ερευνητική εργασία: ο χώρος του υπεραστικου [2008], έλλη βασσάλου

Περίληψη Το ταξίδι και η μετακίνηση δημιουργούν μια ασυνέχεια στην καθημερινότητα μας. Ο χώρος του υπεραστικού αποτελεί μιαν ετεροχρονία και μια ετεροτοπία, αφού είναι χώρος ενδιάμεσος και συνδέει τον αστικό χώρο, την ύπαιθρο ή την φύση. Βρίσκεται πάντα σε διαδικασία μετάβασης. Η παρούσα ερευνητική εργασία πραγματεύεται την έννοια του υπεραστικού χώρου προσεγγίζοντας τον με βιωματικό τρόπο. Πεδίο έρευνας αποτέλεσε η διαδρομή Αθήνα ↔ Πάτρα, μια διαδρομή που κάνω συχνά, με τα μέσα μαζικής μεταφοράς (σιδηροδρομικό δίκτυο και λεωφορείο ΚΤΕΛ). Μέσα από προσωπικές παρατηρήσεις και συνεντεύξεις με συνταξιδιώτες μου μελετάω την αντίληψη και νοηματοδότηση του χώρου του υπεραστικού. Η κινητικότητα και η σύγχρονή έννοια του ταξιδιού είναι θέματα που αναλύονται εδώ. Θίγεται επίσης η ανάγνωση του χώρου που προκύπτει από την απόσταση που «κατασκευάζουν» τα μέσα μεταφοράς με τους τόπους που διέρχονται, όπως επίσης η αντίληψη του τοπίου μέσω της κίνησης τους. Κύριος στόχος μου είναι να αναλύσω και να αναδείξω τις ποιότητες και δυνατότητες του υπεραστικού ως τόπου δημόσιας συνύπαρξης και συνάντησης με την ετερότητα. Ο χώρος του υπεραστικού, ως χώρος μεταβατικός λειτουργεί πλήρως όταν οι άνθρωποι βρίσκονται σε ένα είδος απόλυτης ρήξης με τον παραδοσιακό τους χρόνο. Δίνει την δυνατότητα δημιουργίας πειραματικών καταστάσεων και κοινωνικών σχέσεων που μπορούν να πραγματοποιηθούν στο εσωτερικό του όπως και ένα ψήγμα αντίστασης στην τάση εξατομίκευσης όλων των παραμέτρων της σύγχρονης ζωής.

i

προοίμιο Η ιδέα αυτής της εργασίας συνελήφθη στο χώρο του υπεραστικού και απαντά κυρίως στο ερώτημα «που βρίσκομαι;» και «τι είναι εδώ;». Το μεγαλύτερο μέρος της έχει γραφτεί μέσα σε αυτόν κατά τη διάρκεια των συχνών μου μετακινήσεων ανάμεσα στην Αθήνα και στην Πάτρα, αλλά και σε ταξίδια μου στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου Νίκο Καζέρο για τη συνολική του βοήθεια και υπομονή. Τον Απόστολο Κουρμπέλη για το αρχείο φωτογραφιών και σχεδίων που μου παραχώρησε, καθώς και για τις άμεσες απαντήσεις του σε οποιοδήποτε ερώτηση αφορούσε τον οργανισμό του ΟΣΕ αλλά και τα λεωφορεία ΚΤΕΛ. Τον Νικόλα Σουλιώτη για τις παρατηρήσεις του στον τομέα της κοινωνιολογικής έρευνας. Όλες τις φίλες και φίλους που με βοήθησαν σε όλα τα στάδια αυτής της εργασίας και χωρίς αυτούς δεν θα τα είχα καταφέρει.

ii

Περιεχόμενα Εισαγωγή ………………………………………………………………………………………………………………………….σελ. 1 Κεφάλαιο 1. Βασικές Έννοιες…………………………………………………………………………………………………..σελ. 3 1.1. Το ταξίδι…………………………………………………………………………………………………………………σελ.4 1.1.1 1.1.2 1.1.3

Το ταξίδι στην ιστορία…………………………………………………………………………….σελ. 5 Ποιητική του ταξιδιού……………………………………………………………………………..σελ.6 Ταξίδι ή μετακίνηση;……………………………………………………………………………….σελ.9

1.2. Παγκοσμιοποίηση και κινητικότητα……………………………………………………………………………….σελ.10 1.3. Απόσταση………………………………………………………………………………………………………………σελ.11 1.4. Υπεραστικό……………………………………………………………………………………………………………..σελ.13 1.5. Ιδιωτική και δημόσια μετακίνηση…………………………………………………………………………………..σελ.14 1.5.1 1.5.2 1.5.3

Δημόσια μετακίνηση……………………………………………………………………..............σελ.14 Ιδιωτική μετακίνηση……………………………………………………………………………….σελ.17 Αποτελέσματα……………………………………………………………………………………..σελ. 19

1.6. Ο δημόσιος χώρος…………………………………………………………………………………………………...σελ. 21 1.7. Ο ξένος ή η ετερότητα………………………………………………………………………………………………...σελ.22 1.8. Η αντίληψη του τοπίου……………………………………………………………………………………………….σελ.24

iii

Κεφάλαιο 2. Σύγχρονοι ταξιδιώτες…………………………………………………………………………………………..σελ. 29 2.1. Ο εκδρομέας του σαββατοκύριακου και ο παραθεριστής………………………………………………….σελ. 31 2.2 Ο τουρίστας…………………………………………………………………………………………………………..σελ. 33 2.3. Ο εργαζόμενος σε άλλη πόλη (commuter)…………………………………………………………………….σελ. 35 2.4. Ο μετανάστης…………………………………………………………………………………………………………σελ. 36 2.5. Ο πλάνητας……………………………………………………………………………………………………………σελ. 39

Κεφάλαιο 3. Η διαδρομή Αθήνα ↔ Πάτρα ……………………………………………………………………………………σελ.41 3.1. Η διαδρομή……………………………………………………………………………………………………………σελ. 41 3.1.1 Οι δύο πόλεις…………………………………............................................................................σελ. 41 3.1.2 Κινητικότητα προσώπων……………………………………………………………………………σελ. 43 3.2. Τα μέσα της κίνησης………………………………………………………………………………………………..σελ. 44

Κεφάλαιο 4. Παρατηρήσεις επάνω στη διαδρομή Αθήνα ↔ Πάτρα ……………………………………………………..σελ.47 4.1. Ο βιωμένος χώρος………………………………………………………………………………………………….σελ. 48 4.1.1. Η εσωτερική διάταξη του μέσου…………………………………………………………………..σελ. 48 4.1.2. Επικοινωνία με το έξω……………………………………………………………………………….σελ. 60 4.1.3. Τα δίκτυα κίνησης και η σχέση μας με το τοπίο………………………………………………..σελ. 64

iv

4.2 Οι ταξιδιώτες…………………………………………………………………………………………………………..σελ. 77 4.2.1 Γενικές παρατηρήσεις………………………………………………………………………………σελ. 81 4.2.2 Ο δημόσιος χώρος…………………………………………………………………………………σελ. 85 4.2.3 Η σχέση με το τοπίο…………………………………………………………………………………σελ. 87

Κεφάλαιο 5. Συμπεράσματα………………………………………………………………………………………………………σελ. 89 Βιβλιογραφία…………………………………………………………………………………………………………………………σελ. 93 Παράρτημα 1…………………………………………………………………………………………………………………………σελ. 100 1.1.1. 1.1.2. 1.1.3. 1.1.4. 1.1.5.

Το σιδηροδρομικό δίκτυο……………………………………………………………………………...σελ. 100 Γραμμή Πελοποννήσου..............................................................................................................σελ. 100 Ο προαστιακός…………………………………………………………………………………………σελ. 107 Το οδικό δίκτυο………………………………………………………………………………..………...σελ.111 Το λεωφορείο ΚΤΕΛ……………………………………………………………………………………..σελ. 111

Παράρτημα 2………………………………………………………………………………………………………………………….σελ.114 2.1. Ερωτηματολόγιο…………………………………………………………………………………………...σελ. 114 2.2. Συνεντεύξεις…………………………………………………………………………………………….……σελ. 115 2.3. χάρτης 3 – τοπόσημα……………………………………………………………………………….…….σελ. 181

Παράρτημα 3………………………………………………………………………………………………………………………….σελ. 180 Ένα σύστημα για τη σημειογραφία της «προξημικής» συμπεριφοράς (Edward T. Hall)…………..σελ.182

v

O χώρος του Υπεραστικού Η διαδρομή Αθήνα ↔ Πάτρα Eισαγωγή Στη σημερινή εποχή οι περισσότεροι από εμάς κατοικούν σε παραπάνω από μία πόλεις

και οι μετακινήσεις αποτελούν μια από τις

σημαντικότερες δραστηριότητες στην καθημερινότητα μας. Ο χώρος που δημιουργεί αυτή

η μετακίνηση μας, θα μπορούσε να

προσδιοριστεί ως ο χώρος του υπεραστικού και ο οποίος φαίνεται να κατοικείται εξίσου με τις πόλεις εργασίας ή διαμονής μας. Ποιος είναι όμως αυτός ο χώρος και πως περιγράφεται; Ποια είναι τα εργαλεία κατανόησης του και ποια τα χαρακτηριστικά του; Στην παρούσα ερευνητική εργασία προσπαθώ να ορίσω τον χώρο του υπεραστικού και τις συνιστώσες του. Από τι αποτελείται και πως βιώνεται από τους ταξιδιώτες του. Πως η έντονη κινητικότητα προσώπων μεταλλάσει την έννοια του ταξιδιού και ποιους αποκλεισμούς αλλά και κανάλια επικοινωνίας παράγει. Ποια η σημασία του ταξιδιού σε μια εποχή που όλοι είναι επί ποδός 1 ; Πως αντιλαμβάνονται οι ίδιοι οι ταξιδιώτες αυτή τους τη μετακίνηση; Για ποιους αποτελεί ταξίδι, για ποιους «ρουτίνα» και τι σκέφτονται πάνω σε αυτό; Συχνός κάτοικος κι εγώ του υπεραστικού χώρου, παλινδρομώντας ανάμεσα σε δύο πόλεις, την Αθήνα και την Πάτρα, διεξήγαγα την ερευνά μου, μέσω παρατηρήσεων, πάνω σε αυτή τη διαδρομή. Οι παρατηρήσεις μου στηρίζονται σε σημειώσεις και οπτικοαουστικό υλικό που συνέλεξα καθοδόν, ταξιδεύοντας με τα δημόσια μέσα μεταφοράς (λεωφορείο ΚΤΕΛ, σιδηροδρομικό δίκτυο ΟΣΕ). Σημείο ενδιαφέροντος για εμένα στάθηκε πρώτα από όλα η δημόσια διάσταση των μετακινήσεων και η ουσιώδης συνθήκη / κατάσταση της ετερότητας. Για αυτό τον λόγο απέκλεισα από την εργασία μου την μετακίνηση με ιδιωτικά μέσα μεταφοράς (ΙΧ). Στον υπεραστικό χώρο μπορείς να βιώσεις συμπυκνωμένα όλα τα φαινόμενα του αστικού (παγκοσμιοποίηση, κινητικότητα, διάχυση της πόλης, μετανάστευση) αλλά και του κοινωνικού χώρου (κοινωνικοποίηση, δημόσια ζωή, ιδιώτευση).

1

Ή για να είμαστε πιο ακριβείς, επί τροχών

1

Για να εμβαθύνω ωστόσο στον χώρο του υπεραστικού δεν αρκούσαν οι δικές μου παρατηρήσεις. Η φοιτητική μου ιδιότητα δημιουργούσε ένα πλαίσιο μονοδιάστατης αντίληψης του χώρου. Η ενότητα του χώρου του υπεραστικού συντίθεται στη συνείδηση του επιβάτη και εξαρτάται από την αντίληψή του. Για αυτό τον λόγο οργάνωσα ένα ερωτηματολόγιο και συναντήθηκα με ανθρώπους κατά τη διάρκεια των μετακινήσεών μου στην διαδρομή Αθήνα –Πάτρα, έτσι ώστε να δημιουργήσω μια ευκρινέστερη εικόνα του πως βιώνεται και γίνεται αντιληπτός αυτός ο χώρος. Το δείγμα των συνεντεύξεων που συλλέχθηκαν είναι αρκετά ευρύ. Συζήτησα με πολλούς

ανθρώπους

διαφορετικής ηλικίας, εθνικότητας, κοινωνικής και οικονομικής τάξης. Δεν είχα στόχο να διεξάγω μιαν έγκυρη κοινωνιολογική έρευνα, τεκμηριωμένη στατιστικά, αλλά να δώσω μια αίσθηση του πόσο διαφορετικά μπορεί να βιώνεται το ταξίδι από τον καθένα από εμάς, ανάλογα με τους λόγους για τους οποίους ταξιδεύει. Για να είναι ολοκληρωμένη αυτή η έρευνα θεώρησα ότι πρέπει να μελετήσω αρχικά την έννοια του ταξιδιού μέσα στην ιστορία και την φαντασία των ανθρώπων. Να δω τους λόγους που η κινητικότητα ατόμων, εμπορευμάτων και πληροφορίας έχει αυξηθεί και ποιες είναι οι επιπτώσεις αυτής στους πολίτες όλου του κόσμου. Θα ήθελα να διασαφηνίσω για ποιους λόγους με ενδιαφέρει η δημόσια μετακίνηση και γιατί θεωρώ αναγκαίο το να επιστρέψουμε σε αυτήν. Ακόμη, να μελετήσω το δημόσιο χώρο που αυτή παράγει και το κατά πόσο είναι ενεργός ή μπορεί να ενεργοποιηθεί. Το πρώτο κεφάλαιο πραγματεύεται το χώρο του υπεραστικού μέσα από τις έννοιες του ταξιδιού, της κινητικότητας, του δημοσίου χώρου, της απόστασης και της αντίληψης του τοπίου. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύονται οι χαρακτήρες των ταξιδιωτών που μπορεί να συναντηθούν στα ελληνικά μέσα μεταφοράς και ποιες είναι οι επιδιώξεις τους, οι τρόποι που ταξιδεύουν, οι ομοιότητες και οι διαφορές τους. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η διαδρομή Αθήνα - Πάτρα. Οι δύο πόλεις και η θέση της διαδρομής στον παγκόσμιο και τοπικό χάρτη προσδίδουν συγκεκριμένες ποιότητες σε αυτήν λόγω της κινητικότητας των προσώπων αλλά και της γεωγραφίας τους. Τα μέσα κίνησης και ο τόπος πραγμάτωσης της διαδρομής μέσω του λεωφορείου ΚΤΕΛ και του σιδηροδρομικού δικτύου ΟΣΕ παρουσιάζονται εδώ.

2

Στο τέταρτο κεφάλαιο επεξεργάζομαι τις προσωπικές μου παρατηρήσεις και τις συνεντεύξεις με συνταξιδιώτες πάνω στο βιωμένο χώρο του υπεραστικού. Πώς συντίθεται ο προσωπικός και δημόσιος χώρος των μέσων καθώς και ποια η σχέση που δημιουργούν με το τοπίο. Στη συνέχεια παρατίθενται αποσπάσματα από τις συνεντεύξεις όπου οι ταξιδιώτες μιλούν για το πώς σχετίζονται με τους χώρους του υπεραστικού, γιατί ταξιδεύουν και τι είναι ταξίδι για αυτούς. Σε έναν κόσμο όπου το ιδιωτικό σημειώνει πολλαπλές νίκες έναντι του δημοσίου, ο δημόσιος και συλλογικός χαρακτήρας των μετακινήσεων δεν πρέπει να χαθεί ή να υποβιβαστεί. Η διατήρηση και αναβάθμιση του είναι ένα από τα κύρια ζητούμενα για τις κοινωνίες του 21ου αιώνα. Σε αυτήν την εργασία ψάχνω να βρω τα υπολείμματα του δημόσιου χώρου που έχουν απομείνει στο χώρο του υπεραστικού ούτως ώστε στο επίπεδο της διπλωματικής εργασίας να προσπαθήσω να τα ενεργοποιήσω.

3

1. Bασικές έννοιες Για να κατανοηθεί ο χώρος του υπεραστικού και ο τρόπος που προκύπτει πρέπει να αναλυθούν μια σειρά από έννοιες. Σε παλαιότερες εποχές, η μετακίνηση από τόπο σε τόπο ήταν μια διαδικασία έξω από την καθημερινότητα και η έννοια του ταξιδιού συνδεόταν συχνά με μύθους και περιπέτειες. Σήμερα οι συνθήκες ζωής έχουν αλλάξει και το «κατοικώ» έχει αντικατασταθεί από το «μετακινούμαι». Η σχέση των σύγχρονων ταξιδιωτών με τους τόπους που διασχίζουν έχει αλλάξει. Η χρήση τεχνητών μέσων μετακίνησης δημιουργεί μια νέα, περισσότερο τυποποιημένη εικόνα για το ποιοί είναι οι τόποι που μεσολαβούν των σημείων, που οι ταξιδιώτες επιθυμούν να μετακινηθούν. Η «απόσταση» παύει να αποτελεί αντικείμενο και φυσικό δεδομένο και μετατρέπεται σε «κοινωνικό προϊόν» 2 . Ο δημόσιος χώρος, ο χώρος συνάντησης με το ξένο, εντοπίζεται στο εσωτερικό του μέσου μαζικής μεταφοράς και αποτυπώνει την πραγματικότητα της σύγχρονης κοινωνίας.

1.1. Tο ταξίδι Ετυμολογικά [<μσν. ταξίδι(ο)ν (= εκστρατεία), υποκορ. του τάξις· η σημερινή σημ. διαμορφώθηκε στη μσν. Στρατιωτική γλώσσα](το) ουσ. (Κ ταξίδιον) μετάβαση σε τόπο μακρινό 3 . Στο αγγλικό λεξικό 4 βλέπουμε ότι η λέξη travel προέρχεται από την λατινική λέξη ‘tripalium’ ένα τρίποδο εργαλείο βασανισμού που εφεύρε ο Νέρωνας. Αργότερα στη γαλλική γλώσσα χρησιμοποιήθηκε ως η λέξη που περιγράφει την εργασία ‘travail’. Στα αγγλικά χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά για να περιγράψει κάτι σκληρό και δύσκολο για το οποίο υποφέρεις.

Bauman [2004], σελ.25 Τεγόπουλος – Φυτράκης, Μείζον Ελληνικό Λεξικό 4 Online Oxford English Dictionary 2 3

4

1.1.1. Tο ταξίδι στην ιστορία Ο άνθρωπος υπήρξε πρώτα ταξιδιώτης και έπειτα εγκατεστημένος κάτοικος. Οι πρώτες φυλές ανθρώπων υπήρξαν νομαδικές. Ο άνθρωπος εγκαταστάθηκε σε ένα μέρος όταν ανακάλυψε την γεωργία 5 . Από τότε μέχρι πριν έναν αιώνα έμενε στατικός σε έναν μοναδικό τόπο κατοικίας. Μέχρι την εφεύρεση των μέσων μαζικής μεταφοράς, ταξίδια πραγματοποιούνταν για εμπορικούς, στρατιωτικούς και θρησκευτικούς σκοπούς (πανηγύρια, εκστρατείες, ιεροί τόποι λατρείας, ιεραποστολές). Επίσης πραγματοποιούνταν ταξίδια έρευνας (περιηγήσεις) για γεωγραφικούς ή ανθρωπογεωγραφικούς λόγους, κυρίως με τα πόδια ή μέσω της θαλάσσιας οδού. Το ταξίδι από τα αρχαία χρόνια βιώθηκε σαν εμπειρία έντονα προσωπική, ταυτόχρονα όμως, αποτέλεσε αφετηρία επαφής με τον πολιτισμό του "άλλου" και εξοικείωσης με τον κόσμο και το φυσικό περιβάλλον. Για τον άνθρωπο της προβιομηχανικής εποχής αντιπροσώπευε μια σχεδόν απλησίαστη, γι’ αυτό και μοναδική, πιθανότητα δράσης και μια αίσθηση γνώσης κι απελευθέρωσης από τους περιορισμούς και τα δεδομένα ολόκληρης της ζωής του. Ως το 19ο αιώνα, η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων θα ζούσε και θα πέθαινε στο μέρος που γεννήθηκε, χωρίς να καταφέρει να επισκεφθεί ποτέ, ακόμα και τις πιο κοντινές περιοχές. Στην πράξη, οι δυνατότητες για μετακίνηση από τον έναν τόπο στον άλλο περιορίζονταν από την ανεπάρκεια των δικτύων σύνδεσης των οικισμένων χώρων, από το βαθμό εσωστρέφειας των πολιτισμών που εναλλάσσονταν στους χώρους εκείνους, από τη βούληση αλλά και τη δυνατότητα ατόμων και κοινωνικών ομάδων να κινηθούν και να ταξιδέψουν μακριά από την εστία τους, το χώρο δηλαδή πάνω στον οποίον μάθαιναν, στο πέρασμα των αιώνων, να στηρίζουν τη βεβαιότητα της ύπαρξής τους. Η νεότερη ιστορία σφραγίστηκε από την ανακάλυψη και τη συνεχή πρόοδο των μέσων μεταφοράς. Οι μεταφορές και τα ταξίδια αποτέλεσαν τον κατεξοχήν χώρο ριζικών και ταχύρρυθμων αλλαγών. Η πρόοδος στον τομέα αυτόν ήταν αποτέλεσμα της εφεύρεσης και της παραγωγής εντελώς νέων μέσων ταξιδιού -τρένων, αυτοκινήτων και αεροπλάνων- σε αντίθεση με τις ζωήλατες άμαξες του παρελθόντος. Στις αρχές του 19 ου αιώνα το τρένο ήταν το αναπτυξιακό εργαλείο της εκβιομηχάνισης των Δυτικών χωρών. Στα μέσα του 20ου αιώνα το

5

Σε αυτή την εργασία θα μας απασχολήσουν οι πρακτικές των εγκατεστημένων πολιτισμών και όχι των ανέκαθεν νομαδικών.

5

αεροπλάνο έγινε το σύμβολο του κοσμοπολιτισμού 6 . Δημιουργήθηκε παράλληλα, μια παγκόσμια ελίτ πλουσίων και ισχυρών που διέσχιζε με ευκολία τον πλανήτη, δημιουργώντας μια διεθνή κουλτούρα που λίγο σχετιζόταν με τa τοπικά ήθη και έθιμα κάθε χώρας ή τόπου. Στο τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα, η ανάπτυξη της τηλεπαρουσίας και αργότερα ο κόσμος του internet όπως και η δυνατότητα πρόσβασης της μεσαίας τάξης σε αυτά τα αγαθά, οδήγησε στην βαθμιαία ομογενοποίηση του πλανήτη και την κάλυψη της επιφάνειάς του με δίκτυα υλικά και άυλα. Το ταξίδι έγινε προσιτό σχεδόν σε όλους. Η παγκοσμιοποίηση επήλθε και πυροδότησε τη σύγχρονη διαδικασία διάβρωσης και υπονόμευσης όλων των τοπικά περιχαρακωμένων κοινωνικών και πολιτισμικών «ολοτήτων», το πέρασμα από την κοινότητα στην κοινωνία 7 . Ο μόνιμος κάτοικος μετατράπηκε σιγά-σιγά σε ταξιδιώτη-ξένο.

Το ταξίδι έγινε από κάτι «σκληρό και δύσκολο για το οποίο

υποφέρεις» 8 , ο κυρίαρχος τρόπος αναψυχής. Βέβαια αυτό δεν ισχύει για όλους τους ανθρώπους αυτού του κόσμου. Το μεσαιωνικό stabilitas loci 9 μετατράπηκε σε εφιάλτη για κάποιους και όνειρο για κάποιους άλλους.

Ο κοσμοπολίτης σύμφωνα με την γαλλική χρήση του 1738, είναι ένας άνθρωπος ο οποίος κινείται άνετα μέσα στην ποικιλία, αισθάνεται άνετα σε όσες καταστάσεις δεν έχουν δεσμούς ή αντιστοιχίες με ό,τι του είναι οικείο... Ο κοσμοπολίτης ήταν ο τέλειος δημόσιος άντρας. Sennet [1999] σελ.33 7 Bauman [1998], σελ.28 8 Λήμμα ταξίδι, Online Oxford English Dictionary 9 Το να μένεις σταθερός για πάντα σε ένα μέρος. 6

6

1.1.2. Ποιητική του ταξιδιού Το ταξίδι έχει παίξει σημαντικό ρόλο στο φαντασιακό των ανθρώπινων πολιτισμών. Σχεδόν κάθε παραμύθι ή μύθος ξεκινά με μία αναχώρηση σε τόπους μακρινούς 10 . «Το παραμύθι είναι κατά βάση η ιστορία κάποιου (ή κάποιας) που αποφασίζει να επιχειρήσει το μεγάλο ταξίδι, να κερδίσει τη γνώση του κόσμου, να κερδίσει ένα πολύτιμο πράγμα ή πρόσωπο. Είναι τόσο έντονη η φόρα που ωθεί τον ήρωα έξω από τα όρια της κοινότητάς του, ώστε συχνά φτάνει “στα πέρατα του κόσμου”»

11 .

Ο Kurt Ranke λέει: «Ο δρόμος του ήρωα προς την επιτυχία, ένας

κόσμος που τον φέρνει μέσα στον κόσμο του θαυμαστού και των φανταστικών δυνατοτήτων του, δρόμος που συνοδεύεται από αγώνα και ανάγκη, δοκιμασία και νίκη». Η διαδρομή του υποδηλώνει την πραγματικότητα της μύησης, δηλαδή τη μετάβαση από την παιδικότητα και την εφηβεία στην πνευματική ωριμότητα του ενήλικου ανθρώπου, που ως επί το πλείστον συμβολίζεται με το θάνατο ή την ανάσταση. Ποιητές ύμνησαν τη σημασία της διαδικασίας του ταξιδιού 12 , μίλησαν για τη συγκίνηση που προσφέρει η ίδια ή σκέψη μιας αποχώρησης 13 ή η συνεχής επιθυμία για φυγή. 14 Πολλά είναι τα στοιχεία που συγκινούν στην ιδέα ενός ταξιδιού. Η υπόσχεση ενός «αλλού», ίσως εξωτικού, όπου ένας ξένος τόπος θα προσφέρει αυτά που δεν βρέθηκαν εδώ. Η βίωση έστω και μόνο οπτική της φύσης και των ανοιχτών οριζόντων. Η ανωνυμία και ελευθερία

Ή με μία επιστροφή και την συνεχή αναβολή της άφιξης, στην περίπτωση του Οδυσσέα. Μερακλής Μ.Γ. [2006], «Το ταξίδι στο μύθο και το παραμύθι», Διαβάζω, τ.465, σελ.139 12 «Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος, γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις…..» Κων/νος Καβάφης [1911] Ιθάκη 13 «Πάρε με τρένο! πάρε με, φρεγάτα, στα πανιά σου! Μακριά! Μακριά! Η λάσπη εδώ με δάκρυ έχει γένει!...» Μπωντλαίρ, Σαρλ [1861] “Moesta et errabunda” τα άνθη του κακού 14 «τούτη η ζωή είναι ένα νοσοκομείο όπου κάθε άρρωστος είναι κυριευμένος από την επιθυμία να αλλάζει κρεβάτια. Τούτος εδώ προτιμά να υποφέρει μπροστά στη θερμάστρα, ο άλλος πιστεύει πως θα γιατρευόταν κοντά στο παράθυρο. Εμένα μου φαίνεται πως θα’ μουν πάντα ευτυχισμένος εκεί που δε βρίσκομαι, κι αυτή η μετακόμιση είναι το θέμα ενός ακατάπαυστου διαλόγου με την ψυχή μου…» Baudelaire, Anywhere out of the world! (οπουδήποτε μακριά από τούτον τον κόσμο!) 10 11

7

του ξένου, η ευκαιρία να γνωρίσεις έναν άλλον εαυτό (ίσως αυτόν που θα ήθελες να είσαι), η ενδοσκόπηση και η συνάντηση με την ετερότητα. Τις βαθύτερες πηγές όμως της επιθυμίας του ταξιδιού ίσως μπορούμε να τις αναζητήσουμε στην ψυχανάλυση. Σ' αυτό το πεδίο ο Καστοριάδης 15 , αντλώντας από τον Φρόιντ, ασχολήθηκε με την μετάπλαση της ψυχικής μονάδας σε κοινωνικό άτομο. Με άλλα λόγια με τον εκκοινωνισμό του υποκειμένου. Υποστηρίζει λοιπόν ότι η πρωταρχική κατάσταση της ψυχής, όταν έρχεται σ' αυτόν τον κόσμο, είναι η ολική ενότητα, το αδιαίρετο του Εγώ- του "άλλου", του υποκειμένου και του αντικειμένου, δεν υπάρχει ο διαχωρισμός ανάμεσα στην αντίληψη του Εγώ και του "μαστού" ως πηγή τροφής, ικανοποίησης και ευχαρίστησης. Η πρώτη εργασία ένταξής μας σ' αυτόν τον κόσμο είναι η διάσπαση, η σχάση αυτού του ιδιοσώματος. Ό,τι χωρίζεται από αυτό, παίρνει μαζί του ως αντικείμενο πλέον, ως κάτι εξωτερικό, ένα μέρος από την πρωταρχική ναρκισσιστική επένδυση, το παίρνει ως αντικείμενο πόθου. Έτσι εντασσόμαστε σ' αυτόν τον κόσμο ως ποθούντα υποκείμενα. Η πρώτη αδιάσπαστη κατάσταση δε θα ξαναϋπάρξει στη ζωή μας, αλλά πάντα θα την ποθούμε ασυνείδητα, θα την αναζητούμε, γιατί ήταν μια "μαγική" κατάσταση παντοδυναμίας, αυτόματης εκπλήρωσης όλων των αναγκών και των ηδονών μας. Ήταν όμως στην ουσία μια μη-κατάσταση γιατί δεν υπήρχε χρόνος, απόσταση, διαφορά και άρα δε μπορεί να υπάρξει καν ως εικόνα στην ανάμνησή μας. Πέρα όμως από την υποσυνείδητη ανάγκη για ταξίδια υπάρχει και μια ανάγκη «ποιητική» όπως αναφέρει ο Baudelaire 16 . Η διαδικασία του ταξιδιού, είναι δημιουργική και κάποιες φορές αποκαλυπτική. Ο Alain de Botton επισημαίνει: «Το ταξίδι είναι η μαία της σκέψης. Ελάχιστα μέρη προάγουν τον εσωτερικό διάλογο όσο ένα αεροπλάνο, καράβι ή τρένο εν κινήσει. Φαίνεται πως οι στοχασμοί για τους οποίους είμαστε ικανοί κάθε στιγμή, συνδέονται, κατά έναν αλλόκοτο τρόπο, με τις παραστάσεις που αντικρίζουμε : καμιά φορά χρειαζόμαστε ευρύ οπτικό πεδίο για να κάνουμε « μεγάλες» σκέψεις· και οι καινούριες 15

Καστοριάδης, Κορνήλιος [1981], «Η Φαντασιακή Θέσμιση της Κοινωνίας», σελ 387-474, στο «Το ταξίδι - Μια αυταπάτη θρεπτικής κινητικότητας» , Ανάρες

#9 [Νοέμβριος 2004], www.tristero.gr/ 16 Ο Baudelaire θεωρούσε σπουδαίο σημάδι το να ονειρεύεσαι ταξίδια, το έβλεπε ως ένδειξη μιας ψυχής στραμμένης σε ευγενείς αναζητήσεις. Την αποκαλούσε «ποιητική» και έλεγε πως οι ποιητές δεν ικανοποιούνταν με τον γνώριμό τους ορίζοντα, ακόμη κι αν τύχαινε να βρίσκονται στα πέρατα της Γης· ήταν στη φύση τους να αμφιταλαντεύονται μεταξύ ελπίδας και απόγνωσης, να παλινδρομούν από τον παιδιάστικο κυνισμό στον ιδεαλισμό.

8

σκέψεις προϋποθέτουν ενδεχομένως νέους στόχους. Την ώρα του ταξιδιού, η περισυλλογή που κινδυνεύει να σκαλώσει κινητοποιείται από την εναλλαγή των τοπίων. Η σκέψη βελτιώνεται όταν ανατίθενται άλλα έργα στα επιμέρους τμήματα του νου· φορτίζεται αν ακούμε μουσική ή αν ατενίζουμε μια συστάδα δένδρων που εκτείνεται ως τον ορίζοντα. Η μουσική και η εναλλασσόμενη θέα περισπούν κάπως το νευρικό, πρακτικό τμήμα του νου που ασκεί λογοκρισία, το κομμάτι εκείνο που συνήθως κατεβάζει τα ρολά όταν αντιλαμβάνεται ότι στο πεδίο της συνείδησης εμφανίζεται κάτι δύσκολο ή που λουφάζει τρομαγμένο μπροστά σε αναμνήσεις, καημούς και ιδέες ενδοσκοπικές ή πρωτότυπες, προτιμώντας να καταπιαστεί με κάτι άλλο, κάποιο θέμα διαχειριστικό και απρόσωπο. Για τη σκέψη, όμως, το τρένο ίσως είναι το καλύτερο βοήθημα από όλα τα μεταφορικά μέσα: προσφέρει θέα που, δυνητικά, δεν είναι τόσο μονότονη όσο από το αεροπλάνο ή από το πλοίο, ενώ επιπλέον κινείται αρκετά γρήγορα ώστε να μην εκνευριζόμαστε, αλλά και όσο αργά χρειάζεται για να γνωρίζουμε ότι βλέπουμε. Όταν περνάμε μερικές ώρες αναπόλησης στο τρένο μας μένει ενδεχομένως μία αίσθηση ότι κάποιος ή κάτι μας έχει επαναφέρει στο εαυτό μας – ότι δηλαδή έχουμε επικοινωνήσει με αισθήματα και νοήματα σημαντικά για εμάς…. Τον αληθινό μας εαυτό δεν τον συναντάμε κατ’ ανάγκη στο σπίτι μας» 17 . Ο σύγχρονός τρόπος ζωής επιβάλλει στους ανθρώπους να είναι παραγωγικοί και πάντα επί ποδός, στερώντας τους τον απαραίτητο χρόνο για χαλάρωση, ηρεμία και ενδοσκόπηση. Η επικρατούσα πολιτική ιδεολογία θεωρεί την ενατένηση σε τόπους νοερούς χάσιμο χρόνου. Το ταξίδι είναι χαμένος - νεκρός χρόνος για αυτήν, αφού προσπαθεί συνεχώς να μηδενίσει τους χρόνους μετακίνησης του ανθρώπινου δυναμικού της. Για την ώρα ο κάθε άνθρωπος απολαμβάνει το δικαίωμα να «σπαταλάει» αυτόν τον χρόνο συνομιλώντας με έναν άνθρωπο που ίσως έχει να μιλήσει μαζί του για καιρό, τον εαυτό του. Έτσι το ταξίδι από κίνηση, γίνεται στάση. Στάση από το καθημερινό εξουθενωτικό αγώνα της επιβίωσης.

17

Botton [2007], σελ.78-81

9

1.1.3. Ταξίδι ή μετακίνηση; Σήμερα σχεδόν ο καθένας μπορεί να πάει ως «τα πέρατα του κόσμου» χωρίς να διεξάγει άθλους ή να παιδευτεί ιδιαίτερα. Αυτό όμως σημαίνει ότι ταξιδεύει ή ότι απλά μετακινείται; Η διαφορά είναι λεπτή και μπορεί να προσδιοριστεί μόνο από τον ψυχισμό του ατόμου. Ο Ν. Σιδέρης, ψυχίατρος - ψυχαναλυτής αναφέρει: «Για να είναι η μετακίνηση ταξίδι, πρέπει να γραφεί στην ψυχή. Αν δεν γραφεί, είναι απλώς διαδρομή, τροχιά. Μετακίνηση, όχι ταξίδι. Κι αν γραφεί τότε η εμπειρία έχει ουρά⋅ όχι αναμνήσεις μόνο και φωτογραφίες. Αλλά μια νέα νότα στην ψυχή, ίσως μια νέα κλίμακα –ή όπως λένε στη μουσικολογία- κάποιος νέος δρόμος… κάθε ταξίδι αυθεντικό είναι η αναζήτηση και ίσως, η συνάντηση θραυσμάτων από το ένδον κάτι, που τυπικά παίρνει τη μορφή συνάντησης με το άγνωστο, το απροσδόκητο ή το ανοίκειο. Αγγίζοντας υλικά και τρόπους, αναμορφώνοντας εσωτερικά τοπία, έτσι που κάνει καμιά φορά όχι μόνο να αλλάζει ο ορίζοντας, αλλά και να ορίζονται εκ νέου τα σημεία του κι ολόκληρος ο μέσα χάρτης. Κάθε πραγματικό ταξίδι σου δείχνει, ή και σε κάνει, αυτό που είσαι». Το ταξίδι είναι ένα άνοιγμα προς το διαφορετικό, μια προσπάθεια προσέγγισης και επικοινωνίας με το «άλλο» και όχι απλά η αλλαγή της γεωγραφικής θέσης του σώματος. «Ταξιδεύω σημαίνει πρωτίστως ανανεώνω ριζικά την αναγνωστική – αισθητηριακή μου πρόσληψη, αποδέχομαι στο έπακρο τη δυνατότητα της έκπληξης και διαγράφω, εί δυνατόν, όλες τις εμμονές του πλατωνικού σπηλαίου» 18 .

1.2. παγκοσμιοποίηση και κινητικότητα «Η παγκοσμιοποίηση βρίσκεται στα χείλη όλων. Μια λέξη που μεταμορφώνεται γρήγορα σε σύνθημα, ξόρκι και σε πασπαρτού που ανοίγει όλες τις πόρτες των μυστηρίων του παρόντος και το μέλλοντος. Για ορισμένους είναι το κλειδί της ευτυχίας και για άλλους η αιτία της δυστυχίας μας. Ωστόσο αναπόφευκτα, για όλους είναι η αναπόφευκτη μοίρα αυτού του κόσμου, μια μη αναστρέψιμη διαδικασία» 19 . Η παγκοσμιοποίηση είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε ένα σύμπλεγμα σχέσεων στα πεδία της οικονομίας, του εμπορίου, της κοινωνίας, της τεχνολογίας, της κουλτούρας και της πολιτικής. Ένας τυπικός, αν και περιοριστικός, ορισμός είναι αυτός που δίνει το Διεθνές

18 19

Βέης, Γιώργος, «Το τοπίο ως παιδαγωγός, το ταξίδι ως αισθητική» , περιοδικό Διαβάζω, τ.465, 2006, σελ.133-134 Bauman [1998], σελ. 9

10

Νομισματικό Ταμείο 20 , ο οποίος δίνει έμφαση στην αυξανόμενη οικονομική αλληλεξάρτηση των χωρών παγκόσμια μέσω του αυξανόμενου όγκου και ποικιλίας διεθνών συναλλαγών αγαθών και υπηρεσιών, της ελεύθερης ροής κεφαλαίου διεθνώς, και της γρήγορης και ευρείας διάχυσης της τεχνολογίας. Η παγκοσμιοποίηση ταυτίζεται με την αυξημένη διεθνή κινητικότητα αγαθών, χρημάτων, πληροφοριών και ανθρώπων, την απελευθέρωση της αγοράς καθώς και την ανάπτυξη της τεχνολογίας, των οργανισμών, των νομικών συστημάτων και των υποδομών που συνέβαλαν σε αυτή την κινητικότητα. Σημαντικό ρόλο στην αλλαγή της κινητικότητας, εκτός από την χρήση όλο και ταχύτερων μέσων μεταφοράς ανθρώπων και αγαθών, έπαιξε η μεταφορά της πληροφορίας. Τα τεχνικά μέσα αναπτύχθηκαν με τέτοιο τρόπο, που η κυκλοφορία της κατέστη ανεξάρτητη από τους φυσικούς της φορείς. Η κίνησή της επιταχύνθηκε τόσο, που η ίδια η έννοια του ταξιδιού, και της απόστασης που πρέπει να διανύσει, αχρηστεύτηκε αφού η πληροφορία έγινε ακαριαία διαθέσιμη σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η αλλαγές που έφερε στην καθημερινότητα των ανθρώπων η παγκοσμιοποίηση 21 είναι: α) η αύξηση του αριθμού των ταξιδιωτών: i) τουριστών – η μετακίνηση έγινε προσβάσιμο αγαθό σε περισσότερες κοινωνικές τάξεις, ii) υπαλλήλων και επιχειρηματιών - το κεφάλαιο αποσυνδέθηκε από το χώρο και οι άνθρωποι για να επιβιώσουν στις σύγχρονες συνθήκες πρέπει να το ακολουθήσουν iii) μεταναστών - η γενικευμένη εκμετάλλευση ολόκληρου του πλανήτη από τη διεθνή άρχουσα τάξη παράγει ανισότητες που γίνονται έντονα αισθητές στα λεγόμενα κράτη του «τρίτου» (ή δεύτερου) κόσμου. β) η κατάρρευση της κοινωνικής συνοχής και του δημόσιου χώρου. 22

1.3. Aπόσταση απόσταση:(η) ουσ. (Κ απόστασις, -εως) το διάστημα ανάμεσα σε τοπικά ή χρονικά όρια | (μτφ.) διαφορά ποιότητας ή ιδιότητας | φρ. εξ αποστάσεως, από μακριά - φρ. σε απόσταση, μακριά· 23

http://el.wikipedia.org όσον αφορά αυτή την εργασία 22 Και τα δύο θα αναλυθούν στα επόμενα κεφάλαια 23 Τεγόπουλος – Φυτράκης, Μείζον Ελληνικό Λεξικό 20 21

11

H έννοια της απόστασης κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα απέκτησε νέα σημασία. Ο Paul Virilio διακηρύσσει με βεβαιότητα το «τέλος της γεωγραφίας». «Η απόσταση έπαψε πλέον να έχει σημασία, ενώ η ιδέα ενός γεωγραφικού ορίου είναι όλο και πιο δύσκολο να αντέξει στον «πραγματικό κόσμο»

24 .

Ξαφνικά φαίνεται καθαρά ότι οι διαχωρισμοί των ηπείρων και του πλανήτη ως όλου, υπήρξαν αποτέλεσμα των

αποστάσεων που άλλοτε αποδείχθηκαν αναπόδραστα πραγματικές, λόγω της πρωτόγονης κατάστασης των μεταφορών και των δυσκολιών του ταξιδιού». 25 Η απόσταση δεν αποτελεί πλέον ένα αντικειμενικό, απρόσωπο, φυσικό δεδομένο αλλά συνιστά ένα «κοινωνικό προϊόν». Το μήκος της μεταβάλλεται ανάλογα την ταχύτητα που είναι δυνατόν να καλυφθεί και το κόστος επίτευξης αυτής της ταχύτητας. 26 Οι κοινωνικά παραγόμενοι διαχωρισμοί, όπως τα κρατικά σύνορα και οι πολιτιστικοί φραγμοί, έχουν υποπέσει σε δευτερεύουσα σημασία(ειδικά στην περίπτωση της Ευρώπης), και μόνο στην περίπτωση της νόμιμης ή παράνομης μετακίνησης παράγουν αποστάσεις. Μια άλλη έννοια της απόστασης, την φέρνει στο επίπεδο της μηχανής αντίληψης του χώρου. «Η έννοια της απόστασης είναι σύμφυτη με την ύπαρξη του αισθητού κόσμου[…] Η φύση της απόστασης είναι νοητή και όχι διαστημική[…] συλλαμβάνουμε άμεσα την απόσταση ως συνεχώς μεταβαλλόμενη σχέση φαινομένων μεταξύ τους,[...] ως συνεχώς μεταβαλλόμενη σχέση των αισθητών, ως συνεχώς μεταβαλλόμενη σχέση των τοπικοτήτων τους και αυτό προϋποθέτει ως ορίζουσα την χωρικότητα».

27

Ο Tim Cresswell διαφωνώντας με τον Virilio, αναρωτιέται: «Τι δεν είναι γεωγραφικό στην κίνηση ανθρώπων και αντικειμένων; Γιατί η γεωγραφία εξισώνεται με την στασιμότητα; Η κινητικότητα είναι εξίσου χωρική και «γεωγραφική» όπως επίσης βασική για την αντίληψη του κόσμου ως ενιαίου χώρου» 28 . Στην περίπτωση του κυβερνοχώρου και της μεταφοράς πληροφορίας, όπως και στην περίπτωση ίσως του υπόγειου σιδηρόδρομου, η θέση του Virilio φαίνεται λογική. Όταν μιλάμε όμως για μέσα μεταφοράς όπως το τρένο και το λεωφορείο, ακόμα και το αεροπλάνο, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την εποπτεία που μας χαρίζουν στη γεωγραφική συνοχή του χώρου, το καθένα μέσα από την απόσταση που δημιουργεί. Δεν μιλάμε έτσι για μια γεωγραφία αλλά για πολλαπλές αναγνώσεις του χώρου.

Bauman[1998], σελ.25 Ο.π. 26 Ο.π. σελ.26 27 Καζέρος Νίκος στο Τροβά Βάσω–Μανωλίδης Κώστας–Παπακωσταντίνου Γιώργος(Επιμέλεια)[2006], Η αναπαράσταση ως όχημα αρχιτεκτονικής σκέψης, Αθήνα: Futura, σελ.336-343 28 Cresswell[2006], σελ. 25 23

25

12

Κάθε μέσο ορίζει μια συγκεκριμένη εποπτεία του χώρου μέσω του σχεδιασμού του και της αλληλουχίας των θέσεών του στο χώρο, την ποιότητα και ποσότητα των ερεθισμάτων που επιτρέπει από το περιβάλλον και την ταχύτητά του. Τελικά για τον ταξιδιώτη-επιβάτη αυτού του μέσου, η απόσταση ανάμεσα στα δύο σημεία που θέλει να κινηθεί είναι μια νοητική κατασκευή. Αυτή ορίζεται από την εποπτεία του χώρου έξω από το μέσο, τον εσωτερικό σταθερό του χώρο, το έμψυχο υλικό του(την κοινωνικότητα που μπορεί ενδεχομένως να αναπτυχθεί) και την κατάσταση της συνείδησης του ταξιδιώτη.

1.4. Υπεραστικό Ο αστικός και προαστιακός χώρος, η ύπαιθρος και η φύση είναι χώροι που εξελίσσονται(ή καταστρέφονται) στη διάρκεια του χρόνου, συνήθως με αργό ρυθμό 29 , συστέλλονται και διαστέλλονται αέναα, αλληλεπιδρώντας ο ένας με τον άλλον. Ο χώρος του υπεραστικού είναι αυτός που ενοποιεί όλους τους παραπάνω, είναι ο μεταβατικός χώρος ανάμεσα στην πόλη και την ύπαιθρο, εργαλείο εξέλιξης της μετάπολης και επέκτασης των προαστίων. Είναι ένας κινούμενος χώρος. Αντίθετα με τους χώρους του αστικού ή της υπαίθρου που μεταβάλλουν τη θέση τους αργά μέσα στο χρόνο, αυτός διατρέχει σε διάρκεια λίγων ωρών όλους τους προηγούμενους. Αυτή του η κίνηση, το γεγονός ότι διέρχεται δηλαδή του άστεως και της υπαίθρου είναι που τον ταυτοποιεί ως υπέρ-αστικό.

29

μα κάποιες φορές ακαριαία, όπως στην περίπτωση μιας πυρκαγιάς

13

Είναι μια ανθρώπινη κατασκευή, που φέρει τις ιδιότητες του αστικού πολιτισμού μέσα της 30 . Ο χώρος αυτός σχηματίζεται από τα μέσα μεταφοράς(εσωτερικός χώρος), ιδιωτικά και δημόσια, τα δίκτυα πάνω στα οποία κινούνται(σιδηρόδρομοι και λεωφόροι) καθώς και το φυσικό ή τεχνητό τοπίο που διέρχονται. Δημιουργεί συνθήκες εποπτείας της εξέλιξης και μετάλλαξης της πόλης και της υπαίθρου και είναι ένα εργαλείο ανάγνωσης του τόπου, αφού είναι σχεδόν ο μόνος άξονας οπτικής επικοινωνίας του σύγχρονου ανθρώπου, με τον ενδιάμεσο χώρο των τόπων που επιλέγει (ή εξαναγκάζεται) να κατοικεί. Ο χώρος του υπεραστικού αποτελεί μιαν ετεροτοπία. Ο Μισέλ Φουκώ, όρισε την ετεροτοπία ως χώρο που συνδέεται με άλλους, ο οποίος ωστόσο αναιρεί όλες τις άλλες θέσεις, βρίσκεται έξω από όλους τους τόπους, ακόμα κι αν είναι εύκολο να προσδιοριστεί η τοποθεσία του. Είναι τελείως διαφορετικός από όλες τις άλλες θέσεις τις οποίες αντανακλά και στις οποίες αναφέρεται. Ο χώρος του υπεραστικού, βρίσκεται ενδιάμεσα από τον αστικό χώρο, την ύπαιθρο ή την φύση, πάντα σε διαδικασία μετάβασης, «έχει την δυνατότητα να αντιπαραθέτει σε ένα πραγματικό τόπο [αυτόν του εσωτερικού του μέσου μεταφοράς] σε πολλούς χώρους [αυτόν της πόλης ή της υπαίθρου], πολλές θέσεις που από μόνες τους είναι ασύμβατες» 31 . Στο σημείο αυτό ο Φουκώ θέτει το παράδειγμα του κινηματογράφου, ως μια ορθογώνια αίθουσα που μέσα της προβάλλεται, σε μια οθόνη δύο διαστάσεων, ένας άλλος τρισδιάστατος χώρος. Θα μπορούσαμε να πούμε πως τα μέσα μεταφοράς, μέσα από την οθόνη των παραθύρων τους προβάλλουν μιαν αλληλουχία διαφορετικών χώρων στα μάτια των επιβατών. Η ετεροτοπία εκφράζει επίσης μια ετεροχρονία, «ξεκινάει να λειτουργεί πλήρως όταν οι άνθρωποι βρίσκονται σε ένα είδος απόλυτης ρήξης με τον παραδοσιακό τους χρόνο»

32 .

Το ταξίδι, ή έστω η μετακίνηση, είναι ένας τέτοιος χρόνος, μία ασυνέχεια στην καθημερινότητα μας, ένα

διάστημα με δική του αρχή και τέλος 33 . Η ετεροτοπία «προϋποθέτει ένα σύστημα ανοίγματος και κλεισίματος, το οποίο την απομονώνει και συγχρόνως την καθιστά προσπελάσιμη»

34 ,

στην περίπτωση του υπεραστικού αυτά τα ανοίγματα και κλεισίματα είναι οι σταθμοί και οι

στάσεις των μέσων μεταφοράς, τόποι οπού μπορεί κάποιος να μεταβεί από το χώρο της πόλης ή της υπαίθρου στο χώρο του υπεραστικού.

Η πόλη μας ακολουθεί ακόμα κι αν φύγουμε μακριά. Foucault [1984] 32 Ο.π. 33 Κατσαρός Μίλτος, «μοτελ αρχιτεκτονική», Αρχιτέκτονες, τ.48, 2004 34 Foucault [1984] 30 31

14

1.5. Ιδιωτική και δημόσια μετακίνηση Ο βασικότερος χώρος του υπεραστικού είναι το ίδιο το μέσο μετακίνησης από τόπο σε τόπο. Αυτό ορίζει την απόσταση και είναι το μέσο αντίληψης του τοπίου που διέρχεται. Στο εσωτερικό του δημιουργεί συνθήκες ιδιωτικές(ΙΧ) ή δημόσιες(μ.μ.μ.). Σε αυτή την εργασία μας ενδιαφέρει η δημόσια συνιστώσα της μετακίνησης. Συγκρίνοντας τα μ.μ.μ. με τα ιδιωτικά(αλλά και συγκρίνοντάς τα μεταξύ τους) θα προσπαθήσουμε να κάνουμε σαφή τα προτερήματά τους, την αναγκαιότητα επιστροφής μας σε αυτά και ίσως(σε επόμενη φάση) την ανάγκη επανασχεδιασμού τους.

1.5.1. Δημόσια μετακίνηση Το πρώτο μέσο μαζικής μεταφοράς εγκαινιάστηκε το 1803, ο πρώτος ιπποσιδηρόδρομος δημόσιας χρήσης στον κόσμο 35 . Το 1804 ο Βρετανός εφευρέτης Richard Trevithick μετατρέπει την ατμομηχανή σε ατμάμαξα 36 . Ακολουθεί η εντυπωσιακή διάδοση του σιδηροδρόμου διεθνώς. Στην Ελλάδα, το 1831 στο Ναύπλιο, ένας επιχειρηματίας ονόματι Παλαιολόγος, ερχόμενος από την Ευρώπη, προσφέρθηκε να κατασκευάσει το πρώτο ιππήλατο λεωφορείο, η Πασιτείνουσα 37 . Θα συνέδεε το Ναύπλιο με

το Άργος, μεταφέροντας κατοίκους της περιοχής και

προϊόντα. Ιδού η σχετική αγγελία που δημοσιεύθηκε στο φύλλο της 3 Ιουνίου 1831 της «γενικής εφημερίδας της Ελλάδος»: «Η πασιτείνουσα (ομνιμπούς) άμαξα του κ. Παλαιολόγου πηγαινοέρχεται πλέον τακτικώς δις της ημέρας από Ναυπλίου εις Άργος. Η ανάπαυσις, την οποίαν ευρίσκει τινάς εις αυτό το όχημα παρακεινεί τους ταξειδιώτας να το προτιμούν από τους ίππους και ημίονους, οι οποίοι κατακουράζουν και κατασκονίζουν τους εκθεμένους εις τον ήλιον και την βροχήν επιβάτας. Ο κ. Παλαιολόγος έχοντας διασκοπόν εισάξιν ις την Ελλάδα των αμαξών μάλλον παρά το εξαυτών κέρδος επροσδιώρισεν εις ένα μόνον φοίνικα την πληρωμήν του κάθε επιβάτου ο οποίος προς τοις άλλοις ευρίσκει εις αυτήν την άμαξα συναναστροφήν και εφημερίδας ν’αναγιγνώσκη... η πασιτείνουσα έχει 7 καθίσματα...».

Πρόκειται για τον Surrey Iron Railway την οποία τελειοποιεί το 1829 ο George Stephenson με τη «rocket» (ρουκέτα) όπου τρέχει με 46,8 χλμ./ώρα. Νάθενας, Γιώργος[επιμ.][2007] Από τα Παμφορεία στο Μετρό -170 χρόνια Δημόσιες Συγκοινωνίες Αθηνών - Πειραιώς – Περιχώρων, σελ. 37 τότε ελληνική μετάφραση της αγγλικής λέξης omnibus 35 36

15

Παρατηρούμε εδώ ότι από την πρώτη στιγμή της εμφάνισης των μέσων μαζικής μεταφοράς (μ.μ.μ), δόθηκε σημασία στον κοινωνικό τους χαρακτήρα, στις νέες συνθήκες συνεύρεσης των ανθρώπων που δημιούργησαν, αλλά και στις ταξιδιωτικές ευκολίες και ανέσεις τους. Αυτό επιδρούσε θετικά στην ποιότητα ζωής των περισσότερων πολιτών αλλά και ενοχλούσε εκείνους, που θεωρούσαν ότι

η συνύπαρξη

διαφορετικών κοινωνικών τάξεων στον ίδιο ελάχιστο χώρο υποβαθμίζει ποιοτικά τη ζωής τους 38 . Στην Αθήνα, αρχές του 20ου αιώνα, η χρήση του λεωφορείου καταλαμβάνει τη θέση του ιδιαίτερα αναπτυγμένου έως τότε τραμ και των άλλων μέσων σταθερής τροχιάς. Οι πόλεις μεγαλώνουν και το δίκτυο τροχιοδρόμων δεν φτάνει στους συνοικισμούς που χτίζονται έξω από τα όρια της πόλης. Η λύση του λεωφορείου, χάρη στην ευελιξία του και χωρίς την ανάγκη υποδομών ήταν η προσφορότερη. Οι μεταφορές μέσα στην πόλη αλλά και εκτός αυτής διευκολύνονται, αφού κάθε περιοχή και απομακρυσμένο χωριουδάκι αποκτάει συγκοινωνία αρκεί να υπάρχει δρόμος.

38 Οι Μωραΐτες κοτζαμπάσηδες επέκριναν αυτό το χαρακτήρα των μ.μ.μ. διαμαρτηρώμενοι ότι η πασιτείνουσα δεν είχε ξεχωριστές θέσεις για τους προύχοντες και τους λαϊκούς, «καταργεί» την κοινωνική ιεραρχία και βάζει τις γυναίκες τους και τα κορίτσια τους να «στριμώχνονται» με τους άνδρες. Χαρακτηριστικά έλεγαν: «τα ομνιμπούς θα μας φέρουν τα Σόδομα και τα Γόμορρα» Νάθενας, Γιώργος[2007] Υπάρχει επίσης ένας αστικός μύθος, που συναντάτε σε όλη την Ευρώπη αλλά και την Αμερική, που διαδραματίζεται σε μ.μ.μ, μια γηραιά κυρία επιτίθεται ρατσιστικά σε ένα μαύρο συνεπιβάτη της λέγοντας ότι αυτός φταίει για όλα τα κακός κείμενα της χώρας και ότι δεν θα έπρεπε να κάθονται μαζί στον ίδιο χώρο. Αυτός δεν αντιλέγει μα μόλις έρθει ο ελεγκτής της τρώει το εισιτήριο (μεταστρέφοντας αυτόματα την νομιμότητα ύπαρξης των δύο μέσα στο μέσο). Η ιστορία έχει γυριστεί και σε μικρού μήκους ταινία από τον ,Pepe Danquart -Schwarzfahrer (black rider)[1993].

16

Στην Αθήνα συνυπήρξαν τα λεωφορεία με τα τραμ μέχρι και τη δεκαετία του 50, κατά την οποία τα τραμ αποσύρθηκαν οριστικά. Επρόκειτο για μια εξαιρετικά οξυμένη ανταγωνιστική σχέση ανάμεσα σε μια εταιρεία ξένων συμφερόντων και σε μια ολόκληρη κοινωνική τάξη, των λεωφορειούχων, που δημιουργήθηκε εκ του μηδενός και χωρίς την παραμικρή εμπειρία, εκπαίδευση και ευαισθησία, για την παροχή αυτής της δημόσιας υπηρεσίας που είναι το συγκοινωνιακό έργο 39 . Το πέρασμα από το τραμ στο λεωφορείο, δεν είχε τότε άμεσες συνέπειες στη συνολική επιβατική κίνηση, διότι άλλη λύση για τους κατοίκους δεν υπήρχε. Οι επιπτώσεις θα φανούν αργότερα, από τα μέσα της δεκαετίας του 60, από τότε που οι κάτοικοι μπόρεσαν να αγοράσουν αυτοκίνητο.

Η αυστηρή εικόνα που παρουσίαζε η δημόσια συγκοινωνία, ταυτισμένη με το δίκτυο του ηλεκτρικού τραμ καταρρέει με την εικόνα αναρχίας στο δρόμο την οποία παρουσίαζαν οι εκατοντάδες οικογενειακές μικροεπιχειρήσεις του ενός συνήθως λεωφορείου. Αυτά, με το δικό τους όνομα το καθένα, κατέκλυσαν τους κεντρικότερους δρόμους χωρίς να έχουν αρχικά συγκεκριμένες γραμμές, δρομολόγια και τιμολόγια. Νάθενας, Γιώργος[2007], «Αθήνα και δημόσια συγκοινωνία: παρελθόν, παρόν και μέλλον»

39

17

1.5.2. Ιδιωτική μετακίνηση Η έλευση της τεχνολογίας και της ατμάμαξας ήταν ευχάριστη αλλαγή για όλους. Όμως η κατάργηση των ταξικών διαφορών που δημιουργούσε η δημόσια μετακίνηση ήταν κάτι που δεν ευχαριστούσε τις ανώτερες οικονομικά τάξεις. Η εφεύρεση του αυτοκινήτου επανάφερε πάλι αυτή την «ισορροπία». Προσέφερε στους πλούσιους ένα καινούργιο προνόμιο, την ατομική μετακίνηση, γρηγορότερα από οποιονδήποτε άλλον. Όπως αναφέρει ο André Gorz: «Η ταχύτητα όλων των λεωφορείων ήταν τελικά η ίδια και για τους φτωχούς και για τους πλούσιους. Οι άμαξες των πλουσίων δεν κινούνταν καθόλου γρηγορότερα από το κάρο ενός αγρότη και τα τρένα μετακινούσαν οποιονδήποτε με την ίδια ταχύτητα (δεν διαφοροποίησαν την ταχύτητά τους μέχρι την στιγμή που άρχισαν να ανταγωνίζονται το αυτοκίνητο και το αεροπλάνο). Έτσι, μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, η κοινωνική ελίτ δεν ταξίδευε με διαφορετική ταχύτητα από τον απλό λαό. Το αυτοκίνητο θα τα άλλαζε όλα αυτά. Για πρώτη φορά οι ταξικές διαφορές θα επεκτείνονταν στην ταχύτητα και στα μέσα μεταφοράς». 40 Στηριζόμενοι στο νέο αυτό τεχνολογικό επίτευγμα, οι αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι του 20ου αιώνα αποθεώνοντας το μέσο, σχεδιάζουν τις πόλεις και τα κτήρια των ανθρώπων για το αυτοκίνητο(pilotis, διαχωρισμός ζωνών κατοίκησης, εργασίας κλπ.). Η Ελλάδα, όπως και πολλά άλλα καπιταλιστικά κράτη, προωθώντας το αυτοκίνητο, ως πιο κερδοφόρο για τους κεφαλαιούχους μέσο, εγκατέλειψαν τα άλλοτε αυξημένα μέσα σταθερής τροχιάς στις πόλεις της χώρας 41 . Μέχρι την δεκαετία του 1960, το αυτοκίνητο ήταν ακόμη είδος πολυτελείας και αντικείμενο θαυμασμού, για μία μικρή ελίτ που κατοικούσε στις κεντρικές συνοικίες και δεν είχε ανάγκη να το χρησιμοποιήσει για τη μετάβασή της στον τόπο της εργασίας. Η «κούρσα» προοριζόταν για τις βραδινές εξόδους, τα ταξίδια και τις εκδρομές. Έτσι, οι δρόμοι της Αθήνας έμεναν διαθέσιμοι για την κυκλοφορία των λεωφορείων και των τρόλεϊ. Έφθασε όμως η στιγμή, που το αυτοκίνητο μετατράπηκε σε μαζικό καταναλωτικό αγαθό. Το νέο αυτό φαινόμενο άρχισε κατά την στρατιωτική δικτατορία. Όλο και περισσότεροι πολίτες αγόραζαν αυτοκίνητα

Gorz, André [1973], «H κοινωνική ιδεολογία του αυτοκινήτου» Είναι χαρακτηριστικό ότι με τις διαδοχικές καταργήσεις των τραμ της Αθήνας, του ελαφρού σιδηροδρόμου/τραμ Πειραιά – Περάματος και της σιδηροδρομικής γραμμής Αθήνας – Λαυρίου (στο διάστημα 1953 – 1977), το πολεοδομικό συγκρότημα της πρωτεύουσας απώλεσε 135 χλμ. δικτύου μέσων σταθερής τροχιάς (εκ των οποίων τα 93 χλμ. σε αποκλειστικό διάδρομο κίνησης) 40 41

18

και όσοι κατοικούσαν στις πιο απομακρυσμένες συνοικίες, ασφαλώς, προτιμούσαν να πηγαίνουν στη δουλειά τους με το αυτοκίνητό τους κι όχι να μετακινούνται με τα «σαρδελοκούτια» 42 . Ο André Gorz, κριτικάροντας αυτό το μαζικό φαινόμενο αναφέρει: « Τους υποσχέθηκαν ένα προνόμιο της μπουρζουαζίας, χρεώθηκαν για να το αποκτήσουν και τώρα είδαν ότι ο οποιοσδήποτε θα μπορούσε να αποκτήσει ένα. Ποιό το όφελος από ένα προνόμιο, αν μπορεί να το έχει ο καθένας; Είναι παιχνίδι ηλιθίων. Χειρότερα, στρέφει τον έναν ενάντια στον άλλον. Γενική παράλυση προκαλείται από μια γενική σύγκρουση. τα πάντα οδηγούνται σε παύση και η ταχύτητα της κίνησης των οχημάτων στην πόλη πέφτει κατακόρυφα πιο κάτω απ' αυτή της άμαξας». 43

1.5.3. Αποτελέσματα Αντί να επιταχυνθούν και να εκσυγχρονιστούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς 44 , οι πολίτες και το κράτος έδωσαν βάρος στην ιδιωτική μετακίνηση, της οποίας η μεγάλη ανάπτυξη είχε ως αποτέλεσμα να επηρεάσει αρνητικά την ποιότητα ζωής τόσο του αυτοκινητιστή όσο και της πόλης γενικότερα -κυκλοφοριακή συμφόρηση, ατμοσφαιρική και ηχητική ρύπανση 45 , καθημερινό άγχος.

Πρεβελάκης[2001], σελ.42- 45 Gorz, André [1973] 44 Το δίκτυο τρένων στην Ελλάδα δεν αναπτύχθηκε ποτέ ιδιαίτερα, καλύπτοντας μόλις το 1,8% (επιβάτες-χιλιόμετρα) του μεριδίου της αγοράς των εσωτερικών μεταφορών (εξαιρουμένων των αεροπορικών και των θαλασσίων μεταφορών), κατατάσσοντας την χώρα μας στην τρίτη θέση από το τέλος μεταξύ των χωρών που διαθέτουν σιδηροδρομικά δίκτυα στην ΕΕ 44. 42

43

19

Στο εξωαστικό τοπίο, αντί να αναπτυχτεί το δίκτυο σιδηροδρόμων που παρεμβαίνει ελάχιστα στο τοπίο περιορίζοντας τα έργα υποδομής του σε λίγα μέτρα πλάτος, σεβόμενο το περιβάλλον 46 , προτιμήθηκε η δημιουργία μεγάλων αυτοκινητόδρομων πολλαπλών λωρίδων. Οι αυτοκινητόδρομοι χαράσσουν ανεξίτηλα το τοπίο, κόβοντάς το στα δύο και προκαλούν οικολογικές καταστροφές 47 στους τόπους που διασχίζουν και συμβάλλουν στην αισθητική τους υποβάθμιση.. Παρόλο που οι μετακινήσεις παράγουν και εκδηλώνονται στο δημόσιο χώρο, ο αυτοκινητιστής αμελεί τη δημόσια συνιστώσα, βρισκόμενος στο ιδιωτικό του μέσο, με αποτέλεσμα να συμπεριφέρεται αλόγιστα και επικίνδυνα για τον εαυτό του και για τους άλλους, καθιστώντας τη μετακίνηση στις εθνικές οδούς άκρως επικίνδυνη και πολλές φορές θανατηφόρα. Το αυτοκίνητο μετατρέπει τον ταξιδιώτη σε ιδιώτη(idiot) και διαστρέφει την αρχική του ιδιότητα να έρχεται σε επαφή με ξένους ανθρώπους και τόπους. Ο αυτοκινητιστής κινείται άνετα στο ιδιωτικό του μετακινούμενο σαλόνι και φτιάχνει τις δικές του συνθήκες όπως τις επιθυμεί. Η επαφή του με τον έξω κόσμο περιορίζεται στην θέα που τον περιβάλει σαν τρισδιάστατη κινηματογραφική ταινία, και μόνο στην περίπτωση που χαθεί, πάθει κάποια βλάβη το όχημα του ή γίνει κάποιο ατύχημα(πράγμα εφιαλτικό για τον αυτοκινητιστή), θα αναγκαστεί να αλληλεπιδράσει με τον τόπο, και τους ανθρώπους, στον οποίο βρίσκεται. Η κοινωνία έζησε την εμπειρία του αυτοκινήτου, του μέσου μεταφοράς που προκάλεσε μεγάλες και μη αναστρέψιμες οικολογικές καταστροφές, κατακερμάτισε τον δημόσιο χώρο της πόλης και υπερκέρασε την ταξιδιωτική συνύπαρξη. Η κλιματική αλλαγή και η καταστροφή του οικοσυστήματος, γίνεται φανερή καθημερινά, ακόμα και στους ποιο αδιάφορους πολίτες. Η συνεχόμενη αύξηση των τιμών των καυσίμων, δυσκολεύει τους χρήστες του αυτοκινήτου να ανταπεξέλθουν οικονομικά και τους ωθεί να χρησιμοποιήσουν άλλους πιο οικονομικούς και οικολογικούς τρόπους μετακίνησης.

Η συμφόρηση στους δρόμου άργησε πολύ να συνδυαστεί με την ατμοσφαιρική ρύπανση. Οι αρχιτέκτονες και οι πολεοδόμοι προτιμούσαν να χρεώνουν την ατμοσφαιρική ρύπανση στις βιομηχανίες και έκλειναν τα μάτια στη βασική της αιτία, το αυτοκίνητο. 46 Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και σε προστατευόμενες περιοχές όπως το δάσος του Καϊάφα και το φαράγγι του Βουραϊκού, το τρένο δεν προκαλούσε κανένα οικολογικό πρόβλημα αλλά χάριζε στους ταξιδιώτες του ανεκτίμητη θέα και επαφή (έστω οπτική) με άγρια περιβάλλοντα. 47 Παράδειγμα ο νέος αυτοκινητόδρομος Πελοπονήσσου καθώς και της Ιονίας Οδού – Αυτ. Κεντρικής Ελλάδας που για χάρη του κάηκε το προστατευόμενο δάσος του Καϊάφα και άλλες περιοχές της Ηλείας. 45

20

Στις μέρες μας, η χρήση των μ.μ.μ. είναι και πάλι επίκαιρη. Εξοικονομεί ενέργεια 48 και είναι λιγότερο επιβλαβής για το περιβάλλον, αφού η εκπομπή ρύπων κατά κεφαλήν μετακινούμενου ατόμου μειώνεται αισθητά. Με τον εκσυγχρονισμό των μ.μ.μ. και των δικτύων τους, το ταξίδι γίνεται πιο άνετο, ασφαλές και όσο γρήγορο χρειάζεται για της σύγχρονες απαιτήσεις, άρα και ανταγωνιστικό ως προς το αυτοκίνητο. Η δημόσια συγκοινωνία-μετακίνηση, τότε και σήμερα, υποστηρίζει μια από τις βασικότερες αστικές δραστηριότητες, αυτή που είναι ταυτισμένη με συλλογικές συμπεριφορές. Οι μεγάλοι αριθμοί ανθρώπων, αυτοκινήτων, δραστηριοτήτων, απαιτούν από τους πολίτες υψηλό βαθμό οργάνωσης και ευθύνης. Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από μια έντονη συρρίκνωση του συλλογικού χαρακτήρα της καθημερινότητας. Η δημόσια μετακίνηση είναι μια από τις τελευταίες άμυνες της δημόσιας διάστασης έναντι της τάσης εξατομίκευσης όλων των παραμέτρων της ζωής. Χρησιμοποιώντας την δημόσια μετακίνηση, οι πολίτες - ταξιδιώτες διαπαιδαγωγούνται σε συμπεριφορές που η κοινωνία έχει ανάγκη σε πάρα πολλούς τομείς της λειτουργίας της.

48

Τα τρένα μετατρέπονται σταδιακά σε ηλεκτροκίνητα.

21

1.6. Ο δημόσιος χώρος Ο δημόσιος χώρος κατά την μοντέρνα έννοια είναι ένας χώρος ανοιχτός, εξωτερικός και ελεύθερα προσβάσιμος σε όλους, «ένας τομέας της κοινωνικής ζωής που βρίσκεται πέραν του χώρου της οικογένειας και των στενών φίλων. Ενας χώρος όπου πολυσύνθετες ομάδες ανθρώπων έρχονται αναπόφευκτα σε επαφή» 49 . Στο τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα, παρατηρείται η πτώση της δημόσιας σφαίρας 50 . Ενώ στη νεοτερικότητα μιλούσαμε για το πέρασμα από την «σφιχτοδεμένη κοινότητα» στην κοινωνία 51 , στην μετανεοτερική εποχή μιλάμε για την επικράτηση της ιδιωτικής σφαίρας. Συγκεκριμένα ο Τocqueville, αναφέρει: «Κάθε άνθρωπος αποτραβηγμένος στον εαυτό του, συμπεριφέρεται σαν να είναι ξένος προς τη μοίρα όλων των άλλων. Τα παιδιά του και οι στενοί του φίλοι συνιστούν γι’ αυτόν το σύνολο του ανθρώπινου είδους. Όσο για τις συναλλαγές του με τους συμπολίτες του, μπορεί να συγχρωτίζεται μαζί τους, αλλά δεν τους αντιλαμβάνεται. Υπάρχει μόνο στον εαυτό του και μόνο για τον εαυτό του. Και αν μ’ αυτούς τους όρους εξακολουθεί να υπάρχει στο νου του η έννοια της οικογένειας, δεν υπάρχει πλέον μια έννοια της κοινωνίας»

52 .

Η μετάλλαξη αυτή της κοινωνίας επέφερε και αλλαγές στο χώρο. Ο δημόσιος χώρος, από χώρος που φιλοξενούσε τη δημόσια ζωή μετατράπηκε σε χώρο εξαρτημένο από την κίνηση. «Ο δημόσιος χώρος είναι μια έκταση για να την διασχίσει κανείς και όχι για να βρίσκεται εντός της» 53 . Οι σύγχρονοι τόποι κοινωνικοποίησης είναι ιδιωτικοί, κλειστοί(συνήθως εσωτερικοί) χώροι συγκεκριμένης χρηστικότητας με πρόγραμμα λειτουργίας 54 , όπως τα εμπορικά κέντρα ή τα αεροδρόμια. Αυτοί οι χώροι είναι συνήθως αχανείς, ξεπερνώντας την ανθρώπινη κλίμακα και σχεδιασμένοι ως χώροι κατανάλωσης 55 και όχι συνάντησης. Η επαφή μεταξύ των ατόμων περιορίζεται σε μια αμοιβαία διέλευση ή φευγαλέα ματιά. Μέσα στις πόλεις, τα μαζικά μέσα μεταφοράς, παράγωγα κι αυτά της κίνησης, παίζουν το ρόλο του δημόσιου χώρου, αφού είναι από τους ελάχιστους πλέον χώρους που ετερότητες μπορούν τυχαία να συναντηθούν μεταξύ τους. Ο εμπορικός τους χαρακτήρας περιορίζεται στο Sennet [1999], σελ.32 Οι λόγοι που δεν μπορούν να αναλυθουν στα πλαίσια αυτής της εργασίας. 51 Tonnies, στο Bauman [1998], σελ.28 52 Sennet [1999], Απόσπασμα πριν την εισαγωγή 53 Ο.π. σελ.28 54 Cordoz,Andre [1993] “did somebody say space?”, Casabella, 597-598, p.20 55 Υλικών προϊόντων ή θεαμάτων 49 50

22

αντίτιμο που διαθέτει ο επιβάτης για να αποκτήσει έννομη πρόσβαση σε αυτά. Η παρουσία της κατανάλωσης περιορίζεται στις διαφημιστικές πινακίδες που διακοσμούν τις επιφάνειες τους. Τα υπεραστικά μ.μ.μ. εκτός από το ότι δεν αποτελούν χώρους κατανάλωσης, διαθέτουν άλλο ένα χαρακτηριστικό που βοηθά στην κοινωνικοποίηση των ατόμων, αυτό της διάρκειας παραμονής του ατόμου μέσα σε αυτά. Ο χρόνος συνύπαρξης των ξένων μεταξύ τους ατόμων δεν περιορίζεται στα λίγα μόνο λεπτά μιας συνάντησης στο αστικό λεωφορείο ή το μετρό. Τα άτομα μπορεί να παραμείνουν καθισμένα δίπλα -δίπλα ή αντικριστά καθ΄όλη τη διάρκεια του ταξιδιού τους.

1.7. Ο ξένος ή η ετερότητα Ξένος: -η, -ο επίθ. (Κ -η, -ον) που ανήκει ή αναφέρεται σε άλλον| (για πρόσ.) ο καταγόμενος ή προερχόμενος από άλλη χώρα | ο μη οικείος | ο απόδημος| άγνωστος | φιλοξενούμενος | ο άσχετος με κάτι | (αρσ. κ. θηλ.) ξένος, -η, ως ουσ., αλλοδαπός | θηλ. η ξένη κ. πληθ. ουδ. τα ξένα ως ουσ., η ξενιτιά 56 Η μετακίνηση δεν είναι σύγχρονο φαινόμενο, υπήρχε από πάντα στην ιστορία της ανθρωπότητας είτε μέσω της μετανάστευσης, του εμπορίου ή κατακτητικών πολέμων. Λίγοι όμως ήταν αυτοί που ταξίδευαν κατά μόνας και το όνομά τους στους καινούριους τόπους που βρισκόντουσαν, οπουδήποτε στη γη ήταν ένα, «ξένος». Ο ξένος είναι αυτός που προέρχεται από άλλη χώρα ή από άλλη κοινότητα. Για τους

56

Τεγόπουλος – Φυτράκης, Μείζον Ελληνικό Λεξικό

23

πληθυσμούς που διέμεναν σταθερά για γενιές ολόκληρες σε ένα μέρος αναπτύσσοντας ρίζες και σταθερές σχέσεις μεταξύ τους, ήταν ο ανοίκειος και παράξενος. Η παρουσία του σηματοδοτούσε την εξαίρεση στον κανόνα. Στην ιστορία αντιμετωπίστηκε από τις κοινότητες που προσέγγισε μέσα από το δίπολο της φιλοξενίας, όπου ο ξένος λόγω της ιδιότητάς του τιμόταν σαν θεός 57 , και της ξενοφοβίας, όπου αντιμετωπιζόταν με καχυποψία και εχθρικότητα. Οι ξένοι ήταν λίγοι και περιπλανούνταν ανάμεσα στους μόνιμους κατοίκους επειδή δεν ήθελαν ή δεν μπορούσαν να εγκατασταθούν. Σήμερα η παγκοσμιοποίηση και ο μεταμοντέρνος τρόπος ζωής, αντέστρεψαν αυτόν τον κανόνα. Ένα βασικό στοιχείο άλλαξε σε σχέση με το παρελθόν, λόγω της αύξησης των μετακινήσεων και μετατοπίσεων ατόμων και πληθυσμών. Τα καινούργια αστικά κέντρα έγιναν κατεξοχήν τόποι συνύπαρξης του ετέρου, του διαφορετικού, του ξένου. «Η ετερότητα δεν αποτελεί απλά ένα υποπροϊόν της μητρόπολης που χρειάζεται να απομονωθεί, αλλά είναι στην καρδιά της, συστατικό της μορφής και της λειτουργίας της, αναγκαίο της δομικό συστατικό» 58 . Οι ξένοι είναι πολλοί και οι εγκατεστημένοι λίγοι. Οι εγκατεστημένοι ξυπνούν και βρίσκουν τη θέση τους(στο χώρο, στην κοινωνία και στη ζωή), εκεί όπου «ανήκουν», να μην υπάρχει πια ή να μην είναι πια αρκετή για να τους εξασφαλίσει ένα εύρωστο μέλλον. «Ο ξένος σήμερα είναι ξένος, όχι από απροθυμία η δυσκολία να εγκατασταθεί, άλλα επειδή έχει στερηθεί αυτή την δυνατότητα. Οι άνθρωποι που συναντά στα ταξίδια του είναι κι αυτοί περιπλανώμενοι και ξένοι – ήδη ξένοι σήμερα ή ξένοι αύριο»

59 .

Στο χώρο του αστικού, αλλά και του υπεραστικού, παρότι η σχέση με το ξένο ξεκινά από την συνύπαρξη ή έστω την ανοχή, τα αισθήματα που νιώθουν οι άνθρωποι προς αυτό είναι αμοιβαία επιφυλακτικότητα, ελαφρά αποστροφή και απώθηση, όπως αναφέρει ο Simmel 60 . «Ο ξένος στο δρόμο , στο μετρό ή στο λεωφορείο είναι πριν από όλα θέαμα. Αυτό τον κάνει εχθρικό αλλά και ακίνδυνο. Την ίδια στιγμή που η ματιά τον απορροφά ως διασκεδαστική ετερότητα, την ίδια στιγμή η αγωνία του μητροπολιτικού σοκ μπορεί να του φορτώσει γνωρίσματα απειλητικά.» 61 .

Προστατευόμενος του Ξένιου Δία και της Ξένιας Αθηνάς όπως διακηρύσσεται στην Ιλιάδα του Ομήρου, ήταν έγκλημα θρησκευτικό στην αρχαία Ελλάδα να μην συμπεριφέρεσαι καλά στον ξένο. Kristeva, [2004], σελ.66 58 Σταυρίδης [2002], σελ.30 59 Bauman [1996] “from pilgrim to tourist – or a short history of identity” απόσπασμα απο Marzieska, Ewa - Rascaroli Laura [2006] σελ. 117 60 Στον Σταυρίδη [2002], σελ.21 61 Ο.π. 57

24

Ειδικά στον χώρο του υπεραστικού, η περιπλάνηση από τόπο σε τόπο είναι απελευθερωτική από κάθε δεδομένο χωρικό σημείο, άρα εννοιολογικά αντίθετο της προσκόλλησης σε αυτό⋅ ο ξένος δεν έρχεται σε αντίθεση με τον μόνιμο κάτοικο. «Σε αυτόν τον κόσμο τον όσο ποτέ άλλοτε ανοιχτό, ο καθένας μας καταλήγει να γίνει κάποια στιγμή ξένος, καθότι τουρίστας ή υπάλληλος πολυεθνικής εταιρίας» 62 . Στον χώρο του υπεραστικού είμαστε όλοι ξένοι άρα όλοι ίδιοι, μια καινούργια συντροφικότητα θα μπορούσε να γεννηθεί.

1.8. Η αντίληψη του τοπίου Την εποχή της αναγέννησης μια νέα έννοια γεννιέται· αυτή του τοπίου 63 . Αρχικά, ο όρος ¨τοπίο¨, χρησιμοποιείτο από την επιστήμη της Γεωγραφίας για να καθορίσει ένα κομμάτι γης με συγκεκριμένα γεω-μορφολογικά χαρακτηριστικά, τα οποία μπορούσαν να απεικονιστούν σε έναν χάρτη. Αργότερα, προστέθηκε σε αυτόν και το ανθρώπινο στοιχείο, οπότε και το τοπίο άρχισε να παίρνει τον χαρακτήρα μιας πολυδιάστατης έννοιας, που εμπεριέχει φυσικά και πολιτισμικά στοιχεία. Σήμερα «Με τον όρο τοπίο(landscape) νοείται ένα μέρος μιας γεωγραφικής περιοχής, έτσι όπως αυτό γίνεται αντιληπτό από τους ανθρώπους, και του οποίου ο χαρακτήρας προκύπτει από τη δράση φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων, όπως και από τις αναμεταξύ τους αμοιβαίες επιδράσεις» 64 . Σύμφωνα με τον G. Simmel, η έννοια του τοπίου αναφέρεται στο ξερίζωμα και την απομάκρυνση του ανθρώπου από το μέγα Όλων, στην απολεσθείσα αίσθηση, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος αποτελούσε μέρος της μητέρας φύσης 65 . Σε ό,τι αφορά το ταξίδι, η άλλοτε άμεση επαφή του ταξιδιώτη με τον τόπο(ανθρωπογενή ή φυσικό), αντικαταστάθηκε μέσω των τεχνολογικών μέσων μεταφοράς, με την παθητική και αποστασιοποιημένη παρατήρηση. Παλαιότερα, το χερσαίο ταξίδι γινόταν με τα πόδια, ο ταξιδιώτης ένιωθε την φυσική καταπόνηση του σώματός του καθώς ταξίδευε από μέρος σε μέρος. Η επαφή του με τον τόπο 66 που βρισκόταν ήταν ολοκληρωτική, αφού βίωνε το κάθε βήμα με όλες του τις αισθήσεις.

Kristeva [2004], σελ.31 Η πρώτη αναφορά του όρου γίνεται το 1598 στη Δανία (landschap) 64 Ευρωπαϊκή σύμβαση για το τοπίο, Φλωρεντία, 2000, (Δουκέλλης [2005], σελ.9) 65 Δουκέλλης [2005], σελ.15 66 Οπου «ο τόπος αποτελεί το συγκεκριμένο πλαίσιο ανθρωπίνων ενεργειών, αισθημάτων, σκέψεων, διαθέσεων, προθέσεων….Αποκτούμε την γνώση ενός τόπου, από τη στιγμή που ο τόπος αυτός έχει αποτελέσει το μέσον ή το αντικείμενο ενεργειών ή σκέψεων.» (Δουκέλλης [2005], σελ.14) 62 63

25

Ο επιβάτης των σύγχρονων μέσων μεταφοράς, ακίνητος στο κάθισμα του ή κάνοντας κινήσεις που δεν σχετίζονται με τον τόπο που διασχίζει, παρατηρεί το τοπίο που εκτυλίσσεται μπροστά του 67 , έξω από το παράθυρο. Ο Michel De Certeau αναφέρει για τον σύγχρονο ταξιδιώτη: «Όσο περισσότερο βλέπει, τόσο λιγότερο αγγίζει – η αφή αποστερείται, για χάρη της παντοδυναμίας και εμβέλειας της όρασης» 68 . Η απόσταση που δημιουργείται ανάμεσα σε αυτόν και τον τόπο που διατρέχει γεφυρώνεται οπτικά και δημιουργεί νοητικές ενότητες χώρων μέσω του παραθύρου. Όπως επισημαίνει και η Beatriz Colomina o τόπος(site) μετατρέπεται σε ματιά (sight) και το παράθυρο αντικαθιστά την επαφή με το περιβάλλον 69 . Το τοπίο, έτσι όπως το αντιλαμβάνεται ο ταξιδιώτης, δεν είναι στατικό· βρίσκεται σε μία διαρκή κίνηση σχηματίζοντας κάθε φορά μια ιδιάζουσα κινηματογραφική ταινία. Κάθε στατικό τοπίο είναι ένα καρέ που συλλαμβάνει ο ταξιδιώτης μέσω της κινηματογραφικής του κάμερας, το μέσο μεταφοράς, εστιάζοντας από το παράθυρό του 70 .

Το εσωτερικό τοπίο είναι στατικό και επηρεάζεται μόνο από το έμψυχο υλικό του. De Certeau[1984], σελ.112 69 Στο Τουρνικιώτης, Παναγιώτης (επιμ.)[2005], Δύο ταξίδια στον Le Corbusier, Αθήνα: Futura 70 Συμφωνα με τον Noel Burch η κινηματογραφική ταινία είναι μια διαδοχή απο κομμάτια χρόνου και κομμάτια χώρου όπως αντίστοιχα και ένα ταξίδι. Στην κινηματογραφική διαδικασία πάιζει πολύ σημαντικό ρόλο ο χώρος, για τον δημιουργό που τον επιλέγει, για την ίδια την ταινία, καθώς είναι από τα βασικά στοιχεία που την σηματοδοτεί και για τον θεατή που φτιάχνει την δική του εκδοχή μέσω της πολυσημίας των εικόνων που τον παραπέμπουν σε περιοχές οικείες ή και παντελώς αγνωστες. Μέσα απο τη διαδικασία αυτή κινητοποιούνται πλευρές του φαντασιακού που ανακαλούν μνήμες ή δημιουργούν νέες, καταλήγοντας έτσι σε μια εμπειρία μάθησης και αίσθησης. Σωτηροπούλου[2001] 67 68

26

Η θέα από τον δρόμο Η θέαση και αντίληψη του τοπίου μέσω της κίνησης του οχήματος έχει αναλυθεί ιδιαιτέρως από τον Kevin Lynch στο βιβλίο του «The view from the road» (1964). Ο Lynch μιλώντας για την οπτική αντίληψη του οδηγού Ι.Χ. και των επιβατών του, έχει ορίσει και ιεραρχήσει τρόπους με τους οποίους αντιλαμβάνονται το τοπίο και τοποθετούν τον εαυτό τους μέσα σε αυτό. Για την αντίληψη του τοπίου από τον επιβάτη του λεωφορείου και του τρένου, χρειάζεται να αναλυθούν κάποια από αυτά τα σημεία, εξαιρώντας την εμπειρία του οδηγού που εν μέρει είναι και σωματική, όπως και την προσπάθεια χάραξης της διαδρομής από αυτούς(τα συγκεκριμένα μέσα έχουν σταθερές διαδρομές και ο επιβάτης δεν χρειάζεται να ασχοληθεί με αυτό). Η προσοχή του δηλαδή δεν χρειάζεται να είναι ιδιαίτερα οξυμένη, παρά μόνο στην περίπτωση αποβίβασης του σε κάποιον ενδιάμεσο σταθμό. Η οπτική αντίληψη του επιβάτη προσδιορίζεται από αρκετά στοιχεία. Τα τοπόσημα [landmarks] 71 , η φυσική τοπογραφία των τόπων (βουνά, θάλασσα), τα κοντινά και μακρινά από αυτόν αντικείμενα εκατέρωθεν της διαδρομής και ευθεία μπροστά του, η ταχύτητα του οχήματος αλλά και η κατατομή της διαδρομής, μέσω στόχων, σε μικρότερες νοηματικές ενότητες είναι κάποια από αυτά. Αναλυτικότερα, ο παρατηρητής εντοπίζει αναγνωρίσιμα αντικείμενα που μέσω της κίνησης τους στον αμφιβληστροειδή του, καταλαβαίνει ότι κινείται στο χώρο. Καθώς συνηθίζει να κινείται ανάμεσα τους κατασκευάζει μια συνεχή νοηματική δομή, που είναι ο τόπος του ταξιδιού του. Τα αντικείμενα αυτά κινούνται στον άξονα της κίνησης του οχήματος που επιβαίνει. Αρχικά ξεπροβάλλουν μπροστά του και έπειτα πλησιάζουν παραπλεύρως μέχρι που χάνονται ξανά προς τα πίσω. Η προοπτική εδώ παίζει σημαντικό ρόλο αφού, αρχικά, τα αντικείμενα προσλαμβάνονται μικροσκοπικά σαν συστάδες αντικειμένων και μόνο όταν πλησιάσουν, αποκτήσουν όγκο και αλλάξουν την σχετική τους θέση, στην οπτική του παρατηρητή, γίνονται αντιληπτά σαν μονάδες. Τα αντικείμενα που καθιστούν άμεσα την προσοχή του παρατηρητή είναι

τα πλησιέστερα στο

δρόμο(ή στη σιδηροδρομική γραμμή), επειδή κινούνται

εντονότερα σε σχέση με αυτά που βρίσκονται σε

απόσταση και φαίνονται σταθερά. Το χρώμα και η υφή του δρόμου(ή των ραγών), τα σχήματα και ο ρυθμός των αντικειμένων που βρίσκονται παράπλευρα σε αυτόν(σήμανση, προστατευτικά κιγκλιδώματα, τοίχοι αντιστήριξης), δίνουν τον οπτικό ρυθμό. Όσο η ταχύτητα

71

Κατά lynch η έννοια του τοπόσημου [landmark] είναι τα εύκολα αναγνωρίσιμα αντικείμενα που λειτουργούν ως σημεία αναφοράς.

27

αυξάνεται, γίνονται δυσκολότερα αντιληπτά, αφού περνούν γρήγορα, και η προσοχή στρέφεται στα πιο μακρινά αντικείμενα όπως οι ορεινοί όγκοι, η θάλασσα και οι ανοιχτές εκτάσεις γης(καλλιεργήσιμες ή μη). Η παρατήρηση περνά από τη λεπτομέρεια σε μια γενικότερη εικόνα. Ο επιβάτης προσπαθεί να σχηματίσει μια εικόνα του περιβάλλοντος στο οποίο παρευρίσκεται κάθε στιγμή, και μέσα από αυτήν να προσανατολιστεί. Πιο συγκεκριμένα, η κίνηση κατά μήκος της διαδρομής, εμπεριέχει μια διαδοχική προσέγγιση στόχων. Αυτή αποτελείται από τα τοπόσημα που ξεπροβάλλουν από μακριά, τα εγγύς αντικείμενα, με τα οποία ο επιβάτης κινείται παράλληλα και προσπερνά, ή αντικείμενα που αντιπροσωπεύουν τον τελικό του προορισμό. Τα τοπόσημα που ξεπροβάλουν στο βάθος του πεδίου ορατότητας του παρατηρητή, κεντρίζουν την προσοχή του και αυξάνουν την προσμονή. Γέφυρες, τούνελ ή δομές στην επιφάνεια του δρόμου(πχ διόδια) δεν μπορούν να μην υποπέσουν της αντίληψής του. Όσο αποσπασμένη και αν είναι η προσοχή του επιβάτη, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, μη παρακολουθώντας την αλληλουχία των σημείων, όταν πλησιάζει σε αυτά προσδιορίζει τη θέση του στο χώρο. Μέσω αυτών μετρά την πρόοδο του και προβλέπει τη μελλοντική του θέση. Αυτοί μπορεί να είναι μακρινοί στόχοι που συμβολίζουν τον τελικό προορισμό ή κοντινοί μεταξύ τους που κατακτά με μεγαλύτερη συχνότητα. Αυτά διαχωρίζουν τη διαδρομή σε μικρότερα οπτικά σύνολα. Οι στόχοι οργανώνονται σε μια απλή διαδοχή που ένας ακολουθεί τον άλλον σε μια συνεχή αλυσίδα. Οι διαδοχές μπορεί να επικαλύπτονται. Ο επιβάτης μπορεί να διασχίσει μια ολόκληρη σειρά από κοντινούς στόχους ενώ αναμένει την οπτική επαφή με κάποιον πιο απομακρυσμένο.

28

Η αντίληψη του τοπίου επηρεάζεται επίσης από τις συνθήκες φυσικού ή τεχνητού φωτισμού(πχ πρωινές ώρες-νύχτα), της εποχής και των καιρικών συνθηκών. Τη νύχτα, το τεχνητό φως καθοδηγεί την προσοχή του παρατηρητή παράγοντας νέα οπτικά τοπία, που μπορεί να διαφέρουν από αυτά της ημέρας. Τα φώτα των άλλων οχημάτων, ο φωτισμός της διαδρομής και των παρακείμενων οικιστικών συνόλων αναδεικνύουν και ζωντανεύουν την διαδρομή του. Ο φωτισμός στο εσωτερικό του οχήματος και οι αντανακλάσεις που προκαλεί στην επιφάνεια του παραθύρου του παρατηρητή, δημιουργούν ένα ιδιότυπο μοντάζ του εσωτερικού και του εξωτερικού τοπίου. Η αντίληψη του τοπίου δεν εξαρτάται μόνο από την αλληλουχία των αντικειμένων που είναι τοποθετημένα στο χώρο ή την απόσταση, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή στο εσωτερικό των μέσων μετακίνησης, αλλά και από τους ίδιους του ταξιδιώτες. Όπως αναφέρει ο Ι. Στεφάνου: «Ο χώρος προσλαμβάνεται από τα προσωπικά φίλτρα του παρατηρητή, τα βιώματά του, τις προθέσεις της στιγμής, τους στόχους και τις φιλοδοξίες του[…] Η ψυχική κατάσταση της στιγμής καθορίζει την πρόσληψη μιας θέας» 72 . Γι’ αυτό το λόγο, αναλύοντας τους χώρους του υπεραστικού δεν μπορούμε να μην λάβουμε υπ’ όψιν μας τους διαφορετικούς τύπους των ταξιδιωτών που μπορούν να παρευρεθούν σε αυτόν. Όλοι γνωρίζουμε ότι ο καθένας από εμάς μπορεί να έχει υποδυθεί παραπάνω από έναν από αυτούς τους ρόλους όσο καιρό ταξιδεύει, βιώνοντας κάθε φορά την ίδια(ή άλλη) διαδρομή με διαφορετικό τρόπο.

72

Δουκέλλης [2005], σελ.14

29

2. Σύγχρονοι «ταξιδιώτες» . Ποιοί, πώς, γιατί και πόσο συχνά ταξιδεύουμε. Για να ορίσουμε και να κατανοήσουμε το χώρο του υπεραστικού σήμερα θα αναζητήσουμε ποιοί είναι οι σύγχρονοι ταξιδιώτες και θα διερευνήσουμε τους λόγους για τους οποίους πραγματοποιούν το ταξίδι τους, τί είναι αυτό που τους ωθεί να ταξιδέψουν και πώς αντιλαμβάνονται αυτήν την ενέργειά τους. Στην Παυσανίου, Ελλάδος περιήγησις, ο Νικ.Δ. Παπαχατζής αναφέρει «την ανάγκη για ταξίδια την αισθάνονται κυρίως άνθρωποι με ασυγκρότητα πνευματικά ενδιαφέροντα ή χωρίς την διάθεση για αυτοσυγκέντρωση και εμβάθυνση που απαιτείται για κάθε στέρεα γνώση 73 ». Μια τέτοια θέση, σε άλλες εποχές από την δική μας, μπορεί να ακουγόταν αρκούντως πειστική (και συντηρητική βέβαια). Σήμερα όμως η λέξη «στέρεο» και σταθερότητα έχουν αποκτήσει άλλη σημασία. Σε ένα πολιτισμό που η πληροφορία «υπερβαίνει» της γνώσης, ανεξάρτητα με το αν θέλουμε, είμαστε όλοι επί ποδός. Το να είσαι ταξιδιώτης σχεδόν επιβάλλεται. Σε ένα κόσμο συνεχών μεταβολών, η ακινησία δεν αποτελεί ρεαλιστική επιλογή. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης κατοικώ σημαίνει -πάνω από όλα- μετακινούμαι. Οι τόποι διαμονής, από έδρες, μετατρέπονται σε σταθμούς ενός δικτύου διαδρομών. Όμως, για κάποιους αυτό είναι επιλογή και προοπτική, και για κάποιους άλλους υποχρέωση και δέσμευση. Για κάποιους, η μετακίνηση συνοδεύεται από κατακτήσεις (είτε πρόκειται για ταξιδιωτικά τρόπαια ή επαγγελματικές- επιχειρηματικές επιτυχίες), ενώ για άλλους συνοδεύονται με απώλειες (ξεριζωμός για τους πρόσφυγες, αναγκαστική στέρηση των οικείων για τους μετανάστες). Κάποιοι αξιοποιούν τις δυνατότητες της παγκόσμιας αγοράς και κάποιοι άλλοι, επειδή αυτή η ίδια αγορά (άμεσα ή έμμεσα), τους αναγκάζει , φεύγουν από τον τόπο τους.

74

Οι σύγχρονοι ταξιδιώτες είναι πολύ περισσότερο ανομοιογενείς από ότι στο παρελθόν. Ο Zygmunt Bauman, στο βιβλίο του «παγκοσμιοποίηση, οι συνέπειες για τον άνθρωπο», μιλά για μια νέα πόλωση· «το νέο κέντρο προσδίδει νέο λούστρο στις πατροπαράδοτες

Ο Emerson στο δοκίμιο του με τίτλο self-reliance αποδίδει την μανία των ταξιδιών σε άτομα χωρίς πνευματικό προσανατολισμό και συχνά κυριευμένα από την πλήξη της ζωής, την οποία όμως, παρά τα ταξίδια δεν μπορούν να διασκορπίσουν. Παπαχατζης [1974] 74 Σταυρίδης Σταυρος, «Κατοίκηση και ετερότητα: πρόσφυγες και μετανάστες στην πόλη», Σελ 137 73

30

διακρίσεις μεταξύ πλουσίων και φτωχών, νομάδων και μόνιμα εγκατεστημένων, μεταξύ κανονικών και μη κανονικών με κριτήριο την τήρηση ή την παράβαση του νόμου αντίστοιχα» 75 . Εδώ, θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε κάποιους από τους χαρακτήρες ταξιδιωτών που συναντάμε στον ελληνικό χώρο, καθώς και τους λόγους και τρόπους με τους οποίους ταξιδεύουν. Αυτοί είναι: ο εκδρομέας του σαββατοκύριακου και ο παραθεριστής, ο τουρίστας, ο εργαζόμενος σε άλλη πόλη (commuter), o μετανάστης, ο πλάνητας. Ρόλοι που μπορεί να εναλλάσσονται στη ζωή του ατόμου, προσδίδοντάς του κάθε φορά άλλα χαρακτηριστικά. Ένας πρώτος όρος που πρέπει να περιγράψουμε για να μιλήσουμε για τους δύο πρώτους ταξιδιώτες μας είναι οι διακοπές 76 . Οι Διακοπές είναι γενικός όρος. Εδώ και αιώνες αναφέρεται στην χρονική περίοδο κατά την οποία το άτομο σταματάει να εργάζεται –είτε πρόκειται για τον χρόνο κατά τον οποίο σταματούν οι σπουδές για τους μαθητές (έννοια αναγνωρισμένη από το 1625), για μια περίοδο ανάπαυσης για τους ενήλικες (1669), είτε για τον χρόνο της νόμιμης άδειας που αναγνωρίζεται στους μισθωτούς (1907) 77 . Αντίθετα, ο τουρισμός είναι ειδικός όρος. Από την αρχή του 19ου αιώνα υποδηλώνει μια δραστηριότητα διακοπών που πληρεί με ειδικό τρόπο εκείνο το χρονικό διάστημα. Εάν ένας τουρίστας είναι παραθεριστής, το αντίστροφο δεν ισχύει πάντα –αντίθετα με ότι παραδέχεται η σύγχρονη τυπολογία της αναψυχής, κάνοντας τον τουρισμό γενική έννοια και τις διακοπές ειδική έννοια

78 .

Bauman [2004] σελ.11 Διακοπή: (η) ουσ. προσωρινή παύση εργασίας ή λειτουργίας | πληθ. διακοπές, χρονικό διάστημα κατά το οποίο ιδρύματα, οργανισμοί κτλ. (σχολεία, δικαστήρια, Βουλή κτλ.) αργούν ή εργαζόμενοι παίρνουν άδεια αναπαύσεως. Τεγόπουλος – Φυτράκης, Μείζον Ελληνικό Λεξικό (ΜΕΛ) 77 Πηγή Urbain, Jean - Didier [2000], σελ. 19 78 Urbain, Jean - Didier [2000] σελ. 19 75 76

31

2.1. Ο εκδρομέας του σαββατοκύριακου και ο παραθεριστής Η πρώτη εικόνα ανθρώπου που μετακινείτε στην σύγχρονη Ελλάδα, είναι ο παραθεριστής 79 και ο εκδρομέας του σαββατοκύριακου 80 . Πολλές ταινίες του κλασσικού ελληνικού κινηματογράφου αλλά και σύγχρονες παρουσιάζουν το φαινόμενο των εκδρομέων που ξεχύνονται στις εξοχές και στις παραλίες. Αυτό άλλωστε είναι ένα φαινόμενο που δεν παρατηρείται μόνο στον ελλαδικό χώρο. Ο εκδρομέας του σαββατικύριακου εμφανίστηκε πρώτη φορά στα τέλη της δεκαετίας του 70 στην Ελλάδα 81 . Για τονJean - Didier Urbain «ο παραθεριστής δεν είναι ένα πρόσωπο που αφιερώνει τις διακοπές του στα ταξίδια, ωστόσο ταξιδεύει, μπορεί να φτάσει και ως την άκρη του κόσμου. Ακριβώς όμως για να σταματήσει. Σκοπός της μετακίνησης του είναι να την διακόψει. «Από ψυχολογική άποψης, αυτός ο τύπος ταξιδιού δεν πρέπει να γίνεται αντιληπτός με την έννοια της κυκλοφορίας ή του νομαδισμού αλλά με αυτήν της αποδημίας και της προσωρινής μεταφοράς της μόνιμης κατοικίας. Αυτός ο άνθρωπος αφιερώνει τις διακοπές του στην ακινησία» 82 . Η αισθητική της διαδρομής ή του δρομολογίου δεν είναι θεμελιώδης στα μάτια του παραθεριστή. Στόχος του δεν είναι να ολοκληρώσει μια «περιήγηση» ή έναν «γύρο» αλλά να φτάσει. Αυτή η συνήθως καλοκαιρινή μετακίνηση δεν πρόκειται για εξερεύνηση αλλά για μια αναμονή ή ακόμα καλύτερα για μια τελετουργία περάσματος –μια διαδρομή διάσπαρτη από παγίδες (μηχανικές βλάβες, μποτιλιαρίσματα, ζέστη) υπό μορφή σπονδής που πρέπει να αποδοθεί στους θεούς της αναψυχής προτού φτάσει κανείς στον προορισμό του 83 .

Παραθεριστής: πρόσωπο που παραθερίζει, που μένει στην εξοχή το καλοκαίρι. (ΜΕΛ) εκδρομέας: αυτός που πηγαίνει εκδρομή. Εκδρομή: σύντομο ταξίδι για αναψυχή, συνήθως ομαδικό. (ΜΕΛ) 81 Με τη ΕΘΝΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ το 1975 καθιερώθηκε η σχόλη του σαββατοκύριακου είναι απόρροια του άρθρου περί «πενθήμερης εβδομαδιαίας απασχόλησης»81. Πριν από αυτό ο εργαζόμενος δικαιούταν μόνο μια μέρα ξεκούραση την εβδομάδα. 82 Urbain [2000] σελ.20 83 Στην ταινία του Week End ο Jean-Luc Godard [1967] κριτικάρει το φαινόμενο αυτό στην Γαλλία, παρουσιάζοντας σουρεαλιστικά την μαζική έξοδο της μεσοαστικής τάξης για το σαββατοκύριακο με προεκτάσεις αποκαλυπτικές [η σκηνή του μποτιλιαρίσματος στην αρχή της ταινίας είναι χαρακτηριστική. Εκεί με ένα τεράστιο travelling, που διαρκεί πάνω από 7 λεπτά (το μεγαλύτερο στην ιστορία του κινηματογράφου), δείχνει την αναστάτωση που προκλήθηκε σ'έναν επαρχιακό δρόμο, εξαιτίας ενός ατυχήματος]. Στην Ελλάδα αυτό το φαινόμενο παρουσιάζεται αναλυτικά στην ταινία του Κωνσταντίνου Γιάνναρη Δεκαπενταύγουστος [2001], όπου οι κάτοικοι τριών διαμερισμάτων μιας πολυκατοικία φεύγουν για το τριήμερο της Παναγιάς ο καθένας με άλλους στόχους και επιθυμίες. Ένα ζευγάρι μεσοαστών που πηγαίνει στο πολυτελές εξοχικό του, μια λαϊκή οικογένεια που πάει να κάνει τάμα στην Παναγιά τη Σουμελά, ένα ζευγάρι φρικιών που πάει για ελεύθερο camping στη Μανή. 79 80

32

«Εάν ο τουρίστας, για να διαμορφώσει την κινητικότητα του, έχει την επιλογή μεταξύ της περιπλάνησης και της περιήγησης, της περιοδείας ή της μη περιοδείας (στην τελευταία εισάγει εφήμερους παραθερισμούς στον νομαδισμό του), ο παραθεριστής (με την εξαίρεση της εκδρομής, που εισάγει , αντιθέτως, σύντομες τουριστικές στιγμές στην εγκατάστασή του) καταλύει, διαμένει, ακινητοποιείται: μετοικίζει και κατοικοεδρεύει 84 .»

Στην Ελλάδα οι παραθεριστές και οι εκδρομείς του σαββατοκύριακου έχουν έναν ακόμη λόγο να μετακινηθούν εκτός της αναψυχής. Η εσωτερική μετανάστευση σάρωσε την ελληνική επαρχία ολόκληρο τον 20 αιώνα με το φαινόμενο της αστυφιλίας και προκάλεσε την αλματώδη διόγκωση των πληθυσμών των αστικών κέντρων και ιδιαίτερα της Αθηνάς 85 . Σήμερα η επίσκεψη στο χωριό και στο «σόι» είναι συχνός προορισμός της ελληνικής οικογένειας η οποία μόλις παρουσιαστεί η πρώτη ευκαιρία (θρησκευτικές, εθνικές εορτές) σπεύδει μαζικά να εγκαταλείψει την πρωτεύουσα δημιουργώντας συμφόρηση στα δίκτυα των εθνικών οδών και πανζουρλισμό στα μέσα μαζικής μεταφοράς.

Urbain, Jean - Didier [2000] σελ. 20 Το φαινόμενο της εσωτερικής μετανάστευσης παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την χώρα καθώς, η μετακίνηση από τα χωριά στα μεγάλα αστικά κέντρα αυξάνεται συνεχώς και αλματωδώς. Η Ελληνική εσωτερική μετανάστευση άρχισε όταν βελτιώθηκαν οι μέθοδοι και τα μέσα της καλλιέργειας που επέτρεπαν την αύξηση της αγροτικής παραγωγής με λιγότερα παραγωγικά χέρια. Όταν οι αγρότες άρχιζαν να πλεονάζουν στην ύπαιθρο, παρατηρήθηκε το φαινόμενο της εισροής και της εγκατάστασης τους στις πόλεις. Έτσι, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και έως το 1960 η μέση εσωτερική μετανάστευση ανήλθε ετησίως στα 60.000 άτομα περίπου. Το πιο χαρακτηριστικό όμως παράδειγμα «εκστασιασμού» στην χώρα, είναι η αλματώδης αύξηση των μεγάλων αστικών κέντρων και συγκεκριμένα των περιοχών της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και της Πάτρας, που αποτελεί, ειδικά για την Αθήνα, σχεδόν παγκόσμιο ρεκόρ και φτάνει σήμερα να συγκεντρώνει το 1/3 περίπου ου πληθυσμού της χώρας και πάνω από το μισό όλων των δραστηριοτήτων της πατρίδας μας. Πηγή: http://www.apodimos.com/arthra/05/May/H_SHMASIA_THS_METANASTEYSHS/index.htm Άλλοι λόγοι που οδήγησαν στην εσωτερική μετανάστευση ήταν κυρίως πολιτικοί. Στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου και μετά το τέλος του, κάπου 700.000 άτομα, περίπου το 10% του πληθυσμού, είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους στην ύπαιθρο αναζητώντας την ανωνυμία της πόλης. Οι ίδιοι λόγοι που οδήγησαν τους Έλληνες να μεταναστεύσουν στο εσωτερικό της χώρας τους οδήγησαν και στο εξωτερικό. Τα παιδιά τους κι αυτά με την σειρά τους επισκέπτονται την Ελλάδα ως τουρίστες. 84 85

33

2.2. Ο τουρίστας Ο τουρισμός είναι ταξίδι για λόγους κυρίως ψυχαγωγικούς ή ανάπαυσης. Ως λέξη περιγράφει επίσης την παροχή υπηρεσιών που παρέχουν ταξιδιωτικές εταιρείες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού καθορίζει τους τουρίστες ως ανθρώπους που «ταξιδεύουν και παραμένουν έξω από το συνηθισμένο περιβάλλον τους για όχι περισσότερο από ένα διαδοχικό έτος για αναψυχή, εργασία ή άλλους σκοπούς, που δεν σχετίζονται

με μια δραστηριότητα, η οποία ανταμείβεται στο μέρος στο οποίο βρίσκονται». Ο τουρισμός έχει γίνει η πιο δημοφιλής

παγκόσμια δραστηριότητα αναψυχής

86 .

Το 2006, υπήρξαν πάνω από 846 εκατομμύρια διεθνείς αφίξεις τουριστών

87 .

Ο τουρίστας για τον Γερμανό κοινωνιολόγο Enzensberger είναι «ο άνθρωπος ευρισκόμενος σε διακοπές που ταξιδεύει –ένα είδος ανασταλμένου επαναστάτη που, ελλείψη δυνατότητας να αλλάξει τον κόσμο, αλλάζει κόσμο. Μετουσιώνει έτσι τη στέρηση του αποκτώντας, με τον τρόπο της μίμησης (απόδραση, εξορία, προσωρινό εκτοπισμό ή επανατοπισμό, πρόσβαση σε ουτοπικές καταστάσεις

και

απεικονίσεις που συνήθως απωθούνται από την κοινωνική νόρμα». 88 οι διακοπές γίνονται αντιληπτές τις περισσότερες φορές ως μια περίοδος μεταμορφώσεων, κατά τη διάρκεια της οποίας ο καθένας μπορεί να αναπληρώσει τις ελλείψεις του και να ζήσει όπως θα ήθελε. Στα μέσα μαζικής μεταφοράς συναντάμε μονό το 4% των τουριστών που ταξιδεύουν παγκοσμίως 89 . Αυτό το μικρό ποσοστό αποτελείται κυρίως από νέους ανθρώπους, που ταξιδεύουν ανεξάρτητα από ταξιδιωτικά γραφεία και προκαθορισμένες περιηγήσεις-διαδρομές. Οι λεγόμενοι backpackers (δεν υφίσταται αντίστοιχη λέξη στα ελληνικά) ταξιδεύουν διεθνώς, με χαμηλό κόστος χρησιμοποιώντας τα μέσα μαζικής μεταφοράς, διαμένουν σε ξενώνες νεολαίας (youth hostels) και κάνουν ελεύθερο ή οργανωμένο camping 90 . Ο χρόνος που ταξιδεύουν (πάνω από 20 μέρες) έρχεται σε αντίθεση με το χρόνο που κάνει συνήθως διακοπές ένας τουρίστας. Η χρήση του σακιδίου (από εκεί άλλωστε προκύπτει και η ονομασία backpackers) και το ενδιαφέρον τους να γνωρίσουν ντόπιους ανθρώπους και να κινηθούν σε όχι

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (UNWTO) προβλέπει πως ο διεθνής τουρισμός θα συνεχίσει να αυξάνετε στο μέσο ετήσιο ποσοστό των 4 %. Μέχρι το 2020 η Ευρώπη θα παραμένει ο δημοφιλέστερος προορισμός, αλλά το μερίδιό της θα ελαττωθεί από 60% το 1995 σε 46%. Τα ταξίδια μεγάλης απόστασης θα αυξηθούν ελαφρώς γρηγορότερα από το ενδοπεριφερειακά και μέχρι το 2020 το μερίδιό τους θα αυξηθεί από 18% το 1995 σε 24%. Long-term Prospects: Tourism 2020 Vision. World Tourism (2004). 87 UNWTO Tourism Highlights, Edition 2007. World Tourism Organization (2007). Retrieved on 29-03-08. 88 Enzensberger H.M. [1965] “Une Theorie du Tourisme” 89 Εικόνα τάδε 90 τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούν κοινωνικά δίκτυα στο internet όπως το www.hospitalityclub.org και www.couchsurfer.com όπου σχηματίζουν μια διεθνή κοινότητα αλληλεγγύη και ανταλλαγής γνώσεων και εμπειριών. 86

34

και τόσο τουριστικά μέρη, τους διαφοροποιεί από τους υπόλοιπους τουρίστες. Ταξιδεύουν για να γνωρίσουν τον κόσμο και τον εαυτό τους μέσα από αυτό 91 . Όπως αναφέρει η Barbara Adkins: «οι backpackers είναι ένα ετερογενές γκρουπ το οποίο σέβεται τις διαφορές/ποικιλίες νοοτροπιών και νοημάτων που συνδέονται με τις ταξιδιωτικές τους εμπειρίες και ότι η εμπειρία του ταξιδιού τους είναι ένα είδος τελετουργίας μετάβασης από τη νιότη/εφηβεία στην ενηλικίωση και συμβαίνει χρονικά ανάμεσα στο τέλος της «επίσημης» εκπαίδευσης και της αρχής της πλήρους εργασιακής απασχόλησης» 92 . Το ταξίδι με τρένο κυριαρχεί πάντα στις επιλογές τους, αφού υπάρχουν ειδικά εισιτήρια για νέους όπως το Inter Rail

pass 93 με το οποίο μπορείς να ταξιδέψεις σε όλη την Ευρώπη ή το Balkan pass για τα Βαλκάνια.

Μετά το 2000

δημιουργήθηκαν εταιρείες με πολύ φτηνά αεροπορικά εισιτήρια (όπως η Easy jet κ.α.) διευκολύνοντας έτσι τους backpackers να αλωνίζουν τον πλανήτη.

Ταινίες όπως το before sunrise [1995] δείχνουν νέους να περιπλανιούνται, να ερωτεύονται και να βρίσκουν τον εαυτό τους μέσα σε εφήμερες περιπλανήσεις σε άγνωστες πόλεις. 92Adkins [2007] «Backpackers as a Community of Strangers: The Interaction Order of an Online Backpacker Notice Board» 93 Το πρόγραμμα ξεκίνησε το 1972 και περιοριζόταν για νέους από 21 ετών και κάτω. Κάλυπτε 21 ευρωπαϊκές χώρες και είχαν δικαίωμα σε αυτό οι κάτοικοι αυτών των χωρών. Σήμερα η εταιρία eurail ανέλαβε τη διαχείριση του inter rail pass , καταργώντας τις ζώνες [περιορίζοντας τα εισιτήρια σε διαφορετικής διαρκείας ταξίδια] κάνοντας τα προσβάσιμα σε όλες τις ηλικίες διαμορφώνοντας τις τιμές ανάλογα με την ηλικία. 91

35

2.3. Ο εργαζόμενος σε άλλη πόλη (commuter) Για τον εργαζόμενο σε άλλη πόλη δεν υπάρχει [ακόμη] ειδική λέξη στην ελληνική γλώσσα. Στην αγγλική όμως η λέξη commuter περιγράφει αυτό ακριβώς το καθεστώς εργασίας. Commuting: το να ταξιδεύει κάποιος από το σπίτι του (το οποίο βρίσκεται στα προάστια της πόλης) στο χώρο εργασίας του (συνήθως στην ίδια την πόλη ή σε άλλη) για να εργαστεί. Κατά τον 19ο αιώνα, commuters ονομάζονταν οι εργαζόμενοι που διέμεναν περίπου μια ώρα με τα πόδια μακριά από το χώρο εργασίας. Χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τους επιβάτες των τρένων όπου χρησιμοποιούσαν μειωμένο εισιτήριο (commuted fare) ενεργό για συγκεκριμένο αριθμό ημερών, εβδομάδων ή μηνών. Αυτό τους επέτρεπε να κάνουν το ίδιο ταξίδι όσο συχνά ήθελαν μέσα στο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Σήμερα ο όρος αναφέρεται σε ανθρώπους που ταξιδεύουν καθημερινά σε χωριά και πόλεις μακριά από τη δική τους για να δουλέψουν. Το commuting είναι φαινόμενο ευρέως διαδεδομένο στις αναπτυγμένες χώρες οπού η πρόσβαση στα μέσα μεταφοράς είναι εύκολη. Οι άνθρωποι μένουν μακριά από το χώρο εργασίας τους, άλλες φορές από επιλογή και άλλες από ανάγκη. Ένας άλλος σύγχρονος όρος είναι το extreme commute, το οποίο είναι το ημερήσιο ταξίδι για δουλειά όπου διαρκεί πάνω από 90 λεπτά 94 . Στην Αμερική, πάνω από το 2% των ενήλικων εργαζομένων είναι extreme commuters

95 .

Ο αριθμός τους έχει φτάσει τα 3,5 εκατομμύρια,

σχεδόν ο διπλάσιος από το 1990. Είναι η κατηγορία ταξιδιωτών που αυξάνεται γρηγορότερα στην εποχή μας. Επειδή οι περισσότεροι εργαζόμενοι ταξιδεύουν συγκεκριμένες ώρες (πρωί και απόγευμα) , δημιουργούνται ώρες αιχμής, όπου η κίνηση στους δρόμους (και τις εθνικές αρτηρίες) αλλά και στα μέσα μαζικής μεταφοράς είναι πολύ αυξημένη. Στην Ευρώπη υπάρχει άλλος ένας εργαζόμενος – ταξιδιώτης. Ο λεγόμενος frontalier. Ο frontalier είναι εργαζόμενος σε κάποια χώρα της ευρωπαϊκής ένωσης, ενώ διαμένει σε κάποια άλλη [ευρωπαϊκή χώρα]. Επιστρέφει στη χώρα διαμονής του τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα. Οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα του συζητούνται ακόμα από την Commission. To 2004 η αμερικάνικη εταιρία Μήδας έδωσε το βραβείο του μακρύτερου commute στην Αμερική σε έναν μηχανικό της Cisco Systems ο οποίος ταξίδευε 372 μίλια – 7 ώρες - κάθε μέρα πήγαινε-έλα. Paumgarten, Nick «There and Back Again, The soul of the commuter» the new Yorker , April 16, 2007 95 http://www.census.gov/Press-Release/www/releases/archives/american_community_survey_acs/004489.html United States Census Bureau News, U.S. department of commerce March 30, 2005 94

36

Οι φοιτητές-μαθητές, που σπουδάζουν σε κάποια σχολή ή πανεπιστήμιο και μένουν έξω από το campus αναφέρονται επίσης ως commuters. Ειδικά για τα ελληνικά δεδομένα, που οι νέοι συνεχίζουν να μένουν με τους γονείς τους και μετά τα 18 τους χρόνια, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ως commuters τους φοιτητές, που σπουδάζουν σε άλλη πόλη από αυτή που μένουν οι γονείς τους και κάνουν σε πολύ συχνή βάση αυτό το ταξίδι [πόλη σπουδών - πόλη γονεϊκής κατοικίας]. Διαμένουν δηλαδή και αναπτύσσουν σχέσεις σε δύο πόλεις ταυτόχρονα. Στην ίδια κατηγορία μπαίνουν και οι ακαδημαϊκοί αλλά και άλλοι εργαζόμενοι που κάνουν το ταξίδι ανάμεσα σε δύο πόλεις τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα. Ο εργαζόμενος -υπάλληλος των μέσων μεταφοράς υπάγεται σε αυτήν την κατηγορία αν και δεν ταξιδεύει για να δουλέψει αλλά δουλεύει ταξιδεύοντας. Υπάρχει άλλη μια κατηγορία εργαζομένων συνήθως επιχειρηματιών, ελεύθερων επαγγελματιών, καλλιτεχνών ή ακόμα και περιστασιακών εργατών που ταξιδεύουν σε διάφορους τόπους κάθε φορά. Ίσως θα μπορούσαν να ενταχθούν στους πλάνητες μα το δικό τους ταξίδι έχει πολύ σαφή στόχο και λόγο ύπαρξης. Ο χαρακτήρας του commuter ίσως του ταιριάζει καλύτερα ...

2.4. Ο μετανάστης Μετανάστευση είναι η γεωγραφική μετακίνηση των ανθρώπων από έναν τόπο σ’ έναν άλλο για μόνιμη ή προσωρινή εγκατάσταση, που γίνεται εκούσια ή ακούσια (αναγκαστική), με βαθύτερα αίτια (τουλάχιστον στην εκούσια), την αλλαγή του τρόπου ζωής και την αναζήτηση καλύτερης τύχης. Οι μετανάστες 96 είναι η άλλη όψη του νομίσματος της παγκοσμιοποίησης. «Αν ο τουρίστας αντιπροσωπεύει τη

Χάριν εννοιολογικής σαφήνειας, θα εισαγάγουμε στο σημείο αυτό συνοπτικά, ορισμένες διακρίσεις μεταξύ διαφορετικών κατηγοριών αλλοδαπών (εξαιρουμένων των υπηκόων της ΕΕ) οι οποίοι διαμένουν και εργάζονται σήμερα στην Ελλάδα. Μετανάστες: Υπήκοοι κρατών εκτός ΕΕ που έχουν εισέλθει νόμιμα ή παράνομα στην Ελλάδα με σκοπό την εγκατάσταση και την ανεύρεση προσωρινής ή μόνιμης εργασίας. Εθνοτικοί ΄Ελληνες: ανήκουν εν μέρει στην κατηγορία “μετανάστης” εφόσον είναι ελληνικής καταγωγής και ασπάζονται το Ορθόδοξο Χριστιανικό δόγμα. Αιτούντες άσυλο: Υπήκοοι κρατών εκτός ΕΕ που εισέρχονται στην Ελλάδα νόμιμα ή παράνομα ζητώντας να αποκτήσουν την ιδιότητα του πρόσφυγα επειδή (όπως ισχυρίζονται) φοβούνται ότι θα διωχθούν στην χώρα προέλευσής τους εξαιτίας της φυλετικής τους ταυτότητας ή πολιτικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων. Πετρονώτη, Μαρίνα-Τριανταφυλλίδου, Αννα [2003] 96

37

φαντασιακή ενσάρκωση μιας παγκόσμιας ελευθερίας της μετακινησιμότητας, ο αλήτης, ή αυτός που φαίνεται σαν αλήτης, αντιπροσωπεύει τον εντοπισμένο εφιάλτη μιας εξίσου παγκόσμιας εξαναγκασμένης περιπλάνησης»

97

Το μεταναστευτικό φαινόμενο είναι ένα γεγονός για την Ελλάδα του 21ου αιώνα. Η Ελληνική κοινωνία είναι σήμερα μια πολυπολιτισμική κοινωνία: περιέχει πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους πολιτισμικές ομάδες. Το έντονο μεταναστευτικό ρεύμα των τελευταίων χρόνων προς τη χώρα μας σηματοδοτεί μείζονες αλλαγές στην ελληνική κοινωνία οι οποίες αφορούν στη σύνθεση του πληθυσμού, την αγορά εργασίας, τις κοινωνικές στάσεις και αντιλήψεις κλπ. Η Ελλάδα από χώρα με ιστορική παράδοση μετανάστευσης έχει μετατραπεί σε χώρα υποδοχής μεταναστών. Οι μετανάστες διασχίζουν τα εθνικά σύνορα χωρίς να διαθέτουν πάντα νόμιμα πιστοποιητικά και εγκαθίστανται προσωρινά ή σε μακροχρόνια βάση στα εθνικά εδάφη. Η λέξη «σύνορα» έχει τελείως διαφορετική έννοια για τον τουρίστα, που τα διασχίζει με ευκολία και τον μετανάστη που μπορεί να χάσει τη ζωή του προσπαθώντας να τα διαβεί.

Το ταξίδι του μετανάστη, η στρατηγική της από-ταύτισης Το ταξίδι του μετανάστη είναι μια δύσκολη και επίπονη διαδικασία. Το ταξίδι του δεν είναι μια αναζήτηση του εαυτού αλλά μια προσπάθεια απώλειάς του. Στο μακρύ ταξίδι του υπάρχουν κάποιες στρατηγικές που καλείται να εφαρμόσει. Πολλοί μετανάστες για να αποφύγουν τον κίνδυνο να τους ξαναστείλουν στη χώρα προέλευσης τους, όταν φτάσουν στα ευρωπαϊκά σύνορα, καίνε τα χαρτιά τους. Ονομάζουν τους εαυτούς τους. Herraguas 98 , «πυρπολητές».Η στρατηγική της από-ταύτισης δεν είναι πρωταρχικά ζήτημα μεταβολής των στοιχείων ταυτότητας αλλά είναι ένας υλικός και ενσώματος τρόπος ύπαρξης. Ο Dimitris Papadopoulos & Vassilis Tsianosαναφέρουν: «Η στρατηγική της από-ταύτισης είναι μια εκούσια «από-ανθρωποποίηση» με την έννοια ότι σπάζει τη σχέση ανάμεσα στο όνομα και το σώμα. Ένα σώμα δίχως όνομα είναι ένα μη-ανθρώπινο ανθρώπινο ον, ένα ζώο που τρέχει. Είναι μη-ανθρώπινο επειδή σκόπιμα εγκαταλείπει το ανθρωπιστικό καθεστώς των δικαιωμάτων. Η Σύμβαση της Ύπατης Αρμοστείας των ΗΕ για τους αιτητές

97 98

Σταυρίδης, Σταυρος [2002], «Κατοίκηση και ετερότητα: πρόσφυγες και μετανάστες στην πόλη» σελ. 136 αραβική λέξη που σημαίνει: "αυτοί που καίνε"

38

ασύλου προστατεύει τα δικαιώματα των προσφύγων κατά την άφιξη, όχι όμως όταν είναι καθ' οδόν»

99 .

Η άφιξη δεν αφορά τη στιγμή της

άφιξης αλλά ολόκληρο το ταξίδι, σχεδόν μια ολόκληρη ζωή.. Όπως λένε οι πυρπολητές: «αν θέλεις να περάσεις τα σύνορα, δεν αρκεί να κάψεις τα χαρτιά σου, πρέπει να γίνεις ζώο ο ίδιος». Το γίγνεσθαι είναι ουσιώδους σημασίας για την κινητικότητα. Ο τρόπος τού να γίνεσαι ζώο είναι μία μόνο από τις επιλογές που υιοθετούν οι μετανάστες για να διεκδικήσουν την ελευθερία τους να μετακινούνται 100 . Το γίγνεσθαι είναι η εγγενής ορμή της μετανάστευσης. Οι μετανάστες δεν συνδέονται μεταξύ τους αναπαριστώντας και κοινοποιώντας τις αληθινές ατομικές τους ταυτότητες, ούτε μεταφράζοντας στους άλλους αυτό που κατέχουν ή αυτό που είναι. Πραγματοποιούν την επιθυμία τους αλλάζοντας τα σώματα, τις φωνές, τις προφορές, τις διαλέκτους, τα μαλλιά, το χρώμα, το ύψος, το φύλο, την ηλικία, τις βιογραφίες τους.. Κάθε γίγνεσθαι είναι μετασχηματισμός μιας πολλαπλότητας σε μία άλλη, γράφουν οι Ντελέζ και Γκουαταρί· κάθε γίγνεσθαι ριζοσπαστικοποιεί την επιθυμία και δημιουργεί νέες ατομικεύσεις, νέες διαθέσεις, νέες διαφοροποιήσεις. Το γίγνεσθαι είναι περιπλάνηση. Όμως το τέλος όλων των γίγνεσθαι δεν είναι η άνθιση της ποικιλίας και της διαφοράς, αλλά η εξαφάνισή της. «Το εμμενές τέλος όλων των γίγνεσθαι είναι να γίνεσαι ανεπαίσθητος, να γίνεσαι ο καθένας - το κάθε τι, παύοντας να χρησιμοποιείς ονόματα για να περιγράψεις αυτό που υπερβαίνει τη στιγμή» 101 .

Τουρίστας VS μετανάστης Σε έναν αεικίνητο κόσμο, η μόνη αποδεκτή, ανθρώπινη μορφή αέναης κίνησης είναι ο τουρισμός. Οι μετανάστες 102 είναι ταξιδιώτες που τους έχει αφαιρεθεί το δικαίωμα να γίνουν τουρίστες. «Για τους κατοίκους του «πρώτου κόσμου» –του ολοένα και περισσότερο κοσμοπολίτικου, «υπερ-εδαφικού» κόσμου των παγκόσμιων επιχειρηματιών, των παγκοσμίων μάνατζερ της κουλτούρας ή της παγκόσμιας ακαδημαϊκής κοινότητας, τα εθνικά σύνορα ισοπεδώνονται, αφού καταργούνται για τα παγκόσμια εμπορεύματα, τα κεφάλαια και τη ροή του χρήματος. Για τους κατοίκους του «τρίτου κόσμου», οι

Dimitris Papadopoulos & Vassilis Tsianos, «The Autonomy of Migration: The Animals of Undocumented Mobility», υπό δημοσίευση στο: Hickey-Moody, Anna, & Malins, Peta (Eds.) (2007), Deleuzian Encounters. Studies in Contemporary Social Issues. Basingstoke: Palgrave Macmillan. Μετάφραση: Άκης Γαβριηλίδης στο http://www.lathra.gr/content/view/197/36/ 100 Ο.π. 101 Το να γίνεσαι δυσδιάκριτος, απρόσωπος, αδιόρατος είναι το καθολικό πολιτικό πρόταγμα των Ντελέζ και Γκουαταρί (ο.π.). 102 περιπλανώμενοι αλήτες, όπως τους αναφέρει ο Σταυρίδης μεταφράζοντας τον Bauman (vagabond). 99

39

τοίχοι που είναι χτισμένοι από τους μεταναστευτικούς ελέγχους, τους νόμους για τη διαμονή και την πολιτική για τους «καθαρούς δρόμους» και τη «μηδενική ανοχή» γίνονται ψηλότεροι. Οι τάφροι που τους χωρίζουν από τους τόπους των επιθυμιών τους και της ονειρεμένης λύτρωσης βαθαίνουν, ενώ όλες οι γέφυρες, στην πρώτη προσπάθεια διάβασής τους, αποδεικνύονται κινητές. Οι πρώτοι ταξιδεύουν κατά το δοκούν, απολαμβάνουν το ταξίδι τους (ειδικά αν ταξιδεύουν πρώτη θέση ή με το ιδιωτικό του αεροσκάφος), δελεάζονται ή δωροδοκούνται, προκειμένου να ταξιδέψουνε και όταν το κάνουν, γίνονται δεκτοί με χαμόγελα και ανοικτές αγκάλες. Οι άλλοι ταξιδεύουν λαθραία, συχνά παράνομα, πληρώνοντας μερικές φορές περισσότερα για το υπερπλήρες κατάστρωμα ενός σκυλοπνίχτη απ’ ότι πληρώνουν άλλοι για τις φανταχτερές πολυτέλειες της business class, δέχονται τα βλοσυρά βλέμματα των άλλων και αν σταθούν άτυχοι, κατα την άφιξή τους συλλαμβάνονται και απελαύνονται πάραυτα.» 103 . Οι τουρίστες μένουν σε έναν τόπο ή μετακινούνται σύμφωνα με τις επιθυμίες τους. Φεύγουν από ένα μέρος όταν νέες ευκαιρίες τους καλούν σε άλλα μέρη. Οι περιπλανώμενοι αλήτες γνωρίζουν ότι δεν μπορούν να μείνουν σε ένα μέρος για πολύ, όσο κι αν το επιθυμούν, αφού, όπου και να σταματήσουν είναι απίθανο να τους δεχτούν με χαρά. «Οι τουρίστες μετακινούνται επειδή βρίσκουν τον κόσμο στα όρια της (παγκόσμιας) εμβέλειάς τους, ακαταμάχητα ελκυστικό – οι περιπλανώμενοι αλήτες μετακινούνται επειδή βρίσκουν τον κόσμο, στα όρια της (τοπικής) εμβέλειάς τους ανυπόφορα αφιλόξενο».

104

Οι τουρίστες ταξιδεύουν επειδή το θέλουν. Οι περιπλανώμενοι αλήτες επειδή δεν έχουν

καμία άλλη ανεκτή επιλογή.

2.5. Ο πλάνητας «Ελευθερία δεν σημαίνει μονάχα να φεύγεις αλλά να μην ξέρεις, να μη θέλεις να ξέρεις που πηγαίνεις» 105 Bauman [2004], σελ.126 Σταυρίδης, Σταυρός [2002], «Κατοίκηση και ετερότητα: πρόσφυγες και μετανάστες στην πόλη» σελ. 131 105 Brincour Andre «Η εποχή μιας περιπλάνησης», από το εισαγωγικό κείμενο στο Στο Δρόμο του Jack Kerouac 103 104

40

Η περιπλάνηση ήταν κάποτε ο βασικός στόχος των ταξιδιωτών οι οποίοι έβαζαν το δισάκι τους στον ώμο και ξεκινούσαν για μια νέα περιπέτεια. Δίχως να ξέρουν πού πάνε και πώς θα φτάσουν εκεί. Χωρίς να γνωρίζουν την ημερομηνία επιστροφής τους, αν υπήρχε τέτοια, ο ταξιδιώτης του χθες ήταν τυχοδιώκτης. Σήμερα τη θέση αυτού έχει πάρει μια πιο ορθολογική θεώρηση. Ο χώρος μετριέται ως απόσταση, η απόσταση ως χρόνος και ο χρόνος ως χρήμα. Όπως αναφέρει και ο Henri Lefebvre, «μια από τις κύριες πλευρές του καπιταλισμού είναι να μετατρέπει το χώρο σε χρόνο μέσω του χρήματος.» 106 Παρόλα αυτά υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που περιπλανιούνται χωρίς προορισμό ή με έναν αρκετά ασαφή στόχο, ο οποίος χρησιμεύει συνήθως απλώς ως δικαιολογία για περιπλάνηση. Η γενιά των μπιτ και το βιβλίο On the road του Jack Kerouac μιλάει για μια τέτοια ομάδα νέων ταξιδιωτών που ξεκινούν από τη Νέα Υόρκη με στόχο να φτάσουν San Francisco διασχίζοντας την αχανή Αμερικάνικη ενδοχώρα. Ο πλάνητας είναι ο μόνος πραγματικά ελεύθερος ταξιδιώτης, απογυμνωμένος από τα καθωσπρέπει αστικά πρότυπα, ο μόνος που μπορεί να βιώσει το ταξίδι σαν μυσταγωγία και να έρθει σε επαφή με το άλλο-ξένο, ίσως έναν άλλον εαυτό 107 .

Traganou, Jilly [2004] σελ.59 Στην ταινία Εxils [2004] ένα ζευγάρι νεαρών γάλλων με καταγωγή από το Αλγέρι αποφασίζουν να «περπατήσουν» ως εκεί κάνοντας την αντίθετη διαδρομή από τα μεταναστευτικά ρεύματα που έρχονται από την Αφρική. Έρχονται σε επαφή και συμβιώνουν με τους μετανάστες αλλά και με αυτούς που έμειναν πίσω στα πάτρια εδάφη. Αναζητούν την χαμένη ταυτότητα τους που βρίσκετε κάπου ανάμεσα από αυτήν την διπλή εξορία. Την εξορία της μητρόπολης (Παρίσι) και την εξορία του εγκαταλελειμμένου στην τύχη του «τρίτου κόσμου».

106 107

41

3. Η διαδρομή Αθήνα ↔ Πάτρα Οι χώροι του ταξιδιού που μας ενδιαφέρουν σε αυτή την εργασία είναι οι χώροι που συναντάμε και βιώνουμε κατά τη διαδρομή Αθήνα ↔ Πάτρα . Το τρένο, το λεωφορείο, το δίκτυο που τα υποστηρίζει έτσι ώστε ένα ταξίδι να είναι δυνατό, όπως και οι ενδιάμεσες στάσεις, σταθμοί μετεπιβίβασης που συναντάμε στη διάρκεια του. Μα πριν από το σχεδιασμό των ίδιων των μέσων πρέπει να δώσουμε την πρέπουσα σημασία και στην ίδια την διαδρομή και την σημασία της στον παγκόσμιο και τοπικό χάρτη.

3.1. Η διαδρομή Κάθε δρόμος έχει την σημασία του. Ενώνει δύο σημεία στο χάρτη (και στον πραγματικό χώρο) ή είναι μέρος μιας άλλης ευρύτερης διαδρομής. Αυτά τα στοιχεία του προσδίδουν χαρακτηριστικά σε σχέση με το πόσο πολυσύχναστος είναι και ποιούς μεταφέρει. Για να μιλήσουμε για την διαδρομή Αθήνα – Πάτρα πρέπει να αναφέρουμε κάποια στοιχεία των δύο πόλεων- σημείων που ορίζουν την κινητικότητα αυτής της διαδρομής αλλά και τη σημασία της σαν πέρασμα σε εγχώριο και διεθνές επίπεδο.

42

3.1.1. Οι δύο πόλεις Η Αθήνα, πρωτεύουσα της Ελλάδας, συγκεντρώνει μεγάλο ποσοστό των εμπορικών, οικονομικών, διοικητικών, πολιτιστικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων της χώρας. Πάνω από το 1/3 του πληθυσμού της χώρας (3.361.806 άτομα σύμφωνα με την απογραφή του 2001) κατοικεί εδώ. Τα πανεπιστήμια της Αθήνας συγκεντρώνουν 90.245

108

προπτυχιακούς (ενεργούς) φοιτητές, 28.566 μεταπτυχιακούς και άλλους 30.000

σπουδαστές τα ΤΕΙ Αθήνας. Έχει διεθνές αερολιμένα (σε αντίθεση με την Πάτρα 109 που δεν έχει) και άμεση πρόσβαση στο λιμάνι του Πειραιά. Ο Πειραιάς είναι το μεγαλύτερο λιμάνι της Ευρώπης και ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο στην επιβατική κίνηση. Εξυπηρετεί περίπου 20 εκατ. επιβάτες ετησίως. Η Πάτρα βρίσκεται 216 χιλιόμετρα δυτικά της Αθήνας στα βορειοδυτικά παράλια της Πελοποννήσου, στους πρόποδες του Παναχαϊκού όρους και βρέχεται από τον Πατραϊκό κόλπο, ο οποίος στην ουσία είναι μια εγκόλπωση του Ιονίου πελάγους. Η Πάτρα είναι η τρίτη σε μέγεθος πόλη της Ελλάδας, πρωτεύουσα του Νομού Αχαΐας, της περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας και το μεγαλύτερο αστικό κέντρο και λιμένας της Πελοποννήσου. Το ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα της Πάτρας έχει μόνιμο πληθυσμό 190.843 κατοίκους (απογραφή 2001). Αποκαλείται Πύλη της Ελλάδας προς τη Δύση, καθώς είναι διεθνές εμπορικό κέντρο, μεγάλο λιμάνι και κομβικό σημείο για το εμπόριο και την επικοινωνία με την Ιταλία και την Ευρωπαϊκή Δύση μέσω αμιγώς κοινοτικού εδάφους, καθώς και με τα Ιόνια νησιά. Το Λιμάνι συγκεντρώνει τη μισή περίπου από τη συνολική επιβατική κίνηση εξωτερικού ολόκληρης της χώρας που διακινείται με πλοία (1.264.274 επιβάτες το 2006) 110 . Η πόλη διαθέτει Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (ΑΕΙ) και ένα Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (ΤΕΙ) 111 . Η εθνική οδός Αθηνών-Πατρών είναι μέρος του βασικού δικτύου εθνικών οδών της Ελλάδας (ΠΑΘΕ). Η γέφυρα Ρίου-Αντίρριου συνδέει την Πελοπόννησο με την Στερεά Ελλάδα. Η πρόσβαση στην βορειοδυτική μεριά της χώρας (Δυτική Στερεά, Ήπειρος) από την Αττική γίνεται μέσω

Πηγή: ΥΠΕΠΘ, Διεύθυνση Μελετών Στατιστικής και Οργάνωσης Το αεροδρόμιο του Αράξου είναι μόνο στρατιωτικό. 110 http://www.patrasport.gr 111 Το πανεπιστήμιο της Πάτρας είναι το τρίτο πανεπιστήμιο της χώρας από άποψη φοιτητικού δυναμικού, διδακτικού, διοικητικού και λοιπού προσωπικού, αριθμού Τμημάτων (22 τμήματα) και απονεμομένων τίτλων σπουδών. Σε αυτό φοιτούν σήμερα 21.200 προπτυχιακοί φοιτητές και 3.260 μεταπτυχιακοί φοιτητές. Τα μέλη του διδακτικού και εκπαιδευτικού προσωπικού (ΔΕΠ) ανέρχονται σε 754, ενώ τα μέλη του εκπαιδευτικού εν γένει προσωπικού (ΕΕΔΙΠ, ΕΔΙΠ) σε 71. Στο ΤΕΙ Πάτρας λειτουργούν 14 τμήματα και φοιτούν περίπου 20,000 φοιτητές και μόνιμο εκπαιδευτικό προσωπικό 152 άτομα. 108 109

43

της εθνικής οδού Αθηνών Πατρών (δεν υπάρχει πλέον τρένο σε αυτή την πλευρά της Ελλάδας) αφού το δίκτυο δρόμων διαμέσου της Στερεάς δεν είναι ανεπτυγμένο. Ανάλογης σπουδαιότητας είναι ο σιδηροδρομικός άξονας Αθήνα ↔ Πάτρα, ο οποίος διέρχεται από τις παραγωγικές περιοχές της βόρειας Πελοποννήσου, συνδέει την πρωτεύουσα με την Πάτρα και την δυτική Πελοπόννησο

112

και το λιμάνι.

3.1.2. Κινητικότητα προσώπων Όλοι οι παραπάνω παράγοντες δημιουργούν μεγάλες ροές προσώπων και εμπορευμάτων κατά μήκος της διαδρομής Αθηνών-Πατρών. Μεγάλοι αριθμοί φοιτητών και ακαδημαϊκών μετακινούνται σε εβδομαδιαία βάση προς αλλά και από την Πάτρα. Άτομα που πηγαίνουν συχνά στην Αθήνα για κάποια δουλειά ή πολιτιστικό δρώμενο. Εργαζόμενοι που δουλεύουν εκτός της πόλης κατοικίας τους [ο προαστιακός σιδηρόδρομος Αθήνα-Κιάτο έχει ωθήσει πολλούς Αθηναίους να μετακομίσουν προς την Ελευσίνα, όπου βρίσκουν και πιο φτηνή κατοικία, ή να πιάσουν δουλεία στην Κόρινθο κ.ά.].

Μετανάστες που διαμένουν στην Αθήνα και μεταφέρονται σε

πόλεις της επαρχίας για να

πουλήσουν την πραμάτεια τους. Έμποροι που κανονίζουν τις παραγγελίες-μεταφορές των εμπορευμάτων τους. Εκδρομείς που επισκέπτονται τα χωριά τους και την οικογένεια τους. Το καλοκαίρι εντοπίζεται έντονη κινητικότητα προς το λιμάνι της Πάτρας με προορισμό τα Ιόνια νησιά και την Ιταλία. Τουρίστες που χρησιμοποιούν τα μέσα δημόσιας μεταφοράς καταφθάνουν από Ιταλία στο λιμάνι της Πάτρας. Οι κάτοχοι κάρτας inter rail περνούν αναγκαστικά από εδώ αφού το δίκτυο των τρένων τους το επιτρέπει και τους συνδέει άμεσα με την Ιταλία οπού συνεχίζουν το ταξίδι τους και αντίστροφα. Ένας ακόμη λόγος έλξης των τουριστών είναι η εγγύτητα της Πάτρας με την αρχαία Ολυμπία, έναν διάσημο αρχαιολογικό προορισμό διεθνώς. Για κάποιους η Πάτρα είναι σταθμός, για κάποιους άλλους πέρασμα [κόμβος] και για κάποιους τρίτους όριο.

112 Η γραμμή Κόρινθος-Άργος-Ναύπλιο και Άργος-Τρίπολη-Ζευγολατιό είναι κλειστή από τον Ιανουάριο του 2005 λόγω ευρείας ανακαίνισης της μετρικής γραμμής. Το τμήμα έως Τρίπολη θα επαναλειτουργήσει μέσα στο καλοκαίρι – φθινόπωρο 2008. Το τμήμα Τρίπολη-Ζευγολατιό αναμένεται να παραδοθεί ως την Άνοιξη του 2009.

44

Η ομάδα «ταξιδιωτών» για τους οποίους η Πάτρα είναι όριο, είναι αυτή των Αφγανών προσφύγων. Η ιδιαιτερότητα αυτής της ομάδας βρίσκεται στο ότι δεν ενδιαφέρεται να παραμείνει στην ελληνική επικράτεια αλλά φτάνει στο λιμάνι της Πάτρας 113 μόνο και μόνο για να επιβιβαστεί λαθραία στα πλοία για Ιταλία. Το ταξίδι τους ξεκινά από το εμπόλεμο Αφγανιστάν από όπου αναγκάζονται να φύγουν είτε λόγω τον πολιτικών τους φρονημάτων, είτε επειδή κινδυνεύουν καθημερινά από το φονταμεταλιστικό καθεστώς των Ταλιμπάν και των νατοϊκών στρατιωτικών δυνάμεων. Ονειρευόμενοι μια καλύτερη ζωή στην καπιταλιστική δύση ξεκινούν το ταξίδι τους 114 . Το ταξίδι μέσα στην Ελλάδα, αφού έχουν περάσει τα σύνορα, είναι για αυτούς ίσως το πιο εύκολο κομμάτι της διαδρομής αφού επιβιβάζονται συνήθως στα βραδινά τρένα βγάζοντας ένα απλό εισιτήριο. 115 Βρίσκονται έτσι ένα μικρό βήμα πιο κοντά στον προορισμό τους, στην «πύλη προς τη δύση». Εκεί το όριο-σύνορο του λιμανιού ορθώνεται εμπρός τους 116 .

Το λιμάνι της Πάτρας ήταν πάντα κέντρο εξαγωγής μεταναστών και προσφύγων. Στα τέλη του 19ου αιώνα το 1,3% των Αχαιών μετανάστευε ετησίως στην Αμερική, όπως και μετανάστες που κατέφθαναν από άλλα μέρη της Ελλάδας, της Τουρκίας, Αλβανίας, Βουλγαρίας και μέσης ανατολής. Πηγή: Κοκκοβιάς, Κώστας [2002] 114 Διασχίζουν το Ιράν και την Τουρκία με κίνδυνο να τους συλλάβουν και να τους απελάσουν ή να σκοτωθούν από συνοριοφύλακες. Στην Τουρκία στοιβάζονται σε πλοία και διασχίζουν το Αιγαίο είτε περνώντας κατευθείαν στην Ιταλία είτε σε κάποιο ελληνικό νησί. Κάποιοι άλλοι περνούν τα σύνορα με τα πόδια μέσα από τα ναρκοπέδια του Έβρου. 115 Αυτό ίσχυε μέχρι πρότινος,. μετα απο την επιχείρηση-σκούπα του Φεβρουάριο το “φύλλο πορείας” που τους δίνει η αστυνομία και είναι γραμμένο μόνο στα ελληνικά, λέει ότι έχουν ένα μήνα για να φύγουν από την Ελλάδα και ότι απαγορεύεται να πάνε στην Αχαΐα, όπου βρίσκεται η Πάτρα, πόλη απ’ όπου φεύγουν πλοία από την Ελλάδα. 116 Οι Αφγανοί πηδούν καθημερινά τα κάγκελα του λιμανιού και προσπαθούν να κρυφτούν μέσα και κάτω από φορτηγά και νταλίκες που επιβιβάζονται στα πλοία για Ιταλία116. Κάποιες φορές πληρώνοντας τους ίδιους τους οδηγούς υπέρογκα ποσά και άλλες φορές τελείως λαθραία αλλά πάντα με τον κίνδυνο να τους συλλάβουν, να πέσουν θύματα ξυλοδαρμού ή και να σκοτωθούν. 113

45

46

3.2. Τα μέσα της κίνησης Υπάρχουν δύο τρόποι που μπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει για να κάνει τη διαδρομή Αθήνα-Πάτρα με δημόσια συγκοινωνία: το σιδηροδρομικό δίκτυο ΟΣΕ και το υπεραστικό λεωφορείο ΚΤΕΛ. Για να προσεγγίσει κάποιος την πόλη της Πάτρας μέσω του δικτύου ΟΣΕ επιβιβάζεται διαδοχικά σε δύο διαφορετικές γραμμές, την γραμμή του προαστιακού και την παλαιά γραμμή Πελοποννήσου 117 . Η νέα γραμμή του προαστιακού σιδηρόδρομου έχει εύρος γραμμής 1,435 μ. και τα δρομολόγια εκτελούνται με την αυτοκινητάμαξα χαμηλού δαπέδου τύπου RAIL-BUS και κάποιες φορές με Δίδυμη ντιζελοκίνητη αυτοκινητάμαξα μεσαίων αποστάσεων τύπου ΜΑΝ2000 118 . Υπάρχουν δύο δρομολόγια με διαφορετικές αφετηρίες τα οποία ενώνονται στο ύψος του σταθμού Λιοσίων. Το ένα ξεκινά από το διεθνή αερολιμένα Αθηνών (κεντρικό σταθμός Νεραντζιώτισσα) και το άλλο από τον Πειραιά (κεντρικός σταθμός, σταθμός Αθηνών-πρώιν Λαρίσης). Και τα δύο δρομολόγια τερματίζουν στον σταθμό του Κιάτου όπου υπάρχει ανταπόκριση με τη μετρική γραμμή Πελοποννήσου. Επί της γραμμής Πελοποννήσου εκτελούνται, επίσης, δύο διαφορετικά δρομολόγια, το γρήγορο δρομολόγιο Icity 119 όπου κάνει στάσεις μόνο σε κεντρικούς σταθμούς της διαδρομής Αθήνα – Πάτρα και η ταχεία 120 που εξυπηρετεί όλους τους σταθμούς της γραμμής. Την υπεραστική μετακίνηση με λεωφορεία στην Ελλάδα έχει αναλάβει η εταιρία ΚΤΕΛ Α.Ε και συγκεκριμένα στη Πάτρα τα ΚΤΕΛ Αχαΐας. Τα λεωφορεία ξεκινούν από τον σταθμό υπεραστικών λεωφορείων Κηφισού και κινούνται μέσω του εθνικού οδικού δικτύου. Αρχικά επί του αυτοκινητόδρομου Αθηνών-Κορίνθου (Ε-94) και έπειτα επί της εθνικής οδού Κορίνθου-Πατρών (Ε-65). Στη διαδρομή Αθήνα – Πάτρα εκτελούν τρία δρομολόγια από τον σταθμό του Κηφισού ως τον κεντρικό υπεραστικό σταθμό της Πάτρας. Αυτά είναι: α. το απλό (ταχύ) δρομολόγιο όπου κάνει στάση στο σταθμό ΚΤΕΛ Κορινθίας για λίγα λεπτά β. το ταχύ μέσω Αίγιου, μόνο επιβίβαση – αποβίβαση επιβατών και γ. υπερταχύ δρομολόγιο (Express) που δεν πραγματοποιεί καμία ενδιάμεση στάση 121 .

Τα μέσα της κίνησης (υλικό κίνησης) και οι διάδρομοι κίνησης όλων των τρόπων συγκοινωνίας αναλύονται εκτενώς στο παράρτημα 1, σελ. 98-111 Βλέπε σχέδια και χαρακτηριστικά στο παράρτημα 1, σελ. 106-107 119 Εκτελείται με τους τρίδυμους συρμούς υψηλών ανέσεων τύπου INTERCITY MAN, βλέπε παράρτημα σελ.103 120 Εκτελείται με τις Δίδυμες αυτοκινητάμαξες μικρών αποστάσεων, μετρικής γραμμής τύπου ΜΑΝ και την Αυτοκινητάμαξα χαμηλού δαπέδου τύπου RAIL-BUS μετρικής γραμμής, παράρτημα σελ.101-102 121 Περισσότερες πληροφορίες και σχέδια στο παράρτημα, σελ.110 117 118

47

48

4. Παρατηρήσεις επάνω στη διαδρομή Αθήνα ↔ Πάτρα Η διαδρομή Αθήνα – Πάτρα είναι μια διαδρομή που κάνω συχνά ως φοιτήτρια του πανεπιστημίου Πατρών και Αθηναία, χρησιμοποιώντας τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Προσέγγισα έτσι το θέμα μου, μέσω της δικής μου εμπειρίας, συλλέγοντας παρατηρήσεις στο τρένο και υπεραστικό λεωφορείο (ΚΤΕΛ) αλλά και παίρνοντας συνεντεύξεις σε συνταξιδιώτες μου. Στον τόπο του υπεραστικού δεν υπάρχει ομοιογένεια, δεν κατοικείται από μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα και δεν μπορεί να χαρακτηριστεί από μια τέτοια. Χρησιμοποιείται, όμως, από πολλές, όπως περιγράψαμε στα παραπάνω κεφάλαια. Ο τόπος του υπεραστικού είναι ένας δημόσιος χώρος, που η ίδια του η τοπικότητα είναι ρευστή αφού ο ταξιδιώτης βρισκόμενος μέσα στο μέσο μεταφοράς μετακινείται και μπορεί να βρεθεί μέσα σε λίγες ώρες από την μεγαλύτερη μητρόπολη στο πιο μικρό χωριό. Για να μπορέσουμε να αντλήσουμε πληροφορίες για αυτό το χώρο πρέπει να ασχοληθούμε με τα χαρακτηριστικά που του προσδίδουν: Α. Ο σχεδιασμός του μέσου, εξωτερικά και εσωτερικά, δηλαδή ο σχεδιασμός του οχήματος και το δίκτυο υποστήριξής του, αλλά και το προσωπικό και οι κανόνες λειτουργίας του. Β. Οι ταξιδιώτες, που το κατοικούν εφήμερα και που ενδεχομένως το βιώνουν κάθε φορά διαφορετικά. Οι παρατηρήσεις μου εντοπίζονται στον βιωμένο χώρο του υπεραστικού, δηλαδή, στο πως το περιβάλλον του συρμού και του λεωφορείου, καθώς και οι τόποι που διέρχεται σε κίνηση και στάση επηρεάζουν τον επιβάτη-ταξιδιώτη. Με άξονα τις συνεντεύξεις και προσωπικές παρατηρήσεις προσπαθώ να αποσαφηνίσω πως μπορεί αυτός ο κοινός χώρος του ταξιδιού να επηρεάζει και να βιώνεται από τους επιβάτες του. Το δείγμα των συνεντεύξεων είναι αρκετά ευρύ αφού ήθελα να συζητήσω με πολλούς ανθρώπους διαφορετικής ηλικίας, εθνικότητας, κοινωνικής και οικονομικής τάξης. Δεν αποσκοπώ με αυτό να δώσω μια έγκυρη κοινωνιολογική έρευνα, τεκμηριωμένη στατιστικά, αλλά μια αίσθηση του πόσο διαφορετικά μπορεί να βιώνεται το ταξίδι από τον καθένα από εμάς, ανάλογα με τους λόγους για τους οποίους ταξιδεύει.

49

4.1. Ο βιωμένος χώρος Συμπεριφορά και χώρος «Στην έρευνα που αφορά την «συμπεριφορά του χώρου» η αντικειμενική διάταξη του χώρου θεωρείται όχι μόνο ως το υπόβαθρο της περιβαλλοντικής συμπεριφοράς αλλά επίσης ως μια έκφραση των χρήσεων που κάνουν οι άνθρωποι στο χώρο. Σε αυτήν την περίπτωση , η προσοχή στρέφεται προς τις σύνθετες λειτουργίες που μπορούν να έχουν οι συμπεριφορές του χώρου στην σχέση ανάμεσα σε άτομα και περιβάλλοντα. Τα ερωτήματα τίθενται κυρίως όσων αφορά τις λειτουργίες που η διάσταση του χώρου μπορεί να πραγματώσει με τον ορισμό θέσεων σχετικής εγγύησης/απόστασης ανάμεσα στα άτομα και στα είδη των μηνυμάτων που στέλνονται στον περιβάλλοντα κοινωνικό χώρο μέσα από τον ορισμό των γεωγραφικών ορίων του χώρου» 122 . Για να καταλάβουμε το πως αντιλαμβάνεται και βιώνει αυτή την υπεραστική διαδρομή ο κάθε επιβάτης πρέπει να εντοπίσουμε τι είναι αυτά που τον επηρεάζουν και σχετίζονται με τον περιβάλλοντα, σχεδιασμένο ή όχι, χώρο και τους κανόνες του.

4.1.1. Η Εσωτερική διάταξη του μέσου.

Ο προσωπικός χώρος Οι περιβαλλοντικοί ψυχολόγοι, επικεντρώνοντας την προσοχή στο χώρο που άμεσα περιβάλει το άτομο, διατύπωσαν τον πρώτο χαρακτηρισμό που μπορεί να λάβει η ανθρώπινη συμπεριφορά σε σχέση με τη διάσταση του περιβάλλοντος χώρου. Σύμφωνα με τον Sommer, αυτή η περιοχή έχει «αόρατα όρια που περιβάλλουν το σώμα του ατόμου, μέσα στα οποία δεν μπορούν να εισέλθουν εισβολείς».

122

Κοσμόπουλος [2000], σελ. 17

50

Την ορίζει ως «προσωπικό χώρο» 123 . Αυτός ο όρος εμπλέκεται στη μελέτη των μοντέλων συμπεριφοράς, που υιοθετούν οι άνθρωποι προκειμένου να προσδιορίσουν τα όρια του χώρου που διατηρούν στις επαφές με άλλους, ρυθμίζοντας την απόσταση που τους χωρίζει.

Ο προσωπικός χώρος στο λεωφορείο ΚΤΕΛ Ο προσωπικός χώρος (θέση) που μας αρμόζει στο υπεραστικό λεωφορείο είναι ελάχιστος. Έχει πλάτος 70 με 80 cm και μήκος λιγότερο από 50 cm (συνήθως 45cm). Οι θέσεις έχουν όλες κοινό προσανατολισμό και κοιτούν προς τα εμπρός. Είναι χωρισμένες σε δύο δυάδες και ανάμεσά τους περνά ο διάδρομος κίνησης των επιβατών(40-45 cm) εκτός από τις τελευταίες πέντε θέσεις στο τέλος του οχήματος (γαλαρία) που είναι όλες μαζί σε παράταξη. Αυτό προκαλεί δυο προβλήματα όσον αφορά την άνεση και κοινωνικοποίηση του ατόμου. Πρώτον, ο ταξιδιώτης έχει ελάχιστο χώρο να εκφράσει τον εαυτό του με τη γλώσσα του σώματος (μη λεκτική επικοινωνία), ελάχιστη οπτική επαφή με τους συνεπιβάτες του, μικρή ευχέρεια κινήσεων που παίζουν σημαντικό ρόλο στο πως τον «αντιλαμβάνονται» οι γύρω του. Το ότι ταξιδεύει χωρίς τις αποσκευές του είναι άλλο ένα μείον στο πώς τον «κατατάσσουν» οι άλλοι αφού ελάχιστα μπορεί να οικειοποιηθεί το χώρο που του παραχωρείται (αυτός περιορίζεται στο ό,τι έχει στην αγκαλιά του, στο διχτάκι του και ό,τι έχει ανάμεσα στα πόδια) και να παρουσιάσει τον εαυτό του.

123

Κοσμόπουλος [2000], σελ. 19

51

Επίσης η απόσταση από τους γύρω συνεπιβάτες του είναι ελάχιστη με αποτέλεσμα να νιώθει ότι εισβάλουν στον προσωπικό του χώρο και τηρεί στάση αμυντική

124 .

Η θερμότητα του σώματος του διπλανού επιβάτη ή το ελάχιστο άγγιγμα στο πόδι, το γεγονός ότι η «μπροστινή» 125

(η επιβάτης που κάθεται στη μπροστινή θέση) έχει γείρει το κάθισμά της και έχει περιορίσει ακόμα περισσότερο τον χώρο και ο «πίσω» τον πιέζει με το γόνατο του στην σπονδυλική του στήλη πιο πολύ στρεσάρουν τον ταξιδιώτη παρά τον βοηθούν να χαλαρώσει να απολαύσει το ταξίδι και ίσως να κοινωνικοποιηθεί. Στο ΚΤΕΛ δεν διευκολύνεται η οπτική επαφή μεταξύ των συνεπιβατών. Τα καθίσματα είναι σχεδιασμένα για να κοιτούν μόνο έξω και μπροστά στην ευθεία του καθίσματος. οποιαδήποτε άλλη κίνηση, προσπάθεια για οπτική επικοινωνία,

θεωρείται μη φυσιολογική και προκαλεί

δυσφορία στους υπόλοιπους επιβάτες. Ακόμα και οι επιβάτες που κάθονται μαζί στις δυάδες, αν

δεν είναι φίλοι και ταξιδεύουν μαζί,

προτιμάται να μην έχουν ιδιαίτερη οπτική επαφή , χρησιμοποιώντας περισσότερο την περιφερειακή τους όραση 126 , αλλά να έχουν μια άτυπη εφήμερη επικοινωνία όπως περιγράφει στην προξεμική ο Ε.Τ.Hall

127 .

Το βλέμμα δεν μπορεί να πέσει τυχαία πάνω σε οποιονδήποτε άλλο

συνταξιδιώτη ακριβώς λόγω του σχεδιασμού του χώρου. Τι θα γινόταν αν κάποιος σηκωνόταν ξαφνικά και κοιτούσε τον «από-πίσω» του;

Ο δημόσιος (κοινόχρηστος) χώρος στο λεωφορείο ΚΤΕΛ Τα ΚΤΕΛ δεν είναι ακριβώς αυτό που θα λέγαμε δημόσια συγκοινωνία· κάθε οδηγός είναι ιδιοκτήτης του λεωφορείου του ή το νοικιάζει. Στο πλαίσιο αυτό δημιουργείται στο χώρο του οχήματος ένα ιδιότυπο ιδιοκτησιακό καθεστώς. Δεν ταξιδεύεις με ένα δημόσιο μέσο, αλλά

Αναλύοντας τύπους συμπεριφοράς χώρου , οι μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι τείνουν να διατηρούν μεγαλύτερη απόσταση τόσο όταν ο φυσικός χώρος του περιβάλλοντος είναι πολύ στενός. Κοσμόπουλος [2000], σελ. 19 125 η επιβάτης που κάθεται στη μπροστινή θέση. Λέξη που χρησιμοποιείται στην argo όταν άνθρωποι κάθονται σε παράταξη ο ένας πίσω από των άλλων. 126 Proximics: οπτικός κώδικας 127 Ο E.T.Hall στο βιβλίο του the proximics [1963] χρησιμοποιεί τους όρους sociopetal και sociofugal για να διακρίνει περιβάλλοντα στα οποία η διαρρύθμιση της επίπλωσης, εν προκείμενo η τοποθέτηση των καθισμάτων, παρέχει ή δεν παρέχει στα άτομα ευκαιρίες για διαπροσωπική επαφή. Ο άξονας ώμο με ώμο [βλέπε εικόνα SFP axis, στάση 4) είναι αυτός που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι όταν παρακολουθούν κάτι ή μιλούν για κάτι έξω από τον εαυτό τους χωρίς απαραίτητα να έχουν κάποια σχέση μεταξύ τους. Είναι ο άξονας μιας άτυπης εφήμερης επικοινωνίας. 124

52

αυτοκίνητο κάποιου που το έχει θέση υπό όρους στην διάθεση του κοινού 128 . Έτσι η συνθήκη της μετακίνησης ορίζει σχέσεις εξουσίας 129 εντός του οχήματος(ιδιοκτήτης/οδηγός – επιβάτης), που έχει ως επακόλουθο τον περιορισμό των δικαιωμάτων του επιβάτη. Ένα παράδειγμα εξουσιαστικής τάσης, είναι ο τρόπος που ελέγχεται από τους υπαλλήλους του ΚΤΕΛ το τι παίρνει μαζί του ο επιβάτης πάνω στο όχημα. Από την πρώτη στιγμή που επιβιβάζεται σε αυτό, η άδεια οικειοποίησης του μέσου του έχει στερηθεί. Καλύτερα να παραμείνει ήσυχος στην θέση του και να μην ενοχλεί κανέναν συνεπιβάτη του και πολύ περισσότερο τον οδηγό 130 . Ο σχεδιασμός ενός οχήματος των ΚΤΕΛ μοιάζει πολύ με αυτόν του αεροπλάνου όπως σημειώνει η Martha Rosler στο κείμενο της «In the place of the public, Observations of a Traveler» 131 , σχολιάζοντας την σχέση του αεροπλάνου με την κατοικία: «στην καλύτερη των περιπτώσεων, το επιβατικό αεροπλάνο όπως και το υπεραστικό λεωφορείο, καμία σχέση δεν έχουν με το επιβατικό πλοίο και το τρένο, τα οποία συγκεντρώνουν τους κατοίκους τους σε κοινόχρηστους χώρους για φαγητό ή αναψυχή και δεν επιμένουν να δένουν τους επιβάτες τους στις θέσεις τους 132 ». Τα ελληνικά λεωφορεία μπορεί να μην διαθέτουν ζώνες(ή τουλάχιστον κανείς δεν τις χρησιμοποιεί), αλλά η αίσθηση ότι είσαι δεμένος στο κάθισμα σου σε περιορίζει καθ' όλη την διάρκεια του ταξιδιού. Ο επιβάτης καλείται να νεκρώσει σχεδόν κάθε επιθυμία και ανάγκη του, να μπει «σε κατάσταση αναμονής», ώσπου να φτάσει στον προορισμό του. Στο λεωφορείο σχεδόν απαγορεύεται κάθε κίνηση· ο σχεδιασμός του καθηλώνει τον επιβάτη στη θέση του. Ταξιδεύει καθιστός κι αυτό είναι σχεδόν απόλυτο. Ο μόνος λόγος που δικαιολογεί το να σηκωθεί είναι για να ζητήσει κάτι από τον οδηγό. Αν κάποιος επιβάτης σηκωθεί και περπατήσει κατά μήκος του διαδρόμου, ενώ το όχημα κινείται, μετατρέπεται αυτομάτως σε θέαμα. Η διαφορετικότητα της θέσης και της στάσης(του σώματος) προκαλεί την περιέργεια στους υπόλοιπους, καθιστούς επιβάτες. Φέρνει σε δύσκολη θέση αυτόν που κινήθηκε διαφορετικά και τον κάνει να νιώθει εκτεθειμένος. Σε περίπτωση αδιαθεσίας, ή κάποιας άλλης προσωπικής ανάγκης, που εξαναγκάζει τον

Όπως παρατηρεί και ο υπάλληλος του ΟΣΕ «Στο ΚΤΕΛ τους θεωρώ άξεστους και απαίδευτους. Πούλησαν τα φορτηγά τους και νομίζουν ότι θα κάνουν συγκοινωνία. Δεν πουλάς το φορτηγό και πας και αγοράζεις ένα επιβατικό και λες ότι εγώ κάνω συγκοινωνία. Στο σιδηρόδρομο πιστεύω τουλάχιστον είναι όλοι ειδικοί. Είναι δεδομένο αυτό.. Έχουνε παιδεία δηλαδή πάνω στην συγκοινωνία..» . 129 Κάτι που στα τρένα δεν συμβαίνει τόσο έντονα γιατί πρόκειται για δημόσιους υπαλλήλους. 130 Όπως είπε και ένας συνεπιβάτης, (είχε μαζί του ένα μουσικό όργανο) μετά από μια ολιγόλεπτη διαφωνία με τους υπαλλήλους του ΚΤΕΛ «ο Σεβαστιανός Μπαχ είπε: δεν μπορείς να διδάξεις στα γουρούνια κλασσική μουσική, το μόνο που θα ακούν και θα καταλαβαίνουν είναι μουγκρητά και γρυλίσματα» 131 architecture of transportation, architectural design, no.109, Σελ. 8-15 132 “little flying houses” κατά τον Le Corbusier 128

53

οδηγό να κάνει στάση, η αμηχανία κορυφώνεται αφού το άτομο γνωρίζει ότι 50 άγνωστοι τον παρακολουθούν και εύχονται να διευθετηθεί γρήγορα αυτή η ανωμαλία στο πρόγραμμά τους. Οι επιβάτες κάθονται σαν να βλέπουν τηλεόραση, όλοι είναι μόνοι τους, επιτρέπονται κατ' εξαίρεση οι δυάδες θέσεων, αλλά και αυτές καλό θα ήταν να μιλούν χαμηλοφώνως για να μην διακόπτουν τη σιωπή που επικρατεί. Όπως αναφέρει και ο Sennet: «σε αυτή την κοινωνία το ιδιωτικό επιβάλλεται στο δημόσιο, η άμυνα ενάντια στην ερμηνεία του προσώπου από τρίτους σημαίνει καταστολή του συναισθήματος[…]η δημόσια σιωπή έγινε ο μοναδικός τρόπος για να βιώσει κάποιος την δημόσια ζωή χωρίς να νιώσει ότι συντρίβεται[…] Ωρίμασε η αντίληψη ότι οι ξένοι δεν έχουν δικαίωμα να μιλούν μεταξύ τους, ότι ο κάθε άνθρωπος κατείχε ως δημόσιο δικαίωμα να τον αφήνουν ήσυχο. Η δημόσια συμπεριφορά αποτελεί ζήτημα παρατήρησης, παθητικής συμμετοχής, ενός είδους ηδονοβλεψίας» 133 . Τη σιωπή επιτρέπεται να σπάνε μόνον οι ήχοι κλήσης των κινητών τηλεφώνων. Από τη στιγμή που κάποιος απαντά το τηλέφωνό του επιτρέπεται να μιλήσει όσο δυνατά και προσωπικά θέλει κι ας ενοχλεί τους συνεπιβάτες του. Ο συνομιλητής του δεν βρίσκεται εντός του λεωφορείου, άρα θεωρητικά η συνομιλία δεν διεξάγεται μέσα στο χώρο του. Οι άγραφοι νόμοι του μπορούν να καμφθούν. Άλλωστε ταξιδεύει μόνος-η· κανείς δεν τον ακούει! 134

133 134

Sennett[1999], σελ.45 Ο.π.

54

Στο ΚΤΕΛ δεν μπορείς να επηρεάσεις την μικροκλίμακα του μέσου (εκτός αν μπεις στην άβολη θέση να μιλήσεις στον οδηγό). Δεν μπορείς να φας και να καπνίσεις και την νύχτα δεν μπορείς καν να διαβάσεις (αφού τα φώτα πάνω από τα καθίσματα ενοχλούν τον οδηγό και τα κλείνει αυτός κεντρικά). Όπως αναφέρει και ο Γιώργος, φοιτητής: «Στο ΚΤΕΛ είναι τελείως αποστειρωμένα. Κάθεσαι στη θεσούλα σου, τα ακουστικά σου και άντε να πεις ένα ¨μπορείτε να σηκωθείτε να καθίσω λίγο στο παράθυρο;¨». Κατά τα άλλα ο επιβάτης μπορεί μόνο να κοιτά έξω το δρόμο ή το ηλεκτρονικό ρολόι με κόκκινους αριθμούς που δεσπόζει εμβληματικά μπροστά-μπροστά πάνω από την θέση του οδηγού. Το ρολόι προκαλεί τον επιβάτη να υπολογίζει σε πόση ώρα θα κάνει το ταξίδι αυτή τη φορά κι αν θα φτάσει πέντε λεπτά αργότερα ή νωρίτερα. Ίσως δεν θα φαινόταν περίεργο αν προβαλλόταν προς θέαση των επιβατών η ταχύτητα που τρέχει το λεωφορείο ανά πάσα στιγμή έτσι ώστε να είναι σε θέση να υπολογίσουν με ακρίβεια τη διάρκεια της διαδρομής. Το λεωφορείο είναι ένα μέσο για τους βιαστικούς, που δεν τους νοιάζει το ταξίδι αλλά η ακριβής ώρα άφιξής τους. θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε το λεωφορείο ως μια αίθουσα αναμονής όπου μετρά επίμονα ένα ρολόι· με τα μάτια καρφωμένα, ο επιβάτης περιμένει πότε θα φτάσει, όπως κοιτά στο ασανσέρ τους αριθμούς των ορόφων. Δημιουργείται έτσι ένα horror vacui που αντίστοιχα στο αεροπλάνο (και σε άλλες επίγειες υπεραστικές διαδρομές μεγαλύτερης συνήθως απόστασης) αντιμετωπίζεται με την προβολή ταινιών ή με μουσική. Το μέσο κάνει τον επιβάτη να νιώθει άβολα και τον βοηθά να κλείνεται όλο και περισσότερο στον εαυτό του. Η πιθανότητα για κοινωνικοποίηση - επικοινωνία με κάποιον άγνωστο γίνεται όλο και μικρότερη.

55

«Το λεωφορείο είναι αθόρυβο, είναι σαν σπίτια. Το τρένο είναι σαν κοινωνία.» 135 Το ΚΤΕΛ θα λέγαμε πως δεν παρουσιάζει σχεδόν καμία ποιότητα δημόσιου χώρου. Την εσωτερική του ηρεμία και τάξη επηρεάζουν κατά κύριο λόγο εξωγενείς- απρόβλεπτοι παράγοντες, που διαταράσσουν το ταξίδι. Οι επιβάτες θωρακίζονται πίσω από την ατομικότητά τους (ή την εσωστρέφειά τους) χωρίς να επιδιώκουν την επικοινωνία με τους συνταξιδιώτες τους. Δεν δημιουργούν δεσμούς και καταστάσεις που προάγουν την κοινωνικότητα. Οι περισσότεροι αγκιστρώνονται στα κινητά τους τηλέφωνα και η εμπειρία του ΚΤΕΛ περιορίζεται στις κινούμενες εικόνες τοπίων στο δρόμο. Οι συνεπιβάτες μετατρέπονται αμφότεροι σε θέαμα, και αυτό κυρίως ακουστικό, όταν μιλούν στο τηλέφωνό τους. Μόνο τότε αποκαλύπτονται και αποκτούν υπόσταση, βγαίνουν από την ανωνυμία του πλήθους και όπως αναφέρει ο Sennett, μπορούν να ερμηνευτούν. Ο χώρος του ΚΤΕΛ θα ήταν προτιμότερο να ονομαστεί κοινόχρηστος αφού κατά τη διάρκεια της διαδρομής το μόνο που καλούνται οι επιβάτες να κάνουν είναι να ανεχτούν ο ένας τον άλλον και να προσπαθήσουν να ενοχλούν όσο λιγότερο γίνεται τους συνεπιβάτες τους, να απολέσουν δηλαδή το ρόλο τους ως δρώντα υποκείμενα.

Ο προσωπικός χώρος στον προαστιακό σιδηρόδρομο Το περιβάλλον του προαστιακού σιδηρόδρομου είναι ένα σύγχρονο περιβάλλον τρένου, καθαρό με άνετα καθίσματα, τα περισσότερα από αυτά είναι παραταγμένα σε τετράδες θέσεων (ονομάζονται σαλονάκια ή κομπάρτμεντς). Ο προσωπικός χώρος επεκτείνεται όπως και οι οπτικές φυγές στο εσωτερικό [και εξωτερικό του]. Ο ήχος, ακόμα, ταξιδεύει καλύτερα από το ΚΤΕΛ. Ακούς καθαρά τους συνεπιβάτες σου, δεν υπάρχουν εμπόδια. Οι αποστάσεις μεταξύ των καθισμάτων δεν είναι πολύ μικρότερες από αυτές του ΚΤΕΛ ή του τρένου αλλά το συνολικό ύψος του οχήματος είναι μεγαλύτερο και έτσι δεν νιώθεις εγκλωβισμένος στη θέση σου. Η παράταξη των θέσεων σε τετράδες, βοηθούν στην κοινωνικοποίηση του ατόμου αφού οι ατομικοί χώροι συγχέονται δημιουργώντας μικρές εστίες όπου τα άτομα μπορούν να νιώσουν άνετα να ανοίξουν μια συζήτηση 136 . Οι επιβάτες ταξιδεύουν αντικριστά, αν δύο άγνωστοι κοιταχτούν στα μάτια δεν θα νιώσουν άσχημα, ο χώρος τους το επιτρέπει. Ακούς, βλέπεις τι διαβάζει ο άλλος, τι κρατάει, ποιο είναι το ύφος του, τι φοράει, πώς στέκεται. 135

Απάντηση του Basili, συγγραφέα στην ερώτηση: ποιες διαφορές - ομοιότητες θα επεσήμανες στα μ.μ.μ;

136

Στο SFP axis του Ε.Τ.Ηαll , η τοποθέτηση δύο ατόμων πρόσωπο με πρόσωπο είναι η θέση μέγιστης και άμεσης επικοινωνίας και προσοχής (θέση 0).

56

Βέβαια όπως έχει ήδη αναφερθεί, το περιβάλλον του μέσου δεν εξαρτάται μόνο από τον σχεδιασμό του, ως κατασκευή, αλλά και από τους επιβάτες του και τους κανόνες λειτουργίας του. Έτσι, κάποιες ώρες, το ήρεμο και ευχάριστο περιβάλλον του προαστιακού μετατρέπεται σε κάτι πολύ πιο έντονο και δυσάρεστο: Τις πρωινές ώρες οπού οι commuters λαμβάνουν θέση στον καθημερινό τους αγώνα, ο συρμός του προαστιακού γεμίζει ασφυκτικά με αποτέλεσμα άνθρωποι να περιμένουν μια ώρα για τον επόμενο συρμό στον σταθμό της Νεραντζιώτισσας ή να ταξιδεύουν όρθιοι σε όλο το μήκος της διαδρομής 137 . «Προαστιακός = ταλαιπωριακός» όπως αναφέρει ένας καθημερινός επιβάτης του προαστιακού 138 . Ξαφνικά, ο προσωπικός χώρος του επιβάτη ελαχιστοποιείται στο χώρο που καταλαμβάνει το σώμα του· κάθε έννοια άνεσης και οπτικής φυγής έχει χαθεί. Η εμπειρία του ταξιδιού δεν έχει καμία σχέση με αυτή του την μετακίνηση.

Ο δημόσιος χώρος του προαστιακού

Ο φορέας (ΟΣΕ) λειτουργίας του μεταχειρίζεται το μέσο σαν να είναι μετρό (μια αστική-προαστιακή διαδρομή που θα περίμενε κανείς να έχει πολύ μικρότερη διάρκεια), δεν εξασφαλίζει θέσεις στους επιβάτες του, όσο μακριά κι αν πάνε. 138 http://epivatisproastiakou.blogspot.com/2007/10/blog-post.html 137

57

Ο χώρος του προαστιακού χαρακτηρίζεται από την άνεση που προσφέρει. Τα τεραστία παράθυρα (κατά τη διάρκεια της ημέρας) επιτρέπουν την οπτική φυγή προς τα έξω και οι συχνοί σταθμοί τύπου «μετρό» επιτρέπουν την παρατήρηση των αποβάθρων και των ανθρώπων που κινούνται σε αυτές. Η κίνησή του, μαλακιά πάνω στις ράγες, δεν γίνεται αισθητή σε αντίθεση με εκείνη του τρένου που είναι θορυβώδης

139 .

Οι συρμοί είναι καινούργιοι και σχεδόν πάντα καθαροί.

Παρόλα αυτά ο προαστιακός δεν σου δίνει την αίσθηση του έντονα ζωντανού χώρου. Επικρατεί σχετική ησυχία και «καθωσπρεπισμός». Ίσως η υπερβολική ησυχία και η άμεση εποπτεία του χώρου 140 (ειδικά στα Rail Bus) να δημιουργεί αναστολές στους επιβάτες του συρμού (που χωρίζεται σε δύο βαγόνια). Ο Sennet αναφέρει ότι από τη στιγμή που ο καθένας έχει τους άλλους υπό επιτήρηση, η κοινωνικότητα ελλατώνεται, η σιωπή γίνεται η αποκλειστική προστασία του ατόμου. Έχουμε δηλαδή το παράλογο της ορατότητας και τις απομόνωσης. Ένας άλλος λόγος που μπορεί να δικαιολογήσει αυτή την συμπεριφορά είναι, όπως αναφέραμε παραπάνω, το δικαίωμα στην δημόσια σιωπή. Το να σιωπάς, δηλαδή, σε ένα δημόσιο χώρο θεωρείται δείγμα πολιτισμού και καλών τρόπων, «Καλημέρα... λέει κι η γυναίκα μου, που είναι από φύση ευγενική και είδα κι έπαθα ώσπου να της κόψω την καλημέρα που έλεγε μπαίνοντας στα λεωφορεία.» 141 .

Αυτό οφείλεται στο ότι οι ράγες των νέων γραμμών, κατά συνέπεια και του Προαστιακού, είναι συνεχώς συγκολημμένες, δηλαδή δεν έχουν διάκενα διαστολής ανά ορισμένα μέτρα όπως παλαιότερα. 140 Σε αντίθεση με το εσωτερικό του τρένου που υποδιαιρείται σε μικρότερους χώρους, όπως τα κουπέ που δεν συναντούνται όμως σε αυτή τη διαδρομή. 141 Αντώνης Σουρούνης, «Επιβάτης ταξί», Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1992 – απόσπασμα: Νάθενας, Γιώργος[επιμ.][2007], κεφάλαιο 2. «η κοινωνική διάσταση της δημόσιας συγκοινωνίας.» 139

58

Ο προσωπικός χώρος του παλαιού τρένου Ο προσωπικός χώρος του τρένου δεν διαφέρει ιδιαίτερα από αυτόν του προαστιακού, ως προς την διάταξη των θέσεων. Τα καθίσματα έχουν πιο ψηλή πλάτη και ο διάδρομος είναι πιο στενός με αποτέλεσμα να υπάρχει λιγότερη ορατότητα μέσα στο χώρο του βαγονιού. Ο επιβάτης του τρένου βγάζει εισιτήριο με αριθμό θέσης, όπως και στο ΚΤΕΛ, και ταξιδεύει έτσι έχοντας τον απαραίτητο προσωπικό χώρο του. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα καθίσματα της πρώτης θέσης είναι περιστρεφόμενα κατά 180 μοίρες δίνοντας έτσι στον επιβάτη την επιλογή να κοινωνικοποιηθεί ή να απομονωθεί, να ορίσει κατά κάποιο τρόπο τη θέα του και τη θέση του στο χώρο, ανάλογα με την διάθεσή του. Το τρένο, λόγω τις παλαιάς τεχνολογίας των ράγιων κύλισης (με διάκενα διαστολής), παράγει τον χαρακτηριστικό ρυθμικό ήχο που συντροφεύει πάντα το ταξίδι με τρένο (τουλάχιστον στην φαντασία μας). Η μετρική γραμμή, όπως έχει αναφερθεί σε προηγούμενο κεφάλαιο, δεν στηρίζει αρκετά το συρμό με αποτέλεσμα ο συρμός να κουνιέται έντονα και να παράγει διάφορους ήχους από αντικείμενα που τρίζουν. Αυτή η συνεχής φασαρία δυσκολεύει τους επιβάτες που επιθυμούν να κοιμηθούν ενώσω μετακινούνται.

59

Ο δημόσιος χώρος του τρένου Ο δημόσιος χώρος του τρένου είναι ο πιο ζωντανός από τους τρεις χώρους που εξετάζουμε. Παρατηρείται σχετικά έντονη κινητικότητα μέσα στους χώρους του και οι συζητήσεις με τους συνεπιβάτες, έστω και με μικρή διάρκεια, συνηθίζονται.

Λόγοι για αυτή την αυξημένη

κοινωνικότητα, εκτός από τον τρόπο που είναι σχεδιασμένοι οι προσωπικοί χώροι των επιβατών, είναι η λειτουργία και άλλων χώρων, που ο επιβάτης έχει πρόσβαση, καθώς και οι σχέσεις που αναπτύσσονται με το προσωπικό, λόγω του τρόπου λειτουργίας.

Ποιότητες χώρων O συρμός που εκτελεί το δρομολόγιο Icity, αποτελείται από τρία βαγόνια. Το πρώτο (εκτός από το θάλαμο μηχανοδήγησης και χώρο για αποσκευές) περιλαμβάνει την Α θέση επιβατών και bar με τραπεζοκαθίσματα. Τα άλλα δύο βαγόνια, εκτός από τις θέσεις των επιβατών, έχουν στη μέση του βαγονιού χώρο WC· εκεί δημιουργείται ένας μικρός διάδρομος, ανάμεσα στο WC και το χώρο των μηχανημάτων κλιματισμού. Άλλος ένας χώρος που παρουσιάζει ενδιαφέρον είναι ο αυτός ανάμεσα στα βαγόνια, η γέφυρα που τα ενώνει 142 . Οι χώροι χωρίζονται μεταξύ τους με πόρτες.

142

Θα αναλυθεί αργότερα

60

Ο συρμός της ταχείας 143 αποτελείται από δύο (δίδυμα) βαγόνια. Ο χώρος του bar έχει μεταποιηθεί σε χώρο αποσκευών. Κατά τα άλλα, οι χώροι τους μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά. Ο κατεξοχήν κοινωνικός χώρος του τρένου είναι το bar. O επιβάτης που βρίσκεται σε οποιονδήποτε άλλο χώρο μπορεί να επιθυμεί να απομονωθεί, θωρακισμένος στο εσωτερικό των προσωπικών του ενδιαφερόντων. Αυτός όμως που εισέρχεται στο χώρο του Bar γνωρίζει ότι εισέρχεται σε ένα χώρο συναντήσεων και ανταλλαγών με άλλους επιβάτες. Καθήμενος σε ένα από τα καθίσματα γνωρίζει και δηλώνει στους υπόλοιπους ότι είναι ανοιχτός στο να ξεκινήσει κουβέντα. Οι συναντήσεις έξω από το WC ή την ώρα επιβίβασης αποβίβασης σε κάποια στάση δημιουργούν ευκαιρίες για σύντομους διαλόγους, οι οποίοι μπορούν ενδεχομένως να εξελιχθούν σε συζητήσεις και να μεταφερθούν σε κάποιο άλλο χώρο του τρένου. Η παρανομία των καπνιστών που καπνίζουν στα κρυφά στις τουαλέτες εντείνει την μεταξύ τους αλληλεγγύη και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για ενός είδους παιχνιδιού. Οι συχνή κίνηση του προσωπικού επί των διαδρόμων του συρμού (υπεύθυνοι συρμού, ελεγκτές, καθαρίστριες) ζωντανεύει τον χώρο και βοηθά την αλληλεπίδραση των ατόμων. Ο διαχωρισμός σε βαγόνια, δηλαδή σε μικρότερες μονάδες χώρων, διευκολύνει τη δημιουργία διαφορετικών ατμοσφαιρών σε κάθε βαγόνι, οι οποίες ρυθμίζονται από τους ίδιους τους επιβάτες. Για παράδειγμα, ένας επιβάτης μπορεί να έχει πολλές βαλίτσες και να φράσει εν μέρει τον διάδρομο, αλλάζοντας έτσι τις κινήσεις που μπορείς να κάνεις στο χώρο.

143

Όταν το δρομολόγιο πραγματοποιείται με τις δίδυμες αυτοκινητάμαξες ΜΑΝ και όχι με το Rail-Bus.

61

Κάποιος άλλος μπορεί να έχει μαζί του ένα μικρό ζώο και τα παιδιά να μαζεύονται όλα μαζί στο ίδιο βαγόνι για να το χαϊδέψουν. Η έντονη φασαρία του οχήματος και η συχνή κίνηση ατόμων στο διάδρομο βοηθά τα άτομα να απελευθερωθούν και να οικειοποιηθούν το χώρο, συζητώντας φωναχτά ή κάνοντας βόλτες και οι ίδιοι μέσα στο τρένο, αφήνονται περισσότερο στο να ζήσουν την ταξιδιωτική εμπειρία που τους προσφέρεται.

4.1.2. Επικοινωνία με το έξω Το παράθυρο Τα παράθυρα των μέσων μεταφοράς είναι τα μέσα επικοινωνίας του ταξιδιώτη με τον κόσμο έξω από το όχημα που τον μεταφέρει. Χωρίς αυτά δεν θα καταλάβαινε πως ταξιδεύει, εκτός κάποιον κραδασμών και των ήχων που θα του επεσήμαιναν πως κινείται. Κατά τα άλλα το εσωτερικό των μέσων είναι ένας στατικός χώρος με καμία δυνατότητα κίνησης ή μετάθεσης αντικειμένων (εκτός από τη μικρή δυνατότητα ανάκλησης της πλάτης του καθίσματος), ένας χώρος καρφωμένος πραγματικά πάνω στο αυτοκινούμενο αμάξωμα του. Ο Michel De Certeau, στο βιβλίο του The Practice of Everyday Life, μιλώντας για το τρένο, αναφέρει πως η ακινήσία του τοπίου έξω από το μέσο και η ακινησία του εσωτερικού του συγκλίνουν σε μία λεπτή λεπίδα που αναστρέφει αυτή τους την σταθερότητα. Οι ράγες και τα παράθυρα προκαλούν την κίνηση. Οι ράγες μας επιτρέπουν να κινούμαστε μέσα στο ακίνητο τοπίο και τα παράθυρα να βλέπουμε αυτή μας την κίνηση.

«Τα πιο ωραία ταξίδια γίνονται από τα παράθυρα.» Νίκος Καββαδίας Ακόμα και ένα στατικό παράθυρο στον τοίχο του δωματίου μας, μας παρέχει κατάλληλο υλικό για να ονειρευτούμε και να περιπλανηθούμε στις αβύσσους του μυαλού μας 144 . Ένα παράθυρο που το τοπίο από πίσω του αλλάζει συνεχώς το κάνει το πιο ακαταμάχητο αντικείμενο του χώρου του υπεραστικού.

144

Όταν ο χώρος λειτουργεί όχι ως αντικείμενο παρατηρήσεις, αλλά ως αφορμή αυτοπαρατήρησης.

62

Στο σχεδιασμό και των τριών μέσων μεταφοράς που μας απασχολούν έχει δοθεί έμφαση στο παράθυρο. Είναι πάντα μεγάλο και ενιαίο (σε κάθε βαγόνι στην περίπτωση του τρένου). Υπάρχουν μόνο μικρά πλαίσια ανάμεσα στα καθίσματα που είναι απαραίτητα για τη στήριξη της κατασκευής και για την τοποθέτηση κουρτινών κλπ. Το παράθυρο ξεκινά στα 70-75 cm από το πάτωμα του μέσου, προσφέροντας, στον επιβάτη που κάθεται ανεμπόδιστα τη θέα προς τα έξω. Στην αρχιτεκτονική 145 το καταμήκος παράθυρο θεωρείται αντικειμενικό αφού εξαφανίζεται ως πλαίσιο αφήνοντας στον θεατή την ίδια αδιαφοροποίητη σχέση με το τοπίο που έχει και στον εξωτερικό χώρο

146 .

Ο προαστιακός έχει αρκετά μεγαλύτερα παράθυρα ύψους 1,345m σε αντίθεση με το τρένο και το ΚΤΕΛ που έχουν μικρότερα, γύρω στα 80 με 100 cm (ανάλογα το μοντέλο).

Η διαφορές στο τρένο και ΚΤΕΛ όσων αφορά την θέα προς τα έξω δεν εντοπίζονται στον σχεδιασμό των παραθύρων, αλλά άλλων παραγόντων. Το ΚΤΕΛ διαθέτει πυκνή διαρρύθμιση των θέσεων και η καμπίνα των επιβατών είναι πιο κοντή. Αμέσως μετά το τέλος του παραθύρου υπάρχει αποσκευοθήκη, η οποία είναι κλειστή σαν ντουλάπι (σε αντίθεση με του τρένου όπου λειτουργεί απλά σαν ράφι) η οποία περιορίζει ακόμα περισσότερο τις οπτικές φυγές του επιβάτη. Έτσι η θέαση του έξω περιορίζεται στο παράθυρο που αντιστοιχεί σε κάθε επιβάτη (καταχρηστικά και στο απέναντι). Ο επιβάτης που κάθεται από τη μεριά του διαδρόμου έχει θέα και προς την κατεύθυνση του 145 146

Σταυρούλα Χριστοφυλοπούλου [2005] «Παράθυρο στη θέα: το μικρό σπίτι στη λίμνη leman» Σε αντίθεση με το παραδοσιακό παράθυρο που τονίζεται η υλικότητα του πλαισίου ως μέσου απόκτησης της επιλεγμένης θέας.

63

δρόμου, η οποία περιορίζεται ή όχι, ανάλογα με το πόσο μπροστά κάθεται στο όχημα, κοντά στο παρμπρίζ του. Στο τρένο υπάρχει δυνατότητα θέασης ευθεία μπροστά (και πίσω) μόνο από την καμπίνα του μηχανοδηγού περιορίζοντας έτσι του επιβάτες στο να βλέπουν μόνο τα μέρη που διασχίζουν και ποτέ το μέρος στο οποίο κατευθύνονται. Ο χώρος των επιβατών του τρένου είναι αρκετά ευρύχωρος, έτσι ώστε να βλέπεις τη θέα να ξεδιπλώνεται γύρω τους συνολικά χωρίς ιδιαίτερα εμπόδια. Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει την ορατότητα προς τα έξω είναι ο νυχτερινός φωτισμός. Το λεωφορείο τη νύχτα είναι διάφανο. Οι οδηγοί συνήθως επιλέγουν να σβήνουν όλα τα φώτα του χώρου των επιβατών με αποτέλεσμα να επικρατεί το σκοτάδι. Αν κοιτάξεις λίγο ψηλότερα από την μπροστινή θέση, απλώνεται μπροστά σου ανεμπόδιστα όλο το γύρω τοπίο. Στο τρένο, τη νύχτα, λόγω του έντονου φωτισμού, βλέπεις μόνο την αντανάκλαση του εαυτού σου και των συνεπιβατών σου. Έτσι ενώ τη μέρα το τρένο είναι σε μεγαλύτερη σχέση με το τοπίο που διασχίζει· τη νύχτα τα πράγματα αντιστρέφονται 147 .

Το πρόβλημα αυτό δεν υφίσταται σε βαγόνια πλευρικού διαδρόμου με διαμερίσματα – κουπέ, αλλά τέτοια οχήματα δεν κυκλοφορούν στη διαδρομή που εξετάζουμε.

147

64

Ο ήχος, η θερμοκρασία και ο αέρας (μυρωδιές) παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στην αντίληψη του εξωτερικού χώρου. Τα λεωφορεία με ανοιγόμενα παράθυρα έχουν αποσυρθεί από την διαδρομή Αθήνα –Πάτρα, απαγορεύοντας στους επιβάτες του να έρθουν σε τέτοια επαφή με ότι τους περιβάλλει. Στο τρένο, μόνο οι δίδυμες αυτοκινητάμαξες τύπου ΜΑΝ (ταχεία) έχουν ανοιγώμενα παράθυρα (διαιρούμενα συρταρωτά) που να μπορεί ο επιβάτης να επηρεάσει τον εσωτερικό τους χώρο με τέτοιο τρόπο. Στα άλλα μέσα η ακουστική σχέση με το τοπίο έχει περιοριστεί στις στάσεις, όταν οι πόρτες ανοίγουν.

Πτυχωτά ή γέφυρες Ο χώρος που ενώνει τα βαγόνια μεταξύ τους ονομάζεται γέφυρα ή πτυχωτό. Είναι μια δεύτερη ετεροτοπία 148 , ένας χώρος στιγμιαίας απομόνωσης μέσα στο τρένο, όπου αντιλαμβάνεσαι πλήρως την κίνηση του οχήματος πάνω στις ράγες. Η ψευδαίσθηση της ακινησίας που προσφέρει ο υπόλοιπος συρμός, ακυρώνεται σε αυτό το σημείο και η κίνηση γίνεται έντονα αισθητή.

148

Όπως αναφέραμε και στο κεφάλαιο 4.1, ο ίδιος ο χώρος του υπεραστικού είναι μια ετεροτοπία.

65

4.1.3. Τα δίκτυα κίνησης και η σχέση με το τοπίο Κάθε ένα από τα τρία μέσα που μας απασχολούν σε αυτή την εργασία έχει το δικό του δίκτυο – φορέα κίνησης - σχεδιασμένο με άλλες αρχές και προτεραιότητες ως προς την κίνηση του μέσου που μεταφέρει. ΟΙ αποστάσεις που δημιουργούνται, η αντίληψη και η σχέση που αναπτύσσεται με το τοπίο, διαφέρουν. Οι διαφορές που αφορούν το σχεδιασμό του τρένου και λεωφορείου είναι αρκετά προφανείς γιατί είναι δύο πολύ διαφορετικά μέσα κίνησης. Όσον αφορά όμως τη διαφορά προαστιακού και παλαιού τρένου η διαφορά έγκειται στην αντίληψη του ταξιδιού και τις προτεραιότητες που θέτει η εποχή κατασκευής του.

Ταξιδεύοντας πάνω σε ράγες Το σιδηροδρομικό δίκτυο χρησιμοποιεί λίγα μόνο μέτρα γης [σε πλάτος] για να μετακινηθεί με ασφάλεια. Η γραμμή Πελοπονήσσου περνά μέσα από το φυσικό τοπίο, αφήνοντας το σχεδόν αλώβητο. Το όχημα έρχεται σε πολύ κοντινή επαφή με την φύση (ή το ανθρωπογενές τοπίο που διασχίζει) ενώ περνά με σχετικά μικρή ταχύτητα (90 χλμ μέγιστη ταχύτητα), επιτρέποντας έτσι στους επιβάτες του να παρατηρήσουν σε λεπτομέρεια τα μέρη τα οποία περνούν, μερικές φορές ακόμα και να τα αγγίζουν. 149 Απομακρυσμένο από το δίκτυο των εθνικών οδών, χαράσσει τη δικιά του διαδρομή, περνώντας κάποιες φορές ανάμεσα σε καλλιέργειες και δίπλα από τη θάλασσα (περιοχή Διακοπτού). Η γραμμή έχει σχεδιαστεί σε μια εποχή στην οποία οι άνθρωποι δεν είχαν κάποιο άλλο μηχανικό μέσο για να μετακινούνται· γι’ αυτό το τρένο διασχίζει σχεδόν όλους τους οικισμούς που βρίσκονται στην περιοχή. Οι σταθμοί της γραμμής Πελοπονήσσου είναι τοποθετημένοι κεντρικά στις πόλεις και τα χωριά. Αποτέλεσμα αυτού, το τρένο να κόβει ταχύτητα και να περνά δίπλα από αυλές και νοικοκυριά, εμπορικά καταστήματα και καφενέδες. Το κινούμενο τοπίο σταματά να είναι μια φευγαλέα εικόνα και γίνεται τόπος. Ο σχεδόν βιομηχανικός ήχος του τρένου σταματά και οι πόρτες ανοίγουν. Ήχοι και μυρωδιές εισβάλουν στο χώρο του οχήματος, παιδικές φωνές, γαυγίσματα, η μυρωδιά της εποχής. Ο ταξιδιώτης έχει την ευκαιρία να αφουγκραστεί αυτόν τον τόπο, να δει τα κτήρια του, τις γειτονιές του, τους ανθρώπους του. Για τους κατοίκους αυτών των τόπων (ειδικά των κωμοπόλεων και χωριών) ο ερχομός Όπως αναφέρει και ένας φοιτητής «Το τρένο έχει μια άλλη αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Έρχεται πιο κοντά στο γύρω τοπίο, ακουμπάς και κλαδιά! Νιώθεις ότι είσαι μες το τοπίο...κι εμένα μ΄αρέσει ακόμα και αυτό, ότι μπορείς να ανοίξεις το παράθυρο ή να πας στο διαδρομάκο, και με τις στάσεις... δηλαδή, το νοηματοδοτείς ως ταξίδι... έχει ανάσες δηλαδή... δεν είναι μπαμ και κάτω 2.5 ώρες (σ.σ.: με το ΚΤΕΛ).»

149

66

του τρένου είναι ακόμα σημαντικός, με αποτέλεσμα για λίγα λεπτά (όσο διαρκεί η στάση) ο ταξιδιώτης με τον κάτοικο να αποκτήσουν μιαν φευγαλέα οπτική επικοινωνία, να ανταλλάξουν ένα νεύμα, ένα χαμόγελο. Οι ανακοινώσεις των στάσεων που γίνονται από το μεγάφωνο σηματοδοτούν ακόμη πιο έντονα αυτή τη σχέση. Ο σιδηρόδρομος «συστήνει» στους επιβάτες του τους οικισμούς των παραλίων της βόρειας Πελοποννήσου, κάνοντας το ταξίδι με τρένο, ένα ταξίδι στο γεωγραφικό χώρο. Το τρένο δεν είναι ξένο στον τόπο που διασχίζει. Γίνεται ένα με αυτόν και τον χαρακτηρίζει. Ασκεί έλξη στη φαντασία των ανθρώπων, όταν περνάει ο κόσμος σταματά και το κοιτάει, το αφουγκράζεται, τα παιδιά το χαιρετούν. Έχει ίσως μια μυρωδιά από το παρελθόν και τη μοναδικότητα ότι έχει δική του, αποκλειστική γραμμή κυκλοφορίας.

Στον προαστιακό σιδηρόδρομο, τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά. Το δρομολόγιο που ξεκινά από Πειραιά (κεντρικός σταθμός Λαρίσης) διασχίζει αρκετές περιοχές της Αθήνας. Περνά μέσα από τις συνοικίες χωρίζοντας τες στα δύο. Ο επιβάτης κινείται υπερυψωμένος στο επίπεδο των πολυκατοικιών. Εκεί, μπορεί να παρατηρήσει πλήθος καθημερινών αστικών δραστηριοτήτων και να εντοπίσει διαφορές από συνοικία σε συνοικία. Το δρομολόγιο που ξεκινά από το αεροδρόμιο (κεντρικός σταθμός Νεραντζιώτισσα) δεν έρχεται καθόλου σε επαφή με

67

τις συνοικίες που διασχίζει. Μέχρι το σταθμό Λιοσίων 150 (όπου ενώνεται και με την άλλη γραμμή) βρίσκεται εν μέσω της Αττικής οδού. Η τομή της Αττικής Οδού επιτρέπει την ταχεία και αθέατη μετάβαση διαμέσου των διαφορετικών στρωμάτων και περιοχών της Αθήνας. Γνωστές και άγνωστες περιοχές σε ελάχιστο χρόνο διαδέχονται η μια την άλλη ως «σημάνσεις εξόδων» και σταθμών ισοπεδώνοντας ή αποκρύπτοντας σε έναν «αδαή» ταξιδιώτη τις ταξικές και άλλες διαφορές που τις χωρίζουν 151 . Η επιλογή αυτή του σχεδιασμού της Αττικής οδού επηρεάζει τον τρόπο αντίληψης της πόλης από τον ταξιδιώτη, αφού διασχίζει την πόλη μέσα σε πολύ μικρό χρόνο, χωρίς επαρκή πρόσληψη εικόνων. Οι εικόνες του είναι μόνο φευγαλέα θραύσματα του απώτερου περιβάλλοντος, σήματα, ανισόπεδες διαβάσεις, άσφαλτος, μπετόν και ράγες 152 . «Ο προαστιακός καλύπτει πλέον «πρώην» υπεραστικές αποστάσεις», όπως αναφέρει ο Γιώργος Νάθενας 153 . Στην πράξη εντάσσει στο πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας τις γειτονικές της πόλεις που μέχρι πρόσφατα λειτουργούσαν ανεξάρτητα, μετατρέποντάς τες σε δορυφορικές. Χάρη στον προαστιακό και τους αυτοκινητοδρόμους η Αθήνα μετατρέπεται σε μετάπολη αφού επεκτείνει τη λειτουργία της στα Mεσόγεια, στο Θριάσιο και στην Κορινθία. Μετά το σταθμό Λιοσίων, το αστικό τοπίο αρχίζει και αραιώνει, το τρένο εισέρχεται σε περιαστικές περιοχές. Κινείται τώρα παράλληλα της Αττικής οδού, πάνω σε ανάχωμα. Ξεπροβάλλουν μπροστά του χωράφια, βουνά και στο βάθος η θάλασσα, ανοιχτός ορίζοντας! Ο προαστιακός δεν θα ξαναεισέλθει σε αστικό περιβάλλον. Οι σταθμοί που θα συναντήσει, παρόλο που φέρουν το όνομα αστικών περιοχών, είναι απομακρυσμένοι από αυτές. Οι στάσεις του προαστιακού είναι σχεδιασμένες για ανθρώπους που έχουν πρόσβαση σε αυτοκίνητο, αφού η απόσταση από τον σταθμό στην πόλη (και αντίστροφα) δεν μπορεί να διανυθεί εύκολα από έναν πεζό και η αστική συγκοινωνία της περιοχής είναι περιορισμένη. Ο συρμός του προαστιακού κινείται απερίσπαστα στις γραμμές του αφού έχει σχεδιαστεί χωρίς καμία ισόπεδη διάβαση, δηλαδή χωρίς καμία διασταύρωση με κάποιον άλλο άξονα κίνησης. Κάνει στάσεις σε σταθμούς απομακρυσμένους, σε αντίθεση με το τρένο που ηχεί την κόρνα του συνεχώς, κόβει ταχύτητα και διασχίζει κατοικημένες περιοχές. Ο επιβάτης του προαστιακού, Σταθμός Άνω Λιοσίων Αναστασόπουλος Νίκος[2004] «τοπογραφίας τομογραφία;» Αρχιτέκτονές, τ.48, σ.57 152 «η εμπειρία όσων ταξιδεύουν με τα σύγχρονα υπερταχέα μέσα είναι όλο και περισσότερο αποσυνδεμένη από την πραγματικότητα της ταχύτητάς τους. Η μετάβαση αντιστοιχεί σε μια περίοδο ουσιαστικής ακινησίας στο εσωτερικό των μέσων, ακινησίας που ανατρέπεται βίαια μόνο στην περίπτωση ατυχήματος. Αυτή η εμπειρία ακινησίας που δεν διαταράσσεται από τους κραδασμούς που δημιουργούν εναλλασσόμενα ερεθίσματα από το περιβάλλον καθώς διασχίζεται, ούτε ανατρέπεται από την αίσθηση αλλαγής της εικόνας του χώρου, της υφής του δρόμου, των ήχων της διαφοράς στη θερμοκρασία κ.λ.π., αυτή η εμπειρία τείνει να ακυρώνει την αίσθηση πως η διαφορά ανάμεσα στον τόπο προέλευσης και τον τόπο άφιξης οφείλεται στην απόσταση που τους χωρίζει». Σταυρίδης(2002,151) 153 Νάθενας, Γιώργος[επιμ.][2007] «Αθήνα και δημόσια συγκοινωνία: παρελθόν, παρόν και μέλλον» 150 151

68

απερίσπαστος από εξωγενείς παράγοντες, , καθισμένος στη θέση του μέσα στον κλιματιζόμενο και παντελώς κλειστό χώρο του συρμού, απολαμβάνει τη θέα σαν κινηματογραφική ταινία.

Έξοδος από την Αθήνα Έως πριν από δύο χρόνια για να πάει κάποιος στην Πάτρα με το τρένο, κατέβαινε στο κέντρο της Αθήνας. Έφτανε πρώτα στο σταθμό Λαρίσης, διέσχιζε μια γέφυρα που περνούσε πάνω από τις ράγες του τρένου και κατέληγε στο σταθμό Πελοποννήσου. Ήταν σαφές ότι θα ταξιδέψει, μετά από αυτή τη μικρή περιδιάβαση σε χώρους άφιξης και αναχώρησης (και οι δύο σταθμοί ήταν terminal της Αθήνας), καθώς και η ιεροτελεστία αυτών των κινήσεων. Θα πάει μακριά, θα πάει «αλλού». Σήμερα ο επιβάτης παίρνει το μετρό και κατεβαίνει σε ένα σταθμό μετεπιβίβασης όπου ένας συρμός προαστιακού σιδηρόδρομου τον μεταφέρει μέχρι το Κιάτο. Ο σταθμός της Νερατζιώτισσας βρίσκεται στο μέσο της αττικής οδού. Το περιβάλλον του είναι αρκετά δυσάρεστο και αφιλόξενο (ακόμα και ανθυγιεινό) αφού ο σχεδιασμός του δεν προστατεύει τους ταξιδιώτες που αναμένουν από τις καιρικές συνθήκες και τον εκκωφαντικό θόρυβο του αυτοκινητόδρομου. Τα δρομολόγια για Κιάτο είναι κάθε μια ώρα με αποτέλεσμα ο ταξιδιώτης να χρειάζεται να παραμείνει μια ώρα σε ένα χώρο που προκαλεί stress κυρίως λόγω ηχορύπανσης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο ταξιδιώτης να είναι ήδη εξαντλημένος ξεκινώντας το ταξίδι του και το μόνο που να τον απασχολεί είναι το πότε θα φτάσει στον τελικό προορισμό του.

69

Είσοδος στην Αθήνα Ο προαστιακός είναι ένα υβριδικό μέσο χωρίς σαφή ταυτότητα. Υποδοχέας ταξιδιωτικών εμπειριών και καθημερινών διελεύσεων. Μετρό και τρένο ταυτόχρονα. Οι επιβάτες του συγχέονται μεταξύ τους και μπερδεύουν την ιδιότητα τους. Ειδικά στην διαδρομή Κιάτο - Αθήνα η άφιξη των ταξιδιωτών στην πόλη γίνεται υπό ασαφής συνθήκες. Ο ταξιδιώτης δεν αντιλαμβάνεται πότε σταμάτησε να ταξιδεύει και πότε άρχισε να μετακινείται. Πότε άλλαξε ο ρυθμός; Υπάρχει άραγε κάποιο σημείο από την κατάσταση του ταξιδεύω σε εκείνη του μετακινούμαι; Ξάφνου αρχίζει να μπερδεύεται με σακούλες του the mall και με νέους «emo» που πάνε την απογευματινή τους βόλτα μετά το σχολείο. Λίγο πριν το τέλος της διαδρομής του, ενώ περιμένει ότι η Αθήνα ως πρωτεύουσα της χώρας θα τον υποδεχτεί σε ένα μεγαλεπήβολο terminal που θα τον καλωσορίσει στην σύγχρονη - ή όχι και τόσο - Αθήνα, βρίσκεται σε ένα σταθμό μετεπιβίβασης. Οι επιβάτες που γνωρίζουν τη διαδρομή του φωνάζουν να βγεί έξω αν θέλει να πάει κέντρο γιατί το τρένο πάει αεροδρόμιο. Ταυτόχρονα, καινούριοι αγχωμένοι ταξιδιώτες μπαίνουν στο συρμό, βιαστικοί με τις τεράστιες βαλίτσες τους, σπρώχνοντας. Προορισμός τους το αεροδρόμιο και αμέσως μετά οποιαδήποτε πλευρά του πλανήτη. Τα διαφορετικά περιβάλλοντα και συνθήκες διαδέχονται γρήγορα το ένα το άλλο όχι με την ασφαλή μορφή του κινούμενου τοπίου που είχαμε πριν, αλλά έρχονται βίαια και του σκουντάνε την πλάτη. Αφού καταφέρει να αποβιβαστεί, ανακαλύπτει ότι βρίσκεται σε έναν υπόγειο σταθμό μετρό [σταθμός Πλακεντίας) όπου όλοι τρέχουν να προλάβουν τον επόμενο συρμό. Το ταξίδι του τελειώνει λίγο άδοξα. Η

70

ταυτότητα του ως ταξιδιώτης έχει χαθεί. Καμία ιεροτελεστία, κανένας συμβολισμός, καμία μετάβαση δεν σημειώνουν την άφιξη του. Σαν κάποιος να τον σπρώχνει να μπει αυτόματα στο ρυθμό της πόλης, καμία ευκαιρία ενατένισης της αλλαγής κόσμων που μόλις έχει βιώσει.

Η είσοδος στην Πάτρα Ο σταθμός της Πάτρας είναι επιλιμένιος. Η γραμμή του τρένου διατρέχει την παραθαλάσσια ζώνη της πόλης, αποκόβοντας την άμεση πρόσβαση των πολιτών στη θάλασσα. Το λιμάνι της Πάτρας ξεπροβάλει με τα ογκώδη πλοία του, επόμενος στόχος για πολλούς από τους ταξιδιώτες του τρένου. Το τρένο κόβει ταχύτητα και προχωρά με ταχύτητα βαδίσματος. Αυτό παλιότερα συνέβαινε για λόγους ασφαλείας, επειδή δεν υπήρχε κανένα προστατευτικό κιγκλίδωμα που να διαχωρίζει της γραμμές του τρένου από την πόλη. Σήμερα από τη μεριά της πόλης έχει τοποθετηθεί κιγκλίδωμα, από τη μεριά του λιμανιού, όμως, έχει ορθωθεί ένα όριο, για την προστασία του λιμανιού. Το τρένο ελαττώνει ταχύτητα ή ακόμα και σταματά πριν φτάσει στον σταθμό για έναν πιο περίπλοκο λόγο. Οι Αφγανοί μετανάστες περνούν τη μέρα τους κυριολεκτικά πάνω στις γραμμές του τρένου ή δίπλα σε αυτές ψάχνοντας ευκαιρία να πηδήξουν τα κάγκελα του λιμανιού. Οι επιβάτες του τρένου γίνονται αυτόπτες μάρτυρες της προσπάθειας λαθραίας εξόδου των Αφγανών από την χώρα. Με αυτό τον τρόπο έρχονται αντιμέτωποι με μιαν αλήθεια που προσπαθούν ή τείνουν να αγνοούν, την ανισότητα στο δικαίωμα της ελεύθερης μετακίνησης.

71

Στην εθνική οδό Το τρένο και το λεωφορείο, παρά τον κοινό τους σκοπό, παρουσιάζουν ουσιαστικές διαφορές ως προς τη φιλοσοφία που τα διέπει. Το πρώτο διαχέεται στους δρόμους της πόλης και τις εθνικές οδούς μαζί με εκατοντάδες χιλιάδες άλλα οχήματα. Αντίθετα, το τρένο έχει την υποδομή του και η παρουσία του είναι συνεχής· όταν δεν υπάρχει όχημα, ο διάδρομος είναι παρόν και το περιμένει Ο περαστικός γνωρίζει ότι από εδώ περνάει το τρένο. Το λεωφορείο είναι πιο γρήγορο και πιο ευέλικτο και δεν δεσμεύεται από κάποια σταθερή διαδρομή-ράγα. Η κατεξοχήν οδός κίνησης του λεωφορείου είναι η εθνική οδός ταχείας ή υπερταχείας κυκλοφορίας. Είναι η ίδια οδός που χρησιμοποιούν και τα ιδιωτικά μέσα μεταφοράς (ΙΧ). Η εθνική οδός στο τμήμα της Αθηνών – Κορίνθου είναι σχεδιασμένη με τα πρότυπα της εποχής. Σχεδιασμένη για να προσφέρει μέγιστη απόδοση σε ταχύτητα και ασφάλεια, αψηφά την μορφολογία του τοπίου το οποίο διαρρηγνύει με τεχνολογικά επιτεύγματα, όπως γέφυρες, τούνελ και ανισόπεδους κόμβους. Το πλάτος της είναι μεγάλο με αποτέλεσμα να μεταμορφώνει το γύρω τοπίο και να το διαιρεί οριστικά, αφού η επιφάνεια της είναι απροσπέλαστη. Ο ταξιδιώτης βρίσκεται συνήθως μακριά από τις περιοχές που διασχίζει, που τις διακρίνει πάλι ως σημάνσεις εξόδου κατά μήκος της διαδρομής ή σαν μακρινά αντικείμενα. Η Κορίνθου – Πατρών είναι πιο στενή (αφού έχει μόνο δύο άξονες κυκλοφορίας), άρα λίγο πιο κοντά στο τοπίο και σαφώς επικινδυνότερη. Για τους περισσότερους επιβάτες η διαδρομή είναι ήδη οικεία από τα ταξίδια τους με αυτοκίνητο, γνωρίζουν καλά τα σημεία και την επικινδυνότητα του δρόμου. Το λεωφορείο είναι απρόβλεπτο, όλα μπορούν να συμβούν· η ασφάλεια των επιβατών βρίσκεται στα χέρια του οδηγού. Ο επιβάτης, παρόλο του ότι βρίσκεται στο δρόμο, δεν έχει τον έλεγχο της μετακίνησης του και αυτό του προκαλεί σχετική ανησυχία.

72

Όποτε ακούγεται κάποιο φρενάρισμα ή συναντάται κάποια συμφόρηση στο δρόμο όλοι βγάζουν τα κεφάλια τους από το όριο της θέσης τους, το προσωρινό καταφύγιο τους, για να δουν τι συμβαίνει. Το ΚΤΕΛ προσπερνά τους τόπους που διασχίζει με μεγάλη ταχύτητα. Σχεδόν τίποτα δεν το κάνει να κόβει ταχύτητα, εκτός από την πιθανή κίνηση στο δρόμο ή κάποια κακοκαιρία. Προσπερνά διόδια, πρατήρια βενζίνης και καφεστιατόρια. Για τον ταξιδιώτη του ΚΤΕΛ δεν έχουν σημασία. Τίποτα δεν μπορεί να ακούσει, τίποτα δεν μπορεί να αγγίξει ή να μυρίσει. Είναι σχεδόν αεροστεγώς κλεισμένος σε ένα κουτί από λαμαρίνα που είναι τοποθετημένο σε μια ταινία μηχανήματος συνεχούς ροής που ονομάζεται εθνική αρτηρία. Στο λεωφορείο ΚΤΕΛ τα τζάμια είναι fume, κανείς δεν μπορεί να διακρίνει τα πρόσωπα των ταξιδιωτών ακόμα και όταν το λεωφορείο είναι σταματημένο σε κάποιο φανάρι, (όταν βρίσκεται εντός μιας πόλης), εκτός αν κοιτάξει πολύ προσεκτικά. Κανέναν δεν ενδιαφέρει ένα λεωφορείο που περνά, είναι απλά άλλο ένα αυτοκίνητο. Κανένα φαντασιακό δεν είναι πλεγμένο πάνω σε ένα δημόσιο πούλμαν.

Προς το σταθμό ΚΤΕΛ Κηφισού Μέσα στο λεωφορείο, που εισέρχεται στο αστικό τοπίο, το οποίο αρχίζει να πυκνώνει και να γίνεται όλο και πιο αναγνωρίσιμο, τα κινητά τηλέφωνα των επιβατών αρχίζουν να κτυπούν, «σπάζοντας» την ησυχία που επικρατούσε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Η άφιξη στον Κηφισό έχει σηματοδοτηθεί από τη στιγμή που το λεωφορείο έχει ανέβει τη γέφυρα που ενώνει την λεωφόρο Αθηνών – Λαμίας με την Αθηνών – Κορίνθου· όλοι σηκώνονται όρθιοι και χάνεται κατά κάποιο τρόπο η οργάνωση τους στις προκαθορισμένες θέσεις, ίσως ανταλλάξουν και μεταξύ τους κουβέντες. Πάνω σε αυτή τη γέφυρα, το λεκανοπέδιο Αττικής απλώνεται μπροστά στα μάτια των επιβατών (φαίνεται η Ακρόπολη)· λίγοι μόνο το προσέχουν. Οι υπόλοιποι είναι απασχολημένοι με το πόσο γρήγορα θα βγούνε από το όχημα, θα πάρουν τις βαλίτσες τους και με ποιο τρόπο θα απομακρυνθούν από το κτήριο των ΚΤΕΛ που βρίσκεται μακρυά από το κέντρο της Αθήνας (αν μπορούν να αποφύγουν την αναμονή στην «πιάτσα» των ταξί ή στη στάση του αστικού λεωφορείου με τη χρήση Ι.Χ.).

Από το σταθμό ΚΤΕΛ Κηφισού Ο σταθμός ΚΤΕΛ Κηφισού, που είναι απομακρυσμένος από το κέντρο της Αθήνας και δύσκολα προσβάσιμος (με ταξί ή τη γραμμή αστικού λεωφορείου 051), αποτελεί προϊόν πρόχειρων και τυχαίων κατασκευών και προσθηκών. Η έλλειψη ενός ενιαίου σχεδιασμού δίνει μία χαοτική εντύπωση για τον χώρο αυτόν, ίσως και αυτήν του παραμελημένου, γεγονός που δεν φαίνεται να απασχολεί κάποιον, αφού ο

73

περισσότερος κόσμος θέλει απλά να φύγει, να βγάλει το εισιτήριό του προορισμού του· μέσα σε περίπου δέκα λεπτά έχει αρχίσει το ταξίδι του, αφού τα δρομολόγια είναι πολύ πυκνά. Η αναμονή και η στιγμή της επιβίβασης είναι η μόνη που μπορεί να κοινωνικοποιηθούν οι επιβάτες. Ψάχνουν για γνωστούς ανάμεσα στους συνταξιδιώτες, ρωτούν για διευκρινίσεις (ποιο είναι το express των 18.οο; Αυτό πάει Αίγιο; Ποια θέση έχετε εσείς; κλπ). Αφού το λεωφορείο έχει ξεκινήσει, βγαίνει από το σταθμό σε μία περιοχή με μάντρες και αποθήκες αυτοκινήτων και έπειτα στην εθνική οδό. Το ταξίδι, για τους περισσότερους, ξεκινάει κάπου στον Ασπρόπυργο και τη Λίμνη των Καθαρμών, αφού το όχημα έχει απομακρυνθεί από τις αστικές δομές του αττικού τοπίου.

Προς το σταθμό ΚΤΕΛ Πάτρας Το ταξίδι με το λεωφορείο έχει τελειώσει για τους περισσότερους επιβάτες, όταν φανεί η γέφυρα Ρίου – Αντίρριου στον ορίζοντα. Αρχίζουν όλοι σιγά σιγά να μαζεύουν τα πράγματά τους, τονίζοντας ακόμη περισσότερο την άφιξη. Όπως και στο δρομολόγιο προς Αθήνα, κινητά τηλέφωνα χτυπούν και όλοι σηκώνονται όρθιοι, όταν πλέον το λεωφορείο έχει μπει στο αστικό τοπίο της Πάτρας και πλησιάζει το λιμάνι. Η διαδρομή μέσα στην πόλη χαρακτηρίζεται από σταδιακή πύκνωση των αστικών δομών καθώς πλησιάζει κανείς το σταθμό των υπεραστικών λεωφορείων, που για τους συχνούς επιβάτες της διαδρομής αποτελούν μετρήσεις της απόστασης για τον τερματισμό του ταξιδιού τους. Η Πάτρα, αν και πόλη – λιμάνι, λόγω του πολεοδομικού σχεδιασμού της, δεν προσφέρει στους κατοίκους και επισκέπτες της την οπτική

74

αντίληψη του θαλάσσιου μετώπου της. Το ύψος του λεωφορείου χαρίζει στον επιβάτη μία εποπτεία του εσωτερικού του λιμανιού, εκεί όπου κάποιος πεζός θα συναντούσε κάγκελα και θεόρατα πλοία.

Από το σταθμό ΚΤΕΛ Πάτρας Ο σταθμός ΚΤΕΛ Πάτρας είναι μικρός σε μέγεθος, τόσο ώστε οι χρήστες του, μελλοντικοί ταξιδιώτες, γνωστοί ή άγνωστοι μεταξύ τους, να επιθυμούν να πιούν κάτι στο αναψυκτήριό του και να κουβεντιάσουν αμέσως πριν την αναχώρησή τους. Είναι πολύ πιο πιθανό να βρει κανείς παρέα να τον συντροφεύσει στο ταξίδι του, σε σχέση με το σταθμό των ΚΤΕΛ Κηφισού. Όταν το δρομολόγιο ξεκινήσει, το λεωφορείο περνά από τους κεντρικούς δρόμους της πόλης, όπως οποιοδήποτε άλλο όχημα· «κολλάει» στην κίνηση, σταματάει στα φανάρια. Έτσι, οι επιβάτες μπορούν να έχουν την εποπτεία μιας καθημερινής δραστηριότητας της πόλης πριν απομακρυνθούν από αυτήν. Το ταξίδι, για τους περισσότερους, ουσιαστικά ξεκινάει μετά τα διόδια του Ρίου, που το οπτικό πεδίο «ανοίγει» λόγω των πιο απλωμένων εκτάσεων, που χαρακτηρίζονται από ήπια δόμηση ή και μηδενική.

75

Στάση - ΚΤΕΛ Κορινθίας Στο κανονικό δρομολόγιο του ΚΤΕΛ γίνεται μια στάση στο σταθμό των ΚΤΕΛ Κορινθίας. Ο επιβάτης αν κατέβει από το όχημα προλαβαίνει να πάει τουαλέτα, ίσως να καπνίσει ένα τσιγάρο και να ψωνίσει κάτι από το mini-market του σταθμού. Μέσα στο σταθμό λειτουργεί αγορά παραδοσιακών προϊόντων. Ο ταξιδιώτης του ΚΤΕΛ δεν προλαβαίνει να αφομοιώσει τον χώρο γύρω του. Έχει μόνο 5 λεπτά, διασχίζει τον χώρο για να φτάσει στο WC. Η εικόνα του είναι θολή και συγκεχυμένη. Δεν μπορεί να την ανασυνθέσει στο μυαλό του όσες φορές κι αν έχει βρεθεί εκεί κάνοντας αυτή την διαδρομή. Κάποιοι άλλοι ταξιδιώτες και όχι του Πάτρα-Αθήνα προλαβαίνουν να βιώσουν αυτόν τον χώρο, έχουν χρόνο να χαζέψουν, να ψωνίσουν, να καθίσουν και να πιουν έναν καφέ. Η μόνη συνάντηση του ταξιδιώτη της εθνική οδού με την ύπαιθρο που διασχίζει, είναι η αγορά παραδοσιακών προϊόντων σε αυτό το σταθμό. Όταν πρωτοαντικρίζει τα προϊόντα δεν μπορεί να διανοηθεί καν γιατί βρίσκονται εδώ, αφού έχει αποδεσμεύσει από το ταξίδι του την έννοια του τόπου.

76

Χάρτες Ένα άλλο σημείο διαφοράς των μέσων, όχι στο επίπεδο βίωσης του χώρου, αλλά της αναπαράστασής του είναι οι χάρτες που δείχνουν τη διαδρομή τους. Στο χάρτη του προαστιακού βλέπουμε τα σημεία της διαδρομής σχεδιασμένα σαν κουκίδες ενός δικτύου υπολογιστών, καμία έννοια τοπογραφίας και γεωγραφίας δεν υπάρχει, καμία ένδειξη της απόστασης των σταθμών. Οι μόνες πληροφορίες που μπορείς να βρεις είναι ένα χρονοδιάγραμμα που δείχνει την ακριβή ώρα άφιξης και αποχώρησης του συρμού από τον κάθε σταθμό. Η γραμμή Πελοπονήσσου δεν έχει δικό της χάρτη, ο χάρτης των ελληνικών σιδηρόδρομων είναι ενιαίος τονίζοντας έτσι της συνδεσιμότητα όλης της Ελλάδας. Παραμένει γεωγραφικός, έχοντας χαραγμένο το δίκτυο πάνω στο χάρτη της χώρας και αναφέροντας ονόματα περιοχών ακόμα και αν δεν τις διασχίζει. Το ταξίδι στο χώρο που προτείνει ο παλαιός σιδηρόδρομος έρχεται να αντικατασταθεί με το ταξίδι στο χρόνο που προτείνει ο προαστιακός. Τα λεωφορεία ΚΤΕΛ δεν διαθέτουν καν χάρτη αφού οι χρήστες του, ερχόμενοι στο σταθμό έκδοσης εισιτηρίων, κατευθύνονται κατευθείαν στο γκισέ της πόλης/νομού προορισμού τους. Βγάζουν εισιτήριο κατευθείαν για εκεί. Έτσι χάνεται, εκτός από την έννοια της γεωγραφίας, και η έννοια του δικτύου, που αντικαθίστανται με μια χρονομηχανή εισόδου-εξόδου από τον έναν τόπο στον άλλο. Για τον επιβάτη του ΚΤΕΛ η φαντασίωση-όριο θα παραμένει η ακαριαία μετάβαση από τόπο σε τόπο ή ακόμα πιο αποσπασματικά, όπως αναφέρει στη συνέντευξή του ένας φοιτητής «θα ήταν ιδανικό να ήταν οι πόλεις πόρτες μόνο.. πόρτες. ανοίγεις μια πόρτα και μπαίνεις στο club, μια άλλη πόρτα να είναι η κουζίνα. Πιο πέρα, δίπλα να ΄χει κρεβατοκάμαρα, να μπορείς να κοιμάσαι….»

77

78

4.2. Οι ταξιδιώτες Ταξιδεύοντας με τα μέσα μαζικής μεταφοράς κάθε άτομο, επιλέγει να κινηθεί μαζί με άλλους ξένους προς αυτό ταξιδιώτες. Ο κάθε «ξένος» βρίσκεται εκεί για τους δικούς του λόγους κουβαλώντας την δική του ιστορία και βιώνει το ταξίδι διαφορετικά. Αρχικά, παρατηρώντας τις ετερότητες, κανείς μπορεί να βγάλει συμπεράσματα για τους λόγους που αυτές ταξιδεύουν. Συνομιλώντας μαζί τους μπορεί να καταλάβει πολύ περισσότερα για το ποιες είναι και πως αντιλαμβάνονται αυτή τους την μετακίνηση⋅ σαν ταξίδι, σαν κοινωνικό χώρο και σαν μέσο κατασκευής της απόστασης με το τοπίο. Αρχικά ξεκίνησα τις παρατηρήσεις μου κρατώντας σημειώσεις και βγάζοντας φωτογραφίες τους συνεπιβάτες μου. Έπειτα βάση ενός ερωτηματολογίου που είχα προετοιμάσει [βλ. παράρτημα 2 σελ.112-115] συζήτησα μαζί τους. Όλοι μου επεσήμαναν το αναπάντεχο που μπορεί να έχει ένα ταξίδι με τα μ.μ.μ. Κομμάτι αυτού του αναπάντεχου, υπήρξα κι εγώ, προσεγγίζοντας τους, ως ξένη, και ζητώντας τους να κουβεντιάσουμε, ενεργοποιώντας έτσι τον δημόσιο χώρο του μέσου. Μέσα από 13 συνεντεύξεις 154 , σε λεωφορεία και τρένα, στη διαδρομή Αθήνα – Πάτρα, προσπάθησα να ερευνήσω πως βιώνουν και σηματοδοτούν τους χώρους του υπεραστικού οι ίδιοι οι ταξιδιώτες – χρήστες του, κάτι που εξαρτάται από την ιδιότητα, την διάθεση αλλά και από τον χαρακτήρα καθενός από αυτούς.

154

Βλέπε παράρτημα 2, 2.2 σελ.116-177

79

4.2.1 Γενικές παρατηρήσεις Οι συνεντεύξεις σε τρένα και λεωφορεία ΚΤΕΛ επαληθεύουν τα λόγια του Bauman 155 για το σύγχρονο τρόπο ζωής. Όλοι οι επιβάτες με τους οποίους μίλησα στη διάρκεια της διαδρομής, ζούσαν σε, τουλάχιστον, δύο τόπους ταυτόχρονα, «μετανάστες» όλοι, εσωτερικοί και εξωτερικοί. Φοιτητές ανάμεσα σε δύο πόλεις 156 ή ακόμα και δύο χώρες 157 , ομογενείς 158 , οικονομικοί μετανάστες ή πρόσφυγες από Ασία 159 , Αφρική 160 και Βαλκάνια 161 , επισκέπτες μιας οικογένειας που έχει σκορπίσει στα αστικά κέντρα της χώρας 162 , νέοι που ψάχνουν για δουλειά εκτός της πόλης κατοικίας τους 163 , επαγγελματίες ταξιδευτές 164 . Ως προς την ηλικία, συνάντησα ιδιαίτερα νέους ανθρώπους, 18 – 30 χρονών και γηραιότερους, 60 και άνω. Εξαίρεση αποτέλεσαν μόνο δύο μετανάστες, Vasil 47 ετών και Anthony 32 ετών. Οι περισσότεροι Έλληνες μεταξύ 30 και 60 ετών προτιμούν τη μετακίνηση με ιδιωτικό μέσο. Οι περισσότεροι από αυτούς κάνουν τη διαδρομή Αθήνα – Πάτρα συχνά και γνωρίζουν τη διαδρομή. Κάνουν χρήση και των δύο μέσων, ανάλογα με το χρόνο τους ή τη διάθεσή τους. Ο σκοπός της μετακίνησης παίζει σημαντικό ρόλο στο πως την νοηματοδοτούν. Μπορεί να σηματοδοτεί την αρχή ενός ευρύτερου ταξιδιού: «για μένα είναι ταξίδι... με την έννοια ότι φεύγω από κάπου. Δεν το χω στο νου μου ότι θα πάω τώρα στην Αθήνα, να καθίσω λίγες μέρες, να δω τους γονείς μου και να ξαναγυρίσω. Ειδικά τώρα πέτυχες συγκυρία. Ότι ήμουνα στο δρόμο προχτές και φανταζόμουνα το Αθήνα – Πάτρα ακόμα και κοίταζα ένα αεροπλάνο πάνω και φανταζόμουνα τον εαυτό μου στο αεροπλάνο... «Φεύγω! Αντίο! Γεια σας!» ...άρα είναι ταξίδι, ταξιδάρα! Είναι ένα σημαντικό κομμάτι αυτό…» 165 , την αποχώρηση από αγαπημένα πρόσωπα «Πας να δεις δικά σου πρόσωπα και

βλέπε κεφάλαιο 2 συνέντευξη 1, Κωνσταντίνος, σελ.117-121 ,συνέντευξη 11, Βίκυ, σελ.172-175 , συνέντευξη 8, Γιώργος, σελ.153-165 157 Συνεντευξη 12, Χριστίνα, σελ.148-178 158 Συνεντευξη 6, Γιώργος Douros, σελ.138-143 159 Συνέντευξη 13, Nazrab, σελ.178 , Συνέντευξη 3, Sal σελ.126-131 160 Συνέντευξη 5, Anthony, σελ. 133-138 161 Συνέντευξη 9,Basil, σελ.165-168 162 Συνέντευξη 10, κυρία Μαρία, σελ.168-172 163 Συνέντευξη 7, Δάφνη , σελ. 144-152 164 Συνέντευξη 4, Ελένη, σελ.131-133 , Συνέντευξη 2, Μανώλης, σελ.122-126 165 Συνέντευξη 8, Γιώργος σελ.153-165 155 156

80

πας χαρούμενος... Τώρα αν γυρίζεις και λίγο λυπημένος, δεν πειράζει....» 166 ή την επιστροφή σε τόπους αγαπημένους «Είναι άγιος τόπος η Ελλάδα…το ταξίδι είναι παράδεισος…δεν υπάρχει άλλο μέρος...» 167 Ο ταξιδιώτης του ΚΤΕΛ είναι κυρίως commuter, χρησιμοποιεί το λεωφορείο για τις συχνές μετακινήσεις του ανάμεσα στις δύο πόλεις. Το ΚΤΕΛ είναι πιο γρήγορο και έχει πολύ συχνά δρομολόγια (κάθε μισή ώρα), όταν ο ταξιδιώτης βιάζεται το χρησιμοποιεί. Η απόσταση που δημιουργεί η δομή του λεωφορείου στον επιβάτη σε σχέση με τους συνεπιβάτες του και το τοπίο, δεν του επιτρέπουν να το ορίσει ως ταξίδι (εκτός από στιγμές ταξιδιού που βιώνει μέσα από την εναλλαγή του τοπίου 168 ).

Γι’ αυτόν η διαδρομή είναι ρουτίνα, μέρος της

καθημερινότητας . Είναι ένα αναγκαίο πέρασμα. Αν ο χρόνος που μεταβαίνει από την μια πόλη στην άλλη ήταν ακαριαίος θα ήταν ευχαριστημένος.

Κυρία Μαρία, σελ. 168-172 Γιώργος Douros, σελ. 138-143 168 «μπορεί να σου απασχολήσει για λίγο το μυαλό, να κοιτάξεις έξω, να δεις μια όμορφη εικόνα και για κάποιο διάστημα να “ταξιδέψεις”», Κωνσταντίνος, σελ. 117-121 166 167

81

Ο επιβάτης του τρένου έχει πιο πολύ όρεξη για ταξίδι, αν και αυτός νοηματοδοτεί συχνά τη διαδρομή του ως ρουτίνα. Τον ευχαριστεί που το τρένο κάνει στάσεις, παρατηρεί τους τόπους και τους ανθρώπους γύρω του. Το ταξίδι με τρένο συνήθως επιλέγεται για οικονομικούς λόγους (είναι πολύ φτηνότερο από το ΚΤΕΛ), και για λόγους άνεσης αφού ο επιβάτης μπορεί να σηκωθεί, να κάνει βόλτα μέσα στο τρένο, να πάει τουαλέτα. Οι τουρίστες από χώρες του εξωτερικού το χρησιμοποιούν συνήθως λόγω της ευρείας διάδοσης του σιδηρόδρομου στις ευρωπαϊκές χώρες. Ένας άλλος λόγος που το τρένο (γραμμή Πελοποννήσου) ασκεί έλξη στους επιβάτες είναι ότι «αποτελεί ζωντανή ιστορία» του τόπου 169 ή όπως πιο αφαιρετικά αναφέρει ο Γιώργος, φοιτητής «Είναι κι αυτή η μυρωδιά του λούμπεν στο τρένο που κατά περιόδους ίσως να σε ελκύει κιόλας».

169

Συνέντευξη 2, Μανώλης, σελ. 122-126

82

Όλοι σχεδόν οι επιβάτες των μ.μ.μ. απάντησαν ότι προτιμούν την δημόσια μετακίνηση, γιατί είναι πιο ασφαλής από την ιδιωτική. Στην περίπτωση του ΚΤΕΛ λόγω του όγκου του οχήματος, και του ΟΣΕ λόγω της αποκλειστικής γραμμής κυκλοφορίας. Οι ταξιδιώτες των μ.μ.μ. δεν θέλουν να οδηγούν όταν ταξιδεύουν. Προτιμούν να χάνονται στις σκέψεις τους, να χαζεύουν το τοπίο 170 ή να παρατηρούν τους, ξένους προς τους ίδιους, συνεπιβάτες τους. Ένας άλλος λόγος προτίμησης που απαντήθηκε είναι της οικολογίας: «Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια το αυτοκίνητο παραγκώνισε τα μέσα, αλλά το μέλλον είναι λαμπρό. Το πιστεύω πάρα πολύ. Διότι η βενζίνη θα πάει στα ύψη. Φάγαμε τα πάντα. Καταστρέψαμε τα πάντα…θα είναι πλέον πανάκριβη. Δεν υπάρχει το πάνω υπάρχει και το κάτω, το οποίο πρέπει να αντιληφθούμε. Κάποια στιγμή ανεβαίνεις, ανεβαίνεις κοινωνικά, με τα μέσα σου, με τον πολιτισμό σου, αλλά έρχονται και τα κάτω και η κατραπακιά θα έρθει σύντομα. Το θεωρώ πάρα πολύ σίγουρο αυτό» 171 . Ειδικά για το τρένο έγιναν εκτενείς αναφορές: «βοηθά στη διάσωση του περιβάλλοντος, χρησιμοποιώντας λιγότερη ενέργεια, χωρίς να χρησιμοποιεί τόση βενζίνη, βοηθά τους ανθρώπους να μετακινούνται οικονομικά και (όσον αφορά το τρένο που είναι δημόσιο) βοηθά την κοινωνική ανάπτυξη» 172 .

Μιλώντας για το τρένο: «άμα οδηγώ, δεν μπορώ να δω αυτό το πράγμα. Γιατί πρέπει να σταματήσω να το δω. Τώρα πάει τόσο σιγά και τόσο ωραία, βλέπω την θάλασσα», Γιώργος Douros, σελ. 138-143 171 Συνέντευξη 2, Μανώλης, σελ. 122-126 172 Συνέντευξη 3, Sal σελ.126-131 170

83

4.2.2 Ο δημόσιος χώρος Τα μ.μ.μ. είναι για αυτούς μια μικρογραφία της κοινωνίας, τα αναγνωρίζουν ως δημόσιους χώρους 173 (αν και μερικές φορές το ΚΤΕΛ όχι τόσο 174 ). Δεν πιστεύουν ότι από μόνα τους (τα μέσα) μπορούν να αποκαταστήσουν τις σχέσεις μέσα στην κοινωνία. Ο Μανώλης, υπάλληλος ΟΣΕ αναφέρει: «Από το τρένο μόνο και μόνο θα έρθει κοντά ο κόσμος; Θα αποκτήσει κοινωνικότητα; Δε νομίζω, όχι. Εγώ τώρα και με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, στην πολυκατοικία μου δε θα μιλιέμαι, θα συνεχίσω να μη μιλιέμαι... Δεν θα ναι σαν στο χωριό μου που μιλάγαμε και λέγαμε καλημέρα κάθε πρωί. θα συνεχίσω να μη λέω καλημέρα σε όλους». Άλλοι ταξιδιώτες αναφέρουν πως θα τους άρεσε να επικοινωνούν περισσότερο, αλλά νιώθουν ότι δεν υπάρχει «κλίμα»: «Τους μιλούσα παλαιότερα, γιατί πίστευα πως θα περάσει και το δικό τους ταξίδι καλύτερα. Πολλοί, όμως, προτιμούν την ησυχία τους τελικά» 175 .

Παρόλα αυτά όλοι σχεδόν τονίζουν τη πιθανότητα γνωριμίας και

συζήτησης μέσα στο τρένο με κάποιον άγνωστο. Η ιδιότητα του ταξιδιώτη παίζει σημαντικό ρόλο, «η βασική σχέση μεταξύ τους…Η μετακίνησή τους... Οι προσωπικές σφαίρες του καθενός ανακαλύπτονται από αυτή τη μεγάλη σφαίρα που είναι η μετακίνηση, αυτήν την ώρα. Ανά πάσα στιγμή πιάνεις κουβέντες, πρώτα απ’ όλα από την ερώτηση «πού πας;» μπορεί μέσα από αυτήν να προκύψουν διάφορα. Τί κάνεις, αν έχεις παιδιά...αλλά μόνο η ερώτηση του «πού πας» δείχνει ότι είναι προκαθορισμένος ο ρόλος του συνεπιβάτη, αλλά κι ο διαπροσωπικός τους ρόλος, το ότι θα φτάσουνε κάποια στιγμή και θα χωρίσουνε τελείως οι δρόμοι τους» 176 .

«είναι μια κοινωνία το τρένο, διότι βλέπεις φάτσες βλοσυρές, χαρούμενες, περίεργες», Συνέντευξη 2, Μανώλης, σελ. 122-126. «Το λεωφορείο είναι αθόρυβο, είναι σαν σπίτια. Το τρένο είναι σαν κοινωνία.». Συνέντευξη 9,Basil, σελ.165-168 175 Συνεντευξη 12, Χριστίνα, σελ.148-178 176 Συνέντευξη 8, Γιώργος, σελ.153-165 173 174

84

Οι πιο κοινωνικοί προτιμούν το τρένο με bar και τις τετράδες θέσεων: «Συνήθως συζητώ… κι άμα έχει και μπαρ να πίνουμε κανένα ποτό...καφέ… μ’ αρέσει να γνωρίζω κόσμο. Και για να γνωρίζεις κόσμο πρέπει να ταξιδεύεις με το τρένο. Διαφορετικά δεν είναι εύκολο» 177 . Τους ενοχλεί που ο χώρος του bar είναι μικρός ή έχει εγκαταλειφθεί εντελώς 178 . Οι πιο μοναχικοί προτιμούν τις δυάδες για να κοιτάζουν έξω 179 ή διαβάζουν. Οι νέοι απομονώνονται ακούγοντας μουσική στις φορητές συσκευές ήχου τους, φτιάχνοντας το προσωπικό τους soundtrack: «κοιτάω έξω, ναι και ακούω μουσική βασικά. Είναι μία ευκαιρία να κάνεις τη δική σου μικρού μήκους ταινία. Επιλέγω μουσική για το ταξίδι μου. Δεν είναι ότι βάζω κάτι να ακούσω τυχαία. Όταν ταξιδεύω ξέρω τι θέλω να ακούσω. Τα βάζω και με τη σειρά, την κατάλληλη τα τραγούδια έτσι ώστε να μου βγει όλο το ταξίδι. Κάπου κοιμάμαι μερικές φορές» 180 . Διαφορετικά μπορεί και να φλερτάρουν: «Στο τρένο είναι πολύ πιο εύκολο, ειδικά στο κυλικείο. Όταν κάθεσαι αντικριστά με τον συνεπιβάτη είναι πιο εύκολο να μιλήσετε. Τα βλέμματα θα διασταυρωθούν πολύ πιο εύκολα. Χαλαρή κουβέντα - ίσως και λίγο φλερτ..!» 181

Συνεντευξη 6, Γιώργος Douros, σελ.138-143 «Το κυλικείο είναι αρκετά περιορισμένο. Θα μπορούσε να είναι πιο μεγάλος χώρος», Συνέντευξη 2, Μανώλης, σελ. 122-126 179 «Μου αρέσει πολύ το τοπίο... Ένα ωραίο τοπίο με γαληνεύει…Μου αρέσει να χαζεύω έξω… Προτιμώ μοναχούλα μου», Κυρία Μαρία, σελ. 168-172 «Μ’ αρέσει να μιλάω για λογοτεχνία. Δυστυχώς δεν έχει πολλούς ανθρώπους να μιλήσεις για αυτήν. Γι’ αυτό διαβάζω το βιβλίο μου». Συνέντευξη 9,Basil, σελ.165-168 180 Συνέντευξη 8, Γιώργος, σελ.153-165 181 Βίκυ, σελ.172-175 177 178

85

4.2.3 Η σχέση με το τοπίο Αγαπημένη ασχολία των επιβατών είναι να κοιτούν έξω από το παράθυρο. Οι ταξιδιώτες της μέρας «χαζεύουν» τη φύση και τα «ανθισμένα λουλούδια» 182 . Οι περισσότεροι μιλάνε για τη θάλασσα που κυριαρχεί σε όλη σχεδόν τη διαδρομή 183 . Οι επιβάτες του τρένου νιώθουν ότι έρχονται σε επαφή με τη φύση 184 , ή ότι τουλάχιστον την προσεγγίζουν περισσότερο «το τρένο έρχεται πιο κοντά στο γύρω τοπίο, ακουμπάς και κλαδιά! Νιώθεις ότι είσαι μες το τοπίο...κι εμένα μ΄αρέσει ακόμα και αυτό, ότι μπορείς να ανοίξεις το παράθυρο..» 185 . Οι περισσότεροι επιβάτες έχουν μόνο οπτική σχέση με το τοπίο, τους αρέσει η συνεχής εναλλαγή του και δεν θα ήθελαν να σταματήσουν και να το βιώσουν διαφορετικά «Δεν με ενδιαφέρει τόσο το τοπίο, αλλά η εναλλαγή του. Δεν είναι σταθερό [στατικό] και μου αρέσει. Τώρα είμαι εδώ, σε λίγο αλλού» 186 . Η κίνηση παίζει πρωτεύοντα ρόλο, «από μόνη της η μετακίνηση ειδικά έτσι με τις ταχύτητες που υπερβαίνουν τα ανθρώπινα όρια εμπεριέχει μέσα κάτι το τερματικό.... Έχει γίνει κάτι τελείως καινούριο, ως εμπειρία, δεν αισθάνομαι στην ίδια κατάσταση σε σχέση με αυτήν που έχω όταν είμαι ήδη ακίνητος. Υπάρχει μια τεράστια απόσταση για μένα ανάμεσα σε αυτές τις δύο καταστάσεις. Δεν είσαι απλά στον απέναντι λόφο και το βλέπεις. Είμαι σε μία κίνηση εκείνη την ώρα. Και περιλαμβάνει το πριν όλο αυτό το πράγμα. Ή στις στάσεις, κάθε φορά προσδιορίζεις εκ νέου το τί έγινε προηγουμένως. Και αυτή η διαδικασία της κίνησης είναι που σε φέρνει σε μία άλλη κατάσταση. Έχει μια μουσικότητα όλο το πράγμα. Αυτή η αλληλουχία και η συνέχεια. Και ξεφεύγει από την απλή παρατήρηση του κάθομαι στον απέναντι λόφο και θέλω να πάω να σκαρφαλώσω» 187 ... Μόνο οι Πελοποννήσιοι σχετίζονται

περισσότερο με τον συγκεκριμένο τόπο (γραμμή

Πελοποννήσου) και έχουν μνήμες από αυτόν 188 . «Είναι γεγονός ότι άμα αγαπάς την θάλασσα, θέλεις να πας να βάλεις τα πόδια σου εκεί

Κυρία Μαρία, σελ. 168-172 “Yeah, sometimes if I see the sea, I feel like diving inside… especially during the hot weather like this… I like viewing the sea”, Συνέντευξη 5, Anthony, σελ.133-138 184 «θέλω να ταξιδεύω την ημέρα. Είμαι φυσιολάτρης αγαπάω και τα πλατάνια αγαπάω και την θάλασσα και τα έλατα», Συνεντευξη 6, Γιώργος Douros, σελ.138-143 185 Συνέντευξη 8, Γιώργος, σελ.153-165 186 Συνέντευξη 9,Basil, σελ.165-168 187 Συνέντευξη 8, Γιώργος, σελ.153-165 188 «Πολλά από τα μέρη μετά από την Κόρινθο τα έχω επισκεφτεί, τα έχω κάνει ήδη», Συνέντευξη 1, Κωνσταντίνος, σελ.117-121 182 183

86

μέσα... Πως να τα ξεχάσω;… άμα θα ξαναέρθω θα οδηγήσω να δω και το παλιό δρόμο γιατί το ‘χα κάνει πολλές φορές με το… αυτόν τον δρόμο με το λεωφορείο και με μοτοσικλέτα όταν ήμουνα νέος» 189 . Οι ταξιδιώτες της νύχτας προτιμούν να κοιμούνται για να μην καταλαβαίνουν το ταξίδι. Στη περίπτωση των backpackers (που έχουν εισιτήριο inter rail) προτιμούν να ταξιδεύουν νύχτα γιατί τους έρχεται πιο οικονομικά, αφού δεν χρειάζεται να πληρώσουν σε κάποιο hostel την διανυκτέρευση τους 190 . Όσοι δεν κοιμούνται, στο λεωφορείο, παρατηρούν τα φώτα από τις πόλεις 191 , ενώ στο τρένο λόγω της αντανάκλασης δεν μπορούν εύκολα να το κάνουν αυτό κι έτσι συνομιλούν ή παρατηρούν τους συνεπιβάτες τους.

Στάσεις Οι περισσότεροι επιβάτες του ΚΤΕΛ προτιμούν να μην κάνουν στάσεις λόγω του διάρκειας του ταξιδιού: «γενικά, προτιμώ το express, Εμένα μου αρέσει εφόσον κάνω ένα ταξίδι και δεν οδηγώ, δεν κουράζομαι, θέλω να είναι σύντομο. Εκτός κι αν κάνω ένα ταξίδι με μεγάλη διαδρομή. Όταν γίνονται στάσεις, εντάξει, είτε ακούω μουσική είτε σκέφτομαι… Περιμένω μες το λεωφορείο…συνήθως»

Συνεντευξη 6, Γιώργος Douros, σελ.138-143 Συνέντευξη 3, Sal σελ.126-131 191 Συνέντευξη 3, Sal σελ.126-131 192 Συνέντευξη 1, Κωνσταντίνος, σελ.117-121 189 190

87

192 .

Για κάποιους οι στάσεις σημαίνουν την διακοπή του ταξιδιού τους, έχουν συνδυάσει την κίνηση και την εναλλαγή του τοπίου με την ίδια την έννοια του ταξιδιού 193 . Ενώ για κάποιους άλλους είναι μέρος της διαδικασίας του: «οι στάσεις... το ότι θα κοιτάξεις κάπου και θα είσαι στάσιμος...και θα ΄χει ένα μικρό χωριουδάκι με έναν κύριο ο οποίος έχει βαρεθεί την ώρα που θα περάσει στο σιδηροδρομικό σταθμό, εμένα με εντάσσει σε όλη αυτήν την διαδικασία του «ταξιδεύω». Μου το κάνει πάρα πολύ ευχάριστο, έχει ανάσες». 194 Κάποιοι παρατηρούν την αρχιτεκτονική των σταθμών και τους ανθρώπους που μπαινοβγαίνουν «όταν σταματάει το τρένο παρατηρώ τους σταθμούς. Την αρχιτεκτονική των κτηρίων. Πάρα πολύ. Στους σταθμούς ή στις στάσεις. Και λέω, δεν ξέρω αν είναι αυτό που απαντάω... εκεί θα ήθελα να... το μυαλό μου πάει στις παλιές δόξες των σταθμών» 195

«Παύση από οποιαδήποτε σκέψη. Μόλις αποχωρήσουμε από το σταθμό, το ταξίδι συνεχίζεται», Βίκυ, σελ.172-175. «Συνήθως μου τη δίνει στα νεύρα αν δεν είναι δικιά μου η στάση. Άμα σταματάμε για να κατέβουνε άλλοι ή να ανέβουνε άλλοι δεν μ’ αρέσει. Γιατί μου χαλάει λίγο το...εκεί που είμαι εγώ, έχουν όλα μπει σε μια σειρά, έχω κάτσει, είμαι άνετη, ξέρω ποιος είναι απέναντί μου ή όχι κτλ, βλέπω απ’ έξω και σκέφτομαι τα δικά μου, ξαφνικά χταπ με προσγειώνει. Άντε πάλι ξανά ήρθαμε στην πραγματικότητα, να σταματήσει να μπει ο ένας να βγει ο άλλος, μπορεί να....αλλά καμιά φορά όμως αν είναι πολύ μεγάλο το ταξίδι και είμαι κουρασμένη κι έχω ανάγκη να γίνει μια στάση για την στάση, όχι για να μπει, να βγει κόσμος ε....μ’ αρέσει. Δηλαδή λέω κάτσε να κατέβουμε να πάω στην τουαλέτα, να καπνίσω ένα τσιγάρο, να περπατήσω λίγο, το ‘χω ανάγκη. Ωραία.» Συνέντευξη 7, Δάφνη , σελ. 144-152 194 Συνέντευξη 8, Γιώργος, σελ.153-165 195 Συνέντευξη 2, Μανώλης, σελ. 122-126 193

88

5. Συμπεράσματα Σε αυτή την εργασία προσπάθησα να συνθέσω τα χαρακτηριστικά του υπεραστικού ως χώρου που φιλοξενεί σημαντικό χρόνο από την καθημερινότητα του σύγχρονου ανθρώπου. Μέσα από τη βιωματική καταγραφή και σχολιασμό της διαδρομής Αθήνα - Πάτρα, μιας διαδρομής που κάνω συχνά,

προσπάθησα να ανακαλύψω τις ποιότητες και δυνατότητες του υπεραστικού ως χώρου δημόσιας

συνύπαρξης, απομόνωσης και περισυλλογής, αλλά και ως δυνατότητα ιδιαίτερης ανάγνωσης του τόπου. Παρατηρώντας τα ελληνικά δημόσια μέσα μετακίνησης στην ιστορία τους αλλά και στη καθημερινότητα τους έγινε φανερό τι έχει αλλάξει στην αντίληψη της μετακίνησης στις μέρες μας. Σήμερα, οι μετακινήσεις αντιμετωπίζονται ως ενδιάμεσες των βασικών λειτουργιών της κοινωνίας, απογυμνωμένες από ποιοτικές παραμέτρους, χωρίς να τους αναγνωρίζεται η κοινωνική τους διάσταση και χωρίς να δίνεται σημασία στην ποικιλία των σχέσεων που δημιουργούν με το περιβάλλον. Όλο το βάρος του σχεδιασμού τους επικεντρώνεται στην ταχύτητα και στην ασφάλεια. Καμία άλλη συνιστώσα δεν λαμβάνεται υπ’ όψιν των φορέων διαχείρισης και των σχεδιαστών των μέσων 196 . Οι χώροι συνάντησης των επιβατών μέσα στα οχήματα συρρικνώνονται 197 περιορίζοντας το άτομο στον αυστηρά προσωπικό του χώρο, έναν χώρο όπου απλά κάθεται παθητικά και μεταφέρεται σε μια άλλη πραγματικότητα αυστηρά ιδιωτική 198 . Για να εξασφαλίζεται η ταχύτητα και η ασφάλεια μετακίνησης δημιουργούνται αποκλειστικοί χώροι κίνησης οχημάτων (αυτοκινητόδρομοι, νέα σιδηροδρομική γραμμή υψηλής ταχύτητας), κατασκευάζονται τούνελ και γέφυρες που αγνοούν ή τιθασεύουν την φυσική τοπογραφία των τόπων που διασχίζουν. Αν και αυτοί οι χώροι συστήνουν μια νέα τοπογραφία εξίσου ενδιαφέρουσα, αυξάνουν την απόσταση με τους φυσικούς ή ανθρωπογενείς τόπους που διασχίζουν τα μέσα, αυξάνοντας την αποσπασματικότητα του χώρου που ο σύγχρονος άνθρωπος κατοικεί. «ο κόσμος είναι ακόμη πλούσιος και άγνωστος και αξίζει περισσότερο να χαθούμε παρά να κατοικήσουμε ανάπηροι και φαρμακεροί» Nietzsche,, θέληση για δύναμη Τον σχεδιασμό αναλαμβάνουν συνήθως μηχανικοί και συγκοινωνιολόγοι. Οι αρχιτέκτονες περιορίζονται στο σχεδιασμό σταθμών και terminal. Σημαντικές απώλειες είναι η σταδιακή εξαφάνιση της καντίνας στο τρένο και ίσως ο χώρος των καπνιστών που παρείχαν μια αφορμή κίνησης μέσα στο όχημα και μια μορφή κοινωνικοποίησης στους ταξιδιώτες. 198 Βλέπε κεφάλαιο 1.6 ο δημόσιος χώρος. 196 197

89

Όμως αυτό που έχει αλλάξει πραγματικά στα μ.μ.μ. δεν είναι τα ίδια τα μέσα 199 αλλά οι επιβάτες του και τα βιώματα που μεταφέρουν. Η ευκολία των υπεραστικών ταξιδιών αλλά και της άμεσης διακίνησης της πληροφορίας μέσω της τηλεόρασης και του διαδικτύου κάνουν τους ανθρώπους να θεωρούν τον κόσμο δεδομένο. Τίποτα δεν έχει απομείνει να ανακαλυφθεί από τους ίδιους. Η λέξη συγκοινωνία χάνει σταδιακά τον νόημά της (συν + κοινωνία) αφού δεν αποτελεί πλέον σύνδεσμο τον κοινοτήτων και κοινωνιών αλλά μέσο μεταφοράς μοναχικών ατομικοτήτων. Όπως αναφέραμε και στο πρώτο κεφάλαιο, ο δημόσιος χώρος έχει απονεκρωθεί, ο σύγχρονος άνθρωπος αντιμετωπίζει την ετερότητα με επιφυλακτικότητα και ελαφρά αποστροφή, ενώ για λόγους άμυνας έχει ανταλλάξει την κοινωνικοποίηση με δημόσια σιωπή. Το ταξίδι, η κατ’ εξοχήν διαδικασία συνάντησης με την ετερότητα, από ιεροτελεστική μετάβαση ή επιθυμία έχει μεταμορφωθεί σε καθημερινή αναγκαιότητα ή ακόμα χειρότερα, σε καταναλωτικό αντικείμενο μέσω του εμπορευματοποιημένου τουρισμού. Θα μπορούσε, έστω και εφήμερα, ένας σχεδιασμός, να αναστείλει αυτή την έκπτωση του δημοσίου χώρου και της διαδικασίας του ταξιδιού; Τουλάχιστον θα μπορούσε να παρέμβει σε αυτόν (στον υπεραστικό χώρο) έτσι ώστε να επισημάνει στου ταξιδιώτες μια ποιότητα που χάνεται και μια δυνατότητα που σπαταλιέται ενώ βρίσκονται απομονωμένοι μέσα στις νότες της φορητής συσκευής ήχου και την ασφάλεια που τους παρέχει το κινητό τους;

Η συνάντηση, λέει η Kristeva, είναι αντιστάθμισμα της περιπλάνησης 200 . Μπορεί ένας περιπλανώμενος χώρος, όπως αυτός του υπεραστικού να γίνει (ξανά;) κατώφλι 201 συνάντησης ετεροτήτων; Κατώφλι συνάντησης των διαφορετικών ταξιδιωτών που κατοικούν εφήμερα μέσα του ή χώρου αλληλεπίδρασης τους με τους τόπους που διασχίζουν; Ο χώρος του υπεραστικού δεν είναι μόνο μια στατική διαμόρφωση, αλλά μια εμπειρία, διαμόρφωση σχέσεων με κάποιους χώρους, είναι χώρος μεταβατικός. Βρίσκεται πάντα σε σχέση με τον τόπο προέλευσης και προορισμού (αυτού που τον κατοικεί προσωρινά), κατέχοντας ειδικά το λεωφορείο, εκτός από το ότι έχει γίνει τεχνικά αρτιότερο, δεν έχει αλλάξει ιδιαίτερα την εσωτερική του διαρρύθμιση. Kristeva [2004] σελ.22 201 Η έννοια του κατωφλιού συναντάται στον Σταυρίδη [2002] 199 200

90

τον δικό του χρόνο και χώρο. Όμως δεν αναγνωρίζεται ως κατώφλι αν δεν θεμελιώνεται με μια κοινωνική πρακτική. Όταν ο χώρος του υπεραστικού ταυτιζόταν με αυτόν του ταξιδιού (ατομικού ή συλλογικού)

202

αποτελούσε κατώφλι. Η δεκτικότητα και η περιέργεια, θα

μπορούσαμε να πούμε, των ταξιδιωτών τον ανήγαγαν σε ύψιστο κοινωνικό χώρο. Χώρο ανταλλαγής γνώσεων, ιστοριών και βίωσης εμπειριών έξω από τον εαυτό. Παρόλο που η μετακίνηση από πόλη σε πόλη, χώρα σε χώρα είναι για πολλούς ρουτίνα ή αναγκαιότητα, ο χώρος του υπεραστικού θα μπορούσε ξανά να ιδωθεί με τα μάτια του ταξιδιώτη από τους επιβάτες του. Όπως αναφέρει ο Alain de Botton «η απόλαυση που αντλούμε από τα ταξίδια μας εξαρτάται μάλλον από τη νοοτροπία με την οποία ταξιδεύουμε παρά από τον εκάστοτε προορισμό μας» . Υπάρχει κάποιος τρόπος, κάποια πρακτική, έστω πειραματική, που Θα μπορούσαμε να εφαρμόσουμε έτσι ώστε να επαναφέρουμε τη νοοτροπία του ταξιδιώτη στις συχνές μας μετακινήσεις από τόπο σε τόπο; Για τον Σταύρο Σταυρίδη η ετεροτοπία είναι το κατώφλι της ριζικής ετερότητας 203 . Εκεί συντελούνται πειράματα που μπορεί να αποδείξουν νέες αξίες και νέες σχέσεις, όπως αναφέρει αισιόδοξα. «Ένα μεταβατικός χώρος στον οποίο συντελείται με όλες τις αντιφάσεις της η γέννησης κάποιας νέας κοινωνικής συνθήκης, γέννηση ούτε απαραίτητα εξασφαλισμένη, ούτε απαραίτητα ολοκληρωμένα εχθρική προς το προηγούμενο, γέννηση παρόλα αυτά με όλη τη δύναμη και την ένταση που μπορεί να παράγει μία κοινωνική πρακτική στο όριο. Στην ετεροτοπία προσεγγίζονται οριακές καταστάσεις, πραγματοποιούνται συναντήσεις στις οποίες αναδύονται νέες κοινωνικές σχέσεις, νέοι κοινωνικοί δεσμοί, νέες κοινωνικές εμπειρίες. Δεν σημαίνει ότι αυτές θα θεμελιωθούν απαραίτητα» 204 .

Στην ταινία Subida al cielo [1952] του Luis Bunuel ένας νέος άντρας πρέπει να ταξιδέψει ως την πόλη από το απομακρυσμένο χωριό όπου μένει η μητέρα του, ώστε να πιστοποιήσει την διαθήκη της. Μαζί του ταξιδεύουν κι άλλοι κάτοικοι του χωριού για δικούς τους λόγους ο καθένας. Το λεωφορείο εδώ λειτουργεί σαν μικρογραφία μιας κοινότητας η οποία μεταφέρεται συλλογικά. Ο χώρος του λεωφορείου είναι κοινωνικός, οι σχέσεις των συνεπιβατών αλλάζουν, εξελίσσονται στη διάρκεια αυτού του ταξιδιού, το ξένο τοποθετείται έξω από αυτούς, στη σχέση τους με τους «άλλους» που συναντούν στο ταξίδι τους. 203 Αφού είναι χώρος δεν ανήκει σε κανέναν, δεν είναι η επικράτεια κανενός. Σε αντίθεση με τα κατώφλια που βρίσκονται στη μετάβαση μεταξύ επικρατειών συγκεκριμένων ομάδων. 204 Σταυρίδης [2002], σελ.380 202

91

Μπορεί η ετεροτοπία του υπεραστικού να παίξει ένα τέτοιο ρόλο; Θα μπορούσε ο χώρος του υπεραστικού από χώρο παρατήρησης εναλλαγής του τοπίου και απλής θέασης των κοινωνικών μετασχηματισμών να γίνει τόπος διάδρασης και συνδιαλλαγής των επιβατών του; «είναι δυνατόν η μετάβαση προς κάτι να εξελιχθεί σε μετάβαση προς κάτι άλλο, μπορεί στη διάρκεια μιας μεταβατικής πορείας να διανυχθεί μια πύλη από όπου να εισέλθει η ελπίδα ή η ανατροπή;» 205 . Στην διπλωματική μου εργασία θα προσπαθήσω να βρω τρόπους ενεργοποίησης του δημοσίου χώρου του υπεραστικού. Ο τρένο είναι ίσως ο πιο κατάλληλος από τους χώρους που αναλύθηκαν μέσα στην εργασία γιατί είναι ο πιο κοινωνικός από αυτούς του υπεραστικού. Ο ίδιος ο σχεδιασμός ενός χώρου, όμως, δεν αρκεί να επαναφέρει την χαμένη ενότητα των κοινωνικών μας σχέσεων. Σκοπός μου είναι να δραστηριοποιήσω τους ίδιους τους ταξιδιώτες να μπουν σε μια διαδικασία συνάντησης και παιχνιδιού.

205

Ο.π. σελ. 381

92

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βιβλία Auge, Marc [1995], Non places. Introduction to an anthropology of supermodernity, trans. John Howe, London: Verso Bauman, Zygmunt [2004], Παγκοσμιοποίηση -οι συνέπειες για τον άνθρωπο, μετ. Βαλλιάνος Χρήστος, Αθήνα: θεωρία-Ιδέες Πολύτροπον Benjamin, Walter [2002], Σάρλ Μπωντλαίρ, Εκδοση Β’, Γκουζούλης Γιώργος, Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια Bey, Hakim [2000], Αμεσοκρατία, μετ. Πηγάδας Ζώης, Αθήνα: οξύ Bookchin, Murray [1996], Τα όρια της πόλης, μετ. Γκλαρντέτατζής Γιάννης, Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής Botton, Alain de [2007], Η Τέχνη του Ταξιδιού, Εκδοση Β’, μετ. Ανδρέου Γιάννης, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη Camus, Albert[1998], Ο Ξένος, μετ. Καρακίτσου-Ντουζέ, Νίκη - Κασαμπαλόγλου-Ρομπλέν, Αθήνα: Καστανιώτης Chatwin, Bruce [1990], Τα μονοπάτια των τραγουδιών, μετ. Φιλέρη Σοφία, Αθήνα: Χατζηνικολή Cook, Roger & Gemunden, Gerd [1997], Τhe cinema of Wim Wenders, Detroit: Wayne State University Press Cresswell, Tim [2006], On the move: mobility in the modern Western world, New York: Taylor & Francis Group De Certeau, Michel [1984], The Practice of Everyday Life, trans. Steven Rendall, Berkeley: University of California Press Δουκέλλης, Παναγιώτης (επιμ.) [2005], Το Ελληνικό Τοπίο. Μελέτες Ιστορικής Γεωγραφίας και Πρόσληψης του Τοπίου, Αθήνα: Εστία Foucault, Michel [1996], Ο στοχασμός του έξω, Σπανός Γιώργος, Αθήνα: Πλέθρον Kerouac, Jack [1996], Στο δρόμο, μετ. Νικολοπούλου Δήμητρα, Αθήνα: Πλέθρον Kristeva, Julia [2004], Ξένοι Μέσα στον Εαυτό μας, μετ. Πατσογιάννης Βασίλειος, Αθήνα: Scripta Καζέρος, Νίκος & Λέφας, Παύλος [2003], Χωρίς Όρια- οι αχανείς εκτάσεις των αθηναικών προαστίων, Αθήνα: Futura Κοκκοβιάς, Κώστας [2002], 1828-1945- H Πάτρα και το λιμάνι της, Πάτρα: Οργανισμός Λιμένος Πατρών Α.Ε. Κοσμόπουλος, Πάνος [2000], Περιβαλλοντική κοινωνική ψυχολογία –η αντίληψη του χώρου, Θεσσαλονίκη: University Studio Press Laderman, David [2002], Driving Visions - exploring the road movie, Austin: University of Texas Press Lefebvre, Henri [1991], The Production of Space, μετ. Donald Nicholson-Smith, Cambridge: Blackwell Publishing

93

Lynch, Kevin [1962], The Image of the City, Έκδοση Β’, Massachusetts: MIT Press Λυκιαρδόπουλος, Γεράσιμος [1990], Μύθος και ποιητική του ταξιδιού, Αθήνα: Έρασμος Marzieska, Ewa & Rascaroli, Laura [2006], Crossing New Europe –postmodern travel and the European road movie, London: Wallflower Press Michaux, Henri [2001], Εκουαδόρ ταξιδιωτικό ημερολόγιο, μετ. Ευσταθιάδη Μαρία, Αθήνα: Άγρα Μπέργκερ, Πέτερ & Λούκμαν, Τόμας [2003], Η κοινωνική κατασκευή της πραγματικότητας, μετ. Αθανασίου Κώστας, Αθήνα: Νήσος Νάθενας, Γιώργος(επιμ.)[2007], Από τα Παμφορεία στο Μετρό -170 χρόνια Δημόσιες Συγκοινωνίες Αθηνών-Πειραιώς-Περιχώρων, Αθήνα: Μίλητος Pellegrino, Pierre [2006], Το νόημα του χώρου, μετ. Τσουκαλά Κυριακή, Αθήνα: Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός Παπαχατζής, Νικόλαος [1974], Παυσανίου Ελλάδος περιήγησις, Αττικά, Αθήνα: εκδοτική Αθηνών α.ε. Πρεβελάκης, Γεώργιος-Στυλιανός [2001], Επιστροφή στη Αθήνα-Πολεοδομία και γεωπολιτική της ελληνικής πρωτεύουσας, Αθήνα: Εστία Sennett, Richard [1999], Η τυραννία της οικειότητας, μετ. Μέρτικας Γιώργος, Αθήνα: Νεφέλη Simmel, Georg [2004], Περιπλάνηση στη Νεοτερικότητα, μετ. Σαγκριώτης Γιώργος – Σταθάτου Όλγα, Αθήνα: Αλεξάνδρεια Σημαιοφορίδης, Γιώργος [2005], Διελεύσεις, Αθήνα: Metapolis Press Σταυρίδης, Σταυρος [2002], Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Σωτηροπούλου, Χρυσάνθη [2001], Kινούμενα τοπία- Kινηματογραφικές αποτυπώσεις του ελληνικού χώρου, Aθήνα: Μεταίχμιο Traganou, Jilly [2004], The Tokaido road-Τraveling and representation in Edo and Meiji Japan, New York and London: RoutledgeCurzon Τουρνικιώτης, Παναγιώτης (επιμ.)[2005], Δύο ταξίδια στον Le Corbusier, Αθήνα: Futura Urbain, Jean - Didier [2000], Στην ακροθαλασσιά -Η μεταμόρφωση του ταξιδιώτη σε παραθεριστή, μετ. Πλύτα Τίνα, Αθήνα: Ποταμός Weber, Max [2003], Η Πόλη, μετ. Γκιούρας Θανάσης, Αθήνα: Κένταυρος

94

Αρθρα σε βιβλία Debord, Guy, «Η θεωρία της περιπλάνησης», στο Ιωαννίδης, Γιάννης [1957], Internationale Situationniste: Το ξεπέρασμα της τέχνηAνθολογία κειμένων της καταστασιακής διεθνούς, Αθήνα: Ύψιλον , σελ.84-90 Καζέρος, Νίκος, «Kατασκευάζοντας [με] την απόσταση. Η απόσταση ως μηχανισμός αναπαράστασης» στο Τροβά Βάσω–Μανωλίδης Κώστας–Παπακωσταντίνου Γιώργος(Επιμέλεια)[2006], Η αναπαράσταση ως όχημα αρχιτεκτονικής σκέψης, Αθήνα: Futura, σελ.336-343 Saskia, Sassen, «The impact of new technologies and globalization on cities», στο Graafland & Hauptman(επιμ.) [2001], Cities in Transition, Rotterdam: 010 Publishers, σελ. 326-349 Σταυρίδης, Σταυρος, «Κατοίκηση και ετερότητα: προσφυγες και μετανάστες στην πόλη» στο Κουμπής Τάκης-Μουτσόπουλος ΘανάσηςScoffier Richard(Επιμέλεια) [2002], Athens 2002 absolut realism, Αθήνα: Futura, σελ.134-145

95

Αρθρα σε περιοδικά Appleyard, Donald –Lynch, Kevin –Myer, John, «The view from the road 1964-2003», Navigator 07-«Il Paesaggio delle Freeway», Milano: Editoriale Lotus, 2003, σελ. 6-29 Cordoz, Andre, «did somebody say space?», Casabella, 597-598, 1993, σελ.20 Δενδρινός, Σταύρος –Μπουλαμάτση, Ελένη, «Η μετάβαση ως στοιχείο οικειοποίησης της κοινοτικής και αστικής δομής», Αρχιτεκτονικά Θέματα, τ.30, 1996 , σελ.194-197 Δημητρακόπουλος, Αριστοτέλης(επιμ.), « Η αρχιτεκτονική της λωρίδας», Αρχιτέκτονές, τ.48, 2004, σ.50-77 Διαδρομές με τρένο, Ιούλιος- Αύγουστος 2007, τεύχος 15 Διαδρομές με τρένο, Ιούνιος – Αύγουστος 2006, τεύχος 12 Foucault, Michel, «Ομιλίες και γραπτά 1984, Περί αλλοτινών χώρων», Architecture, Mouvement, Continuite, τ.5, Οκτώβριος 1984, σελ.46-49 Καρρά, Ελένη – Καρακούλη, Έλενα (επιμ.), «Ταξίδι στη λογοτεχνία», Διαβάζω, τ.465, 2006, σελ.128-152 Nijenhuis, Wim , «City Frontiers and their Disappearance», Architectural Design-« The Periphery», no.108, 1994, σελ. 12-17 Paumgarten, Nick, «There and Back Again- The soul of the commuter», Τhe New Yorker, April 16, 2007 Παπαδόπουλος, Σπύρος, «Μετασχηματισμοί. Η αναζήτηση του Αττικού τοπίου στον ελληνικό κινηματογράφο», Αρχιτεκτονικά θέματα, τ.39, 2005, σελ.119-123 Πιπίνης, Κυριάκος (επιμ.), «Σιδηροδρομικοί σταθμοί», Αρχιτέκτονές, τ.51, Μάιος/Ιούνιος 2005, σελ.46-67 Σιδηροτροχιά, σύλλογος φίλων του σιδηροδρόμου, περιοδική έκθεση Συλλόγου Φίλων Σιδηροδρόμων, τεύχος 32 Δεκέμβριος 2007 Toy, Maggie, «Architecture of transportation», Architectural design, no.109, 1994, σελ. 6-92 Virilio, Paul, «Η ύπερ-εκτεθειμένη πόλη», Θέματα χώρου + τεχνών, τ.16, 1985, σελ.50-52

96

Φιλμογραφία Bunuel, Luis[1952], Subida al cielo Γιάνναρης, Κωσταντίνος[2005], Όμηρος Γιάνναρης, Κωσταντίνος [2001], Δεκαπενταυγουστος Danquart, Pepe[1993], Schwarzfahrer [Black Rider] Godard, Jean-Luc[1967], Week End Linklater, Richard [1995], Before Sunrise Wenders, Wim [1984], Paris- Texas Gatlif, Tony[2004], Exils Winterbottom, Michael[2002], In this World Ιστογραφία http://el.wikipedia.org «H σημασία της μετανάστευσης», στο www.apodimos.com Papadopoulos Dimitris & Tsianos Vassilis (2007) «The Autonomy of Migration: The Animals of Undocumented Mobility», υπό δημοσίευση στο: Hickey-Moody, Anna, & Malins, Peta (Eds.) Deleuzian Encounters. Studies in Contemporary Social Issues. Basingstoke: Palgrave Macmillan. Μετ. Άκης Γαβριηλίδης, στο www.lathra.gr/content/view/197/36/ Τερζάκης, Φώτης «Η απαλλοτρίωση της φύσης και η ευθύνη της αρχιτεκτονίκης» στο futura-blog.blogspot.com/2008/04/blog-post.html sporos.org/files/socialIdeology.pdf «Το ταξίδι - Μια αυταπάτη θρεπτικής κινητικότητας» Ανάρες #9 [Νοέμβριος 2004], στο www.tristero.gr/ www.ose.gr

97

www.aodos.gr www.ktel.org www.patrasport.gr epivatisproastiakou.blogspot.com/2007/10/blog-post.html www.upatras.gr www.aei-tei.gr www.atributosurbanos.es/en/glossary/ Tourism Highlights Edition στο www.unwto.org/facts/eng/pdf/highlights/highlights_07_eng_hr.pdf και http://www.world-tourism.org/market_research/facts/market_trends.htm www.hospitalityclub.org www.couchsurfer.com «Americans Spend More Than 100 Hours Commuting to Work Each Year», Census Bureau Reports, United States Census Bureau News, U.S. department of commerce, στο www.census.gov/Press-Release/www/releases/archives/american_community_survey_acs/004489.html

Διάφορα Adkins, Barbara - Grant, Eryn [2007], «Backpackers as a Community of Strangers: The Interaction Order of an Online Backpacker Notice Board», Qualitative Sociology Review Volume III, Issue 2 – August 2007, Australia: Queensland University of Technology Gorz, André[1973], «Η κοινωνική ιδεολογία του αυτοκινήτου», εκδόσεις primitive Hall , Edward T. [1963], «A System for the Notation of Proxemic Behavior», American Anthropologist, New Series, Vol. 65, No. 5, Selected Papers in Method and Technique, (Oct., 1963), σελ. 1003-1026.

98

Όκκα, Νόρα [2006], «Το εννοιολογικό εύρος του όρου «Τοπίο» και οι συγκοινωνιακές υποδομές», Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π. Διάλεξη, Ιούνιος 2006 Πετρονώτη, Μαρίνα -Τριανταφυλλίδου, Αννα [2003], «Συγχρονα μεταναστευτικά ρεύματα προς την Ελλάδα», Αθήνα:΄Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Επιστημών Περιλήψεις κειμένων επιστημονικού συνεδρίου, «Η διεκδίκηση της υπαίθρου. Νοηματοδότηση και κατοίκηση της φύσης στη σύγχρονη Ελλάδα», Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Βόλος, 28-29-30 Μαρτίου 2008 «Σε τροχιά αναδιοργάνωσης – ανάπτυξης & προόδου, Ο.Σ.Ε. Α.Ε» , Έκθεση πεπραγμένων 2006, Ο.Σ.Ε. Α.Ε. Τεγόπουλος – Φυτράκης, Μείζον Ελληνικό Λεξικό (ΜΕΛ) Οδικός Άξονας Πάτρα – Αθήνα – Θεσσαλονίκη – Εύζωνοι, Π.Α.Θ.Ε., Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων Οδικά και σιδηροδρομικά έργα στην περιοχή της Κακιάς Σκάλας, Γενική Γραμματεία Δημοσίων Έργων, ΕΥΔΕ Αυτοκινητόδρομος ΠΑΘΕ, Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων

99

Παράρτημα 1 Τα μέσα της κίνησης [σχεδιασμός] Εδώ παρουσιάζονται κάποια στοιχεία και προδιαγραφές των μέσων μαζικής μεταφοράς (μ.μ.μ.) όπως έχουν σχεδιαστεί από τις αρμόδιες αρχές.

1.1.1. Το σιδηροδρομικό δίκτυο Σιδηρόδρομος καλείται το σύστημα μεταφοράς επιβατών και εμπορευμάτων με τη βοήθεια τροχοφόρων οχημάτων ειδικά κατασκευασμένων για να τρέχουν επί σιδηροτροχιών. Μια τυπική γραμμή σιδηροδρόμου αποτελείται από δύο παράλληλες ράγες χάλυβα (ή στα παλαιότερα δίκτυα, από σίδηρο) που συγκροτούνται σε σταθερό πλάτος με εγκάρσιες δοκούς (στρωτήρες-τραβέρσες) όπου προσηλώνονται οι ράγες. Οι στρωτήρες μπορεί να είναι ξύλινοι, μεταλλικοί ή τσιμεντένιοι (μονομερείς ή διμερείς), ανάλογα με το είδος και την ταχύτητα της γραμμής. Τα οχήματα που ταξιδεύουν στις ράγες καλούνται τρένα, συρμοί ή αμαξοστοιχίες και διακρίνονται σε εμπορικές, επιβατικές και υπηρεσιακές (αμαξοστοιχίες έργων, μεμονωμένες μηχανές, δοκιμές, κ.α.). Η διαδρομή Αθήνα – Πάτρα γίνεται με δύο διαφορετικές γραμμές του σιδηροδρομικού δικτύου ΟΣΕ 206 : τη γραμμή Πελοποννήσου και την νέα γραμμή του προαστιακού σιδηρόδρομου.

1.1.2. Γραμμή Πελοποννήσου Η μετρική γραμμή Πειραιάς - Κόρινθος κατασκευάστηκε από τον Χαρίλαο Τρικούπη το 1885 και συνέδεε απευθείας τον Πειραιά και την Αθήνα με την Πελοπόννησο. Από την Κόρινθο διακλαδιζόταν σε δύο γραμμές α) Τη γραμμή Κόρινθος-Πάτρα–Κυπαρισσία-Καλαμάτα και β) Τη Ο ΟΣΕ ( Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος)ιδρύθηκε το 1970 από τους πρώιν ΣΕΚ (Σιδηρόδρομοι Ελληνικού Κράτους), Λειτουργεί ως αν Ανώνυμη Εταιρία και ανήκει εξολοκλήρου στο Ελληνικό Δημόσιο. Λειτουργεί με πλήρη διοικητική, νομική και οικονομική αυτοτέλεια υπό την εποπτεία του κράτους χωρίς να επέρχεται μεταβολή στη νομική προσωπικότητα του. Το 2006 σε συμμόρφωση με τις απαιτήσεις του Π.Δ 41/2005 έγιναν οι βασικές ενέργειες , ώστε από 1/1/2007 να συντελεστεί η αναδιοργάνωση του ΟΣΕ με ανεξάρτητη τη λειτουργία της Υποδομής και της Εκμετάλλευσης, ήτοι με τη δημιουργία των εταιρειών ΕΔΙΣΥ Α.Ε. και ΤΡΑΙΝΟΣΕ Α.Ε. www.ose.gr

206

100

γραμμή Κόρινθος-Τρίπολη-Καλαμάτα οι οποίες αναπτύχθηκαν σταδιακά και όταν ενώθηκαν σχημάτισαν το δίκτυο της Πελοποννήσου (ΣΠΑΠ). Το δίκτυο της Πελοποννήσου είναι μετρικό, δηλαδή οι ράγες έχουν απόσταση μεταξύ τους 1,00 μέτρο σε αντίθεση με την κανονική γραμμή που επικρατεί στην Ευρώπη αλλά και σε άλλες χώρες 207 όπου η απόσταση των είναι 1,435 μέτρα. Αυτό σχεδιάστηκε έτσι για λόγους πρακτικούς λόγω του δύσβατου εδάφους της Πελοποννήσου (βουνά κλπ) γιατί επέτρεπε μικρότερες ακτίνες καμπυλότητας στην χάραξη των γραμμών. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα α) η διαδρομή του τρένου της Πελοποννήσου να είναι μια από τις ομορφότερες της Ελλάδος αφού διασχίζει απόκρημνα τοπία που δεν έχει πρόσβαση αυτοκινητόδρομος και β) να είναι αποκομμένη από το δίκτυο της υπόλοιπης Ελλάδος που έχει υιοθετήσει την κανονική γραμμή. Το 2005, με τη δημιουργία του προαστιακού σιδηρόδρομου οι σταθμοί Πελοποννήσου του Πειραιά και Αθήνας της μετρικής γραμμής έκλεισαν 208 . Η μετρική γραμμή συνέχιζει να συνδέει τους Αγ. Αναργύρους με την Πάτρα ενώ από το Δεκέμβριο 2005 τα τρένα από την Πάτρα τερμάτιζαν πλέον στο Νέο Σ.Σ. Κορίνθου (Εξαμίλια). Από τον Ιούλιο 2007, τα τρένα της γραμμής Καλαμάτα-Πάτρα τερματίζουν στο νέο σταθμό του Κιάτου 209 . Ο νέος σχεδιασμός των γραμμών κατακερματίζει 210 το ιστορικό δίκτυο της Πελοποννήσου.

Λειτουργούν δίκτυα με 30 περίπου διαφορετικά πλάτη από 0,600 m μέχρι 1,676 m, αλλά κανονικό εύρος θεωρείται το 1,435 m, που εφαρμόζεται στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης και της Αμερικής, την Κίνα και σ' ορισμένες γραμμές της Ιαπωνίας. 208 Ο σταθμός Πελοποννήσου του Πειραιά έγινε ο σταθμός αφετηρίας του Προαστιακού Σιδηροδρόμου, ενώ ο σταθμός Πελοποννήσου της Αθήνας θα τύχει μουσειακής αξιοποίησης. 209 Η ΕΡΓΟΣΕ ανακοίνωσε στις 6 Φεβρουαρίου 2007 τον εκσυγχρονισμό του σιδηροδρομικού άξονα Πειραιάς - Αθήνα – ΣΚΑ (υπό κατασκευή) - Πάτρα. Το έργο περιλαμβάνει την κατασκευή νέας διπλής σιδηροδρομικής γραμμής κανονικού εύρους μέχρι την Πάτρα, σε αντικατάσταση της υφιστάμενης μονής γραμμής μετρικού εύρους. Η μέγιστη ταχύτητα της νέας γραμμής είναι 200 χλμ./ώρα στο μεγαλύτερο μήκος της (Αθήνα – Κόρινθος – Λυγιά), 150 χλμ./ώρα στο τμήμα Λυγιά – Αίγιο και 100 -150 χλμ./ώρα στο τμήμα Αίγιο – Πάτρα. Στο μετρικό τμήμα Κιάτο-Κόρινθος-Ελευσίνα-Αγ. Ανάργυροι κυκλοφορούν μόνο εμπορικές και υπηρεσιακές αμαξοστοιχίες και σπανιότερα εκδρομικοίμουσειακοί συρμοί. 210 η γραμμή Καλαμάτα – Κόρινθος - Τρίπολη έχει σταματήσει να λειτουργεί από το 2004 και υποτίθεται πως θα παραδοθεί σε λειτουργία ανακαινισμένη το φθινόπωρο του 2008 και θα παραμείνει μετρική σε αντίθεση με το Πάτρα- Κιάτο που θα μετατραπεί σε κανονική. 207

101

Υλικό κίνησης Το υλικό κίνησης περιλαμβάνει κύρια δύο κατηγορίες: το υλικό έλξης, δηλαδή τις διάφορες κινητήριες μηχανές και το τροχαίο υλικό, δηλαδή τις επιβατικές άμαξες και τις ειδικές άμαξες, όπως οι ταχυδρομικές, οι κλινάμαξες κλπ. Τα τρένα που κάνουν την διαδρομή Κιάτο-Πάτρα χωρίζονται με βάση την τιμή του εισιτηρίου τους σε δύο διαφορετικές κατηγορίες α)το απλά (ταχείες) και β) το Intercity (IC) -πρώην υπερταχείες

211 .

Η ταχεία Δύο διαφορετικά μοντέλα συρμών εκτελούν αυτό το δρομολόγιο α) η αυτοκινητάμαξα Stadler/Bombardier χαμηλού δαπέδου τύπου RAIL BUS (ίδιο μοντέλο με του προαστιακού αλλά για δίκτυο μετρικής γραμμής) και β) οι Δίδυμες αυτοκινητάμαξες μικρών αποστάσεων, μετρικής γραμμής τύπου ΜΑΝ που κατασκευάστηκαν στα Ελληνικά Ναυπηγεία Σκαραμαγκά. Η διάρκεια του δρομολογίου είναι 2 ώρες λόγω των πυκνών στάσεων του συρμού. Οι σταθμοί που εξυπηρετεί η ταχεία είναι Κιάτο – Νέο Διμηνιό - Μελίσσι - Ξυλόκαστρο - Καμάρι - Κ. Πίτσα Λυκοποριά - Στόμιο - Δερβένι - Αίγειρα – Ακράτα (Κράθιον) - Πλάτανος - Διακοπτό - Ελαιώνας - Ελίκη - Τεμένη - Αίγιο - Σελιανίτικα - Ν. Ερινεός Ψαθόπυργος - Ρίο - Πάτρα. Εξυπηρετεί κυρίως την κίνηση των επιβατών στους ενδιάμεσους σταθμούς της Πελοποννήσου και είναι φτηνότερο από το δρομολόγιο IC (κόστος εισιτηρίου 3,80€ έναντι 6,00€ κόστους IC) .

Intercity (Icity) To IC είναι το γρήγορο και άνετο τρένο της γραμμής (διαθέτει και Α’ θέση επιβατών). Το δρομολόγιο εκτελείται με τους τρίδυμους συρμούς υψηλών ανέσεων τύπου INTERCITY MAN που κατασκευάστηκαν στα Ελληνικά Ναυπηγεία Σκαραμαγκά. Το δρομολόγιο εκτελείται σε 1:30 ώρα και κάνει στάση στους πιο κεντρικούς σταθμούς της γραμμής Κιάτο – Ξυλόκαστρο - Δερβένι – Ακράτα (Κράθιον) - Διακοφτό - Αίγιο - Ρίο Πάτρα.

Ο ΟΣΕ τα αποκαλεί πλέον Icity καθότι δεν πληρούν τους όρους που έχουν τεθεί από τα ευρωπαϊκά δίκτυα για να ανήκουν στην κατηγορία αμαξοστοιχιών IC και να φέρουν το λογότυπο αυτό.

211

102

αυτοκινητάμαξα Stadler/Bombardier χαμηλού δαπέδου τύπου RAIL BUS μετρικής γραμμής

103

104

105

Σταθμοί Στην Ελλάδα, ο σιδηρόδρομος άρχισε να υφαίνει το δίκτυο του στα τέλη του 19ου αιώνα. Όπου κι αν έφτασε το τρένο, ο σιδηροδρομικός σταθμός ήταν από τα πρώτα χρόνια το αμέσως σημαντικότερο δημόσιο κτήριο μετά την εκκλησία της πόλης ή της κωμόπολης, ακόμα και του χωριού. Χαρακτηρίζει την πόλη και την περιφέρεια της, συμπυκνώνει και μαρτυρεί την ιστορική και κοινωνικοοικονομική πορεία της. Ο σιδηροδρομικός σταθμός ήταν ένα νέου είδους κτήριο, απλό συμπαγές και εύχρηστο, αναγνωρίσιμο και εύκολο στη συντήρησή του, γνήσιο προϊόν των βιομηχανικών χρονών. υπάρχουν δύο τύποι κτηρίων σταθμοί διέλευσης (παράλληλα με τις γραμμές) και σταθμοί κεφαλής (κάθετα στις γραμμές - terminal) 212 . Η γραμμή Πελοποννήσου επειδή ήταν δίκτυο δεν είχε σταθμούς κεφαλής 213 .

Η επιλογή του

κτηρίου που σε κάθε περίπτωση κατασκευάστηκε, πρόκυψε από το κυκλοφοριακό φόρτο και τι σημασία του κάθε τόπου, πρωτεύουσα, πόλη, κωμόπολη, χωριό, στάση 214 . Οι σταθμοί στην Ελλάδα είναι συνήθως υπαίθριοι, αποτελούνται από ένα κτίριο με κεραμοσκεπή, νεοκλασικού τύπου και ένα μεταλλικό στέγαστρο που δημιουργεί την επιμήκη στοά της αποβάθρας. Οι σταθμοί είναι κυρίως σχεδιασμένοι από μηχανικούς και όχι αρχιτέκτονες. Η γραμμή Πελοπονήσσου είχε τον κεντρικό της σταθμό στην Αθηνά (σταθμός Πελοποννήσου) που για πολλούς θεωρείτε εξαιρετικής αισθητικής, δείγμα του εκλεκτικισμού. Σήμερα η γραμμή ξεκινά από το Κιάτο, σταθμός σύγχρονος, σχεδιασμένος στην λογική σταθμών του προαστιακού που θα αναλύσουμε πιο κάτω. Οι σταθμοί στην εναπομένουσα γραμμή είναι τοποθετημένοι σε κεντρικό σημείο κάθε πόλης – χωριού, έτσι το τρένο εισέρχεται κάθε φορά μέσα από την πόλη, χαμηλώνοντας ταχύτητα, διασχίζοντας τον αστικό ιστό της. Ο σταθμός της Πάτρας είναι επιλιμένιος διαχωρίζοντας την Πάτρα από την παράλια ζώνη της.

Επίσης υπάρχει ο διαχωρισμός μεταξύ στάσεων και σταθμών όπου σταθμοί: οι σιδηροδρομικές εγκαταστάσεις που έχουν τουλάχιστον μια αλλαγή και όπου οι συρμοί επιτρέπεται να εκκινούν, να τερματίζουν, να ακολουθούν παρακαμπτήρια γραμμή ή να εκτελούν ελιγμούς. Και στάσεις: είναι οι θέσεις διακλάδωσης ή ανταπόκρισης, οι οποίες είναι συνδεδεμένες τοπικά με ένα σημείο στάθμευσης. 213 Ο μόνος κατά κεφαλήν σταθμός της γραμμής (ΣΠΑΠ) ήταν του Πειραιά. 214 Πιπίνης κυριάκος [2005] «οδοιπορικό στους ελληνικούς σιδηροδρομικούς σταθμούς», Αρχιτέκτονες τ.51,σελ.46-51 212

106

1.1.3. Ο προαστιακός Η λέξη Προαστιακός σιδηρόδρομος (ή απλά προαστιακός) περιγράφει σιδηρόδρομους σε μητροπολιτικές περιοχές . Το 2003 ιδρύθηκε η «Προαστιακός Α.Ε.» ως θυγατρική εταιρεία του Οργανισμού Σιδηροδρόμων Ελλάδας και εξυπηρετεί την πόλη της Αθήνας και του Πειραιά 215 . O προαστιακός σιδηρόδρομος της Αθήνας συνδέει τον σιδηροδρομικό σταθμό του Πειραιά με τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος» και το Κιάτο. Τα δρομολόγια από την Αθήνα για Κιάτο είναι δύο α) Αερολιμένας Αθηνών – Νεραντζιώτισσα - Κιάτο 216 , με κύριο σταθμό επιβίβασης από Νερατζιώτισσα 217 και β) Πειραιάς – Αθήνα (σταθμός Λαρίσης) – Κιάτο 218 . Το έργο προβλέπει την ηλεκτροκίνηση των συρμών, όμως μέχρι σήμερα ηλεκτροκινείται μόνο το δρομολόγιο Νερατζιώτισσα – Αεροδρόμιο.

Η γραμμή Η γραμμή του προαστιακού είναι κανονική (1,435m). Στη νέα γραμμή, συνολικού μήκους 21 χιλιομέτρων, υπάρχει δυνατότητα κίνησης των τρένων με ταχύτητες έως 200 km/h. Η γραμμή είναι περιφραγμένη σε όλο το μήκος της, δεν έχει καμία ισόπεδη διάβαση με εξαίρεση το Ζευγολατιό όπου κατασκευάζεται ανισόπεδη διάβαση. Από το διεθνή αερολιμένα Αθηνών ως το σταθμό της Μαγούλας κινείται, σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, στο μέσον της Αττικής οδού (σε όλο το μήκος της).

219

Έπειτα κινείται παράλληλα με τον άξονα της εθνικής οδού

Αθηνών – Κορίνθου. Ένα μεγάλο μέρος του δικτύου ανήκει στην αστική ζώνη του, η οποία ορίζεται από τους σταθμούς Πειραιά - Μαγούλα Πλακεντίας. Το κόστος της μετακίνησης στην ανωτέρω ζώνη είναι 0,70 ευρώ. Το κόστος για τις μετακινήσεις προς Κιάτο και αεροδρόμιο είναι 6 ευρώ. Το δρομολόγιο προς Κιάτο διαρκεί περίπου μία ώρα και σαράντα πέντε λεπτά. Μετά από την ολοκλήρωση των έργων στο ΣΚΑ (Σιδηροδρομικό Κέντρο Αθηνών) εντός του 2008, θα διαρκεί μισή ώρα λιγότερο. Στα μέσα του 2007 η Προαστιακός ΑΕ απορροφήθηκε από την ΤΡΑΙΝΟΣΕ ΑΕ, της οποίας αποτελεί πλέον Γενική Διεύθυνση. Ενδιάμεσοι σταθμοι: Αεροδρόμιο – Κορωπί – Παιανία (Κάντζα) – Παλλήνη – Πλακεντίας – Πεντέλης – Κηφισίας - Νερατζιώτισσα – Ηράκλειο (Μεταμόρφωση-υπό κατασκευή) - Ανω Λιόσια - Ασπρόπυργος - Μαγούλα - Νεα Πέραμος – Μέγαρα – Κινέττα - Αγ. Θεόδωροι - Κόρινθος – Κιάτο. 217 Μόνο από εκέι μπορείς να βγάλεις εισητήριο του ΟΣΕ. 218 Ενδιάμεσοι σταθμοί: Πειραιάς - Λεύκα - Ρέντης - Ρουφ - Αθήνα (Λαρίσης) - Ανω Λιόσια - Ασπρόπυργος - Μαγούλα - Νεα Πέραμος - Μέγαρα - Κινέττα - Αγ.Θεόδωροι - Κόρινθος – Κιάτο 219 Η Αττική Οδός είναι ένας σύγχρονος αυτοκινητόδρομος μήκους 65 χλμ. Αποτελεί τον περιφερειακό δακτύλιο της ευρύτερης μητροπολιτικής περιοχής της Αθήνας και τη σπονδυλική στήλη του οδικού δικτύου ολόκληρου του Νομού Αττικής. Πρόκειται για έναν αστικού-περιαστικού τύπου αυτοκινητόδρομο, με 3 λωρίδες κυκλοφορίας ανά κατεύθυνση και μια λωρίδα έκτακτης ανάγκης. http://www.aodos.gr 215 216

107

Υλικό κίνησης

αυτοκινητάμαξα χαμηλού δαπέδου τύπου RAIL-BUS

108

109

Σταθμοί Ο κεντρικός σταθμός του προαστιακού σιδηρόδρομου (ΣΚΑ) δεν έχει ακόμα τεθεί σε λειτουργία από τον οποίο μελλοντικά θα ξεκινά το δρομολόγιο Αθήνα-Κιάτο. Προς το παρόν οι κεντρικοί σταθμοί του είναι ο σταθμός Πειραιά (πρώιν ΣΠΑΠ), Αθηνών, αεροδρομίου και Νεραντζιωτισσας. Ο σταθμός Πειραιά είναι ο μόνος κατά κεφαλήν σταθμός της γραμμής και έχει σχεδιαστεί με την ανάλογη βαρύτητα ενός σταθμού που ενώνει το μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας με την Πελοπόννησο. Το επιβατικό κοινό της Αθήνας όμως (που μας απασχολεί εν προκειμένω σε αυτή την εργασία) για την ώρα δεν έχει ένα κεντρικό σταθμό επιβίβασης. Ο σταθμός Αθηνών (Λαρίσης) ουδέποτε μπόρεσε να παίξει τον ρόλο του κεντρικού σταθμού της πρωτεύουσας της χώρας, όπως αναφέρει ο Σταθόπουλος Αντώνης 220 , αφού σχεδιάστηκε για να εξυπηρετεί το επιβατικό κοινό της Λάρισας και όχι ολόκληρης της Ελλάδος. Οι σύγχρονοι σταθμοί Αεροδρομίου και Νερατζιώτισσας δεν μπορούν επίσης να παίξουν αυτό το ρόλο αφού, σταθμός αεροδρομίου εξυπηρετεί μόνο τους επιβάτες που έρχονται από τον αερολιμένα και ο σταθμός της Νεραντζιώτισσας είναι σχεδιασμένος για αστική-προαστιακή χρήση, στη μέση της αττικής οδού χωρίς χώρους υποδοχής και αναμονής υπεραστικών επιβατών. Οι υπόλοιποι σταθμοί-στάσεις της γραμμής είναι χωρισμένες σε δύο διαφορετικούς τύπους αυτές που ανήκουν στον αστικό και περιαστικό χώρο της αθήνας και βρίσκονται εν μέσω τις αττικής οδού και αυτές που βρίσκονται σε παραλληλία με την εθνική Αθηνών Κορίνθου. Αυτές είναι τοποθετημένες εκτός του κέντρο των πόλεων με αποτέλεσμα ο προαστιακός να μην εισέρχεται ποτέ σε αστικό περιβάλλον εκτός από αυτό της Αθήνας. Οι σταθμοί είναι σχεδιασμένοι με παρόμοιο μεταξύ τους τρόπο. Αποτελούνται από μια μεγάλη αποβάθρα και ένα μικρό κτήριο που περιλαμβάνει τον γκισέ έκδοσης εισιτηρίων και μια μικρή αίθουσα αναμονής. Ο σταθμός του Κιάτου, παρόλο ότι είναι σταθμός μετεπιβίβασης και μπορεί οι ταξιδιώτες να παραμείνουν σε αυτόν πάνω από μια ώρα δεν διαθέτει χώρο καφενείου ούτε κάποιο άλλο κατάστημα.

220

Σταθόπουλος Αντώνης [2005] «Ζητούμενο: ένας κεντρικός σιδηροδρομικός σταθμός Αθηνών» Αρχιτέκτονες τ.51, σελ.66-67

110

1.1.4. Το οδικό δίκτυο Το λεωφορείο ΚΤΕΛ κάνοντας τη διαδρομή Αθήνα – Πάτρα κινείται πάνω στο εθνικό οδικό δίκτυο όπως και τα ιδιωτικά οχήματα. Η εθνικής οδού Αθηνών – Κορίνθου (Ε 94) ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1986 και ολοκληρώθηκε το 1996. Το 2003 δόθηκε σε λειτουργία το καινούργιο τμήμα της Κακιάς Σκάλας για λόγους διαπλάτυνσης του δρόμου (από 2 σε 3 λωρίδες κυκλοφορίας και λωρίδα εκτάκτου ανάγκης) λόγο κυκλοφοριακής φόρτισης και επικινδυνότητας του σημείου. Κατασκευάστηκαν 5 σήραγγες συνολικού μήκους 4,470 μέτρα. Ο αυτοκινητόδρομος που ενώνει την Κόρινθο με την Αθήνα είναι μέρος του οδικού άξονα ΠΑΘΕ, του σημαντικότερου οδικού άξονα της Ελλάδος. Πληρεί τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς ασφαλείας (διπλό στηθαίο ασφαλείας, φωτισμός κ.α.) Η εθνική οδός Κορίνθου – Πατρών (Ε 65) είναι κατασκευασμένη το 1960. Εκτός από λίγα σημεία που έχουν ανακατασκευαστεί τα τελευταία χρόνια (περιφερειακή Πάτρας) το έργο έχει σχεδιαστεί με προδιαγραφές μιας άλλης εποχής και δεν μπορεί να εξυπηρετήσει της ανάγκες ενός τόσο σημαντικού εθνικού άξονα. Θεωρείται από τα πιο επικίνδυνα σημεία του εθνικού δικτύου με πολύ συχνά θανατηφόρα ατυχήματα. Ο δρόμος δεν πληρεί καμία προδιαγραφή ασφαλείας αφού στο μεγαλύτερο μέρος του έχει μια μονό λωρίδα κυκλοφορίας (και μια βοηθητική),δεν έχει στηθαίο ασφάλειας ούτε φωτισμό.

1.1.5. Το λεωφορείο ΚΤΕΛ Την υπεραστική μετακίνηση με λεωφορεία στην Ελλάδα έχει αναλάβει η εταιρία ΚΤΕΛ Α.Ε 221 , συγκεκριμένα στη Πάτρα, το 1952 (ν.2119) ιδρύθηκαν τα ΚΤΕΛ Αχαΐας. Τα ΚΤΕΛ λειτουργούν ως ανώνυμη εταιρία που αποτελείται από μετόχους - ιδιοκτήτες λεωφορείων, (περίπου 200 σε αριθμό) με διαφορετικό ποσοστό ιδιοκτησίας ο καθένας. Στην κατοχή των ΚΤΕΛ βρίσκονται 148 λεωφορεία εκ των οποίων τα 132,5 ανήκουν σε μετόχους 222 . Τα μεγέθη τον λεωφορείων είναι 3, 141 μονά οχήματα (απλά) 52 θέσεων 223 , 2 οχήματα 60 θέσεων 224 και 5 διώροφα οχήματα 75 θέσεων 225 .

221 "Κ.Τ.Ε.Λ.": νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου με την επωνυμία "Κοινό Ταμείο Είσπραξης Λεωφορείων". Τα ΚΤΕΛ συστάθηκαν με το Ν. 2119/1952, ο οποίος τροποποιήθηκε με το Ν.Δ. 102/1973. Σήμερα τα ΚΤΕΛ αποτελούν Α.Ε. βάσει του Νόμου 2963/2001. http://www.ktel.org 222 τα κέρδη από τα υπόλοιπα λεωφορεία μοιράζονται ισόμερός σε όλους τους μετόχους 223 τύπου Volvo, Mercedes και Setra 224 Τύπου Neoplan 225 τύπου Setra

111

Εκτελούν τρία δρομολόγια στη διαδρομή Αθήνα – Πάτρα από τον σταθμό του Κηφισού ως τον κεντρικό υπεραστικό σταθμό της Πάτρας. Τα δρομολόγια είναι: α. Απλό (ταχύ δρομολόγιο) 226 β. ταχύ, μέσω Αίγιου γ. υπερταχύ 227 δρομολόγιο (Express)

226 Κατά την εκτέλεση των ταχέων δρομολογίων για την εξυπηρέτηση των γραμμών που προβλέπονται στην παράγραφο 2, επιτρέπεται η επιβίβαση επιβατών εντός των ορίων του νομού της έδρας του Κ.Τ.Ε.Λ. και η αποβίβαση αυτών στις πρωτεύουσες ή σε άλλες κύριες πόλεις των ενδιάμεσων νομών από τις οποίες διέρχεται η γραμμή. Επίσης επιτρέπεται η επιβίβαση επιβατών και από τις πρωτεύουσες ή κύριες πόλεις των νομών αυτών και η αποβίβαση τους μέσα στα όρια του νομού του τέρματος της γραμμής ή σε άλλες ενδιάμεσες πρωτεύουσες ή κύριες πόλεις, εφόσον ο επιβάτης δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί από δρομολόγιο Κ.Τ.Ε.Λ. που έχει έδρα τον ενδιάμεσο νομό μέσα σε διάστημα δύο (2) ωρών πριν ή μετά τη διέλευση του λεωφορείου. 227Κατά την εκτέλεση των "υπερταχέων δρομολογίων" η επιβίβαση και αποβίβαση επιβατών περιορίζεται αποκλειστικά στην αφετηρία και στο τέρμα κάθε γραμμής http://www.ktel.org/legallaws

112

Οι σταθμοί [στάσεις] Ο Κηφισός αποτελεί αφετηρία (ή τερματικό σταθμό) για τους περισσότερους οργανισμούς ΚΤΕΛ στην (χερσαία) Ελλάδα. Ο σταθμός αποτελείται από παραταγμένα κτήρια γραφείων των διάφορων νομών, μπροστά από αυτά παρκάρουν τα οχήματα επιβίβασης-αποβίβασης σε ενιαία στεγασμένο χώρο 228 . Το ταχύ δρομολόγιο του ΚΤΕΛ, με αφετηρία την Πάτρα, κάνει στάση (όχι πάντα) για λίγα λεπτά στον σταθμό ΚΤΕΛ της Κορίνθου για επιβίβαση-αποβίβαση επιβατών. Ο σταθμός βρίσκεται στην άκρη της εθνικής οδού, αποτελείται από το παρκινγκ των λεωφορείων και είναι ένα γυάλινο κτήριο,εκέι λειτουργεί γκισέ για έκδοση εισιτηρίων, αίθουσα αναμονής, ταχυφαγείο , αγορά ψιλικών και παραδοσιακών προϊόντων και WC. Ο σταθμός ΚΤΕΛ του Αιγίου βρίσκεται μέσα στον αστικό ιστό της πόλης. Η στάση εδώ περιορίζεται στην επιβίβαση αποβίβαση επιβατών. Ο υπεραστικός σταθμός των ΚΤΕΛ Αχαΐας βρίσκεται στην περιοχή του λιμανιού στο κέντρο της πόλης.

228

Ο σταθμός δεν παρουσιάζει κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον που να χρειάζεται να αναφερθεί σε αυτή την εργασία.

113

Παράρτημα 2

2.1. Ερωτηματολόγιο Στις παρακάτω ερωτήσεις κλήθηκαν να απαντήσουν οι ταξιδιώτες

«Αθήνα ↔ Πάτρα, παρατηρήσεις πάνω σε μια υπεραστική διαδρομή»

Γενικά 1. γιατί κανείς αυτό το «ταξίδι»; 2. ποσό συχνά; 3. τι είναι ταξίδι για σένα; 4. θα χαρακτήριζες την κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι ταξίδι; Αν όχι, πως θα την χαρακτήριζες; Το μέσο

114

5. με ποιο μέσο προτιμάς να κάνεις αυτό το ταξίδι ; 6. γιατί σήμερα επέλεξες αυτό το μέσο; 7. ιδιωτική ή δημόσια μετακίνηση; Γιατί; 8. τι ρόλο παίζουν τα μέσα μαζικής μεταφοράς στη σημερινή κοινωνία; 9. ποιες διαφορές - ομοιότητες θα επεσήμανες στα μ.μ.μ, τρένο, προαστιακός και ΚΤΕΛ; Ο επιβάτης + ο χώρος 10. τι ώρες προτιμάς να ταξιδεύεις; Γιατί; 11. που κάθεσαι συνήθως και γιατί; 12. σε ποιο μέσο νιώθεις πιο άνετα και πως ορίζεις το «άνετο» ταξίδι; 13. τι κανείς συνήθως κατά τη διάρκεια του ταξιδιού; [κοιμάσαι, διαβάζεις, σκέφτεσαι, συζητάς, παρατηρείς τους συνεπιβάτες σου, κοιτάς έξω, μιλάς στο τηλέφωνο….];

115

14. που θα έλεγες ότι βρίσκεσαι όταν ταξιδεύεις; Προσδιόρισε τον χώρο στον οποίο βρίσκεσαι; [π.χ. μέσα στο τρένο, στο Αίγιο, σε «ταξίδι», μια ώρα από Πάτρα..κ.α...]

Ο επιβάτης + ο τόπος [τοπίο] 15. πως σχετίζεσαι με το τοπίο που διασχίζεις; σου κεντρίζει την προσοχή; Αισθάνεσαι πως το γνωρίζεις; [θα ήθελες να το βιώσεις με άλλους τρόπους;] 16. τι παρατηρείς περισσότερο; φτιάξε ένα νοητό χάρτη της διαδρομής. Όρισε σημεία [landmarks] και ατμόσφαιρες.

17. ποια η σχέση σου με τις στάσεις [σταθμούς] της διαδρομής; Τι κάνεις όταν το μέσο σταματά; Πώς θα τις περιέγραφες;

Ο επιβάτης + οι «άλλοι» 18. προτιμάς να ταξιδεύεις μόνος-η ή με παρέα; Γιατί;

116

19. πως σχετίζεσαι με τους συνεπιβάτες σου; Σε ενδιαφέρουν; Τους μιλάς; Τους παρατηρείς; 20. ποτέ και που νιώθεις πιο άνετα να ανοίξεις μια συζήτηση με ένα συνεπιβάτη σου; Για τι θέματα συνήθως συζητάς;

21. πως θα ήθελες να κάθεσαι σε σχέση με τους συνεπιβάτες σου; Πως σου φαίνονται οι αποστάσεις που κρατάς; Πως τις φαντάζεσαι διαφορετικά; 22. η διάρκεια του ταξιδιού είναι ελεύθερος ή χαμένος χρόνος για σένα;

Στοιχεία ερωτωμένου Όνομα: Ηλικία: Φύλλο: Εθνικότητα: πόλη κατοικίας: αφετηρία και προορισμός ταξιδιού: επάγγελμα: ώρα/διάρκεια/τόπος/χώρος συνέντευξης: 117

2.2. Συνεντεύξεις

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 1. Στοιχεία επιβάτη Όνομα: Αγγελόπουλος Κωνσταντίνος Ηλικία: 18 Φύλλο: Α Εθνικότητα: ελληνική Πόλη κατοικίας: Πάτρα Αφετηρία και προορισμός ταξιδιού: Αθήνα – Πάτρα Επάγγελμα: δόκιμος αξιωματικός/ σχολή Ικάρων Ώρα/διάρκεια/τόπος/χώρος συνέντευξης: 30/05/2008,16.οο, 20’ , Αθήνα – Ελευσίνα, ΚΤΕΛ Αχαΐας Παρατηρήσεις: στο σταθμό του ΚΤΕΛ του Κηφισού, συναντώ κάτι πρωτόγνωρο, μία σχεδόν πλήρη ομοιογένεια ταξιδιωτών. Πάνω από δέκα – δεκαπέντε παιδιά (18 – 20 χρονών) περιμένουν να επιβιβαστούν στο ΚΤΕΛ, φορώντας λευκές στολές και έχοντας δεμένο στη ζώνη τους ένα μικρό ξίφος. Είναι από τη σχολή Ικάρων. Είναι Παρασκευή και είναι όλοι από Πάτρα. Γυρνάνε στις οικογένειές τους. το λεωφορείο είναι πλήρες και τυχαία η θέση μου είναι δίπλα σε έναν από αυτούς, τον Κωνσταντίνο. Κάθεται ήδη στην θέση του, από την πλευρά του διαδρόμου. Του προτείνω να κάτσει από τη μεριά του παραθύρου, μα αυτός τυπικός, επιμένει να κάτσουμε ο καθένας στην προκαθορισμένη του θέση. Μου μιλάει στον πληθυντικό και απαντά στις ερωτήσεις με σοβαρότητα (σαν να γράφει έκθεση). Είναι αρκετά νευρικός και αγχωμένος· όση ώρα μιλάμε παίζει νευρικά με το κινητό του και τα ακουστικά του. Συνέχεια τα πλησιάζει προς τα αυτιά του. Όταν τελειώνει η συνέντευξη, παίρνει αμέσως τη μητέρα του τηλέφωνο και κανονίζει να έρθει να τον πάρει. Της επισημαίνει να μην καθυστερήσει. Μετά, βάζει να ακούσει μουσική. Δεν ξανακοιτάει προς τη μεριά μου, ούτε βλέπει έξω από το παράθυρο. Κοιτάει ευθεία μπροστά στο διάδρομο ή ρίχνει κλεφτές ματιές έξω από το απέναντι παράθυρο. Μόνο όταν του απευθύνω ξανά τον λόγο, βγάζει τα ακουστικά του, μου απαντά «ορίστε πείτε μου», αποφεύγοντας πάντα να με κοιτάζει στα μάτια, αλλά κοιτώντας λοξά και μπροστά από εμένα, στο παράθυρο. Οι συνεντεύξεις στο ΚΤΕΛ ήταν δύσκολες αφού δεν υπήρχε ελευθερία κινήσεων· οι θέσεις ήταν αυστηρά προκαθορισμένες και πάντα γεμάτες. Οι άνθρωποι δεν φαίνονται πρόθυμοι για μια τέτοιου είδους συναναστροφή. Προτιμούσαν να κοιμούνται ή να διαβάζουν…

ΓΕΝΙΚΑ 1.

Γιατί κανείς αυτό το «ταξίδι»;

- Βασικά δεν είμαι από Αθήνα. Είμαι από Πάτρα. Κατεβαίνω για να δω τους φίλους μου, την οικογένειά μου, όλοι είναι εδώ πέρα στην Πάτρα. Είμαι ο μοναδικός από την παρέα που έχω περάσει Αθήνα. Στην Αθήνα δεν έχω δημιουργήσει ακόμη γνωστούς, φίλους, πέρα από κάποια ξαδέρφια που έχω, οπότε για τον συγκεκριμένο λόγο κατεβαίνω Πάτρα. Για να περάσω καλά. - Σας βλέπω που είσαστε ένστολοι όλοι. Τι; - Είμαστε από τη σχολή Ικάρων. Είμαστε στην αεροπορία. Επειδή είναι Παρασκευή, ναι, είμαστε εξοδούχοι και ο καθένας πάει σπίτι του. 2.

Πόσο συχνά;

118

3.

Κάθε βδομάδα, κάθε Παρασκευή. Τι είναι ταξίδι για σένα;

- Ε, έτσι όπως το βλέπω εγώ, επειδή κάθε Παρασκευή βγαίνω και πηγαίνω σπίτι μου, ταξίδι είναι μία διαδρομή - μικρή βέβαια, Πάτρα-Αθήνα δεν είναι μεγάλη διαδρομή, 250χλμ στην ουσία- μέσα από την οποία σκέπτομαι το χώρο μου, σκέπτομαι την πόλη μου. Τίποτα το ιδιαίτερο, με την ευρεία έννοια του ταξιδιού. 4.

Θα χαρακτήριζες την κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι ταξίδι; Αν όχι, πως θα την χαρακτήριζες;

- Όχι, δε θα το έλεγα ταξίδι, γιατί ουσιαστικά έχει καταστεί σαν μία ρουτίνα. Ότι θα βγω, θα πάρω το λεωφορείο και θα κατέβω Πάτρα. - Πρέπει να κάνεις ας πούμε… - Με την έννοια ότι…δεν είναι…δεν περιλαμβάνει μέσα του την έννοια του χαβαλέ. Δεν περιλαμβάνει μέσα διάφορα άλλα πράγματα που περιλαμβάνει το ταξίδι, όταν είσαι με τους φίλους σου, με την οικογένεια σου, με την κοπέλα σου, με κάποιο πρόσωπο που…είσαι μόνος σου. Θα κατέβεις Πάτρα την τάδε ώρα. Αυτό. - Με τα άλλα παιδιά δεν κάθεστε όλοι μαζί; - Ε, αναλόγως. Ας πούμε σήμερα είμαστε όλοι μαζί, είναι κι άλλοι τόσοι φίλοι μου. Υπάρχουν και μέρες όπου οι περισσότεροι μπορεί να κάτσουν Αθήνα, να κάτσουν μέσα για κάποιο λόγο. Και συνήθως κατεβαίνεις μόνος σου.

ΤΟ ΜΕΣΟ 5.

Με ποιο μέσο προτιμάς να κάνεις αυτό το ταξίδι ;

- Ε, τα δύο….Δύο υπάρχουνε, το τρένο και το λεωφορείο. Εγώ προτιμώ το λεωφορείο. Είναι πιο αναπαυτικά εκεί μέσα, είναι και express, δεν έχει πολλές στάσεις. Ξέρεις ότι μέσα σε δύο, δυόμισι ώρες θα είσαι Πάτρα. 6.

Γιατί σήμερα επέλεξες αυτό το μέσο; Αν είχες την επιλογή της ιδιωτικής μετακίνησης;

- Αν είχα την επιλογή της ιδιωτικής μετακίνησης, ε…είναι 50 – 50. γιατί, ναι μεν με τα μέσα μεταφοράς είναι πιο ασφαλές το ταξίδι, αλλά και με το αυτοκίνητο είναι πιο γρήγορα, αλλά στους δρόμους υπάρχουν και κίνδυνοι, τους οποίους πολλές φορές δεν μπορείς να τους ξεπεράσεις, ούτε μπορείς να τους προβλέψεις. - Το γεγονός ότι θα οδηγούσες παίζει κάποιο παράγοντα ή θα σου άρεσε; - Είναι μεγάλος παράγοντας. Οδηγώ, έχω δίπλωμα, αλλά μέχρι την Κόρινθο ο δρόμος είναι καλός. Από εκεί και κάτω είναι χειρότερος. 7.

Ποιες διαφορές - ομοιότητες θα επεσήμανες στα μ.μ.μ, τρένο, προαστιακός και ΚΤΕΛ;

- Καταρχήν δεν οδηγάς [σ.σ.: στο ΚΤΕΛ], οπότε έχεις το μυαλό σου ξένοιαστο και ξέρεις ότι εχόντων καλών των πραγμάτων, αν όλα πάνε καλά, μέσα σε δυόμισι ώρες θα είσαι σπίτι σου. Δεν κουράζεσαι, δηλαδή δεν ασχολείσαι με το τιμόνι, με τη διαδικασία της οδήγησης. Από την άλλη, είναι λίγα τα άτομα. Έχει θέσεις συγκεκριμένες. Είναι 45 – 50. έχεις το κάθισμά σου και έχεις την άνεσή σου. Κατεβαίνεις εύκολα Πάτρα.

119

- Σε σχέση με το τρένο; - Το τρένο, όπως σου είπα και προηγουμένως, κάνει πάρα πολλές στάσεις. Και… δεν είναι τόσο ευρύχωρα όπως είναι στο λεωφορείο, που έχει συγκεκριμένες θέσεις, έχει συγκεκριμένο χώρο. Αυτό. Είναι επιλογή μου. - Το χρησιμοποιείς καθόλου το τρένο; - Το τρένο το έχω χρησιμοποιήσει δύο φορές. - Γιατί στο τρένο μπορείς να σηκωθείς, υπάρχει τουαλέτα, υπάρχει καντίνα κάποιες φορές… - Ναι, το ξέρω κι αυτό, αλλά προτιμώ περισσότερο το λεωφορείο. - Με τον προαστιακό και το τρένο βλέπεις κάποιες διαφορές; - Διαφορές σε τι; - Ας πούμε, του προαστιακού το περιβάλλον μοιάζει πιο πολύ με του λεωφορείου, δηλαδή πάλι είναι ένα κλειστό περιβάλλον που έχεις τη θέση σου, έχεις air condition, ε…είναι τα πράγματα λίγο πιο…δεν έχεις φασαρία από το τρένο και… - Ναι, όντως, όντως. Έτσι είναι ακριβώς. Ε…παρομοιάζεται με το λεωφορείο. Έχει κοινά στοιχεία. - Αν δηλαδή κατέβαινε μέχρι κάτω στην Πάτρα ο προαστιακός, θα τον επέλεγες; - Θα τον προτιμούσα, εννοείται.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΧΩΡΟΣ 8. Τι κανείς συνήθως κατά τη διάρκεια του ταξιδιού; [κοιμάσαι, διαβάζεις, σκέφτεσαι, συζητάς, παρατηρείς τους συνεπιβάτες σου, κοιτάς έξω, μιλάς στο τηλέφωνο….]; - Συνήθως όταν ταξιδεύω ακούω μουσική ή όταν είμαι πολύ κουρασμένος, ώστε να κοιμηθώ. 9. Που θα έλεγες ότι βρίσκεσαι όταν ταξιδεύεις; Προσδιόρισε τον χώρο στον οποίο βρίσκεσαι; [π.χ. μέσα στο τρένο, στο Αίγιο, σε «ταξίδι», μια ώρα από Πάτρα...κ.ά....] - Εντάξει, ο χρόνος είναι σημαντικός. Όταν ξέρεις ότι και σε μία και σε δύο ώρες θα είσαι Πάτρα…αλλά και το τοπίο συμβάλλει, γιατί μπορεί να σου απασχολήσει για λίγο το μυαλό, να κοιτάξεις έξω, να δεις μια όμορφη εικόνα και για κάποιο διάστημα να «ταξιδέψεις». - Άμα κάποιος σε έπαιρνε τηλέφωνο και σου έλεγε πού είσαι, τι θα απάνταγες εσύ; - Αυτό θα το προσδιόριζα με δύο παράγοντες, με την ώρα, αλλά και με βάση το τοπίο.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΤΟΠΟΣ [ΤΟΠΙΟ] 10. Πως σχετίζεσαι με το τοπίο που διασχίζεις; σου κεντρίζει την προσοχή; Αισθάνεσαι πως το γνωρίζεις; [θα ήθελες να το βιώσεις με άλλους τρόπους;] - Ε…πιστεύω ότι ένα ταξίδι όπως σου είπα και προηγουμένως, είναι όμορφο να συνδυάζεται από ένα όμορφο τοπίο, γιατί το κάνει πιο ευχάριστο. Το κάνει πιο ξεκούραστο μάλλον. Και πόσο μάλλον ένα ταξίδι όπου γίνεται σε έναν χώρο όπου υπάρχει πράσινο, όπου υπάρχουν δένδρα. Να φεύγουμε από τη μονοτονία του τσιμέντου. Από τη μονοτονία της ζωής μέσα στην πόλη. Να, ας πούμε, το πράσινο είναι ένα χρώμα που ηρεμεί το μάτι. Καθαρίζεις το μυαλό σου. Είναι…είναι όμορφο να ταξιδεύεις και να βλέπεις γύρω σου πράσινο. Εμένα προσωπικά αυτό με ξεκουράζει και μου δίνει μια άλλη διάθεση, τη διάθεση της ξεκούρασης, τη διάθεση του ότι θα κάνω κάτι το διαφορετικό το σαββατοκύριακο για να γεμίσω τις μπαταρίες μου να ξαναμπώ πάλι τη Δευτέρα στη σχολή μου. - Και υπάρχουν έτσι τοπία συγκεκριμένα που συναντάμε που θα ήθελες να τα βιώσεις με κάποιο άλλο τρόπο; Ή που να τα έχεις κάνει ήδη …

120

- Τα έχω κάνει ήδη επειδή μένω κοντά στην Πάτρα και μου έχει δοθεί η ευκαιρία να ταξιδέψω και σε βουνό και σε θάλασσα. Πολλά από τα μέρη μετά από την Κόρινθο τα έχω επισκεφτεί, τα έχω κάνει ήδη. 11. Τι παρατηρείς περισσότερο; φτιάξε ένα νοητό χάρτη της διαδρομής. Όρισε σημεία [landmarks] και ατμόσφαιρες. -

Ε, ένα από αυτά τα σημεία είναι αυτό εδώ ακριβώς που μόλις τώρα περνάμε. Η λίμνη έτσι; Ναι, η λίμνη. Ξέρεις πως τη λένε αυτήν τη λίμνη; Τη συγκεκριμένη όχι, δεν την ξέρω.

- Κι εγώ δε θυμάμαι πως τη λένε 229 . - Εμένα μου αρέσει το χειμώνα γιατί μαζεύονται πάρα πολλά πτηνά. Κυρίως πάπιες…και…είναι ένας μικρός μικρόκοσμος εκεί πέρα με πολλά έτσι πτηνά, που δίνει μια ωραία εικόνα. - Αυτή λέει ήταν ιερή λίμνη. Την εποχή που βαδίζανε από την Αθήνα στην Ελευσίνα, νομίζω ότι κάνανε και μπάνιο και εξαγνιζόντουσαν. Αυτό το πράγμα. 12. Ποια η σχέση σου με τις στάσεις [σταθμούς] της διαδρομής; Τι κάνεις όταν το μέσο σταματά; Πώς θα τις περιέγραφες; - Γενικά επιλέγεις το express; - Ναι - Δηλαδή, εσύ θα επιδίωκες ένα μέσο που να μην έχει καθόλου στάσεις. - Ναι, ένα μέσο που να μην έχει καθόλου στάσεις. - Όταν προκύπτει να υπάρχουν στάσεις, τι κάνεις σε αυτές; Πως νιώθεις, πως αλληλεπιδράς με… - Εμένα μου αρέσει εφόσον κάνω ένα ταξίδι και δεν οδηγώ, δεν κουράζομαι, θέλω να είναι σύντομο. Εκτός κι αν κάνω ένα ταξίδι μεγάλη διαδρομή. Όταν γίνονται στάσεις, εντάξει, είτε ακούω μουσική είτε σκέφτομαι… Περιμένω μες το λεωφορείο…συνήθως…

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + ΟΙ «ΑΛΛΟΙ» 13. Προτιμάς να ταξιδεύεις μόνος-η ή με παρέα; Γιατί; - Και ποιος δε θα προτιμούσε να ταξιδεύει με παρέα; Όταν τυχαίνει μου αρέσει. Μόνος σου απομονώνεσαι στο walkman σου. - Αλλά θα προτιμούσες να είσαι με παρέα έτσι ώστε να συζητάς και να περνάει η ώρα; - Ναι, γίνεται πιο ευχάριστο το ταξίδι.

229

Σήμερα είναι γνωστή με το όνομα λίμνη Κουμουνδούρου, παλαιότερα όμως ήταν γνωστή σαν λίμνη των καθαρμών. Ήταν ιερή λίμνη αφιερωμένη στην θεά Δήμητρα και την κόρη της Περσεφόνη. Βρίσκεται στον δρόμο από Αθήνα προς Ελευσίνα στο ΒΑ άκρο του κόλπου της Ελευσίνας, κοντά στο κτήμα του πολιτικού Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, από όπου πήρε και το σημερινό όνομά της.

121

14. Πότε και που νιώθεις πιο άνετα να ανοίξεις μια συζήτηση με ένα συνεπιβάτη σου; Για τι θέματα συνήθως συζητάς; -

Γενικά νιώθω όμορφα αν έχω έναν συνεπιβάτη κι είναι και φίλος κι είναι και γνωστός…γενικά δεν έχω πρόβλημα. Άμα είναι κάποιος άγνωστος; Αν είναι κάποιος άγνωστος και μου δίνει το ερέθισμα να μιλήσουμε, γενικά δεν έχω πρόβλημα. Τις περισσότερες φορές κάθεσαι στο κάθισμά σου… Σαν κοινωνικός ρόλος πιστεύεις ότι παίζει ρόλο το τρένο ή το λεωφορείο στην κοινωνία μας; Καταρχήν, έρχεσαι σε επαφή με άλλα άτομα, τα οποία είναι κάθε ηλικίας, κάθε νοοτροπίας και συζητάς μαζί τους. μπορείς να μιλήσεις, μαθαίνεις. Είναι ένας χώρος κοινωνικός. - Ακόμα και όταν δεν συζητάς το νιώθεις αυτό; - Ε, όχι. Συνήθως μέσα από τη συζήτηση. 15. Πως θα ήθελες να κάθεσαι σε σχέση με τους συνεπιβάτες σου; Πως σου φαίνονται οι αποστάσεις που κρατάς; Πως τις φαντάζεσαι διαφορετικά; - Πιστεύω ο χώρος θα έπρεπε να ήταν λίγο μεγαλύτερος, η απόσταση του μπροστινού με τον πισινό. Κατά τα άλλα δεν υπάρχει πρόβλημα, είναι μια χαρά. - Το τρένο, δηλαδή, που έχει τετράδες, κάθεσαι αντικριστά με τους μπροστινούς σου… - Ε, αυτό είναι ένα πρόβλημα, γιατί όταν κάθεσαι στις τετράδες ναι μεν είναι ωραία άμα είσαι παρέα, αλλά δεν είσαι και τόσο ασφαλής. Αν κάποιος έχει πρόβλημα με τη διαδρομή, με ναυτίες και άλλα τέτοια άλλα πράγματα δημιουργεί πρόβλημα. - Όταν κάθεται ανάποδα. - Όταν κάθεται ανάποδα και πατήσει το φρένο ο οδηγός. - Αλλά σε σχέση με την κοινωνικότητα που αναπτύσσεται στην τετράδα θέσεων, δηλαδή έστω εσύ ότι είσαι… - Έχεις περισσότερη κοινωνικότητα, έχεις περισσότερες ευκαιρίες να αναπτύξεις κάποια θέματα. - Στο ΚΤΕΛ νομίζεις ότι μπορείς αυτό να το κάνεις; Να συζητήσεις με κάποιον άλλον εκτός από το διπλανό σου; - Στο ΚΤΕΛ όχι, δεν το έχω κάνει μέχρι στιγμής γιατί όλοι προσπαθούν να φύγουν, όλοι σκέφτονται κάτι ότι…θέλουν να μπουν μέσα στο λεωφορείο, να ξεκινήσουν, οπότε είναι δύσκολο να μιλήσουν. Είναι αφηρημένοι με τις δουλειές τους, τα διάφορα που θέλουν να κάνουν και δε δημιουργείται κάποια επικοινωνία. 16. Η διάρκεια του ταξιδιού είναι ελεύθερος ή χαμένος χρόνος για σένα; - Η διάρκεια του ταξιδιού…θα έλεγα, εντάξει, μερικές φορές είναι και χαμένος είναι και ελεύθερος. Και μπορείς να αποκοιμηθείς και να ξεκουραστείς και να συνεχίσεις μετά το βράδυ, αλλά πιστεύω πως αν είσαι μόνος σου είναι λίγο χαμένος χρόνος ώσπου να κατέβεις. Είναι λίγο χαμένος χρόνος. - Εσύ δε διαβάζεις ποτέ ή κάτι τέτοιο; - Όχι, ποτέ.

122

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 2. Στοιχεία επιβάτη Όνομα: Εμμανουήλ Ηλικία: 54 Φύλλο: Α Εθνικότητα: ελληνική Πόλη κατοικίας: Αθήνα Αφετηρία και προορισμός ταξιδιού: Αθήνα – Πάτρα - Αθήνα Επάγγελμα: υπάλληλος ΟΣΕ Ώρα/διάρκεια/τόπος/χώρος συνέντευξης: 04/05/2008, 23.00, 29’, Ιcity Παρατηρήσεις: Τον συνάντησα αρχικά στο τρένο για Πάτρα και μιλήσαμε ελάχιστα. Τον ξανασυνάντησα στον γυρισμό, στο bar του ic. Καθίσαμε μαζί σε ένα τραπεζάκι για δύο άτομα κι αρχίσαμε να μιλάμε. Μου έλεγε ότι του αρέσει πολύ να ταξιδεύει κι ότι για αυτόν, αυτή η διαδρομή είναι ταξίδι, γιατί του αρέσει το τοπίο που διασχίζει έξω κι αυτό που γίνεται με τους ανθρώπους μέσα. Άνθρωποι μιλούν, γνωρίζονται, ερωτεύονται μέσα στο τρένο. Δουλεύει μόνιμα στη γραμμή Αθήνα – Θεσσαλονίκη, απλά έχουν μεταφέρει κάποιους υπαλλήλους στη διαδρομή Αθήνα – Πάτρα για μία φορά την εβδομάδα.

ΓΕΝΙΚΑ 1.

Γιατί κανείς αυτό το «ταξίδι»;

Για δουλειές. 2.

Πόσο συχνά;

- Κάθε βδομάδα. - Το συγκεκριμένο ή... ; Συνήθως μου είπατε στη Θεσσαλονίκη ότι δουλεύετε. - Ερχόμαστε και από δω... Όχι... Αλλά, το κάνω περισσότερες, κάθε βδομάδα. 3.

Τι είναι ταξίδι για σένα;

Είναι όμορφα, νιώθω όμορφα που ταξιδεύω παράλληλα που δουλεύω μαζί. 4.

Θα χαρακτήριζες την κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι ταξίδι; Αν όχι, πως θα την χαρακτήριζες;

- Δεν την καταλαβαίνω αυτή. - Θα μπορούσε να είναι μια μετάβαση, δηλαδή, να θεωρείται ότι δεν είναι ταξίδι αυτό, αλλά απλά είναι μια δουλειά που πηγαίνεις από εδώ μέχρι εκεί και τίποτα παραπάνω, όπως είναι μέσα στην πόλη, να πάρεις το μετρό. - Όχι, όχι, δεν είναι. Για μένα είναι κάτι διαφορετικό...Δε μπορώ να απαντήσω σε αυτή, επειδή είναι λίγο...Θα χαρακτήριζες την κατάσταση στο ταξίδι...Ταξίδι... Νιώθω όμορφα. Κάπως έτσι. Δηλαδή είναι…συναίσθημα. Δηλαδή, πώς αισθάνεσαι. Αυτό, δεν καταλαβαίνω τι θέλει να πει αυτή η ερώτηση. - Βασικά, πριν που ήμαστε στο καφενείο μου απαντήσατε αρκετά. Δηλαδή, μου είπατε ότι γνωρίζεις κόσμο, βλέπεις το τοπίο...

123

- Ναι, ναι. Αν θέλεις κάτι τέτοιο, το αντιλαμβάνομαι προφανώς τι.. τι ζητάς. Κατάσταση. Κατάσταση, ψυχική κατάσταση δηλαδή. Πώς το βιώνεις δηλαδή. Το βιώνω, όταν γνωρίζω κόσμο, να κάνω επαφές... Να δω τη φύση... Να…πιω έναν καφέ βλέποντας έξω, συνομιλώντας και νέες σχέσεις κάνουμε, γνωρίζοντας νέους ανθρώπους, νέους συνταξιδιώτες. Κάπως έτσι.

ΤΟ ΜΕΣΟ 5.

Με ποιο μέσο προτιμάς να κάνεις αυτό το ταξίδι ;

Με το τρένο. 6.

Γιατί σήμερα επέλεξες αυτό το μέσο;

Διότι αυτό προτιμώ πάντα. 7.

Ιδιωτική ή δημόσια μετακίνηση; Γιατί;

- Προτιμώ να παίρνω το τρένο. Δημόσια μετακίνηση, ναι. Και γιατί; Γιατί μου αρέσει ο τρόπος αυτός της μετακίνησης ; - Γιατί σας αρέσει; - Φοβάμαι το αυτοκίνητο. Διότι, γίνονται πολλά ατυχήματα στη γραμμή... στον αυτοκινητόδρομο Αθηνών – Κορίνθου... Πατρών – Κορίνθου. 8.

Τι ρόλο παίζουν τα μέσα μαζικής μεταφοράς στη σημερινή κοινωνία;

- Μάλλον δευτερεύοντα ρόλο παίζουνε. Τα μέσα μαζικής μεταφοράς στην Ελλάδα δεν έχουν αναπτυχθεί. Ιδιαίτερα ο σιδηρόδρομος. Αλλά επειδή εγώ είμαι λάτρης του παλιού και του ωραίου, προτιμώ το σιδηρόδρομο... και το δίκτυο της Πελοποννήσου είναι ζωντανή ιστορία. Οι σταθμοί του, η χάραξη, είναι παλιά. - Παίζουνε κοινωνικό ρόλο πιστεύετε ή....όχι; - Στην Ελλάδα όχι, δώσανε μεγάλη σημασία στο αυτοκίνητο. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια το αυτοκίνητο παραγκώνισε τα μέσα, αλλά το μέλλον είναι λαμπρό. Το πιστεύω πάρα πολύ. Διότι η βενζίνη θα πάει στα ύψη. Λίγους φυσικούς πόρους. Φάγαμε τα πάντα. Καταστρέψαμε τα πάντα. Αλλά θα είναι πλέον πανάκριβη. Δεν υπάρχει το πάνω υπάρχει και το κάτω, το οποίο πρέπει να αντιληφθούμε, δεν υπάρχει το πάνω μόνο. Υπάρχει και το κάτω. Δηλαδή, κάποια στιγμή ανεβαίνεις, ανεβαίνεις, ανεβαίνεις κοινωνικά, αυτά, με τα μέσα σου, με τον πολιτισμό σου, με... με..., αλλά έρχονται και τα κάτω και η κατραπακιά θα έρθει σύντομα. Το θεωρώ πάρα πολύ σίγουρο αυτό. Ιδιαίτερα με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, ο κόσμος, τι θα κάνει; Θα προτιμήσει τα μέσα. Μαζικής μεταφοράς, τι θα κάνει; - Και αυτό, ότι ξαφνικά ο κόσμος πάλι θα βρεθεί όλος μαζί και θα είναι όλος μέσα σε ένα τρένο, θα παίξει κάποιο ρόλο στην ανάπτυξη μιας κοινωνικής, δηλαδή να βγούμε από τον εαυτό μας, γιατί το τρένο...το αμάξι είναι πολύ ιδιωτικό. Θα ξαναέρθει ο κόσμος κοντά μέσω αυτού του πράγματος ή το έχουμε χάσει; - Δε νομίζω ότι με το μέσο αυτό θα έρθει. Από το τρένο μόνο και μόνο θα έρθει κοντά ο κόσμος; Θα αποκτήσει κοινωνικότητα; Δε νομίζω, όχι. Εγώ έχω τώρα και με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, στην πολυκατοικία μου δε θα μιλιέμαι, θα συνεχίσω να μη μιλιέμαι. Αν το πάμε έτσι όπως, το λέει τώρα. Δεν θα ναι σαν στο χωριό μου που μιλάγαμε και λέγαμε καλημέρα κάθε πρωί. θα συνεχίσω να μη λέω καλημέρα σε όλους. Αλλά εδώ μπορεί να διαβάζω, όπως στο Λονδίνο που πήγα κάποτε, ήθελα να κάνω μια ερώτηση και διαβάζανε όλοι. Κάτι μουγκοί άνθρωποι πραγματικά, κάτι απρόσωποι άνθρωποι. Ήταν

124

χωμένοι στο βιβλίο τους, και δεν έβρισκα άνθρωπο να μη διαβάζει και τι να κάνω ντρεπόμουν. Έχω ταξιδέψει σε πολλά μέρη, ειδικά το Λονδίνο με εξέπληξε τότε. 9.

Ποιες διαφορές - ομοιότητες θα επεσήμανες στα μ.μ.μ, τρένο, προαστιακός και ΚΤΕΛ;

- Υπάρχουνε μεγάλες διαφορές. Πάρα πολλές. Προτιμώ το τρένο και τον προαστιακό, ο οποίος είναι καθαρότερος προφανώς, γιατί τα τρένα δεν είναι καθαρά, ούτε και γρήγορα είναι. Πάνε πολύ σιγά, κουνάνε πάρα πολύ, διότι η χάραξη είναι πολύ παλιά και έχει καμπυλότητες πολλές και είναι στενό είναι μετρικό το δίκτυο, είναι ένα μέτρο το πλάτος των γραμμών. Στο ΚΤΕΛ δεν το συζητώ, τους θεωρώ άξεστους και απαίδευτους. Πούλησαν τα φορτηγά τους και νομίζουν ότι θα κάνουν συγκοινωνία. Δεν πουλάς το φορτηγό και πας και αγοράζεις ένα επιβατικό και λες ότι εγώ κάνω συγκοινωνία… Στο σιδηρόδρομο πιστεύω τουλάχιστον είναι όλοι ειδικοί. Είναι δεδομένο αυτό. Κάτι είναι και αυτό. Έχουνε παιδεία δηλαδή πάνω στην συγκοινωνία.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΧΩΡΟΣ 10. Τι ώρες προτιμάς να ταξιδεύεις; Γιατί; Όλες τις ώρες. Ανάλογα και τι ώρα πιάνω δουλειά βέβαια. 11. Που κάθεσαι συνήθως και γιατί; Κοντά στο παράθυρο για να βλέπω και να κοιτάω έξω. 12. Σε ποιο μέσο νιώθεις πιο άνετα και πως ορίζεις το «άνετο» ταξίδι; Στο σιδηρόδρομο νιώθω πιο άνετα και το άλλο είναι ότι στο τρένο είναι πιο ευρύχωρα. Έχει τα καθίσματά του, τον διάδρομό του… 13. Τι κανείς συνήθως κατά τη διάρκεια του ταξιδιού; [κοιμάσαι, διαβάζεις, σκέφτεσαι, συζητάς, παρατηρείς τους συνεπιβάτες σου, κοιτάς έξω, μιλάς στο τηλέφωνο….]; Σκέφτομαι, συζητώ, παρατηρώ τους συνεπιβάτες μου, κοιτάω έξω και μιλάω στο τηλέφωνο. Για αυτό έχω το κινητό. Κατάλαβες; Δεν κοιμάμαι, δεν διαβάζω πάντως. 14. Που θα έλεγες ότι βρίσκεσαι όταν ταξιδεύεις; Προσδιόρισε τον χώρο στον οποίο βρίσκεσαι; [π.χ. μέσα στο τρένο, στο Αίγιο, σε «ταξίδι», μια ώρα από Πάτρα...κ.ά....] - Στο τρένο - Με το τρένο, έρχομαι με το τρένο. Περάσαμε το Κιάτο τώρα…είμαστε έξω από την Ακράτα…Είμαι στο τρένο.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΤΟΠΟΣ [ΤΟΠΙΟ] 15. Πως σχετίζεσαι με το τοπίο που διασχίζεις; σου κεντρίζει την προσοχή; Αισθάνεσαι πως το γνωρίζεις; [θα ήθελες να το βιώσεις με άλλους τρόπους;]

125

- Μου κεντρίζει το ενδιαφέρον. Το τοπίο μου κεντρίζει το ενδιαφέρον. Πάντα. Πάντα. Πώς το γνωρίζεις; Σου κεντρίζει την προσοχή; Θα ήθελες να το βιώσεις με άλλους τρόπους; Θα ήθελα. Θα ήθελα. Θα ήθελα να περπατήσω κατά μήκος των γραμμών και να γνωρίσω όλους τους σταθμούς. Έχω περπατήσει. Περπατάω. Αλλά δεν το έχω κάνει εδώ. Θα ήθελα όμως. Να πάρω σύνταξη κι έτσι καμιά φορά με το Νιτσάκι μου να περπατήσω και να πάω να φωτογραφίσω τους σταθμούς. 16. Τι παρατηρείς περισσότερο; φτιάξε ένα νοητό χάρτη της διαδρομής. Όρισε σημεία [landmarks] και ατμόσφαιρες. Παρατηρώ τους επιβάτες. Τις φάτσες των επιβατών. Ότι είναι μια κοινωνία το τρένο, διότι βλέπεις φάτσες βλοσυρές, χαρούμενες, περίεργες.. Ναι, κάπως έτσι πάνω κάτω. 17. Ποια η σχέση σου με τις στάσεις [σταθμούς] της διαδρομής; Τι κάνεις όταν το μέσο σταματά; Πώς θα τις περιέγραφες; - Εγώ τουλάχιστον, όταν σταματάει το τρένο παρατηρώ τους σταθμούς. Την αρχιτεκτονική των κτηρίων. Πάρα πολύ. Στους σταθμούς ή στις στάσεις. Και λέω, δεν ξέρω αν είναι αυτό που απαντάω... εκεί θα ήθελα να... το μυαλό μου πάει στις παλιές δόξες των σταθμών. - Παρατηρείτε μόνο τα κτήρια των σταθμών ή και... - Όχι. Την φύση. Την φύση. Την φύση και το κτήριο του σταθμού σίγουρα. Και τα σπίτια και τα καινούρια σπίτι και τα σπίτια. Που βγαίνουν ωραίες βίλες εδώ, το κομμάτι αυτό Αθήνα -Πάτρα έχει καταπληκτικά σπίτια. Καινούρια σπίτια. Ασφαλώς. Τον Ισθμό της Κορίνθου, πάντα θα κοιτάξω. Εκατό χρόνια μπορώ να περνάω πέρα δώθε πάντα θα κοιτάξω εκεί. Θα κοιτάξω τη γέφυρα Πατρών. Θα την κοιτάξω. Θα κοιτάξω τη γέφυρα του Ρίο. Όλα αυτά.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + ΟΙ «ΑΛΛΟΙ» 18. Προτιμάς να ταξιδεύεις μόνος-η ή με παρέα; Γιατί; - Συνήθως μόνος μου ταξιδεύω.

ΧΤΥΠΗΜΑ ΠΟΡΤΑΣ -

Καλημέρα. Έλα. Να κάνω μια ερώτηση; Πρέπει να κατέβω εδώ για να αλλάξω; Όχι. Συνεχίζει. Συνεχίζει Δουκίσσης. Ευχαριστώ. Παρακαλώ. Λοιπόν…Προτιμώ λοιπόν μόνος μου, έτσι; Και γιατί; Δεν έχω κάποια ιδιαίτερο λόγο. Γιατί πηγαίνω για δουλειά και πρέπει να πηγαίνω μόνος μου.

19. Πως σχετίζεσαι με τους συνεπιβάτες σου; Σε ενδιαφέρουν; Τους μιλάς; Τους παρατηρείς; Βεβαίως με ενδιαφέρουν και βεβαίως τους παρατηρώ. Και συνήθως πιάνω κουβέντα μαζί τους και με ενδιαφέρει κάθε λογής προσωπικότητα των επιβατών...Δηλαδή, συνήθως, είναι λαϊκοί άνθρωποι και μου αρέσει να μιλάω μαζί τους.

126

20. Πότε και που νιώθεις πιο άνετα να ανοίξεις μια συζήτηση με ένα συνεπιβάτη σου; Για τι θέματα συνήθως συζητάς; -

Μέσα στο βαγόνι. Πού αλλού να νιώθω. Μέσα στο βαγόνι. Ναι εντάξει ναι. Το έχω φτιάξει και για το ΚΤΕΛ για αυτό έχει αυτήν την ερώτηση. Στα καθίσματα μέσα, αυτοί που κάθονται κοντά μου απέναντί μου και γύρω μου. Εκεί στο καφενείο, που καθόμασταν πριν. Στην καντίνα; Στην καντίνα, ναι! Και στην καντίνα του τρένου και στους επιβάτες που κάθονται δίπλα μου, ή στο πλάι μου ή απέναντί μου. Συνήθως πολιτικά θέματα συζητώ, θρησκευτικά, οικονομικά, έχω μια γκάμα θεμάτων γενικά, ανάλογα τα ενδιαφέροντα του συνεπιβάτη.

21. Πως θα ήθελες να κάθεσαι σε σχέση με τους συνεπιβάτες σου; Πως σου φαίνονται οι αποστάσεις που κρατάς; Πως τις φαντάζεσαι διαφορετικά; - Πως σου φαίνονται οι αποστάσεις που κρατάς; Πως τις φαντάζεσαι διαφορετικά; - Αυτό να είναι κάπως διαφορετικά μέσα στο τρένο... πιο κοινωνικά. Πώς είναι μέσα το κυλικείο είναι αρκετά περιορισμένο. Θα μπορούσε να είναι πιο μεγάλος χώρος. - Είναι μικρό, ναι. Δεν έχω κάποιο ιδιαίτερο λόγο να κρατάω αποστάσεις. Δεν με πειράζει. Να κρατάω απόσταση; Να κάθομαι μακριά; Να μιλάω από μακριά; - Όχι, μπορείτε να μου πείτε και το αντίθετο. Ο καθένας... - Κοντά, όπως μιλάνε οι άνθρωποι. Δεν έχω κάποιο λόγο να... - Στο ΚΤΕΛ κάθεσαι πάρα πολύ κοντά, σε σημείο να μην νιώθεις άνετα. - Όχι όπως στα ΚΤΕΛ. Και εγώ εδώ αν κάθομαι πάρα πού κοντά, μπορεί και να μη νιώθω πάρα πολύ όμορφα. Θέλω κάποια απόσταση. 22. Η διάρκεια του ταξιδιού είναι ελεύθερος ή χαμένος χρόνος για σένα; Είναι ελεύθερος και πολύ όμορφος χρόνος. Τον έχω χαλάσει πολύ ευχάριστα. Καθόλου χαμένος χρόνος. Το ταξίδι είναι μόρφωση, το ταξίδι είναι επένδυση, όπως έλεγε και ο φίλος μου ο Παυσανίας ο περιηγητής. Λοιπόν, σε φιλώ στη μούρη που λέει.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 3. Στοιχεία επιβάτη Όνομα: Sal Ηλικία: 21 Φύλλο: A Εθνικότητα: Αμερικανός – Κορεάτης Πόλη κατοικίας: Σαν Αντόνιο, Τέξας, Η.Π.Α. Αφετηρία και προορισμός ταξιδιού: Ιταλία - Λονδίνο Επάγγελμα: φοιτητής φιλοσοφίας και κοινωνιολογίας Ώρα/διάρκεια/τόπος/χώρος συνέντευξης: 04/05/2008, 22.00, 37’ , Icity

127

Παρατηρήσεις: Ο Sal δηλώνει Αμερικάνος, μα φαίνεται ασιατικής καταγωγής, οι γονείς του είναι μετανάστες από την Κορέα μα δεν του έμαθαν ποτέ Κορεάτικα για να μην μιλάει περίεργα τα αγγλικά στο σχολείο και δεχτεί ρατσισμό από τους συμμαθητές του. Κάθεται στο μονό κάθισμα του προαστιακού [πίσω]. Με ρωτάει πώς θα πάει Σύνταγμα κι έτσι πιάνουμε κουβέντα. Δεν κοιτάει ιδιαίτερα έξω, είναι βράδυ. Κοιτάει κυρίως στο εσωτερικό του συρμού, εμένα και τους λοιπούς επιβάτες. Είναι κουρασμένος γατί ταξιδεύει από νωρίς από Ολυμπία [ξεκίνησε στις 13.οο ενώ τώρα είναι περίπου 1ο.οο]. μετά τη συνέντευξη συνεχίζουμε να καθόμαστε μαζί. Κατεβαίνουμε μαζί Πλακεντίας και έπειτα παίρνουμε μαζί Μετρό. Εγω κατέβηκα Εθνική Άμυνα, ενώ αυτός Μοναστηράκι. Δεν έγινε σαφές για κανέναν μας το πότε τελείωσε το ταξίδι.

ΓΕΝΙΚΑ 1. So, where are you travelling to? -

Em, I’m just travelling to see everything I can. I went Delphi, the archaeological museum, mostly architecture, I like it. And you travel alone? Eh, no. I travel with these two men. But I met them on the way. I’ve been travelling alone since eh… You came to see Greece or you came to see Europe? To see Europe. But I also saw Greece as I’ve always wanted to come to Greece. People here are very nice. I fancy Greece. What can I say? It’s a good city. - You have an inter-rail pass? - Oh, yes. All over Europe. - For one month? - One month. One month. - And now you are … which is the trip you’ve made in Europe. - I saw Italy, I went to Chez Republic, I went to Spain and then back to Italy. And I came all the way down through Italy to Greece. - Ok. So, it’s the first time you make this trip? From Patras to Athens? - Υes. 2. Can you define me what is travelling for you? To you? Travelling? Em, I think travelling helps you understand what kind of person you can be … while other cultures think that it opens up the minds. Some people in the United States are… other people seem them being narrow minded…since I’ve been in Europe I’ve noticed that just because…you can have different cultures and language and you still can get along… and the European union… I think that Europe is remarkable. …it’s so much greater. It makes me value more of other people’s cultures and be more open minded.

ΤΟ ΜΕΣΟ 3. Βy which mean you prefer travelling? By train, bus… - Train. It’s faster; it’s more efficient and uses less energy…electricity. - In Greece, it’s not faster. - I believe you. It takes a while but I mean it gets you from place to place and you don’t have to worry about it. Last summer we were on the bus and there were forces on the street and we had to go around the whole city or so…while using the train is from A to B with no problems at all.

128

4. Do you prefer the public transportation or the private? Public, I guess… just because you can fall to more people and do surveys here. [σ.σ.: γέλια] 5. Do you think that the public transportations have a role in today’s communities? Do they help the communities to be together or not, or something like that? That’s a really complicated answer….I can go on but… in a way, yes, I thing so because it makes people be more aware of what they are doing… you can meet friends…but also it helps save the environment with not using so much energy, not having to use so much gasoline, it saves people more money that way. So, all along, as a community it helps people with more money on profit. 6. Can you tell me some differences from the train and the bus? - I think you get less of the view on the train because everything it’s going to fast, but the service on the train is so much better because, if you got a question, the conductors are always going back and forth and you can ask them, or you can have nice people and you don’t have to worry about clerks moving back and forth. The bus is nice but if you really...because it goes slow, or flat tire, or none of gasoline. I think the train is more preferable.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΧΩΡΟΣ 7. Is their a specific time you prefer to travel? - At night. - At night. Why? - Cause you can sleep on the train. It’s more comfortable I think. - At night, if you sleep, you don’t meet any people. - That’s true, but for me, I don’t have the paper for also a hotel, so hmm... I am a fan of free or no paying for expensive stuff. - Are you in a hostel? - Yeah, I am in a hostel in Athens. - Do you know hospitality club or couch surfing? - Yes. I’m in couch surfing, I did one in Greece, I did in Italy and mostly US. 8. So where do you prefer to sit when you travel? -

In the back or the front. Umm...usually around the back, because I can people coming in and out, and I can see the view coming backwards. If see something right here I can see it moving that way. That’s how I use to sit like. Night city lights.

9. So when you are travelling do you usually sleep or... what do you do? -

When I am travelling during the day, I talk to people, during the evening, I just go to sleep sometimes, take naps.

129

-

Are you reading?

-

You should read Kazantzakis. Ασκητική..

Oh, yeah. I am reading, doing my schedule, what I am going to see. The things you read do they have relationship with where you are or they could be completely irrelevant? Every direction really. I am reading a book about the government and the future. About politics and the future. It does really (...) to a lot of things but it’s thought provoking. It makes me think more. I like reading books like that. Sometimes (...) like Italy I’ve read Dante’s Inferno, in Spain Don Kihote, but I only heard about Greek mythology, I don’t really know any Greek writers.

10. So, where are you, when you are travelling? If somebody calls…

-

Α, I say usually the country, I don’t say where….am…sometimes I come to be asked what city and what state, what city what country, otherwise I say “I’m in Greece, I’m in holiday ..”

-

Αnd when you are in America and you take the train? Τhere is no train… Τhere is no train? Νo, no. There is no train; no metro…there is only buses… Where do you live? San Antonio. Βuses aren’t like here in Greece. Bus stations run through the city or there is like two bus stations, one there, one further way. In San Antonio you have to walk maybe …500kilmrs sometime to get to the bus station. That’s pretty far, so most san’s people drive. So that’s why…

-

In America everybody is driving. I think that here in Greece it’s so many mountains and so much landscape that I understand why there is no train everywhere. You have to take a bus. So, I understand that, but…at least they are trying to do something about it. Where I live there’s no hills, there’s no such excuse.

-

Yeah, because Italy has same problems to very famous carcanpy, and Torino, there is no subway system, no metro, because everybody go and buy their cars, something new. So...

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΤΟΠΟΣ [ΤΟΠΙΟ] 11. So, you told me you prefer travelling at night. Do you like seeing things or you…how do you…

-

I like seeing the view sometimes, but it shows…you know…you don’t see that much lights…there nothing to look there… I study psychology in sociology, so, I’m looking demographically, I’m looking people live further way from the sea, why? Stuff like that, so… It makes me wonder…I think …maybe next time I come back to Greece I’ll take a look to that city…like…Olympia is very small, but at night there is always lights everywhere. And then main street is full of light…something like that…In the day…long landscape, lots of views, mountains, stuff like that.

12. In the trip from Patras to Kiato…we made many stops, in many villages. How do you…do you try to understand these villages?

130

-

Α, a little bit understand, what do you mean? Like, Olympia…

-

Why they look all the same?

I mean, do you observe what is going on outside of the train or you just… Νo…I see how your city, from Patras, or others like Delphos, I’ve noticed it has some really old little bit grey houses with chimneys . From Patras to Kiato houses look newer, they look nicer, but they all look the same. I don’t know why…do you know why? They all look new… there’s more to the beach When you say new houses you mean large buildings or small houses? Small houses. They look nicer than the pretty dull ones Maybe because of proastiakos going from Athens to Patras they build houses near the stations. For example they are leaving Kiato and going to Athens now with this train, fast. Or you can build your holiday house. …

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + ΟΙ «ΑΛΛΟΙ» 13. You prefer to travel alone or with company?

-

I think with company a lot better. At least you can talk, extend our horizons. Travelling alone is tempting though. So, I mean, you are catching desperate sometimes. There is a bandage and this bandage for travelling alone, I think that if you are travelling with a friend, if you are not that motivated , they can appreciate, like…lets go see this…usually I’m am not motivated. I’ll take a stop, I’ll take a break, relax a little bit, so I do travel alone but I prefer to travel with friends better…

-

When you travel alone, what are the benefits of travelling alone?

-

You are taking a part of your home when you are travelling, of your friends. This thing is sometime good. Sometime bad.

Οh, a…you know, you are in peace, I try to budget my whole trip so I eat like small amounts and I spent like 8 euros a day to eat…I see what I really want to see. I don’t know anyone, so it’s more adventure, I don’t know what is going to happen. So the term and bad people there I don’t …but when you are travelling with friends it’s strengthen. You always have someone to talk to and to relate. You share the experience. Staff like that.

14. How do you relate with your co-travellers? Do you speak with them, are you looking at them? Usually what I like to do is to share experiences, at least I can reach, relate to them. I do observe a lot, cause that’s my major theme for study, but that’s, it has to be more verbal…so that I can a lot better, so that I can see what cities I want to go to watch what there is, what I should do and staff like that. 15. In which time and place you feel comfortable to start conversation? Αny time, any place. 16. If you could redesign the train or the bus would you do something different?

131

- I think train and bus they are good, because all information is there, it’s what stops you are going to , what stops you have to…I mean it needs to be faster, no mean to Greece, but, it needs to be faster…[σ.σ.: γέλια] but this one is …a lot trains in Greece are a lot more spacious. Stretch out, relax a little bit. I don’t think I would change anything about it in here, that‘s just fine.

-

Now you came with train from Κiato to Athens, but it was in the Patras – Κiato’s train that it was different? This is suburban rail train. It’s the same that it is in the city. And now they reach it until Kiato. And then it’s the train….from town to town.

-

But, how is this operated? By gasoline? Think electric works better, more efficiently than that by gas. Because gas is more pollution to the environment. You get more jerky motion, like train works… it’s more…we move a lot faster. In Japan we have the bullet train, electricity and magnetism, so…I think it’s like…you get from Patras to Kiato fast…

-

But it needs more money… Yeah, it’s a lot faster and safer too. Ιt matters…you are having here a conversation in a slow train, but if you want to be on time… But, a, to me it’s more environmental, cause I’d rather use electricity than gas.

17. Do you fill travelling a free time or a lost one? Free time or lost time? I think it’s free time…you gain more travelling than you do in the house. You spent time travelling you gain more inspiring, more understanding…

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 4. Στοιχεία επιβάτη Όνομα: Ελένη Ηλικία: ------Φύλλο: Θ Εθνικότητα: Ελληνίδα Πόλη κατοικίας: Πάτρα Αφετηρία και προορισμός ταξιδιού: Πάτρα – Κιάτο – Πάτρα Επάγγελμα: υπάλληλος ΟΣΕ, υπεύθυνη bar Ώρα/διάρκεια/τόπος/χώρος συνέντευξης: 04/05/2008, 21.30, 15’, ic προς Κιάτο Παρατηρήσεις: αυτή η συνέντευξη έγινε χωρίς ερωτηματολόγιο. Καθώς πλησιάζαμε Κιάτο, η υπάλληλος του ΟΣΕ έκλεινε το bar και τελείωνε η βάρδιά της. Θα γύριζε πίσω στην Πάτρα, όπου έμενε, χωρίς πλέον να δουλεύει. Για αυτήν, η διαδρομή είναι το καθημερινό δρομολόγιο από τη δουλειά στο σπίτι, μα και η ίδια η δουλειά ταυτόχρονα. Καθώς μάζευε τα πράγματα του bar, δέχτηκε να μου μιλήσει, ζητώντας από εμένα «να βάλω και εγώ ένα χεράκι», να την βοηθήσω. Δεν έχουμε πολύ χρόνο στη διάθεσή μας. Η συζήτηση τελειώνει απότομα, καθώς φτάνουμε στο Κιάτο και πρέπει να αποβιβαστώ.

- Nα σας κάνω κι εσάς μία ερώτηση; - Ορίστε.

132

- Μιας και κάνω σε όλους σήμερα; Κάνω μια εργασία για το ταξίδι και θέλω να σας ρωτήσω αν εσείς που δουλεύετε εδώ νιώθετε ότι αυτό το πράγμα που κάνετε αυτήν την στιγμή είναι ένα ταξίδι. - Νιώθετε ότι ταξιδεύετε; - Ε, όχι βέβαια. Εγώ εργάζομαι. Πώς να το νιώθω… - Καλά, εσείς ειδικά που είσαστε καιρό στο… - Τώρα, αν με ρωτήσεις αν περνάω καλά, καλά είναι. Παρόλο τις ταλαιπωρίες, την κούραση και τα συναφή, καλά είναι. Γνωρίζουμε κόσμο, έχω να κάνω με διάφορο κόσμο, μια χαρά είναι. Δεν υπάρχει κάτι… - Ναι, ναι… - Τώρα τι άλλο να σου πω; - Εσείς μένετε Αθήνα ή Πάτρα; - Πάτρα. - Πάτρα…; Κι όταν πηγαίνετε Αθήνα πηγαίνετε κατευθείαν ξανά για Πάτρα ή… - Δεν πάω Αθήνα καθόλου εγώ… - Αα…πάτε μέχρι το Κιάτο και ξαναγυρνάτε. - Δεν πάω Αθήνα. - Άρα δε σας απασχολεί καθόλου τι γίνεται έξω από το τρένο; Μόνο πότε φτάνετε και πότε… - Τι εννοείς αν με απασχολεί τι γίνεται έξω από το τρένο; - Εννοώ, σας ενδιαφέρει που είσαστε ανά πάσα στιγμή ή απλά έχουμε 8 ώρες δουλειάς και ξεκινάμε πέρα δώθε και δεν έχει σημασία; - Πώς δεν έχει σημασία; Και η δουλειά μας ενδιαφέρει και το τρένο μας ενδιαφέρει και πώς θα δουλέψουμε και τι θα γίνει και πιάσε μου και το ταπεράκι και κάνε μια χάρη…το άλλο που είναι άδειο μια και θες κουβέντα, να κάνω κι εγώ τη δουλειά μου εν τω μεταξύ. [σ.σ.: γέλια]…γιατί πρέπει να παραδώσω…το σημαντικό είναι να δουλεύουμε καλά να μην υπάρχουν προβλήματα με τους επιβάτες. Τα πράγματα είναι απλά, είναι η δουλειά μας. Έτσι όπως ήρθε, έχω αυτή τη δουλειά. - Και στο Κιάτο κάθεστε καθόλου ή φεύγετε κατευθείαν; - Ε…όχι, εγώ προσωπικά όχι. Δεν κάθομαι γιατί…δεν μπορώ να κάτσω στο Κιάτο. Στο Κιάτο παραδίδω ή φορτώνω… - Και φεύγει αμέσως πάλι το τρένο και γυρνάει πίσω ή όχι; - Περιμένει, αφήνει τον κόσμο, παίρνει άλλο κόσμο … - Και γυρνάει… - Ναι…ωραία είναι εδώ πέρα, μια χαρά διαδρομή είναι. Είναι πολύ όμορφη διαδρομή το τρένο από εδώ. Από εκεί δεν ξέρω, δεν έχω πάει…αλλά από εδώ η μεριά της Πελοποννήσου είναι πολύ ωραία. Συνεργάτες καλούς έχουμε, από προϊσταμένους, συνοδούς είναι όλοι εξαίρετοι, πρόβλημα δεν έχουμε. Δεν έχουμε γιατί προσπαθούμε να μην δημιουργούμε κιόλας. Για να είμαι ειλικρινής. - Αυτά γιατί τα μαζεύετε; - Αυτά τα παραδίδω τώρα και τα κατεβάζουμε από το τρένο. Σχόλασα που λένε. - Και τώρα θα κατεβείτε στο Κιάτο και θα γυρίσετε με… - Το τρένο… - Α, απλά δε θα δουλεύετε. - Ε, ναι. - Κι αυτό δε θα είναι διαδρομή ταξιδιού; - Η επιστροφή, εντάξει…βέβαια για εμένα δεν θα είναι ταξίδι… - Είναι σαν μετακίνηση από τη δουλειά στο σπίτι…

133

ΚΙΑΤΟ - Έτσι, έτσι…αλλά ε, μια χαρά είναι και η διαδρομή, που δε δουλεύω. - Ε, ταξίδι θα κάνω ή μέρα που έχω ρεπό, να ανέβω στο τρένο να δω τα κορίτσα που δουλεύουνε κι αυτά εδώ, να κάνω ένα ταξιδάκι μαζί τους, Πάτρα-Κιάτο ή Πάτρα-Αθήνα…τότε θα το δω ως ταξίδι. Δεν θα είμαι πάνω σαν υπάλληλος. - Ναι. Και θα το κάνετε σαν βόλτα δηλαδή; Θα πάτε Πάτρα-Κιάτο για βολτίτσα; - Τώρα; - Ναι, στο ρεπό. - Στο ρεπό μπορώ να το κάνω, αλλά εντάξει, μπορείς να είσαι 15 ώρες εδώ πάνω; Αν μπορούσα να δω το γυρισμό ταξίδι… - Εννοώ την μέρα που έχετε ρεπό ξανανεβαίνετε στο τρένο; - Όχι ρε…σου λέω, για να φτάσω να πάρω το τρένο έτσι για ταξίδι, θα πρέπει προσωπικά να ανέβω κάποια στιγμή στο ρεπό μου, να δω τις συναδέλφισσες και το οποίο θα είναι για μένα ταξίδι. Η διαδρομή…εδώ τα κορίτσια θα είναι στην εργασία τους κι εγώ σε ταξίδι. Να είδες που φτάνουμε Κιάτο? - Πρέπει να ετοιμαστώ. - Ακριβώς. - Καλώς… ευχαριστώ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 5. Στοιχεία επιβάτη Όνομα: Anthony Ηλικία: 32 Φύλλο: A Εθνικότητα: νιγηριανή Πόλη κατοικίας: Αθήνα Αφετηρία και προορισμός ταξιδιού: Αθήνα - Πάτρα Επάγγελμα: μικροπωλητής Ώρα/διάρκεια/τόπος/χώρος συνέντευξης: 03/05/2008, 15.30, 20’ , Κιάτο έως Δερβένι, τρένο (rail bus μετρικής γραμμής)

ΓΕΝΙΚΑ 1. Why are you doing this travel, this… why are you in here? - I’m going to Patras for business. 2. How often you do this trip? - Um… two times I think…a week…

134

3. Can you tell me what is traveling for you… what does it mean… -

It’s my hobby. [σ.σ. γέλια] ‘Hobby’! Yeah, traveling is my hobby, I like traveling. You travel very often from place to place or just Athens - Patras? - Uh very often, going to Pyrgos, sometimes Kyparissia… 4. So for you this is travel or it’s just business, you just go from one place to another? - Just business. - Just business. You don’t feel like eh, you don’t feel something like traveling when you do it? - Yeah, I feel like traveling.

ΤΟ ΜΕΣΟ 5. Which means of transportation do you prefer to travel? With the train, with the car, with the bus… -

No, with the train. Can you tell me why? It’s cheaper. And more comfortable. …And, when you say comfortable, what do you mean? When I mean comfortable… when I say comfortable I mean… I can relax my… If I rest … in the bus this is not possible. I feel more comfortable traveling with the train… You understand?

6. And you prefer the public transportation or the car? - No I prefer public. - If you have a car, you will still take the public transportation. - If I have a car, I’ll also take public transportation. 7. You find meaning for the society of public transportations? You find them useful for communities? - I don’t understand. - What is the role in modern society of the means of transportation? What do you think? Do they unite us somehow? Do they just play the role of transport from one place to another? Or they… you feel something like community when you are in a train? - It’s a difficult question… It’s a difficult question… if I feel…I don’t know. If I feel…

135

- If you feel part of a community, because you travel with other people, or you just travel alone, and you feel that you are alone in this, and just happens to be with other people. - Uh, ok, ok, ok, I feel part of a community when I travel. Not feeling alone. You understand? 8. What differences you find in Proastiakos, the train and, the bus? -

The differences… Proastiakos… …train, and bus. Which is the Proastiakos? The one that… Now they do it… this is uh… This is train. This is train, but we are in a Proastiakos… But this is prime route. The differences… the Proastiakos is… is more comfortable… than train… and the bus is faster. If you want to be faster, to go where you are going, you take the car. I think this is different.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΧΩΡΟΣ 9. …And what hour do you prefer traveling? - I prefer… I travel at night. Because I… I don’t feel the long distance. Because I can take off a sleep and I will know when I get where I am going, you know? I prefer this. - And now why are you traveling during the day? - Because uh… I’m traveling during the day because… I meet the train last night; I was supposed to travel last night. 10. Where do you most of the times seat? …when you are on the train? - Now I’m seating by the window, I prefer this and, every time I am at this train, I prefer here. Seating very close to the window, I prefer seeing where I am going. - …and now I notice that didn’t you take one of these four-seated … you didn’t… it’s only one seat…You always travel alone? - No, no. It’s because there are not too many people, so I decided to seat here by the window. If somebody is here already, I can seat anywhere. - Ok, ok, yeah but if the train is empty, you will seat… - If the train is empty… I seat on this… 11. What do you do when you are traveling; you are thinking about yourself, you are noticing other people? - Uh… most times I listen to music, like I was doing before you got… I was listening to music before you got here. Most times. Sometimes, if I have anybody beside me, we can be talking. - So now you prefer to listen to music or talk with us? - Because I’m alone before… uh? - Now you prefer to listen to music or talk with us?

136

- No, if I prefer to listen to music I wouldn’t talk to you, I won’t be talking to you. - And… when you listen to music, you just see the view? Or… - Yeah I see the view. Sometimes I … 12. If somebody asked you ‘where are you now?’ - Uh… it depends on where uh… what he wants. Yeah, it depends on what that person wants from me. If he asked me for example: «where are you? », the first question I answer is: «I’m in the train. » «Where are you going? » «I’m going to Patras. » «Where are you now? » «I’m maybe… some minutes to…» I don’t know where we are… (laughs) «Maybe some minutes to Akrata…» Something like this, you know… It depends on what he wants… you know.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΤΟΠΟΣ [ΤΟΠΙΟ] 13. Do you have any spots that you particularly like and like to see and, maybe just, you are imagining yourself to…? Ok, this is lemons trees, you want to go to the lemon trees? Or do you want to be to this place? Not just a passenger but, to feel it in other ways? -

Yeah, sometimes if I see the sea, I feel like diving inside… especially during the hot weather like this… I like viewing the sea. Do you have any other spots that you always remember and wait for them to see them? Yeah, I like swimming. Except swimming. Other, other spots… you wait for the… for the Isthmus, or for uh… Nothing else about football. Football. Like now, I’m in the train, but my mind is… I’m supposed to be watching football, it’s Saturday night, with friends, because they are playing now. But I can’t watch it here, but my mind is at… - …at the football. - I feel like watching it now, uh… you know… 14. How do you feel with the stops? Do they disturb you? Or you are looking at uh... the people like this guy now… -

Something like that, I always look at the stations. To read the name of the stations to know it. Because of another time. …and you feel that you know these places somehow, that you have a relation with them? Or that uh… they could be anywhere, they don’t… Ι feel. If you feel familiar… No, I feel familiar with... I like, you know, to know where we are…. I am. Any time. Any particular time, you know? This is Diakofto, this is uh… Aigio, this is… …and you try to understand what is Diakofto from its station? Yes, exactly.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + ΟΙ «ΑΛΛΟΙ» 15. Do you prefer traveling alone or with company? - I prefer traveling with my friends. - …and, why is that? You prefer talking uh than…

137

- Yeah, I prefer talking because… it makes me not feel the journey. You know? So… I’m talking with you now, I tell you when I get to Patras . I like it that way. Because if I am not talking with you I will get bored. - So you are bored when you are traveling… You prefer not to understand all the… If the travel was shorter in time, you would prefer it. - Yeah. If the journey was shorter. I don’t mind. 16. With your co-travellers…do you watch them, do you speak to them, do you … do you relate to them, or you… I think you just… you already answer me… - Ναι, that’s οκ… - …and do you have any particular subjects that you discuss with the other passengers or you… - Anything can… anything can come over anytime, I don’t have any… any particular subject. 17. …and, where do you feel more comfortable to… comfortable… to start a conversation? -

In the train… In the bus? You feel comfortable to start a discussion... with people? Anywhere! I can’t say, because as I told you… like I told you, I don’t always travel by bus. Once in a while. When you lost the train. Maybe when I got off the train …. Sometimes they say the train is ‘apergia’ and so…take bus. But once there is train, uh… I go by train.

18. If you could rearrange the way we are seating on a train, uh… will you make it different and… how will you… will you put the people together or … people more with the view…? - No, no, it’s… it’s OK the way they arrange it. I like it.

ΣΦΥΡΙΧΤΡΑ -

Because… For example, the bus it’s… all seats look… …where we are going, yeah. The direction we are going. Yes… But in the train it’s four… That’s what I mean, that’s what I mean. It’s nice, because sometimes, when you get four people traveling together, you can talk to each other, face each other and discuss with them. So it’s nice, I like. - You can look the others in the eye, in the bus it’s… - Yeah, yeah… it’s hard, it’s difficult, so… 19. When you’re traveling, you feel like, like you are losing time, or like you gain time? - When I’m traveling…?

138

-

…You feel like this is lost… lost time for you, or it’s uh… No, no, no… …time for you? No, no. It’s… I am not measuring time when I’m traveling. You… Yeah. It’s… its part of my time sort of. It’s time for you to seat and relax. It’s to yeah, yeah… It’s my time….

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 6. Στοιχεία επιβάτη Όνομα: Γιώργος Douros Ηλικία: 71 Φύλλο: Α Εθνικότητα: ελληνική Πόλη κατοικίας: Τορόντο, Καναδάς Αφετηρία και προορισμός ταξιδιού: Κιάτο - Πάτρα Επάγγελμα: Συνταξιούχος [εστιάτορας] Ώρα/διάρκεια/τόπος/χώρος συνέντευξης: 03/05/2008, 16.10, 34’ , Ακράτα – Ψαθόπυργος, τρένο Παρατηρήσεις: είναι τρεις, μία γυναίκα, η Άννα, και δύο άνδρες, ο Γιώργος και ο αδελφός του. Είναι μεγάλοι σε ηλικία και φαίνονται να γνωρίζονται μεταξύ τους από πάντα. Πριν καθίσω μαζί τους στην τετράδα θέσεων μιλούν δυνατά και γελούν συνέχεια· ακούγονται αρκετά σε όλο το βαγόνι. Τους προτείνω να μου απαντήσουν όλοι στις ερωτήσεις και να τις συζητάνε όλοι μαζί, μα αυτοί προτιμούν να κάνει τη συνέντευξη ο Γιώργος που «ζει έξω και ξέρει», έχει πολλά να μου πει και τα λέει ωραία, αφού του αρέσει πολύ να γνωρίζει και να μιλάει σε κόσμο· «είμαι πολύ κοινωνικός», επαναλαμβάνει συνέχεια. Ο Γιώργος είναι ομογενής από τον Καναδά. Έχει έρθει Ελλάδα για τρεις μήνες και είναι πολύ ενθουσιασμένος. Παρατηρεί με πάθος το «ελληνικό» τοπίο και το εγκωμιάζει συνέχεια, αποκαλώντας το «παράδεισο». Είναι πολύ θρήσκοι και οι τρεις και μιλούν αρκετά για τη θρησκεία. Όταν φτάνουμε έξω από την Παναγιά την Τρυπητή (κοντά στο Αίγιο) κάνουν και οι τρεις τον σταυρό τους. Έχει πολλές απορίες για τη σύγχρονη Ελλάδα και την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Μέχρι να φτάσουμε Πάτρα, μου κάνει ερωτήσεις για τη γέφυρα Ρίου – Αντίρριου και την τοποθέτηση αιολικών πάρκων στον ελλαδικό χώρο κ.ά. κατάγεται από το Βέλος Κορινθίας. Τα άλλα δύο μέλη της παρέας μένουν μόνιμα εκεί και έχουν ξεκινήσει να πάνε σε έναν γάμο στα Σέλλα (έξω από την Πάτρα).

ΓΕΝΙΚΑ 1.

-

Γιατί κάνετε αυτό το «ταξίδι»; Επίσκεψη πηγαίνουμε, πάμε σε γάμο σε...πως το λένε το μέρος; [σ.σ.: Άννα:] Σελά Πατρών. Πηγαίνουμε σε γάμο.

139

2.

-

3.

-

Πόσο συχνά; Εκείνοι το κάνουν συχνά, έχουνε κόρη στην Πάτρα. Εγώ επειδή μου άρεσε τόσο πολύ τους είπα προηγουμένως θα ξαναρθώ μόνος μου. Τώρα αφού μεγάλωσα μπορώ να ταξιδεύω μόνος μου. [σ.σ.: γέλια]...Θα ξαναπάω, αλήθεια στο λέω γιατί είναι τζάμπα ρε παιδί μου. Με 2 δολάρια κάνεις την Πάτρα από το Κιάτο…Είναι φτηνό και είναι ωραίο. Είναι απόλαυση. Τι είναι ταξίδι για σένα; Ταξίδι; Διασκέδαση, υποχρεώσεις…παράδεισος... Υποχρέωση, διασκέδαση, ανάλογα που πηγαίνεις. Για εμάς τώρα είναι κάτι ανάμεσα από τα δύο τώρα. Και ταξίδι και διασκέδαση κι υποχρέωση να πάμε στον γάμο. Σε σχέση με την απόσταση ή την διάρκεια; Δηλαδή το να πάτε από την Αθήνα στο Κιάτο που έχει τον προαστιακό είναι ταξίδι, είναι σαν να πηγαίνεις απ’ την Αθήνα στα Πατήσια; Να πηγαίνεις για εκδρομή; Να πηγαίνεις για διασκέδαση; Όχι. Εγώ το βλέπω ταξίδι. Εσείς που ζούσατε; Στο Τορόντο, στον Καναδά. Κι έχετε έρθει πρόσφατα; Τώρα έχω 15 μέρες. Και θα κάτσω 2 μήνες ακόμα. Τουρισμό δηλαδή κάνετε στην Ελλάδα; Ναι, ναι. Εκεί πέρα έχω την οικογένειά μου και ξαναπάω. Αλλά όσο για την Ελλάδα αν θες να σου πω η ζωή εκεί πέρα μέσα είναι αχρωμάτιστη, εδώ πέρα είναι όμορφη. Γι’ αυτό είπα προηγουμένως παράδεισος γιατί δεν υπάρχει άλλο μέρος...

ΤΟ ΜΕΣΟ 4.

Με ποιο μέσο προτιμάς να κάνεις αυτό το ταξίδι ;

-

Εγώ κι εδώ και στον Καναδά ταξιδεύω με τρένο πάντοτε. Μ’ αρέσει το τρένο. Ξεγνοιασιά...συν το ότι βλέπεις πολλά πράγματα. Στο αεροπλάνο, εντάξει, είναι μερικές φορές, δεν έχεις άλλο choice πρέπει να πας με το αεροπλάνο, αλλά το τραίνο είναι my favorite, είναι το καλύτερο για μένα. Μ’ αρέσει κι από το Τορόντο στο Μόντρεαλ που είναι 500 χιλιόμετρα πάντοτε πηγαίνω με το τρένο. Πρώτα - πρώτα εκεί έχει......και η ξεκούραση, έχει ωραία καθίσματα, έχει φαγητό μέσα, έχει μπαρ που πας και πίνεις ποτό, να στρώσει άμα θέλεις, γνωρίζεις κόσμο: το κυριότερο γιατί όπως βλέπεις εγώ λέω πολλά. Και μ’ αρέσει να γνωρίζω κόσμο. Αγαπάω τον κόσμο. Με αεροπλάνο πρέπει να ανεβείς κι απάνω. Δεν ανεβαίνω εγώ...

-

Και στο αεροπλάνο μπορείτε να τα κάνετε αυτά.

-

Εδώ δεν έχει τίποτα τώρα. Στο intercity το παλιό έχει.

Όχι τόσο εύκολα. Όταν είσαι σ’ ένα αεροπλάνο και δεν μπορείς να κουνηθείς καθόλου και είσαι 35.000 πόδια ψηλά στον αέρα δεν έχεις αυτήν την άνεση. Κοίταξε εδώ εμείς, να εδώ τώρα άμα είχε μια μπάρα θα πηγαίναμε να πιούμε ένα ποτό.

140

5.

6.

7.

-

-

Αυτό μ’ αρέσει εμένα, να γνωρίζω κόσμο και προτιμώ το τρένο. Ένας λόγος ...ο καλύτερος λόγος είναι αυτός. Μπορώ να πω ότι μ’ αρέσει να γνωρίζω κόσμο. Μ’ αρέσει να μιλάω πιάνω φίλους … Ιδιωτική ή δημόσια μετακίνηση; Γιατί; Η ιδιωτική είναι καλά, αλλά η δημόσια είναι πιο καλύτερα γιατί ...πρώτα - πρώτα ανάλογα στην ηλικία, οι νέοι θέλουν το δικό τους αυτοκίνητο να πάνε να κάνουν...εγώ επειδή είμαι φιλήσυχος και μ’ αρέσει να κάνω relax προτιμώ το... Που δεν χρειάζεται να οδηγείτε ή να αγχώνεστε ... Δεν είμαι φίλος, δεν οδηγώ. Παρόλο που οδηγώ πάρα πολλά χρόνια αυτό δεν μ’ αρέσει που γράφουν στα τραίνα πολύ άσχημο πράγμα και στους σταθμούς τα graffiti, δεν μ’ άρεσε. Και έχουν γράψει και τις signs…τις ταμπέλες που γράφει από ‘ δω να πας, τα έχουνε μουτζουρώσει όλα. Κακό πράγμα. Καλά το θέμα είναι ότι και στην Αμερική ..στη Νέα Υόρκη τα μουτζουρώνουν και απλά πηγαίνει μετά ο δήμος ή μια υπηρεσία και τα καθαρίζει. Η Νέα Υόρκη δεν είναι Ελλάδα... Η Ελλάδα πρέπει να είναι άγιος τόπος άκρη σ’ άκρη όλος και να τον σεβόμαστε πρώτα οι Έλληνες και μετά οι ξένοι. Είναι άγιος τόπος η Ελλάδα. Τι ρόλο παίζουν τα μέσα μαζικής μεταφοράς στη σημερινή κοινωνία; Στην ελληνική κοινωνία... Θα μπορούσατε να μου πείτε τελείως πρακτικά ότι η μεταφορά εμπορεύματος και ανθρώπων ότι πλέον ...πρέπει να μετακινούμαστε άρα μας βολεύουν αλλά μπορούμε να το δούμε και πιο κοινωνικά ότι είναι ένα μέρος που βρισκόμαστε όλοι μαζί...υπάρχουν διάφοροι τρόποι που μπορείτε να το δείτε αυτό. Ναι. Είναι κι αυτό...που βρισκόμαστε όλοι μαζί μπορούμε να βρισκόμαστε και παντού. Πρέπει να βρισκόμαστε και στην εκκλησία όχι μόνο στο... Καλά στην εκκλησία πλέον δεν βρισκόμαστε. Αυτό είναι το κακό. Από κει ξεκινάει το κακό. και οι κοινότητες είναι ωραίο πράγμα να προχωρούν και να προοδεύουν και πρώτα - πρώτα ν’ αρχίζουμε από τις εκκλησίες. Ποιες διαφορές - ομοιότητες θα επεσήμανες στα μ.μ.μ, τρένο, προαστιακός και ΚΤΕΛ; Το τρένο δεν είναι μια επιχείρηση; Μια κρατική επιχείρηση; Για κάθε νομό έχει ένα ΚΤΕΛ. Κάθε νομός είναι άλλη... Άλλη διεύθυνση. Σαν μέσα όμως; Εκτός από την δική τους... Εγώ ξαναλέω ότι αυτός εδώ πέρα λέγεται παράδεισος γιατί έχω ταξιδέψει και στην Αμερική... Ποιες διαφορές θα επισημαίνατε σε σχέση με το πως είναι η διαδρομή και πως μέσα το μέσο; Αυτό είναι ....το καλύτερο αυτό που μπορώ να πω γιατί μου είπες προηγουμένως γιατί ταξιδεύω ή να οδηγώ ή να ταξιδεύω, γι’ αυτό το πράγμα άμα οδηγώ, δεν μπορώ να δω αυτό το πράγμα. Γιατί πρέπει να σταματήσω να το δω. Τώρα πάει τόσο σιγά και τόσο ωραία, βλέπω την θάλασσα και δεν πληρώνω και...και επιπλέον είναι και φτηνό ρε παιδί μου είναι 2 δολάρια από το Κιάτο για να πας στην Πάτρα. Κάτι πολύ ωραίο. Τώρα πως λειτουργούν αυτά εδώ πέρα τα τρένα και το κράτος δεν ξέρω που τα πάει. Καλά, ούτε εμένα μ’ ενδιαφέρει αυτό. Δηλαδή, μ’ ενδιαφέρει πιο πολύ το βιωματικό, το δικό σας, όχι το τι κάνουν αυτοί από πίσω.

141

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΧΩΡΟΣ 8.

-

9.

Τι ώρες προτιμάς να ταξιδεύεις; Γιατί; Τη νύχτα δεν μ’ αρέσει γιατί δεν κοιμάμαι εγώ και μ’ αρέσει να ταξιδεύω την ημέρα. Και στο αεροπλάνο που είμαι 14 ώρες στον αέρα πάλι δεν κοιμάμαι. Αλλά θέλω να ταξιδεύω την ημέρα. Είμαι φυσιολάτρης αγαπάω και τα πλατάνια αγαπάω και την θάλασσα και τα έλατα. Άμα βλέπω....πέρσι που έβλεπα απ’ την τηλεόραση ότι καιγότανε οι ελιές και τα πεύκα στην Ελλάδα έκλαιγα. Δεν νομίζω ότι μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτά. Γιατί ξέρω ότι το Μέτσοβο, for example, να πω μια περίπτωση είναι τα πνευμόνια της Ευρώπης. Ο Ταΰγετος είναι η Ακρόπολη της Μεσογείου. Πως θα τα καταστρέψουμε αυτά τα πράγματα; Προτιμώ την ημέρα να ταξιδεύω γι’ αυτόν τον λόγο. Που κάθεσαι συνήθως και γιατί;

-

Πάντοτε προτιμώ παράθυρο. Και στο αεροπλάνο και στο τρένο. Αλλά στο τρένο πάντοτε παράθυρο. Ώρες ολόκληρες, μέρες ταξιδεύω χωρίς να κουράζομαι καθόλου. Μ’ αρέσει...μ’ αρέσει πολύ.

-

Και σας αρέσει να κάθεστε σε τετράδες ή και σε δυάδες θέσεων; Τετράδες θέσεων είναι πιο καλύτερα γιατί μιλάμε. Όπως σου ‘πα στην αρχή εγώ λέω πολλά. Και βλέπω εδώ και τον αδερφό μου που κοιμάται ...

10. Τι κανείς συνήθως κατά τη διάρκεια του ταξιδιού; [κοιμάσαι, διαβάζεις, σκέφτεσαι, συζητάς, παρατηρείς τους συνεπιβάτες σου, κοιτάς έξω, μιλάς στο τηλέφωνο….];

-

Συνήθως συζητώ… κι άμα έχει και μπαρ να πίνουμε κανένα ποτό...καφέ…μ’ αρέσουν οι γνωριμίες, μ’ αρέσει να γνωρίζω κόσμο. Και για να γνωρίζεις κόσμο πρέπει να ταξιδεύεις με το τρένο. Διαφορετικά δεν είναι εύκολο.

11. Που θα έλεγες ότι βρίσκεσαι όταν ταξιδεύεις; Προσδιόρισε τον χώρο στον οποίο βρίσκεσαι; [π.χ. μέσα στο τρένο, στο Αίγιο, σε «ταξίδι», μια ώρα από Πάτρα...κ.ά....] - Που είμαι τώρα; Κοντεύουμε να πάμε στην Παναγία την Τρυπητή στο Αίγιο. - Το προσδιορίζετε, δηλαδή, στο τοπίο έξω. - Ναι. Αλλά, είπα προηγουμένως στην Άννα ότι άμα θα ξαναέρθω θα οδηγήσω να δω και το παλιό δρόμο γιατί το ‘χα κάνει πολλές φορές με το ..αυτόν τον δρόμο με το λεωφορείο και με μοτοσικλέτα όταν ήμουνα νέος. - Μοτοσικλέτα απ’ την παλιά την εθνική; - Από ‘δω ναι. Και πήγαινα στο Αίγιο στο ποδόσφαιρο και στην Πάτρα και στην Παναγία την Τρυπητή, μάλιστα κυρία μου.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΤΟΠΟΣ [ΤΟΠΙΟ] 12. Πως σχετίζεσαι με το τοπίο που διασχίζεις; σου κεντρίζει την προσοχή; Αισθάνεσαι πως το γνωρίζεις; [θα ήθελες να το βιώσεις με άλλους τρόπους;]

142

-

Ε... είναι γεγονός ότι άμα αγαπάς την θάλασσα, θέλεις να πας να βάλεις τα πόδια σου εκεί μέσα στη θάλασσα. Πως να τα ξεχάσω;…αλλά εντάξει πάμε τώρα για αποστολή που είναι ...πρέπει να φτάσουμε στον γάμο…μας περιμένουν εκεί...πάμε σε γάμο. Αλλά, όμως, άμα είμαι μόνος μου με το αυτοκίνητο θα σταματήσω. Θα σταματήσω να τα δω πιο κοντά αυτά.

13. Τι παρατηρείς περισσότερο; φτιάξε ένα νοητό χάρτη της διαδρομής. Όρισε σημεία [landmarks] και ατμόσφαιρες.

-

[σ.σ.: Άννα:] την Παναγία την Τρυπητή. Είναι πολύ ωραία εκεί; Να πάω; [σ.σ.: Άννα:] Θα περάσουμε τώρα να την δεις. Και γιατί την λένε τρυπητή; [σ.σ.: Άννα:] Δεν ξέρουμε έτσι είναι η ονομασία της. Κάτι...στο Άργος της Πελοποννήσου την λένε Παναγία Πορτοκαλούσα. Εγώ θα σου πω κάτι. Θέλω να το θυμάσαι αυτό. Επειδή σε λένε Έλλη. Ένας νέος, ένας άνθρωπος όταν διδάσκεται θρησκεία ξέρει να σέβεται τη νύφη και τον πεθαμένο, να έχει σεβασμό στον πεθαμένο που πάει εκεί που πρέπει και τη νύφη γιατί αυτή η κοπέλα γίνεται νύφη πρέπει να τη συγχαρούμε, την προετοιμάζουμε να γίνει μαμά. Η μητρότητα είναι μεγάλο πράγμα το ξέρεις...

ΔΙΑΚΟΠΤΟ 230 14. Ποια η σχέση σου με τις στάσεις [σταθμούς] της διαδρομής; Τι κάνεις όταν το μέσο σταματά; Πώς θα τις περιέγραφες;

-

Με τους σταθμούς… δεν τα ‘χουνε φτιάξει ωραία, κοίταξε εδώ χορτάρια πράγματα, σκουπίδια… θα έπρεπε να ήτανε λίγο πιο όμορφα αυτά. Μεγάλωσα...ως εδώ είναι Ξυλόκαστρο, Κιάτο...

-

[σ.σ.: αδερφός:] Εδώ πάει για τα Καλάβρυτα. Γενικά, έτσι που περνάει το τρένο μέσα από τις πόλεις και κάνει στάσεις μες στις πόλεις πως σας φαίνεται; Μου φαίνεται απαραίτητο όμως πρέπει να έχουμε λίγο πιο....δεν μ’ αρέσει η ακαταστασία που υπάρχει εδώ. Η ακαταστασία δεν είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της Ελλάδας; Ναι, είναι. Αλλά, ένα μεγάλο ποσοστό είναι τα καλά της Ελλάδας. Όμως εγώ δεν ήρθα εδώ να βάλω σειρά να την αλλάξω. Ήρθα να δω τον ουρανό τον καθαρό, τη θάλασσα εκεί που αστράφτει κι όλα αυτά τα πράγματα. Κακό είναι. Δεν μπορούμε να...προσπαθώ εγώ να πω ότι πρέπει να κάνετε εκείνο πρέπει να κάνετε το άλλο αλλά το ξέρουνε κι αυτοί. Είναι μορφωμένοι όλοι τους.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + ΟΙ «ΑΛΛΟΙ» 15. Προτιμάς να ταξιδεύεις μόνος-η ή με παρέα; Γιατί; 230

(σ.σ.: ανακοίνωση που ακούγεται από τον ελεγκτή του τρένου)

143

Με παρέα, με παρέα. Το θέμα είναι μόνος μου δεν πλήττομαι, βρίσκω παρέα. 16. Πότε και που νιώθεις πιο άνετα να ανοίξεις μια συζήτηση με ένα συνεπιβάτη σου; Για τι θέματα συνήθως συζητάς;

-

Εδώ στο τρένο, την ημέρα, είναι my favourite.

17. Πως θα ήθελες να κάθεσαι σε σχέση με τους συνεπιβάτες σου; Πως σου φαίνονται οι αποστάσεις που κρατάς; Πως τις φαντάζεσαι διαφορετικά;

-

Δεν μ’ αρέσουν τα θρανία που είναι γραμμή το ένα πίσω από τ’ άλλο. Αυτά εδώ....μ’ αρέσει πολύ. Με τα θρανία εδώ και με τα σνακ...σερβίρουνε..

-

Το παθαίνετε και στον Καναδά αυτό ή μόνο εδώ;

-

Σνακ δεν σερβίρουνε στην Ελλάδα. Ναι δεν σερβίρουνε αλλά... ...και στο εξωτερικό έχουνε... Αλλά προσπαθώ κι ένα άλλο που είναι very important, δεν στο είπα όταν ταξιδεύοντας ...δεν διαβάζω. Δεν θέλω να χάσω αυτό που βλέπω! Τα βουνά από ‘δω, την θάλασσα, όλα αυτά. Θέλω να διαβάσω...θα διαβάσω στο σπίτι μου. Και στον Καναδά. Δηλαδή, γενικά σας αρέσει όταν ταξιδεύετε να μην βγαίνετε από το... Όταν ταξιδεύω δεν παίρνω εφημερίδα μαζί μου. Εκτός όταν είμαι στο αεροπλάνο, γιατί στο αεροπλάνο τη νύχτα που θα δεις τα... Σου κλείνουνε και τα παράθυρα. Γενικά, δηλαδή, δεν φεύγετε από την κατάσταση του ταξιδιού. Όχι. Θέλω να τη ζω όσο πιο κοντά μπορώ. Γι’ αυτό αποφεύγω να διαβάζω, προσπαθώ να έχω παρέα, να...λέμε διάφορα. Περνάει η ώρα πολύ ωραία. Οι νέοι που έχουν ακουστικά κι ακούνε μουσική πως σας φαίνονται; Με τ’ ακουστικά; και όταν τους ρωτάς τι ώρα είναι κοιτάζουνε το κινητό τηλέφωνο; Μ’ αρέσουν...δεν είμαι off fashion. Μ’ αρέσει η καινούρια η μόδα, μ’ αρέσει το internet, μπαίνω στο internet και διαβάζω...μ’ αρέσει η καινούρια τεχνολογία. Αυτό που κάθεται ο κόσμος κι ακούει μουσική κι απομονώνεται, σας φαίνεται ότι είναι απομόνωση πολύ μεγάλη ή το καταλαβαίνεται μια χαρά, οκ ακούμε και τη μουσική μας; Εμένα δεν μ’ αρέσει. Δεν μπορώ να το κάνω αυτό. Όπως σου είπα και προηγουμένως, δεν διαβάζω. Γι’ αυτό δεν διαβάζω. Θέλω να ζω την περίπτωση αυτή. Να μιλάω.... να δω ψηθήκανε τα πορτοκάλια, τα μούσμουλα είναι έτοιμα, τι θα γίνει; θα πάμε στην Πάτρα, μόλις σταματήσουμε να κοιτάξω να αγοράσω λίγα μούσμουλα να φάω, να ζήσω την εποχή.

18. Η διάρκεια του ταξιδιού είναι ελεύθερος ή χαμένος χρόνος για σένα; Όχι. δεν είναι χαμένος χρόνος.

144

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 7. Στοιχεία επιβάτη Όνομα: Δάφνη Ηλικία: 24 Φύλλο: Θ Εθνικότητα: ελληνική Πόλη κατοικίας: Αθήνα Αφετηρία και προορισμός ταξιδιού: Αθήνα [Λαρίσης] - Κιάτο Επάγγελμα: Φιλόλογος Ώρα/διάρκεια/τόπος/χώρος συνέντευξης: 03/05/2008, 10.20, 15’ ,Ηράκλειο – Ασπρόπυργος, προαστιακός Παρατηρήσεις: Η Δάφνη έχει τελειώσει φιλολογία εδώ και δύο χρόνια, σπούδαζε Γιάννενα κι έτσι ξέρει καλά τη διαδρομή Αθήνα - Ρίο με το ΚΤΕΛ, ψάχνει για δουλειά όχι αναγκαστικά στην Αθήνα, ούτε καν στην Ελλάδα. Πριν λίγους μήνες δούλευε στην Κορέα και δίδασκε ελληνικά σε Κορεάτες. Νιώθει επαγγελματίας ξένη. Γύρισε στην Ελλάδα γιατί δεν άντεχε άλλο να νιώθει έτσι. Αν το δοκιμαστικό στο Κιάτο πάει καλά, θα πάει να δουλέψει για κάποιους μήνες στην Ικαρία.

ΓΕΝΙΚΑ 1.

Γιατί κανείς αυτό το «ταξίδι»;

Πάω στο Κιάτο για μια δουλειά...όχι ακριβώς δουλειά, για ένα δοκιμαστικό. 2.

Πόσο συχνά;

Δεν το κάνω αυτό το ταξίδι. Μόνο σήμερα γι’ αυτόν τον λόγο το συγκεκριμένο. Δηλαδή, είναι η πρώτη φορά που το κάνω. 3.

Τι είναι ταξίδι για σένα;

Ταξίδι είναι όταν πηγαίνω σε ένα άλλο μέρος αλλά μαζί με όλο αυτό το «πηγαίνω σε ένα άλλο μέρος»...έχει να κάνει με ότι ξεφεύγω τελείως από κει που ήμουνα πριν και είναι σαν να ξεκινάει μια καινούρια εμπειρία, οπότε τώρα δεν νιώθω ότι ταξιδεύω, γιατί νιώθω ότι πάω να εδώ, τσακ, κοντά και το βράδυ θα γυρίσω. δεν νιώθω ότι είναι ταξίδι. Ναι, αυτό νομίζω. 4.

Θα χαρακτήριζες την κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι ταξίδι; Αν όχι, πως θα την χαρακτήριζες;

Ταξίδι όχι. Νιώθω λες και απλά πηγαίνω σε ένα άλλο μέρος λίγο πιο κοντά, λίγο πιο ‘δω.

ΤΟ ΜΕΣΟ 5.

Με ποιο μέσο προτιμάς να κάνεις αυτό το ταξίδι ;

145

Νομίζω με το τρένο. 6.

Γιατί σήμερα επέλεξες αυτό το μέσο;

Γιατί δεν είχα άλλο τρόπο ούτως ή άλλως να πάω στο Κιάτο...ναι...Και είναι και πιο φτηνό και πιο ωραίο. Ναι...για μένα. 7.

Ιδιωτική ή δημόσια μετακίνηση; Γιατί;

- Μέχρι τώρα επέλεγα δημόσια μετακίνηση γιατί δεν οδηγούσα. Αλλά νομίζω ότι άμα έχω αυτοκίνητο σίγουρα θα προτιμώ την ιδιωτική γιατί μου αρέσει η ανεξαρτησία εντελώς. Δηλαδή αυτό είναι δικό μου, κάνω ότι γουστάρω εγώ, οδηγώ εγώ, ελέγχω εγώ, είμαι εγώ ο ηγέτης του ταξιδιού. Και μ’ αρέσει αυτό πάρα πολύ. Ναι. Βέβαια, ίσως προτιμούσα δημόσια μετακίνηση στο εξωτερικό. Που θα έβλεπα άλλους ανθρώπους, άλλη κουλτούρα, άλλη νοοτροπία, ακόμα μέσα εκεί που θα έβλεπα τον κόσμο πως είναι. Ενώ στην Ελλάδα, εντάξει, τον ξέρω. - Κάποιοι άλλοι μου ‘χουν απαντήσει σε αυτήν την ερώτηση ότι νιώθουν ελευθερία,

ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΤΑΣΗ ΗΡΑΚΛΕΙΟ 8.

νιώθουν ελευθερία μέσα στο τραίνο ακριβώς επειδή δεν χρειάζεται να οδηγούν κι ότι η οδήγηση είναι κάπως καταπιεστική. Ναι, κοίτα εγώ δεν είμαι έμπειρη οδηγός, οπότε κι εγώ το λέω επειδή τώρα έχω ξεκινήσει! Στο φαντασιακό... Ναι! Ακριβώς. ..το μπίτνικ, ότι θα σαρώσουμε τους δρόμους. Ναι, έτσι, έτσι, ακριβώς. Δηλαδή δεν το ‘χω κάνει στην πράξη για να το πω με σιγουριά. Γιατί όντως μπορεί να το αισθάνεσαι αυτό. Τι ρόλο παίζουν τα μέσα μαζικής μεταφοράς στη σημερινή κοινωνία;

- Τι ρόλο;...καλά νομίζω ότι είναι πάρα πολύ σημαντικά γιατί υπάρχει πολύς κόσμος που μπορεί να μην έχει ιδιωτικό μέσο μετακίνησης και πολλές φορές τα ταξίδια δεν είναι μόνο επειδή γουστάρουμε είναι επειδή πρέπει. Ε...λόγω ανάγκης κτλ. Και νομίζω ότι από τη στιγμή που υπήρχανε σε όλη την ιστορία τους μέχρι σήμερα είναι πάρα πολύ σημαντικά και απαραίτητα....τώρα... - Απαραίτητα με ποια έννοια; - Γιατί είναι σημαντικά; Γιατί πρέπει να τα χρησιμοποιήσεις για να πας κάπου. - Ναι οκ. Απλά...εννοώ πιο συγκεκριμένα. Δηλαδή...είναι σημαντικά επειδή ενώνουνε πόλεις; Είναι σημαντικά γιατί την διάρκεια του ταξιδιού μπορείς να βιώσεις κάποια πράγματα που δεν μπορείς να βιώσεις όταν είσαι σταθερός σε μια γη, πως να το πω, ότι....σε μια ιδιοκτησία, ή σε μια....σε ένα σύμπαν δικό σου, που το ξέρεις. Δηλαδή, είναι σημαντικό από αυτήν την άποψη ότι γνωρίζεσαι με κάτι άλλο ή επειδή μετακινείσαι ελεύθερα εσύ και τα εμπορεύματα; - Aυτό νομίζω είναι επιλογή σου άμα θα το κάνεις ή όχι. Το ότι θα επιλέξεις εσύ να το δεις έτσι, και καλά είμαι πιο ελεύθερος και κάνω και ράνω και δείχνω είναι δική σου επιλογή...του κάθε ταξιδιώτη ξεχωριστά. Ο άλλος δηλαδή μπορεί να μην αισθανθεί καμιά διαφορά, επειδή είναι δική του επιλογή να το κάνει αυτό. - Αυτό μπορείς να πεις ότι ισχύει σήμερα. Δεν ίσχυε στο παρελθόν. Δηλαδή πριν 200 χρόνια αν επέλεγες εσύ να πας στην Ελλάδα και ήσουνα από την Γερμανία δεν θα μπορούσες να κάνεις ένα ταξίδι και να ζήσεις σαν Γερμανός στην Ελλάδα.

146

-

Ναι εντάξει. Θα ήτανε τόσο άμεση η αλλαγή και απόλυτη που θα έπρεπε να… Προσαρμοστείς... Να μάθεις να ζήσεις με τον άλλον. Δεν μπορείς να είσαι τουρίστας...Δηλαδή ακόμα κι ο τουρίστας σήμερα μπορεί να πηγαίνει να μένει στο Mariot Hotel και να ζει σε ένα σε ένα κλειστό περιβάλλον σχεδιασμένο γι’ αυτόν, το οποίο είναι παγκόσμιο. Αλλά υπάρχουν στιγμές που θα τον βάλουν στο λεωφορείο, δεν ξέρω, και θα τον μεταφέρουν για να τον πάνε στο ένα εστιατόριο, στο άλλο ή από το ένα αρχαίο στο άλλο. Θα αναγκαστεί να δει τη ζωή της πόλης. - Ναι κατάλαβα τι λες.. - ..θα πει ότι το Κάιρο είχε κίνηση, στη Νέα Υόρκη είχε παντού ταξί, δηλαδή, ξέρεις έστω κι ελάχιστα...δεν μπορείς να το αποφύγεις. - Ναι, απλά εγώ...το ότι…έτσι όπως την άκουσα την ερώτηση «τι ρόλο παίζουν τα μέσα μεταφοράς» το πήρα τελείως ότι κοίτα να δεις πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχουν μέσα μεταφοράς για να μπορεί ο κόσμος να μετακινείται δηλαδή είναι κάτι τόσο απαραίτητο πια. - Ναι. Ότι, έχουμε ελεύθερη μετακίνηση προϊόντων και ανθρώπων. Για να λειτουργεί η κοινωνία σήμερα η καπιταλιστική. - Αλλά το ότι τώρα...το ότι μπορεί σε ένα τρένο ή σε ένα λεωφορείο αστικό μέσα σε μια πόλη, που δεν ξέρεις κανέναν κτλ, να δεις πως λειτουργεί ο κόσμος, έτσι κάποια χαρακτηριστικά του, ναι ισχύει αυτό σίγουρα. Γιατί εκεί...αυτό...ότι στα μέσα μεταφοράς μπορείς να δεις σχεδόν τον οποιονδήποτε. Εντάξει, όχι κι οποιονδήποτε, αλλά πολλά κομμάτια της κοινωνίας. 9.

Ποιες διαφορές - ομοιότητες θα επεσήμανες στα μ.μ.μ, τρένο, προαστιακός και ΚΤΕΛ;

- Καλά η ομοιότητα νομίζω ότι ...είναι ότι ξεκινάς από κάπου για να φτάσεις κάπου. Χρησιμοποιείς ένα μέσο. [σ.σ.: γέλια]. Η διαφορά είναι...γιατί εμένα μ’ αρέσει πιο πολύ τρένο-προαστιακός από λεωφορείο... γιατί στο τρένο έχεις μεγαλύτερο χώρο, μπορείς να κινηθείς μέσα στο τραίνο, να περπατήσεις. ε...όπου κι αν είσαι βλέπεις καλύτερα προς τα έξω. Ενώ στο ΚΤΕΛ άμα κάθεσαι από τη μέσα μεριά ...γενικά στο ΚΤΕΛ είναι πολύ στριμόκωλα, ε... έχεις έναν διαδρομάκο μια σταλιά μπορεί να μην μπορείς να σηκωθείς ούτε για λίγο, μέσα εκεί. Και επίσης... - Καλά παίζει να φανείς και τρελός. Φαντάζεσαι να σηκωθείς μέσα στο ΚΤΕΛ και να κάνεις βόλτες, να ξεπιαστείς; - Ναι ακριβώς. Και επίσης μ’ αρέσει στο τρένο που έχει μια δική του διαδρομή. Δηλαδή αυτό τσούκου τσούκου πάει, και πηγαίνεις μαζί κι εσύ εκεί. Ενώ στο ΚΤΕΛ μπορεί να έχει κίνηση, μπορεί να σταματήσεις, να γίνει κάτι ..δεν ξέρω. Ναι, τώρα προαστιακός με τρένο δεν βρίσκω διαφορά. Δεν τα έχω χρησιμοποιήσει και πάρα πολλές φορές. Αλλά σαν τρένο μου φαίνεται και ο προαστιακός. - Η διαφορά τους είναι ψιλοέντονη...είναι διαφορετικός ο ήχος βασικά... κυρίως. - Ίσως νιώθεις στον προαστιακό ότι είσαι κάτι ενδιάμεσα με....μπορεί να είναι και σαν ηλεκτρικός μες στην πόλη ενώ με το τρένο είναι τρένο, ταξίδι. Πάμε φύγαμε. Ενώ στον προαστ...ίσως αυτό. - Ναι, βέβαια άμα μιλάς με ευρωπαϊκά πρότυπα ο προαστιακός είναι σαν ένα τρένο... - Ναι. - Καλά ειδικά εδώ τώρα που ‘μαστε...δεν είμαστε στα βαγόνια του προαστιακού. Είμαστε σε βαγόνι του ΟΣΕ. Που είναι πιο σαν τρένου. Εντάξει ο προαστιακός είναι λίγο σαν μετρό. Στον προαστιακό μέχρι κάποια στιγμή βλέπεις κι ανθρώπους κι όταν γυρνάς από Πάτρα, ξαφνικά εκεί που είσαι εσύ και πας ταξίδι..ξαφνικά μπαίνουν διάφοροι τύποι μέσα με σακούλες από το The Mall, μπαίνουνε τα γκομενάκια για να πάνε στο The Mall...ξέρεις γενικά είναι αστική μετακίνηση...κι είναι πολύ απότομη αυτή η αλλαγή ξαφνικά εκεί πέρα που είσαι εσύ και ταξιδεύεις, ξαφνικά μπαπ. Είσαι μες την πόλη λες κι έχεις πάρει το μετρό. Και λες πότε ρε παιδιά πήρα το μετρό εγώ; ταξίδι έκανα. Δηλαδή, δεν υπάρχει μετάβαση και είναι πολύ περίεργο αυτό. Τέλος πάντων.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΧΩΡΟΣ 10. Τι ώρες προτιμάς να ταξιδεύεις; Γιατί;

147

- Γενικά προτιμώ να μην ξυπνάω πάρα πολύ νωρίς το πρωί γιατί ξέρεις άμα πρέπει να ξυπνήσω πάρα πολύ νωρίς είμαι με την τσίμπλα στο μάτι, τρέχω να προλάβω το μετρό, το λεωφορείο κτλ για να πάω τελικά να πάρω το μέσο που χρειάζομαι. Οπότε προτιμώ να ξυπνήσω το πρωί χαλαρά κι ωραία, να πιω το καφεδάκι μου, να φάω, να κάνω, να δείξω και μετά σιγά σιγά κατά το μεσημεράκι- απόγευμα να φύγω. Επίσης καμιά φορά μ’ αρέσει και το βράδυ έτσι επειδή είναι ωραία το βράδυ να πηγαίνεις στο δρόμο, μ’ αρέσει αυτό. - Να είναι νύχτα ή να δύ... - Ναι να είναι νύχτα... - ...Να πας στη μετάβαση πάνω, δηλαδή να πας στις 6 και να νυχτώσει όσο είσαι στο τρένο; - Και τα δύο: και να είναι απόγευμα και να νυχτώσει και να ‘ναι βράδυ, αν και συνήθως θα μου άρεσε βράδυ με αυτοκίνητο γιατί με τα μέσα δεν βλέπεις έξω το βράδυ επειδή κάνουν αντανακλάσεις με τα φώτα. Στο ΚΤΕΛ τα κλείνουν τα φώτα. - Ναι στο ΚΤΕΛ κάτι βλέπεις. - Αλλά στο τρένο δεν βλέπεις τίποτα έξω. Δηλαδή, κι έτσι να κάνεις είναι λίγο [σ.σ.: χέρια γύρω από τα μάτια με κεφάλι κολλημένο στο τζάμι] - Ναι, ναι, ναι δεν βλέπεις...αλλά βασικά αυτό που δεν μ’ αρέσει είναι να ξυπνάω πάρα πολύ νωρίς και να τρέχω... 11. Που κάθεσαι συνήθως και γιατί; - Στο παράθυρο. Συνήθως προτιμώ να κάθομαι στο παράθυρο για να βλέπω έξω, ναι. Αν και τώρα τελευταία μ’ αρέσει να κάθομαι κι απ’ την απ’ έξω για να ‘χω την ελευθερία του ότι οποιαδήποτε στιγμή μπορώ να σηκωθώ και να κάνω ότι θέλω. Ενώ όταν είμαι απ’ τη μέσα μεριά μπορεί να νιώθω μια καταπίεση να μην τον ενοχλήσω τον άλλον για να βγω. Αλλά τις περισσότερες φορές μ’ αρέσει να κάθομαι στο παράθυρο και να βλέπω έξω γιατί νιώθω ότι εκεί μπορώ να…να είμαι και πιο μόνη μου. Ότι είμαι εγώ κι έξω και βλέπω τσακ στο παράθυρο, δεν έχω κανέναν δίπλα μου να τον κοιτάω… - Ναι να τον κοιτάς και να νιώθεις ότι κοιτάς τον άλλον. Σε σχέση με τις δυάδες και τις τετράδες θέσεων...τι προτιμάς; - Είναι ανάλογα την ψυχολογική μου κατάσταση. Καμιά φορά προτιμώ να ‘ναι μόνο δυάδες θέσεων για να μην έχω κανέναν απέναντί μου...γιατί καμιά φορά όταν ο άλλος είναι απέναντί σου, αναγκάζεσαι να τον κοιτάξεις και είναι λίγο περίεργο αυτό. Άλλες φορές έχει πλάκα να κοιτάς τους ανθρώπους και να κάθονται απέναντί σου και τέτοια. Ναι, ανάλογα το πως είμαι. Αν είναι πολύ μεγάλη η διαδρομή, στις τετράδες είναι λίγο κάπως, είναι λίγο πιο στριμωχτά δεν μπορείς να τεντώσεις τα πόδια σου. 12. Σε ποιο μέσο νιώθεις πιο άνετα και πως ορίζεις το «άνετο» ταξίδι; - Πιο άνετο απ’ όλα είναι το αμάξι. Γιατί μπορείς να κάτσεις όπως γουστάρεις, να βάλεις και το πόδι σου... - Άμα είσαι συνοδηγός. - Ναι, ναι άμα είσαι συνοδηγός. Ναι. Θα απαντήσω ανάποδα. Και να κάνεις ότι θες, να ακούς τη μουσική που θες, να μιλάς με τον άλλον, να καπνίζεις, να τρως, να σταματήσεις όπου γουστάρεις. - Το κινούμενο σαλόνι σου. - Ναι. Μετά, τώρα, το ΚΤΕΛ νομίζω είναι το χειρότερο γιατί είναι πάρα πολύ στριμωχτά και δεν μπορείς να σηκωθείς, δεν μπορείς να κάνεις τίποτα. Πρέπει να κάτσεις στη θέση σου και να περιμένεις να φτάσεις. Έκτος αν κάνεις κάποια στάση. Ε...και νομίζω τελικά ότι το τραίνο είναι το πιο άνετο. Γιατί έχεις αυτήν την άνεση. Αυτό πάλι ότι μπορείς να σηκωθείς, και η καρέκλα του εντάξει...νομίζω έχεις χώρο. Ενώ στο αεροπλάνο είναι λίγο στριμωχτά συνήθως. - Σε δένουνε κιόλας. - Ναι. Και δεν μπορείς να σηκωθείς. Και άνετο αυτό νομίζω είναι να νιώθεις μια ελευθερία... - Να εδώ μπορείς να καπνίσεις κιόλας στην τουαλέτα. Απαγορεύεται... - Ναι. Παλιά φαντάσου που μπορούσες να καπνίσεις κιόλας.

148

- Κάποια τρένα έχουνε και καφέ-μπαρ. - Ναι. Α! Το πλοίο νομίζω ότι είναι το πιο άνετο μέσο. - Καλά, ναι. Το πλοίο όντως. - Το ‘χα ξεχάσει. Γιατί εκεί κάνεις ότι θες. - Ναι, καλά, εκεί είναι μια κινούμενη πόλη. - Ναι, καπνίζεις, κοιμάσαι κανονικά. Το πλοίο στάνταρ το πιο άνετο. 13. Τι κανείς συνήθως κατά τη διάρκεια του ταξιδιού; [κοιμάσαι, διαβάζεις, σκέφτεσαι, συζητάς, παρατηρείς τους συνεπιβάτες σου, κοιτάς έξω, μιλάς στο τηλέφωνο….]; Τι κάνω; ε...ακούω μουσική…διαβάζω κανένα βιβλίο...και τώρα, άμα είμαι στο πλοίο, μπορεί να κάθομαι να βλέπω και την θάλασσα. Άμα είμαι στο τρένο μαζί με τη μουσική μου, κοιτάω και προς τα έξω, θα σκέφτομαι συνήθως για διάφορα πράγματα…για τη ζωή μου, το τι θέλω, ε...ή για κάποια συγκεκριμένα περιστατικά του άμεσου παρόντος. 14. Που θα έλεγες ότι βρίσκεσαι όταν ταξιδεύεις; Προσδιόρισε τον χώρο στον οποίο βρίσκεσαι; [π.χ. μέσα στο τρένο, στο Αίγιο, σε «ταξίδι», μια ώρα από Πάτρα...κ.ά....] - Εγώ προσωπικά; Συνήθως άμα κάθομαι και σκέφτομαι διάφορα ξεφεύγω. Δηλαδή όταν ταξιδεύω και σκέφτομαι....ή πράγματα που έχουνε συμβεί ή πράγματα που θέλω να κάνω ή που θα ήθελα να γίνουν. Ίσως βρίσκομαι κάπου εκεί στα.....στις σκέψεις μου… Άμα θες να σου πω το που βρίσκομαι, έτσι, δηλαδή, πολλές φορές το ‘χω νιώσει…ότι έχω φύγει από ‘δω και είμαι εκεί που σκέφτομαι. - Με το τοπίο έξω δεν.. - Το τοπίο έξω....μου φαίνεται ότι απλά είναι ένα μέρος του ταξιδιού. Ακριβώς στο ταξίδι όταν πηγαίνεις βλέπεις έξω πράγματα που περνάνε κι όλο αυτό με βοηθάει να σκέφτομαι τα δικά μου. Και να είμαι εκεί στα δικά μου όμως. - Δε σχετίζεσαι δηλαδή καθόλου... - Όχι, απλά είναι σαν κομμάτι του ταξιδιού που αυτό όλο με οδηγεί εκεί. Ναι. Εκτός άμα είναι κάτι...πως το λένε...πάρα πολύ έντονο. Δηλαδή, να περνάω με το λεωφορείο και να βλέπω το Σινικό Τείχος και να λέω «το Σινικό Τείχος!». - Αυτό είναι ένα ταξίδι που το κάνεις σαν τουρίστας βέβαια.. - Ναι...αυτό. Αλλιώς όχι δεν βλέπω έξω...Μπορεί να κοιτάω έξω και να μ’ αρέσουν κάποια κομμάτια της διαδρομής κτλ ειδικά αν έχω ξανακάνει την διαδρομή ή άμα δεν την έχω ξανακάνει να κοιτάω. Αλλά γενικά δεν είμαι εκεί, δεν σχετίζομαι πάρα πολύ με αυτό. Δηλαδή αυτό είναι ένα πράγμα που ....σαν να είναι κάτι πέρα από μένα. Δεν μπορώ να συσχετιστώ μαζί του γιατί είναι κάτι που φεύγει κι αλλάζει συνέχεια. - Δηλαδή, τώρα που πήγαινες Γιάννενα και πήγαινες όλη αυτήν την διαδρομή δεν υπήρχανε σημεία που κάποιες φορές τα περίμενες να τα δεις .. - Μ…ότι περίμενα να τα δω...όχι πάρα πολύ να σου πω. Στο ταξίδι αυτό που το έχω κάνει πολλές φορές υπάρχουν κάποια σημεία σταμπαρισμένα. Γενικά δεν είναι ότι περίμενα να δω κάτι αλλά υπήρχαν κάποια σημεία που έλεγα αυτό μ ‘αρέσει. Σε κάτι στροφές που ερχόταν η θάλασσα, όταν φτάναμε στο Ρίο για να πάρουμε....να περάσουμε απέναντι να πάρουμε το πλοίο ή με την γέφυρα αναλόγως. Ότι ήταν περίπου στα μέσα στης διαδρομής κάτι βουνά ωραία ή λίγο πριν

ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΤΑΣΗ ΑΣΠΡΟΠΥΡΓΟΣ

149

-

-

τα Γιάννενα που είναι πάρα πολύ ωραία ή επίσης και το ότι ξέρω ότι φτάνω α! τι ωραία φτάνουμε. Η Αμφιλοχία μ’ άρεσε πολύ. Εκεί που ήταν...έκανε ο κόλπος θάλασσα έτσι κτλ. Αλλά είναι που έχω περάσει πολλές φορές. Ναι αυτό. Αν έχεις καμιά τέτοια επιθυμία, να πεις, εδώ θα ‘θελα να κατέβω να δω πως είναι....να....κάνω βόλτες στις πορτοκαλιές. Λοιπόν, αυτό όχι γιατί όταν μπαίνω ξέρω, γι’ αυτό σου λέω με το αμάξι....ξέρω ότι θα μπω στο λεωφορείο...όταν πήγαινα στα Γιάννενα είχα μία μόνο στάση, που ήταν σε συγκεκριμένο μέρος. Από τη στιγμή που ξέρω ότι φεύγουμε και δεν εξαρτάται από μένα και θα φτάσουμε για μένα έχει τελειώσει αυτό και δεν έχω νιώσει ποτέ αυτή την ανάγκη ότι θέλω να κατέβω εδώ τώρα γιατί ξέρω ότι δεν γίνεται. Και δεν μ’ απασχολεί. Ενώ άμα ήμουν με το αμάξι μπορεί να σκεφτόμουν διαφορετικά. Αλλά ξέρεις από τη στιγμή που μου λένε κοίτα να δεις εσύ θα πάρεις αυτό και θα μπεις και δεν μπορείς να κάνεις τίποτε άλλο και θα φτάσεις εκεί. Από κει και πέρα κι εγώ το ‘χω δεχτεί ούτε καταπιεσμένη νιώθω. Ναι, απλά θα μπορούσες να πεις τελείως φαντασιακά ότι θα ήθελα να το κάνω αυτό κάποια στιγμή άλλη...ίσως… Ναι, ούτε αυτό. Ναι...όχι δεν το ‘χω σκεφτεί ποτέ, πραγματικά δεν ξέρω γιατί. Ενώ άμα είμαι με το αμάξι μπορεί να σκεφτώ α κοίτα να δεις τι ωραία που ‘ναι εδώ κάτσε να σταματήσω. Αν και συνήθως όταν ταξιδεύω… Δεν το κάνεις ούτε και στ’ αμάξι. Μ’ αρέσει έτσι ότι είμαι σε αυτή τη φάση. Και δεν θέλω να σταματήσω, δηλαδή και να πω α, τι ωραία είναι εδώ, πάει έφυγε. Κι αυτό είναι κάτι ωραίο που είδα για ένα δευτερόλεπτο κάτι ωραίο που μπορεί να σκεφτώ ότι α θα ήθελα να κάτσω εδώ για λίγο αλλά δεν πειράζει τώρα ταξιδεύω έφυγε πάει. Έχει κι αυτό μια γοητεία. Κι επίσης νομίζω ότι αυτό έχει να κάνει με το τι χρόνο έχεις με τη φάση του ότι ταξιδεύω για να ταξιδέψω. Και από τη στιγμή που ταξιδεύω για να ταξιδέψω, θα πεις θα σταματήσω εδώ. Ενώ συνήθως έχουμε κάποιο...κάποιο στόχο όταν ταξιδεύεις. Λες πρέπει να πάω εκεί για να κάνω αυτό. Βέβαια, μπορείς να πας τουρίστας, αλλά και πάλι σαν τουρίστας θα ξεκινήσεις...

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΤΟΠΟΣ [ΤΟΠΙΟ] 15. Τι παρατηρείς περισσότερο; φτιάξε ένα νοητό χάρτη της διαδρομής. Όρισε σημεία [landmarks] και ατμόσφαιρες. - Αυτό έχει να κάνει και με το πόσο συχνά κάνεις μια διαδρομή. Άμα την κάνεις πρώτη φόρα είναι....τι να σου απαντήσει ο άλλος. Δηλαδή εγώ......μπορεί να σου απαντήσει γενικά τι παρατηρεί στις διαδρομές των ταξιδιών απ’ τη μία. Τι παρατηρείς περισσότερο. Δηλαδή...εγώ κι εκεί, είμαι ανάλογα τη φάση μου. Μπορεί να παρατηρώ τους άλλους για ποιο λόγο μπορεί να ταξιδεύει ο καθένας. Τι λένε, πως και τι. Άλλες φορές μπορεί να μην ασχοληθώ καθόλου μ’ αυτό, να μην βλέπω μπροστά μου. Να μην έχω δει ούτε μια φάτσα μέσα στο μέσο που είμαι. Ε....τώρα στα ταξίδια που τα ‘χω κάνει πολλές φορές ...τι να σου πω μπορεί να παρατηρήσω σε φάση διαφορές από το ένα ταξίδι στο άλλο και καλά άμα είναι καλύτερο το ΚΤΕΛ ή όχι, πως είναι οι θέσεις, άλλα εντάξει....κι έξω. Θυμάμαι όταν πήγαινα Αθήνα – Γιάννενα, όπου σπούδαζα, ανάλογα την εποχή μπορεί να είχε λουλούδια και πράσινο την άλλη φορά να μην είχε, να χιόνιζε σε κάποια μέρη, να έκανε ζέστη...ναι.... τον καιρό. Είναι τα ΚΤΕΛ, ξεκινάμε. Σταθμός. Μετά περιμένω πότε θα φύγουμε από τις εθνικές, εκεί από την Αθήνα. Για να ξέρω ότι...μέχρι εκεί δεν έχει αρχίσει το ταξίδι και είμαι ακόμα στην Αθήνα, ακόμα δεν έχει ξεκινήσει καν ο χρόνος. Λέω κοίτα να δεις έχουμε 6,5 ώρες για να φτάσουμε και περιμένω να φύγουμε απ’ αυτό. Στην Ελευσίνα. Εκεί, εκεί ...ναι. Μόλις φεύγουμε από την Ελευσίνα νομίζω ότι ξεκινάει το ταξίδι (....«Μαγούλα»....). Μετά .... που είναι; είναι ένα σημείο εκεί δεν είναι; που βλέπεις θάλασσα; δεν θυμάμαι, τα ‘χω μπλέξει λίγο. Μια λίμνη θυμάμαι πριν τη θάλασσα.. - Στην Ελευσίνα είναι.. - Η Ελευσίνα είναι...ναι μετά τη θάλασσα. Και μετά.....την Κόρινθο στάνταρ, τον ισθμό. Άμα περνάμε απ’ τον ισθμό ή όχι. Ε...και μετά αρχίζουν τα βουνά εκεί στην Πελοπόνησσο και περιμένω να δούμε την γέφυρα και βλέπω...αρχίζει...και βλέπω θάλασσα και περιμένω να δω την γέφυρα. Αυτά για Αθήνα Πάτρα. Τώρα άμα δεν την ξέρω την διαδρομή δεν έχω κανένα χάρτη στο μυαλό μου. Απλά πηγαίνω, περιμένω να δω....να καλυφτεί το ένα σημείο με το άλλο. 16. Ποια η σχέση σου με τις στάσεις [σταθμούς] της διαδρομής; Τι κάνεις όταν το μέσο σταματά; Πώς θα τις περιέγραφες;

150

- Συνήθως μου τη δίνει στα νεύρα αν δεν είναι δικιά μου η στάση. Δηλαδή άμα σταματάει...λοιπόν να σου πω περίμενε. Άμα σταματάμε για να κατέβουνε άλλοι ή να ανέβουνε άλλοι δεν μ’ αρέσει. - Για το ΚΤΕΛ μιλάς τώρα; - Και για το ΚΤΕΛ και για το τρένο. Γιατί μου χαλάει λίγο το.....εκεί που είμαι εγώ, έχουν όλα μπει σε μια σειρά. [σ.σ.: γέλια] έχω κάτσει, είμαι άνετη, ξέρω ποιος είναι απέναντί μου ή όχι κτλ, βλέπω απ’ έξω και σκέφτομαι τα δικά μου, ξαφνικά χταπ με προσγειώνει. Άντε πάλι ξανά ήρθαμε στην πραγματικότητα, να σταματήσει να μπει ο ένας να βγει ο άλλος, μπορεί να... - Βολέψει τις βαλίτσες του... - ..ναι...μπορεί να μου τη σπάσει κάτι...δεν ξέρω. Κι εκεί που μπορεί να σκέφτομαι κάτι εγώ ξαφνικά αυτό σου λέω χταπ με προσγειώνει. Ναι....αλλά καμιά φορά όμως αν είναι πολύ μεγάλο το ταξίδι και είμαι κουρασμένη κι έχω ανάγκη να γίνει μια στάση για την στάση, όχι για να μπει, να βγει κόσμος ε....μ’ αρέσει. Δηλαδή λέω κάτσε να κατέβουμε να πάω στην τουαλέτα, να καπνίσω ένα τσιγάρο, να περπατήσω λίγο, το ‘χω ανάγκη. Ωραία. - Και με το χώρο αυτόν της στάσης πως συσχετίζεται; τον παρατηρείς ή τον χρησιμοποιείς απλά έτσι - Συνήθως τον παρατηρώ. Θα τον παρατηρήσω. ναι....αν και συνήθως είναι σκατά οι χώροι που κάνουμε στάση, τις περισσότερες φορές όχι πάντα, δεν λέω. Ναι, γιατί ξέρεις συνήθως όταν είναι ένα μέρος καφετέρια ή καφέ-ρεστοράν τουρλού όλο...μπορεί κι απ’ έξω ...θυμάμαι κάτι κούνιες που ήταν σε μια στάση που πηγαίναμε προς Γιάννενα που ήταν ωραία. Ναι, θα παρατηρήσω λίγο, αλλά συνήθως ξέρεις είναι μέρη που είναι στην Εθνική με τα ΚΤΕΛ που δεν είναι και τίποτα το φοβερό. Αν και στην Άρτα θυμάμαι ήταν ωραία με το βουνό εκεί από πάνω. Και άμα έχω σταματήσει πολλές φορές μου ‘χει μείνει αυτό το μέρος. Αν και στο μυαλό μου είναι το μέρος για τη στάση. Ότι είναι για 5-10 λεπτά και ξέρεις θα πάω στην τουαλέτα, θα καπνίσω ένα τσιγάρο, αυτό και τίποτε άλλο. - Νιώθεις ότι το «οικειοποιείσαι» καθόλου το μέρος; - Ναι, ναι. Λίγο ναι. Μπορεί να ‘ναι μόνο γι’ αυτό το πράγμα που κάνω, αλλά νιώθω ότι το οικειοποιούμαι. Αυτό το θυμάμαι κιόλας όταν πήγαινα Αθήνα – Γιάννενα το ότι έπαιρνα το πλοίο μου φαινόταν σα στάση. Ότι έμπαινα απ’ το Ρίο να πάω στο Αντίρριο και το είχα οικειοποιηθεί παρόλο που ήτανε χάλια, βρωμιές και τέτοια.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + ΟΙ «ΑΛΛΟΙ» 17. Προτιμάς να ταξιδεύεις μόνος-η ή με παρέα; Γιατί; - Μόνη μου. Λοιπόν, μάλλον θα σου πω. Μέχρι πρόσφατα, πρόσφατα, μέχρι πριν 2-3 χρόνια στάνταρ θα σου απαντούσα αμέσως μόνη μου, δηλαδή και τώρα μόνη μου απάντησα. Γιατί....αυτό που είπα και πριν, γιατί όταν ταξιδεύω μπαίνω στον δικό μου κόσμο, θα βάλω τη μουσική μου, θα σκεφτώ τα πράγματά μου και δεν έχω όρεξη να μιλάω με κανέναν. Από τη στιγμή που θα μπω μέχρι να φτάσω. Συνήθως....αλλά άμα αυτή η διαδρομή γίνεται πάρα πολύ συχνά και μ’ έχει κουράσει, όπως το Αθήνα-Γιάννενα μετά μπορεί να ήθελα να ήτανε και κάποιος άλλος μαζί μου. Ακόμα και να λέω βλακείες για να περάσει η ώρα. Αν είναι καινούρια η διαδρομή μ’ αρέσει πάρα πολύ να ταξιδεύω μόνη μου. Δεν ξέρω γιατί. Γιατί; ...γιατί μ’ αρέσει να το βιώνω αυτό έτσι μόνη μου, να είναι δικό μου. Και να περνάω τις καινούριες εμπειρίες μόνη μου και να είναι δικές μου όλες, γιατί όταν είσαι και με τον άλλον, συνήθως θα ‘ναι φίλος κτλ και θα ...έχεις κάτι που σε κρατάει ακόμα εκεί που ήσουνα. Ενώ άμα φύγεις μόνη σου και ταξιδεύεις...ξέρεις τώρα είναι κάτι καινούριο, χταπ ξεκινάει κάτι άλλο. Και μπορείς να ‘σαι κι εσύ άλλος, τελείως. Καταλαβαίνεις τώρα, ένας άλλος εαυτός του ταξιδιού. 18. Πως σχετίζεσαι με τους συνεπιβάτες σου; Σε ενδιαφέρουν; Τους μιλάς; Τους παρατηρείς; - Θα παρατηρήσω, θα παρακολουθήσω αλλά συνήθως πάλι δεν θα έχω όρεξη να μιλήσω. Εκτός αν είμαι στο εξωτερικό. Εκεί θα μου αρέσει. Γιατί είναι το διαφορετικό, γιατί μέσα από αυτό, από τον συνεπιβάτη μου θα γνωρίσω και όλο ...θα πάρω ένα κομμάτι από την άλλη χώρα, από τον άλλον πολιτισμό,

151

-

-

μια άλλη κουλτούρα. Αλλά όταν είμαι εδώ στην Ελλάδα συνήθως και ταξιδεύω δεν έχω πολύ όρεξη να μιλάω με άλλους και πραγματικά δεν το κάνω, δεν μου ‘χει συμβεί και πολλές φορές. Και νομίζω ότι έτσι είναι και οι Έλληνες γενικά όταν ταξιδεύουνε. Δεν μιλάνε μεταξύ τους; Όχι, εντάξει καμιά φορά… Άμα δούνε τουρίστα όμως του πρήζουν τ’ αυτιά. Αλλά με τους Έλληνες δεν μιλάμε, βαριόμαστε. Ναι, εκτός αν είναι καμιά γιαγιά...Δεν ξέρω. Καμιά φορά μου έχει αρέσει. Δηλαδή δεν είναι μόνο δικό μου θέμα. Είναι και των άλλων. Ότι ο καθένας μπαίνει και πάει να κάνει τη δουλειά του, το ταξίδι του δεν ξέρω και ‘γω τι. Δεν έχει καμιά όρεξη. Αν και στο τρένο νομίζω ότι είναι πιο εύκολο να μιλήσεις...με άλλον. Στο λεωφορείο...είναι δύσκολο. Νομίζω πάλι ότι έχει να κάνει με τον χώρο. Μέσα στο τρένο. Ότι τώρα να εδώ, καθόμαστε, θα μπορούσε κάποιος άλλος να κάθεται απέναντί μας που είσαι πολύ κοντά. Απέναντι τον βλέπεις τον άλλον φάτσα. Ενώ μέσα στο ΚΤΕΛ είσαι...μπροστά σου βλέπεις μια καρέκλα ε....απ’ τα δεξιά σου μπορεί να κάθεται κάποιος ή εσύ να είσαι απ’ την έξω μεριά και να ‘ναι απ’ τ’ αριστερά σου. Ο οποίος κι αυτός θα είναι στην κοσμάρα του. Δηλαδή δεν μπορείς...μες στο ΚΤΕΛ το πολύ πολύ να συζητήσεις με τον διπλανό σου που ούτε καν θα μπορείς να στρίψεις... Να τον κοιτάξεις. Τον κοιτάς σαν.....τον εξορκιστή.

19. Πότε και που νιώθεις πιο άνετα να ανοίξεις μια συζήτηση με ένα συνεπιβάτη σου; Για τι θέματα συνήθως συζητάς; - Ε... «και τι θες να συζητάς;»...σου λέω έχω μιλήσει πάρα πολύ λίγες ώρες. Πάρα πολύ λίγες. Και θα είχε ανοίξει συζήτηση σε φάση με αφορμή κάτι για το ταξίδι ε, και το πολύ πολύ να πεις που πας, τι κάνεις και γενικά τι κάνεις στη ζωή σου αλλά πολύ γενικά, και καλά σπουδάζω ή δουλεύω. Δεν έχω ανοίξει μεγάλη συζήτηση. - Ή να έχει συμβεί κάτι στο τρένο ή στο ΚΤΕΛ και να λες «ω! τι έγινε, και την άλλη φορά μου είχε συμβεί αυτό» ...και να πεις καμιά ταξιδιωτική ιστορία... - Στο εξωτερικό μπορεί να έχω μιλήσει παραπάνω με συνεπιβάτες μου και να ‘χω πει διάφορα. Θα ξεκινήσει με το τι κάνεις εδώ και γιατί, και μετά ανοίγομαι πιο εύκολα. Δεν ξέρω για ποιον λόγο. Όπως; Όχι τίποτα το φοβερό, γενικά για τη ζωή ...όχι για τη ζωή γενικά, για τη ζωή μου, τι θέλω να κάνω, γιατί μ’ αρέσει να ταξιδεύω. Μπορεί να τους ρωτάω για τα δικά τους. - Τη χώρα; - Ναι...ναι...δεν θυμάμαι. Μπορεί και να ξεκινήσει και συζήτηση που μετά να είναι τελείως παρείστικο...για ότι να ‘ναι. Ενώ στην Ελλάδα δεν το έχω κάνει ποτέ αυτό. Εκτός από το πλοίο...μπορεί καμιά φορά, αλλά να ‘μαστε παρέα και να γνωρίζουμε άλλη παρέα. Έτσι είναι πιο εύκολο. - Καλά, και μόνος σου να ‘σαι βέβαια, και τότε είναι εύκολο να γνωρίσεις παρέα. Καλά, κάποιοι άνθρωποι το κάνουν. 20. Πως θα ήθελες να κάθεσαι σε σχέση με τους συνεπιβάτες σου; Πως σου φαίνονται οι αποστάσεις που κρατάς; Πως τις φαντάζεσαι διαφορετικά; - Να δεις, εγώ άμα έχω να κάνω μεγάλο ταξίδι δεν με πειράζει τώρα που είμαστε έτσι, δεν με πειράζει να είναι ο άλλος απέναντί μου. Αλλά ...θέλω να έχω λίγο και ...να νιώθω άνετα με τον χώρο μου. Τώρα, αν ο άλλος δίπλα μου είναι πολύ χοντρός και με σπρώχνει μου την δίνει. Δηλαδή, μου παίρνει χώρο και δεν χωράω. Τώρα, το να είναι οι θέσεις έτσι ώστε να ...προωθούν περισσότερο την επικοινωνία ή το να είμαστε όλοι μαζί, πλάκα θα ‘χε. Δεν ξέρω τώρα να σου πω πως θα μπορούσε να ‘ναι...αλλά στο μεγάλο ταξίδι θέλω κι ένα... - Ένα προσωπικό χώρο.. - Δηλαδή στα αστικά μέσα τέλεια, να ήτανε έτσι παντού, στην πόλη. Αλλά στο μεγάλο ταξίδι θέλω λίγο και την απομόνωση μου. - Να, στο εξωτερικό που έχουνε τις κουκέτες, επειδή σε χωρίζουν σε εξάδες, τελικά ο χώρος αυτός είναι πολύ πιο κοινωνικός απ’ ότι να είναι απλά και να είμαστε όλοι μαζί. - Ναι γιατί είναι οι έξι και...

152

- Γιατί σε χωρίζουνε σε εξάδες και ξαφνικά μπαίνεις σε ένα δωματιάκι...μοιράζεσαι ...λες αυτό είναι το δωμάτιό μου απόψε και το μοιράζεσαι και με 3 άσχετους κι εκεί πέρα. Δεν γίνεται να μη μιλήσεις. Δηλαδή ξέρεις μόνο και μόνο για να κάτσεις πρέπει ο άλλος να σε βοηθήσει ν’ ανεβάσεις την τσάντα, να μαζέψει το αυτό του, να...θα βγάλει ένα σοκολατάκι να σου πει πάρε κι εσύ ένα...ξέρεις... - Κι επειδή είναι και δωματιάκι σου δίνει έτσι την αίσθηση ότι είναι ιδιωτικός χώρος και είναι όλων μας ιδιωτικός χώρος άρα έχουμε κάτι που μας ενώνει και θα μιλήσουμε ενώ άμα δεν είχε τοίχους μπορεί να μην μίλαγες και να ‘ταν πάλι οι έξι έτσι. 21. Η διάρκεια του ταξιδιού είναι ελεύθερος ή χαμένος χρόνος για σένα; - Χαμένο χρόνο θα έλεγα το Αθήνα – Γιάννενα που είχα κουραστεί να το κάνω όταν σπούδαζα και κάποιες φορές μου την έδινε στα νεύρα. Δηλαδή έλεγα 6,5 ώρες πάλι μες στο λεωφορείο. Δεν το έχω πει ποτέ άλλοτε το χαμένος χρόνος σε ταξίδι γιατί είναι ελεύθερος χρόνος, είναι μια αφορμή για να κάτσεις να σκεφτείς. Δηλαδή, όταν πήγαινα Ικαρία έλεγα ...ήμουν λίγο μπερδεμένη κι έλεγα θα μπω στο πλοίο...είχα μπει κι έλεγα ορίστε, εδώ και τώρα αντιμετώπισε τα πράγματα. Κάτσε σκέψου τι θες και τι δεν θες. Είχα βγάλει κι ένα τετράδιο κι έγραφα και ναι....είναι...ελεύθερος χρόνος σίγουρα. Χαμένος σου λέω θα είναι άμα ή άμα πρέπει να κάνεις κάτι ή αν δεν θες ή άμα όπως το Αθήνα – Γιάννενα το ‘χα κάνει άπειρες φορές και μου ‘χε σπάσει τα νεύρα, δεν ήθελα να την ξανακάνω αυτή τη διαδρομή. Ναι, αλλά από κει και πέρα το ταξίδι νομίζω είναι ελεύθερος χρόνος που έρχεσαι αντιμέτωπος και με τον εαυτό σου. Βέβαια, μπορείς να επιλέξεις να κάνεις κάτι άλλο ώστε να μην έρθεις αντιμέτωπος με τον εαυτό σου. Αλλά ναι αυτό...

153

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 8. Στοιχεία επιβάτη Όνομα: Γιώργος Ηλικία: 26 Φύλλο: Α Εθνικότητα: Έλληνας Πόλη κατοικίας: Πάτρα και Αθήνα Αφετηρία και προορισμός ταξιδιού: Πάτρα - Αυστρία Επάγγελμα: εργαζόμενος φοιτητής Ώρα/διάρκεια/τόπος/χώρος συνέντευξης: 21/04/2008, 15:00-17:30, 2 ώρες και 30’, Ρίο-Κιάτο, Icity, η συνέντευξη συνεχίστηκε για λίγη ώρα στον προαστιακό. Παρατηρήσεις: Στο τρένο κάνει πολύ φασαρία και σχεδόν φωνάζουμε, καθόμαστε σε δυάδα θέσεων. Ο Γιώργος έχει όρεξη για κουβέντα και τον ενδιαφέρει το θέμα. Μιλάει έντονα και εκφράζεται ελεύθερα. Στον προαστιακό οι συνθήκες αλλάζουν. Καθόμαστε σε τετράδα θέσεων και ένας άλλος φοιτητής κάθεται ήδη απέναντί μας. Αυτός μας ρωτάει αν είμαστε φοιτητές και ο Γιώργος του απαντάει απότομα «γιατί ρωτάς;». Καμία άλλη επαφή μαζί του. Αποσυντονιζόμαστε, δεν νιώθει πια άνετα να μιλήσει, ο προαστιακός έχει πολύ κόσμο και περισσότερη ησυχία, οι συνεπιβάτες μας μας κοιτούν και αυτό του προκαλεί αμηχανία. Στην στάση της Κορίνθου συμπληρώνει την τετράδα μας μια τουρίστρια. Ο άλλος φοιτητής της πιάνει συζήτηση για “Greek islands” και “Greek food”. Της προτείνει να πάει στη Mykonos και την ρωτά αν έχει φάει σουβλάκια. Ο Γιώργος κα εγώ τους παρακολουθούμε σαν θέαμα, κάνουμε ακόμα και σχόλια και γελάμε λες και δεν μπορούν να μας δουν.

ΓΕΝΙΚΑ

23. Γιατί κανείς αυτό το «ταξίδι»; - Πάω διακοπές τώρα, Πάσχα. Θα πάω στην Αθήνα και μετά πάω στην Αυστρία. Θα πάω να βρω κάτι φίλους μου. Ένα φίλο μου, δηλαδή…και μετά θα πάω και Βουδαπέστη, ελπίζω, να βρω έναν άλλο φίλο μου.

24. Πόσο συχνά κάνεις αυτό το «ταξίδι»; - Ε, Αθήνα – Πάτρα τώρα...μια φορά το μήνα...κατά περιόδους...Φέτος, μια φορά το μήνα.

25. Τι είναι ταξίδι για σένα; - Ωχ, τώρα...προχώρα, προχώρα...θα φτάσουμε τώρα...

26. Θα χαρακτήριζες την κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι ταξίδι; Αν όχι, πως θα την χαρακτήριζες; - Ναι. Καλά, για μένα είναι πιο πολύ γιατί έχω να κάνω και ταξίδι... με την έννοια ότι φεύγω από κάπου. Δεν το ΄χω στο νου μου ότι θα πάω τώρα στην Αθήνα, να καθίσω λίγες μέρες, να δω τους γονείς μου και να ξαναγυρίσω. Ειδικά τώρα πέτυχες συγκηρία. Ότι ήμουνα στο δρόμο προχτές και

154

φανταζόμουνα το Αθήνα – Πάτρα ακόμα και κοίταζα ένα αεροπλάνο πάνω και φανταζόμουνα τον εαυτό μου στο αεροπλάνο... «Φεύγω! Αντίο! Γειά σας!» ...άρα είναι ταξίδι, ταξιδάρα! Είναι ένα σημαντικό κομμάτι αυτό…

ΤΟ ΜΕΣΟ

27. Με ποιο μέσο προτιμάς να κάνεις αυτό το ταξίδι ; Κοίτα... μια ζωή εγώ το κάνω με τα ΚΤΕΛ. Με σύμφερε... αλλά, τώρα με τον προαστιακό βολεύει. Επίσης, εγώ το προτιμώ [σ.σ.: το τρένο], όχι γιατί είναι έτσι όπως είναι, αλλά μπορείς να σηκωθείς, να κάνεις ένα τσιγάρο...είναι διαφορετικές συνθήκες. Είναι κι αυτή η μυρωδιά του λούμπεν στο τρένο που κατά περιόδους ίσως να σε ελκύει κιόλας. Έτσι βλέπεις και γκομενάκια. Είναι διαφορετικά. Στο ΚΤΕΛ είναι τελείως αποστειρωμένα. Κάθεσαι στη θεσούλα σου, τα ακουστικά σου και άντε να πεις ένα «μπορείτε να σηκωθείτε να καθίσω λίγο στο παράθυρο;». Μες το τρένο είναι πολύ πιο άνετα. Επίσης, εγώ το γουστάρω γιατί έχει και τις στάσεις. Δηλαδή, μόνο μέσα στην όλη διαδικασία του ταξιδιού, οι στάσεις... το ότι θα κοιτάξεις κάπου και θα είσαι στάσιμος...και θα ΄χει ένα μικρό χωριουδάκι με έναν κύριο ο οποίος έχει βαρεθεί την ώρα που θα περάσει στο σιδηροδρομικό σταθμό, εμένα με εντάσσει σε όλη αυτήν την διαδικασία του «ταξιδεύω». Μου το κάνει πάρα πολύ ευχάριστο. Τη νύχτα, βέβαια, δεν το προτιμάω γιατί δεν μπορείς να βλέπεις έξω. Κουνάει και πάρα πολύ και δεν μπορείς να κοιμηθείς. Αλλά τη μέρα πιστεύω είναι πιο ωραία.

28. Γιατί σήμερα επέλεξες αυτό το μέσο; -

Α, εγώ το προτιμάω γιατί ζαλίζομαι τόσες ώρες μέσα στο ΚΤΕΛ. Επίσης, γουστάρω πάρα πολύ τους ελεγκτές. Φοβεροί. Δεν ξέρω, αυτό το μπλε πουκαμισάκι, μου σκάει...έτσι...είναι φόρμα εργασίας. Κανονικά. Εγώ γουστάρω πολύ, ειδικά στην Ελλάδα, στα τρένα, πρωτογενή πράγματα. Δηλαδή, την κοπή του εισητηρίου που΄χει ένα ειδικό εξαρτηματάκι που το «ζουπάει» (σ.σ. το εισητήριο) και κόβει ένα στρογγυλό (σ.σ.: κομμάτι). Και καλά το ακύρωσε. Έτσι...πολύ, έτσι...κλακ! Δεν κάνει έτσι (σ.σ.: κίνηση με τα χέρια)...δεν το σκίζει. Το ειδικό εξαρτηματάκι…έχουνε και καπέλο! Και μόνο τη διαδρομή αυτή καθ΄εαυτήν να πάρεις, το λεωφορείο διασχίζει την εθνική οδό. Η εθνική οδός είναι τελείως αποστειρωμένος χώρος. Δηλαδή, έτσι όπως έχει κατασκευαστεί έχεις την εντύπωση ότι έχει κατασκευαστεί με σύγχρονους όρους: απλά μετακινούμε τα προιόντα. Τα εμπορεύματα, βάλε ο,τιδήποτε θέλεις. Τους ανθρώπους...βάλε μέσα έμψυχα και άψυχα. Το τρένο έχει μια άλλη αλληλεπίδραση, με το περιβάλλον. Έρχεται πιο κοντά στο γύρω τοπίο, ότι ακουμπάς και κλαδιά! Νιώθεις ότι είσαι μες το τοπίο...κι εμένα μ΄αρέσει ακόμα και αυτό, ότι μπορείς να ανοίξεις το παράθυρο ή να πας στο διαδρομάκο, και με τις στάσεις... δηλαδή, το νοηματοδοτείς ως ταξίδι... έχει ανάσες δηλαδή... δεν είναι μπαμ και κάτω 2.5 ώρες (σ.σ.: με το ΚΤΕΛ). Μιλάμε για τον καρβουνιάρη βέβαια. Στο εξωτερικό δεν είναι έτσι τα τρένα. Είναι σαν μεγάλα ΚΤΕΛ. - Όχι απαραίτητα. - Ναι, εντάξει, αλλά, κοίτα... το σιδηροδρομικό δίκτυο της Ελλάδας είναι πανάρχαιο... είναι πάρα πολύ παλιό... πανάρχαιο, υπερβολές, είναι πολύ παλιό. Επομένως έχει κάποιο...λειτουργεί με λίγο διαφορετικούς όρους, όχι τόσο δηλαδή σύγχρονους, της μεταφοράς...της μεταφοράς, να το βάλουμε έτσι γενικά. - Θεωρείς το χώρο του τρένου κοινωνικό; - Σε σχέση με το ΚΤΕΛ; - Γενικά, και σε σχέση με το ΚΤΕΛ και με τον προαστιακό. - Ο προαστιακός, εντάξει, είναι το σύγχρονο τρένο. Δεν έχει τουαλέτες βέβαια. - Έχει. - Έχει; Τέλοσπάντων. Είναι σούπερ-αποστειρωμένο ως περιβάλλον. Αν κι εγώ μερικές φορές το γουστάρω επειδή δεν κουνάει. Αλλά, είναι πάρα πολύ αποστειρωμένο κι έχει κι αυτήν την μυρωδιά μέσα...βρομάει τέλοσπάντων…και εδώ μέσα δεν βρομάει θα μου πεις; Εντάξει, γίναμε και Ευρωπαίοι τώρα,

155

κατάλαβες; Σου έβαλαν κι έναν προαστιακό. Εντάξει. Μπορεί όλο αυτό να ΄ναι έτσι επειδή είμαι περισσότερο δεμένος συναισθηματικά με το τρένο. - Για αυτό επέλεξες το τρένο; - Εντάξει, είναι και πιο φθηνό βασικά. Δηλαδή, σήμερα, επειδή βιαζόμουνα κιόλας, έλεγα «να πάρω ΚΤΕΛ ή τρένο;»... ...αυτό πρέπει να το πούμε στη συνέντευξη...δεν ζητάνε ποτέ πάσο. ΠΟΤΕ. Δεν έχω πάσο εδώ και τρία χρόνια. - Δεν σε έχουν πιάσει; - Όχι, ποτέ. Στα ΚΤΕΛ μου ζητάνε μερικές φορές.

29. Ιδιωτική ή δημόσια μετακίνηση; Γιατί; - Εντάξει, ανάλογα. Αλλά…ανάλογα. Κοίτα, εγώ δεν έχω πρόβλημα να πάω με αμάξι. Θα καθήσω να το σκεφτώ, τώρα, να δω πώς έχω μετακινηθεί. Κοίτα, έχω μετακινηθεί με το μηχανάκι μου, το οποίο, εντάξει, παίζει να μην το ξανακάνω ποτέ. 250 κυβικά, κι όταν φτάνω το σώμα μου έχει δονήσεις. Πακέτο. Έχω πάει με αυτοκίνητο φίλων και γενικότερα το προτιμάω. Σου δίνεται μια δυνατότητα να μιλάς με τον άλλον και να, ταυτόχρονα ακούς και μουσική και να ταξιδεύεις. Ουσιαστικά βλέπεις ταινία. Επομένως, το ’χεις καταλάβει. Αλλά αυτό γίνεται σπάνια, γιατί δεν έχω πολλούς φίλους που έχουν αμάξι...ε, από την άλλη μετά είναι το τρένο και το ΚΤΕΛ. Ντάξει, όχι, όλα. Δεν έχω κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα. Άλλες φορές προτιμάω να ταξιδέψω με φίλους, είτε σε δημόσιο είτε σε ιδιωτικό, να με συντροφεύουνε, κι άλλες φορές προτιμώ να ταξιδεύω μόνος μου. Ή επειδή είμαι κουρασμένος και θέλω να κοιμηθώ, ή επειδή θέλω απλά να ακούσω μουσική. Μπορεί να σας πετύχαινα και σας σήμερα και να μην είχα ιδιαίτερη όρεξη να κοινωνικοποιηθώ. Και σε αμάξι να με έβαζες θα άραζα πίσω και θα καθόμουνα με ανοιχτά τα μάτια. Θα κοίταγα. Άρα, εντάξει δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη επιλογή, σχετικά τυχαίο, ανάλογα με την όρεξή μου δηλαδή. - Δεν οδηγείς εσύ δηλαδή; - Αμάξι; Όχι. Aλλά παίζει και να με έψηνε μερικές φορές να το κάνω, αλλά δε συμφέρει κιόλας. Άμα βάλεις και τα διόδια, ένα άτομο να ταξιδέψει με το αμάξι είναι πακέτο. - Οι άλλοι δύο μου είχαν απαντήσει πως ταξιδεύουν με δημόσιο γιατί νιώθουν πιο ελεύθεροι. Εσύ και στο αμάξι σαν επιβάτης πάλι νιώθεις αυτήν την ελευθερία. - Ναι. Ότι…ελεύθεροι να μετακινηθούμε. - Ναι, να σηκωθείς και όχι μόνο αυτό, να μην έχεις το νου σου στο δρόμο. Μπαίνεις και ταξιδεύεις εκεί πέρα. Και είσαι σε άλλη... να οδηγείς... - Κοίταξε, εμένα αυτό μου συμβαίνει σπάνια, οπότε δεν μου’χει τεθεί καν το δίλημμα τί να επιλέξω. - Εσένα κανένα άγχος με την εθνική οδό σε πιάνει; Ότι είσαι στο δρόμο... Ότι θα γίνει κάτι κακό; - Εντάξει, ότι το έχω σκεφτεί, κάποιες φορές το έχω σκεφτεί, άμα οδηγούσανε και πάρα πολύ....τώρα το σκέφτομαι περισσότερο με αμάξι. Τώρα στο ΚΤΕΛ μου βγαίνει μια ασφάλεια, λόγω το όγκου μάλλον, ότι ό,τι και να γίνει θα το πατήσω...Το τρένο... δεν έχω καν άγχος. Δεν ξέρω γιατί. Φαίνεται ότι κρατά καλά επάνω στις ράγες. Με αμάξι το έχω αισθανθεί, ειδικά άμα ο οδηγός είναι και λίγο κάγκουρας (σ.σ.: στην αργκό αυτός που τρέχει με υψηλές ταχύτητες) και κάνει τίποτα προσπεράσεις, εντάξει λίγο τώρα θα τον ΄΄φιλήσουμε΄΄ (σ.σ.: ακουμπήσουμε) τον άλλον και τρέχα γύρευε. Θα βάλω τη ζώνη μου δηλαδή, πίσω. Θα το σκεφτώ και λέω «βάλ΄ την τώρα... εντάξει, θα δούμε τί θα γίνει, άμα γίνει...» - Εγώ άμα κάθομαι μπροστά στο ΚΤΕΛ, βάζω και στο ΚΤΕΛ ζώνη... - Βάζεις ζώνη; - Άμα βλέπω δηλαδή τί κάνει ο οδηγός, δεν υπάρχει περίπτωση... Γενικά, είμαι αγχώνομαι… - Στην τσίτα, ότι θα γίνει…λογικό. Εντάξει, όχι κάποια ιδιαίτερη ανησυχία, αλλά κατά περιόδους ναι, το έχω σκεφτεί αυτό.

30. Τι ρόλο παίζουν τα μέσα μαζικής μεταφοράς στη σημερινή κοινωνία;

156

- Κοίτα, ένα πράγμα. Είναι πολύ μικρός ο κόσμος...έχει γίνει. Κανονικά. Εμένα αυτό πολλές φορές με σοκάρει. Έχω κι εγώ, είδες, την εικόνα μου έτσι, το αρχέτυπο του ταξιδιώτη και μου «σκάει» ότι ξεκίνησε ο άλλος τώρα έτσι, Ηρόδοτος κι άρχισε τώρα να πάει ταξίδι έτσι, να πάει κάπου και η ιστορία καταγράφει τους τόπους και τα ήθη και... ότι πω-πω....τώρα σκέφτεσαι ότι είναι τόσο πραγματικά, τόσο πολύ εύκολο να κάνεις κάτι και έτσι μερικές φορές αυτή η ... αυτός μόνο ο συσχετισμός με συγκλονίζει. “Lord of the Rings” (σ.σ.: κινηματογραφική ταινία) που τραβάγανε οι άλλοι, ξεκινάγανε να πάνε στου διαόλου τον κώλο για το δαχτυλίδι και τους έβλεπες σε όλη την ταινία και τρέχανε στα βουνά...γυμναστική, που έτσι φορμαρισμένοι τελείως και ούτε κινητό, φωτιές ανάβανε να μην κρυώνουν...τί ωραία λέω, έτσι σου φαίνεται ότι έχει...επειδή είχε τόσο μεγάλη δυσκολία να πας από την Πάτρα μέχρι την Αθήνα, έτσι έδινε άλλο νόημα στην έννοια του ταξιδιού. Τώρα το ταξίδι έχει γίνει έτσι λίγο, σε φάση, ένα τσιγάρο δρόμος . Το κάνουμε «τσακ- μπαμ» (σ.σ.: γρήγορα) και παρόλα αυτά κουβαλάει μέσα όλα αυτά. Όλες αυτές τις φαντασιώσεις του ταξιδιώτη. Ότι τί έκανες «εντάξει, φέτος το καλοκαίρι πήγα κι έκανα interail» και λέει, «α, ουάου» (σ.σ.: ειρωνικός τόνος). Ταξιδιώτης φάση. Κατάλαβες; Ότι traveler. Το οποίο παίζει πολύ κιόλας, μέσα σε μία εναλλακτική κουλτούρα. Και το κοιτάς και σου φαίνεται και λίγο «κλάιν μάιν» (σ.σ.: στην αργκό: απαξιωτικός προσδιορισμός) μερικές φορές, εμένα, μου φαίνεται πλέον, γιατί το έχω περάσει αυτό μέσα μου και... την ξεπέρασα και εγώ αυτή την φαντασίωση σε μια φάση. Το είχα και εγώ, έκανα κι εγώ έτσι που λέει ο λόγος ένα interail (σ.σ.: ταξίδι με τρένο στην Ευρώπη) και είδες ότι εντέλει εντάξει και μετά η ερώτηση, τι είναι ταξίδι τελικά…Ποιά ήταν η ερώτηση ακριβώς; - Αυτό που σου είπα πριν. - Α, τα μέσα μαζικής μεταφοράς , είναι μέσα…για αυτό έχει αρχίσει και μπλέκεται. Ταξίδια... Πρώτα από όλα όταν ακούς ταξίδι σου «σκάει» ότι είναι κάτι ... με διάρκεια. Λες θα ξεκινήσω τότε και θα φτάσω τότε, αλλά είναι ανοιχτό το σενάριο. Παρόλα αυτά εγώ το βλέπω και λίγο διαφορετικά λίγο, για το τί είναι ταξίδι και...μπλέχτηκες και σε μια συγκεκριμένη περίοδο και για μένα για το πώς αποκαλύφθηκε αυτό το πράγμα, δηλαδή, ότι επιλέγεις να κάνεις ταξίδι , ουσιαστικά αυτό το πρώτο πράγμα που κάνεις , έτσι συμβαίνει σε μένα, είναι να μπαίνεις σε μία διαδικασία μετακίνησης. Μια διαδικασία μετακίνησης περιλαμβάνει πρώτα από όλα ότι αφήνω κάποια πράγματα πίσω και πάω να συναντήσω κάποια άτομα...Μέσα εμπεριέχει την έννοια του τυχαίου, έτσι, τυχοδιωκτισμός, ένα άλλο αρχέτυπο. Ο τυχοδιώκτης. Αυτός που κυνηγάει την τύχη του. Είναι φοβερό αυτό το πράγμα. Και εμπεριέχει μέσα τους συνταξιδιώτες αυτό το τυχαίο. Επομένως, ξέρεις έχει αυτό το τυχαίο ότι θα βρω, ότι τι θα πω... κοιτάς από ΄δω, κοιτάς από ΄κει, ένα λίγο... μετέωρα τα πράγματα, έτσι, επάνω στο σχοινί και βλέπεις. Και ανάλογα με τις συνθήκες σκέφτεσαι. Έχεις ανοιχτά τα ραντάρ και εντοπίζεις τί θέλεις να κάνεις . Αυτό το θέμα δεν χρειάζεται να το κάνεις και να έχεις στο μυαλό σου, ότι θα πάω από την Αθήνα στην Πάτρα ή από την Αθήνα στο Βερολίνο. Κατάλαβες; Ή να ΄σαι στο Βερολίνο και να πας στη Λιουμπλιάνα. Θέλω πρώτα από όλα να πάω από το πανεπιστήμιο μέχρι το σπίτι μου. Σε μία φάση εγώ το είδα κι έτσι, ότι πάω προς τα κει, ξεκινάω, θα φτάσω (;) και μπορεί και να μη φτάσω, θα σηναντήσω στο δρόμο κάποιον άλλον και να πάω σε ένα σπίτι να αράξω δύο ώρες και μετά να πάω κάπου αλλού και να καταλήξω κάπου αλλού και κάποια στιγμή το βράδυ ίσως να καταλήξω και σπίτι μου, αλλά ήσουνα μετέωρος ότι θα φτάσεις κάποια στιγμή σπίτι και θα ξεκουραστείς, έτσι, να καταλαγιάσεις κατά κάποιον τρόπο. Ξέρεις, τι έκανα σήμερα; Είδα αυτό, έκανα αυτό, γνώρισα τον τάδε, αλλά δε…άρα είναι ένα μικρό ταξιδάκι μέσα στην καθημερινότητά σου. Αλλά το ταξίδι είναι κάτι πολύ ευρύ, δεν είναι απλά παίρνω το τρένο και πάω στην Πάτρα. - Δεν είναι μόνο η μετακίνηση, ε; - Δεν είναι μόνο η μετακίνηση, όχι…είναι κάτι, κάτι…πολύ πιο γενικό τουλάχιστον. Εντάξει, τώρα δεν μπορώ να το περιγράφω, να το περιγράφω τόσο, δεν μπορώ να το προσδιορίσω λεκτικά. - Το ξένο, αυτό το άλλο…; - Ναι, κοίτα…Μερικές φορές έχεις την εντύπωση ότι όταν ταξιδεύεις εντάξει, τώρα σε αυτό που συζητάμε τόση ώρα ουσιαστικά έχει να κάνει το ταξίδι μέσα όλη αυτήν τη διαδικασία του τυχαίου…με κάποιον τρόπο έρχεσαι σε επαφή με το άλλο, έτσι όπως το όρισες εσύ, το οποίο ας το πούμε ¨ο κόσμος¨ , αυτό που δεν καταλαβαίνεις, το οποίο έρχεται ξένο προς το εσένα. Προς εμένα. Λοιπόν, μέσα στη…όταν ταξιδεύεις ουσιαστικά με κάποιον τρόπο παίζεις με αυτό το άλλο. Δηλαδή, είναι καθαρά… ένα παιχνίδι εξουσίας. Δηλαδή, θα σε κερδίσω αυτή τη φορά; Θα μου κάτσει η φάση; Ή θα σε κερδίσω και μετά κλείνει εκεί το γράμμα... Δηλαδή, έρχεσαι στάνταρ σε μία τέτοια επαφή και… - Να κερδίσεις ποιον;

157

- Να κερδίσεις…εγώ…το θέτω, να κερδίζεις τις καταστάσεις, γιατί μερικές φορές δεν σου κάθονται. Εγώ έχω γενικότερα…υπάρχει αυτή η αίσθηση της αγωνίας, σαν να τζογάρεις, παίζεις τώρα. Δεν ξέρεις τι θα σου κάτσει κι αν θα σου κάτσει. Επομένως, το ίδιο πράγμα. Μπορεί να κάνεις μια βόλτα, να πατήσεις σκατά, να σε δέσουνε οι μπάτσοι, να γίνουνε μπάχαλα, να πάνε όλα χάλια, στη μέρα σου. Ωραίο ταξίδι…καλύτερα σπίτι που αράζω.

ΑΙΓΙΟ «Αίγιο» (σ.σ.: κοροϊδευτικά) - Πάνω σε αυτό που λες πάντως, εγώ είχα πάει φέτος interail το καλοκαίρι…φτάναμε τώρα σε ένα μέρος και πηγαίναμε και παίρναμε το πρόγραμμα για το πότε φεύγει το επόμενο τρένο, ξέρεις, θα κάτσουμε τόσες μέρες εδώ, θα κάνουμε αυτό, άρα πρέπει…και τελικά κάναμε ένα inter rail που ήτανε όλο fixed (σ.σ.: στημένο)… - Ναι, ναι…το inter rail το έχει αυτό βασικά πάρα πολύ. - Εντάξει, μπορεί όχι...να μείνεις και μια ώρα σε έναν σταθμό, και μια μέρα να μείνεις… - Ναι, στο interail... - Που δεν έχεις σκοπό , αυτό δεν είναι το ωραίο σε αυτό το ταξίδι; - Ναι, ναι, όχι…για μένα είναι αυτό. - Τυχοδιωκτισμός και μπορεί και να κοιμηθείς στα σκατά… - Τι να κάνεις, «every dog has his day…»(σ.σ.: αγγλική φράση, γέλια)…αλλά τώρα έπιασες το interail, το οποίο έχει ζουμί κι αυτό. Δηλαδή, σε τι φάση πρώτα από όλα. Η ευρωπαϊκή ένωση επιχορηγεί πρόγραμμα σε νέους μέχρι 25 ετών να ταξιδέψουν στην Ευρώπη. Και σε πρώτη φάση λες «ουάου, εκπληκτικό!» Πολιτισμός. Κι εντάξει πρώτα από όλα το interail είναι σε καθορισμένα πλαίσια, έτσι; Δηλαδή σου λέει θα πάρεις την κάρτα που είναι για είκοσι μέρες ή για ένα μήνα. Αυτό το ξέρεις. Δε σου λέει πάρε δέκα τρένα, σου λέει τόσες μέρες που θα κινηθείς. Κι άμα το σκεφτείς, όλα τα ταξίδια γίνονται μέσα στις διακοπές των φοιτητών. Πρώτα από όλα απευθύνεται σε φοιτητές. Τώρα δύο, τρεις μήνες ο εργαζόμενος δεν παίζει να πάει. Φοιτητής θα πάει. Μετά οι τρεις μήνες του καλοκαιριού είναι τώρα καλύτερες γιατί έχει κάτι Ιταλούς, κάτι Άγγλους εδώ πέρα κ.τ.λ....πρέπει να ταιριάζεις τα τρένα το πώς θα κολλήσουν, γιατί άμα κάνεις καμία βλακεία και πάρεις το λάθος τρένο, θα πληρώσεις το ακριβό εισιτήριο, πρέπει να παίρνεις τους καρβουνιάρηδες. Επομένως, θέλοντας και μη, δεν μπορείς να είσαι «α! πάμε στο σιδηροδρομικό σταθμό να δούμε ποιο τρένο περνάει τώρα». Πρέπει να έχεις κάποια γνώση ποιο τρένο είναι μετά. Πώς να στο πω, ξέρεις πως κάποια στιγμή τις ημέρες που θα αποφασίσεις να μετακινηθείς είναι fixed τα πράγματα, κρίκος. Δεν παίζει δηλαδή να κάνεις τίποτα τυχαίο, θα πάρεις κανένα ΚΤΕΛ; Αφού σου έχουν πάρει την κάρτα σου. Άρα τα πράγματα είναι λίγο, είναι αρκετά προκαθορισμένα, από την αρχή τους. Αρχή, μέση, τέλος. Και μετά…είναι και όλη αυτή η κοινότητα των hostels (σ.σ.: ξενώνες), του κόσμου, των “travelers”, έτσι…camping φάση και έτσι ουάου! Είσαι τρελός! (σ.σ.: ειρωνικός τόνος)…αλλά εντάξει, ωραίο κι αυτό. Αν το σκεφτείς λιγάκι, πόσους τέτοιους έχουμε γνωρίσει? Άπειρους. Και…παρατηρείς και την κοινότητα και τον τρόπο που λειτουργεί και καταλαβαίνεις έτσι το σύγχρονο ορισμό του ταξιδιώτη. Δεν ξέρω, έτσι…μπορείς να πας ανά πάσα στιγμή όπου θες, πάρα πολύ εύκολα, δεν υπάρχει περίπτωση να χαθείς, δηλαδή… αλλά παρόλα αυτά αποκτάς την ταμπέλα του ταξιδιώτη. Είναι πάρα πολύ απλό. Θα ταυτοποιηθείς μέσω ενός backpack, λίγο λαδωμένο το μαλλί, νεράκι παγούρι, σάντουιτς και τύπος αδύνατος, ότι έφυγα, και λες το παιδί είναι ταξίδι και κουβαλάς ένα λουκάνικο (σ.σ.: backpack, βαλίτσα) από πίσω, το τέρας, και πας… «α! τα παιδιά ταξιδεύουν έτσι! κι εγώ στα νιάτα μου»…και μετά έχεις τον τίτλο, το παράθυρο, όλα αυτά να τα ταιριάξεις και βλέπεις το μοντέλο του Αφγανού μετανάστη που έφυγε από την πατρίδα του γιατί θέλει να ζήσει κάπου…και μέσα σε όλη αυτήν την ιστορία θα περάσει και από το στέκι στο πανεπιστήμιο που έχει πάρτυ ψυχεδέλειας. Ναι είχαμε πάρτυ στο στέκι και ήρθε μια παρέα τέσσερα άτομα… Αφγανοί, μικροί σε ηλικία ήτανε, ο ένας από αυτός πιο μεγάλος, αλλά τώρα…σε ένα τέτοιο ταξίδι γερνάς πιο γρήγορα ούτως ή άλλως…κι εκεί πέρα το έχω σκεφτεί και πιο παλιά αυτό το πράγμα, ότι ξέρεις, οι ταξιδιώτες είναι ταξιδιώτες και πώς εμείς έχοντας στο μυαλό μας τη φαντασίωση του ταξιδιώτη και πώς την έχουμε ορίσει στη σημερινή εποχή αντιλαμβανόμαστε το μετανάστη. Δηλαδή, ο μετανάστης δεν είναι ένας ταξιδιώτης, έχει διωχτεί από την πατρίδα του, είναι άλλες οι συνθήκες, γιατί δε θέλει να φύγει κι άφησε οικογένεια, δε φεύγει επειδή έτσι θέλει. Παρόλα αυτά ένας ταξιδιώτης είναι κι αυτός, αλλά εσύ θέλεις και δε θέλεις να τον δεις ως ταξιδιώτη

158

-

-

δικό σου. Μπορεί να μην έχει το σανδάλι, αλλά γουστάρεις κάτι…τον λυπάσαι…για την σκατωμένη κατάσταση, γουστάρεις όμως γιατί μέσα στην ιστορία του έχει την ουσία του ταξιδιώτη. Κατάλαβες? Δηλαδή, και θέλεις και δε θέλεις να ήσουνα στη θέση του. Εσύ πολύ απλά μπορείς να πάρεις μία κάρτα interail και να πας παντού (σ.σ.: τα ταξίδια), αλλά έτσι…πως λειτουργεί…και για τους ανθρώπους που συναναστρέφονται και λίγο τους μετανάστες…πιστεύω ότι υπάρχει λίγο αυτό το συναίσθημα, αυτή η ιστορία… Ο Bauman που μιλάει για την παγκοσμιοποίηση, το οποίο μιλάει ακριβώς για αυτό. Πλέον η κοινωνία μας, δηλαδή, όλοι είμαστε επί ποδός, όποιος κι αν είσαι, ο γιάπης, ο οποιοσδήποτε, είσαι σε μία συνεχή μετακίνηση. Όλοι οι άνθρωποι ταξιδεύουν πλέον και ο διαχωρισμός ο ταξικός που γίνεται πλέον είναι σε αυτόν που μετακινείται νόμιμα και αυτόν που μετακινείται παράνομα. Δηλαδή, εσύ μπορείς να πας όπου θέλεις στον κόσμο, αλλά ο άλλος πρέπει να μετακινηθεί, με συγκεκριμένο τρόπο. Πρέπει να το κάνει παράνομα. Εσύ χρειάζεσαι 100 ευρώ για να πας στην Ιταλία, αυτός χρειάζεται 3.000 ευρώ για να είναι κάτω από μια νταλίκα και μπορεί και να πεθάνει. Εσύ είσαι που δίνεις αυτά τα 100 ευρώ και είναι ο άλλος «εντάξει κύριε..» Κι ότι… ο ένας επιλέγει κι ο άλλος δεν επιλέγει. Ο άλλος (σ.σ.: μετανάστης), τον επιλέγει η κατάσταση. Για να κινηθεί παράνομα. Δηλαδή αυτή είναι ουσιαστικά, όχι ουσιαστικά…αυτή είναι η αρχή και μετά ένας από τους δύο επιλέγει να κινηθεί, δηλαδή, παράνομα μπορεί να κινηθεί και ένας αστός. Καθένας έχει τον τρόπο να κινηθεί παράνομα. Πώς δηλαδή; Ε, δεν θα πληρώνει το τρένο (σ.σ.: ο αστός), θα κάνει καμιά λαμογιά… Ναι, αλλά του επιτρέπεται να ταξιδεύει και με έναν τρόπο να πληρώσει το εισιτήριο, ο άλλος (σ.σ.: μετανάστης) δεν μπορεί καν να βγάλει εισιτήριο…

31. Ποιες διαφορές -

ομοιότητες θα επεσήμανες στα μ.μ.μ, τρένο, προαστιακός και ΚΤΕΛ;

- Τα είπαμε , όμως, λιγάκι πριν, τα περιγράψαμε αυτά. - Διαφορές ΚΤΕΛ / τρένο; Σε σχέση με…είπαμε την εξωτερική… αλλά σε σχέση με το εσωτερικό; - Τώρα είμαστε και στο τρένο… θα μπούμε μετά και στον προαστιακό και θα το δούμε πιο καθαρά. Μπορούμε να το ξαναστήσουμε και τέτοια…αλλά και το τρένο είπαμε πριν, κουνάει πολύ, δεν σου παρέχει τις ανέσεις της…έτσι…να πεις ότι…άνετα…είσαι μες την ταλαιπωρία. Βλέπω τη γιαγιά εκεί πέρα τώρα, ε, δεν της αρέσει και πάρα πολύ. Τα πόδια της…κούραση. Ο προαστιακός είναι πιο βελτιωμένη έκδοση του τρένου. Δεν κουνάει, είναι αθόρυβο, πάει πιο γρήγορα, δηλαδή τα πράγματα τα κάνει σίγουρα καλύτερα. Εμένα απλά δεν μου αρέσει πολύ ο προαστιακός γιατί πολλές φορές μου φαίνεται πολύ αποστειρωμένος. Αλλά.. στην ουσία τους το ίδιο πράγμα είναι. - Σε σχέση με τα ΚΤΕΛ; - Πολύ στριμωχτά. Αλλά ούτως ή άλλως ΚΤΕΛ έπαιρνα. Φέτος μόνο…αν και είναι πιο ακριβό εμένα με βόλευε γιατί τις στάσεις που με άφηνε. Κι εκεί πολύ αποστειρωμένο. αλλά βολεύει αυτό. έχει πολύ συχνά δρομολόγια. Ό,τι ώρα θέλεις κατεβαίνεις. Ναι, ό,τι ώρα θέλεις κατεβαίνεις κάτω και φεύγεις. Και το τρένο…ανά μία ώρα. - Τώρα δεν έχει…κάθε δύο ώρες, τρεις έχει. - Απλά το ΚΤΕΛ είναι στριμόκωλα, δεν μπορείς να σηκωθείς. Δεν μπορείς να μιλήσεις, άντε να πιάσεις μια κουβέντα με τον διπλανό σου. Και μόνο το ότι αυτό σπάει τη συλλογική κοινωνικοποίηση, κι ο διπλανός σου φαίνεται ακόμα πιο πολύ ξένος. Δηλαδή, εμείς τώρα, αν αρχίσαμε και φωνάζαμε μπορεί κάποιοι εδώ πέρα να κάνανε το ίδιο πράγμα. Υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα. Στο ΚΤΕΛ είναι όλα…όπως έχω παρατηρήσει…στο μισάωρο όλοι πέφτουν για ύπνο. Και μετά ξυπνάνε, δεν παίζει. Εκτός αν είναι μία παρεούλα από γιαγιάδες στο πίσω κάθισμα και κράζουνε. Αλλά κι αυτές κάποια στιγμή θα κοιμηθούνε. - Δεν ξέρω άμα το έχεις παρατηρήσει, αλλά στο ΚΤΕΛ μιλάει κανείς αρκετά στο κινητό. Μόνο άμα μιλάς με κάποια που δεν είναι στο λεωφορείο φωνάζεις. - Ισχύει αυτό, ναι. Έχω δει άνθρωπο έτσι, σε όλο το ταξίδι να μιλάει. Έλεος. Τι λες τόση ώρα; - Έτσι είχε γίνει μια φορά κι έμαθα γιατί ταξιδεύει, που είχε πάει, άμα έχει φίλο, πόσα παιδιά έχει, τι της αρέσει να τρώει…

159

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΧΩΡΟΣ

32. Τι ώρες προτιμάς να ταξιδεύεις; Γιατί; - Μπα, όχι. Συνήθως είμαι τελευταία στιγμή κιόλας. Όποτε προλάβω, τελευταία στιγμή. Τώρα ήτανε να έχω φύγει από τις 12.οο κι έφυγα στις 14.3Ο. δεν έχω ωράριο σε αυτό. αυτό που σου είπα πριν. Το βράδυ μόνο επιλέγω να μην ταξιδεύω στο τρένο γιατί κουνάει πολύ και πώς να κοιμηθείς και δεν βλέπεις έξω κατάλαβες; Και σου σκάει έτσι λίγο, αυτό εκεί το μπλεδάκι εκεί πέρα είναι λίγο νοσοκομειακό, τα φώτα όταν ανάβουν, το λευκό είναι…πακέτο. Αυτό, εντάξει.

33. Που κάθεσαι συνήθως και γιατί; - Παράθυρο.

ΔΙΑΚΟΦΤΟ Παράθυρο, ναι. Και επιλέγω κι ένα σημείο να αράξω. Για αυτό εδώ πέρα κάθισα πιο κοντά στο τζάμι. - Σου αρέσουν οι τετράδες θέσεων ή… - Στις τετράδες θέσεων πάω μόνο όταν δεν έχει πάρα πολύ κόσμο. Γιατί απλώνω τα πόδια μου. Αλλά, άμα έχει κόσμο είναι χειρότερα. Δεν μπορείς, σκέφτεσαι ότι άμα τα απλώσεις θα είναι χειρότερα. Άρα δεν είσαι πάρα πολύ cool (σ.σ.: άνετος). Ε…τι πράγμα; Κάθομαι…παραθυράκι βέβαια, αρκεί να είναι μια κενή θέση. Άμα είμαι με παρέα κάθομαι στην τετράδα θέσεων πάντως.

34. Σε ποιο μέσο νιώθεις πιο άνετα και πως ορίζεις το «άνετο» ταξίδι; - Πιο άνετα…ανάλογα τις συνθήκες μωρέ τώρα. Άμα είμαι με παρέα, ε, προτιμώ το ταξίδι με το τρένο. Εε…άμα έχω ξενυχτήσει και θέλω να κοιμηθώ…μπα, δεν ε…όπου να ΄ναι βασικά. Τον τελευταίο χρόνο, τρένο, φτηνό. Αυτό. Και τα προσαρμόζω. Δηλαδή άμα θέλω να κοιμηθώ στο τρένο στο τέλος θα την πέσω, θα κοιμηθώ. Κουνάει, αλλά εντάξει. Δεν ε… και στο ΚΤΕΛ τώρα πια πιάνεσαι, αλλά ταβλιάζομαι. Άμα είμαι κουρασμένος δηλαδή μιλάμε τώρα. - Πάντως εγώ όσο σπούδαζα εδώ, μέχρι κάποια στιγμή έπαιρνα συνέχεια ΚΤΕΛ, έτσι, πρώτο, δεύτερο έτος. Το τρένο ήταν μία επιλογή πολύ σπάνια και ένιωθα σαν να πάω εκδρομή, βγάζω φωτογραφίες, οπότε…στο ΚΤΕΛ, νιώθω ότι πνίγομαι μέσα στο ΚΤΕΛ …κι έρχεται ο άλλος και κατεβάζει την καρέκλα του μέσα στη μούρη μου…ξέρεις, είμαι 2 ώρες έτσι, περιμένω να φτάσουμε μόνο και μόνο για να πάω στην τουαλέτα…καταπιέζομαι πάρα πολύ εκεί μέσα. - Πάντως εγώ τώρα έχω ταξιδέψει με ΚΤΕΛ στην Τουρκία και μιλάμε, ήταν σαν να έμπαινες σε αεροπλάνο, έτσι; Ήτανε φοβερό αυτό το πράγμα. Πρώτα από όλα, η απόσταση που διανύσαμε ήτανε πάρα πολύ μεγάλη. Δηλαδή ξεκινήσαμε από Κων/πολη και πήγαμε Καππαδοκία. Κι είναι πέρα από την άγκυρα. Είναι πέρα από το μισό της Τουρκίας (σ.σ.: της απόστασης που καλύπτει στο χάρτη). Ήταν 13 ώρες ταξίδι. Λοιπόν, το κάναμε και βράδυ αυτό εν τω μεταξύ. Μετακινηθήκαμε στη Τουρκία μόνο με ΚΤΕΛ. Για αυτό μπορώ να σου πω μόνο για το ΚΤΕΛ. - Κάνατε οργανωμένο ταξίδι; - Όχι, απλά θέλαμε να πάμε Καππαδοκία και είπαμε, πώς να το κάνουμε; Να κοιτάξουμε τι μας σύμφερε, ρωτήσαμε κιόλας κι ήτανε τα λεωφορεία (σ.σ.: δεν έχει τρένο για Καππαδοκία). Κι εκεί πέρα τα λεωφορεία είναι ιδιωτικά, δεν παίζει κρατικός φορέας. Πηγαίνεις και βλέπεις εκεί πέρα, πώς πηγαίνεις στον Πειραιά και βλέπεις ταξιδιωτικά γραφεία και κλείνεις το καράβι? Ακριβώς το ίδιο πράγμα. Ιδιωτικά γραφεία και τέτοια. Οι αποστάσεις των καθισμάτων είναι μεγαλύτερη ακόμα κι από εδώ πέρα. Ήτανε υπερβολικά άνετα. Οι θέσεις ήτανε πιο λίγες. Δηλαδή, τα ΚΤΕΛ τα φτιάχνουν έτσι ώστε να χωράνε πολλά άτομα γύρω, εκεί πέρα ήτανε λίγα άτομα. Και μέσα είχε σερβιτόρο. Είχε δύο σερβιτόρους που ερχόντουσαν στο κάθισμα…παρατηρούσες και τις εταιρείες τους.

160

-

-

Ήταν κάποιες εταιρείες που ήταν καλές, κάποιες που ήταν πιο φτηνές. Το έβλεπες. Δηλαδή, ο τύπος ο ένας ήταν στην «τσίτα» (σ.σ.: εγρήγορση), έτσι, γραβάτα και καροτσάκι, ο οποίος ερχόταν και σου πρόσφερε συνέχεια φαγητό, βλακείες, γάλα σου έβαζε άμα ήθελες…είχανε και αυτά, τα…άμα σε ταΐζανε μετά σου βάζανε και ροδόνερο, να πλυθείς. Είναι λάδι με νερό, σαν αυτά τα μαντηλάκια που έχουμε. Και…έκανε και τις στάσεις του, έκανε και τις στάσεις του να προσευχηθούνε όσοι ήτανε πιστοί, γιατί στους τόπους που γινότανε αυτό, είχε πάντα κι ένα ναό εκεί πέρα. Και γυρίζουν να βρουν που είναι το μέρος, ψάχνουνε καμιά πυξίδα… Τη Μέκκα πάντα κοιτάνε, έτσι; Εκεί πέρα είναι λίγο διαφορετικά, είναι χωρισμένες γυναίκες – άντρες, χωρισμός στις τουαλέτες, όχι μόνο στις τουαλέτες βέβαια…όσο πιο μέσα έμπαινες… τέλοσπάντων, αλλά μου έκανε εντύπωση ότι τα ΚΤΕΛ εκεί πέρα δεν ήτανε αυτό που έχουμε εδώ. Άνετο. Σούπερ άνετο ταξίδι. Δηλαδή εγώ θυμάμαι ότι κοιμόμουν, και ξύπνιος ήμουνα, μπορείς να σηκωθείς να κάνεις και μια βόλτα. Ο διάδρομος δεν ήταν τόσο μακρύς όσο είναι εδώ. Αλλά ήτανε…το θέμα ήταν ότι θα πας γρήγορα. Και με ασφάλεια, το οποίο δεν παίζει εδώ. Ήτανε πολύ, σε φάση, εξυπηρέτηση, δηλαδή, σου φέρνανε φαγητό να φας, νερά, ό,τι ήθελες. Και τουαλέτα είχε, ήταν ωραία. Ήταν και πιο φτηνό από εδώ. Γενικά εκεί μέσα έπιανες κουβέντα; Εγώ όλα σχεδόν τα ταξίδια που έκανα ήταν βράδυ. Επομένως, έπεφτα για ύπνο. Ήτανε μία καλή ευκαιρία για να γλυτώσουμε και μία μέρα. Γιατί μέσα στο ΚΤΕΛ κοιμόμαστε άνετα. κι άμα έκανε κάτι ο διπλανός, ήσουνα πολύ άνετος. Σαν να είσαι μέσα στο τρένο.

35.

Τι κανείς συνήθως κατά τη διάρκεια του ταξιδιού; [κοιμάσαι, διαβάζεις, σκέφτεσαι, συζητάς, παρατηρείς τους συνεπιβάτες σου, κοιτάς έξω, μιλάς στο τηλέφωνο….];

- Κοίτα, δε διαβάζω, γιατί δεν μπορώ, ζαλίζομαι. Ξέρω πολύ κόσμο που το παθαίνει αυτό. Άμα έχω σκοτούρες συζητώ άμα έχω παρέα…παρατηρώ τους συνεπιβάτες μου…ναι αμέ. Ναι, άμα όμως βλέπεις καράφλες τι να δεις. Άμα έχεις τίποτα…κόκκινα μαλλιά…δεν μπορείς να παρατηρήσεις τους επιβάτες πολύ. Άντε τον απέναντι. Αα! Βέβαια, αν κάθεσαι στο ΚΤΕΛ μπροστά μπροστά, έχει κάμερα. Και είχα κολλήσει μια φορά και παρατηρούσα. Ναι…και βλέπεις τον πάνω όροφο. Στα διώροφα, τον πάνω όροφο βλέπεις. Και τον μπροστινό τον βλέπεις φάτσα κάρτα. Κανονικά, βλέπεις τι κάνει, ζουμ στο στόμα την ώρα που μιλάει. Όλα. Ε…τους παρατηρώ εκεί πέρα…να μιλάω στο τηλέφωνο όχι δε μιλάω…κοιτάω έξω, ναι και ακούω μουσική βασικά. Είναι μία ευκαιρία να κάνεις τη δική σου μικρού μήκους ταινία. Επιλέγω μουσική δηλαδή για το ταξίδι μου. Δεν είναι ότι βάζω κάτι να ακούσω τυχαία. Όταν ταξιδεύω ξέρω τι θέλω να ακούσω. Τα βάζω και με τη σειρά, την κατάλληλη τα τραγούδια έτσι ώστε να μου βγει όλο το ταξίδι «κομπλέ» (σ.σ.: στην αργκό εντάξει) . Κάπου κοιμάμαι μερικές φορές. Στη μέση (σ.σ.: της διαδρομής) το χάνω. - Έχεις βάλει και τα τραγούδια με σειρά σε σχέση με το ταξίδι; - Όχι, αλλά έχω…από εμπειρία το έχω πάθει αυτό. Δηλαδή σε μια φάση είχα βάλει κάτι IBM, experimental, electronica και τέτοια κι έχει κι ένα σημείο που ήταν καθαρά draws (σ.σ.: σχέδια) και τοπία…και περνάγαμε τώρα στον Ασπρόπυργο και είχα εκεί ένα τεράστιο σύννεφο που κουβάλαγε πάρα πολύ βροχή, η θάλασσα έτσι ήταν πάρα πολύ ήρεμη κι ήταν όλο το τοπίο το αστικό, γκρίζο, έτσι…μια φωτογραφία ασπρόμαυρη…και εκείνη την ώρα μαζί με τη μουσική έγινε ένα φοβερό μπαμ ! Κι ήτανε κι αυτό πρώτο έτος, οι πρώτες μου μετακινήσεις δηλαδή με το ΚΤΕΛ και μου έχει μείνει αυτό και το επιλέγω. Πάντοτε σου κάθεται κάτι τυχαίο. Αν και το έχεις μάθει το ταξίδι πάρα πολύ και δεν σου φαίνεται τίποτα τυχαίο. Θυμήθηκα τώρα που σου είπα για την Καππαδοκία…είχαμε φύγει από την…ε…ήμαστε Κων/πολη και ήτανε να κάναμε άλλο, να πηγαίναμε παράλια, άλλο ταξίδι. Κι είχαμε πάει κάπου τώρα κοίταζα καρτποστάλ και κοίταζα την Καππαδοκία, δεν το είχα ξαναδεί, πως είναι έτσι…και έμεινα βλάκας και πάω και λέω στον ξάδερφό μου και στην κοπέλα του πού πάμε, εγώ αυτό εδώ θέλω να το δω από κοντά…εσείς δεν ξέρω…εγώ εδώ θέλω να πάω…έπαιξε εκεί πέρα κι ένας τσακωμός πάμε, δεν πάμε, πάμε, δεν πάμε, πάμε, και τελικά φτάσαμε και ήμουνα μέσα στο ΚΤΕΛ και κοιμόμουνα, επειδή ήτανε βραδινό, και κάποια στιγμή, έτσι στις 7 η ώρα ανοίγω τα μάτια μου επειδή κάτι φώναξε η Μαρία «Γιώργο έλα, Γιώργο ξύπνα!» Και βλέπω ένα τοπίο ειδυλλιακό. Δηλαδή αυτό το πράγμα δεν το πίστευα…έτσι, πέτρα…πέτρα, ζέστη, χώμα…νεκρό τοπίο, νεκρή γη κανονικά. Και αυτό το πράγμα που…αυτοί οι όγκοι που…τα μανιτάρια (σ.σ.: σχηματισμοί στο ανάγλυφο του τοπίου) εκεί πέρα, πεδιάδες…ήτανε μία από τις πιο κουφές στιγμές που έχω ζήσει ποτέ στη ζωή μου. Το έβλεπα, δηλαδή

161

ακούμπαγα το τζάμι και έλεγα που είμαστε τώρα;;; Είχαμε φτάσει και ήτανε πρωί γύρω στις 8 η ώρα και είχε ήδη 35 βαθμούς (σ.σ.: κελσίου) έξω. Μετά πεθάναμε. Είχε κάτι 45άρια (σ.σ.: βαθμούς κελσίου). Και έτσι 35 βαθμούς, έπιανα το χώμα κάτω κι έλεγα «τι;; Πού είμαστε τώρα ρε παιδιά;;». Μας αφήσανε μες την ερημιά. Σε ένα χωριό πήγαμε, αλλά αισθανόμουνα ξέρεις λίγο…πω…ήτανε εκπληκτικά. Αυτό. Ήθελα να το πω, ναι. (σ.σ.: γέλια) - Εγώ είχα πάει Highlands στη Σκωτία. Ήμαστε με το αεροπλάνο και για να φτάσουμε στο αεροδρόμιο έπρεπε να κάνουμε στροφή πάνω από τα Highlands αρκετή ώρα. Και να κοιτάω κάτω, είχαμε κατέβει αρκετά, και να βλέπεις τώρα λόφους με γρασίδι, δάση και λίμνες. Και να έχω δακρύσει και να λέω δεν παίζει. Τώρα θα βγει ο δράκος από δω, τα μαύρα ξωτικά…

36.

Που θα έλεγες ότι βρίσκεσαι όταν ταξιδεύεις; Προσδιόρισε τον χώρο στον οποίο βρίσκεσαι; [π.χ. μέσα στο τρένο, στο Αίγιο, σε «ταξίδι», μια ώρα από Πάτρα..κ.α...]

- Δεν κατάλαβα. Ταξιδεύει ο νου σου; Τι; - Nαι, νιώθεις ότι διαβάζεις χωρίς να νιώθεις ότι είσαι εκεί που διαβάζεις. Να μη σε απασχολεί καθόλου το πού είσαι. Μετά, από την άλλη, να νιώθεις ότι είσαι μέσα στο τρένο και να παρατηρείς τον εαυτό σου σε σχέση με το εσωτερικό ή το εξωτερικό τοπίο. Μπορεί να το προσδιορίζεις με την ώρα. Δηλαδή να σου λέει ο άλλος ότι είμαστε μία ώρα από το Κιάτο. - Καλά αυτό, με το ΚΤΕΛ το έχω. Μόνο μανιακός είμαι. Το ξεπέρασα…άργησα. Αλλά, είχα ρολόι…το οποίο είχε απίστευτη αίσθηση του χρόνου, αλλά το έχασα.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΤΟΠΟΣ [ΤΟΠΙΟ]

37.

Πως σχετίζεσαι με το τοπίο που διασχίζεις; σου κεντρίζει την προσοχή; Αισθάνεσαι πως το γνωρίζεις; [θα ήθελες να το βιώσεις με άλλους τρόπους;]

- Μου κεντρίζει την προσοχή...ε, άμα δεν κοιμάμαι, το βλέπω…άμα έχω ξαναπεράσει, το αναγνωρίζω... Το Αθήνα – Πάτρα, το κάνω συνέχεια δηλαδή. Τα σημεία που μου αρέσουν τα θυμάμαι κάθε φορά. Και κάθε φορά παρατηρείς και κάτι καινούριο. Είναι η αίσθηση του όλου πράγματος, είναι όλη η διαδρομή ούτως ή άλλως, δεν είναι κομμάτια, δεν είναι συγκεκριμένα σημεία. Απλά, άλλες φορές είναι ωραίο ταξίδι, άλλες φορές δεν είναι καλό ταξίδι. «πώς ήτανε το ταξίδι σου;...βάρβαρο...». πάντως έχει να κάνει και με άλλους παράγοντες κι όχι αν ήταν ωραία η διαδρομή, αν έβρεχε... - Δηλαδή πιστεύεις έχει σχέση με το πώς είσαι; - Ε, ναι. - Μπορεί να κάνεις πρωί πρωί αυτήν τη διαδρομή και να βλέπεις την ανατολή και να’ναι όλα «ω, ε, α»; - Θα ‘ναι ωραίο, αλλά... άμα δεν είσαι καλά δε θα σου φανεί και πολύ ωραίο, δε θα σε απασχολήσει και ιδιαίτερα. - Εμένα απλώς μερικές φορές με ηρεμεί ένα ωραίο τοπίο, άμα είμαι σκατά με βοηθάει, δεν είναι ότι...κι εμένα με τραβάει το τοπίο, αλλά μερικές φορές, αν δεν την παλεύω πολύ δε θα με απασχολήσει τόσο πολύ. Δηλαδή, θα το παρατηρήσω, αλλά θα είμαι τόσο βυθισμένος στη σκέψη μου, που δε θα του δώσω (σ.σ.: προσοχή). Αν είμαι ήρεμος, θα αποκαλυφθεί όλη η μαγεία... ναι, ανάλογα. Επηρεάζεται πολλές φορές από τη συναισθηματική κατάσταση...ή για ποιό λόγο πάω Αθήνα. Δεν είναι κάθε φορά το ίδιο πράγμα. Άμα πας επειδή πέθανε η μάνα σου, τώρα, κωλοτάξιδο...θα το θυμάσαι, δεν τη γλυτώνεις...

38.

Τι παρατηρείς περισσότερο; φτιάξε ένα νοητό χάρτη της διαδρομής. Όρισε σημεία [landmarks] και ατμόσφαιρες.

- Σου είπα...εκεί πέρα στο Πέραμα, στην Ελευσίνα, εκεί πέρα που είναι αυτό το πράγμα, το άλλο εκεί πέρα που είναι αυτές οι τρεις χρωματιστές μπουκάλες. - Α, εκεί πέρα λες...στη Χαλυβουργική.

162

- Α, δεν το ‘ξερα...σοβαρά; Aυτό θυμάμαι...και τα βράχια...το Grand Canyon, μετά θυμάμαι το...Ισθμός...κάτι μεγάλα και μικρά σπίτια, εκεί που βγαίνει, που σκάει όλη η Αθήνα. Στην Μάνδρα βασικά, με το ΚΤΕΛ, όχι με το τρένο...που ανεβαίνεις το... - Με το ΚΤΕΛ ναι... - Που ανεβαίνεις το...και βλέπεις την Ακρόπολη και το τέτοιο... το βουνό. - Πιο πριν, πριν φτάσεις...

ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟ - …. είναι σε ένα σημείο...τώρα με το τρένο δε θα το δούμε. Τι άλλο; Το τρένο...εκεί κάτω, εκεί πέρα είναι ωραία...που...το’χουμε περάσει τώρα αυτό; Ακράτα, κοντά στη θάλασσα. - Γενικά το παθαίνω αυτό, όχι μόνο με το τρένο. Από μόνη της η μετακίνηση...η μετακίνηση ειδικά έτσι με τις ταχύτητες που υπερβαίνουν τα ανθρώπινα όρια εμπεριέχουν μέσα κάτι το τερματικό. Δηλαδή, εγώ το παρατηρώ όταν ανεβαίνω πάνω στο μηχανάκι. Είμαι πάνω στο μηχανάκι ακίνητος και...νιώθω ότι είμαι εδώ πέρα. Ότι ακουμπάω κάτω στο δρόμο κ.τ.λ. Ακόμα πιο πολύ το αισθάνομαι όταν είμαι μέσα στη μέση του δρόμου. Και μπορεί να έχει κίνηση και βλέπω γύρω-γύρω μου τα αμάξια. Μόλις ανοίξω και πατήσω λίγο το γκάζι και τρέχω, φεύγει από τα ανθρώπινα όρια, κατευθείαν έχει γίνει κάτι άλλο. Έχει γίνει κάτι τελείως καινούριο, ως εμπειρία. Μπορεί να θέλω κάποια στιγμή να πω να κατέβω, για διάφορους λόγους...κατουριέμαι, ή γιατί μ’αρέσει να θέλω να κάνω ένα τσιγάρο. Αλλά παρ΄όλα αυτά, την ώρα που είμαι πάνω στη μηχανή ή πάνω στο δρόμο, δεν αισθάνομαι στην ίδια κατάσταση σε σχέση με αυτήν που έχω όταν είμαι ήδη ακίνητος. Υπάρχει μια τεράστια απόσταση για μένα ανάμεσα σε αυτές τις δύο καταστάσεις. Αλλά...μου δημιουργείται η ανάγκη να σταματήσει μερικές φορές για να δω κάτι, αλλά δε νιώθω ότι επειδή μου φαίνεται ωραίο, αυτή η κατάσταση, για να τη βιώσω καλύτερα. Γιατί άμα σκεφτείς αυτό, άμα κάνω ένα still (σ.σ.: πάγωμα εικόνας), ένα pause (σ.σ.: παύση) είναι πλασματικό αυτό το pause...δηλαδή πως να στο πω...θα το τραβήξει η φωτογραφική μηχανή αυτό, θα τραβήξει και το «φσσσσττ», για να σου περιγράψει τα σημαντικά. Αλλά δεν το αισθάνομαι να σταματήσω. Για άλλους λόγους μπορώ να πω να σταματήσω. Να το ρεμβάσω ναι, αλλά...ναι...αυτό ναι..δεν ξέρω…κατάλαβες τί εννοώ. Δεν είσαι απλά στον απέναντι λόφο και το βλέπεις, για μένα είμαι σε μία κίνηση εκείνη την ώρα. Κι αυτή η χρονική διάσταση της παρατήρησης δίνει πάρα πολύ....ε....ουσιαστικά έχεις να κάνεις με κάτι το οποίο ανά πασα στιγμή είσαι τώρα και μετά και μετά μετά. Και περιλαμβάνει το πριν όλο αυτό το πράγμα. Ή τις στάσεις...δηλαδή...και κάθε φορά προσδιορίζεις εκ νέου με το τί έγινε προηγουμένως. Και αυτή η διαδικασία της κίνησης είναι που σε φέρνει σε μία άλλη κατάσταση. Έχει μια μουσικότητα όλο το πράγμα. Αυτή η αλληλουχία και η συνέχεια. Και ξεφεύγει από την απλή παρατήρηση του «κάθομαι στον απέναντι λόφο και θέλω να πάω να σκαρφαλώσω»...

39. Ποια η σχέση σου με τις στάσεις [σταθμούς] της διαδρομής; Τι κάνεις όταν το μέσο σταματά; Πώς θα τις περιέγραφες; - Όταν σταματάει το τρένο εκεί μου δημιουργείται η ανάγκη ακατάπαυστα να κατέβω...να κατέβω...να κάνω ένα τσιγάρο...αν έκανε μεγάλη στάση, θα ΄κανα και μια βολτούλα, να το δω λίγο καλύτερα. Θα ΄παιρνα και ένα νεράκι, θα πήγαινα απέναντι. Κι άμα ήμουν δηλαδή, αν είχα χρόνο, μπορεί να καθόμουν. Στις στάσεις το παθαίνω αυτό ...με τη στάση ναι, έχω καλή σχέση...και πως θα τις περιέγραφα; Σαν ανάσα δηλαδή...ανάσα...παύση...Τυχαίο, δεν εξαρτάται από μένα...και τα δύο όπως σου είπα πριν.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + ΟΙ «ΑΛΛΟΙ»

40.

Πως σχετίζεσαι με τους συνεπιβάτες σου; Σε ενδιαφέρουν; Τους μιλάς; Τους παρατηρείς;

163

- Ναι, αλλά κοίτα να δεις τί γίνεται. Δεν είναι πλατεία. Δηλαδή οι συνεπιβάτες μεταξύ τους...ποια είναι η βασική σχέση μεταξύ τους; Η μετακίνησή τους...επομένως όλα αυτά τα βάζεις...οι προσωπικές σφαίρες του καθενός ανακαλύπτονται από αυτή τη μεγάλη σφαίρα που είναι η μετακίνηση, αυτήν την ώρα. Ε...ανά πάσα στιγμή πιάνεις κουβέντες, πρώτα απ’ όλα παίζουν διάφορα. Δηλαδή από την ερώτηση «πού πας;» μπορεί μέσα από αυτήν να προκύψουν διάφορα. Τί κάνεις, αν έχεις παιδιά...αλλά μόνο η ερώτηση του «πού πας» δείχνει ότι είναι προκαθορισμένος ο ρόλος του συνεπιβάτη, αλλά κι ο διαπροσωπικός τους ρόλος, το ότι θα φτάσουνε κάποια στιγμή και θα χωρίσουνε τελείως οι δρόμοι τους, γιατί αυτό προκύπτει...ότι μόνο ταξιδεύω με παρέα...τίποτα παραπάνω. Κι εγώ, με τους συνεπιβάτες μου δεν πιάνω κουβέντα πια. Δεν το κάνω τόσο πολύ. Μπορεί και να το΄θελα, αλλά δε νιώθω ότι υπάρχει κλίμα...ε, ναι. Αυτή η προσωρινή διαπροσωπική σχέση, μικρής συναισθηματικής διάρκειας, ίσα ίσα να γνωρίσεις κάποιον. Να ανταλλάξεις τώρα τηλέφωνο με κάποιον συνεπιβάτη σου είναι πολύ απίθανο. Απίθανο; Ποτέ δεν ξέρεις βασικά. Τώρα που το σκέφτομαι μια προσωπική ιστορία με τρένο ήταν. Δεν είναι δικιά μου. Είναι άλλη, αλλωνών. Αλλά με επηρέασε πολύ. Γνωρίστηκαν κάπως, κάποτε. Τώρα, πως σχετίζομαι με τους συνεπιβάτες μου; Να παρατηρήσω τους συνεπιβάτες μου...δεν με εμπνέει και πολύ. - Στο εξωτερικό πιάνουν κουβεντούλες...ο σχεδιασμός του τρένου σε βοηθάει περισσότερο... - Εδώ πέρα μόνο με τον διπλανό μας. - Διπλανό, ή στην τετράδα θέσεων. Στο ΚΤΕΛ δεν έχεις καμία τέτοια δυνατότητα λόγω σχεδιασμού. - Εντάξει, ναι. Οι τετράδες βοηθάνε γενικότερα. Όταν είναι απέναντι συνέχεια, ή παρατηρείς στο λεωφορείο όταν τα καθίσματα ήταν έτσι. Τα θυμάσαι τα παλιά λεωφορεία; Έχω καιρό να πάρω λεωφορείο πάντως. Ή ακόμα και όρθιος μπορεί να του μιλάει κάποιος. Να του μιλάει και να τον κοιτάζει στα αρχίδια. Κάθομαι έτσι μπροστά στον άλλο, και τι να του πω τώρα; Τον κοιτάζω έτσι (σ.σ.: κάνει την αντίστοιχη κίνηση)...τί να συζητήσουμε τώρα; Πακέτο...άστο...(σ.σ.: γέλια). Τέλοσπάντων, στόχος, κλάστον να τη φάει ο άλλος στη μάπα. Άμα τύχει και κανένας τώρα που μπορεί να φαίνεται ομιλητικός...αλλά νομίζω πως έχει καταστρέψει στις μετακινήσεις πάρα πολύ τις διαπροσωπικές σχέσεις η προσωπική ακρόαση. Τα ακουστικά ή το τηλέφωνο. Το μπλουτούθ, αυτό το πράγμα...γιατί έχει καταστρέψει φλέβες. Οι μετακινίσεις ούτως ή άλλως είναι κενοί χρόνοι. Απλά πρέπει να πας από το ένα σημείο στο άλλο. Κι όσο μπορούμε το κάνουμε όσο γίνεται και πιο σύντομα. Δηλαδή θεωρούμε ότι είναι λάθος, αν καταφέρναμε να διαχειριζόμασταν, να το κάναμε όσο το δυνατόν πιο σύντομα. Επομένως, επειδή είναι κενοί χρόνοι, εκεί πέρα θα απασχοληθείς με κάποια πράγματα που θα σου κεντρίσουν το ενδιαφέρον, που θα έχουν να κάνουν με τον παρώντα χώρο, όχι με κάτι το οποίο έρχεται από έξω. Δηλαδή...η συναναστροφή με τον άλλον, το ότι κουνάει και βρωμάει η μασχάλη του, είναι κάτι το οποίο έχει να κάνει με εκείνη την ώρα. Όχι επειδή τον γνωρίζεις τον άλλον από παλιά ή επειδή κάτι σου θυμίζει. Ούτως ή άλλως, άμα τους βάλεις όλους μαζί τους πάντες θα πάρουν μία τέτοια ροπή τα πράγματα. Και από αυτήν την στιγμή που υπάρχει αυτός ο κεντρικός άξονας για να τους φέρει κοντά θα μπορούσαν να δημιουργούνται διάφορες σχέσεις. Ακόμα και σε αυτό το πλαίσιο, που ξέρεις ότι θα συναντήσεις τον άλλον και αυτό θα τελειώσει, θα εξαφανιστεί για πάντα, το οποίο είναι και μαγικό ε; Με αυτά τα ακουστικάκια το΄χει πεθάνει τελείως...όταν είσαι μέσα στο τρένο, στον ηλεκτρικό, πιο παλιά θα γινόταν «τζέρτζελο» (σ.σ.: φασαρία). Ή στο λεωφορείο της γειτονιάς που πηγαίνα σχολείο, έτσι...ε, και...αυτό το τζέρτζελο έχει σπάσει πια κανονικά. Είναι όλοι με τα ακουστικά, δεν υπάρχει επικοινωνία. Να το βάλουμε στο κασετόφωνο, να το βάλουμε να ακούνε όλοι. Να βάλουμε ένα cd...

ΜΕΤΕΠΙΒΙΒΑΣΗ ΓΙΑ ΑΘΗΝΑ 41.

Πότε και που νιώθεις πιο άνετα να ανοίξεις μια συζήτηση με ένα συνεπιβάτη σου; Για τι θέματα συνήθως συζητάς;

- Ε...ανάλογα τη φάτσα...δηλαδή αν η φάτσα είναι κάπως, δεν μπορώ, στραβώνω πάρα πολύ. Δεν μπορώ, δηλαδή δεν μου βγαίνει, απλά. Τώρα, άμα είναι, έτσι, δίνει λίγο η φατσούλα... - Μπορεί να νιώθεις πιο άνετα την ημέρα, ή... - Τη νύχτα βαριέμαι πάρα πολύ να...

164

- Καλά, νύχτα. Το χειμώνα από τις 6 η ώρα (σ.σ.: νυχτώνει). Στο ΚΤΕΛ, στον προαστιακό ή στο τρένο, σε τετράδες ή σε δυάδα θέσεων. - Στο τρένο είναι πιο εύκολο, ναι. Ε, στα προφανή. Στην τετράδα θέσεων είναι πιο εύκολο, στη δυάδα πιο δύσκολο, στο ΚΤΕΛ είναι ακόμα πιο δύσκολο. Ανάλογα τώρα, άμα πετύχεις τώρα... στο ΚΤΕΛ μπορείς να πιάσεις και κουβέντα. Γιατί το ίδιο πράγμα είναι. Απλά λίγο πιο απίθανο. Κι έχει και ησυχία συνήθως μες το ΚΤΕΛ. Δηλαδή ακόμα κι αυτοί που γνωρίζονται μεταξύ τους και μετά από λίγο το σκέφτονται… - Προσπαθείς να μιλάς σιγά... - Ναι, να μην ενοχλείς. Δεν έχει φασαρία μέσα, ούτως ή άλλως. Θα κουραστείς άμα έχει φασαρία...ισχύει τώρα που το σκέφτομαι... Τώρα εδώ έχει φασαρία, δεν έχεις κουραστεί. Άλλο το τρένο. Στο τρένο βάζουν μουσική. Έχουν τηλεόραση σε μερικά, στα ΚΤΕΛ. - Στα ΚΤΕΛ έχουνε τηλεόραση ή βάζουν μουσική, έτσι...σκυλάδικα.

42.

Πως θα ήθελες να κάθεσαι σε σχέση με τους συνεπιβάτες σου; Πως σου φαίνονται οι αποστάσεις που κρατάς; Πως τις φαντάζεσαι διαφορετικά;

(σ.σ.: ακούγονται διάφορα σε γερμανικά, αγγλικά) - Είναι βολικό να κάθεσαι έτσι και να κάνεις ταξίδι; (σ.σ.: έχει προειπωθεί κάτι για ένα βαλιτσάκι στα πόδια του...) - Εγώ; Nαι...έτσι, μια χαρά, εννοείται. - Τρεις ώρες έτσι. - Το κάνω γρήγορα το ταξίδι. Γιατί να μην είναι βολικό; Μια χαρά βολικό είναι. ...will you visit acropolis? It’s very beautiful… (σ.σ.: με ειρωνικό τόνο) (σ.σ.: τουρίστας ρωτάει πως θα πάει «straight to airport», κατευθείαν στο αεροδρόμιο.) - Αυτό πάει Νεραντζιώτισσα νομίζω το συγκεκριμένο. Τα άλλαξαν όλα. Τα κάναν σκατά. Σου λέω, ανοίξανε τη γραμμή του Πειραιά και υπάρχουν δύο τρένα την ημέρα. Μόνο. Που πάνε από Πειραιά, σταθμό Λαρίσσης και έρχονται Κιάτο και άλλα πέντε – έξι που πάνε αεροδρόμιο. - Δηλαδή, κι εγώ ήθελα...από το αεροδρόμιο να πήγαινα κατευθείαν Πάτρα. Μπορώ, αλλά άμα έχει μόνο πέντε... - Έχει πιο πολλά, αυτό σου λέω. Από αεροδρόμιο – Κιάτο έχει πιο πολλά. Δηλαδή εγώ πήρα εχτές τηλέφωνο και τους λέω από Αθήνα για Πάτρα και μου είπανε μόνο δύο δρομολόγια. Είναι μαλάκες... «Α! Έχει κι από Νεραντζιώτισσα!»...λες και η Νεραντζιώτισσα δεν είναι Αθήνα. Είναι κουραστικό. Δηλαδή εγώ το΄χω κάνει από Πειραιά με τον προαστιακό και μου φάνηκε πάρα πολύ ώρα ρε. Πήγαινε – έλα κάνει. Πήγε Νεραντζιώτισσα, μετά πήγε πίσω... - Ναι, το κόψαν αυτό και έχει μόνο αυτά τα δύο.

43.

Η διάρκεια του ταξιδιού είναι ελεύθερος ή χαμένος χρόνος για σένα;

- χαμένος χρόνος είναι – χαμένος!! (σ.σ. ειρωνικά). Οι Γιαπωνέζοι κοιμούνται τουλάχιστον. Βάζουν ένα καρτελάκι εδώ μπροστά και λένε παρακαλώ ξυπνήστε με. Φοβερή ιδέα αυτή. - Βάζουνε καρτελάκι; Αλήθεια; - Ναι, βάζουνε ένα καρτελάκι που λέει σε ποιό σταθμό θέλουν να τους ξυπνήσουνε. - Υπάρχει ειδικός υπάλληλος που είναι για να τους ξυπνάει; - Όχι, αλλά μεταξύ τους θα το κάνουν αυτοί μάλλον. Αυτονομούνται σε αυτό. Είναι αυτόνομοι (σ.σ.: γέλια). - Κι άμα κοιμούνται όλοι; - (σ.σ.: γέλια) Ε, θα΄ναι κάποιος που θα΄ναι ξύπνιος. - Μπορεί να κάτσεις να κάτσεις με έναν άνθρωπο δίπλα σου που να νιώθεις ότι μπορείς να επικοινωνήσεις. Ή να κάτσει κανένας δίπλα σου...όπως μια γιαγιά... και να αρχίσεις να της λες τα δικά σου.

165

-

Ή καμιά γκόμενα, να της την πέσω. Ε...έτσι κι έτσι...μπα...ούτε καν. Έτσι απλώς μια κουβέντα. Ανάλογα τώρα. Άμα «πηδιέσαι» (σ.σ.: κουράζεσαι σε αργκό) στη δουλειά σου και γυρνάς, τί όρεξη να έχεις να μιλήσεις; Είσαι ψόφιος, κομμάτια. Τώρα, όταν κάνεις ταξίδι, πας για ένα σαββατοκύριακο, είναι λίγο καλύτερα. Εγώ τώρα, είδες όρεξη; Θα πάω...έξω. είναι διαφορετικά τα τρένα με τα ΚΤΕΛ, εε...συγγνώμη..με τα αστικά μέσα... Είναι και το τί κάνει ο καθένας. Δηλαδή, μπορεί εσύ να πηγαίνεις στο Κιάτο και να δουλεύεις εκεί και να πηγαίνεις κάθε μέρα Κιάτο – Αθήνα, Κιάτο – Αθήνα. Ο άλλος που κάνει interail είναι ένα κομμάτι του ταξιδιού του αυτό και είναι και μια ευκαιρία να γνωρίσεις κι έναν άνθρωπο, να πεις καμιά κουβέντα να δεις πώς είναι… Σπάνια το παρατηρώ… Θα τα πάρουμε από την αρχή όλα; Να κάνουμε ένα....(σ.σ.: γέλια)...άμα μπορούσαμε να ήταν οι πόλεις πόρτες μόνο..πόρτες. ανοίγεις μια πόρτα και μπαίνεις στο club, μια άλλη πόρτα να΄ναι η κουζίνα. Πιο πέρα, δίπλα να΄χει κρεβατοκάμαρα, να μπορείς να κοιμάσαι. Μετά δίπλα ποτά, κλακ! Πόρτα. Πολύ ωραία δε θα ήταν; Eμένα δεν μου έχει τύχει καμία ευκαιρία να βρεις μπροστά σου κάτι που να το επιλέξεις. Ψάχνεις, αλλά θα πρέπει να περάσεις δίπλα από κάποιο δωμάτιο τώρα. Αλλά να ήτανε πόρτες... «πάμε για καμιά μπύρα; Βαριέμαι τώρα...έλα μωρέ, δίπλα είναι. Πού να τρέχεις τώρα...άστο...».

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 9. Στοιχεία επιβάτη Όνομα: Vasil Vasili Ηλικία: 47 Φύλλο: Α Εθνικότητα: Αλβανική Πόλη κατοικίας: Πάτρα Αφετηρία και προορισμός ταξιδιού: Αθήνα - Πάτρα Επάγγελμα: συγγραφέας, ποιητής, εργάτης Ώρα/διάρκεια/τόπος/χώρος συνέντευξης: 20/04/2008,19:40 – 20.30, 50’ , Κιάτο – Ακράτα, ταχεία Παρατηρήσεις: Ο Vasili μιλούσε σπαστά ελληνικά και καθόλου αγγλικά, φορούσε κοστούμι και διάβαζε ένα βιβλίο του Εγγονόπουλου. Δεν ήθελε να τον μαγνητοφωνήσω, γιατί πίσω στην Αλβανία ήταν δημοσιογράφος και δεν θέλει να ξαναδεί αυτό το πράγμα. Έχει καραμέλες μαζί του. Πριν πάω να κάτσω απέναντί του τρώει μια και ρωτάει έναν συνεπιβάτη του, ο οποίος καθόταν στην απέναντι τετράδα αν θέλει. Παίρνει. Όσο μιλάμε, βαστάει το βιβλίο του και το ανοιγοκλείνει. Δεν κοιτάει ιδιαίτερα έξω. Μου μιλά και με κοιτά έντονα αν και σφίγγεται λίγο, λόγο της δυσκολίας της γλώσσας.

ΓΕΝΙΚΑ 1.

Γιατί κανείς αυτό το «ταξίδι»;

Για δουλειά. Είχα μια ομιλία στην Αθήνα. 2.

Πόσο συχνά;

166

Όχι πολύ συχνά. 3.

Τι είναι ταξίδι για σένα;

Θαύμα. [σ.σ.: το έλεγε και κουνούσε έντονα τα χέρια] 4.

θα χαρακτήριζες την κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι ταξίδι; Αν όχι, πως θα την χαρακτήριζες;

Τώρα όχι, είναι ένα Transit. Η κάθε φορά εξαρτάται από την ψυχολογία του επιβάτη. Μια φορά είναι – άλλη δεν είναι.

ΤΟ ΜΕΣΟ 5.

Με ποιο μέσο προτιμάς να κάνεις αυτό το ταξίδι ;

Λεωφορείο. 6.

Γιατί σήμερα επέλεξες αυτό το μέσο;

Το επιλέγω καμιά φορά σαν αλλαγή και εμπειρία. 7.

Ιδιωτική ή δημόσια μετακίνηση; Γιατί;

Δημόσια. Γιατί νιώθω ελευθερία. Θέλω να σκέφτομαι και να διαβάζω όταν ταξιδεύω. 8.

Ποιες διαφορές - ομοιότητες θα επεσήμανες στα μ.μ.μ, τρένο, προαστιακός και ΚΤΕΛ;

Το λεωφορείο είναι αθόρυβο, είναι σαν σπίτια. Το τρένο είναι σαν κοινωνία. 9.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΧΩΡΟΣ Τι ώρες προτιμάς να ταξιδεύεις; Γιατί;

Πρωί - το ξημέρωμα, βλέπεις την ζωή να ξυπνάει με το φως, έξω. Απόγευμα προς βράδυ [7-11], όχι αργότερα. 10. Που κάθεσαι συνήθως και γιατί; Όπου είναι η θέση μου! Κοντά στο παράθυρο. 11. Σε ποιο μέσο νιώθεις πιο άνετα και πως ορίζεις το «άνετο» ταξίδι; Το τρένο στην Ελλάδα είναι πιο άνετο, δεν έχει κόσμο, κάθεσαι άνετα.

167

12. Τι κανείς συνήθως κατά τη διάρκεια του ταξιδιού; [κοιμάσαι, διαβάζεις, σκέφτεσαι, συζητάς, παρατηρείς τους συνεπιβάτες σου, κοιτάς έξω, μιλάς στο τηλέφωνο….]; Διαβάζω, σκέφτομαι, καμιά φορά μιλάω και στο τηλέφωνο. 13. Που θα έλεγες ότι βρίσκεσαι όταν ταξιδεύεις; Προσδιόρισε τον χώρο στον οποίο βρίσκεσαι; [π.χ. μέσα στο τρένο, στο Αίγιο, μια ώρα από Πάτρα...κ.ά....] Δεν είμαι εδώ. Είμαι εδώ μόνο με το σώμα. Εξαρτάται από τι ανάγκη έχω να ταξιδέψω γρήγορα. Άλλες φορές αναρωτιέμαι γιατί τελείωσε τόσο γρήγορα το ταξίδι. Αν με ρωτήσουν, λέω πως βρίσκομαι στον τόπο τον οποίο διασχίζει το τρένο.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΤΟΠΟΣ [ΤΟΠΙΟ] 14. Πως σχετίζεσαι με το τοπίο που διασχίζεις; σου κεντρίζει την προσοχή; Αισθάνεσαι πως το γνωρίζεις; [θα ήθελες να το βιώσεις με άλλους τρόπους;] Δεν με ενδιαφέρει τόσο το τοπίο, αλλά η εναλλαγή του. Δεν είναι σταθερό [στατικό] και μου αρέσει. Τώρα είμαι εδώ, σε λίγο αλλού. 15. Τι παρατηρείς περισσότερο; φτιάξε ένα νοητό χάρτη της διαδρομής. Όρισε σημεία [landmarks] και ατμόσφαιρες. Μ’ αρέσει η Κόρινθος, ο Iσθμός, περνάει γρήγορα μα πάντα περιμένω να τον δω. Μου αρέσει καλύτερα αριστερά [σ.σ.: από τη μεριά της θάλασσας]. Το τοπίο είναι σαν ζωγραφική, σαν τη Mona Lisa, εξαρτάται από την οπτική γωνία που την βλέπεις. Μια φορά φαίνεται καλά δεξιά, κάποια αριστερά. Η ζωή δεν είναι σταθερή, σήμερα ήρθες εσύ εδώ. 16. Ποια η σχέση σου με τις στάσεις [σταθμούς] της διαδρομής; Τι κάνεις όταν το μέσο σταματά; Πώς θα τις περιέγραφες; Παρατηρώ τους ανθρώπους που περπατάνε γρήγορα. Στο Μιλάνο όλοι βιάζονται, τρέχουν να προλάβουν το τρένο. Πολλά και αυστηρά ωράρια. Στην Ελλάδα, πιο ήρεμα.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + ΟΙ «ΑΛΛΟΙ» 17. Προτιμάς να ταξιδεύεις μόνος-η ή με παρέα; Γιατί; Μόνος διαβάζω και σκέφτομαι. Με παρέα μιλάς και περνά πιο χαλαρά ο χρόνος. Προτιμώ συνήθως μόνος. 18. Πως σχετίζεσαι με τους συνεπιβάτες σου; Σε ενδιαφέρουν; Τους μιλάς; Τους παρατηρείς; Εξαρτάται από την ανάγκη που έχω. Δεν τους γνωρίζω, γιατί να τους μιλήσω; 19. Πότε και που νιώθεις πιο άνετα να ανοίξεις μια συζήτηση με ένα συνεπιβάτη σου; Για τι θέματα συνήθως συζητάς;

168

Μ’ αρέσει να μιλάω για λογοτεχνία. Δυστυχώς δεν έχει πολλούς ανθρώπους να μιλήσεις για αυτήν. Γι’ αυτό διαβάζω το βιβλίο μου. 20. Πως θα ήθελες να κάθεσαι σε σχέση με τους συνεπιβάτες σου; Πως σου φαίνονται οι αποστάσεις που κρατάς; Πως τις φαντάζεσαι διαφορετικά; Τώρα θυμήθηκα μια ιστορία του Gabriel García Márquez που μιλάει για μια κοπέλα που κάθεται δίπλα του στο αεροπλάνο και πάνε από Παρίσι-Αμερική. Αυτή παίρνει ένα χάπι και κοιμάται σε όλο το ταξίδι. Κι αυτός μιλάει για την όμορφη κοιμωμένη που είναι τόσο κοντά του κι όμως τόσο μακριά. 21. Η διάρκεια του ταξιδιού είναι ελεύθερος ή χαμένος χρόνος για σένα; Άλλες φορές είναι ωραία, σαν τουρισμός. Άλλες φορές είναι βαρετά. Σήμερα δεν είναι καλά, περίμενα μια ώρα στο Κιάτο.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 10. Στοιχεία επιβάτη Όνομα: Μαρία Ηλικία: 69 Φύλλο: Γ Εθνικότητα: ελληνική Πόλη κατοικίας: Πάτρα, πλατεία Γεωργίου ( Α΄) Αφετηρία και προορισμός ταξιδιού: Αθήνα [Πατήσια] - Πάτρα Επάγγελμα: συνταξιούχα Ώρα/διάρκεια/τόπος/χώρος συνέντευξης: 20/04/2008,17.30 , 25’ , Νεραντζιώτισσα έως Μαγούλα, προαστιακός Παρατηρήσεις: Την ρωτάω να κάνουμε τη συνέντευξη και μου λέει ναι, να περάσει γρήγορα κι ο χρόνος. Αρχικά κάθεται απέναντι από μία άλλη κυρία, όμως φεύγει και κάθεται μόνη της σε μία τετράδα θέσεων, προτιμά έτσι. Στα μέσα της συνέντευξης δυσφορεί. Θέλει μάλλον να σταματήσουμε. Κοιτάει έντονα και συνεχώς έξω. Όταν πλέον έχω φύγει, γυρνάει εξολοκλήρου προς το παράθυρο, σαν να επιθυμεί να μην έχει καμία σχέση με το τι γίνεται στο εσωτερικό του τρένου.

ΓΕΝΙΚΑ

1.

Πόσο συχνά κάνεις αυτό το ταξίδι;

- Δυο- τρεις φορές το χρόνο. - Δύο-τρεις φορές το χρόνο με το τρένο ή δύο-τρεις φορές το χρόνο γενικά; - Δυο-τρεις φορές το χρόνο με το τρένο. Τώρα πότε, βλέπουμε τώρα…

2.

Τι είναι ταξίδι για σένα;

169

- Μια αλλαγή στην ίδια ρουτίνα. Πας να δεις δικά σου πρόσωπα και πας χαρούμενος... Τώρα αν γυρίζεις και λίγο λυπημένος, δεν πειράζει....

3.

Θα χαρακτήριζες την κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι ταξίδι;

- Ναι.

ΤΟ ΜΕΣΟ

4.

Με ποιο μέσο προτιμάς να κάνεις αυτό το ταξίδι ;

- Με το τρένο, γιατί είναι πιο άνετο, γιατί μπορώ να περπατήσω, είναι κοντά στο σπίτι μου...

5.

Γιατί σήμερα επέλεξες αυτό το μέσο;

- Επειδή δεν οδηγώ. Γιατί και αν οδηγούσα δεν θα το έπαιρνα [σ.σ.: το αυτοκίνητο]. - Γιατί δεν θα το έπαιρνες [το αυτοκίνητο], ακόμα και αν οδηγούσες; - Πρώτον γιατί θέλω κεφάλι ξέγνοιαστο... Τώρα πηγαίνω ωραία και απολαμβάνω ... ενώ [σ.σ.: αλλιώς] θα είχα το νου μου στην οδήγηση. Και δεύτερον δεν υπάρχει τόπος να αράξω.... Θα έψαχνα, θα βασανιζόμουν...

6.

Τι ρόλο παίζουν τα μέσα μαζικής μεταφοράς στη σημερινή κοινωνία;

- Για το περιβάλλον, και οικονομικά.

7.

Ποιες διαφορές - ομοιότητες θα επεσήμανες στα μ.μ.μ, τρένο, προαστιακός και ΚΤΕΛ;

- Στο τρένο έχει πιο πολύ χώρο. Γενικά [σ.σ.: είναι] πιο άνετα. Ο προαστιακός είναι πιο καινούργιος. Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΧΩΡΟΣ

8.

Τι ώρες προτιμάς να ταξιδεύεις; Γιατί;

- Απόγευμα. Μου αρέσει, πιο ωραία, που βραδιάζει και λίγο. Θα δούμε και ηλιοβασίλεμα...

9.

Που κάθεσαι συνήθως και γιατί;

- Όπου να’ ναι. - Τώρα είμαστε στον προαστιακό. Είναι όλα... - Εντάξει, μου άρεσε να βλέπω μπροστά. Για αυτό άλλαξα και θέση. Γιατί δε μου άρεσε να κοιτάω εγώ προς τα εκεί και να πηγαίνει το τρένο ανάποδα... - Προτιμούσατε τις τετράδες; Επειδή στο τρένο υπάρχουν και δυάδες θέσεων...

170

- Προτιμώ γενικά τις δυάδες.

10.

Σε ποιο μέσο νιώθεις πιο άνετα και πως ορίζεις το «άνετο» ταξίδι;

- Στο τρένο, γιατί δεν έχεις το νου σου στο δρόμο, απολαμβάνεις, κάθεσαι πιο άνετα, δεν είσαι και στριμωγμένος. Στο ΚΤΕΛ είσαι στριμωγμένος δεν μπορείς να...

11.

Τι κανείς συνήθως κατά τη διάρκεια του ταξιδιού; [κοιμάσαι, διαβάζεις, σκέφτεσαι, συζητάς, παρατηρείς τους συνεπιβάτες σου, κοιτάς έξω, μιλάς στο τηλέφωνο….];

- Διαβάζω, απολαμβάνω έξω το τοπίο, κουβεντιάζω... - Κουβεντιάζετε συχνά; - Προτιμώ να κοιτάω έξω. - Παλιότερα το κάνατε περισσότερο αυτό [σ.σ.: να κουβεντιάζετε]; - Όχι. Πάντα μου αρέσει [σ.σ.: να κοιτάω έξω] .

12.

Που θα έλεγες ότι βρίσκεσαι όταν ταξιδεύεις; Προσδιόρισε τον χώρο στον οποίο βρίσκεσαι; [π.χ. μέσα στο τρένο, στο Αίγιο, σε «ταξίδι», μια ώρα από Πάτρα...κ.ά....]

- Εντάξει, πού είμαι, στον προαστιακό, ή σε ένα μέρος, που είμαι. Θα το έλεγα φαντάζομαι... - Το περιγράφετε, ότι είμαστε στο τρένο.... θα ήθελα να μου το προσδιορίσετε. Δηλαδή αν σας ρώταγα τώρα, πού είστε, τι θα μου λέγατε; - Είμαι στον προαστιακό, και προχωρούμε για τα Μέγαρα.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΤΟΠΟΣ [ΤΟΠΙΟ]

13.

Πως σχετίζεσαι με το τοπίο που διασχίζεις; σου κεντρίζει την προσοχή; Αισθάνεσαι πως το γνωρίζεις; [θα ήθελες να το βιώσεις με άλλους τρόπους;]

- Μου αρέσει πολύ το τοπίο... - Πώς σχετίζεστε με αυτό; - Ένα ωραίο τοπίο με γαληνεύει. - Το έχετε κάπως οριοθετήσει; Δηλαδή, λέτε τώρα, περνάμε από εδώ..... Έχετε φτιάξει κάποια σημεία στο χώρο, που σας ... - Όχι. Μου αρέσει να χαζεύω έξω.

ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΤΑΣΗ ΜΑΓΟΥΛΑ - Αισθάνεστε ότι τον γνωρίζετε σαν χώρο αυτό ή ότι απλά είναι μια εικόνα η οποία περνάει; - Τον περισσότερο μάλλον τον γνωρίζω ήδη. Ταξιδεύω και πολλά χρόνια. Εντάξει, δεν περνάω για πρώτη φορά.

171

- Θα θέλατε να τον βιώσετε με κάποιον άλλο τρόπο αυτόν τον τόπο; - Όχι... - Δεν υπάρχει κάποιο σημείο της διαδρομής, που θα λέγατε, θα ήθελα να κατέβω εδώ; - Όχι βέβαια. Εντάξει…

14.

Τι παρατηρείς περισσότερο; φτιάξε ένα νοητό χάρτη της διαδρομής. Όρισε σημεία [landmarks] και ατμόσφαιρες.

- Όπου είναι ανθισμένα λουλούδια.

15.

Ποια η σχέση σου με τις στάσεις [σταθμούς] της διαδρομής; Τι κάνεις όταν το μέσο σταματά; Πώς θα τις περιέγραφες;

- Εντάξει, ωραίες είναι οι στάσεις. Καλά τα έχουν φτιάξει. Δεν έχω μεγάλη σχέση με τον κάθε σταθμό. Μου αρέσει να χαζεύω και πολύ τον κόσμο, που βγαίνει.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + ΟΙ «ΑΛΛΟΙ»

16.

Προτιμάς να ταξιδεύεις μόνος-η ή με παρέα; Γιατί;

- Μόνη. Γιατί δεν θέλω να μου αποσπάνε την προσοχή. [σ.σ.: γέλια] Έμμεσα δηλαδή… σταμάτα…

17.

Πως σχετίζεσαι με τους συνεπιβάτες σου; Σε ενδιαφέρουν; Τους μιλάς; Τους παρατηρείς;

- Όχι. - Όχι. Κοιτάτε έξω μόνο; - Προτιμώ μοναχούλα μου.

18.

Πότε και που νιώθεις πιο άνετα να ανοίξεις μια συζήτηση με ένα συνεπιβάτη σου; Για τι θέματα συνήθως συζητάς;

- Αδιάφορα. Είτε για τον καιρό είτε για το ταξίδι...

19.

Πως θα ήθελες να κάθεσαι σε σχέση με τους συνεπιβάτες σου; Πως σου φαίνονται οι αποστάσεις που κρατάς; Πως τις φαντάζεσαι διαφορετικά;

- Εντάξει, δεν είναι πολύ στριμωχτά. Θα μπορούσε να μην έχει τα απέναντι, να είναι όλες οι θέσεις εμπρός, αλλά δεν γίνεται. Εντάξει. - Γιατί αν το κάνεις αυτό, μετά θα κοπεί ο χώρος. - Εντάξει, ξέρουμε ότι δεν γίνεται, απλώς... - Μου είπατε πριν ότι προτιμάτε το τρένο, αλλά η διάταξη του ΚΤΕΛ, που είναι έτσι όλες ( οι θέσεις κοιτώντας) προς τα μπροστά... - Ναι, όμως, είσαι πιο στριμωγμένη στο ΚΤΕΛ και δεν μπορείς να σηκωθείς. Τώρα αν μουδιάσει το πόδι μου [σ.σ.: στο ΚΤΕΛ] δεν μπορώ να σηκωθώ. Ενώ εδώ μπορώ να πάω και μια βόλτα.

172

20.

Η διάρκεια του ταξιδιού είναι ελεύθερος ή χαμένος χρόνος για σένα;

- Δασκεδαστικός χρόνος . Μου αρέσει που πηγαίνουν όλοι...Δεν μου πάει χαμένη η ώρα. Μου αρέσει. Κοιτάω και έξω.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 11. Στοιχεία επιβάτη Όνομα: Βίκυ Ηλικία: 23 Φύλλο: Θ Εθνικότητα: ελληνική Πόλη κατοικίας: Πάτρα Αφετηρία και προορισμός ταξιδιού: Αθήνα-Πάτρα Επάγγελμα: φοιτήτρια Ώρα/διάρκεια/τόπος/χώρος συνέντευξης:14/04/2008, 16.00, ΚΤΕΛ, θέση 27 Παρατηρήσεις: η συνέντευξή ήταν γραπτή.

ΓΕΝΙΚΑ 1.

Γιατί κανείς αυτό το «ταξίδι»;

Πάω στο σπίτι μου, είμαι από Αθήνα και σπουδάζω Πάτρα. 2.

Πόσο συχνά;

Εξαρτάται, μπορεί και κάθε εβδομάδα, μπορεί και μία φορά το μήνα. Η συχνότητα έχει να κάνει με τους λόγους που μου δημιουργούν την ανάγκη να ταξιδέψω. 3.

Τι είναι ταξίδι για σένα;

Ταξίδι. Φεύγω από τη βάση μου για να πάω κάπου αλλού. Πάντα όμως έχω στο μυαλό μου την επιστροφή. Η συγκεκριμένη διαδρομή: προσμονή για τον προορισμό-ανάγκη απομόνωσης στις σκέψεις-μουσική-βιβλίο-ανάγκη για ο συναρπαστικό μέσα από την επαφή με άλλους ανθρώπους. Γενικότερα το ταξίδι, ένα διάλειμμα στην καθημερινότητα. Αν και ο όρος ταξίδι, περιλαμβάνει και την παραμονή στον άλλο τόπο, όχι μόνο τη διαδρομή προς τα εκεί. 4.

Θα χαρακτήριζες την κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι ταξίδι; Αν όχι, πως θα την χαρακτήριζες;

173

Είτε ως διαδρομή, είτε με τη σκέψη είναι ταξίδι. Προηγείται η διαδικασία προετοιμασίας για τον καινούριο προορισμό.

ΤΟ ΜΕΣΟ 5.

Με ποιο μέσο προτιμάς να κάνεις αυτό το ταξίδι ;

Τρένο. 6.

Γιατί σήμερα επέλεξες αυτό το μέσο;

Πολλά «μπαγκάζια». Αδύνατον να τα μεταφέρω, χωρίς να κοψομεσιαστώ, στις ανταποκρίσεις του τρένου. Επίσης ο χώρος για να τα τοποθετήσω στο τρένο [δεδομένου ότι κουβαλάω ακόμα και ψυγειάκι με καλούδια της μανούλας!] είναι περιορισμένος. 7.

Ιδιωτική ή δημόσια μετακίνηση; Γιατί;

Ιδιωτική μετακίνηση: εκδρομή-χαλαρά-καφεδάκι-τσιγαράκι-απολαυστικό, Δημόσια μετακίνηση: ευκαιρία κοινωνικοποίησης-ευκαιρία απομόνωσης. 8.

Τι ρόλο παίζουν τα μέσα μαζικής μεταφοράς στη σημερινή κοινωνία;

Κιβώτια που σε μεταφέρουν στον προορισμό σου. Κρίμα… και θα μπορούσαν να είναι τόσο συναρπαστικά. 9.

Ποιες διαφορές - ομοιότητες θα επεσήμανες στα μ.μ.μ, τρένο, προαστιακός και ΚΤΕΛ;

Τρένο: χαλαρό, συναρπαστικά ταξίδι με αυξημένες πιθανότητες να συμβεί το οτιδήποτε. Προαστιακός: γρήγορο αλλά αποστειρωμένος. ΚΤΕΛ: άβολο-διαδρομή με σκέψεις.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΧΩΡΟΣ 10. Τι ώρες προτιμάς να ταξιδεύεις; Γιατί; Βράδυ. Δημιουργεί ατμόσφαιρα. 11. Που κάθεσαι συνήθως και γιατί; Παράθυρο. Όταν κοιμάμαι στηρίζω το κεφάλι μου και όταν σκέφτομαι ή παρατηρώ, στρέφομαι στο τοπίο έξω-με το σώμα μου- και σκαλώνω, απομονώνοντας με από τον οποιονδήποτε. 12. Σε ποιο μέσο νιώθεις πιο άνετα και πως ορίζεις το «άνετο» ταξίδι; Άνετο ταξίδι: καφεδάκι-τσιγαράκι-κουβέντα-μουσική-βιβλίο.

174

Τρένο, όπου το ταξίδι δεν εμπεριέχει μόνο την προσμονή για τον προορισμό. 13. Τι κανείς συνήθως κατά τη διάρκεια του ταξιδιού; [κοιμάσαι, διαβάζεις, συζητάς, παρατηρείς τους συνεπιβάτες σου, κοιτάς έξω, μιλάς στο τηλέφωνο….]; Κοιμάμαι-σκέφτομαι-διαβάζω-κοιτάζω έξω/μέσα-οτιδήποτε έχει να κάνει με το μικρόκοσμο του μέσου που ταξιδεύω, το κινητό αθόρυβο. 14. Που θα έλεγες ότι βρίσκεσαι όταν ταξιδεύεις; Προσδιόρισε τον χώρο στον οποίο βρίσκεσαι; [π.χ. μέσα στο τρένο, στο Αίγιο, μια ώρα από Πάτρα..κ.α...] Στο –τρένο- για –Πάτρα-. Σχηματικά: στο -(μέσο)- για –(προορισμό)-

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΤΟΠΟΣ [ΤΟΠΙΟ] 15. Πως σχετίζεσαι με το τοπίο που διασχίζεις; σου κεντρίζει την προσοχή; Αισθάνεσαι πως το γνωρίζεις; [θα ήθελες να το βιώσεις με άλλους τρόπους;] Παρατηρητής-θεατής. Σίγουρα όχι ενταγμένη σε αυτό. Απλά το παρατηρώ και χάνομαι στις σκέψεις. Παρόλα αυτά είναι οικείο, αφού αυτή τη διαδρομή την κάνω τα τελευταία 5 χρόνια. 16. Ποια η σχέση σου με τις στάσεις [σταθμούς] της διαδρομής; Τι κάνεις όταν το μέσο σταματά; Πώς θα τις περιέγραφες; Παύση από οποιαδήποτε σκέψη. Μόλις αποχωρήσουμε από το σταθμό, το ταξίδι συνεχίζεται.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + ΟΙ «ΑΛΛΟΙ» 17. Προτιμάς να ταξιδεύεις μόνος-η ή με παρέα; Γιατί; Εξαρτάται από τη διάθεση. 18. Πως σχετίζεσαι με τους συνεπιβάτες σου; Σε ενδιαφέρουν; Τους μιλάς; Τους παρατηρείς; Τους παρατηρώ αλλά δυσκολεύομαι να τους μιλήσω. 19. Πότε και που νιώθεις πιο άνετα να ανοίξεις μια συζήτηση με ένα συνεπιβάτη σου; Για τι θέματα συνήθως συζητάς; Στο τρένο είναι πολύ πιο εύκολο, ειδικά στο κυλικείο. Όταν κάθεσαι αντικριστά με τον συνεπιβάτη είναι πιο εύκολο να μιλήσετε. Τα βλέμματα θα διασταυρωθούν πολύ πιο εύκολα. Χαλαρή κουβέντα-ίσως και λίγο φλερτ..! 20. Πως θα ήθελες να κάθεσαι σε σχέση με τους συνεπιβάτες σου; Πως σου φαίνονται οι αποστάσεις που κρατάς; Πως τις φαντάζεσαι διαφορετικά; Αντικριστά. Το τραπεζάκι του ΚΤΕΛ σε προδιαθέτει ακόμα και για μπιρίμπα.

175

21. Η διάρκεια του ταξιδιού είναι ελεύθερος ή χαμένος χρόνος για σένα; Ταξίδι στα ενδότερα… και το φαινόμενο «μπαμπούσκα» ξεκινά με το άναμμα της μηχανής…!

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 12. Στοιχεία επιβάτη Όνομα: Χριστίνα Ηλικία: 23 Φύλλο: Γυναίκα Εθνικότητα: Ελληνίδα Πόλη κατοικίας: Αθήνα, Germersheim – Γερμανία Αφετηρία και προορισμός ταξιδιού: Αθήνα-Πάτρα Επάγγελμα: Φοιτήτρια Ώρα/διάρκεια/τόπος/χώρος συνέντευξης: 14/04/2008, 15:30, 10’ , ΚΤΕΛ

Παρατηρήσεις: η Χριστίνα σπουδάζει στη Γερμανία, η μητέρα της είναι Ελβετίδα και ο πατέρας της Έλληνας. Έρχεται συχνά στην Ελλάδα για να επισκεφτεί τους γονείς και τους φίλους της. Η αδερφή της μένει στην Ιταλία. Ακόμα κι όταν έρχεται στην Ελλάδα, πρέπει να μετακινηθεί από την Αθήνα για να δει το φίλο της που σπουδάζει στην Πάτρα. Κινείται άνετα ανάμεσα σε διαφορετικές κουλτούρες. Μιλάει 4 γλώσσες, σπουδάζει στο μεταφραστικό γιατί τις αρέσει να επικοινωνεί με ανθρώπους από διαφορετικούς πολιτισμούς. Είναι μια πολίτης του κόσμου. ΓΕΝΙΚΑ 1.

Γιατί κανείς αυτό το «ταξίδι»;

Για να δω το φίλο μου, που είναι φοιτητής στην Πάτρα. 2.

Πόσο συχνά;

Όποτε είμαι Ελλάδα [σπουδάζω Γερμανία]. 3.

Τι είναι ταξίδι για σένα;

Ταξίδι είναι να πηγαίνεις σε άλλα μέρη, να βλέπεις πράγματα και να ξεσκάς από τη καθημερινότητα. 4.

θα χαρακτήριζες την κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι ταξίδι; Αν όχι, πως θα την χαρακτήριζες;

Όχι, είναι ρουτίνα και δεν χαρακτηρίζεται από ενθουσιασμό άλλων ταξιδιών. Δε πάω για να δω την Πάτρα, αλλά τον φίλο μου, πρέπει να μετακινηθώ για να τον δω.

176

ΤΟ ΜΕΣΟ 5.

Με ποιο μέσο προτιμάς να κάνεις αυτό το ταξίδι ;

Το τρένο. 6. Γιατί σήμερα επέλεξες αυτό το μέσο; Επέλεξα το λεωφορείο, γιατί φεύγει πιο συχνά και δε πρέπει να πάω μια συγκεκριμένη ώρα στο σταθμό. 7.

Ιδιωτική ή δημόσια μετακίνηση; Γιατί;

Εξαρτάται. Μέσα στη πόλη, δημόσια. Για ταξίδι, ανάλογα το σκοπό του ταξιδιού και την παρέα. Άλλες φορές είναι πιο σημαντικό να φτάσεις στο στόχο σου γρήγορα και άλλες να απολαύσεις τη διαδρομή. Για το πρώτο, είναι καλύτερη η ιδιωτική μετακίνηση και για το δεύτερο η δημόσια. 8.

Τι ρόλο παίζουν τα μέσα μαζικής μεταφοράς στη σημερινή κοινωνία;

Πολύ σημαντικό. Διευκολύνουν τη ζωή του ανθρώπου, δίνουν την επιλογή να μην εξαρτάσαι από ένα αυτοκίνητο, είναι πιο οικονομικά και είναι συχνά πιο ευχάριστα όταν ταξιδεύεις μόνος σου, γιατί μπορείς να γνωρίσεις κάποιον, να περάσει η ώρα σου. 9.

Ποιες διαφορές - ομοιότητες θα επεσήμανες στα μ.μ.μ, τρένο, προαστιακός και ΚΤΕΛ;

Στο τρένο και στον προαστιακό φτάνεις πιο εύκολα στο σταθμό σε αντίθεση με τα ΚΤΕΛ. Και στα τρία έχεις ουσιαστικά τη δυνατότητα να γνωρίσεις μόνο αυτόν που κάθεται δίπλα, σε αντίθεση με το πλοίο που κινείσαι ελεύθερα και μπορείς να μιλήσεις με διάφορους ανθρώπους. Στο τρένο υπάρχει επίσης μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων, απ’ ότι στο λεωφορείο και οι ράγες των τρένων περνάν συνήθως από πιο ωραία μέρη απ’ ότι οι αυτοκινητόδρομοι, πράγμα που κάνει τη διαδρομή πιο ευχάριστη, μιας και χαζεύεις πιο ωραία τοπία από το παράθυρο.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΧΩΡΟΣ 10. Τι ώρες προτιμάς να ταξιδεύεις; Γιατί; Μέρα, γιατί μπορείς να κοιτάς έξω. 11. Που κάθεσαι συνήθως και γιατί; Στο παράθυρο, μπορείς να κοιτάς έξω και άμα πάρεις και κανέναν υπνάκο, μπορείς να στηρίξεις το κεφάλι σου. 12. Σε ποιο μέσο νιώθεις πιο άνετα και πως ορίζεις το «άνετο» ταξίδι; Στο τρένο. Μπορείς να σηκωθείς να ξεπιαστείς, έχει τουαλέτα, είναι πιο ευχάριστη η αίσθηση των κραδασμών του τρένου.

177

13. Τι κανείς συνήθως κατά τη διάρκεια του ταξιδιού; [κοιμάσαι, διαβάζεις, σκέφτεσαι, παρατηρείς τους συνεπιβάτες σου, κοιτάς έξω, μιλάς στο τηλέφωνο….]; Όλα τα από πάνω, εκτός από το να μιλάω στο τηλέφωνο. Ακούω και μουσική. 14. Που θα έλεγες ότι βρίσκεσαι όταν ταξιδεύεις; Προσδιόρισε τον χώρο στον οποίο βρίσκεσαι; [π.χ. μέσα στο τρένο, σε «ταξίδι», μια ώρα από Πάτρα..κ.α...] Στο Αίγιο.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + Ο ΤΟΠΟΣ [ΤΟΠΙΟ] 15. Πως σχετίζεσαι με το τοπίο που διασχίζεις; σου κεντρίζει την προσοχή; Αισθάνεσαι πως το γνωρίζεις; [θα ήθελες να το βιώσεις με άλλους τρόπους;] Μου κεντρίζει πολύ τη προσοχή, το γνωρίζω πολύ καλά και το έχω βαρεθεί λίγο. Μία φορά μας πήγαν από την παλιά εθνική και το ευχαριστήθηκα πολύ γιατί ήταν διαφορετικό το τοπίο, ας έκανε και λίγο περισσότερη ώρα. 16. Τι παρατηρείς περισσότερο; φτιάξε ένα νοητό χάρτη της διαδρομής. Όρισε σημεία [landmarks] και ατμόσφαιρες. Ελευσίνα, Κακιά σκάλα(σκέφτομαι πάντα το Θησέα), Ισθμός, λίγο πριν το Αίγιο, Γέφυρα Ρίου-Αντίρριου. 17. Ποια η σχέση σου με τις στάσεις [σταθμούς] της διαδρομής; Τι κάνεις όταν το μέσο σταματά; Πώς θα τις περιέγραφες; Στο λεωφορείο βαριέμαι, χαζεύω ποιος ανεβαίνει, ποιος κατεβαίνει, στο τρένο χαζεύω τους σταθμούς.

Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ + ΟΙ «ΑΛΛΟΙ» 18. Προτιμάς να ταξιδεύεις μόνος-η ή με παρέα; Γιατί; Συνήθως με παρέα, παίρνει πιο ευχάριστα η ώρα. 19. Πως σχετίζεσαι με τους συνεπιβάτες σου; Σε ενδιαφέρουν; Τους μιλάς; Τους παρατηρείς; Τους μιλούσα παλαιότερα, γιατί πίστευα πως θα περάσει και το δικό τους ταξίδι καλύτερα. Πολλοί, όμως, προτιμούν την ησυχία τους τελικά. 20. Πότε και που νιώθεις πιο άνετα να ανοίξεις μια συζήτηση με ένα συνεπιβάτη σου; Για τι θέματα συνήθως συζητάς; Δεν υπάρχει συγκεκριμένο που και πότε [εκτός από το αεροπλάνο που η συζήτηση ξεκινάει σχεδόν πάντα την ώρα του φαγητού]. Τα θέματα εξαρτώνται πάντα από τον άνθρωπο που έχεις απέναντι σου. Σχεδόν πάντα μαθαίνεις το σκοπό του ταξιδιού του άλλου και συνεχίζεις από εκεί. 21. Πως θα ήθελες να κάθεσαι σε σχέση με τους συνεπιβάτες σου; Πως σου φαίνονται οι αποστάσεις που κρατάς; Πως τις φαντάζεσαι διαφορετικά;

178

Το να κάθεσαι απέναντι είναι πιο ευχάριστο, συνήθως, όμως, μιλάς με το διπλανό σου. Οι αποστάσεις είναι καλές αρκεί να τις σέβεται και ο διπλανός σου. 22. Η διάρκεια του ταξιδιού είναι ελεύθερος ή χαμένος χρόνος για σένα; Εξαρτάται τη διάθεση

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 13. Στοιχεία επιβάτη Όνομα: Nazrab Ηλικία: 19 Φύλλο: Α Εθνικότητα: Αφγανός Πόλη κατοικίας: Nangarhar, Afghanistan Αφετηρία και προορισμός ταξιδιού: Πάτρα - Αγγλία Επάγγελμα: -----Ώρα/διάρκεια/τόπος/χώρος συνέντευξης: 17/12/2007, 01:30, 2 ώρες, Κιάτο – Πάτρα, ταχεία Παρατηρήσεις: έχω βγάλει εισιτήριο για το βραδινό τρένο από σταθμό Λαρίσης, ώρα 23:06. έχει καθυστέρηση (κάποιο πρόβλημα έχει ο συρμός του προαστιακού). Είναι νύχτα και κάνει κρύο, στο σταθμό έχει αρκετό κόσμο, κυρίως μετανάστες. Γύρω στις 00:15 ένας άλλος συρμός έρχεται και μας παραλαμβάνει. Στις 1:30 μετεπιβιβαζόμαστε, στο Κιάτο, στον συρμό της ταχείας. Συνωστισμός· οι αποσκευές των επιβατών δεν χωρούν στα ειδικά διαμορφωμένα ράφια και τοποθετούνται από τους επιβάτες στο διάδρομο. Βλέπω εικόνες που δεν έχω ξαναδεί στο τρένο (ταξιδεύω κυρίως μέρα), τουρμπάνια και πολλές γλώσσες μπλεγμένες μαζί. Κάθομαι δίπλα στον Nazrab (από την μεριά του διαδρόμου), έχω όλα μου τα πράγματα στα χέρια, απέναντί μου κάθεται ένας ηλικιωμένος κύριος υπάλληλος ΟΣΕ, που έχει σχολάσει και γυρνάει σπίτι του στην Πάτρα. Όταν έρχεται ο ελεγκτής μου πέφτει κάτω το εισιτήριο και ο Nazrab το σηκώνει, γνωριζόμαστε. Είναι 19 χρονών, έχει τελειώσει το λύκειο και ξέρει αγγλικά. Θέλει να πάει στην Αγγλία που διαμένει, νόμιμα, ο αδερφός του και να σπουδάσει εκεί μηχανικός. Ετοιμάζεται να δώσει 3.000€ σε έναν “driver” για να τον περάσει με το φορτηγό του στην Ιταλία. Είναι πολύ αισιόδοξος, γελάει συνεχώς. Ταξιδεύει με πέντε φίλους (οι τέσσερίς κάθονται στην απέναντι τετράδα θέσεων), με τον έναν έχουν ξεκινήσει μαζί από το Αφγανιστάν . τους άλλους τέσσερις τους γνώρισαν διασχίζοντας την Τουρκία. Έμειναν όλοι μαζί για τρεις μήνες στην Κάλυμνο, “nice people there” μου έλεγε και μου έδειχνε φωτογραφίες στο κινητό του. Οι άλλοι μόνο μου χαμογελούσαν, δεν ήξεραν αγγλικά, μα έλεγαν μεταξύ τους αστεία και γέλαγαν δυνατά. Ήταν όλοι κάτω από 20 χρονών, έδιναν την εντύπωση πως πάνε πενθήμερη εκδρομή και όχι ότι είναι μετανάστες. Κανένας τους δεν κοιτούσε έξω από το παράθυρο, συνεχώς έπαιζαν και πείραζαν ο ένας τον άλλον. Κάποιες στιγμές ίσως να χάζευαν κι εμάς που μιλάγαμε ή τουλάχιστον προσπαθούσαμε να συνεννοηθούμε… Δεν έκανα ερωτήσεις από το ερωτηματολόγιο, ούτε τον ρώτησα τι είναι ταξίδι για αυτόν. Μου μίλησε όμως για το ταξίδι του και για τα όνειρα του για το μέλλον. Ανταλλάξαμε τηλέφωνα. Μετά από δύο μέρες τον ξαναείδα στο σταθμό του τρένου της Πάτρας, να πηδάει τα κάγκελα του λιμανιού και να τρέχει προς τα φορτηγά . Με χαιρέτησε από μακριά. Έπειτα πλησίασε, σαν να ήταν τελείως φυσιολογικό να κόβει βόλτες μέσα στο λιμάνι και μου είπε πως κανόνισε να φύγει στις 6:00 το πρωί κρυμμένος σε ένα φορτηγό. Του είπα να με πάρει τηλέφωνο, όταν θα είναι ασφαλής. Σήμερα ο Nazrab είναι ακόμα στην Ελλάδα.

179

Παράρτημα 3 Ένα σύστημα για τη σημειογραφία της «προξημικής» συμπεριφοράς (Edward T. Hall)

180