03 Mu Agribusiness

market update 2008 Werkgelegenheid Figuur 7 laat zien dat de grootste werkgever in de Agribusiness van

Toekomst van de Agribusiness in Noord-Holland Noord

Noord-Holland Noord de tuinbouw is (4.200 banen), gevolgd door de

De Agribusiness is een toonaangevende, gezonde en groeiende sector

agrarische dienstverlening (2600 banen) en de voedselverwerkende

binnen de regionale economie. De unieke combinatie van voldoende

industrie (2000 banen).

beschikbare open en schone ruimte, voldoende arbeidskrachten, een gunstig klimaat, een relatief hoge lichtintensiteit en een historie van

De voortgaande automatisering en technologische vernieuwingen in de

agrarische productie met daardoor veel aanwezige specialistische agrari-

Agribusiness van Noord-Holland Noord, leidt tot een verschuiving in de

sche kennis, maakt Noord-Holland Noord ook in de toekomst tot een

behoefte aan personeel. Waar de Agribusiness traditioneel werkt met

aantrekkelijke locatie voor ondernemers in deze sector.

lager en middelbaar opgeleid personeel, neemt de behoefte aan hoger opgeleide werknemers de laatste jaren steeds meer toe. Ook voor de

Die gunstige concurrentiepositie ten opzichte van andere gebieden

nabije toekomst wordt zo’n toename verwacht, bijvoorbeeld voor de ver-

binnen en buiten Nederland kan echter alleen blijven bestaan als er

dere ontwikkeling van de technologisch intensieve zaadteelt, aquacultuur

voortdurend wordt geïnvesteerd om de logistieke en technologische

en grootschalige logistieke concepten als Agriport A7. Daardoor ontstaat

voorsprong van de Agribusiness in de regio te behouden. Die investe-

een dringende behoefte aan een uitbreiding van de zeer beperkt in de

ringen krijgen momenteel gestalte in de vorm van een verdere speciali-

regio aanwezige instellingen voor hoger onderwijs in het algemeen en de

satie van de zaadteelt, een schaalvergroting in de voedselverwerkende

komst van (een filiaal van) een landbouwuniversiteit in het bijzonder.

industrie en een bundeling van agrarische en logistieke activiteiten in

Overigens biedt Noord-Holland Noord voor hoger opgeleide werknemers

bijvoorbeeld Agriport A7. Daarbij is veel aandacht voor duurzame pro-

van elders een aantrekkelijke woonomgeving, met ruimte, rust en schone

ductietechnieken met een efficiënt gebruik van energie (onder meer

lucht. En dat alles in combinatie met een uitstekende bereikbaarheid.

door WarmteKrachtKoppeling) en een reductie van de uitstoot van CO2. Voor verdere investeringen kan worden gedacht aan de grootschalige

Toegevoegde waarde

ontwikkeling van acquacultuur in de regio ter vervanging van de tradi-

De toegevoegde waarde van een sector is de waarde die de producent

tionele visserij. Dit zou bovendien kunnen worden gecombineerd met de

met zijn activiteiten toevoegt aan een product of dienst. Deze waarde

ontwikkeling van de glastuinbouw. Om ook in de toekomst de kennisont-

wordt groter wanneer efficiënter wordt geproduceerd, onder andere door

wikkeling en de toestroom van arbeidskrachten in de sector te faciliteren

schaalvergroting, of wanneer de verkoopprijzen van producten op de

kan worden gedacht aan de vestiging van (een filiaal van) een landbouw

(wereld)markt stijgen. De toegevoegde waarde daalt wanneer de kosten

universiteit in Noord-Holland Noord.

van intermediaire goederen of van het productieproces stijgen (o.a. personeelskosten en energiekosten). Figuur 9 geeft een overzicht van de ontwikkeling van de toegevoegde waarde tussen de jaren 2000 en 2007 per deelsector van de Agribusiness, uitgedrukt als percentage van de productiewaarde. Gemiddeld ligt die toegevoegde waarde op zo’n 40 tot 50 % van de productiewaarde. De sterkste daling van de toegevoegde waarde is gevonden in de visserij door sterk gestegen energiekosten. De akkerbouw laat een groei zien door schaalvergroting en technologische ontwikkelingen waardoor de opbrengst per ha. is gegroeid.

Seed Valley: Westfriesland, hart van de wereldwijde zaadveredeling Westfriesland herbergt één van de meest succesvolle economische clusters van Nederland: de bedrijven die zich bezig houden met de ontwikkeling en productie van zogenoemd uitgangsmateriaal (plantenzaden). Wereldwijd zijn deze bedrijven toonaangevend op hun vakgebied. Zij leggen het fundament onder de mondiale voedsel- en sierteeltproductie. Deze sector is niet alleen innovatief, maar zorgt ook voor een groot aantal directe en indirecte arbeidsplaatsen. Op initiatief van de gemeente Enkhuizen is NHN daarom gestart met het programma Seed Valley. Dit programma is bedoeld om de bedrijven in de sector te versterken en duurzaam in de regio te verankeren. Het programma omvat activiteiten op het gebied van ruimtelijke ordening en bereikbaarheid, onderwijs en arbeidsmarkt, innovatie, promotie en acquisitie.

Colofon: Dit rapport is gemaakt door het SEO in opdracht van NHN en is gebaseerd op CBS gegevens en bewerkt door SEO Economisch Onderzoek. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Monique de Leeuw ([email protected]). Het gehele rapport is beschikbaar via www.nhn.nl.

Figuur 7: Aandeel productie van deelsectoren in de Agribusiness van Noord-Holland Noord, 2007

•Toeleveranciers •Voedselverwerking •Visserij •Bosbouw en jacht Agrarische •dienstverlening •Overige landbouw •Veehouderij •Tuinbouw •Akkerbouw

12000

10000

8000

6000

Aandeel deelsectoren van de Agribusiness in Noord-Holland Noord in het landelijke aantal banen van werknemers, 2007

Figuur 9:

Akkerbouw

Akkerbouw

8%

Tuinbouw

Veenhouderij

Veenhouderij 31% Overige landbouw

6%

Agrarische dienstverlening

8%

32%

57%

62%

42% 40%

Visserij 44% 35%

58%

39%

•2000 •2007

2%

0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Bron: CBS Statline, bewerking SEO Economisch Onderzoek

0%

5%

10%

15%

20%

25%

Bron: CBS Statline, bewerking SEO Economisch Onderzoek

30%

35%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

Bron: CBS Statline, bewerking SEO Economisch Onderzoek

60%

Agribusiness in Noord-Holland Noord De Agribusiness bestaat primair uit de landbouw, jacht, bosbouw en visserij, aangevuld met de voedselverwerkende industrie. De landbouw omvat akkerbouw en tuinbouw, inclusief de teelt van bloembollen en zaden, veehouderij en agrarische dienstverlening. Agrarische bedrijven maken soms deel uit van meerdere sectoren, omdat – mede door schaalvergroting – verschillende agrarische en niet-agrarische activiteiten worden gecombineerd. De Agribusiness is voor Noord-Holland Noord een belangrijke sector. In 2007 vertegenwoordigde de productie van deze sector in de regio een waarde van 2,1 miljard Euro. Inclusief de belangrijkste toeleveranciers is dat ruim 2,3 miljard Euro. Daarmee neemt de sector ongeveer 5 procent van de totale productie in de regio voor haar rekening.

37%

Voedselverwerking industrie

2%

Toeleveranciers

23%

Bosbouw en jacht

2%

Voedselverwerking

62%

36%

Agrarische dienstverlening

Visserij

2000

59%

56%

4%

Overige landbouw

42%

Tuinbouw

9%

Bosbouw en jacht 4000

Toegevoegde waarde als aandeel van de productiewaarde per deelsector van de Agribusiness in Noord-Holland Noord, 2000 en 2007

Figuur 8:

70%

2

3

Productiewaarde

Productieontwikkeling

Grondgebruik

De sector landbouw, bosbouw en visserij is met 4,8 procent van de lande-

Vanaf 2005 kent de sector weer positieve groeicijfers, met naar verwach-

Noord-Holland Noord beslaat 6 procent van de totale Nederlandse opper-

lijke productiewaarde goed vertegenwoordigd in de regio Noord-Holland

ting bijna 3 procent groei in 2007. Landelijk heeft de groei in de sector

vlakte, terwijl het ruimtebeslag door de akkerbouw en tuinbouw (86.883

Noord. De totale productiewaarde in de regio bedraagt 2,4 procent van

landbouw, bosbouw en visserij met bijna 7 procent vooral in 2006 plaats-

hectare) slechts 5 procent van het landelijke totaal bedraagt (1.742.831

het landelijke totaal. Eenzelfde percentage geldt voor de voedselverwer-

gevonden. Ook de voedselverwerkende industrie in de regio kent de

hectare). Figuur 3 geeft aan hoe die 86.883 hectare is verdeeld over

kende industrie in Noord-Holland Noord, waarmee deze sector evenredig

laatste jaren zeer gunstige groeicijfers van zo’n 7 procent per jaar

verschillende agrarische activiteiten.

is vertegenwoordigd in de regio. Het best vertegenwoordigd in Noord-

(zie kader Vezet).

Holland Noord zijn de visserij (17,9 procent van de landelijke productie-

Agriport A7

Bijna de helft van het totale landbouwareaal in Noord-Holland Noord

waarde), de tuinbouw (6,1 procent), de agrarische dienstverlening

Groenteverwerker Vezet holt achter eigen prognoses aan

wordt gebruikt voor de glastuinbouw. Er treedt in de regio een speciali-

(5,1 procent) en de akkerbouw (4,7 procent).

De maaltijdsalades vliegen de winkel uit. In twee jaar tijd is een markt ontstaan met een waarde van 50 miljoen euro. Supermarktketen Albert Heijn heeft hiervan 80% in handen. Albert Heijn toeleverancier Vezet dacht twee jaar geleden aan een productielijn voor 24.000 maaltijden per week genoeg te hebben. Inmiddels gaan er meer dan 150.000 stuks de deur uit. Het bedrijf investeert dan ook 30 miljoen euro in een nieuwe hal en in nieuwe machines die veel handmatig werk vervangen. Vezet in het Noord-Hollandse Warmenhuizen is al meer dan 30 jaar de hofleverancier van Albert Heijn voor panklare producten. Met een omzet van 160 miljoen en 750 medewerkers claimt Vezet de positie van marktleider in het wassen, snijden en verpakken van verse groente en fruit. Het bedrijfsresultaat bedraagt 3,7% van de omzet. Bron: Financieel Dagblad, 21 juni 2007

satie op richting technologisch meer geavanceerde onderdelen van

In absolute productiewaarde is de voedselverwerkende industrie van groot belang voor de regio (0,9 miljard op jaarbasis), gevolgd door de tuinbouw (0,5 miljard), de veehouderij (0,3 miljard) en de agrarische dienstverlening (0,2 miljard). Figuur 1 geeft een beeld van de relatieve productiewaarde van deelsectoren in de Agribusiness van Noord-Holland Noord.

Aandeel productie van deelsectoren in de Agribusiness van Noord-Holland Noord, 2007 Figuur 1:

Overige landbouw 1,1%

Agrarische dienstverlening 9,0%

Bosbouw en jacht 0,1%

Visserij 3,9%

Ontwikkeling productie Agribusiness Noord-Holland Noord naar deelsector, 2000-2007 Figuur 2:

•Toeleveranciers •Voedselverwerking •Visserij •Bosbouw en jacht Agrarische •dienstverlening •Overige landbouw •Veehouderij •Tuinbouw •Akkerbouw

2500

Veehouderij 12,1% 2000

Voedselverwerking 38,5%

1500

Tuinbouw 21,6%

Papieren- en kartonwaren 0,1%

Machines en apparaten 0,6%

Areaal Agribusiness NoordHolland Noord naar deelsector, 2007

Aandeel Noord-Holland Noord in landelijke areaal per deelsector, 2000 en 2007

Figuur 3:

Graszaad Akkerbouw overig 25,5%

Glastuinbouw overig 42,8%

Energiebedrijven 0,5%

4% 4% 35% 33%

4000 Glastuinbouw overig

3% 4% 13%

28%

Groentezaden open grond

23%

Bloemzaden

Zakelijke dienstverlening 7,4%

Bron: CBS Statline, bewerking SEO Economisch Onderzoek

0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Tuinbouw open grond overig

8% 9% 0%

Bron: CBS Statline, bewerking SEO Economisch Onderzoek

Bron: CBS Statline, bewerking SEO Economisch Onderzoek

Locatiefactoren Er is een aantal locatiefactoren dat maakt dat de Agribusiness relatief

Een vierde voordeel van de regio Noord-Holland Noord is de uitzonderlijk hoge

goed vertegenwoordigd is in Noord-Holland Noord. Ten eerste heeft

lichtintensiteit. Deze ligt zo’n 8 procent hoger dan in het oosten van Nederland,

Noord-Holland Noord nog veel open en schone ruimte beschikbaar voor

waardoor de opbrengsten navenant hoger zijn. Voor de tomatenteelt geldt bij-

het opzetten en uitvoeren van grootschalige agrarische activiteiten.

voorbeeld dat 1 procent meer licht voor 1 procent meer opbrengst zorgt..

Naast de beschikbare ruimte heeft Noord-Holland Noord ook voldoende

Ten slotte kent het gebied een lange agrarische historie, waarbij altijd veel is geïn-

arbeidskrachten, met name op lager en middelbaar niveau. De arbeids-

vesteerd in productontwikkeling (bloembollen), schaalvergroting (verkaveling van

participatie van de beroepsbevolking ligt relatief hoog en werknemers in

gronden) en technologische ontwikkelingen (zaadteelt). Daardoor is in het gebied

Noord-Holland Noord staan bekend om hun goede werkhouding.

veel kennis aanwezig over de agrarische productie.

Een derde locatiefactor betreft de gunstige klimatologische omstandigheden voor het uitoefenen van activiteiten binnen de Agribusiness in Noord-Holland Noord. Door de ligging tussen Noordzee en IJsselmeer kent de regio een uniek microklimaat (zeeklimaat) met betrekkelijk koele zomers en betrekkelijk warme winters.

55% 53%

Bloemzaden 0,0%

2007

•100 of meer werknemers •10 tot 100 werknemers •5 tot 10 werknemers •Tot 5 werknemers

6000

5000

4000

3000

3000

2000

2000

1000

1000

40%

Bloembollen

Banken 0,6%

Ontwikkeling aantal bedrijfsvestigingen Agribusiness Noord-Holland naar bedrijfsgrootte, 2000-2007 Figuur 6:

5% 3%

500 Tuinbouwzaden 0,2%

•Voedselverwerking •Visserij •Bosbouw en jacht Agrarische •dienstverlening •Overige landbouw •Veehouderij •Tuinbouw •Akkerbouw

6000

5000

Groentezaden onder glas

Tuinbouwzaden

Groentezaden open grond 0,2%

Figuur 5:

•2000 •2007

8% 9%

Akkerbouw overig

Bloembollen 14,1% Toeleveranciers 9,2%

Ontwikkeling aantal bedrijfsvestigingen Agribusiness Noord-Holland Noord naar deelsector, 2000-2007

Figuur 4:

Groentezaden onder glas 5,7%

Graszaad 3,3%

Het Agriport A7 project is gericht op kostenreductie door schaalvoordelen en het inkorten van de marktketen. Schaalvoordelen worden behaald door de schaalgrootte van het project: de minimale kavelgrootte in het glastuinbouwgebied van Agriport A7 is 15 hectare, terwijl de gemiddelde kavelgrootte van een glastuinbouwbedrijf in Nederland rond de 1,5 hectare ligt. Door clustering van activiteiten kunnen kosten verder worden gereduceerd, bijvoorbeeld door de gezamenlijke inkoop van energie. Inkorting van de marktketen ontstaat door een clustering van logistieke stromen. Bundeling van activiteiten leidt tot een vermindering van de transportbehoefte en tot korte lijnen (enkele uren) tussen productie en verwerking/distributie. Zo maakt Agriport A7 telen, oogsten en consumentklaar maken op bestelling in één geografisch compact gebied mogelijk. Bron: www.agriporta7.nl

de Agribusiness, zoals de teelt van groentezaden en tuinbouwzaden.

Tuinbouw open grond overig 8,2%

1000

Akkerbouw 4,5%

Agriport A7 combineert grootschalige glastuinbouw en een bedrijventerrein voor Agribusiness en logistiek. Het project is centraal gelegen in de kop van Noord-Holland, direct aan de Rijksweg A7. In 2007 is al 108 hectare aan glasoppervlak gebouwd en dit zal de komende jaren doorgroeien tot 975 hectare glastuinbouw in 2015. Aan de rand van het glastuinbouwgebied wordt een Agribusiness bedrijventerrein ontwikkeld. Op dit terrein vestigen zich bedrijven die zich bezighouden met het verwerken, verpakken en transporteren van agrarische producten, maar ook ondersteunende diensten zoals toeleveranciers.

10%

0 20%

30%

40%

Bron: CBS Statline, bewerking SEO Economisch Onderzoek

50%

60%

0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Bron: CBS Statline, bewerking SEO Economisch Onderzoek

Het Altongebied Alton 1 is gelegen in Heerhugowaard Noord. Het oppervlakte beslaat ongeveer 60 ha waarvan 40 ha glas. De overige gronden zijn voor de eventuele uitbreidingen van de bedrijven of voor waterberging. De eerste bedrijven zijn er gevestigd sinds 1966. Het Alton 2 gebied is in 1977 aangekocht de totale oppervlakte is 150 ha en is ontwikkeld voor glastuinbouw. Er staat nu ongeveer 70 ha glas. Voor beide gebieden vindt momenteel een herstructurering plaats. Bron: De Altonstichting

2000

2001

2002

In de regio zijn meerdere op glastuinbouw gerichte technische bedrijven en toeleveringsbedrijven gevestigd. Westfriesland beschikt over een Agrarisch Onderwijs Centrum in Hoorn, terwijl in Enkhuizen de grote zaadbedrijven Seminis Vegetable Seeds en Sygenta Seeds BV zijn gevestigd. Bron www.wervershoof.nl

2004

2005

2006

2007

Bron: CBS Statline, bewerking SEO Economisch Onderzoek

Aantal bedrijven De gunstige productieontwikkeling in de Agribusiness in Noord-Holland Noord is gepaard gegaan met schaalvergroting en een sterke groei van de efficiency. Daardoor is het aantal bedrijfsvestigingen in deze sector tussen 2000 en 2006 flink afgenomen. Figuur 5 laat zien dat die afname vooral speelt in de tuinbouw (24% minder bedrijfsvestigingen), de veehouderij (20% minder) en de akkerbouw (15% minder).

Het Grootslag Tussen Wervershoof en Andijk is een glastuinbouwgebied gerealiseerd van in totaal 250 hectare. Een gebied tussen Noordzee en IJsselmeer, dat door een hoge lichtintensiteit en gematigde temperaturen voldoet aan de eisen van de teler.Prima geschikt voor glastelers die elders niet verder kunnen groeien. Het Grootslag is goed bereikbaar. De kavels zijn van verschillende omvang, met optimale lengte- en breedteverhoudingen. Alle noodzakelijke nutsvoorzieningen zijn aanwezig. In het gebied is uitgebreid groepsvervoer aanwezig, waarmee alle aanvoerpunten in West-Nederland worden bereikt. Door de aansluiting van Hoorn op de snelweg A7 kunnen tuinders hun product zelf snel en gemakkelijk aanvoeren op de grote veilingen.

2003