� shum� efikas

kur nd�rhyrja kirurgjikale b�het n� or�t e para kur shfaqen shenjat e atakut kardiak. Faktor�t q� shkaktojn� atakun miokardial jan�: Nj� tromb q� bllokon totalisht ose pjes�risht lumenin Mosha, seksi Histori familjare p�r s�mundje aterosklerotike Duhani, p�rdorimi i kokain�s Diabeti melit Hipertensioni Obeziteti Rritja e nivelit t� homocistein�s Jeta sedentare Stresi psiko-social S�mundjet perivaskulare Higjiena e varf�r orale 7-Pagjum�sia (Insomnia) �rregullimet e gjumit p�rfshijn� disomnit� dhe parasomnit�. N� disomnit�, si� jan� insomnia (pagjum�sia) dhe hipersomnia, simptoma kryesore �sht� �rregullimi i sasis� dhe cil�sis� s� gjumit t� b�r�. N� k�to kushte trupi juaj do t� jet� gjithmon� i lodhur po ashtu edhe sistemi nervor. N� parasomnit�, si� jan� tmerrimi n� gjum�, urinimi n� shtrat dhe t� ecurit n� gjum�, simptoma kryesore �sht� nj� ngjarje e pazakonte q� �rregullon gjumin. Ky �sht� nj� �rregullim q� n� pjes�n m� t� madhe t� rasteve prekin f�mij�t e vegj�l, gjendje e cila mund t� zgjas� deri n� mosh�n 15-vje�are. �far� �sht� insomnia K�rkesa e madhe p�r ila�e gjumi �sht� nj� simptom� e p�rhapjes s� insomnis� (pamund�sis� p�r t� t� z�n� gjumi). Nj� v�zhgim tregonte se 6% e burrave dhe 14% e grave raportonin se vuanin nga ky lloj �rregullimi t� gjumit. Ka shum� shkaqe dhe lloje t� insomnis�. Disa insomniak� i z� gjumi leht�, por shohin �ndrra sikur jan� zgjuar. Si rrjedhoj� kur zgjohen, ata ndjehen sikur po p�rpiqeshin ende q� t� flinin. T� tjer� e kan� t� v�shtir� q� t�i z�r� gjumi p�r shkak t� ankthit, frik�s, stresit, depresionit ose problemeve t� tjera. Drogat gjithashtu �rregullojn� ciklin normal t� gjumit. Disa insomniak� vuajn� nga nj� gjendje e njohur si Apnea e gjumit. Ata i z� gjumi leht�, por �ohen pasi u ndalet frym�marrja dhe zgjohen duke gul�uar p�r aj�r. K�shilla p�r personat q� vuajn� nga pagjum�sia: 1. Ushtrimet ju ndihmojn� q� t� flini, por evitoni ushtrimet e shkurta para se t� shkoni n� shtrat. 2. Shkruajini shqet�simet tuaja n� vend q� t� filloni t�i risillni ato n� mend nd�rsa p�rpiqeni q� t� flini gjum�. 3. Nj� dush i ngroht� para se t� shkoni n� shtrat do t�u vinte shum� n� ndihm�. 4. Konsumimi i alkoolit mund t� shqet�soj� gjumin tuaj t� nat�s, k�shtu q� nj� �aj i ngroht� me kamomil do t� ishte nj� zgjidhje shum� e mir� p�r t� r�n� n� gjum�. 5. Evitoni konsumimin e pijeve q� p�rmbajn� kafein� (kafe, kakao dhe koka kola), sidomos nat�n von�. 6. Sigurohuni q� t� jeni shum� rehat n� shtrat. Shtrati vet� duhet t� jet� i ajrosur dhe i ngroht�. 7. N� dhom�n tuaj krijoni nj� mjedis t� qet� dhe t� ngroht�. 8. Mos shkoni n� shtrat derisa t� ndiheni t� lodhur. 9. Seksi para se t� jet� koha p�r gjum� mund t� jet� nj� m�nyr� p�r t� p�rafruar gjumin tuaj. Meshkujt mund t� flen� pas seksit, nd�rkoh� q� femrat mund t� mbeten shum� energjike. 10. Lexoni nj� lib�r derisa t� ndiheni t� p�rgjumur. N�se nuk jeni n� gjendje t� flini, �ohuni p�rs�ri. Uluni d�gjoni pak muzik� ose vazhdoni t� lexoni derisa t� kaloj� gjysm� ore. At�her� gjumi me siguri q� nuk do �t�u b�j� naze�.

11. Zgjohuni n� m�ngjes n� t� nj�jt�n or� �do dit�. Vini or�n n� zile dhe �ohuni menj�her� nga shtrati, edhe n�se nat�n e shkuar keni q�ndruar zgjuar deri von�. N� k�t� m�nyr�, n� fund t� dit�s ju do t� ndiheni m� t� lodhur dhe do t� flini n� koh�n e duhur. N�se e b�ni k�t� gj� p�r disa dit� t� mjaftueshme, do t� sistemoni me sukses koh�n p�r gjum�. 12. P�r udh�time t� gjata me avion apo ose autobus, do t� ishte mir� q� t� merrni nj� pilul� p�r gjumin n�se keni probleme me gjumin. Kjo duhet t� jet� nj� pilul� shum� shpejt e efektshme me nj� efekt t� limituar nga 5-6 or�. Duhet t� konsultoheni me mjekun tuaj personal para se t� merri medikamentin. Shum� njer�z kan� gjetur si zgjidhje mjekime barishtore p�r t� fjetur, n� vend q� t� p�rdorin ila�e. Ata p�rdorin agnushe, san�s ose vajra aromatik�, si nj� m�nyr� p�r t�u qet�suar para se t� shkojn� n� shtrat. K�to jan� m� t� v�shtira p�r t�u provuar nga studimet shkencore, por shihen si nj� eksperiment personal. Njer�zit mund t� gjejn� zgjidhjen e pagjum�sis� s� tyre duke p�rdorur mjekimet e lartp�rmendura, por duhet t� konsultohen me mjekun p�r shkak t� ndonj� efekti an�sor. 8-Kanceri n� veshka (Kidney Cancer) Tumoret jan� shum� t� p�rhapura tek njer�zit q� vuajn� nga s�mundjet e veshkave. P�rve� gur�ve, edhe tumoret duhet t� trajtohen sipas specialisteve me bim� mjek�sore, t� cilat duhet t� p�rdoren n� form�n e l�ngjeve. P�r t� evituar problemet me veshkat �sht� e r�nd�sishme q� �do njeri, pavar�sisht faktit n�se �sht� i s�mur� apo jo, duhet t� konsumoj� � pakt�n 2 litra uj� n� dit�. Tumori Wilms �sht� m� i shpeshti tumor malinj i veshkave te f�mij�t. Mosha m� e prekur �sht� 2-4 vje�. Shenjat jan� nj� mas� abdominale, shpesh shum� e madhe dhe trajtohet me nefrektomi dhe kemoterapi me ose pa rrezatim. Mund t� jet� pjes� e kompleksit WAGR ku b�n pjes� tumori Wilm, Aniridia, ka keqformime gjenitourinare, prapambetje mendore. Gjithashtu shoq�rohet me hemihipertrofi t� trupit. Pamjaftueshme�ia prerenale e veshkave �sht� pasoj� e mos furnizimit me gjak t� veshkave; shkaktohet nga hipovolemia, sepsisi, pamjaftueshm�ria e zemr�s, cirroza, stenoza e dyanshme e arterieve renale, shoku. Nd�rkoh� q� pamjaftueshm�ria renale (brendarenale) e veshkave �sht� pasoj� e patologjis� s� veshkave: shkaktohet nga procese si nekroza tubulare akute, ishemia e zgjatur (dmth pamjaftueshm�ria prerenale mund t� kthehet n� pamjaftueshm�ri renale), glomerulonefritet, s�mundjet tubulare/intersticiale, precipitimi i kristaleve n� tubula. Pamjaftueshm�ria postrenale e veshkave �sht� pasoj� e bllokimit t� rrug�ve urinare; shkaktohet nga prostata e zmadhuar, gur�t, cikatricet/strikturat, gjaku i mpiksur, kirurgjia (sidomos histerektomia) Simptomat 1-Sistemi tret�s: anoreksi, p�shtjellim, t� vjella. 2-Gjaku: hemorragji si pasoj� e keqfunksionimit t� trombociteve. 3-�rregullime t� volumit intravaskular q� jan� pasoj� e humbjes t� aft�sis� s� veshkave p�r t� rregulluar p�rqendrimin e urin�s. 4-Anemia �sht� pasoj� e mos prodhimit t� eritropoetin�s. 5-Djersitje e vazhdueshme 6-Fryrje e trupit 7-Ethe 8-Dob�si 9-Urin� e turbullt me er� t� keqe 10-Temperatur� 9- Leucemia (Leukemia) Leucemia �sht� s�mundja e kancerit q� prek rruazat e bardha t� gjakut, t� cilat, p�r shkak t� uljes s� numrit, jan� t� paafta t� kryejn� funksionin e tyre. Me shfaqjen e k�saj s�mundjeje p�rballemi me ulje t� numrit t� rruazave t� kuqe, t� hemoglobin�s dhe t� pllak�zave. S�mundja fillon me dob�si, lodhje t� shpejt�, dhembje n� muskuj dhe kocka, humbje oreksi, ngritje t� vogla t� temperatur�s. Pas

k�saj faze, s�mundja fillon vrullsh�m. Shfaqen gjakrrjedhje nga hunda, nga mishrat e dh�mb�ve, nga organet e brendshme. Ekzistojn� dy lloje t� leucemis�, t� cilat p�rcaktojn� edhe zhvillimin e s�mundjes. Leucemia akute �sht� m� e rrezikshme, pasi zhvillimi i saj b�het me ritme t� shpejta, nd�rsa leucemia kronike mund t� vazhdoj� me vite t� t�ra. Kjo s�mundje �sht� gjithmon� kronike dhe karakterizohet nga prezenca e disa celulave jonormale ose n� shum� raste leucemia karakterizohet edhe si pamjaftueshm�ri e gjakut dhe e palc�s kurrizore. Nj� shumic� e tepruar e rruazave te bardha dhe nj� pakic� fatale e rruazave t� kuqe jan� karakteristikat mjek�sore t� s�mundjes, nd�rkohe ajo shkakton n� shumic�n e rasteve dhembje t� forta koke. T� dh�nat mjek�sore tregojn� se kurimi i saj varet shum� nga grada n� t� cil�n e kap s�mundjen pacienti. Tri shenja jan� karakteristike p�r t� gjith� personat q� kan� munges� gjaku. Pjesa m� e madhe e tyre kan� lodhje fizike, takikardi dhe jan� shum� t� zbeht�. Simptomat - Ethe - Lodhje - Dhimbje t� kockave dhe muskujve - Dhimbje koke - Infeksione t� vazhdueshme - Njolla n� l�kur� - Gj�ndra t� fryra 10 -Kanceri n� m�l�i (Liver Cancer) Nuk ka nj� arsye t� caktuar se p�rse shfaqet s�mundja e m�l�is�, por ajo q� rekomandohet p�r t� gjith� njer�zit �sht� �bashk�jetesa� n� nj� ambient n� past�r, p�rdorimi i ushqimeve t� sh�ndetshme, konsumimi i ver�s si dhe mosp�rdorimi i pijeve alkoolike. Nga ana tjet�r, sipas specialist�ve moshat e mesme jan� tep�r t� prirur p�r t�u s�mur� nga s�mundjet e m�l�ive n� rast se ata kan� jetuar ose p�rdorur p�r shum� koh� duhanin. Reth 15 p�r qind e viktimave t� kancerit t� m�l�is� jan� mes atyre q� nuk pin� duhan dhe mes k�tij grupi, grat� kan� 2 deri 3 her� m� shum� gjasa sesa burrat q� t� preken nga kjo s�mundje. Mjek�t nuk e din� p�rse ndodh kjo; ose ndoshta �sht� ndikimi i p�rbashk�t e t� gjith� faktor�ve si hormonet, q�ndrimi pran� atyre q� pin� duhan, dieta dhe ajri i ndotur. Shenja t� tilla plog�shtia, marrja e frym�s dhe kolla kronike shpesh diagnostikohen gabim si simptoma t� astm�s. Sipas mjek�ve m� shum� gra vdesin nga kanceri n� m�l�i sesa nga kanceri n� gji, n� vezore dhe n� uter, por megjithat� fondet p�r k�rkime mjek�sore n� fush�n e kancerit t� gjirit jan� 10 her� m� t� m�dha se sa p�r kancerin e m�l�is�. Gjithashtu p�rdorimi i ushqimeve t� sh�ndetshme, mes t� cilave nuk duhet t� mungoj� mishi dhe vera, �sht� aleati m� i mir� p�r ta mbajtur sa m� larg s�mundjen. Duket e �uditshme por edhe ndotja e ambientit, �sht� nj� nd�r faktor�t kryesor� q� ndikon n� p�rhapjen e s�mundjes s� m�l�is�. Madje n� pjes�n m� t� madhe t� rasteve, ndotja e ambientit, jo vet�m n� qytete por edhe n� dhom�n ku personi jeton, �sht� faza fillestare e shfaqjes s� s�mundjes, zhvillimit dhe evoluimit t� saj. Sipas specialist�ve grimcat me p�rmasa m� t� vogla se 10mikron jan� m� t� d�mshme p�r sh�ndetin sepse ato kan� m� shum� mund�si p�r t� hyr� n� pjes�t e poshtme t� m�l�is�. Grimcat e ngurta kontribuojn� n� m�nyr� t� dukshme n� pak�simin e shikimit. Deficiencat m� t� theksuara mund t� sjellin humbje n� pesh�, lodhje, deficit imunitar, gj� q� demonstrohet nga infeksione t� p�rs�ritura virale dhe bakteriale Simptomat - Humbje n� pesh� e pashpjegueshme - Humbje oreksi - Dhimbje n� pjes�n e sip�rme t� barkut - Zverdhje t� l�kur�s dhe syve - Zmadhim i m�l�is� - Hipoglicemi

11-Malaria (Malaria) Malaria �sht� nj� infeksion i shkaktuar nga parazit� nj�qelizor�, t� cil�t hyjn� n� gjak n�p�rmjet ngacmimit nga mushkonja e malaries. K�to parazit� mund t� shfaqen n� pes� specie t� ndryshme. Dhe shum� infeksione q� shfaqen tek njeriu shkaktohen prej tyre. Nj� pjes� e k�tyre parazit�ve kalojn� koh� n� jet�n e njeriut t� infektuar e disa t� tjer� n� trupin e mushkonj�s s� malaries. Te trupi i njeriut ato p�rqendrohen n� m�l�i dhe tek rruazat e kuqe t� gjakut. Pasi hyn n� gjak ky parazit fillojn� t� shfaqen simptomat e para t� malaries. D�mtimet q� sjell kjo s�mundje jan� vdekjeprur�se. Simptomat e para shfaqen brenda pak jav�ve nga pickimi i mushkonj�s s� malaries. Kund�r s�mundjes s� malaries jan� b�r� p�rparime. N� vitin 2005, shkenc�tar�t njoftuan p�r sukses n� luft�n kund�r mushkonj�s anofele dhe parazit�ve t� malaries, nd�rsa nj� vaksin� eksperimentale e provuar n� Mozambik, po ofron imunizimin e par� t� suksessh�m kund�r k�saj s�mundjeje. Malaria vazhdon t� prek� vendet e varfra, duke shkaktuar �do vit vdekjen e 1 milion� vetave. Po ashtu edhe viti 2007 ka qen� nj� progres i v�rtet� n� luft�n kund�r malaries. Nga malaria rezultojn� t� prekur rreth 500 milion� njer�z n� bot� dhe rreth 2 milion� t� vdekur �do vit. Kjo �sht� nj� s�mundje tropikale dhe �sht� shum� e rrall� n� SHBA. Simptomat - Temperatur� e lart� - Lodhje - Dhimbje koke - Dhimbje muskujsh - �rregullime me aparatin tret�s - T� vjella - Ndjesi t� fik�ti 12-Melanoma (Melanoma) Melanoma �sht� forma m� e p�rhapur n� bot� e kancerit t� l�kur�s. N�se nuk kapet n� koh�, i prekuri nga kjo s�mundje mund t� humbas� jet�n. Disa tipa nishanesh kan� karakter malinj dhe p�rb�jn� nj� rrezik p�r shfaqjen e s�mundjes s� rrezikshme. Sipas ekspert�ve evidentimi dhe kurimi n� stadin fillestar nuk p�rb�n rrezik p�r jet�n e personit. Por, n�se ajo ka p�rparuar deri n� metastaza, �sht� tep�r rezistente ndaj trajtimit me ila�e dhe rreze. Sipas studimeve t� kryera n� vende t� ndryshme t� bot�s, vet�m 2-3 p�r qind e pacient�ve, t� cil�ve melanoma i ka kaluar n� faz�n e metastaz�s, jetojn� deri n� 5 vjet. Prandaj mjek�t k�shillojn� vizita t� vazhdueshme te specialist�t p�r nishanet e rrezikshme. Personat me rrezikshm�ri t� lart� jan� ata q� kan� nj� num�r t� madh nishanesh n� trup, personat me l�kur� t� �el�t dhe sy t� kalt�r. T� rrezikuar jan� gjithashtu edhe ata q� punojn� n� ambiente t� hapura, apo q�ndrojn� p�r or� t� t�ra n� diell. M� e p�rhapur melanoma �sht� tek moshat e rritura, mbi 35-vje�, por rastet e shfaqjes s� k�tij kanceri tek f�mij�t nuk mungojn�. P�rve� tendenc�s gjenetike, ekspozimi i gjat� n� diell �sht� nj� nga faktor�t kryesor�, q� ndikojn� n� shfaqjen e melanom�s. Kjo s�mundje mund t� shfaqet n� mosh� t� rritur edhe tek ata individ�, t� cil�t n� f�mij�ri kan� pasur djegie dhe plag� t� shkaktuara nga rrezet e diellit. Simptomat - Njolla t� err�ta n� l�kur� - En� t� vogla gjaku q� shihen me sy t� lir� - Njolla t� kuq, t� ashpra, t� trash� - Pjesa m� e madhe e melanom�s �sht� kafe n� t� zez� - Ndryshimi i mas�s, ngjyr�s apo lart�simi i nishaneve - Shfaqja e nj� nishani kur t� jeni rritur

13-Meningjiti (Meningitis) Meningjiti �sht� nj� infeksion viral ose bakterial i meningeve, t� cilat jan� veshjet e trurit. Tipi i shfaqjes s� s�mundjes ndryshon n� var�si t� shkaktarit t� meningjitit nga viruset, bakteret, k�rpudhat. Meningjiti viral shfaqet pothuajse n� t� nj�jtat kondita brenda kat�r ose dhjet� dit�ve. K�shtu pjesa m� e madhe e f�mij�ve q� dallojn� k�to simptoma kan� mund�si p�r t� kuruar n� koh� s�mundjen pa u shfaqur dhimbjet e forta t� kok�s dhe lodhja e r�nduar. Shfaqja e s�mundjes s� meningjitit shoq�rohet edhe me simptomat e saj t� para, si dhe me theksimin e tyre me avancimin e s�mundjes. N� shenjat e para dallojn� duart dhe k�mb�t e ftohta, dhimbje n� k�mb� dhe ndryshime anormale t� ngjyr�s s� l�kur�s. S�mundja e meningjitit shfaqet n� muajt e dimrit. Ajo mund t� zhvillohet me hapa t� shpejt� dhe n� format m� serioze t� shfaqjes meningjiti mund t� shfaqet shkat�rruese, madje dhe vdekjeprur�se. F�mij�t n�n mosh�n nj� vje� jan� m� t� rrezikuar, krahasuar m� f�mij�t nga mosha nj� deri n� pes� vje�. Meningjiti viral ose �jobakterial� �sht� tipi m� i zakonsh�m i shfaqjes s� k�saj s�mundjeje. Simptomat shfaqen brenda 10 dit�ve. N� SHBA, �do vit rezultojn� 25 000-50 000 t� shtruar n� spital me meningjit viral. Nd�rsa meningjiti bakterial shfaqet te f�mij�t dhe t� rriturit dhe �sht� fatal n�se nuk kurohet menj�her�. Simptomat - Dhimbje koke - Mpirje t� qaf�s - Ethe - Temperatur� - T� vjella - Gjendje t� fik�ti - Njolla t� err�ta n� l�kur� - P�rgjumje 14-Migrena (Migraine) Migrena �sht� tipi m� i p�rhapur i s�mundjeve t� dhembjeve t� kok�s. Shum� persona t� s�mur� me migren� kan� kaluar kriza t� forta t� cilat mund t� ndodhin n� raste t� ve�anta. Dhimbja m� e zakonshme e kok�s n� rastet e migren�s shfaqet duke pulsuar dhe shpesh shoq�rohet me t� vjella dhe ndryshime n� shikim. Disa lloje t� migren�s shoq�rohen me dhimbje t� forta koke, por jo �do dhimbje e fort� e kok�s �sht� migren�. Ajo kap shifr�n mbi 10% t� popullsis� dhe �dokush mund t� provoj� migren�n, megjithat� trash�gimia gjenetike dhe faktor� t� tjer� social� kan� nj� ndikim t� r�nd�sish�m. Pas pubertetit, tek 1/3 e femrave dhe meshkujve shfaqet migrena p�r shkak t� ndryshimeve hormonale. Femrat jan� ve�an�risht t� prekura gjat� dit�ve t� paraardhjes s� menstruacioneve, si dhe gjat� tre muajve t� par� t� shtatz�nis� apo menopauz�s. Nuk ka nj� kur� t� p�rcaktuar por vendoset nj� trajtim mjek�sor q� ndihmon. Pavar�sisht k�rkimeve t� vazhdueshme, shkenc�tar�t akoma nuk kan� mundur t� gjejn� ekzakt�sisht arsyen e v�rtet� pse shfaqet migrena. Dhimbja e migren�s �sht� e lidhur me grumbullimin e qelizave t� gjakut dhe irritimin e nervave t� trurit. Serotonina kimike n� tru duket t� luaj� nj� rol t� r�nd�sish�m n� k�t� proces ashtu si vepron edhe n� procese t� tjera, si� jan� depresioni apo �rregullimet e t� ngr�nit. Simptomat - Dhimbje koke - T� vjella - Gjendje t� fik�ti - Humbje oreksi - Lodhje - Gjendje nervozizmi - Probleme me shikimin

15-Menopauza (Menopause) Menopauza, pra ndalimi i menstruacioneve vjen si rezultat i ndalimit t� prodhimit prej vezoreve t� gruas i hormoneve fem�rore estrogjen dhe progresteron. Jan� k�to hormonet, t� cilat n� nxitjen e hormoneve t� tjera n� koh�n q� gruaja ishte pjellore e p�rgatisin trupin e saj n� m�nyr� ciklike, �do muaj p�r t� pritur shtatz�nin� dhe q� pastaj n� munges� t� saj realizonin menstruacionet. Ndalimi i prodhimit t� k�tyre hormoneve n� menopauze p�rve�se shkakton ndalimin e menstruacioneve dhe humbjen e aft�sis� pjellore tek gruaja, �sht� p�rgjegj�s, edhe p�r ankesa t� tjera t� grave n� k�t� periudh�. Ndryshimi i nivelit t� hormoneve estrogjen, progresteron fillon q� n� pre menopauze, ku nga rritja e nivelit i k�tyre hormoneve, niveli i estrogjenit rritet, nd�rsa ai i progresteronit ulet. Shkenc�tar�t sqarojn� ndikimin negativ t� stresit me ndikimin e tij n� ekuilibrin e hormoneve n� organiz�m, gj� q� mund t� p�rshpejtoj� plakjen e vezoreve. Nj� hulumtim i kryer n� Franc�, ka b�r� t� ditur se, grat� t� cilat n� vendin e tyre t� pun�s jan� t� ekspozuara ndaj stresit, hyjn� n� menopauz� m� her�t sesa �sht� e zakonshme. Shkak p�r menopauz�n e hershme �sht� edhe pirja e duhanit. Simptomat - �rregullime menstruale - Afshe t� nxehta - Skuqje t� fytyr�s, kraharorit - Djersitje e rrahje t� shpeshta t� zemr�s - Dhimbje gjat� aktit seksual - R�nie n� pesh� - N� disa raste mund t� shfaqet edhe diabeti - Rritet niveli i kolesterolit n� gjak 16-Miopatia (Miopaty) Miopatia �sht� nj� term i p�rgjithsh�m q� i referohet �do s�mundjeje skeletore muskulore ose �rregullimi neuromuskular. Miopatia mund t� merret ose trash�gohet dhe mund t� ndodh� n� lindje ose m� von� n� jet�. Miopatit� ndodhin si rezultat i �rregullimit t� endokrin�s, infeksionit t� muskujve ose enjtjes, ila�eve dhe mutacionit t� geneve. S�mundjet e muskujve skeletor� ose miopatit� jan� �rregullime me ndryshime strukturore ose �rregullim i funksionit t� muskujve. K�to kushte mund t� jen� t� ndryshme nga s�mundje t� tjera dhe simptoma kryesore �sht� dob�sia e muskujve, q� mund t� jet� me intervale ose e vazhdueshme. Ashtu si distrofia muskulare edhe kjo s�mundje i referohet nj� grup s�mundjeje gjenetike q� karakterizohen nga dob�sia progresive, degjenerimi i muskujve skeletor� q� kontrollojn� l�vizjet. Zakonisht personat q� vuajn� nga miopatia jan� me probleme muskulare q� n� lindje ose nisin t�i shfaqen shqet�simet edhe gjat� viteve t� m�vonshme t� jet�s. S�mundja �sht� e trash�gueshme nga nj�ri nga prind�rit, por, p�rpos k�saj, ajo mund t� ndodh� edhe p�r shkak t� �rregullimit t� endokrin�s, e cila �sht� p�rgjegj�se direkte p�r s�mundjen. Simptomat 1-Dob�sim i muskujve t� krah�ve 2-Dob�sim i muskujve skeletor� 3-Kan� v�shtir�si n� ecje 4-Shtr�ngim i muskujve t� zemr�s 5-Shtr�ngim dhe dob�sim i muskujve t� mushk�rive 6-Dob�sim progresiv. 17-Obeziteti (Obesity) Gjat� dhjet�vje�ar�ve t� fundit mbipesha, pra obeziteti �sht� shpeshtuar s�

tep�rmi thuajse kudo n� bot�. M� shum� se 1 miliard njer�z n� bot� jan� sot me mbipesh� trupore, nga t� cil�t 300 milion� t� dhjamosur r�nd�. N� Evrop� nga viti 1980 e k�tej numri i njer�zve obez� �sht� rritur tri her�. Alarmi �sht� se ai po rritet edhe tek f�mij�t. Nga viti 1970 numri i t� rinjve dhe f�mij�ve obez� ose me pesh� t� tep�rt trupore n� Evrop� �sht� rritur 10 her�. E keqja e obezitetit nuk �sht� vet�m estetike. Ai krijon s�mundje dhe vret. Madje �sht� nj� nga shkaktar�t kryesor� p�r lindjen dhe r�ndimin e s�mundjeve t� nj� liste t� gjat� s�mundjesh kronike. Mbipesha �sht� b�r� faktor ndikues p�r rreth 600 milion� njer�z me hipertoni arteriale, 177 milion� t� s�mur� me diabet, 20 milion� t� prekur nga kanceri dhe 20 milion� me s�mundje t� zemr�s e t� arterieve t� trurit. Obeziteti dhe shfaqja e s�mundjeve t� tjera t� zemr�s, hipertensioni, kanceri, diabeti, niveli i lart� kolestrolit, u b�n� shkak p�r vdekjen e shum� t� s�mur�ve. Mbipesha shfaqej si faktor nxit�s i 10 tipave t� kancerit dhe s�mundjeve t� ndryshme. Sipas studimeve m� t� fundit t� realizuara nga shkenc�tar� e ekspert� t� njohur n� SHBA dhe n� Evrop�, ka rezultuar se obeziteti �sht� shkaktar i kancerit t� gjirit dhe mitr�s rreth 189 p�r qind. Simptomat - D�shir� p�r ushqime t� thata pa vitamina - Sh�ndoshje e vazhdueshme dhe pa nd�rprerje - Ulet presioni i gjakut - Personave u shtohen edhe s�mundjet e zemr�s - Ndjehen gjithmon� t� pangopur 18-Osteoporoza (Osteoporosis) Osteoporoza �sht� nj� �rregullim apo s�mundje e kockave. Kockat si pasoj� e s�mundjes sa vijn� e b�hen m� t� holla, e humbasin forc�n e tyre dhe b�hen leht�sisht t� thyeshme. Ato mund t� thyhen gjat� l�vizjes apo veprimtarive t� ndryshme gjat� dit�s, prandaj duhet pasur kujdes, n� koh�n kur s�mundja ka p�rparuar shum�. M� t� predispozuar p�r t� shfaqur osteoporoz�n jan� femrat, sidomos mbi mosh�n 40 vje�, apo pas menopauz�s. Osteoporoza �sht� nj� s�mundje joneoplastike e kock�s, q� n� heshtje cil�sohet edhe si patologjia e shekullit. Sipas statistikave, nj� n� tre meshkuj mbi t� 50at vuan nga kjo s�mundje. Por edhe femrat vuajn� nga kjo s�mundje e kockave. Treguesit thon� se 1 n� 5 gra vuan nga osteoporoza. Por nga vjen kjo s�mundje dhe cilat jan� shkaqet q� �ojn� n� shfaqjen e saj? Osteoporoza �sht� nj� s�mundje q� prek skeletin e njeriut, e cila vepron duke rralluar indin kockor. Prandaj kjo s�mundje quhet edhe patologjia e frakturave t� kockave. Ajo shkaktohet nga mungesa e Estrogjenit gjat� menopauz�s te femrat, nga mungesa e ushtrimit fizik, nga rritja e nivelit t� hormoneve glukokortikoide, nga hipertiroidizmi, si edhe nga mungesa e kalciumit. P�rgjith�sisht osteoporoza nuk shfaq asnj� shenj� apo simptom� n� trupin e njeriut. E vetmja simptom� �sht� thyerja ose fraktura e kockave. Shpesh quhet s�mundje e heshtur sepse ajo nuk ka simptoma dhe njer�zit ndoshta nuk e dine se jan� prekur prej saj derisa fillojn� t� ndjejn� dhimbje n� kurriz ose p�sojn� ndonj� frakture n� kock�. Simptomat - Dhimbje shpine - Humbje n� gjat�sin� trupore - Deformim - Reduktim n� funksionet pulmonare - Kockat p�sojn� leht�sisht fraktura - D�mtohet shtylla kurrizore dhe gjuri 19-Parkinsoni (Parkinson�s Disease) Parkinsoni �sht� nj� s�mundje neurologjike dhe shenjat e dukshme t� saj jan� dridhjet, ve�an�risht t� gjymtyr�ve. Me p�rparimin e s�mundjes, simptomat shtohen. V�shtir�sit� q� shoq�rojn� s�mundjen e parkinsonit jan� dridhjet, bllokimi i

muskujve, ngadal�simi i l�vizjeve, v�shtir�sit� p�r t� ruajtur balanc�n gjat� ecjes dhe humbja e kujtes�s p�r rreth 20 p�r qind t� pacient�ve. Sipas organizat�s bot�rore t� sh�ndet�sis�, 4 milion� njer�z vuajn� nga s�mundja e parkinsonit. Por kjo shif�r parashikohet t� rritet nd�rsa shum� vende t� zhvilluara vazhdojn� t� njoftojn� mbi rritjen e numrit t� popullat�s s� moshuar. N� Shtetet e Bashkuara ka rreth 1 milion� e 500 mij� vet� t� diagnostikuar me parkinson. S�mundja fillon t� shfaqet kryesisht tek njer�zit e mosh�s 60-65 vje�. Ila�et duket se b�jn� efekt n� vitet e para t� prekjes, por m� von� k�to efekte dob�sohen. Trajtimi i parkinsonit �sht� treguar i suksessh�m tek 25 p�r qind e pacient�ve, t� cil�t iu n�nshtruan operacionit p�r stimulimin e thell� t� trurit. Elektrodat vendosen n� nj� zon� t� trurit t� njohur me emrin subthalamic nuckleus q� nxit veprimtarin� e tepruar t� trurit. Elektrodat lidhen me nj� aparat t� vendosur n� gjoks. N� k�t� m�nyr�, elektrodat d�rgojn� nj� sinjal p�r qet�simin e dridhjeve dhe zhbllokimin e muskujve. Simptomat - Dridhje e duarve - Dridhje edhe n� gjendje qet�sie - Muskujt e dor�s dhe t� krahut n� p�rgjith�si jan� t� ngurt� - K�ta pacient� kan� v�shtir�si n� ecje - Nuk e mbajn� dot ekuilibrin - N� faza t� r�nduara t� s�mundjes pacient�t rr�zohen shpesh 20-Pneumonia (Pneumonia) Pneumonia �sht� nj� infeksion i mushk�rive. Pjesa d�rrmuese shkaktohet nga infeksione bakteriale apo infeksioni pneumatik i shkaktuar nga bakteri Streptoco�us. Gjithnj� dhe m� tipike p�r k�t� grup jan� b�r� s�mundje dhe vdekjet nga pneumonia, gripi dhe bllokimi kronik i mushk�rive. Nj� nd�r faktor�t kryesor� t� shfaqjes s� s�mundjes �sht� edhe niveli i lart� i ndotjes, ku jeton personi. Ky nivel lidhet ngusht� jo vet�m me ajrin brenda sht�pis� s� tij, por edhe ajrin n� qytetin ku banon. P�rve� shkaqeve natyror� q� ndikojn� drejtp�rs�drejti n� shfaqjen e s�mundjeve pneumonare, si� jan� p�rdorimi i duhanit dhe niveli i lart� i ndotjes, mund t� preken nga k�to s�mundje kryesisht edhe ata pacient�, t� cil�t e kan� s�mundjen t� trash�guar nga prind�rit e tyre. N� k�t� rast s�mundjet e mushk�rive, t� bronkiteve quhen t� hershme dhe �sht� m� e v�shtir� p�r t�i diagnostikuar. Simptomat - Koll� e madhe - Bllokim i mushk�rive deri n� rrug�t e frym�marrjes - N� ndonj� rast edhe bllokim i kordave zanore (ik�n z�ri) - Zverdhje e personave - Dob�si fizike 21-Poliomieliti (Polio) Poliomeliti �sht� nj� s�mundje infektive e shkaktuar nga nj� virus, i cili pushton sistemin nervor dhe mund t� shkaktoj� paraliz�n totale brenda pak or�sh. Zakonisht prek f�mij�t n�n pes� vje�. Simptomat fillestare jan� temperatura, lodhja, dhimbja e kok�s t� vjellat dhe mpirja e qaf�s dhe e gjymtyr�ve. Nj� n� 200 infektime �on n� paraliz� t� pakthyeshme dhe 5 ose 10 % e t� paralizuarve nga poliomeliti vdesin, kur muskujt e tyre t� frym�marrjes paralizohen. Nuk ekziston asnj� kur� p�r poliomelitin. E vetmja mbrojtje �sht� vaksina, e cila duhet t� merret disa her�. Qqllimi i Rotary International, nj� organizat� sh�ndet�sore, �sht� �rr�njosja e s�mundjes s� poliomelitit. 10 vendet q� mbeten t� prekura nga epidemia e poliomelitit jan� India, Pakistani, Nigeria, Afganistani, Somalia, Egjipti, Angola, Etiopia dhe Sudani. N� vitin 1988, bota sh�noi 350 mij� raste t� prekjes nga poliomeliti. Me kalimin e koh�s, rastet k�saj s�mundjeje u pak�suan dhe n� vitin 2005 u regjistruan vet�m 1mij� e 500 raste. S�mundja e poliomelitit

tani �sht� e pranishme n� vet�m 6 vende; Egjipt, Niger, Nigeri, Afganistan, Pakistan dhe Indi. India parashikonte q� n� vitin 2006 t� mos kishte asnj� rast t� k�saj s�mundjeje. Simptomat - Temperatura - Lodhja - Dhimbja e kok�s - T� vjella - Mpirja e qaf�s - Mpirja e gjymtyr�ve 22-Kanceri i prostat�s (Prostate Cancer) Kanceri i prostat�s godet �do vit rreth 12 p�r qind t� popullsis� bot�rore. Niveli i vdekshm�ris� ka p�suar r�nie me 9 p�r qind q� nga viti 1985 deri n� 1998. Mbijetesa prej pes� vjet�sh, pasi �sht� identifikuar dhe kuruar tumori, �sht� rritur me 15 p�r qind k�to 15 vitet e fundit. N� Evrop� nga ky lloj tumori jan� t� prekur 40 n� 100 mij� persona, nd�rsa n� USA 70 n� 100 mij�. Por nuk �sht� e th�n� q� t� gjith� ata q� kan� nj� hiperplasi beninje zhvillojn� tumorin e prostat�s. Studimet shkencore akoma nuk kan� arritur t� zbulojn� se p�rse disa meshkuj s�muren dhe disa t� tjer� jo. Specialist�t thon� se dihet q� me kalimin e viteve nj� mashkull ka mund�si m� t� m�dha p�r t� zhvilluar k�t� lloj tumori, por nuk jan� identifikuar akoma faktor�t q� e shkaktojn� k�t�, p�rve� dhjamosjes. P�r t� identifikuar prekjen e nj� organizmi mashkullor nga ky lloj tumori ekziston dhe nj� test i ve�ant�. Testi konsiston n� nj� analiz� t� thjesht� gjaku n� t� cil�n matet niveli i PSA, q� �sht� nj� glikoprotein� e prodhuar nga qelizat e prostat�s. P�rqendrimi i k�saj substance t� prodhuar nga qelizat e prostat�s shtohet n� raste infeksioni, neoplasish apo hiperplasish beninje. Duhet t� p�rs�ritet t� pakt�n tet� her� dhe sh�rben p�r t� diagnostikuar sa m� par� nj� tumor. Vlera normale e PSA �sht� 2.5 mg/ml. N� qoft� se ky p�rqendrim �sht� m� i lart�, at�her� do t� ishte e nevojshme t� b�ni nj� biopsi. N� qoft� se gjat� biopsis� arrin n� 10 mg/ml, at�her� rreziku i krijimit t� nj� tumori �sht� rritur. Simptomat - V�shtir�si gjat� urinimit - Nevoj� p�r t� urinuar shpesh - Mbajtje me v�shtir�si e urin�s - Infeksione t� rrug�ve urinare - Gjak n� urin� 23-Artriti reumatoid (Rheumatoid Arthritis) Artriti reumatoid �sht� nj� nga s�mundjet inflamatore t� ashtuquajtura �s�mundje t� indit lidhor�. Kjo �sht� nj� s�mundje kronike, q� shoq�rohet me inflamacion t� membranave sinoviale dhe formim t� t� ashtuquajturit �pannus�. Shkaku i shfaqjes s� artritit reumatoid nuk dihet. Kjo s�mundje prek femrat 3 her� m� shpesh se meshkujt. Mosha e prekur zakonisht �sht� 20-40 vje�. Shpesh pacient�t e diagnostikuar kan� antigenin HLA-DR4. 50-75% e pacient�ve me diagnoz�n e artritit reumatoid �sh�rohen� brenda dy vjet�sh. K�ta pacient� zakonisht nuk kan� faktor reumatoid dhe kan� funksion t� mir� t� ky�eve. Pacient�ve q� vijojn� t� ken� simptomat e artritit reumatoid edhe pas 2 vjet�ve, u shkurtohet jeta mesatarisht me 10-15 vjet. K�ta pacient� duhen trajtuar n� m�nyr� m� agresive. Tek dikush q� ka prirje p�r t�u kapur nga kjo s�mundje, mundet q� disa lloj infektimesh t� b�jn� q� ajo t� shp�rthej�. Studiuesit nuk kan� arritur akoma t� sqarojn� shkaqet q� �ojn� n� artritin reumatik. Me sa duket ka shum� faktor� q� marrin pjes�. �sht� konstatuar se ka disa prirje t� trash�gueshme q� p�rb�jn� nj� rrezik m� t� madh p�r t�u kapur nga artriti reumatik. Po ashtu edhe rreziku p�r t�u kapur nga nj� variant m� i r�nd� i s�mundjes mund t� jet� gjithashtu i trash�guesh�m.

Simptomat - �sht� simetrik, prek gjunj�t, k�mb�t, ky�et - Simptomat jan� m� t� forta n� m�ngjes - V�shtir�si p�r t�u lar�, veshur - Xhunga n�n l�kur� - Shkakton shformime karakteristike t� gjymtyr�ve - P�rparimi shoq�rohet dhe me shkat�rrim t� k�rcit t� ky�eve 24-Measles (Rubeola) Infeksioni i rubeoles i marr� nga n�na gjat� muajit t� kat�rt t� shtatz�nis� mund t� ket� efekte serioze n� lindjen e f�mij�s. Virusi i rubeoles i kontaktuar nga nj� f�mij� i vog�l ose i rritur �sht� n� m�nyr� t� dukshme m� i d�msh�m dhe mund t� ndodh� pa simptoma t� dukshme, por �sht� shum� ngjit�s nga nj� n�n� q� �sht� n� muajt e par� t� shtatz�nis�. Megjithat�, f�mija i lindur me rubeol� t� bashk�lindur mund t� ket� nj� variet me probleme fizike. K�tu p�rfshihen: humbja e d�gjimit, e shikimit, kataraktis� dhe diferenca neurololgjike t� shfaqura n� form�n e paralizave t� shkall�ve t� ndryshme. Mund t� jen� gjithashtu probleme zemre, m�l�ie dhe mushk�rish. Gjithashtu edhe probleme t� sjelljes. Megjithat� ekspozimi ndaj virusit �sht� i lidhur me probleme t� ndryshme, p�raf�rsisht 20 p�r qind t� sapolindurve nuk shfaqin efekte nga virusi. Ka epidemi t� ndryshme rubeole. Nj� test i thjeshte gjaku mund t� dalloje n�se nj� individ e ka pasur rubeolen dhe n�se duhet t� imunizohet me vaksine. Nj� epidemi q� ra n� 1971 u parandalua nga p�rhapja e vaksinave kund�r rubeol�s. Nj� f�mij� i ekspozuar nga rubeola duhet t� ndiqet nga nj� specialist n� muajt e par� me nd�rhyrjet p�rkat�se n� intervale t� rregullta. Simptomat - Simptomat shfaqen pas 8-12 dit� nga kontakti me nj� t� infektuar - Koll� - Rrjedhje hund�sh - Ndjesi t� vjellash - Lodhje e p�rgjithshme - Sy t� skuqur - Temperatur� 25-Skizofrenia (Schizophrenia) Skizofrenia �sht� nj� sindrom� q� shfaqet kryesisht me pranin� e nj� bashk�sie shenjash karakteristike, t� shoq�ruara me nj� keqfunksionim t� duksh�m social e fizik. Simptomat kryesore mund t� konsiderohen t� ndara n� dy grupe t� m�dha: simptoma pozitive dhe negative. Simptomat pozitive p�rfshijn� shtremb�rimet ose teprimet, si� jan�: deliret, halucinacionet, t� folurit e �organizuar, sjellje t� �rregullta. Simptomat negative p�rfshijn�: reduktim t� intensitetit t� shprehjeve emotive; reduktim n� rrjedhshm�rin� dhe produktivitetin e mendimit e t� folurit; reduktim n� orientimin e sjelljeve me p�rfundim arritjen e q�llimit. Personat skizofrenike shfaqin �rregullime t� perceptimit dhe t� v�mendjes. Ata shpesh shprehen se bota u duket e ndryshme e gati ireale. Disa flasin p�r ndryshime n� p�rmasat e trupit t� tyre, apo ndryshime n� distancat mes objekteve q� kan� realisht pran�. Shtremb�rimet m� dramatike t� perceptimit jan� halucinacionet, t� cilat jan� p�rvoja ndjesore n� munges� t� stimujve mjedisore real�. Nj� i s�mure skizofren nuk arrin t� ndaj� kufirin e reales me jorealen. Skizofrenia, zakonisht paraprihet nga nj� faz� pararend�se, gjat� s� cil�s v�rehet nj� p�rkeq�sim i funksionimit normal. Gjat� k�saj periudhe personi shfaq shenja t� t�rheqjes nga shoq�ria, mos kujdesje p�r higjien�n personale, munges� t� theksuar motivimi dhe p�rjetime t� ndjesive dhe perceptimeve jo t� zakonshme. Skizofrenia ndahet n� tipa dhe n�n tipa, t� cil�t klasifikojn� lloje t� ndryshme, apo kombinime t� �rregullimeve t� skizofrenis�. �rregullime t� ndryshme t� skizofrenis�, n� var�si t� llojit, koh�zgjatjes, apo kushteve t� p�rshkall�zimit, mund t� p�rmir�sohen

apo edhe t� sh�rohen. Simptomat - Halucinacione - Deluzione - Mendime t� �rregullta - �rregullim n� t� folur - Ndryshime n� sjellje 26-S�mundjet seksualisht t� transmetueshme (Sexually Transmitted Diseases) S�mundjet ngjit�se seksuale jan� s�mundje q� ngjiten nga kontakti trupor gjat� marr�dh�nieve seksuale. K�to shkaktohen nga viruset, bakteret dhe parazit�t. K�to po ashtu njihen si infektime ngjit�se seksuale apo me emrin e vjet�r S�mundje Veneriane. Ekzistojn� 25 lloje t� s�mundjeve ngjit�se seksuale. K�to t� gjitha kan� t� p�rbashk�t faktin q� t� gjitha ngjiten nga marr�dh�niet seksuale duke p�rfshir� seksin vaginal, anal dhe oral. �do njeri q� �sht� seksualisht aktiv mund t� jet� n� rrezik prej s�mundjeve ngjit�se seksuale. Disa prej s�mundjeve mund t� ken� simptoma si: shkarkes� nga organet gjenitale, dhembje kur urinojn�, �njtje dhe inpoflamim n� organe gjenitale. Shum� s�mundje ngjit�se seksuale si Klamidia, nuk shfaqin simptoma. P�r k�t� shkak rekomandohet t� b�ni kontrollin e sh�ndetit seksual, t�i b�ni analizat p�r s�mundje ngjit�se seksuale n�se mendoni se jeni n� rrezik. Ndonj�her� mund t� kaloj� koh� e gjat� deri n� shfaqjen e simptomave, k�shtu q� ju mund infektoni dik� gjat� k�saj kohe. Prandaj �sht� e nevojshme t� b�ni analizat dhe t� merrni trajtimin e duhur. N�se jeni n� marr�dh�nie me partner dhe �sht� v�rtetuar se keni s�mundje ngjit�se, kjo nuk do t� thot� se ai/ajo ka pasur marr�dh�nie seksuale me dik� tjet�r. Simptomat e s�mundjeve ngjit�se seksuale mund t� shfaqen me muaj pas infektimit. Simptomat - Kruajtje rreth gjenitaleve - Ethe - Gj�ndra t� fryra - Dhimbje barku - Djegie gjat� urinimit - Dhimbje gjat� kryerjes s� marr�dh�nieve 27-Spondiliatroza (Spondiliatroza) Spondiliatroza �sht� nj� s�mundje e shpesht�. Pjesa q� preket m� shum� �sht� ajo e shtyll�s kurrizore. I s�muri ndien dhimbje n� bel dhe nuk mund t� p�rkulet dot. Dhimbja p�rhapet nga fundi i belit deri n� af�rsi t� bishtit t� vertebr�s s� fundit. Dhimbja shkon deri n� zverk. Dhimbjet e shkaktuara shpeshher� bllokojn� edhe frym�marrjen. Ekzistojn� dy tipa t� k�saj s�mundjeje, lumbare dhe ajo cervikale. Dhimbjet e s�mundjes shkaktohet leht�sisht nga stresi, emocioni, tensioni dhe �sht� e shpesht� tek njer�zit depresiv� dhe me ankth; ndaj nj� nga metodat e kurimit �sht� edhe psikoterapia, pasi kjo s�mundje lidhet m� emocionet intense. Spondiliatroza ka dy shfaqje t� s�mundjes, lumbare dhe cervikale. Sipas specialist�ve q� merren dhe dhimbjet e kok�s, �sht� b�r� e ditur se varianti par� i s�mundjes trash�gohet nga babai tek vajza dhe shfaqja e s�mundjes nis kryesisht pas mosh�s 23-vje�are. Kurse shfaqja e dyt� e s�mundjes zakonisht nuk �sht� e trash�gueshme, por n�se ndodh, at�her� kalon p�rs�ri nga babai tek f�mij�t. Simptomat - Dhimbjet jan� t� fiksuara n� nj� vend - Dhimbjet jan� pulsuese - Dhimbja shfaqet edhe nat�n - Personat k�rkojn� kryesisht qet�si - Spondiliatroza shkaktohet edhe me marrje mendsh

- Me t� vjella 28-Tuberkulozi (Tuberculosis) Tuberkulozi �sht� n� s�mundje shum� e zakonshme infektuese q� shkaktohet nga mikrobaktere, m� s� shumti nga mikrobakteri i tuberkulozit. Tuberkulozi prek m� shum� mushk�rit�, por mund t� prek� gjithashtu edhe sistemin nervor, sistemin limfatik, sistemin qarkullues, sistemin gjenital, kockat, ky�et, madje edhe l�kur�n. Mikrobaktere t� tjera si ai bov�s, afrikan, dhe mikrot mund t� shkaktojn� tuberkulozin. N� tre rastet e fundit njer�zit e sh�ndetsh�m jan� m� pak t� preksh�m nga kjo s�mundje. TB-ja mund t� kurohet me nj� kur� antibiotik�sh t� ve�ant�. Por koh�t e fundit �sht� v�n� re nj� tip i ri i tuberkulozit. Studimet tregojn� se tuberkulozi rezistent ndaj antibiotik�ve po b�het nj� problem n� rritje kudo n� bot�. T� dh�nat tregojn� se personat me k�t� lloj tuberkulozi, rrezikohen nga vdekja 4 her� m� shum� se sa ata persona q� vuajn� nga tuberkulozi i zakonsh�m i cili mund t� trajtohet me antibiotik�. Turberkulozi, q� n� Shtetet e Bashkuara thuajse ishte zhdukur, tani �sht� kthyer n� nj� sfid� p�r punonj�sit e sh�ndet�sis�. Tuberkulozi rezistent ndaj ila�eve ndeshet me shpesh tek emigrant�t e ardhur rishtaz nga vendet ne zhvillim, �ka t�rthorazi nxjerr n� pah nevoj�n e k�tyre vendeve p�r p�rmir�simin e kushteve mjek�sore e t� sh�ndetit. Simptomat - Koll� e shoq�ruar me gjak - Ethe - Djersitje - Lodhje e p�rgjithshme - Humbje n� pesh� - Dob�si e p�rgjithshme - Probleme me mushk�rit� 29-Talasemia (Talasemi) Talasemia �sht� s�mundje gjenetike q� shkaktohet nga mungesa ose nga pak�simi i prodhimit t� vargjeve t� hemoglobin�s. Talasemia �sht� nj� �rregullim i trash�guar i gjakut. Ajo ul sasin� e hemoglobin�s n� trupin e njeriut dhe mund t� sjell� n� k�t� m�nyr� pamund�sin� q� rruazat e kuqe t� transportojn� n� m�nyr� t� mjaftueshme oksigjen n� organet ku ai �sht� i nevojsh�m. Kjo shkakton anemi dhe n� rast se nuk mjekohet, zemra dhe organe t� tjera n� trup nuk do t� arrijn� t� kryejn� funksionet e tyre, si rezultat i munges�s s� oksigjenit. Transfuzioni i rregullt i gjakut �sht� i vetmi mjekim i p�rshtatsh�m i njohur p�r talasemin�. Trajtimi i talasemis� �sht� i v�shtir� dhe k�rkon trajtim t� vazhduesh�m. N� var�si t� llojit t� s�mundjes dallon edhe var�sia nga nevoja p�r t� marr� apo jo gjak vazhdimisht. P�r k�t� sipas diagnoz�s dhe shkall�s s� s�mundjes ndiqen disa m�nyra trajtimi. N� var�si t� sasis� t� hemoglobin�s q� prodhohet, talasemia em�rohet �majore�, �intermedia� ose �minore�. Talasemia minore �sht� pa simptoma klinike. Talasemia �sht� nj� s�mundje e trash�gueshme dhe gjenetike. Ajo shkaktohet si pasoj� e pak�simit t� prodhimit t� vargjeve t� hemoglobin�s apo munges�s s� tyre. Ky �rregullim i gjakut �sht� i trash�guar. Edhe pse talasemia intermedia ka simptoma t� anemis� t� theksuar, nuk e ka t� domosdosh�m transfuzionin. Nd�rsa pacient�t me talasemi majore e kan� t� domosdoshme marrjen e rregullt t� transfuzioneve. Simptomat 1- Lodhje 2- Takikardi 3- Zbehje 4- Mosfurnizim i organizmit me oksigjen 5- Zemra nuk kryen si duhet funksionin e saj 6- Talasemia minore s�ka simptoma klinike.

30-Venat Varikoza Venat varikoze trash�gohen brez pas brezi, dhe ato nuk mund t� eliminohen plot�sisht. N� rast se personi ka pun� t� r�nd�, ose mban pesha t� r�nda gjat� dit�s, rishfaqja e damar�ve �sht� e shpejt�, madje edhe n� t� nj�jtat vende ku mund t� jet� kryer nd�rhyrja kirurgjikale. Kryesisht ato zhvillohen n� mosh�n 20 deri 30-vje�are, pas k�saj moshe shfaqja e variceve �sht� m� e vog�l. Specialist�t rekomandojn� q� k�mb�t t� trajtohen �do dit� me xhel freskues (edhe n� rast se nuk jan� shfaqur ende varicet), t� masazhohen nga specialist� her� pas here dhe t� trajtohen me medikamente t� ndryshme sipas porosive t� mjek�ve. Mjek�t rekomandojn� q� k�mb�t t� vihen sa m� shum� n� l�vizje, por l�vizjet duhet t� jen� t� ekuilibruara dhe t� b�hen n� hap�sira t� rrafsh�ta dhe jo me gur�. Nga ana tjet�r sipas specialist�ve q� merren me k�t� ��shtje, �sht� e r�nd�sishme q� femrat t� mos p�rdorin taka m� shum� se tre ose kat�r pond, dhe meshkujt t� mos ngren� pasha t� r�nda. P�r t� dyja gjinit� �sht� e k�shillueshme q� gjat� nat�s k�mba t� lidhet me nj� korse najloni, e cila nuk lejon p�rhapjen e gjakut n�p�r t� gjith� damar�t. Shfaqja e venave varikoze mund t� jet� e trash�gueshme, por edhe mund t� ndodh� pas mosh�s 30-vje�are, kryesisht tek grat� shtatz�na, pasha trupore e t� cilave b�het relativisht e madhe dhe trupi bie n� qet�si, si munges� e l�vizjeve t� p�rditshme. Po ashtu atom und t� shfaqen pas k�saj moshe edhe tek meshkujt. Por tek k�ta t� fundit, zhvillimi i variceve �sht� ve�se i trash�guar. Simptomat 1-P�rdorni xhel freskues p�r k�mb�t 2-Mos mbani k�puc� me taka m� shum� se 4 pond 3-Mos p�rdorni k�puc� t� sheshta plot�sisht 4-P�rdorni produce me bim� jeshile me k�rcell 5-Mos hiqni nga menuja orizin 6-P�rdorni vazhdimisht grurin 7- Mos q�ndroni ulur p�r m� shum� se nj� or� n� t� nj�jt�n pozicion 8-Mos I mbani k�mb�t e kryq�zuara 9-Mos mbani pasha t� r�nda 10-P�rdorni korse neiloni n� mbr�mje