1070

Druk nr 1070 Warszawa, 2 pa!dziernika 2008 r. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Prezes Rady Ministrów RM 10-167-08 Pan Bronis"aw Komorowski Marsza"ek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. przedstawiam Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy

- o emeryturach pomostowych. W za"#czeniu przedstawiam tak$e opini% proponowanych regulacji z prawem Unii Europejskiej.

dotycz#c#

zgodno&ci

Jednocze&nie uprzejmie informuj%, $e do prezentowania stanowiska Rz#du w tej sprawie w toku prac parlamentarnych zosta" upowa$niony Minister Pracy i Polityki Socjalnej

wz. WICEPREZES RADY MINISTRÓW (-) Waldemar Pawlak

Projekt

USTAWA z dnia.................................. o emeryturach pomostowych1)

Rozdzia" 1 Przepisy ogólne Art. 1. 1. Ustawa okre&la: 1) warunki nabywania i utraty prawa do emerytur przez niektórych pracowników wykonuj#cych prac% w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, zwanych dalej „emeryturami pomostowymi”, o których mowa w art. 24 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z pó!n. zm.2)), zwanej dalej „ustaw# o emeryturach i rentach z FUS”; 2) rodzaje prac w szczególnych warunkach i prac o szczególnym charakterze, których wykonywanie uprawnia do emerytury pomostowej; 3) zasady post%powania w sprawach emerytur pomostowych; 4) organizacj% i zasady dzia"ania Funduszu Emerytur Pomostowych;

2

5) zasady i tryb op"acania sk"adek na Fundusz Emerytur Pomostowych oraz zasady finansowania emerytur pomostowych; 6) obowi#zki Zak"adu Ubezpiecze' Spo"ecznych oraz p"atników sk"adek w zakresie tworzenia i prowadzenia centralnego rejestru i wykazu stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz centralnego rejestru i ewidencji pracowników wykonuj#cych prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. 2. Wyp"ata emerytur pomostowych jest gwarantowana przez pa'stwo. Art. 2. U$yte w ustawie okre&lenia oznaczaj#: 1) organ rentowy – jednostk% organizacyjn# Zak"adu Ubezpiecze' Spo"ecznych, w"a&ciw# do wydawania decyzji w sprawach &wiadcze', okre&lon# w ustawie z dnia 13 pa!dziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze' spo"ecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74, z pó!n. zm.3)); 2) p"atnik sk"adek – pracodawc%, o którym mowa w art. 4 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 13 pa!dziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze' spo"ecznych, oraz ubezpieczonego, o którym mowa w art. 4 pkt 2 lit. d ustawy z dnia 13 pa!dziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze' spo"ecznych; 3) pracownik – ubezpieczonego, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz art. 8 ust. 1, 2a i ust. 6 pkt 2 ustawy z dnia 13 pa!dziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze' spo"ecznych, podlegaj#cego ubezpieczeniu emerytalnemu z tytu"u pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charak-

3

terze, a tak$e ubezpieczonego, który przed dniem wej&cia w $ycie ustawy z tytu"u takiej pracy podlega" ubezpieczeniu spo"ecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu; 4) uprawniony – osob% maj#c# ustalone prawo do emerytury pomostowej. Art. 3. 1. Prace w szczególnych warunkach to prace zwi#zane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mog# z du$ym prawdopodobie'stwem spowodowa( trwa"e uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach &rodowiska pracy, determinowanych si"ami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania &rodków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiaj# przed pracownikami wymagania przekraczaj#ce poziom ich mo$liwo&ci, ograniczony w wyniku procesu starzenia si% jeszcze przed osi#gni%ciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniaj#cym ich prac% na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach okre&la za"#cznik nr 1 do ustawy. 2. Czynniki ryzyka, o których mowa w ust. 1, s# zwi#zane z nast%puj#cymi rodzajami prac: 1) w szczególnych warunkach determinowanych si"ami natury: a) prace pod ziemi#, b) prace na wodzie, c) prace pod wod#, d) prace w powietrzu; 2) w szczególnych warunkach determinowanych procesami technologicznymi: a) prace w warunkach gor#cego mikroklimatu, b) prace w warunkach zimnego mikroklimatu,

4

c) bardzo ci%$kie prace fizyczne, d) prace w warunkach podwy$szonego ci&nienia atmosferycznego, e) ci%$kie prace fizyczne zwi#zane z bardzo du$ym obci#$eniem statycznym wynikaj#cym z konieczno&ci pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji cia"a. 3. Prace o szczególnym charakterze to prace wymagaj#ce szczególnej odpowiedzialno&ci oraz szczególnej sprawno&ci psychofizycznej, których mo$liwo&( nale$ytego wykonywania w sposób niezagra$aj#cy bezpiecze'stwu publicznemu, w tym zdrowiu lub $yciu innych osób, zmniejsza si% przed osi#gni%ciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawno&ci psychofizycznej, zwi#zanego z procesem starzenia si%; wykaz prac o szczególnym charakterze okre&la za"#cznik nr 2 do ustawy. 4. Za pracowników wykonuj#cych prace w szczególnych warunkach uwa$a si% pracowników wykonuj#cych po dniu wej&cia w $ycie ustawy, w pe"nym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 1. 5. Za pracowników wykonuj#cych prace o szczególnym charakterze uwa$a si% pracowników wykonuj#cych po dniu wej&cia w $ycie ustawy, w pe"nym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 3. 6. Za pracowników wykonuj#cych prace w szczególnych warunkach uwa$a si% tak$e ubezpieczonych z tytu"u dzia"alno&ci twórczej lub artystycznej tancerzy zawodowych, wykonuj#cych po dniu wej&cia w $ycie ustawy prace zwi#zane z bardzo ci%$kim wysi"kiem fizycznym. 7. Za pracowników wykonuj#cych prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uwa$a si% równie$ osoby wykonuj#ce przed dniem wej&cia w $ycie ustawy prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

5

Rozdzia" 2 Warunki nabywania i utraty prawa do emerytury pomostowej Art. 4. Prawo do emerytury pomostowej, z uwzgl%dnieniem art. 5 – 11, przys"uguje pracownikowi, który spe"nia "#cznie nast%puj#ce warunki: 1) urodzi" si% po dniu 31 grudnia 1948 r. ; 2) ma

okres

pracy

w

szczególnych

warunkach

lub

o szczególnym charakterze wynosz#cy co najmniej 15 lat; 3) osi#gn#" wiek wynosz#cy co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla m%$czyzn; 4) ma okres sk"adkowy i niesk"adkowy, ustalony na zasadach okre&lonych w art. 5 – 9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynosz#cy co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla m%$czyzn; 5) przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywa" prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS; 6) po

dniu

31

grudnia

2008

r.

wykonywa"

prac%

w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3; 7) nast#pi"o z nim rozwi#zanie stosunku pracy. Art. 5. Pracownik wykonuj#cy w powietrzu na statkach powietrznych prac% w szczególnych warunkach wymienion# w pkt 25 za"#cznika nr 1 do ustawy lub o szczególnym charakterze wymienion# w pkt 1 za"#cznika nr 2 do ustawy, który spe"nia warunki okre&lone w art. 4 pkt 1, 4 – 7, nabywa prawo do emerytury pomostowej, je$eli:

6

1) osi#gn#" wiek wynosz#cy co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla m%$czyzn; 2) ma okres pracy w szczególnych warunkach wymienionej w pkt 25 za"#cznika nr 1 do ustawy lub okres pracy o szczególnym charakterze wymienionej w pkt 1 za"#cznika nr 2 do ustawy, wynosz#cy co najmniej 15 lat; 3) uzyska" orzeczenie o niezdolno&ci do wykonywania pracy w szczególnych warunkach wymienionej w pkt 25 za"#cznika nr 1 do ustawy lub o szczególnym charakterze wymienionej w pkt 1 za"#cznika nr 2 do ustawy, w rozumieniu art. 105 – 107 ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze (Dz. U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696, z pó!n. zm.4)). Art. 6. Pracownik wykonuj#cy w morskich portach handlowych oraz przedsi%biorstwach pomocniczych dzia"aj#cych na rzecz tych portów, zwanych dalej „portami morskimi”, prace w szczególnych warunkach, wymienione w pkt 21 za"#cznika nr 1 do ustawy, lub o szczególnym charakterze, wymienione w pkt 12 za"#cznika nr 2 do ustawy, który spe"nia warunki okre&lone w art. 4 pkt 1, 4 – 7, nabywa prawo do emerytury pomostowej, je$eli: 1) osi#gn#" wiek wynosz#cy co najmniej 55 lat; 2) ma okres pracy w portach morskich w szczególnych warunkach wymienionej w pkt 21 za"#cznika nr 1 do ustawy lub o szczególnym charakterze wymienionej w pkt 12 za"#cznika nr 2 do ustawy, wynosz#cy co najmniej 15 lat. Art. 7. Pracownik wykonuj#cy w hutnictwie prace w szczególnych warunkach wymienione w pkt 4 – 12 za"#cznika nr 1 do ustawy, który spe"nia warunki okre&lone w art. 4 pkt 1, 4 – 7, nabywa prawo do emerytury pomostowej, je$eli:

7

1) osi#gn#" wiek wynosz#cy co najmniej 55 lat; 2) ma okres pracy w szczególnych warunkach w hutnictwie wymienionej w pkt 4 – 12 za"#cznika nr 1 do ustawy, wynosz#cy co najmniej 15 lat; 3) lekarz medycyny pracy wyda" orzeczenie o niezdolno&ci do wykonywania prac w szczególnych warunkach wymienionych w pkt 4 – 12 za"#cznika nr 1 do ustawy. Art. 8. Pracownik wykonuj#cy prace w szczególnych warunkach wymienione w pkt 20, 22 i 32 za"#cznika nr 1 do ustawy, który spe"nia warunki okre&lone w art. 4 pkt 1, 4 – 7, nabywa prawo do emerytury pomostowej, je$eli: 1) osi#gn#" wiek wynosz#cy co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla m%$czyzn; 2) ma okres pracy w szczególnych warunkach wymienionej w pkt 20, 22 i 32 za"#cznika nr 1 do ustawy, wynosz#cy co najmniej 10 lat. Art. 9. Pracownik wykonuj#cy prace maszynistów pojazdów trakcyjnych wymienione w pkt 5 za"#cznika nr 2 do ustawy, który spe"nia warunki okre&lone w art. 4 pkt 1, 4 – 7, nabywa prawo do emerytury pomostowej, je$eli: 1) osi#gn#" wiek wynosz#cy co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla m%$czyzn; 2) ma okres pracy jako maszynista pojazdów trakcyjnych wymienionej w pkt 5 za"#cznika nr 2 do ustawy, wynosz#cy co najmniej 15 lat; 3) lekarz medycyny pracy wyda" orzeczenie o niezdolno&ci do wykonywania prac jako maszynista pojazdów trakcyjnych.

8

Art. 10. Cz"onek zawodowych ekip ratownictwa górskiego, który spe"nia warunki okre&lone w art. 4 pkt 1, 4 – 7, nabywa prawo do emerytury pomostowej, je$eli: 1) osi#gn#" wiek wynosz#cy co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla m%$czyzn; 2) ma okres pracy jako cz"onek zawodowych ekip ratownictwa górskiego, wynosz#cy co najmniej 10 lat. Art. 11. Przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa w art. 4 – 10, nie uwzgl%dnia si% okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzyma" wynagrodzenie lub &wiadczenie z ubezpieczenia spo"ecznego w razie choroby i macierzy'stwa. Art. 12. 1. )o"nierze

zawodowi,

funkcjonariusze

Policji,

Urz%du

Ochrony Pa'stwa, Agencji Bezpiecze'stwa Wewn%trznego, Agencji Wywiadu, S"u$by Kontrwywiadu Wojskowego, S"u$by Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Stra$y Granicznej, Biura Ochrony Rz#du, S"u$by Wi%ziennej i Pa'stwowej Stra$y Po$arnej nabywaj# prawo do emerytury pomostowej, na zasadach okre&lonych w art. 4, je$eli nie spe"niaj# warunków do nabycia prawa lub utracili prawo do emerytury okre&lonej w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym tych osób. 2. Przy ustalaniu prawa do emerytury pomostowej osobom, o których mowa w ust. 1, okresy s"u$by pe"nionej przez te osoby traktuje si% na równi z okresami pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, odpowiednio do art. 3 ust. 4 – 7. Art. 13. 1. Emerytura pomostowa stanowi równowarto&( kwoty b%d#cej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury, ustalonej w sposób okre&lony w art. 25 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przez &rednie dalsze trwanie $ycia dla osób w wieku 60 lat, ustalone wed"ug obowi#zuj#cych w dniu zg"o-

9

szenia wniosku o przyznanie emerytury pomostowej tablic &redniego trwania $ycia, o których mowa w art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. 2. Je$eli pracownik jest cz"onkiem otwartego funduszu emerytalnego, przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury, sk"adki na ubezpieczenie emerytalne, zaewidencjonowane na jego koncie w Zak"adzie Ubezpiecze' Spo"ecznych, zwanym dalej „Zak"adem”, zwi%ksza si% przez pomno$enie wska!nikiem koryguj#cym 19,52/12,22, stanowi#cym stosunek pe"nej wysoko&ci sk"adki na ubezpieczenie emerytalne do wysoko&ci zaewidencjonowanej na koncie ubezpieczonego w Zak"adzie. 3. Kwota emerytury pomostowej nie mo$e by( ni$sza ni$ kwota najni$szej emerytury, o której mowa w art. 85 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. 4. Je$eli po dniu, od którego przyznano emerytur% pomostow#, uprawniony podlega" ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, wysoko&( emerytury pomostowej ulega ponownemu ustaleniu na zasadach okre&lonych w art. 108 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. 5. Emerytura pomostowa podlega waloryzacji na zasadach i w terminach przewidzianych dla waloryzacji &wiadcze' w art. 88, art. 89 i art. 93 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Art. 14. 1. Prawo do emerytury pomostowej powstaje z dniem spe"nienia warunków wymaganych do nabycia tego prawa. 2. W przypadku pobierania zasi"ku chorobowego lub &wiadczenia rehabilitacyjnego, prawo do emerytury pomostowej powstaje z dniem zaprzestania pobierania tego zasi"ku lub &wiadczenia. Art. 15. Prawo do emerytury pomostowej ustaje z dniem: 1) poprzedzaj#cym dzie' nabycia prawa do emerytury, która jest ustalona decyzj# organu rentowego lub innego organu

10

emerytalno-rentowego, okre&lonego w odr%bnych przepisach; 2) osi#gni%cia przez uprawnionego wieku: a) 60 lat – w przypadku kobiet, b) 65 lat – w przypadku m%$czyzn –

je$eli uprawniony nie ma prawa do emerytury ustalone-

go decyzj# organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego, okre&lonego w odr%bnych przepisach; 3) &mierci uprawnionego. Art. 16. 1. Prawo do emerytury pomostowej ulega zawieszeniu lub emerytura ta ulega zmniejszeniu na zasadach okre&lonych w art. 103 ust. 3 i art. 104 – 106 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. 2. Je$eli "#czna kwota przychodu uprawnionego przewy$szy"a w danym roku kalendarzowym kwot% graniczn# przychodu o kwot% ni$sz# ni$ kwota nienale$nie pobranych &wiadcze', zwrotu tej kwoty nie dokonuje si%, je$eli uprawniony dokona wp"aty na Fundusz Emerytur Pomostowych, o którym mowa w art. 24, kwoty równej kwocie tego przekroczenia, pomniejszonej o kwot% pobranej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Organ rentowy informuje uprawnionego o mo$liwo&ci unikni%cia zwrotu kwoty nienale$nie pobranych &wiadcze' w razie dokonania wskazanej wp"aty na Fundusz Emerytur Pomostowych i wyznacza termin na jej wp"at%. 3. Je$eli uprawniony nie dokona" w wyznaczonym terminie wp"aty, o której mowa w ust. 2, organ rentowy dochodzi zwrotu nienale$nie pobranej emerytury pomostowej na zasadach okre&lonych w art. 138 – 144 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. 4. Prawo do emerytury pomostowej ulega zawieszeniu bez wzgl%du na wysoko&( uzyskiwanego przychodu w razie podj%cia przez upraw-

11

nionego pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3. Art. 17. 1. W razie &mierci uprawnionego cz"onkom jego rodziny przys"uguje renta rodzinna na zasadach okre&lonych w art. 65 – 74, art. 103 ust. 3, art. 104 – 106 i art. 107a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. 2. W razie &mierci osoby, która zg"osi"a wniosek o &wiadczenia okre&lone ustaw#, &wiadczenia nale$ne jej do dnia &mierci wyp"aca si% ma"$onkowi, dzieciom, z którymi prowadzi"a wspólne gospodarstwo domowe, a w przypadku ich braku – ma"$onkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadzi"a wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku – innym cz"onkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawa"a ta osoba. 3. Osoby wymienione w ust. 2 maj# prawo do udzia"u w dalszym prowadzeniu post%powania o &wiadczenia nieuko'czonego wskutek &mierci osoby, która o te &wiadczenia wyst#pi"a. 4. Roszczenia o wyp"at% &wiadcze', o których mowa w ust. 2, wygasaj# po up"ywie 12 miesi%cy od dnia &mierci osoby, której &wiadczenia przys"ugiwa"y, chyba $e przed up"ywem tego okresu zg"oszony zostanie wniosek o dalsze prowadzenie post%powania. Art. 18. Osobie, która pokry"a koszty pogrzebu po &mierci: 1) uprawnionego, 2) cz"onka rodziny uprawnionego –

przys"uguje zasi"ek pogrzebowy na zasadach okre&lonych

w art. 77 – 81 i art. 99 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

12

Rozdzia" 3 Zasady post%powania w sprawach emerytur pomostowych Art. 19. Post%powanie w sprawie emerytury pomostowej wszczyna si% na wniosek pracownika zg"oszony bezpo&rednio lub za po&rednictwem p"atnika sk"adek w organie rentowym. Art. 20. 1. Decyzj% w sprawie emerytury pomostowej wydaje i emerytur% t% wyp"aca: 1) organ rentowy w"a&ciwy ze wzgl%du na miejsce zamieszkania pracownika; 2) wyznaczony przez Prezesa Zak"adu organ rentowy w przypadku pracowników: a) zamieszka"ych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej w pa'stwie, z którym Rzeczpospolit# Polsk# "#czy umowa mi%dzynarodowa w dziedzinie ubezpiecze' spo"ecznych, b) którym przy ustalaniu okresu sk"adkowego i niesk"adkowego uwzgl%dniono okresy, o których mowa w art. 8 ustawy o emeryturach i rentach z FUS; 3) organ rentowy w"a&ciwy ze wzgl%du na ostatnie miejsce zamieszkania pracownika w Rzeczypospolitej Polskiej, je$eli pracownik zamieszkuje poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, w pa'stwie, z którym Rzeczpospolit# Polsk# nie "#czy umowa mi%dzynarodowa w dziedzinie ubezpiecze' spo"ecznych. 2. Od decyzji w sprawie emerytury pomostowej przys"uguje odwo"anie do s#du, na zasadach okre&lonych w art. 83 ustawy z dnia 13 pa!-

13

dziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze' spo"ecznych, zwanej dalej „ustaw# o systemie ubezpiecze' spo"ecznych”. Art. 21. 1. Emerytur% pomostow# wyp"aca si% za miesi#c kalendarzowy w terminach i na zasadach przewidzianych dla wyp"aty emerytur okre&lonych w art. 129, art. 130, art. 132 – 135 i art. 137 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. 2. Kwot% emerytury pomostowej za niepe"ny miesi#c ustala si%, dziel#c kwot% emerytury przez liczb% dni kalendarzowych w miesi#cu, a otrzyman# kwot% mno$y si% przez liczb% dni kalendarzowych, za które emerytura przys"uguje. Art. 22. W razie zbiegu prawa do emerytury pomostowej z prawem do renty, uposa$enia w stanie spoczynku, zasi"ku przedemerytalnego, &wiadczenia przedemerytalnego lub innego &wiadczenia o charakterze emerytalnym lub rentowym, ustalonym na podstawie odr%bnych ustaw, przys"uguje tylko jedno z tych &wiadcze' – wy$sze lub wybrane przez uprawnionego. Art. 23. 1. W zakresie post%powania w sprawach emerytury pomostowej stosuje si% odpowiednio przepisy art. 114 i art. 116 – 128 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. 2. W zakresie post%powania w sprawie zwrotu nienale$nie pobranej emerytury pomostowej, egzekucji i potr#ce' stosuje si% odpowiednio przepisy art. 138 – 144 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz przepisy art. 84 ustawy o systemie ubezpiecze' spo"ecznych.

14

Rozdzia" 4 Organizacja i zasady dzia"ania Funduszu Emerytur Pomostowych Art. 24. 1. Tworzy si% Fundusz Emerytur Pomostowych, zwany dalej „FEP”, który jest pa'stwowym funduszem celowym powo"anym w celu finansowania emerytur pomostowych. 2. Dysponentem FEP jest Zak"ad. Art. 25. 1. Przychody FEP pochodz#: 1)

ze sk"adek na FEP;

2)

z dotacji bud$etu pa'stwa;

3)

z oprocentowania rachunków bankowych FEP;

4)

z odsetek od nieterminowo op"aconych sk"adek na FEP;

5)

z dodatkowej op"aty, o której mowa w art. 35 ust. 2;

6)

ze zwrotu nienale$nie pobranych &wiadcze' wraz z odsetkami;

7)

z lokat wolnych &rodków FEP;

8)

z wp"aty, o której mowa w art. 16 ust. 2;

9)

z innych tytu"ów.

2. Sk"adk% na FEP zalicza si% do przychodów FEP w miesi#cu nast%puj#cym po miesi#cu, za który sk"adka jest nale$na. Art. 26. 1. W granicach okre&lonych w ustawie bud$etowej FEP otrzymuje z bud$etu pa'stwa dotacje. 2. Dotacje mog# by( przeznaczone wy"#cznie na finansowanie wydatków, o których mowa w art. 27.

15

Art. 27. 1. Ze &rodków zgromadzonych w FEP s# finansowane: 1) wyp"aty emerytur pomostowych; 2) odsetki za nieterminowe wyp"aty emerytur pomostowych; 3) odpis stanowi#cy przychód Zak"adu. 2. Wysoko&( odpisu, o którym mowa w ust. 1 pkt 3, ustala si% corocznie w ustawie bud$etowej na podstawie planu finansowego FEP, zatwierdzonego przez Prezesa Rady Ministrów; odpis jest potr#cany w okresach miesi%cznych. 3. *wiadczenia, o których mowa w art. 17 i 18, s# finansowane ze &rodków Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych, o którym mowa w art. 51 – 56 ustawy o systemie ubezpiecze' spo"ecznych. Art. 28. 1. Zarz#d Zak"adu: 1) opracowuje projekt rocznego planu finansowego FEP w trybie okre&lonym w przepisach dotycz#cych prac nad projektem bud$etu pa'stwa, 2) sporz#dza roczne sprawozdanie z wykonania planu finansowego FEP, 3) sporz#dza roczne sprawozdanie finansowe FEP, podlegaj#ce zaopiniowaniu przez bieg"ego rewidenta nieb%d#cego pracownikiem Zak"adu –

i przedk"ada je do zatwierdzenia Prezesowi Rady Mini-

strów. 2. Zarz#d Zak"adu sporz#dza dla FEP prognoz% wp"ywów i wydatków FEP dla kolejnych 5 lat obrotowych zgodnie z zasadami, o których mowa w art. 61 ust. 1 – 3 ustawy o systemie ubezpiecze' spo"ecznych.

16

Art. 29. 1. Wolne &rodki FEP mog# by( lokowane jedynie na lokatach bankowych, w papierach warto&ciowych emitowanych przez Skarb Pa'stwa oraz w jednostkach uczestnictwa funduszy rynku pieni%$nego, o których mowa w art. 178 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. Nr 146, poz. 1546, z pó!n. zm.5)), chyba $e Rada Ministrów, na wniosek Prezesa Zak"adu, zezwoli na ulokowanie &rodków w inny sposób. 2. W zakresie lokowania &rodków FEP stosuje si% odpowiednio zasady lokowania &rodków Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych, o których mowa w art. 56 ustawy o systemie ubezpiecze' spo"ecznych.

Rozdzia" 5 Zasady i tryb op"acania sk"adek na Fundusz Emerytur Pomostowych oraz zasady finansowania emerytur pomostowych Art. 30. 1. Sk"adki na FEP op"aca si% za pracownika, który spe"nia "#cznie nast%puj#ce warunki: 1) urodzi" si% po dniu 31 grudnia 1948 r.; 2) przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywa" prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS; 3) wykonuje prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 3. 2. Obowi#zek op"acania sk"adek na FEP za pracownika, o którym mowa w ust. 1, powstaje z dniem rozpocz%cia wykonywania przez niego pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a ustaje z dniem zaprzestania wykonywania tych prac.

17

3. Sk"adki na FEP od uposa$enia zwolnionych ze s"u$by $o"nierzy zawodowych albo funkcjonariuszy, o których mowa w art. 12, wyp"aconego po dniu 31 grudnia 2009 r. do dnia zwolnienia ze s"u$by, op"aca si% na zasadach i w trybie okre&lonym w odr%bnych przepisach dla sk"adek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przekazywanych za $o"nierzy albo funkcjonariuszy zwolnionych ze s"u$by. Art. 31. 1. Stopa sk"adki na FEP wynosi 1,5 % podstawy wymiaru. 2. Podstaw% wymiaru sk"adki na FEP stanowi podstawa wymiaru sk"adek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, okre&lona w art. 18 ust. 1 – 2 i ust. 8 oraz w art. 21 ustawy o systemie ubezpiecze' spo"ecznych. 3. Przy ustalaniu podstawy wymiaru sk"adki na FEP stosuje si% ograniczenie, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpiecze' spo"ecznych. 4. Sk"adka na FEP jest finansowana w ca"o&ci przez p"atnika sk"adek. Art. 32. 1. Sk"adk% na FEP oblicza, rozlicza i op"aca co miesi#c p"atnik sk"adek. 2. Sk"adk% na FEP p"atnik sk"adek rozlicza w deklaracji rozliczeniowej, o której mowa w art. 46 ust. 2 ustawy o systemie ubezpiecze' spo"ecznych. 3. Sk"adk% na FEP p"atnik sk"adek op"aca w terminie okre&lonym w art. 47 ustawy o systemie ubezpiecze' spo"ecznych dla op"acania sk"adek na ubezpieczenia spo"eczne. Art. 33. 1. P"atnik sk"adek przekazuje informacj% o pracowniku, za którego by" obowi#zany op"aca( sk"adk% na FEP, zawieraj#c# nast%puj#ce dane: 1) nazwisko i imi%,

18

2) dat% urodzenia, 3) numery PESEL i NIP, a w razie gdy pracownikowi nie nadano tych numerów lub jednego z nich – seri% i numer dowodu osobistego lub paszportu, 4) okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, 5) kod pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o którym mowa w przepisach art. 33 ustawy o systemie ubezpiecze' spo"ecznych –

zwan# dalej „zg"oszeniem danych o pracy w szczegól-

nych warunkach lub o szczególnym charakterze”. 2. Zg"oszenie danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze p"atnik sk"adek przekazuje do Zak"adu do dnia 31 marca danego roku kalendarzowego za poprzedni rok kalendarzowy. 3. W przypadku wyst#pienia pracownika z wnioskiem o przyznanie emerytury pomostowej, zg"oszenie danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w danym roku kalendarzowym, p"atnik sk"adek przekazuje do Zak"adu w terminie 7 dni od dnia zg"oszenia wniosku. 4. Je$eli z wnioskiem o przyznanie emerytury pomostowej pracownik wyst#pi przed przekazaniem zg"oszenia danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze za poprzedni rok kalendarzowy, w terminie, o którym mowa w ust. 3, p"atnik sk"adek przekazuje do Zak"adu tak$e zg"oszenie za poprzedni rok kalendarzowy. 5. W przypadku upad"o&ci lub likwidacji p"atnika sk"adek zg"oszenia danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w danym roku kalendarzowym p"atnik sk"adek przekazuje do Zak"adu nie pó!niej ni$ w dniu przekazania dokumentu wyrejestrowania p"atnika sk"adek.

19

6. W przypadku upad"o&ci lub likwidacji p"atnika sk"adek przed przekazaniem zg"osze' danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze za poprzedni rok kalendarzowy, w terminie, o którym mowa w ust. 3, p"atnik sk"adek przekazuje do Zak"adu tak$e zg"oszenia za poprzedni rok kalendarzowy. Art. 34. 1. P"atnik sk"adek jest obowi#zany przekaza( do Zak"adu koryguj#ce zg"oszenie danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w formie nowego zg"oszenia zawieraj#cego wszystkie prawid"owe dane, o których mowa w art. 33 ust. 1, zwane dalej „koryguj#cym zg"oszeniem”, je$eli zachodzi konieczno&( korekty danych podanych w zg"oszeniu w przypadku stwierdzenia nieprawid"owo&ci przez: 1) p"atnika sk"adek we w"asnym zakresie; 2) Zak"ad; 3) w"a&ciwy organ Pa'stwowej Inspekcji Pracy. 2. P"atnik sk"adek jest obowi#zany przekaza( koryguj#ce zg"oszenie w terminie 7 dni od dnia stwierdzenia nieprawid"owo&ci we w"asnym zakresie lub otrzymania zawiadomienia o stwierdzeniu nieprawid"owo&ci przez Zak"ad lub w"a&ciwy organ Pa'stwowej Inspekcji Pracy. 3. Je$eli konieczno&( korekty podanych w zg"oszeniu danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze jest wynikiem stwierdzenia nieprawid"owo&ci przez Zak"ad w drodze: 1) decyzji – koryguj#ce zg"oszenie powinno by( z"o$one nie pó!niej ni$ w terminie 7 dni od uprawomocnienia si% decyzji; 2) kontroli – koryguj#ce zg"oszenie powinno by( z"o$one nie pó!niej ni$ w terminie 30 dni od dnia otrzymania protoko"u kontroli.

20

4. Zg"oszenie danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze i koryguj#ce zg"oszenie przekazuje si% w takiej samej formie, jaka obowi#zuje p"atnika sk"adek w odniesieniu do dokumentów ubezpieczeniowych okre&lonych w art. 34 – 36, art. 41, art. 43, art. 44 i art. 46 – 48b ustawy o systemie ubezpiecze' spo"ecznych. 5. Zak"ad sporz#dza z urz%du zg"oszenie danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz koryguje b"%dy w nim stwierdzone, w razie braku mo$liwo&ci uzyskania zg"oszenia lub koryguj#cego zg"oszenia od p"atnika sk"adek, je$eli posiada dane umo$liwiaj#ce sporz#dzenie tego zg"oszenia. 6. Kopie zg"oszenia danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz koryguj#cego zg"oszenia p"atnik sk"adek zobowi#zany jest przechowywa( przez okres 5 lat od dnia ich przekazania do Zak"adu, w formie dokumentu pisemnego lub elektronicznego. Art. 35. 1. Od nieop"aconych w terminie sk"adek na FEP nale$ne s# od p"atnika sk"adek odsetki za zw"ok%, na zasadach i w wysoko&ci okre&lonych w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, z pó!n. zm.6)), je$eli ich wysoko&( przekracza 6,60 z". 2. W razie nieop"acenia sk"adek na FEP lub op"acenia ich w zani$onej wysoko&ci Zak"ad mo$e wymierzy( p"atnikowi sk"adek dodatkow# op"at% do wysoko&ci 100 % nieop"aconych sk"adek. 3. Od decyzji w sprawie wymierzenia dodatkowej op"aty przys"uguje odwo"anie do s#du, na zasadach okre&lonych w art. 83 ustawy o systemie ubezpiecze' spo"ecznych. 4. Sk"adki na FEP oraz odsetki za zw"ok%, koszty upomnienia i dodatkowa op"ata, nieop"acone w terminie: 1) podlegaj# &ci#gni%ciu, 2) ulegaj# przedawnieniu,

21

3) umarza si% w ca"o&ci lub w cz%&ci –

na zasadach okre&lonych w art. 24 – 28 i art. 31 ustawy

o systemie ubezpiecze' spo"ecznych. 5. Na wniosek d"u$nika Zak"ad mo$e odroczy( termin p"atno&ci nale$no&ci wymienionych w ust. 4 lub roz"o$y( je na raty, uwzgl%dniaj#c mo$liwo&ci p"atnicze d"u$nika, a tak$e stan finansów FEP, na zasadach okre&lonych w art. 29 ustawy o systemie ubezpiecze' spo"ecznych. 6. Nienale$nie op"acone sk"adki na FEP podlegaj# zwrotowi na zasadach okre&lonych w art. 24 ust. 6a – 6e, ust. 7 i ust. 8d ustawy o systemie ubezpiecze' spo"ecznych. 7. W sprawach nieuregulowanych w ustawie dotycz#cych sk"adek na FEP stosuje si% odpowiednio przepisy rozdzia"u 3 i 4 ustawy o systemie ubezpiecze' spo"ecznych.

Rozdzia" 6 Obowi#zki Zak"adu Ubezpiecze' Spo"ecznych oraz p"atników sk"adek w zakresie tworzenia i prowadzenia centralnego rejestru i wykazu stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz centralnego rejestru i ewidencji pracowników wykonuj#cych prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze Art. 36. 1. Zak"ad prowadzi: 1) centralny rejestr stanowisk pracy, na których s# wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze; 2) centralny rejestr pracowników wykonuj#cych prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakte-

22

rze, za których jest przewidziany obowi#zek op"acania sk"adek na FEP. 2. Centralny rejestr stanowisk pracy, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, zawiera: 1) dane p"atnika sk"adek; 2) liczb% stanowisk pracy, na których jest wykonywana praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. 3. Centralny rejestr pracowników, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, zawiera: 1)

dane p"atnika sk"adek;

2)

dane dotycz#ce pracownika, za którego jest przewidziany obowi#zek op"acania sk"adek na FEP: a) nazwisko i imi%, b) dat% urodzenia, c) numery PESEL i NIP, d) seri% i numer dowodu osobistego lub paszportu;

3) kod pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze; 4) okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. 4. P"atnik sk"adek jest obowi#zany prowadzi(: 1) wykaz stanowisk pracy, na których s# wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze; 2) ewidencj% pracowników wykonuj#cych prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za

23

których jest przewidziany obowi#zek op"acania sk"adek na FEP, zawieraj#c# dane, o których mowa w ust. 3 pkt 2. 5. W przypadku nieumieszczenia w ewidencji pracowników wykonuj#cych prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za których jest przewidziany obowi#zek op"acania sk"adek na FEP, pracownikowi przys"uguje skarga do Pa'stwowej Inspekcji Pracy. 6. Informacje dotycz#ce liczby stanowisk pracy w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze p"atnik sk"adek przekazuje do Zak"adu w deklaracji rozliczeniowej, o której mowa w art. 46 ustawy o systemie ubezpiecze' spo"ecznych w terminie przekazywania tej deklaracji. 7. Informacje dotycz#ce pracowników umieszczonych w ewidencji, o której mowa w ust. 4 pkt 2, p"atnik sk"adek przekazuje do Zak"adu w zg"oszeniu danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze za dany rok kalendarzowy w terminie do dnia 31 marca nast%pnego roku kalendarzowego. Art. 37. 1. Minister w"a&ciwy do spraw zabezpieczenia spo"ecznego przedstawia Trójstronnej Komisji do Spraw Spo"eczno-Gospodarczych w terminie do dnia 15 marca i do dnia 15 wrze&nia ka$dego roku, informacj%: 1) o liczbie stanowisk pracy, na których s# wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, na podstawie danych zawartych w centralnym rejestrze stanowisk pracy, na których s# wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze; 2) o liczbie pracowników wykonuj#cych prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za których jest przewidziany obowi#zek op"acania sk"adek na

24

FEP, na podstawie danych zawartych w centralnym rejestrze pracowników wykonuj#cych prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. 2. Informacje, o których mowa w ust. 1, b%d# przedstawiane za lata 2010 – 2014. Rozdzia" 7 Zmiany w przepisach obowi#zuj#cych Art. 38. W ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spo"ecznym rolników (Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291, Nr 67, poz. 411 i Nr 70, poz. 416) w art. 6 pkt 10c otrzymuje brzmienie: „10c)

ustalonym prawie do emerytury lub renty – rozumie si% ustalone prawo do emerytury lub renty z ubezpieczenia albo ustalone prawo do emerytury lub renty na podstawie przepisów emerytalnych lub innych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym, albo ustalone prawo do emerytury pomostowej na podstawie przepisów o emeryturach pomostowych, a tak$e ustalone prawo do zasi"ku przedemerytalnego lub &wiadczenia przedemerytalnego, przyznanego na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz &wiadczenia o charakterze rentowym z instytucji zagranicznej;”.

Art. 39. W ustawie z dnia 4 marca 1994 r. o zak"adowym funduszu &wiadcze' socjalnych (Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335, z pó!n. zm.7)) w art. 5 wprowadza si% nast%puj#ce zmiany: 1) ust. 3 otrzymuje brzmienie:

25

„3. Wysoko&( odpisu podstawowego na jednego pracownika wykonuj#cego prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze – w rozumieniu przepisów o emeryturach pomostowych, wynosi 50 % przeci%tnego wynagrodzenia miesi%cznego, o którym mowa w ust. 2.”; 2) ust. 6 otrzymuje brzmienie: „6. Minister w"a&ciwy do spraw pracy okre&li, w drodze rozporz#dzenia, sposób ustalania przeci%tnej liczby zatrudnionych, w celu naliczania odpisu na Fundusz, bior#c pod uwag% w szczególno&ci liczb% osób zatrudnionych w danym roku kalendarzowym.”. Art. 40. W ustawie z dnia 13 pa!dziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze' spo"ecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74, z pó!n. zm.3)) wprowadza si% nast%puj#ce zmiany: 1) art. 32 otrzymuje brzmienie: „Art. 32.

Do sk"adek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych *wiadcze' Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zw"ok% i dodatkowej op"aty, przepisów karnych, dokonywania zabezpiecze' na wszystkich nieruchomo&ciach, ruchomo&ciach i prawach zbywalnych d"u$nika, odpowiedzialno&ci osób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorze' stosuje si% odpowiednio przepisy dotycz#ce sk"adek na ubezpieczenia spo"eczne.”;

26

2) w art. 36 ust. 10 otrzymuje brzmienie: „10. Zg"oszenie do ubezpiecze' spo"ecznych zawiera w szczególno&ci nast%puj#ce dane dotycz#ce osoby zg"aszanej: dane, o których mowa w art. 35 ust. 1 pkt 1, nazwisko, imi% pierwsze i drugie, dat% urodzenia, nazwisko rodowe, obywatelstwo i p"e(, tytu" ubezpieczenia, stopie' niepe"nosprawno&ci, posiadanie ustalonego prawa do emerytury lub renty, adres zameldowania na sta"e miejsce pobytu, adres zamieszkania, je$eli jest inny ni$ adres zameldowania na sta"e miejsce pobytu, adres do korespondencji, je$eli jest inny ni$ adres zameldowania na sta"e miejsce pobytu i adres zamieszkania.”; 3) w art. 40 w ust. 2 w pkt 10 kropk% zast%puje si% &rednikiem i dodaje si% pkt 11 w brzmieniu: „11) o okresach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, przekazane w zg"oszeniu danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o którym mowa w ustawie z dnia ....... o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr ...., poz. ....).”; 4) w art. 45 po pkt 1 dodaje si% pkt 1a w brzmieniu: „1a) ewidencjonuje si% liczb% pracowników, za których jest op"acana sk"adka na Fundusz Emerytur Pomostowych;”; 5) w art. 46 w ust. 4 po pkt 6 dodaje si% pkt 6a – 6c w brzmieniu: „6a) sum% nale$nych sk"adek na Fundusz Emerytur Pomostowych;

27

6b) liczb% pracowników, za których jest op"acana sk"adka na Fundusz Emerytur Pomostowych; 6c) liczb% stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.”; 6) w art. 47: a) w ust. 4 dodaje si% pkt 5 w brzmieniu: „5) Fundusz Emerytur Pomostowych.”, b) ust. 14 otrzymuje brzmienie: „14. Przepisy niniejszego artyku"u stosuje si% odpowiednio do sk"adek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych *wiadcze' Pracowniczych, Fundusz Emerytur Pomostowych i ubezpieczenie zdrowotne.”; 7) w art. 49 w ust. 2 w pkt 5 kropk% zast%puje si% &rednikiem i dodaje si% pkt 6 w brzmieniu: „6) zg"oszenia danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o którym mowa w ustawie z dnia ..... o emeryturach pomostowych oraz kody pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.”; 8) w art. 76 w ust. 1 po pkt 1 dodaje si% pkt 1a w brzmieniu: „1a) odpisu z Funduszu Emerytur Pomostowych, o którym mowa w ustawie z dnia ....... o emeryturach pomostowych;”; 9) w art. 83 w ust. 1 po pkt 3 dodaje si% pkt 3a w brzmieniu:

28

„ 3a)

ustalania wymiaru sk"adek na Fundusz Emerytur Pomostowych i ich poboru, a tak$e umarzania nale$no&ci z tytu"u tych sk"adek;”.

Art. 41. W ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z pó!n. zm.2)) wprowadza si% nast%puj#ce zmiany: 1) w art. 32: a) ust. 2 otrzymuje brzmienie: „2. Dla celów ustalenia uprawnie', o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uwa$a si% pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwo&ci dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uci#$liwo&ci lub wymagaj#cych wysokiej sprawno&ci psychofizycznej ze wzgl%du na bezpiecze'stwo w"asne lub otoczenia.”, b) ust. 4 otrzymuje brzmienie: „4. Wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przys"uguje prawo do emerytury, ustala si% na podstawie przepisów dotychczasowych.”; 2) w art. 184: a) ust. 2 otrzymuje brzmienie: „2. Emerytura, o której mowa w ust. 1, przys"uguje pod warunkiem nieprzyst#pienia do otwartego funduszu emerytalnego albo z"o$enia wniosku o przekazanie

29

&rodków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za po&rednictwem Zak"adu, na dochody bud$etu pa'stwa oraz rozwi#zania stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego b%d#cego pracownikiem.”, b) dodaje si% ust. 3 w brzmieniu: „3. Przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury ubezpieczonego, który z"o$y" wniosek o przekazanie &rodków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody bud$etu pa'stwa, sk"adki na ubezpieczenie emerytalne, zaewidencjonowane na jego koncie w Zak"adzie, zwi%ksza si% przez pomno$enie wska!nikiem koryguj#cym 19,52/12,22, stanowi#cym stosunek pe"nej wysoko&ci sk"adki na ubezpieczenie emerytalne do wysoko&ci zaewidencjonowanej na koncie ubezpieczonego w Zak"adzie.”. Art. 42. W ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych oraz ustawy – Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 167, poz. 1397 oraz z 2007 r. Nr 191, poz. 1369) w art. 3 po ust. 2 dodaje si% ust. 3 w brzmieniu: „3. Je$eli osoba, o której mowa w ust. 1, przyst#pi"a do otwartego funduszu emerytalnego, warunkiem do uzyskania emerytury górniczej jest z"o$enie wniosku o przekazanie &rodków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za po&rednictwem Zak"adu Ubezpiecze' Spo"ecznych, na dochody bud$etu pa'stwa.”.

30

Art. 43. W ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Pa'stwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz. 589) wprowadza si% nast%puj#ce zmiany: 1) w art. 10 w ust. 1 po pkt 9 dodaje si% pkt 9a w brzmieniu: „9a)

kontrola ewidencji pracowników wykonuj#cych prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o której mowa w art. 36 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia ...... o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr ..., poz. ....),”;

2) po art. 11 dodaje si% art. 11a w brzmieniu: „Art. 11a. W"a&ciwe organy Pa'stwowej Inspekcji Pracy s# uprawnione do nakazania pracodawcy umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonuj#cych prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o której mowa w art. 36 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia ...... o emeryturach pomostowych, wykre&lenia go z ewidencji oraz do sporz#dzenia korekty dokonanego wpisu w tej ewidencji.”; 3) w art. 33 w ust. 1 pkt 1 otrzymuje brzmienie: „1) wydaje decyzje, o których mowa w art. 11 pkt 1 – 4, 6 i 7 oraz art. 11a;”. Rozdzia" 8 Przepisy przej&ciowe, dostosowawcze i ko'cowe Art. 44. Prawo do emerytury pomostowej przys"uguje równie$ osobie, która:

31

1) po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywa"a pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3; 2) spe"nia warunki okre&lone w art. 4 pkt 1 – 5 i 7 i art. 5 – 11; 3) w dniu wej&cia w $ycie ustawy mia"a wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3. Art. 45. 1. Pierwsze zg"oszenie danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o którym mowa w art. 33, p"atnik sk"adek przekazuje za 2010 r. 2. Przekazuj#c zg"oszenie, o którym mowa w ust. 1, p"atnik sk"adek sk"ada informacje wymienione w art. 33 ust. 1 dotycz#ce pracowników, którzy w 2009 r. wykonywali prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, tak$e wówczas, gdy w 2010 r. nie wykonywali ju$ tej pracy. 3. Do czasu przekazania zg"oszenia i informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, p"atnik sk"adek jest zobowi#zany do wystawiania za&wiadcze' o okresach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3, przypadaj#cych po dniu 31 grudnia 2008 r. Przepis art. 11 stosuje si% odpowiednio. Art. 46. P"atnik sk"adek jest zobowi#zany do wystawiania za&wiadcze' o okresach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3, za okresy przypadaj#ce przed dniem 1 stycznia 2009 r. Przepis art. 11 stosuje si% odpowiednio. Art. 47. Pierwsz# prognoz% wp"ywów i wydatków Funduszu Emerytur Pomostowych dla kolejnych 5 lat obrotowych, o której mowa w art. 28 ust. 2, Zarz#d Zak"adu sporz#dzi w 2012 r.

32

Art. 48. Do dnia 31 grudnia 2014 r. minister w"a&ciwy do spraw pracy przygotuje strategi% sektorow# na zasadach okre&lonych w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. Nr 227, poz. 1658 oraz z 2007 r. Nr 140, poz. 984), dotycz#c# wspierania zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób wykonuj#cych przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, którym nie przys"uguje prawo do emerytury pomostowej. Art. 49. 1. W 2009 r. wyp"aty emerytur pomostowych s# finansowane z Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych, o którym mowa w art. 51 ustawy o systemie ubezpiecze' spo"ecznych. 2. *rodki na finansowanie emerytur pomostowych, o którym mowa w ust. 1, pochodz# z dotacji z bud$etu pa'stwa. Art. 50. 1. Dotychczasowy akt wykonawczy wydany na podstawie art. 5 ust. 6 ustawy, o której mowa w art. 39, zachowuje moc do czasu wej&cia w $ycie przepisu wydanego na podstawie art. 5 ust. 6 ustawy, o której mowa w art. 39, w brzmieniu nadanym niniejsz# ustaw#, nie d"u$ej jednak ni$ 12 miesi%cy od dnia wej&cia w $ycie niniejszej ustawy. 2. Dotychczasowy akt wykonawczy wydany na podstawie art. 49 ust. 2 ustawy, o której mowa w art. 40, zachowuje moc do czasu wej&cia w $ycie aktu wykonawczego wydanego na podstawie art. 49 ust. 2 ustawy, o której mowa w art. 40, w brzmieniu nadanym niniejsz# ustaw#, nie d"u$ej jednak ni$ 12 miesi%cy od dnia wej&cia w $ycie niniejszej ustawy.

Art. 51. Ilekro( w przepisach odr%bnych jest mowa o emeryturze, nale$y przez to rozumie( równie$ emerytur% pomostow#.

33

Art. 52. Ustawa wchodzi w $ycie z dniem 1 stycznia 2009 r., z wyj#tkiem: 1) art. 24 – 37, art. 40 pkt 1 i 3 – 9 oraz art. 43, które wchodz# w $ycie z dniem 1 stycznia 2010 r.; 2) art. 39, art. 42 i art. 50 ust. 1, które wchodz# w $ycie po up"ywie 14 dni od dnia og"oszenia.

1)

Niniejsz# ustaw# zmienia si% ustawy: ustaw% z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spo"ecznym rolników, ustaw% z dnia 4 marca 1994 r. o zak"adowym funduszu &wiadcze' socjalnych, ustaw% z dnia 13 pa!dziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze' spo"ecznych, ustaw% z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych, ustaw% z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych oraz ustawy – Karta Nauczyciela oraz ustaw% z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Pa'stwowej Inspekcji Pracy.

2)

Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zosta"y og"oszone w Dz. U. z 2004 r. Nr 64, poz. 593, Nr 99, poz. 1001, Nr 120, poz. 1252, Nr 121, poz. 1264, Nr 144, poz. 1530, Nr 191, poz. 1954, Nr 210, poz. 2135 i Nr 236, poz. 2355, z 2005 r. Nr 167, poz. 1397 i Nr 169, poz. 1412 i 1421, z 2006 r. Nr 104, poz. 708 i 711 i Nr 208, poz. 1534, z 2007 r. Nr 17, poz. 95, Nr 82, poz. 558, Nr 191, poz. 1368 i 1369 i Nr 200, poz. 1445 oraz z 2008 r. Nr 67, poz. 411.

3)

Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zosta"y og"oszone w Dz. U. z 2007 r. Nr 17, poz. 95, Nr 21, poz. 125, Nr 112, poz. 769, Nr 115, poz. 791 – 793 i Nr 176, poz. 1243 oraz z 2008 r. Nr 63, poz. 394, Nr 67, poz. 411, Nr 141, poz. 888 i Nr 171, poz. 1056.

4)

Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zosta"y og"oszone w Dz. U. z 2006 r. Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 141, poz. 1008, Nr 170, poz. 1217 i Nr 249, poz. 1829, z 2007 r. Nr 50, poz. 331 i Nr 82, poz. 558 oraz z 2008 r. Nr 97, poz. 625.

5)

Zmiany wymienionej ustawy zosta"y og"oszone w Dz. U. z 2005 r. Nr 83, poz. 719, Nr 183, poz. 1537 i 1538 i Nr 184, poz. 1539, z 2006 r. Nr 157, poz. 1119 oraz z 2007 r. Nr 112, poz. 769.

6)

Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zosta"y og"oszone w Dz. U. z 2005 r. Nr 85, poz. 727, Nr 86, poz. 732 i Nr 143, poz. 1199, z 2006 r. Nr 66, poz. 470, Nr 104, poz. 708, Nr 143, poz. 1031, Nr 217, poz. 1590 i Nr 225, poz. 1635, z 2007 r. Nr 112, poz. 769 i Nr 120, poz. 818 oraz z 2008 r. Nr 118, poz. 745 i Nr 141, poz. 888.

7)

Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zosta"y og"oszone w Dz. U. z 1996 r. Nr 118, poz. 561, Nr 139, poz. 647 i Nr 147, poz. 686, z 1997 r. Nr 82, poz. 518 i Nr 121, poz. 770, z 1998 r. Nr 75, poz. 486 i Nr 113, poz. 717, z 2002 r. Nr 135, poz. 1146, z 2003 r. Nr 213, poz. 2081, z 2005 r. Nr 249, poz. 2104, z 2007 r. Nr 69, poz. 467 i Nr 89, poz. 589 oraz z 2008 r. Nr 86, poz. 522.

10/01si

Za"#czniki do ustawy z dnia Za"#cznik nr 1 Wykaz prac w szczególnych warunkach

Lp.

Rodzaj prac

1

Prace bezpo&rednio przy przeróbce mechanicznej w%gla oraz rud metali lub ich wzbogacaniu.

2

Prace udost%pniaj#ce lub eksploatacyjne zwi#zane z urabianiem minera"ów skalnych.

3

Prace pod ziemi# bezpo&rednio przy dr#$eniu tuneli w górotworze.

4

Prace bezpo&rednio przy zalewaniu form odlewniczych, transportowaniu naczy' odlewniczych z p"ynnym, rozgrzanym materia"em ($eliwo, staliwo, metale nie$elazne i ich stopy).

5

Prace bezpo&rednio przy r%cznej obróbce wyka'czaj#cej odlewy: usuwanie elementów uk"adu wlewowego, &cinanie, szlifowanie powierzchni odlewów oraz ich malowanie na gor#co.

6

Prace bezpo&rednio przy obs"udze wielkich pieców oraz pieców stalowniczych lub odlewniczych.

7

Prace murarskie bezpo&rednio w piecach hutniczych, odlewniczych, bateriach koksowniczych oraz w piecach do produkcji materia"ów ceramicznych.

8

Prace bezpo&rednio przy r%cznym zestawianiu surowców lub r%cznym formowaniu wyrobów szklanych w hutnictwie szk"a.

9

Prace bezpo&rednio przy kuciu r%cznym w ku!niach.

10

Prace bezpo&rednio przy obs"udze agregatów i urz#dze' do produkcji metali nie$elaznych.

11

Prace bezpo&rednio przy obs"udze ci#gów walcowniczych: przygotowanie, dozorowanie pracy walców lub samotoków, ingerencja przy wypadaniu i zaklinowaniu materia"ów.

2

Lp.

Rodzaj prac

12

Prace przy obs"udze d!wignic bezpo&rednio przy wytapianiu surówki, stopów $elaza lub metali nie$elaznych.

13

Prace bezpo&rednio przy produkcji koksu w bateriach koksowniczych.

14

Prace bezpo&rednio przy wypychaniu koksu z baterii koksowniczych, gaszeniu lub sortowaniu koksu.

15

Prace bezpo&rednio przy produkcji materia"ów formierskich lub izolacyjno-egzotermicznych u$ywanych w odlewnictwie i hutnictwie.

16

Prace bezpo&rednio przy r%cznym za"adunku komorowych wyrobami ogniotrwa"ymi.

17

Prace bezpo&rednio przy r%cznym za"adunku lub roz"adunku gor#cych wyrobów ceramicznych.

18

Prace bezpo&rednio przy formowaniu wyrobów ogniotrwa"ych wielkogabarytowych przy u$yciu r%cznych narz%dzi wibracyjnych.

19

Prace przy r%cznym formowaniu, odlewaniu, czyszczeniu lub szkliwieniu wyrobów ceramicznych.

20

Prace nurka lub kesoniarza, prace w komorach hiperbarycznych.

21

Prace fizyczne ci%$kie bezpo&rednio przy prze"adunku w "adowniach statku.

22

Prace rybaków morskich.

23

Prace na statkach $eglugi morskiej.

24

Prace na morskich platformach wiertniczych.

25

Prace w powietrzu wykonywane na statkach powietrznych przez personel pok"adowy.

26

Prace bezpo&rednio przy obs"udze urz#dze' wiertniczych i wydobywczych przy poszukiwaniu z"ó$ ropy naftowej lub gazu ziemnego.

27

Prace bezpo&rednio przy obróbce odwiertów w górnictwie otworowym: ropy naftowej lub gazu ziemnego.

28

Prace bezpo&rednio przy spawaniu "ukowym lub ci%ciu termicznym w pomieszczeniach o bardzo ma"ej kubaturze, z utrudnion# wentylacj# (podwójne dna statków, zbiorniki, rury itp.).

lub

wy"adunku

pieców

3

Lp.

Rodzaj prac

29

Prace bezpo&rednio przy malowaniu, nitowaniu lub montowaniu elementów wyposa$enia w pomieszczeniach o bardzo ma"ej kubaturze z utrudnion# wentylacj# (podwójne dna statków, zbiorniki, rury itp.).

30

Prace wewn#trz cystern, kot"ów, a tak$e zbiorników o bardzo ma"ej kubaturze po substancjach niebezpiecznych.

31

Prace przy r%cznym uk"adaniu na gor#co nawierzchni z mieszanek mineralno-bitumicznych.

32

Prace bezpo&rednio przy przetwórstwie materia"ów zawieraj#cych azbest lub prace rozbiórkowe zwi#zane z ich usuwaniem.

33

Prace garbarskie bezpo&rednio przy obróbce mokrych skór.

34

Prace bezpo&rednio przy zrywce lub r%cznej &cince drzew przeno&n# pilark# z pi"# "a'cuchow#.

35

Prace w pomieszczeniach o narzuconej technologi# temperaturze powietrza poni$ej 0 °C.

36

Prace fizyczne ci%$kie w podziemnych kana"ach &ciekowych.

37

Prace tancerzy zawodowych zwi#zane z bardzo ci%$kim wysi"kiem fizycznym.

10/02si

Za"#cznik nr 2 Wykaz prac o szczególnym charakterze Lp.

Rodzaj prac

1

Prace pilotów statków powietrznych (pilot, instruktor).

2

Prace kontrolerów ruchu lotniczego.

3

Prace mechaników lotniczych zwi#zane z bezpo&redni# obs"ug# potwierdzaj#c# bezpiecze'stwo statków powietrznych na p"ycie lotniska.

4

Prace nawigatorów na statkach morskich oraz pilotów morskich.

5

Prace maszynistów pojazdów trakcyjnych (maszynista pojazdów trakcyjnych, maszynista instruktor, maszynista zak"adowy, maszynista wieloczynno&ciowych i ci%$kich maszyn do kolejowych robót budowlanych i kolejowej sieci trakcyjnej, kierowca lokomotywy spalinowej o mocy do 300 KM, pomocnik maszynisty pojazdów trakcyjnych) i kierowników poci#gów.

6

Prace bezpo&rednio przy ustawianiu drogi przebiegu poci#gów i pojazdów metra (dy$urny ruchu, nastawniczy, manewrowy, ustawiacz, zwrotniczy, rewident taboru bezpo&rednio potwierdzaj#cy bezpiecze'stwo poci#gu, dyspozytor ruchu metra, dy$urny ruchu i stacji metra).

7

Prace funkcjonariuszy stra$y ochrony kolei.

8

Prace kierowców autobusów, trolejbusów oraz motorniczych tramwajów w transporcie publicznym.

9

Prace kierowców pojazdów uprzywilejowanych.

10

Prace kierowców pojazdów przewo$#cych towary niebezpieczne wymagaj#ce oznakowania pojazdu tablic# ostrzegawcz# barwy pomara'czowej, zgodnie z przepisami umowy europejskiej dotycz#cej mi%dzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporz#dzonej w Genewie dnia 30 wrze&nia 1957 r.1

11

Prace operatorów reaktorów j#drowych.

12

Prace operatorów $urawi wie$owych, do obs"ugi których s# wymagane uprawnienia kategorii I) lub równorz%dne oraz d!wignic portowych lub stoczniowych.

13

Prace przy bezpo&rednim sterowaniu procesami technologicznymi mog#cymi stwarza( zagro$enie wyst#pienia powa$nej awarii przemys"owej ze skutkami dla bezpiecze'stwa publicznego.

2

Lp.

Rodzaj prac

14

Prace przy bezpo&rednim sterowaniu procesami technicznymi mog#cymi spowodowa( awari% techniczn# z powa$nymi skutkami dla bezpiecze'stwa publicznego.

15

Prace bezpo&rednio przy produkcji materia"ów wybuchowych, &rodków strza"owych, wyrobów pirotechnicznych oraz ich konfekcjonowaniu.

16

Prace bezpo&rednio przy sterowaniu blokami energetycznymi wytwarzaj#cymi energi% elektryczn# lub ciepln#.

17

Prace elektromonterów bezpo&rednio przy usuwaniu awarii oraz eksploatacji napowietrznych sieci elektroenergetycznych w warunkach prac pod napi%ciem.

18

Prace cz"onków zespo"ów ratownictwa medycznego.

19

Prace cz"onków zawodowych ekip ratownictwa (chemicznego, górskiego, morskiego, górnictwa otworowego).

20

Prace pracowników jednostek ochrony przeciwpo$arowej, o których mowa w art. 15 pkt 1a – 5 i 8 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpo$arowej2, uczestnicz#cych bezpo&rednio w akcjach ratowniczych.

21

Prace nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w m"odzie$owych o&rodkach wychowawczych, m"odzie$owych o&rodkach socjoterapii, o&rodkach szkolno-wychowawczych, schroniskach dla nieletnich oraz zak"adach poprawczych, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 26 pa!dziernika 1982 r. o post%powaniu w sprawach nieletnich3.

22

Prace personelu sprawuj#cego opiek% nad mieszka'cami domów pomocy spo"ecznej dla przewlekle psychicznie chorych, niepe"nosprawnych intelektualnie dzieci i m"odzie$y lub doros"ych, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spo"ecznej4.

23

Prace personelu medycznego oddzia"ów psychiatrycznych i leczenia uzale$nie' w bezpo&rednim kontakcie z pacjentami, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego5.

24

Prace personelu medycznego w zespo"ach operacyjnych dyscyplin zabiegowych i anestezjologii w warunkach ostrego dy$uru.

1

Dz. U. z 2005 r. Nr 178, poz. 1481, z pó!n. zm. Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229, z pó!n. zm. 3 Dz. U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109, z pó!n. zm. 4 Dz. U. z 2008 r. Nr 115, poz. 728. 5 Dz. U. z 1994 r. Nr 111, poz. 535, z pó!n. zm. 2

10/03si

UZASADNIENIE

Uwarunkowania ogólne

W wyniku reformy systemu ubezpiecze' spo"ecznych, zgodnie z regulacjami zawartymi w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z pó!n. zm.) ulega stopniowej likwidacji mo$liwo&( wcze&niejszego przej&cia na emerytur%. W powszechnym systemie emerytalnym przyj%to za"o$enie, $e uprawnienia emerytalne wszystkich ubezpieczonych, którzy p"acili tak# sam# sk"adk%, b%d# takie same. Wszelkie dodatkowe uprawnienia b%d# finansowane z innych ni$ powszechna sk"adka na ubezpieczenie emerytalne !róde", a tak$e b%d# regulowane w trybie odr%bnym. Przedk"adany projekt ustawy respektuje t% zasad%. W perspektywie najbli$szych kilkudziesi%ciu lat zmiany demograficzne w Polsce doprowadz# do znacznego zmniejszenia liczby osób w wieku produkcyjnym. Wed"ug prognoz Eurostatu pocz#wszy od 2010 r. liczba ludno&ci w wieku 18 – 59/64 lat w Polsce zacznie si% obni$a(. Szacuje si%, $e w 2050 r. populacja tej grupy osób zmniejszy si% o 31 % czyli o 7,6 mln osób w porównaniu z 2007 r. Proces ten b%dzie wynika( przede wszystkim ze zmniejszenia si% liczebno&ci grupy osób w wieku 0 – 24 lat przy jednoczesnym wzro&cie liczby osób w wieku emerytalnym. Udzia" pierwszej z grup w populacji obni$y si% z 36 % w 2007 r. do zaledwie 25 % w 2050 r., natomiast osób starszych wzro&nie dwukrotnie z 15,7 % do 33,8 %. Jednocze&nie znacznym fluktuacjom b%dzie podlega( liczebno&( osób w wieku niemobilnym, co bezpo&rednio b%dzie wynika( z wchodzenia w ten wiek osób urodzonych w wy$u demograficznym z pocz#tku lat osiemdziesi#tych.

2

Struktura ludno&ci Polski w latach 1990 – 2050 w tys. osób 39 000

0-24

25-44

45-59/64

60/65+

34 000

29 000

24 000

19 000

14 000

9 000

19 90 19 93 19 96 19 99 20 02 20 05 20 08 20 11 20 14 20 17 20 20 20 23 20 26 20 29 20 32 20 35 20 38 20 41 20 44 20 47 20 50

4 000

Uwaga: dane dla lat 1990 – 2007 dane rzeczywiste, pozosta"e warto&ci prognoza Eurostatu. +ród"o: obliczenia w"asne Ministerstwa Pracy i Polityki Spo"ecznej na podstawie danych Eurostatu.

Powy$szy proces spowoduje istotne zmiany w strukturze ludno&ci. Odsetek osób w wieku produkcyjnym w populacji obni$y si% z 64 % w 2007 r. do 50,4 % w 2050 r., co prze"o$y si% na wzrost wspó"czynnika obci#$enia demograficznego pocz#wszy od 2012 r. W 2011 r. na 100 osób w wieku produkcyjnym b%dzie przypada( 56 osób w wieku nieprodukcyjnym (w tym 24 osoby w wieku poprodukcyjnym), a w 2050 r. wska!nik ten zwi%kszy si% do 98 osób (w tym 67 b%d# stanowi"y osoby w wieku poprodukcyjnym). Tym samym nale$y spodziewa( si%, $e post%puj#ce procesy starzenia si% ludno&ci b%d# silnie oddzia"ywa"y zarówno na rynek pracy, jak i system zabezpieczenia spo"ecznego oraz ogóln# sytuacj% w kraju. Wed"ug prognozy ludno&ci Eurostatu, liczba osób w tym wieku b%dzie zwi%ksza"a si% do 2010 r., kiedy osi#gnie poziom 6,9 mln osób. Zmiany te b%d# wynikiem wchodzenia w wiek oko"oemerytalny osób urodzonych w powojennym wy$u

3

demograficznym. Doda( nale$y, $e zaledwie w ci#gu kilku najbli$szych lat liczebno&( tej grupy osób wzro&nie do prawie 8 mln, co b%dzie spowodowane przede wszystkim wzrostem liczby osób w wieku 56 – 64 lat o 42 % w porównaniu z rokiem 2007. W konsekwencji analogiczne zmiany zachodz# w systemie ubezpieczenia spo"ecznego. Pogarsza si% relacja liczby osób op"acaj#cych sk"adki do liczby pobieraj#cych emerytury i renty, co wp"ywa na pog"%bianie si% deficytu Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych. Likwidacja mo$liwo&ci wcze&niejszego przej&cia na emerytur% W tej sytuacji niezb%dna jest konsekwentna realizacja za"o$e' reformy systemu ubezpiecze' spo"ecznych, co do stopniowej likwidacji mo$liwo&ci wcze&niejszego przej&cia na emerytur%. Likwidacja mo$liwo&ci wcze&niejszego przechodzenia na emerytur% przez niektóre grupy zawodowe uzasadniona jest tak$e faktem, $e wprowadzone w 1983 r. przepisy reguluj#ce te kwestie (rozporz#dzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – Dz. U. Nr 8, poz. 43, z pó!n. zm.) po up"ywie ponad dwudziestu pi%ciu lat, wobec szybkiego rozwoju technologii, w wielu przypadkach sta"y si% nieaktualne i anachroniczne. Rozwój cywilizacyjny i gospodarczy w wielu dziedzinach zmieni" w sposób zasadniczy warunki pracy, powoduj#c w konsekwencji, $e utworzone przed ponad dwudziestu pi%ciu laty wykazy prac w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w wielu przypadkach s# nieadekwatne do obecnych warunków i charakteru pracy. Zmiany w mo$liwo&ci wcze&niejszego zako'czenia aktywno&ci zawodowej s# wprowadzane stopniowo i s# uzale$nione od wieku ubezpieczonego oraz sta$u pracy. Obecnie osoby urodzone przed dniem 1 stycznia 1949 r. mog# przechodzi( na wcze&niejsze emerytury wed"ug zasad obowi#zuj#cych przed dniem 1 stycznia 1999 r. okre&lonych przepisami rozdzia"u 2 w dziale II ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

4

Ubezpieczeni urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., mog# skorzysta( z prawa do wcze&niejszej emerytury, je&li do ko'ca 2008 r. spe"ni# okre&lone warunki dotycz#ce wieku i sta$u pracy oraz nie podpisali umowy z otwartym funduszem emerytalnym (OFE) lub z"o$yli wniosek o przekazanie &rodków zgromadzonych w OFE na dochody bud$etu pa'stwa za po&rednictwem ZUS. Po tej dacie wcze&niejsze zako'czenie aktywno&ci zawodowej b%dzie mo$liwe jedynie zgodnie z zasadami okre&lonymi w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz w przypadku górników. Art. 184 ww. ustawy zapewnia osobom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r., zatrudnionym w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, mo$liwo&( wcze&niejszego przej&cia na emerytur%, je$eli w dniu wej&cia w $ycie ustawy, czyli w dniu 1 stycznia 1999 r., osoby te spe"nia"y wymagane warunki sta$owe. Natomiast górnicy – przepisami ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych oraz ustawy – Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 167, poz. 1397) – uzyskali prawo do górniczej emerytury generalnie po uko'czeniu 55 lat, a w szczególnych przypadkach – po uko'czeniu 50 lat lub bez wzgl%du na wiek, je$eli prac% górnicz# wykonywali pod ziemi# stale i w pe"nym wymiarze czasu pracy przez co najmniej 25 lat. Generalnie osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r., które nie skorzystaj# z przepisów przej&ciowych ustawy o emeryturach i rentach z FUS, b%d# mog"y przej&( na emerytur% w wieku 60 lat – kobiety albo 65 lat – m%$czy!ni. Emerytury pomostowe Osoby pracuj#ce w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze zamiast uprawnie' do wcze&niejszego przej&cia na emerytur% b%d# uprawnione do &wiadcze' wynikaj#cych z ustawy o emeryturach pomostowych. Ustawa ta stanowi realizacj% zapowiedzi zawartej w ustawie o emeryturach i rentach z FUS w momencie wprowadzania reformy systemu ubezpiecze' spo"ecznych w Polsce. Przepis art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z FUS stanowi, $e:

5

„1. Ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przys"uguje emerytura po osi#gni%ciu wieku emerytalnego, wynosz#cego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla m%$czyzn, z zastrze$eniem art. 46, 47, 50, 50a i 50e i 184. 2. Dla ubezpieczonych, urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, z wyj#tkiem ubezpieczonych maj#cych prawo do emerytury na warunkach okre&lonych w art. 32, 33, 39, 40, 46, 50, 50a i 50e, 184 oraz w art. 88 ustawy, o której mowa w art. 150, zostan# ustanowione emerytury pomostowe. 2a. Ubezpieczonym spe"niaj#cym warunki okre&lone w art. 50a lub 50e przys"uguje emerytura po osi#gni%ciu wieku i okresów pracy lub okresu pracy, okre&lonych w tych przepisach. 3. Zasady, warunki i tryb ustanawiania emerytur, o których mowa w ust. 2, okre&li odr%bna ustawa.”. Nale$y podkre&li(, $e nie wszystkie osoby korzystaj#ce w starym systemie emerytalnym

z

obni$onego

wieku

emerytalnego

b%d#

mog"y

skorzysta(

z projektowanych &wiadcze'. Przy konstruowaniu nowego systemu przyj%to za"o$enie, $e zmiana charakteru i rodzaju wykonywanej pracy ze wzgl%du na wiek pracownika jest czym& naturalnym. Pracownicy zatrudnieni w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, którzy nie mog# ju$ kontynuowa( ze wzgl%dów zdrowotnych pracy na dotychczasowych stanowiskach, powinni szuka( innej pracy i to o wiele wcze&niej, ni$ na pi%( lat przed osi#gni%ciem wieku emerytalnego. Najbardziej racjonalnym rozwi#zaniem by"oby stworzenie mechanizmów u"atwiaj#cych proces przekwalifikowania si% i poszukiwania innej pracy. By"oby to dzia"anie profilaktyczne zapobiegaj#ce powstawaniu sytuacji, w której wymagania, jakie stawia praca, przekraczaj# mo$liwo&ci pracownika albo sytuacji, gdy dzia"ania pracownika mog# komukolwiek lub czemukolwiek zagra$a(.

6

Rozwi#zania zawarte w projektowanej ustawie b%d# dotyczy"y osób obj%tych pracowniczym systemem ubezpiecze' spo"ecznych, b%d# mia"y charakter przej&ciowy i obejm# zamkni%t# liczb% okre&lonych podmiotów. Projektowane rozwi#zania maj# zasadniczo charakter wygasaj#cy i stanowi# form% wywi#zania si% pa'stwa ze zobowi#za' podj%tych wobec pewnych grup zawodowych. Równocze&nie od kilku lat s# kszta"towane rozwi#zania prawne (a kolejne przyniesie niniejsza ustawa) uwzgl%dniaj#ce wspó"czesne standardy mi%dzynarodowe. Zgodnie ze stanowiskiem Mi%dzynarodowej Organizacji Pracy niedopuszczalne jest bowiem stosowanie obni$enia wieku emerytalnego zamiast profilaktyki zmierzaj#cej do zapewnienia bezpiecznych warunków pracy. W raporcie Rady i Komisji Europejskiej „W kierunku zwi%kszenia partycypacji w rynku pracy i promocji aktywnego starzenia si%” (marzec, 2001 r.) zalecono, aby kraje cz"onkowskie Unii Europejskiej promowa"y polityk% maj#c# na celu: – zniesienie programów wcze&niejszego przechodzenia na emerytur%, – ustalania bardziej elastycznych godzin pracy, – zwi%kszenia dost%pu do szkolenia ustawicznego. Powy$sze uregulowania w sposób oczywisty powinny by( brane pod uwag% przy kreowaniu krajowej polityki dotycz#cej osób pracuj#cych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze oraz definiowaniu takich prac. Zaproponowane w projekcie definicje prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze zosta"y zaproponowane po szczegó"owej dyskusji z partnerami spo"ecznymi w trakcie prac po"#czonych zespo"ów problemowych Trójstronnej Komisji do Spraw Spo"eczno-Gospodarczych, które toczy"y si% w okresie od 2 czerwca do 24 wrze&nia 2008 r. W ramach prac po"#czonych zespo"ów Komisji Trójstronnej zaproponowano okre&lenie czynników ryzyka wyst%puj#cych w przypadku prac w szczególnych warunkach. Ostatecznie uzgodniono czynniki wymienione w art. 3 ust. 2 projektowanej ustawy. W konsekwencji oznacza to, w stosunku do pierwotnej propo-

7

zycji rz#dowej, rozszerzenie listy rodzajów prac o prace wykonywane w powietrzu, w warunkach podwy$szonego ci&nienia atmosferycznego, oraz o prace zwi#zane z bardzo du$ym obci#$eniem statycznym wynikaj#cym z konieczno&ci pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji cia"a. Nie osi#gni%to porozumienia w zakresie nast%puj#cych czynników: – wykonywanie pracy poza pomieszczeniami zamkni%tymi, – wykonywanie pracy w nara$eniu na ha"as powy$ej 90 dB, – praca zmianowa nocna. Prawo do emerytury pomostowej b%dzie przys"ugiwa"o ubezpieczonemu, który spe"nia "#cznie nast%puj#ce warunki: 1) urodzi" si% po dniu 31 grudnia 1948 r.; 2) przed dniem 1 stycznia 1999 r. by" zatrudniony na stanowiskach i przy pracach wymienionych w rozporz#dzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43, z pó!n. zm.); 3) po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywa" prac% w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienion# w – stanowi#cym za"#cznik do ustawy – wykazie rodzajów prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze; 4) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze wynosz#cy co najmniej 15 lat; 5) ma okres sk"adkowy i niesk"adkowy, ustalony na zasadach okre&lonych w art. 5 – 11 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych, wynosz#cy co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla m%$czyzn; 6) osi#gn#" wiek wynosz#cy co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla m%$czyzn; 7) nast#pi"o rozwi#zanie stosunku pracy.

8

Prawo do emerytury pomostowej w wieku ni$szym (co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla m%$czyzn) b%dzie przys"ugiwa"o ubezpieczonemu, który: 1)

by" pilotem statków powietrznych lub wykonywa" prace w charakterze personelu pok"adowego w powietrzu na statkach powietrznych (m. in. jako steward lub stewardessa);

2) by" zatrudniony w morskich portach oraz przedsi%biorstwach pomocniczych dzia"aj#cych na rzecz tych portów jako: doker bezpo&rednio przy prze"adunkach w "adowniach statku, operator $urawi wie$owych, do których obs"ugi wymagane s# uprawnienia kategorii I) lub równorz%dne, albo operator d!wignic portowych lub stoczniowych; 3) wykonywa" w hutnictwie prace w szczególnych warunkach; 4) wykonywa" prace nurka, kesoniarza, prace w komorach hiperbarycznych, prace rybaka morskiego lub prace bezpo&rednio przy przetwórstwie materia"ów zawieraj#cych azbest i robotach rozbiórkowych zwi#zanych z ich usuwaniem; wówczas wymagany okres wykonywania tych prac b%dzie wynosi" 10 lat; 5) wykonywa" prace maszynistów pojazdów trakcyjnych jako: – maszynista pojazdów trakcyjnych, – maszynista instruktor, maszynista zak"adowy, maszynista wieloczynno&ciowych i ci%$kich maszyn do kolejowych robót budowlanych i kolejowej sieci trakcyjnej, – pomocnik maszynisty pojazdów trakcyjnych lub 6) by" cz"onkiem zawodowych ekip ratownictwa górskiego; wymagany okres wykonywania takiej pracy – 10 lat. Wykaz rodzajów prac w szczególnych warunkach oraz prac o szczególnym charakterze zosta" opracowany na podstawie raportu Komisji Ekspertów Medycyny Pracy powo"anej w 1998 r. W sk"ad Komisji weszli przedstawiciele Centralnego Instytutu Ochrony Pracy, Instytutu Medycyny Pracy w ,odzi, Instytutu Medycy-

9

ny Morskiej i Tropikalnej, Instytutu Medycyny Pracy i Zdrowia *rodowiskowego w Sosnowcu. Ponadto cz"onkowie Komisji wspó"pracowali z wieloma ekspertami z dziedziny medycyny pracy. W swoich pracach Komisja kierowa"a si% wy"#cznie kryteriami medycznymi oraz kryteriami wchodz#cymi w zakres ochrony pracy. W stosunku do pierwotnej wersji, w wyniku prowadzonych w okresie czerwiec – wrzesie' 2008 r. prac po"#czonych zespo"ów Komisji Trójstronnej, wykazy prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze rozszerzone zosta"y o nast%puj#ce pozycje: 1) prace w szczególnych warunkach: – prace pod ziemi# bezpo&rednio przy dr#$eniu tuneli w górotworze, – prace w powietrzu wykonywane na statkach powietrznych przez personel pok"adowy (w tym prace stewardów i stewardess), – prace tancerzy zawodowych zwi#zane z bardzo ci%$kim wysi"kiem fizycznym, 2) prace o szczególnym charakterze: – prace kierowników poci#gów, – prace bezpo&rednio przy ustawianiu drogi pojazdów metra, – prace funkcjonariuszy stra$y ochrony kolei (funkcjonariusze SOK), – prace przy bezpo&rednim sterowaniu procesami technicznymi mog#cymi spowodowa( awari% techniczn# z powa$nymi skutkami dla bezpiecze'stwa publicznego, okre&lone w odniesieniu do osób, &rodowiska oraz mienia w przepisach rozporz#dzenia Ministra *rodowiska z dnia 30 grudnia 2002 r. w sprawie powa$nych awarii obj%tych obowi#zkiem zg"oszenia do G"ównego Inspektora Ochrony *rodowiska (Dz. U. z 2003 r. Nr 5, poz. 58), – prace elektromonterów bezpo&rednio przy eksploatacji napowietrznych sieci elektroenergetycznych w warunkach prac pod napi%ciem,

10

– prace personelu sprawuj#cego opiek% nad mieszka'cami domów pomocy spo"ecznej dla przewlekle psychicznie chorych, niepe"nosprawnych intelektualnie dzieci i m"odzie$y lub doros"ych, – prace personelu medycznego oddzia"ów psychiatrycznych i leczenia uzale$nie' w bezpo&rednim kontakcie z pacjentami, – prace personelu medycznego w zespo"ach operacyjnych dyscyplin zabiegowych i anestezjologii, – prace nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w m"odzie$owych o&rodkach wychowawczych, m"odzie$owych o&rodkach socjoterapii, o&rodkach szkolno-wychowawczych, schroniskach dla nieletnich oraz zak"adach poprawczych. Sprecyzowano tak$e, $e praca maszynistów pojazdów trakcyjnych jest wykonywana na nast%puj#cych stanowiskach pracy: maszynista pojazdów trakcyjnych, maszynista instruktor, maszynista zak"adowy, maszynista wieloczynno&ciowych i ci%$kich maszyn do kolejowych robót budowlanych i kolejowej sieci trakcyjnej, kierowca lokomotywy spalinowej o mocy do 300 KM, pomocnik maszynisty pojazdów trakcyjnych. Jak z powy$szego wynika, w kr%gu podmiotowym ustawy spo&ród nauczycieli znale!li si% tylko nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w wybranych placówkach wychowawczych. Centralny Instytut Ochrony Pracy przeprowadzi" badania po&wi%cone problemowi psychologicznego wsparcia dla pracowników dotkni%tych negatywnymi skutkami stresu w pracy. W ramach tych bada' analiz# obj%to tak$e grup% nauczycieli. Z przeprowadzonych bada' CIOP wynika, $e obci#$enie psychofizyczne w zawodzie nauczyciela jest bardzo wysokie. Skutkiem znacznego obci#$enia psychofizycznego jest mi%dzy innymi zjawisko zawodowego wypalenia w&ród nauczycieli z jego osiowymi objawami w postaci wyczerpania emocjonalnego, poczucia braku lub obni$onej skuteczno&ci zawodowej oraz depersonalizacji (przedmiotowy stosunek do uczniów).

11

Tym niemniej z przeprowadzonych bada' wynika, $e brak jest merytorycznych podstaw do generalnego kwalifikowania zawodu nauczyciela jako uprawniaj#cego do wcze&niejszej emerytury. Równie$ w swoim sprawozdaniu z marca 2006 r. Zespó" Ekspertów Medycyny Pracy do Spraw Zweryfikowania Wykazu Rodzajów Prac w Szczególnych Warunkach i Wykazu Prac o Szczególnym Charakterze stwierdzi", $e w odniesieniu do nauczycieli „trudno znale!( obiektywny i wiarygodny wska!nik obni$enia zdolno&ci do wykonywania pracy”. W tym wypadku – zdaniem ekspertów – najwa$niejsze jest osobiste odczucie niemo$no&ci sprostania wysokim wymaganiom zwi#zanym z wykonywana prac#. Kwalifikacje osób przygotowanych do tego zawodu powinny jak najd"u$ej s"u$y( edukacji, je$eli nie bezpo&rednio w nauczaniu, to w pracy wychowawczej adresowanej do dzieci i m"odzie$y wymagaj#cej wsparcia zarówno w zaj%ciach lekcyjnych, jak i pozalekcyjnych. Nauczyciele, nieobj%ci projektowanymi rozwi#zaniami, nie musz# do 60 czy 65 roku $ycia uczy( w szkole. Zdaniem Rz#du potencja" i wiedza do&wiadczonych nauczycieli powinny by( tak$e wykorzystane do kszta"cenia doros"ych. Maj#c na uwadze powy$sze wzgl%dy, nauczyciele – z wyj#tkiem zatrudnionych w najtrudniejszych warunkach – nie zostali obj%ci projektowanymi rozwi#zaniami ustawy o emeryturach pomostowych. Analizuj#c prace bezpo&rednio przy ustawianiu drogi przebiegu poci#gów i pojazdów metra, ustalono, $e prace te wykonuj#: – dy$urny ruchu, – nastawniczy, – manewrowy, – ustawiacz, – zwrotniczy, – rewident taboru, – dyspozytor ruchu metra,

12

– dy$urny ruchu i stacji metra. Nale$y podkre&li(, $e w projektowanej ustawie zosta"y okre&lone rodzaje prac, a nie stanowiska pracy, poniewa$ pracownicy wykonuj#cy taki sam zawód w ró$nych zak"adach pracy mog# wykonywa( prace o ró$nej intensywno&ci i w ró$nych warunkach &rodowiska. Z tego powodu dotychczasowa metodologia okre&lania zawodu lub stanowiska pracy nie powinna stanowi( podstawy zaliczenia do prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Nowe wykazy rodzajów prac zast#pi"y opracowane ponad 25 lat temu wykazy stanowisk pracy, które w zwi#zku z post%pem technologicznym i zmianami w gospodarce sta"y si% nieaktualne. Wysoko&( emerytury pomostowej Emerytur% pomostow# b%dzie si% przyznawa( na wniosek ubezpieczonego zgodnie z procedurami obowi#zuj#cymi w przypadku powszechnej emerytury. Emerytura pomostowa b%dzie wyp"acana w okresie do osi#gni%cia wieku emerytalnego. Emerytura pomostowa b%dzie obliczana przez podzielenie podstawy obliczenia emerytury z FUS, ustalonej w sposób okre&lony w art. 25 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przez &rednie dalsze oczekiwane trwanie $ycia dla osoby w wieku 60 lat. W przypadku uczestników OFE, podstawa obliczenia u$yta do ustalenia potencjalnej emerytury powi%kszona b%dzie o hipotetyczn# kwot% wynikaj#c# z za"o$enia, $e ca"a sk"adka by"a przekazywana do ZUS i waloryzowana w sposób przewidziany dla &rodków zgromadzonych na koncie emerytalnym w FUS. Powi%kszenie to nast#pi przez pomno$enie kwoty sk"adek emerytalnych zaewidencjonowanych na koncie pracownika wska!nikiem koryguj#cym 19,52/12,22. Wska!nik ten ilustruje stosunek pe"nej sk"adki emerytalnej, która wynosi 19,52 % do sk"adki pomniejszonej (12,22 %), wyst%puj#cej w przypadku osób, które przyst#pi"y do OFE. W przypadku tych osób pe"na sk"adka 19,52 % jest,

13

jak wiadomo, w cz%&ci (12,22 %) odprowadzana do ZUS, a w cz%&ci (7,3 %) – do OFE. Emerytura pomostowa nie b%dzie mog"a by( ni$sza, ni$ najni$sza emerytura okre&lona w ustawie o emeryturach i rentach z FUS. *rednie dalsze oczekiwane trwanie $ycia b%dzie ustalane na podstawie tablic trwania $ycia og"oszonych przez Prezesa G"ównego Urz%du Statystycznego w „Monitorze Polskim”, obowi#zuj#cych w momencie zg"oszenia wniosku o emerytur% pomostow#. Wiek ubezpieczonego w dniu przej&cia na emerytur% wyra$any b%dzie w uko'czonych latach i miesi#cach. *rednie dalsze trwanie $ycia ustalane b%dzie wed"ug ogólnych zasad przewidzianych dla emerytur i rent z FUS, tj. wspólnie dla m%$czyzn i dla kobiet. Przyj%cie tego za"o$enia spowoduje wyeliminowanie ró$nic w potencjalnej wysoko&ci &wiadczenia kobiety i m%$czyzny o tym samym sta$u pracy i tej samej podstawie wymiaru sk"adki. Emerytura pomostowa jest &wiadczeniem terminowym, wyp"acanym przez 5 lub 10 lat, niezale$nie od p"ci, a nie do$ywotnim, jak w przypadku emerytury z powszechnego systemu. W momencie osi#gni%cia powszechnego wieku emerytalnego prawo do emerytury pomostowej ustaje, a w jej miejsce zainteresowany uzyska emerytur% ustalon# zgodnie z zasadami okre&lonymi w ustawie o emeryturach i rentach z FUS. Podobnie obliczanie opisywanej powy$ej, hipotetycznej kwoty dla uczestników II filaru wynika z za"o$enia, $e cz"onkostwo w OFE nie powinno mie( wp"ywu na wysoko&( emerytury pomostowej. W przypadku &mierci pobieraj#cego emerytur% pomostow# rodzinie zmar"ego przys"ugiwa( b%dzie renta rodzinna na zasadach przewidzianych w razie &mierci pracownika. Emerytury pomostowe b%d# waloryzowane wed"ug ogólnych zasad przewidzianych dla emerytur i rent z FUS. Równie$ w przypadku zbiegu prawa do emerytury pomostowej i innych emerytur lub rent, stosowane b%d# przepisy powszechne.

14

Oznacza to, $e w razie zbiegu u jednej osoby prawa do tej emerytury z prawem do emerytury lub renty z FUS, wyp"acane b%dzie jedno z tych &wiadcze' – wy$sze lub wybrane przez zainteresowanego. Prawo do emerytury pomostowej b%dzie ulega"o ca"kowitemu zawieszeniu, bez wzgl%du na wysoko&( uzyskiwanego przychodu, w razie podj%cia przez uprawnionego pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Natomiast w przypadku podj%cia innego rodzaju pracy prawo do emerytury pomostowej b%dzie zawieszane lub zmniejszane na zasadach okre&lonych w przepisach ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Proponowane zasady "#czenia pracy zawodowej z pobieraniem emerytury pomostowej s# zgodne z przepisami art. 65 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jak równie$ z art. 10 Kodeksu pracy, które daj# ka$demu obywatelowi prawo do wyboru miejsca i charakteru zatrudnienia. Stosowanie jakichkolwiek ogranicze' w dost%pie emerytów do pracy by"oby sprzeczne z zasadami wspó"$ycia spo"ecznego i kolidowa"oby z prawem tych osób do podejmowania lub kontynuowania pracy zawodowej. Przepisy mog# jednak regulowa( kwestie zasad zmniejszania i zawieszania wyp"aty &wiadcze' pobieranych przez emerytów uzyskuj#cych dodatkowe przychody. Takie rozwi#zania zawiera ustawa o emeryturach i rentach z FUS i analogiczne propozycje przepisów zawiera projektowana ustawa o emeryturach pomostowych. Fundusz Emerytur Pomostowych Emerytury pomostowe finansowane b%d# z Funduszu Emerytur Pomostowych (FEP). FEP b%dzie pa'stwowym funduszem celowym, którego dysponentem b%dzie Zak"ad Ubezpiecze' Spo"ecznych. Fundusz b%dzie uzyskiwa" dochody ze sk"adek op"acanych przez pracodawców oraz z uzupe"niaj#cej dotacji z bud$etu pa'stwa, tak$e z odsetek z lokat aktywów FEP w pierwszych latach jego funkcjonowania. Sk"adki b%d# op"acane przez pracodawców za pracownika zg"oszonego do rejestru ubezpieczonych, który:

15

– urodzi" si% po dniu 31 grudnia 1948 r., – przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywa" prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS, – wykonuje prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 3 projektowanej ustawy. Ze wzgl%du na to, $e cz%&( uprawnie' do emerytur pomostowych wynika z okresu pracy sprzed 1999 r., trudno jest precyzyjnie okre&li( wysoko&( sk"adki, aby odpowiada"a ona wysoko&ci nabywanych praw. Dlatego te$ przyj%to, $e sk"adka na emerytury pomostowe b%dzie wynosi"a 1,5 %. Podstaw% wymiaru sk"adek b%d# stanowi"y sk"adniki wchodz#ce do podstawy wymiaru sk"adek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Emerytury pomostowe s# &wiadczeniem niezale$nym od &wiadcze' wyp"acanych w ramach powszechnego ubezpieczenia spo"ecznego. Ponadto, wed"ug prognoz, wydatki FEP w wi%kszej cz%&ci finansowane b%d# z bud$etu pa'stwa. W takiej sytuacji projekt ustawy zak"ada, $e Fundusz ten b%dzie odr%bnym od Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych. Natomiast zarz#dzanie nim przez Zak"ad Ubezpiecze' Spo"ecznych pozwoli na ograniczenie kosztów administracyjnych. Zak"ada si%, $e sk"adki b%d# op"acane przez pracodawców od dnia 1 stycznia 2010 r. Wprowadzenie obowi#zku odprowadzania sk"adek o rok wcze&niej nie jest mo$liwe ze wzgl%dów techniczno-organizacyjnych. Do nowego systemu sk"adek musi by( dostosowany obecny system poboru i ewidencjonowania sk"adek na ubezpieczenie spo"eczne, a to wymaga odpowiedniego vacatio legis. Pozosta"e regulacje Zakres ubezpieczonych uprawnionych do emerytur pomostowych zostanie okre&lony w bazie danych podmiotów prowadzonych przez ZUS. W celu za"o$enia bazy danych pracodawcy zobowi#zani b%d# do dostarczenia informacji dotycz#cych m.in.:

16

–

okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w rozumieniu dotychczasowych przepisów (przepisów rozporz#dzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.),

– ca"kowitych okresów sk"adkowych i niesk"adkowych. Zak"ad Ubezpiecze' Spo"ecznych b%dzie prowadzi": – centralny rejestr stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, – centralny rejestr pracowników wykonuj#cych prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. W projektowanej ustawie proponuje si% tak$e dokonanie niezb%dnych zmian w innych ustawach. I tak w art. 39 ustawy proponuje si% dokona( odpowiedniej nowelizacji ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zak"adowym funduszu &wiadcze' socjalnych (Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335, z pó!n. zm.). Przepisy art. 5 ust. 3 i 6 tej ustawy przewiduj# podwy$szony w stosunku do podstawowego, 50 % odpis na fundusz &wiadcze' socjalnych na pracowników zatrudnionych w szczególnie uci#$liwych warunkach, przy czym ustawa nie definiuje tych warunków. Natomiast kr#g tych osób, na potrzeby ustawy o funduszu, jest wskazany w § 4, rozporz#dzenia wykonawczego Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 marca 1994 r. w sprawie sposobu ustalania przeci%tnej liczby zatrudnionych w celu naliczania odpisu na zak"adowy fundusz &wiadcze' socjalnych (Dz. U. Nr 43, poz. 168, z pó!n. zm.). W my&l tych przepisów, za pracowników zatrudnionych w szczególnie uci#$liwych warunkach, w rozumieniu przepisów art. 5 ustawy o zak"adowym funduszu &wiadcze' socjalnych, uwa$a si% pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy okre&lonych na podstawie rozporz#dzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43, z pó!n. zm.), wykonuj#cych prace wymienione w za"#czniku do tego rozporz#dzenia w wykazie A i B.

17

Bior#c pod uwag% powy$sze regulacje i przewidywane zmiany wykazów prac w szczególnych warunkach i prac o szczególnym charakterze nale$y uzna( za uzasadnione wprowadzenie odpowiednich zmian do przepisów o zak"adowym funduszu &wiadcze' socjalnych. Bezpo&rednim skutkiem wprowadzenia proponowanych zmian by"oby zmniejszenie – w stosunku do stanu aktualnego – liczby osób z podwy$szonym odpisem na zak"adowy fundusz &wiadcze' socjalnych. Obecnie trudno oszacowa( skutki finansowe wej&cia w $ycie proponowanych zmian w ustawie o zak"adowym funduszu &wiadcze' socjalnych ze wzgl%du na brak danych dotycz#cych liczby pracowników, na których dokonuje si% podwy$szonego odpisu na fundusz z tytu"u pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Pami%ta( bowiem nale$y, $e pracodawcy prowadz#cy samodzieln# gospodark% finansow#, u których w wi%kszo&ci jest wykonywana praca w tych warunkach, maj# mo$liwo&( – w drodze uk"adu zbiorowego pracy lub regulaminu wynagradzania – dowolnego kszta"towania odpisu na fundusz, a$ do rezygnacji z jego tworzenia w"#cznie. Natomiast, ograniczenie wydatków z tytu"u odpisu na ten fundusz nast#pi"oby u pracodawców tzw. sfery bud$etowej (prowadz#cych dzia"alno&( w formie jednostki bud$etowej, zak"adu bud$etowego i gospodarstwa pomocniczego jednostki bud$etowej), je$eli zatrudniaj# pracowników w szczególnych warunkach. W art. 41 pkt 1 ustawy proponuje si% dokona( nowelizacji art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, stanowi#cej potwierdzenie realizacji wyroku Trybuna"u Konstytucyjnego z dnia 14 czerwca 2004 r. Trybuna"owi Konstytucyjnemu zosta"o zadane przez S#d Okr%gowy w ,odzi pytanie prawne, czy przepis art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zawieraj#cy ograniczenia prawa do wcze&niejszej emerytury dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach z uwagi na status pracodawcy, jest zgodny z wyra$on# w art. 2 Konstytucji zasad# sprawiedliwo&ci spo"ecznej oraz wyra$on# w art. 32 Konstytucji zasad# równo&ci wobec prawa i zakazu dyskryminacji. Analogiczne pytanie zada" te$ S#d Okr%gowy w Koszalinie oraz Komisja Krajowa Niezale$nego Sa-

18

morz#dnego Zwi#zku Zawodowego „Solidarno&(”. Odpowiadaj#c na to pytanie Trybuna" wyda" orzeczenie, zgodnie z którym: art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, Nr 64, poz. 593 i Nr 99, poz. 1001), w cz%&ci obejmuj#cej zwrot: „w podmiotach, w których obowi#zuj# wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych”, jest niezgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji RP. Ponadto – w art. 41 pkt 2 i art. 42 ustawy – proponuje si% ujednolici( zasad%, zgodnie z któr# wcze&niejsza emerytura przys"uguje pod warunkiem nieprzyst#pienia do otwartego funduszu emerytalnego albo z"o$enia wniosku o przekazanie &rodków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za po&rednictwem Zak"adu, na dochody bud$etu pa'stwa. Dlatego te$ zasad% t%, sformu"owan# w art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i stosowan# do emerytur przyznawanych na podstawie tego artyku"u, proponuje si% zamie&ci( tak$e w przepisach: –

art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 39 pkt 2 projektowanej ustawy) oraz

–

art. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych oraz ustawy – Karta Nauczyciela (art. 40 projektowanej ustawy).

Wprowadzenie nowego &wiadczenia, jakim b%dzie emerytura pomostowa, wymaga tak$e (w art. 38 ustawy) odpowiedniego dostosowania przepisów ustawy o ubezpieczeniu spo"ecznym rolników oraz – w art. 40 – ustawy o systemie ubezpiecze' spo"ecznych. Na"o$enie na Pa'stwow# Inspekcj% Pracy obowi#zku kontroli ewidencji pracowników wykonuj#cych prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymaga – w art. 43 ustawy – odpowiedniej nowelizacji ustawy o Pa'stwowej Inspekcji Pracy.

19

OCENA SKUTKÓW REGULACJI

1. Podmioty Oszacowanie kosztów wprowadzenia proponowanych rozwi#za' przeprowadzone zosta"o dla populacji osób zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze wed"ug liczebno&ci z badania, przeprowadzonego w 2002 r. przez Centralny Instytut Ochrony Pracy, na podstawie danych o osobach zg"oszonych do ZUS, jako pracuj#cych przed 1.01.1999 r. w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, z uwzgl%dnieniem osób spe"niaj#cych zawarte w projektowanej ustawie warunki okre&lone w definicjach prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. W porównaniu z obliczeniami kosztów poprzednio proponowanych rozwi#za' wi%kszy jest kr#g osób potencjalnie uprawnionych do emerytury pomostowej. Dodane zosta"y dodatkowe rodzaje prac uzgodnione w ramach prac po"#czonych zespo"ów Komisji Trójstronnej, jak równie$ m"odsze roczniki urodzone po 1968 r. Oszacowania kosztów wprowadzenia proponowanych rozwi#za' przeprowadzone zosta"y dla lat 2009 – 2020 i dla populacji osób zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze wg liczebno&ci otrzymanej z ZUS w sierpniu 2008 r. Baza danych zosta"a przetworzona i udost%pniona przez Ministerstwo Pracy i Polityki Spo"ecznej. Brano pod uwag% osoby, które nie b%d# mog"y przej&( na wcze&niejsz# emerytur% do ko'ca 2008 roku. Pomini%to górników, którzy – wed"ug rozwi#za' wprowadzonych w 2005 r. – maj# prawo do emerytury wed"ug zasad sprzed reformy emerytalnej. Podsumowuj#c, koszty policzone s# dla populacji oko"o 244 tys. osób, które: – urodzi"y si% po 1949 r. i przed 1985 r.,

20

– przed 1999 r. by"y zatrudnione w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, – by"y w sierpniu 2008 r. zarejestrowane w ZUS, jako wykonuj#ce prac% w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, – nie pracowa"y w zawodach, daj#cych prawo do emerytury górniczej. Wykazy prac okre&lonych wed"ug nowych kryteriów zosta"y umieszczone jako za"#czniki do ustawy. 2. Konsultacje spo"eczne i uzgodnienia mi%dzyresortowe Konsultacje spo"eczne przeprowadzone zosta"y dwutorowo: w trybie ustawy o zwi#zkach zawodowych i ustawy o organizacjach pracodawców oraz w ramach Trójstronnej Komisji do Spraw Spo"eczno-Gospodarczych. W trybie ustawy o zwi#zkach zawodowych projekt przes"any zosta" do nast%puj#cych organizacji zwi#zkowych: 1) Komisja Krajowa NSZZ „Solidarno&(”, 2) Ogólnopolskie Porozumienie Zwi#zków Zawodowych, 3) Forum Zwi#zków Zawodowych. 4) Zarz#d G"ówny Polskiego Zwi#zku Emerytów, Rencistów i Inwalidów. W trybie ustawy o organizacjach pracodawców projekt zosta" przes"any tak$e do organizacji pracodawców: 1) Business Centre Club – Zwi#zek Pracodawców, 2) Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan, 3) Konfederacja Pracodawców Polskich, 4) Zwi#zek Rzemios"a Polskiego. Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarno&(” przy pi&mie z dnia 16 lipca 2008 r. przes"a"o zawieraj#c# uwagi do projektowanej ustawy, decyzj%

21

Prezydium KK nr 131/08 w sprawie opinii o projekcie ustawy MPiPS o emeryturach pomostowych. Prezydium KK za$#da"o odrzucenia projektowanej ustawy ze wzgl%du na nast%puj#ce wady: - przekroczony zosta" – zdaniem Prezydium KK – zakres regulacji ustawowej wynikaj#cej z art. 24 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, gdy$ ograniczono zakres podmiotowy ustawy do osób urodzonych w latach 1949 – 1968; zdaniem Zwi#zku naruszona zosta"a w ten sposób konstytucyjna zasada ochrony praw nabytych, - nadmiernemu zaostrzeniu uleg"y kryteria nabycia prawa do emerytury pomostowej przez ustanowienie warunku wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed dniem 1 stycznia 1999 r. oraz po dniu 31 grudnia 2008 r., - nie do zaakceptowania s# – zdaniem Zwi#zku – zaproponowane w projekcie z dnia 19 czerwca 2008 r. definicje prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze, - zaprojektowane emerytury pomostowe b%d# zbyt niskie i nie b%d# zapewnia( mo$liwo&ci utrzymania si% osobom, które zdecyduj# si% zaprzesta( pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, przed osi#gni%ciem powszechnego wieku emerytalnego, co wynika z zastosowania tzw. mechanizmu zdefiniowanej sk"adki. Prezydium Ogólnopolskiego Porozumienia Zwi#zków Zawodowych, po przeprowadzeniu konsultacji z organizacjami zwi#zkowymi, w pi&mie z dnia 18 lipca 2008 r. negatywnie zaopiniowa"o ca"o&( projektu ustawy „jako opartej na za"o$eniu jak najszerszego ograniczenia uprawnie' zatrudnionych w najci%$szych warunkach; filozofia taka jest nie do zaakceptowania przez pracowników i reprezentuj#ce je zwi#zki zawodowe”. Prezydium OPZZ domaga si%: - obj%cia ustaw# o emeryturach pomostowych wszystkich pracowników, bez wzgl%du na dat% urodzenia, którzy zarówno przed wej&ciem w $ycie

22

reformy systemu emerytalnego jak i obecnie wykonuj# prac% w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze; fakt, $e pewnej grupie ubezpieczonych, po przepracowaniu wielu lat w warunkach szczególnych lub wykonywaniu pracy o szczególnym charakterze nie oferuje si% niczego w zamian, godzi w ich prawa nabyte a tym samym” – zdaniem OPZZ – „narusza Konstytucj% RP”, - aby podstaw# do zakwalifikowania okre&lonych stanowisk pracy jako uprawniaj#cych do ubiegania si% o emerytur% pomostow# by"a ich ocena dokonana w zak"adach pracy przez zespo"y powo"ane w trybie okre&lonym w przysz"ej ustawie, zgodnie z sugesti# zawart# w sprawozdaniu z 2006 r. ww. Zespo"u Ekspertów, - uwzgl%dnienia propozycji zawartych w obywatelskim projekcie ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych i innych ustaw (druk sejmowy nr 150) w zakresie przechodzenia na emerytur% osób zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, natomiast rz#dowy projekt powinien dotyczy( uprawnie' do emerytur pomostowych osób, które podj%"y zatrudnienie w warunkach szkodliwych po wej&ciu w $ycie reformy systemu emerytalnego. OPZZ podkre&li"o, $e przedstawiony projekt ustawy jest wype"nieniem konkretn# tre&ci#, maj#cego deklaratywny charakter, ust. 2 art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych, który stanowi, $e „dla ubezpieczonych, urodzonych po 31 grudnia 1948 roku ….zostan# ustanowione emerytury pomostowe”. Zapis ten jest wynikiem kompromisu osi#gni%tego w 1998 roku mi%dzy Rz#dem a zwi#zkami zawodowymi, w wyniku którego stopniowej likwidacji ulega"a mo$liwo&( przechodzenia na wcze&niejsz# emerytur% za& w zamian za to – zdaniem OPZZ – wszystkie osoby urodzone po wymienionej wy$ej dacie, wykonuj#ce prac% w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze, mia"y zosta( obj%te systemem emerytur pomostowych. Projekt, który zak"ada, $e emerytury pomostowe maj#

23

mie( charakter wygasaj#cy jest z"amaniem uzgodnie', pozostaje w logicznej sprzeczno&ci z tre&ci# art. 24, a bior#c pod uwag%, $e nadaje uprawnienia tylko cz%&ci osób wykonuj#cych prac% nadal, rami% w rami%, w jednym zak"adzie, na takim samym stanowisku, narusza konstytucyjn# zasad% równo&ci. Ponadto OPZZ zakwestionowa"o zaproponowan# zasad% ustalania wysoko&ci emerytury pomostowej. Kluczowe znaczenie ma w tej kwestii przepis o uwzgl%dnieniu, przy wyliczaniu emerytury pomostowej, &redniego dalszego trwania $ycia dla osób w wieku 60 lat. Dla porównania – wspomniany wcze&niej projekt Ministra Polityki Spo"ecznej z 2004 r. oraz propozycja Platformy Obywatelskiej zak"ada"y, $e b%dzie si% bra"o pod uwag% wiek 62 lat. Wprawdzie w tamtych propozycjach przyjmowano wska!nik koryguj#cy w wysoko&ci 90 %, ale jak wynika z dokonanych oblicze' prowadzi"o to do wy$szej kwoty emerytury pomostowej ni$ w obecnej propozycji rz#dowej. Sprzeciw OPZZ budzi tak$e tre&( art. 21. Projektowany przepis oznacza bowiem, $e osoby pobieraj#ce rent% wypadkow# b%d# musia"y dokona( wyboru - czy chc# otrzymywa( rent% czy te$ emerytur% pomostow#. W praktyce, dla prawie wszystkich, oznacza to pozbawienie prawa do emerytury pomostowej, mimo $e powszechne przepisy emerytalno-rentowe daj# w przypadku zbiegu uprawnie' do emerytury i renty z tytu"u wypadku lub choroby zawodowej prawo do jednego &wiadczenia w ca"o&ci i drugiego w po"owie. Forum Zwi#zków Zawodowych w pi&mie z dnia 21 lipca 2008 r. negatywnie zaopiniowa"o ca"o&( projektu ustawy o emeryturach pomostowych, jednak$e zadeklarowa"o ch%( prowadzenia dalszych wspólnych prac nad projektem opiniowanej ustawy w oparciu o Uchwa"% nr 31 Trójstronnej Komisji do Spraw Spo"eczno-Gospodarczych. Ustawa w sposób zasadniczy ogranicza kr#g osób, które b%d# mog"y skorzysta( z wcze&niejszych emerytur z tytu"u pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Forum uwa$a, $e tak znaczne ograniczenie kr%gu osób, które z emerytur b%d# mog"y korzysta( jest zbyt drastyczne i nie

24

znajduje uzasadnienia popraw# warunków pracy, jaka nast#pi"a w stosunku do lat 80-tych ubieg"ego wieku. Nadal przy ustalaniu uprawnie' do pobierania emerytur pomostowych zaw%$a si% grup% osób do urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., co narusza – zdaniem Forum tre&( art. 24 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych. Emerytury pomostowe powinny wi%c obj#(: 1) ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, którzy nie spe"nili warunków do nabycia prawa do wcze&niejszej emerytury przed dniem 1 stycznia 1999 r.; 2) ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, którzy nie spe"nili warunków do nabycia prawa do wcze&niejszej emerytury do dnia 31 grudnia 2008 r.; 3) ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. nadal zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze po dniu 1 stycznia 2009 r. Dlatego te$ proponowane w ustawie zaw%$enie grupy osób uprawnionych – zdaniem Forum – nie znajduje $adnego uzasadnienia. Ustawa powinna dzia"a( na przysz"o&( wobec osób dopiero podejmuj#cych prac%, a nieb%d#cych w jej trakcie. Wprowadzenie ograniczenia wieku osób uprawnionych tylko do grupy urodzonej przed 1 stycznia 1969 r. stoi w sprzeczno&ci z zasad# poprawnej legislacji. Forum nie zgadza si% na wykluczenie z grupy uprawnionych do emerytur pomostowych – grupy zawodowej nauczycieli. Forum podkre&la, $e wyniki ekspertyzy „Obci#$enia psychofizyczne w zawodzie nauczyciela i ich wp"yw na zdrowie” niezbicie dowodz#, $e konieczne jest pozostawienie tej grupie zawodowej mo$liwo&ci przechodzenia na wcze&niejsz# emerytur%. Forum

25

Zwi#zków Zawodowych uwa$a, $e nale$y w przypadku pracy nauczycieli i wychowawców zachowa( bezterminowo uprawnienia wynikaj#ce z art. 88 Karty Nauczyciela. Forum zwróci"o tak$e uwag% na uprawnienia pracowników przeróbki mechanicznej w%gla. Z emerytur w wieku obni$onym o 10 lat mogli dotychczas korzysta( pracownicy przeróbki mechanicznej w%gla w tym równie$ dozór ni$szy nadzoruj#cy bezpo&rednio prace na przeróbce. Z emerytur pomostowych, wg projektu, b%d# mogli skorzysta( pracownicy zatrudnieni bezpo&rednio przy przeróbce mechanicznej w%gla (by" tylko w%giel kamienny) oraz rud lub ich wzbogacaniu (poszerzenie), ale w wieku 60 lat m%$czy!ni i 55 kobiety, (zatem wiek zosta" podniesiony). Ponadto, wed"ug projektu, z emerytur pomostowych nie b%d# mogli skorzysta( pracownicy nadzoruj#cy ww. prace. Forum uwa$a, $e w zakresie nabywania prawa do emerytury pomostowej pracownicy przeróbki, w tym dozór nadzoruj#cy bezpo&rednio te prace, powinien mie( prawo do emerytury pomostowej w wieku ni$szym o 10 lat w stosunku do powszechnego wieku emerytalnego. Ponadto Forum postuluje rozszerzenie wykazu prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w tym m.in. w szczególno&ci o szereg pozycji prac personelu medycznego i kolejarzy. Forum Zwi#zków Zawodowych uwa$a, $e nale$y w przypadku pracy nauczycieli i wychowawców zachowa( bezterminowo uprawnienia wynikaj#ce z art. 88 Karty Nauczyciela. Zdaniem Forum kwalifikowaniem prac do warunków szczególnych powinny zaj#( si% Komisje, w sk"ad których weszliby przedstawiciele s"u$b medycyny pracy, inspekcji sanitarnej, inspekcji pracy oraz przedstawiciele pracodawcy i pracowników z zak"adu pracy, którego wniosek by"by aktualnie rozpatrywany. Nale$a"oby równie$ ustali( tryb odwo"awczy od decyzji ww. Komisji. Forum nie zgadza si% tak$e z przyj%t# filozofi# wylicze' wysoko&ci emerytury pomostowej. Zaproponowane rozwi#zania sprowadz# si% do odst#pienia

26

przez pracowników mo$liwo&ci przej&cia na emerytur% pomostow# z uwagi na jej bardzo niski wymiar. Obci#$enie kosztami 3 % pracodawców spowoduje, $e pracodawcy nie b%d# ujawniali takich stanowisk. Tam gdzie nie ma organizacji zwi#zkowych b%dzie to proceder cz%sto spotykany. Dodatkowo nie przewidziano w projekcie regulacji dotycz#cych mo$liwo&ci weryfikacji podanych przez zak"ad pracy informacji dotycz#cych tych prac. Ponadto pracodawcy zatrudniaj#cy osoby, które b%d# obj%te prawem do emerytur pomostowych, b%d# wp"aca( sk"adki na fundusz tych emerytur, a to w znacznym stopniu mo$e wp"yn#( na obni$enie funduszu p"ac osób zatrudnionych. Zdaniem Forum Zwi#zków Zawodowych powinno obowi#zywa( odpowiednio d"ugie vacatio legis ustawy, aby ka$dy z ubezpieczonych móg" si% z ni# zapozna( i aby nie pot%gowa(, i tak ju$ istniej#cych, obaw spo"ecze'stwa w zakresie przys"uguj#cych przywilejów. Dlatego termin wprowadzenia ustawy w $ycie powinien zosta( ustalony na dzie' 1 stycznia 2010 r. a nie na dzie' 1 stycznia 2009 r., jak zaproponowano w projekcie. Polski Zwi#zek Emerytów, Rencistów i Inwalidów uwagi do projektu ustawy przedstawi" w pi&mie z dnia 21 lipca 2008 r. Zwi#zek pozytywnie ocenia projekt ustawy, z tym, $e negatywnie odnosi si% do propozycji utrzymania ograniczenia uprawnie' do emerytury pomostowej tylko dla osób urodzonych w latach 1948 – 1968, poniewa$ godzi ono w interesy ubezpieczonych urodzonych w innych latach chocia$ pracowa"y w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, stwarzaj#cych zagro$enie dla zdrowia. Zdaniem Zwi#zku u$ycie okre&lenia pracownik – ubezpieczony spowoduje ograniczenie potencjalnych adresatów emerytur pomostowych. Takie okre&lenie oznacza, $e do emerytur pomostowych b%d# uprawnione wy"#cznie osoby, które by"y zatrudnione na podstawie stosunku pracy. Nasuwa si% pytanie, czy takie ograniczenie potencjalnych adresatów jest prawnie uzasadnione. W art. 24 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Fundusz Ubezpiecze' Spo"ecznych jest zapowied! ustanowienia emerytur pomostowych dla ubezpie-

27

czonych zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, co niekoniecznie musi dotyczy( pracownika – osoby wykonuj#cej prac% na podstawie umowy o prac%. W projekcie ustawy z 13 maja 2008 r. nie by"o przepisu, który warunkuje prawo do emerytury pomostowej wykonywaniem po dniu 31 grudnia 2008 r. pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze. Wprowadzenie tego warunku jest niezrozumia"e, bior#c pod uwag%, $e nawet osoby urodzone pod koniec 1968 r. mog# mie( wymagany 15-letni okres pracy przed terminem wej&cia w $ycie ustawy, tj. przed 1 stycznia 2009 r. PZERiI nie akceptuje zaproponowanego rozwi#zania finansowania w roku 2009 emerytur pomostowych z Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych. Zwi#zek uwa$a, $e jest to kontynuacja dotychczasowej praktyki finansowania wcze&niejszych emerytur, i kolejne odst%pstwo od reformy ubezpiecze' emerytalnych. Zwi#zek obawia si%, $e dodatkowe obci#$enie Funduszu wyp"atami na emerytury pomostowe mo$e zawa$y( w niekorzystny sposób na waloryzacji &wiadcze' ubezpieczonych, którzy swoj# aktywno&( zawodow# zako'czyli po osi#gni%ciu powszechnego wieku emerytalnego (60/65 lat). Zwi#zek proponuje dwie inne mo$liwo&ci finansowania emerytur pomostowych: - przy&pieszenie funkcjonowania Funduszu Emerytur Pomostowych ju$ od roku 2009, w oparciu o &rodki przekazane z bud$etu w formie po$yczki zwrotnej w obligatoryjnym, okre&lonym przedziale czasowym, - z dotacji celowej zapisanej w ustawie bud$etowej na rok 2009 na wyp"at% emerytur pomostowych, ze wskazaniem na Zak"ad Ubezpiecze' Spo"ecznych jako wykonawc% tego zadania. Ponadto Zwi#zek uwa$a, $e powinien znale!( si% przepis, któryby zobowi#zywa" pracownika przed podj%ciem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze do poddania si% szczegó"owym badaniom przez komisj% z"o$on# ze specjalistów medycyny pracy. Ocena komisji po-

28

winna decydowa(, czy pracownik ze wzgl%du na predyspozycje psychofizyczne mo$e by( zatrudniony w warunkach szkodliwych dla zdrowia. Nale$a"oby ustali( okres zatrudnienia, po którym obowi#zywa"aby obligatoryjna kontrola stanu zdrowia. W zale$no&ci od wyników kontroli pracownik b%dzie móg" kontynuowa( prac% w warunkach szkodliwych b#d! zmieni( zawód albo uzyska( z tytu"u uszczerbku zdrowia – prawo do renty sta"ej lub okresowej. Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan w opinii z dnia 25 lipca 2008 r. popar"a za"o$enia projektu ustawy, który – jak stwierdza Konfederacja ma na celu przede wszystkim aktywizacj% zawodow# osób starszych oraz zapewnienie równowagi Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych. Konieczno&( finansowania wcze&niejszych emerytur powoduje obci#$enie wynagrodze' wszystkich pracowników wysokimi podatkami i sk"adkami na ubezpieczenie spo"eczne i w konsekwencji skutkuje podj%ciem nieoficjalnego zatrudnienia oraz emigracj% zarobkow#. W ci#gu najbli$szych 20 lat podwoi si% liczba osób w wieku poprodukcyjnym przypadaj#ca na sto osób w wieku produkcyjnym. Oznacza to, $e dla zachowania równowagi Funduszu Ubezpiecze' Spo"ecznych niezb%dne b%dzie znacz#ce podniesienie sk"adek emerytalnych. W takiej sytuacji ograniczenie mo$liwo&ci korzystania z wcze&niejszych emerytur jest nie tylko uzasadnione, ale wr%cz konieczne. PKPP Lewiatan uwa$a przy tym, $e pracownicy, którzy ze wzgl%dów zdrowotnych i z uwagi na szczególne warunki/charakter pracy nie mog# ju$ kontynuowa( zatrudnienia na dotychczasowych stanowiskach, powinni wykorzystywa( posiadan# wiedz% i zdobyte przez lata do&wiadczenie w nowej pracy. Celem emerytur pomostowych nie jest bowiem obejmowanie ca"ych grup zawodowych i obci#$anie kosztami dodatkowych &wiadcze' wszystkich podatników. Dlatego PKPP Lewiatan popiera: - ograniczenie mo$liwo&ci nabywania uprawnie' do emerytur w obni$onym wieku do osób wykonuj#cych prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,

29

- wygasaj#cy charakter emerytur z tytu"u wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, - uzale$nienie wysoko&ci emerytur pomostowych od oczekiwanego &redniego dalszego trwania $ycia. Konfederacja Lewiatan uwa$a jednak, $e przy wyliczaniu wysoko&ci emerytury pomostowej powinno si% uwzgl%dni( faktyczny wiek przej&cia na emerytur%, a nie sztucznie za"o$ony wiek 60 lat dla wszystkich ubezpieczonych. Przyj%cie tego rodzaju rozwi#zania b%dzie, wed"ug opinii Konfederacji Lewiatan, niezgodne z ide# nowego systemu emerytalnego, która zak"ada, $e uprawnienia emerytalne wszystkich ubezpieczonych, którzy p"acili tak# sam# sk"adk%, b%d# takie same, - partycypacj% pracodawców zatrudniaj#cych pracowników w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w finansowaniu emerytur pomostowych na poziomie nie wy$szym, ni$ 3 % podstawy wymiaru, - wsparcie zatrudnienia osób po 50 roku $ycia przez przygotowanie adre-

sowanych do tej grupy wiekowej szkole' i po&rednictwa pracy. Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan zg"osi"a jedynie dwa zastrze$enia: - system emerytur pomostowych powinien obejmowa( wszystkie grupy pracowników, którzy wykonuj# prac% w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Tak wi%c zgodnie z konstytucyjn# zasad# równo&ci wobec prawa systemem emerytur pomostowych powinni by( równie$ obj%ci górnicy, - Lewiatan postuluje wyrównanie wieku emerytalnego przez stopniowe podnoszenie wieku emerytalnego kobiet. Konfederacja Pracodawców Polskich w opinii z dnia 18 sierpnia 2008 r. stwierdzi"a, $e Polska w niewielkim stopniu wykorzystuje na rynku pracy pracowników po 50-tym roku $ycia. Ich wcze&niejsze przechodzenie w stan spoczynku powoduje bezpowrotn# utrat% najbardziej do&wiadczonej kadry zawodowej w gospodarce, w tym w zawodach deficytowych. Oznacza to niedobory na rynku pracy, ale równie$ zwi%ksza wydatki pa'stwa na kszta"-

30

cenie nowych kadr oraz na utrzymanie tej armii m"odych emerytów. Kontynuowanie tego trendu stwarza ju$ dzi& powa$ne zagro$enia dla systemu zabezpieczenia spo"ecznego w Polsce. Dlatego te$ KPP opowiada si% za maksymalnym ograniczeniem mo$liwo&ci przechodzenia na wcze&niejsz# emerytur% oraz tworzeniem zach%t oraz realnych warunków do pozostawania na rynku pracy do pe"nego wieku emerytalnego. Konfederacja Pracodawców Polskich uwa$a, $e buduj#c jednolity system zaopatrzenia emerytalnego nale$y uwzgl%dnia( sytuacj% osób zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Tak#, w której pracownik nie jest w stanie, z obiektywnych powodów, kontynuowa( zatrudnienia, a$ do osi#gni%cia pe"nego wieku emerytalnego. Niemniej rozwi#zanie takie powinno by( stosowane wyj#tkowo, a mo$liwo&( przechodzenia na wcze&niejsz# emerytur% powinna zosta( ograniczona. Sytuacja demograficzna ludno&ci Polski sk"ania, aby nawet wyd"u$y( wiek przechodzenia na emerytur%. Emerytury pomostowe nie mog# sta( si% trwa"ym elementem systemu emerytalnego. Pozytywnie zosta"y ocenione zaproponowane w projekcie zapisy definicji prac w szczególnych warunkach, "#cznie z wymienionymi czynnikami ryzyka oraz definicji prac o szczególnym charakterze. KPP uwa$a, $e w przypadku pracy w szczególnych warunkach g"ównymi kryteriami powinny by( kryteria medyczne oraz wymienione czynniki ryzyka. W przypadku prac o szczególnym charakterze g"ównymi kryteriami powinno by( bezpiecze'stwo publiczne rozumiane jako czynnik decyduj#cy o bezpiecze'stwie wykonywania pracy dla zdrowia lub $ycia w"asnego i osób trzecich. System emerytur pomostowych powinien by( systemem wygasaj#cym, a nie elementem trwa"ym ca"ego systemu emerytalnego. Dlatego te$ nale$y utrzyma( "#czne warunki, jakie musz# spe"ni( osoby, które b%d# na nie prze-

31

chodzi"y, to jest: data urodzenia po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., zatrudnienie przed 1 stycznia 1999 r. na stanowiskach i przy pracach wymienionych w rozporz#dzeniu Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, osi#gni%cie wieku wynosz#cego co najmniej 55 lat dla kobiety i co najmniej 60 lat dla m%$czyzny, itd. Wyj#tkowo wa$nym zagadnieniem jest sprawa dodatkowych kosztów ponoszonych przez pracodawców, obj%tych dzia"aniem ustawy. KPP podkre&la, $e wynikaj#ce z zaproponowanych przepisów wysokie koszty dla pracodawców zatrudniaj#cych osoby uprawnione b%d# mia"y znaczny wp"yw na konkurencyjno&( niektórych bran$ i produktów. Dodatkowo pracodawców tych dotknie problem konieczno&ci poszukiwania wykwalifikowanych pracowników, w zwi#zku z dezaktywacj# zawodow# w tych grupach zawodowych. Czynniki te b%d# mia"y istotny wp"yw na koszty produkcji, wyniki finansowe firm, a co za tym idzie stan krajowej gospodarki, w znacznym stopniu uzale$nionej od bran$, w których zatrudnia si% pracowników w warunkach b%d#cych przedmiotem projektu ustawy. Maj#c to na wzgl%dzie trzeba szczególn# uwag% po&wi%ci( kwestii wysoko&ci sk"adki na emerytur% pomostow#. Zdaniem KPP powinna ona wynosi( 0 %, co oznacza ca"o&ciowe jej finansowanie przez bud$et pa'stwa. Drug# zasadnicz# kwesti# jest ograniczenie kr%gu beneficjentów nowego systemu przez takie ukszta"towanie za"#czników 1 i 2 do ustawy (wykaz prac w szczególnych warunkach, wykaz prac o szczególnym charakterze), aby znalaz"y si% tam specyfikacje oparte o warunki pracy na danym stanowisku, zamiast katalogu miejsc pracy i zawodów obj%tych dzia"aniem ustawy. Postulat ten ma na celu zach%cenie pracodawców do tworzenia bezpieczniejszych i lepszych miejsc pracy. Ponadto, zdaniem KPP, osoby wykonuj#ce omawiane prace powinny otrzymywa( emerytur% pomostow# na zasadach ogólnych, okre&lonych w art. 5 projektu ustawy. Utrzymanie odst%pstw w tym zakresie jest zaprzeczeniem

32

zasady zrównania praw wszystkich osób pracuj#cych w szczególnych warunkach oraz wykonuj#cych prac% o szczególnym charakterze. Dlatego KPP proponuje wykre&lenie art. 6, art. 7, art. 8 oraz art. 9 ustawy, co oznacza, $e osoby te powinny si% znale!( w wykazie prac wymienionych odpowiednio w za"#czniku 1 lub w za"#czniku 2 z zachowaniem prawa emerytury pomostowej wed"ug przes"anek ogólnych, okre&lonych w art. 5 projektu ustawy. Zdecydowanie negatywnie zosta" oceniony przepis dotycz#cy przyznania Pa'stwowej Inspekcji Pracy kompetencji do wydawania nakazu umieszczania danego stanowiska w wykazie stanowisk, które ma obowi#zek tworzy( pracodawca w zakresie stanowisk uprawniaj#cych do emerytur pomostowych. KPP uwa$a, $e PIP powinna, co najwy$ej, reagowa( w takich przypadkach jedynie w formie wyst#pienia, a nie w formie nakazu, natomiast rozstrzygaj#ce w tej kwestii powinny by( jedynie orzeczenia S#du Pracy. Istnieje te$ rozwi#zanie alternatywne, na podstawie którego o tym czy potencjalny beneficjent systemu wykonuje prac% w szczególnych warunkach b#d! o szczególnym charakterze decydowa"yby s"u$ba medycyny pracy, wspó"pracuj#c bezpo&rednio z pracodawcami i pracownikami. Zwi#zek Rzemios"a Polskiego przekaza" uwagi do projektu ustawy w pi&mie z dnia 18 lipca 2008 r. Zwi#zek nie zg"osi" zastrze$e' co do zasadno&ci projektu ustawy, która stanowi realizacj% zapowiedzi wynikaj#cej z art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz zapowiada wykonanie jednego z za"o$e' reformy systemu ubezpiecze' spo"ecznych w Polsce, a mianowicie stopniowego ograniczania (wygaszania) oraz likwidacj% mo$liwo&ci wcze&niejszego przej&cia na emerytur%. Obecnemu projektowi (podobnie, jak i wcze&niejszym projektom opracowywanym przez poprzednie ekipy rz#dowe) nale$y jednak – zdaniem Zwi#zku – postawi( zarzut sprzeczno&ci z Konstytucj# RP polegaj#cy na naruszeniu zasady równo&ci wobec prawa. Z jednej strony bowiem, w projekcie wymienione s# w art. 6 – 10 grupy pracowników, którym ustawowo zabezpiecza si% prawo do emerytury pomostowej, z drugiej natomiast z regulacji ustawy wy-

33

"#czeni s# np. górnicy, którzy b%d# otrzymywa( emerytury na warunkach korzystniejszych od innych grup ubezpieczonych. Z regulacji ustawy o emeryturach pomostowych wy"#czone maj# by( ponadto osoby urodzone po 1 stycznia 1969 r. Ustawa nie przewiduje obj%cia swoimi regulacjami osób prowadz#cych dzia"alno&( gospodarcz#, a wykonuj#cych osobi&cie analogiczne rodzaje prac, jak osoby zatrudnione w systemie pracowniczym. Istnieje niebezpiecze'stwo, $e regulacje prawne wynikaj#ce z projektu ustawy mog# nie obj#( zawodów, w których wykonywane s# prace w warunkach szczególnych upowa$niaj#cych do ubiegania si% o emerytur% pomostow#. Zwi#zek podziela pogl#d wyra$ony w uzasadnieniu do projektu ustawy, $e rozwój cywilizacyjny i gospodarczy w wielu dziedzinach zmieni" warunki pracy, powoduj#c w konsekwencji, $e wprowadzone z 1983 r. przepisy rozporz#dzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnianych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w wielu przypadkach s# nieadekwatne do obecnych warunków pracy. Powy$sze stwierdzenie dotyczy równie$ wielu prac wykonywanych w zak"adach rzemie&lniczych przez pracowników uprawnionych do ubiegania si% o wcze&niejsz# i podwy$szon# emerytur% na podstawie zarz#dzenia nr 19 Ministra Handlu Wewn%trznego i Us"ug z dnia 10 listopada 1986 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach (Dz. Urz. MHWiU Nr 7, poz. 11). Nale$y jednak mie( na uwadze, $e mimo zastosowania &rodków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej, jeszcze d"ugo b%d# wyst%powa( rodzaje prac determinowane si"ami natury lub procesami technologicznymi, stawiaj#ce przed osobami je wykonuj#cymi wymagania przekraczaj#ce ich mo$liwo&ci w okresie przed osi#gni%ciem wieku emerytalnego. Z ca"# pewno&ci# dotyczy to równie$ wielu prac wykonywanych w ma"ych zak"adach rzemie&lniczych, w ró$nych warunkach lokalowych i technologicznych i ró$nym wymiarze czasowym.

34

Przyk"adowo, czynniki ryzyka zdrowotnego wyst%puj# przy wykonywaniu wielu prac w zak"adach: kowalskich, betoniarskich, kamieniarskich, murarskich, ciesielskich, dekarskich, kominiarskich, brukarskich, posadzkarskich, parkieciarskich, szewskich, &lusarskich, piekarskich, stolarskich, wulkanizatorskich, mechaniki pojazdowej, przetwórstwa tworzyw sztucznych, obróbki metali i drewna. Jednocze&nie mo$na przewidywa(, $e wielu osobom wykonuj#cym te prace w ma"ych zak"adach trudno b%dzie sprosta( podstawowym warunkom uprawniaj#cym do ubiegania si% o emerytur% pomostowa, a mianowicie: wypracowania odpowiedniego okresu pracy w warunkach szczególnych w tych zak"adach oraz wykonywania jej w pe"nym wymiarze czasu pracy. Nie wykluczaj#c jednak przypadków spe"nienia wszystkich warunków okre&lonych w art. 5 projektu ustawy, Zwi#zek Rzemios"a Polskiego – maj#c na wzgl%dzie rodzaje prac wykonywanych w wielu zak"adach rzemie&lniczych – zg"osi" w trakcie tocz#cych si% aktualnie prac w Trójstronnej Komisji ds. Spo"eczno-Gospodarczych wniosek o poszerzenie listy czynników ryzyka w szczególnych warunkach pracy, o których mowa w art. 3 ust. 2 projektu ustawy. Zwi#zek wnioskowa" o dodatkowe rodzaje prac, w warunkach determinowanych si"ami natury: - prace na powietrzu (przy zmiennych warunkach atmosferycznych), - prace na wysoko&ci, a w warunkach determinowanych procesami technologicznymi: - prace w warunkach wyst%powania uci#$liwego ha"asu, - prace w warunkach wyst%powania wysokiego st%$enia czynników szkodliwych, np. chemicznych. Przyjmuj#c do wiadomo&ci stanowisko Zespo"u Ekspertów Medycyny Pracy, który w czerwcu 2008 r. zajmowa" si% okre&leniem czynników ryzyka, m.in.

35

zg"aszanymi przez ZRP, Zwi#zek wyra$a opini% panuj#c# w &rodowisku ma"ych zak"adów rzemie&lniczych, $e okre&lenie pracy jako wykonywanej w warunkach szczególnych, wymaga uwzgl%dnienia warunków pracy wyst%puj#cych w konkretnym &rodowisku (zak"adzie) pracy i w ró$nych zawodach. Uznanie rodzaju pracy za prac% wykonywan# w warunkach szczególnych nale$y – w my&l projektu ustawy – do p"atnika sk"adek, a w razie w#tpliwo&ci mo$e by( poparte opini# Pa'stwowej Inspekcji Pracy. W &rodowisku w"a&cicieli ma"ych zak"adów podnoszony jest te$ problem ponoszenia dodatkowego ubezpieczenia z tytu"u prac wykonywanych w warunkach szczególnych. Dla p"atników prowadz#cych dzia"alno&( gospodarcz# dodatkowa sk"adka na Fundusz Emerytur Pomostowych w wysoko&ci 3 % podstawy wymiaru, stanowi powa$ny problem zwi%kszaj#cy koszty dzia"alno&ci, a w konsekwencji mo$e pojawi( si% argument do zaniechania prowadzenia – najcz%&ciej spo"ecznie u$ytecznej – dzia"alno&ci us"ugowej b#d! produkcyjnej. Zg"aszane s# wi%c wnioski, aby zasady ubezpieczenia z tytu"u prac wykonywanych w warunkach szczególnych nie przewidywa"y wzrostu sk"adki, wzgl%dnie proponowa"y ni$sz# jej wysoko&( dla ma"ych zak"adów pracy. Zwraca si% przy tym uwag% na pewn# zbie$no&( obci#$e' ubezpieczeniowych z podobnych tytu"ów, a mianowicie ze zró$nicowan# sk"adk# na ubezpieczenie wypadkowe.

3. Wp"yw regulacji na sektor finansów publicznych, w tym bud$et pa'stwa i bud$ety jednostek samorz#du terytorialnego Wej&cie w $ycie ustawy spowoduje dodatkowe koszty dla bud$etu pa'stwa, gdy$ projektowana w ustawie sk"adka, op"acana przez pracodawców, nie zrekompensuje w dalszych latach wydatków zwi#zanych z wyp"acaniem

36

emerytur pomostowych. Niezb%dna b%dzie dotacja uzupe"niaj#ca z bud$etu pa'stwa. Kosztem emerytury pomostowej jest suma wyp"at od najni$szego mo$liwego wieku rozpocz%cia pobierania emerytury pomostowej do osi#gni%cia przez ubezpieczonego wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla m%$czyzn) dla osób uprawnionych do emerytur pomostowych, które do$yj# wieku uprawniaj#cego do pobierania tego &wiadczenia i nie przejd# na rent% z tytu"u niezdolno&ci do pracy. W roku 2009 wydatki na emerytury pomostowe wynios# nieca"e 62 mln z" (w warto&ciach zdyskontowanych w warto&ciach realnych z 2007 r.) stopniowo rosn#c w nast%pnych latach do poziomu blisko 946 mln z" w 2026 r. Wydatki zwi#zane z wyp"acaniem emerytur pomostowych b%d# pocz#tkowo relatywnie niewielkie, nast%pnie wraz ze wzrostem liczby uprawnionych do nich osób b%d# rosn#( (w uj%ciu realnym), a po roku 2026 zaczn# male(, w miar% jak wi%kszo&( osób obj%tych emeryturami pomostowymi osi#gnie wiek emerytalny i przejdzie na emerytur% w powszechnym systemie. Tabela 1. Wydatki na wyp"aty emerytur pomostowych w latach 2009 – 2020 2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

61,6 132,6 206,3 290,6 385,7 443,5 502,9 565,4 625,7 683,9 725,5

758,7

w mln z"

jako procent PKB (w danym roku) 0,004 0,009 0,013 0,017 0,021 0,022 0,024 0,025 0,026 0,027 %

%

%

%

%

%

%

%

%

%

0,03

0,03

%

%

Przy przyj%tych za"o$eniach skumulowane koszty wprowadzenia emerytur pomostowych ponoszone w latach 2009 – 2040 wynios# oko"o 12,7 mld z" w warto&ciach realnych z 2007 r. (0,58 % przeci%tnego rocznego PKB w tym okresie).

37

Wykres 1. Wydatki na wyp"aty emerytur pomostowych w latach 2009 – 2040 w mln z". 1200 1000 800 600 400 200

wydatki bie$#ce

20 39

20 37

20 35

20 33

20 31

20 29

20 27

20 25

20 23

20 21

20 19

20 17

20 15

20 13

20 11

20 09

0

wydatki zdyskontowane

+ród"o: obliczenia w"asne na podstawie bazy przekazanej przez MPiPS Wykres 2. Wydatki na wyp"aty emerytur pomostowych w latach 2009 – 2040 jako % rocznego PKB 0,030% 0,025% 0,020% 0,015% 0,010% 0,005%

20 39

20 37

20 35

20 33

20 31

20 29

20 27

20 25

20 23

20 21

20 19

20 17

20 15

20 13

20 11

20 09

0,000%

+ród"o: obliczenia w"asne na podstawie bazy przekazanej przez MPiPS Wykres 3. prezentuje liczb% osób otrzymuj#cych emerytury pomostowe ogó"em oraz liczb% nowo przyznanych &wiadcze' w poszczególnych latach.

38

Wykres 3. Liczba pobieraj#cych emerytury pomostowe w kolejnych latach 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000

20 15 20 17 20 19 20 21 20 23 20 25 20 27 20 29 20 31 20 33 20 35 20 37 20 39

20 13

20 11

20 09

0

wszyscy &wiadczeniobiorcy

osoby rozpoczynaj#ce pobieranie emerytury pom.

+ród"o: obliczenia w"asne na podstawie bazy przekazanej przez MPiPS W pierwszych latach oko"o 5 tys. osób rocznie rozpoczyna pobieranie emerytur pomostowych. Poniewa$ w tym przypadku wyst%puje sko'czony zbiór potencjalnych &wiadczeniobiorców oraz sko'czony (pi%cioletni albo dziesi%cioletni) okres pobierania emerytury pomostowej, po pocz#tkowym wzro&cie skumulowanej liczby &wiadczeniobiorców, liczba uprawnionych maleje. Wp"ywy ze sk"adek na Fundusz Emerytur Pomostowych – przy za"o$eniu, $e wszystkie osoby uprawnione do emerytur pomostowych b%d# wci#$ pracowa"y na stanowiskach obj%tych sk"adkami na ten Fundusz – w 2010 r. wynios# oko"o 65 mln z" i b%d# stopniowo male( do poziomu ok. 25 mln z" w 2026 r. (w warto&ciach zdyskontowanych 2007 r.). Tabela 2. Wp"ywy ze sk"adek na Fundusz Emerytur Pomostowych w mln z" nominalnie w latach 2009 – 2020 2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

66,45

62,68

61,25

59,51

57,26

w mln z" 65,10

64,53

64,23

63,62

62,81

64,22

66,42

39

Wykres 4. Wp"ywy ze sk"adek i koszty emerytur pomostowych, w mln z" nominalnie w latach 2009 – 2020 800 700

w mln z!

600 500 400 300 200 100 0 2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

rok sk"adka 1,5%

koszt pomostów

+ród"o: obliczenia w"asne na podstawie bazy przekazanej przez MPiPS Jak pokazuje wykres powy$ej jedynie w pierwszych latach sk"adka na poziomie 1,5 % podstawy wymiaru pozwoli"aby na sfinansowanie kosztów rocznych &wiadcze'. Projekt przewiduje obj%cie prawem do emerytury pomostowej funkcjonariuszy i $o"nierzy zwolnionych ze s"u$by, którzy nie spe"niaj# warunków do nabycia prawa do emerytury „mundurowej”. Z tego wzgl%du dla resortów obrony narodowej i spraw wewn%trznych powstan# skutki finansowe z tytu"u konieczno&ci op"acania sk"adek na FEP za te osoby. Przyk"adowo dla ok. 100 osób rocznie, skutki te wynios# ok. 140 tys. z" w skali roku. Proponowane rozwi#zania nie b%d# mia"y wp"ywu na bud$ety samorz#dów. Skutki finansowe wprowadzenia ustawy nale$y przeanalizowa( w perspektywie wieloletniej. Kalkulacje przeprowadzono zak"adaj#c, $e emerytura pomostowa wyliczana jest na podstawie formu"y uwzgl%dniaj#cej wp"acone do systemu sk"adki, ich waloryzacj% (w I filarze) oraz dalsze oczekiwane trwanie $ycia (na podstawie wspólnych tablic dla kobiet i m%$czyzn). Pozwala to ustali( wysoko&(

40

&wiadczenia na poziomie odzwierciedlaj#cym sytuacj% demograficzn# oraz histori% zawodow# danej osoby. Dla lat 1999 – 2007 wykorzystano faktyczne wska!niki makroekonomiczne, charakteryzuj#ce polsk# gospodark% oraz wska!niki waloryzacji kapita"u zgromadzonego ze sk"adek emerytalnych w ZUS. Dla dokonania oszacowa' potrzebne by"y informacje o wysoko&ci PKB w przysz"o&ci, inflacji i realnym wzro&cie podstawy przypisu sk"adek na ubezpieczenie spo"eczne, co pozwoli"oby ustali( wska!niki waloryzacji kapita"u emerytalnego, zebranego na kontach ubezpieczonych w ZUS oraz wska!niki waloryzacji wyp"acanych emerytur. Przyj%te za"o$enia dotycz#ce wzrostu PKB, wynagrodze' i zmian liczby pracuj#cych od 2008 r. opieraj# si% w du$ym stopniu na prognozach Eurostatu. Brano pod uwag% osoby urodzone w latach 1949 – 1968, które nie b%d# mog"y przej&( na wcze&niejsz# emerytur% do ko'ca 2008 roku. Za"o$ono równie$, $e wszystkie osoby, je$eli nie przejd# na rent% z tytu"u niezdolno&ci do pracy ani nie umr#, osi#gn# wymagany do wcze&niejszej emerytury sta$ pracy w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze (czyli 15 lub 10 lat, w zale$no&ci od wykonywanej pracy lub zawodu), oraz $e przejd# na emerytur% w najni$szym uprawniaj#cym je do tego wieku. Przyj%to tak$e, $e waloryzacja wyp"acanych emerytur nast%puje zgodnie z ogólnymi zasadami. Emerytur% pomostow# obliczono przyjmuj#c, $e jest to zaewidencjonowany i zwaloryzowany kapita" na koncie ubezpieczonego w wieku 60 lat, podzielony przez dalsze oczekiwane trwanie $ycia. Najni$sza emerytura pomostowa jest nie mniejsza ni$ najni$sza emerytura w powszechnym systemie. Koszt emerytury pomostowej stanowi suma wyp"at od najni$szego mo$liwego wieku rozpocz%cia pobierania emerytury pomostowej do osi#gni%cia przez ubezpieczonego wieku emerytalnego dla wszystkich osób uprawnionych do emerytur pomostowych, które do$yj# wieku uprawniaj#cego do pobierania tego &wiadczenia.

41

Obs"uga emerytur pomostowych nie wp"ynie na wzrost kosztów administracyjnych Zak"adu Ubezpiecze' Spo"ecznych, bowiem zakres podmiotowy emerytur pomostowych jest znacznie w%$szy ni$ zakres podmiotowy wcze&niejszych emerytur. 4. Wp"yw regulacji na rynek pracy Proponowane rozwi#zania przyczyni( si% mog# do zmniejszenia poda$y pracy w bran$ach, zak"adach i zawodach, w których zachowany zostanie przywilej przej&cia na emerytur% pomostow# w wieku ni$szym od powszechnego wieku emerytalnego. Ze wzgl%du na konieczno&( op"acania przez pracodawców sk"adki na Fundusz Emerytur Pomostowych, proponowane rozwi#zania mog# mie( wp"yw na podwy$szenie kosztów pracy w bran$ach i zak"adach, gdzie b%dzie wyst%powa"o du$o osób zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Nie przewiduje si% wp"ywu d"ugookresowego, poniewa$ s# to rozwi#zania wygasaj#ce i obejmuj#ce ograniczon# populacj% pracownicz#. Ze wzgl%du na zmiany gospodarcze oraz formy w"asno&ci trudno jest w tej chwili dok"adnie oceni( liczb% osób wykonuj#cych poszczególne zawody pracuj#cych na stanowiskach uprawniaj#cych do wcze&niejszej emerytury – wed"ug obowi#zuj#cych do 2008 r. przepisów. Informacje na ten temat ró$ni# si% w zale$no&ci od !róde" danych. I tak wed"ug badania GUS „Struktura wynagrodze' wed"ug zawodów” (badanie podmiotów gospodarczych zatrudniaj#cych powy$ej 9 osób) nauczycieli w pa!dzierniku 2006 r. by"o 503 tys., a kolejarzy (maszyni&ci kolejowi, dy$urni ruchu, konduktorzy) – 59 tys. osób. Wed"ug informacji uzyskanej w Ministerstwie Edukacji Narodowej w 2006 r. liczba nauczycieli w przeliczeniu na pe"ne etaty wynios"a 419 tys. osób. Wed"ug informacji uzyskanej z PKP w 2006 r. zatrudnienie w PKP wynosi"o ok. 130 tys. osób (w 1998 r. 212 tys. osób). Jak wi%c wida( zmiany w zatrudnieniu s# w ostatnich latach istotne i z tego wzgl%du trudno oszacowa( liczb% osób, które wed"ug dotychczasowych zasad przyznawania wcze&niejszych emerytur, by"yby do nich uprawnione.

42

Zniesienie generalnej mo$liwo&ci przechodzenia na wcze&niejsz# emerytur% nauczycieli nie oznacza, $e osoby te b%d# mia"y mo$liwo&( (czy te$ konieczno&() kontynuowania zatrudnienia na tym samym stanowisku pracy. B%d# one mog"y znale!( zatrudnienie przyk"adowo w instytucjach zajmuj#cych si% kszta"ceniem doros"ych, w zwi#zku z tym, $e w najbli$szych latach prowadzone b%d# intensywne dzia"ania zmierzaj#ce do upowszechnienia edukacji doros"ych w formach szkolnych, jak i pozaszkolnych. Tym samym mo$na oczekiwa( znacz#cego wzrostu zapotrzebowania na wykwalifikowan# kadr% nauczycielsk#. Praca z osobami doros"ymi jest prac# mniej obci#$aj#c# organizm nauczyciela w porównaniu z nauczaniem dzieci i m"odzie$y (np. brak ha"asu, mniejszy poziom stresu), mo$e by( wi%c wykonywana przez osoby, które z racji wieku mia"yby trudno&ci w prowadzeniu lekcji w szko"ach podstawowych, gimnazjalnych czy &rednich. Praca taka nie tworzy tak znacznych barier z racji wieku jak nauczanie dzieci i m"odzie$y, o czym &wiadczy( mo$e przeci%tny wiek kadry akademickiej w Polsce. 5. Wp"yw regulacji na konkurencyjno&( wewn%trzn# i zewn%trzn# gospodarki, w tym na funkcjonowanie przedsi%biorstw Wej&cie w $ycie ustawy nie b%dzie mia"o znacznego, bezpo&redniego wp"ywu na konkurencyjno&( gospodarki. Pewien wp"yw na konkurencyjno&( niektórych bran$ i wyrobów b%dzie mia"a niew#tpliwie nowa sk"adka na Fundusz Emerytur Pomostowych, zwi%kszaj#ca koszty pracodawców, którzy b%d# musieli ja op"aca(. W przypadku ww. pracodawców (z wy"#czeniem pracodawców górniczych), b%dzie to koszt przej&ciowy, wygasaj#cy, tak jak wygasaj#cy charakter maj# emerytury pomostowe. Wyst#pi te$ po&redni wp"yw na konkurencyjno&( gospodarki, gdy$ wprowadzenie emerytur pomostowych spowoduje w konsekwencji dezaktywizacj% zawodow# okre&lonej grupy osób, co mo$e sk"ania( do racjonalizacji zatrudnienia, a w konsekwencji mie( wp"yw na koszty produkcji i w rezultacie na wyniki gospodarki.

43

Nie jest mo$liwe dok"adniejsze omówienie wp"ywu wprowadzenia sk"adek na Fundusz Emerytur Pomostowych na skal% wzrostu kosztów dzia"alno&ci w przedsi%biorstwach, które b%d# musia"y dokonywa( tych op"at. Wymaga"oby to posiadania do&( szczegó"owych informacji na temat kosztów dzia"alno&ci takich przedsi%biorstw oraz zatrudnienia. Nale$y jednak podkre&li(, $e wzrost kosztów dzia"alno&ci nie powinien by( zbyt wysoki. De facto jest to zwi%kszenie kosztu pracy pracownika, który wykonuje prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Zak"adaj#c, $e takich pracowników b%dzie w przedsi%biorstwie 10 % oznacza"oby to wzrost kosztów z tytu"u wynagrodze' na poziomie 0,25 %. Ponadto w d"u$szym okresie koszt ten powinien by( przynajmniej cz%&ciowo ponoszony przez pracowników (przez przyk"adowo ni$sze podwy$ki wynagrodze' netto). Warto te$ podkre&li(, $e sk"adka ta mo$e by( traktowana jako forma dodatkowego ubezpieczenia emerytalnego (sk"adaj#cego si% na otrzymywanie w przysz"o&ci &wiadczenia emerytalnego). 6. Wp"yw regulacji na sytuacj% i rozwój regionalny Wej&cie w $ycie ustawy nie b%dzie mia"o znacz#cego wp"ywu na sytuacj% i rozwój regionów. Przedmiot projektowanej regulacji nie jest obj%ty zakresem prawa Unii Europejskiej. Projekt ustawy nie podlega procedurze notyfikacji w rozumieniu przepisów dotycz#cych notyfikacji norm i aktów prawnych. Stosownie do art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o dzia"alno&ci lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414), projekt ustawy zosta" zamieszczony na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Ministerstwa Pracy i Polityki Spo"ecznej. Nie odnotowano zg"osze' podmiotów zainteresowanych pracami nad projektem ustawy. 10/04si

s) URZĄD KOMITETU II{TEGRACJI ET]ROPEJSKIEJ SEKRETARZ KOMITETU INTEGRACJI EUROPEJS KIEJ SEKRETARZ STANU Mikoł aj Dowgielewicz Lt t ł t{\

Min.MDi 4 f,{ /08/DP/as

Warszawa,dnia ffi ,n,"ś nia2008r.

Pan Maciej Berek Sekretarz Rady MinistrÓw opinia o zgodnoś ci z prawem Unii Europejskiej projektu ustawy o emeryturach pomostowychwyra ona na podstawie art. 9 pkt 3 w nvią zku z art.2 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2a ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Komitecie Integracji Europejskiej (Dz. U. Nr I"06'poz. 494,,z p6ź n.zm.) przez Sekretarza Komitetu Integracji Europejskiej Mikotaja Dowgielewicza

SzanownyPanie Minis trze, W zwtą zku z przedł 'o onym projektem ustawy (pismo nr RM-l0-l67-08) pozwa\amsobie wyrazic następującą opini ę: Projektowana regulacja nie jest objęta zakresemprawa Unii Europejskiej.

Z powazaniem,

Do uprzejmejwiadomoś ci : Pani JolantaFedak Minister Pracy i Polityki Społ ecznej