Xix Wiek

„Przemiany i osiągnięcia Europy i świata w XIX wieku. Wpływ na czasy dzisiejsze i ówczesne.” Na początku XIX wieku rozpoczęła się rewolucja nazwana przemysłową. Oznaczała ona przejście od rolnictwa do produkcji przemysłowej jako głównego źródła pracy i bogactwa. Do 1900 roku „stary świat” europejski stał się zbiorowiskiem przemysłowych narodów, a przemysł rozprzestrzenił się na pozostałe kontynenty świata. Wiek XIX to także przede wszystkim okres badań nad elektrycznością i magnetyzmem. Nauki te stały się naukami przewodnimi stulecia, a na ich osiągnięciach opierało się wiele przełomowych dla ludzkości wynalazków. Przed rewolucją przemysłową większość przedmiotów wytwarzano, wykorzystując energię ludzką. Przędzę wełnianą i bawełnianą wytwarzano za pomocą kołowrotków obracanych ręcznie lub nożnie. Z przędzy tkano tkaniny na krosnach napędzanych w taki sam sposób. Kowale używali młotów do przekuwania żelaza w narzędzia. Drewno cięto za pomocą ręcznych pił. Rewolucja przemysłowa zaczęła się stopniowo, pod koniec osiemnastego wieku, kiedy wynaleziono maszyny do przędzenia i tkania bawełny. Maszyny te z początku napędzano energią wody, lecz po 1800 roku zastosowano maszyny parowe. Około 1830 roku w Wielkiej Brytanii większość towarów bawełnianych wytwarzano w fabrykach. Inne kraje, m.in. Belgia, Francja, Niemcy, niektóre księstwa Italii, Stany Zjednoczone zaczęły ją doganiać i do 1850 roku osiągnęły znaczy postęp. W tym okresie wiele branż przemysłowych unowocześnia swoje maszyny. Przędzalnie i tkalnie wełny, huty żelaza, cegielnie, zakłady ceramiczne i browary zaczęły uruchamiać produkcję z wykorzystaniem napędu parowego. Praca w fabrykach oznaczała dla milionów ludzi nowy sposób życia. Zamiast pracy chałupniczej lub w małych zespołach, pracowali teraz wraz z setkami innych ludzi. Odpoczywali lub spożywali posiłek tylko wtedy, gdy fabrykanci im na to pozwolili. Dzień pracy był bardzo długi, czasami 12 godzin lub więcej. Maszyny parowe były opalane węglem. W miarę wzrostu liczby fabryk wzrosło także zapotrzebowanie na węgiel. I w tym przypadku Wielka Brytania przodowała i około 1830 roku wydobywała cztery piąte światowego zapotrzebowania. Znaczną jego część wysyłano do Europy do opalania tamtejszych fabryk. Aby wydobyć więcej węgla, budowano coraz głębsze kopalnie. Było to możliwe dzięki maszynom parowym napędzającym windy przewożące górników i węgiel. W głębokich kopalniach istniało większe zagrożenie zawałami lub trującym gazem. We wczesnych latach rewolucji przemysłowej znaczną część tych ofiar stanowiły kobiety i dzieci. Od około 1830 roku w pewnych krajach pojawiły się działania zmierzające do poprawy bezpieczeństwa pracy w fabrykach i kopalniach : skrócono czas pracy i ustanowiono prawa zakazujące zatrudniania małoletnich. Pierwszym aktem prawnym określającym elementarne wymagania dotyczące warunków pracy w brytyjskich przędzalniach bawełny i tkalniach była wydania w 1802 r. ustawa o zachowaniu zdrowia i moralności uczniów oraz innych robotników zatrudnianych w przędzalniach bawełny i innych zakładach. Ustawa ta wprowadzała ponadto, po raz pierwszy w historii, instytucję “ochotniczych wizytatorów” czyli prekursorów dzisiejszej, społecznej inspekcji pracy. Przy opracowywaniu ustawy z 29 sierpnia 1833 r. pomyślano o konieczności egzekwowania tych przepisów i utworzono tzw. inspekcję fabryczną - pierwszą w świecie instytucję ochrony człowieka w środowisku pracy, jak byśmy dzisiaj powiedzieli. W dniu 27 września 1825 roku w miastach Stockton i Darlington w północnowschodniej Anglii panowało niebywałe ożywienie. Została uruchomiona pierwsza linia kolei publicznej. Linia ta służyć miała głównie do przewozu węgla z kopalń do portu w Stockton. Lecz wkrótce okazało się, że przyszłość kolei leży również w przewozach pasażerów. Zaczęto planować więcej linii kolejowych w Wielkiej Brytanii i w innych krajach. Pierwsza kolej

1

amerykańska, South Karolina Railroad, została otwarta w 1830 r., a pierwszą linię francuską zbudowano w 1832r. Niemcy, Belgia, Rosja i Włochy wkrótce podążyły za pionierami. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że uruchomienie kolei, było wydarzeniem nie tylko epokowym, ale i przełomowym w dziejach ludzkości. Zaczął się Wiek Kolei. Do 1870 r. wszystkie główne miasta Europy i wschodnich stanów Ameryki miały połączenia kolejowe. Wielką zaletą transportu kolejowego była szybkość. Na początku XIX wieku podróż w pojazdach konnych była powolna i niewygodna. Najszybsze dyliżanse mogły podróżować z prędkością zaledwie 16km/h. Pierwszy pociąg ze Stockton do Darlington osiągnął ponad 24km/h. Koleje umożliwiały ludziom dojazd do pracy na większe odległości. Jednak największą zmianę w życiu ówczesnych ludzi spowodowała możliwość przewiezienia towarów koleją. Przewóz towarów koleją był znacznie szybszy i tańszy niż drogami lub kanałami i dlatego fabrykanci budowali swoje fabryki w pobliżu stacji kolejowych. Miasta w pobliżu kolei szybko się rozbudowywały, gdyż ciężkie towary, takie jak węgiel czy cegły mogły być łatwo i tanio dowożone. Rozwój kolejnictwa w ogromnym stopniu przyczynił się do budowy licznych mostów, wiaduktów, tuneli, a także całej infrastruktury jak stacje kolejowe, składy towarowe, porty itp. Było jeszcze inne istotne następstwo budowy kolei. Kolej zużywała ogromne ilości żelaza i stali, co spowodowało rozwój hutnictwa żelaza i stali w krajach europejskich i w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Kolej wywołała również rewolucję w łączności. Już w 1838r. rządy Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych uznały koleje za oficjalnego przewoźnika poczty. Zaczęto rozprowadzać koleją również gazety. Koleje były także jednymi z pierwszych użytkowników telegrafii. W niektórych krajach, w tym w Wielkiej Brytanii, telegraf kolejowy wykorzystywano jako usługę pocztową do przekazywania i doręczania pilnych wiadomości w obszarach wiejskich. Do dzisiaj transport kolejowy cieszy się dużą popularnością i tak jak przed latami ułatwia człowiekowi życie. Kraje europejskie o średniej gęstości zaludnienia mają obsługę kolejową na poziomie kilkunastu tysięcy pociągów na km trasy rocznie. Linia Berlin - Hamburg, której modernizację do prędkości 250 km/h ukończono w 2005 r. jest obecnie najszybszą linią "klasyczną". Maksymalne prędkości handlowe (średnie między rozkładowymi postojami) najszybszych pociągów świata nieco przekraczają 260 km/h. Na początku XIX wieku, gdy na Zachodzie rozmawiano o cywilizacji, rozumiano ją jako cywilizację zachodnią, mającą podstawę ideową i kulturową w Europie i przeniesioną przez osadników europejskich do obszarów m.in. Ameryki Północnej. Zachodnie myślenie zdominowane było przez chrześcijaństwo i wiarę, że Genesis, pierwsza księga Biblii, była pełnym i dosłownym świadectwem stworzenia świata. Europejczycy wiedzieli o innych cywilizacjach, zetknęli się z islamem i hinduizmem, lecz uważali je za pogańskie i gorsze. Kościoły chrześcijańskie, zarówno protestanckie jak i katolickie ,wpływały na każdą dziedzinę życia w Europie. W 1850 roku ukazała się w Londynie książka, która do pewnego stopnia zmieniła sposób myślenia na Zachodzie. Książka nosiła tytuł „ O powstawaniu gatunków”, a napisana została przez Charlesa Darwina. Darwin badał rozwój gatunków roślin i zwierząt. Na podstawie tych badań opracował ewolucyjną teorię doboru naturalnego, według której Ziemia i jej życie roślinne i zwierzęce rozwijały się powoli na przestrzeni milionów lat i nie zostały, jak wielu ludzi wierzyło na podstawie Biblii, stworzone w sześć dni. Poglądy Darwina nie zmieniły od razu postrzegania świata, lecz przekonały wielu uczonych do potrzeby zweryfikowania metod badawczych m.in. w medycynie, biologii itd. Reakcja Kościołów była odmienna, zaatakowano poglądy Darwina, zwłaszcza jego teorię o powstaniu człowieku. Powoli lecz konsekwentnie, w XIX wieku wartości, które były fundamentem cywilizacji zachodniej, zanikały, a kształtowały się nowe poglądy i postawy. Teoria Darwina niosła za sobą skutki religijne i filozoficzne. Doprowadziła do znaczących zmian w sposobie myślenia o dzisiejszym świecie, jego relacjach do człowieka i religii. Teza o posiadaniu wspólnego przodka z małpami człekokształtnymi zapoczątkowała rewolucję

2

światopoglądową, której wynikiem jest współczesne postrzeganie gatunku ludzkiego jako części świata przyrody, w kontekście historycznym jako zmiennego podmiotu procesów przyrodniczych. Często mówi się w tym kontekście o rewolucji darwinowskiej przez analogię do przełomu kopernikańskiego. Koniec amerykańskiej wojny secesyjnej w 1865 r. zapoczątkował okres rozbudowy przemysłu. Stany Zjednoczone zostały światowym mocarstwem. Ich rozwój nie byłby możliwy bez milionów imigrantów, którzy napłynęli do tego kraju. Przed 1865 większość imigrantów pochodziła z Wielkiej Brytanii, Irlandii i Niemiec. Pod koniec stulecia, liczba przybyszów z tych krajów spadała, a zastępowali ich emigranci z Włoch i Rosji. Włosi uciekali przed ubóstwem swojego południa wkrótce po zjednoczeniu. Rosjanie również uciekali przed ubóstwem. Natomiast Żydzi byli prześladowani i szukali schronienia w Ameryce. Polacy, Czesi, Węgrzy, Rumuni, Bułgarzy, Grecy i Skandynawowie powiększali liczbę imigrantów. Do milionów przekraczających Atlantyk dołączyli Chińczycy, którzy do 1882r., kiedy dalsza ich imigracja została zakazana, przez Pacyfik docierali do Kalifornii. Ameryka potrzebowała imigrantów, ale w zamian oczekiwała, że będą dumni ze swojego nowego kraju. Mieszanina ras i kultur stanowiła problem. Aby stać się pełnymi obywatelami Stanów Zjednoczonych, imigranci musieli nauczyć się języka angielskiego. Grupy etniczne dążyły do zachowania wspólnotowego charakteru, kultywowania języka, religii, kultury i kuchni. Aby oszczędzić pieniędzy, tłoczyli się w domach, wywołując problem przeludnienia. Dzielnice imigrantów w wielu miastach amerykańskich szybko zmieniały się w slumsy. W dzisiejszych czasach nadal dla wielu Ameryka jest krajem szansy dla nowych imigrantów. Wiele ludzi wyjeżdża za granicę w poszukiwaniu pracy. Imigracja do USA w XIX wieku przyczyniła się do dzisiejszego zróżnicowania kulturowego na tych terenach. W USA coraz większa grupa ludzi ma problem z określeniem, do jakiej rasy należy. To wymieszanie jest niesłychanie istotne dla przyszłości wielokulturowego świata - i po raz pierwszy zaczyna spełniać się właśnie w Ameryce. Dnia 01.05.1851 odbyła się w londyńskim Hyde Parku Wielka Wystawa Przemysłu Wszystkich Narodów. Czternaście tysięcy wystawców pokazywało swoje osiągnięcia w "Świątyni zainicjowanej właśnie polityki pokoju i wolnych ceł" - wielkim, nie istniejącym już dziś kryształowym pałacu, który zapoczątkował erę szklanych domów. Pałac ten był budowany w latach 1850-1851. Do jego budowy zużyto: 293 665 tafli szkła, 4500 ton żelaza i 39 km rynien. Miał on wysokość 33 metrów. Do dziś istnieje natomiast aluminiowa wieża Eiffla, symbol wystawy światowej, która odbyła się w 1889 roku w Paryżu i zapoczątkowała erę lekkich metali. Na Wielkiej Wystawie w Londynie prezentowane były produkty z całego świata, jednak wśród eksponatów zdecydowane pierwszeństwo wiodły wyroby wytworzone przez przemysł Wielkiej Brytanii. Wystawę obejrzało ponad 6 milionów zwiedzających ze wszystkich zakątków Wysp Brytyjskich i całego świata. Organizatorzy pragnęli, by zwiedzający wrócili do domu z przekonaniem, że „brytyjskie znaczy najlepsze”. W 1851 roku było to prawdą. Anglia jako pierwsza przebyła rewolucję przemysłową i była najbardziej uprzemysłowionym krajem. Na Wielkiej Wystawie można było zobaczyć m.in. maszyny, Koh-i-noora, Kryształową Fontannę, scyzoryk, który posiadał 1851 ostrzy i tzw. "łóżkobudzik", zrzucające śpiącego człowieka o dowolnej porze Zyski z wystawy przeznaczono na zbudowanie sali koncertowej Royal Albert Hall, a także zbudowanie Muzeum Wiktorii i Alberta. . Wystawa wpłynęła na rozwój przemysłu, zaczął się wyścig przemysłowy. Wystawa w Londynie zapoczątkowała serie, która trwa do dziś pod nazwą Expo. Wielką Wystawę w Londynie uznaje się za pierwszą prawdziwie międzynarodową wystawę światową. Od tego czasu wystawy są okazją do współzawodnictwa we wszystkich dziedzinach produkcji. Organizując kolejne wystawy dąży się do prześcignięcia, zaćmienia poprzedniej, również w dziedzinie jej oprawy architektonicznej.

3

W końcu XVIII wieku wkrótce po wynalezieniu maszyny parowej, podjęto kilka prób budowy maszyn mogących za pośrednictwem pary poruszać statki. Na początku były to maszyny wykorzystywane do żeglugi po kanałach, rzekach i żeglugi przybrzeżnej. Pierwszym parowcem, który w 1819 w. pokonał Atlantyk, był „Savannah”. Był on wyposażony zarówno w maszynę parową, jak i w ożaglowanie. Napęd pierwszych parowców, poruszanych za pomocą kół łopatkowych montowanych na bokach kadłuba, był mało wydajny i wymagał ogromnych ilości paliwa. Jednak wprowadzenie licznych udoskonaleń, w tym zastąpienie koła łopatkowego przez śrubę napędową, sprawiło, że około 1860r. statki parowe mogły rywalizować z żaglowcami. Mogły być także większe niż żaglowce, ponieważ ich szkielety i kadłuby budowane były z żelaza lub stali, a nie z drewna. Eksport zboża i mięsa z Ameryki Północnej, wełny z Australii i Nowej Zelandii, przewóz emigrantów z Europy, powodowały wzrost zapotrzebowania na transport morski. Armatorzy prosperowali znakomicie. W 1882r. przybył do Londynu „Dunedin”, pierwszy statek-chłodnia przewożący mięso i masło z Nowej Zelandii. Chłonność rynku europejskiego zachęcała rolników Ameryki Północnej i Południowej, Australii i Nowej Zelandii do powiększania produkcji. Wzrost dostaw żywności z zagranicy spowodował spadek cen w Europie, co szczególnie pogorszyło położenie rolnictwa brytyjskiego. Jednocześnie rozwijał się morski transport pasażerski. Dla grup zamożniejszych podróż przez Atlantyk w interesach lub na wakacje przestała być wydarzeniem. Marynarka wojenna początkowo niechętnie korzystała z parowców. Pierwsze parowce zużywały dużo paliwa, były więc uzależnione od częstych dostaw z portów macierzystych co czyniło je mało przydatnymi w czasach wojny. Admiralicja sądziła także, że stalowe kadłuby będą łatwiej ulegały uszkodzeniom niż drewniane. Były to jednak wymówki wysuwane przez starszych oficerów szkolonych na żaglowcach i niechętnych zmianom. Jako pierwsza wykorzystała siłę pary marynarka francuska. Stopniowo zalety pary i żelaznych kadłubów zostały uznane przez floty innych krajów. Po 1860r. nastąpił wielki skok w budowie parowców wojennych. Nowe statki miały żelazne kadłuby i grube opancerzenie, wyposażone były zarówno w żagle jak i silniki parowe. W czasie wojny secesyjnej zaczęto montować na okrętach obrotowe wieżyczki strzelnicze. Rozwiązanie to szybko zostało przyjęte przez inne marynarki wojenne. Kolejnym udoskonaleniem było zastąpienie pancerza żelaznego stalowymi płytami o grubości do 30 centymetrów. Pociągnęło to za sobą konieczność modernizacji flot wojennych. Obecnie, poza statkami o napędzie nuklearnym, napęd turbiną parową wykorzystuje się sporadycznie na tankowcach transportujących ropę naftową, ze względu na dostępność taniego paliwa w portach załadunkowych oraz na statkach pasażerskich, gdyż turbiny pracują ciszej i powodują mniej wibracji niż silniki spalinowe. Ludzie XIX wieku zafascynowani byli możliwościami nauki. Religia nie była już w stanie zaspokoić ich ciekawości świata. Od początku stulecia następujące po sobie odkrycia naukowe dostarczały nowych odpowiedzi i otwierały dalsze horyzonty poznawcze. Wydawało się, że możliwości nauki są nieograniczone. W 1831r. Michael Faraday przeprowadził w Anglii doświadczenia pokazujące działanie praw rządzących elektrycznością. Jego idee rozwinął James Clerk Maxwell, który udowodnił związek między elektrycznością a magnetyzmem. W oparciu o teorie Maxwella około 1880r. niemiecka firma Siemena skonstruowała pierwszy pociąg elektryczny, zaś w 1881 r. w Londynie i w Nowym Jorku uruchomiono pierwsze elektrownie. Elektryczność jest jednym z największych odkryć ludzkości. Przede wszystkim dzięki niej mamy oświetlone ulice. W dzisiejszych czasach praktycznie wszystkie urządzenia ułatwiające człowiekowi funkcjonowanie w świecie opierają się na elektryce. Michael Faraday dokonał jeszcze jednego odkrycia o doniosłym znaczeniu – odkrył znieczulające działanie eteru. Dotychczas nie znano sposobów uśpienia pacjenta przed operacją. W 1846r. po raz pierwszy amerykański chirurg użył eteru w czasie operacji. Rok później James Simpson wypróbował chloroform, który okazał się łatwiejszy w użyciu. Środki znieczulające umożliwiły chirurgom przeprowadzanie zabiegów do tej pory

4

niewykonalnych. Wiek XIX jest również początkiem antyseptyki i troski podjętej w celu zapobiegania chorobom. Zaczęto zwracać większą uwagę na higienę i czystość, zaczęto używać sterylnie czystych opatrunków i narzędzi chirurgicznych. Do największych uczonych tamtego okresu możemy zaliczyć Louis Pasteura, francuskiego chemika i mikrobiologa, profesora Sorbony członka francuskiej Akademii Nauk, francuskiej Akademii Medycyny oraz Akademii Francuskiej. Był on twórcą podstaw mikrobiologii i immunologii, udowodnił wywoływanie chorób zakaźnych przez zarazki i opracował metody szczepień ochronnych. Roberta Kocha lekarza niemieckiego. Będącego współtwórcą nowoczesnej bakteriologii i epidemiologii, profesora uniwersytetu w Berlinie i dyrektora tamtejszego Instytutu Chorób Zakaźnych, odkrywcę w 1876 roku laseczki wąglika, prątka gruźlicy (1882), przecinkowca cholery (1883), który za swoje wybitne osiągnięcia otrzymał Nagrodę Nobla. Ich dokonania przyczyniły się do znacznego ograniczenia epidemii, które tak wiele razy atakowały Europę. Sprzyjał temu również znaczny wzrost liczby lekarzy i osób zajmujących się na co dzień medycyną. W 1864 roku utworzono międzynarodową organizację Czerwonego Krzyża opartą na konwencji genewskiej i mającą na celu niesienie pomocy ofiarom wojny, klęsk żywiołowych, prześladowań politycznych, szerzenie oświaty sanitarnej, szkolenie personelu pomocniczo-lekarskiego i organizowanie krwiodawstwa itp. Każde państwo miało autonomiczne władze Czerwonego Krzyża a siedzibą Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża została Genewa. W ciągu następnych lat powstały nowe stowarzyszenia krajowe Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. Odgrywały one dużą rolę w niesieniu pomocy rannym w czasie różnych konfliktów zbrojnych, a szczególnie w czasie I wojny światowej, a po nastaniu pokoju podjęły szereg innych zadań w dziedzinie ochrony zdrowia, pomocy socjalnej, działalności wśród młodzieży, szkolenia pierwszej pomocy i organizowania ratownictwa, szkolenia pielęgniarek i innego personelu sanitarnego, tworzenia szpitali i zakładów opiekuńczych, niesienia pomocy ofiarom klęsk i konfliktów, krwiodawstwa, poszukiwań ofiar wojny i wiele innych. Dziś na świecie nadal działa ta organizacja. W Polsce PCK zajmuje się m.in. propagowaniem honorowego krwiodawstwa, szkoleniami sanitarno-medycznymi, prowadzi obozy dla dzieci niepełnosprawnych. W ciągu XIX stulecia nauka poczyniła wielkie postępy na wszystkich polach aktywności ludzkiej. Uniwersytet Harvarda w USA, uniwersytety w Londynie, Cambridge, Glasgow, Paryżu i Berlinie stały się ośrodkami badań naukowych. Wysoki poziom na tych uczelniach trwa do dziś. Cambridge jest uznawany za jeden z najlepszych uniwersytetów w Europie i na świecie. Nastąpił też rozwój towarzystw naukowych. Niektóre jak Królewskie Towarzystwo Naukowe w Anglii, organizowały wyprawy i eksperymenty naukowe. Każdy mógł uczestniczyć w życiu naukowym. Było ono dostępne nie tylko dla naukowców. W wielu miejscowościach organizowano odczyty i pokazy dla szerokiej publiczności. Wydawano popularne czasopisma naukowe, jak „Chambers Journal” czy „ The Scientific American”. Druga połowa XIX wieku była epoką kolejnego przełomu w dziejach ludzkości – rewolucji w środkach łączności. W 1836 Samuel Morse wynalazł telegraf. Wykorzystywał on elektryczność i pole magnetyczne do przekazywania informacji kablem a pomocą kodu złożonego z kresek i kropek. W 1845r. uruchomiono pierwszą linię telegraficzną w USA. Telegraf umożliwiał niemal natychmiastowe nawiązywanie łączności i cieszył się wielkim powodzeniem. W 1851r. Wielka Brytania uzyskała połączenie za pomocą podwodnego kabla, a w 1865r. po licznych próbach ułożono kabel na dnie Atlantyku. Telegraf Morse'a wydaje się dzisiaj staromodnym, prymitywnym urządzeniem, którego miejsce dawno już znalazło się w lamusie historii. W dziejach rozwoju komunikacji wynalazek ten odegrał jednak rolę trudną do przecenienia. Po wynalezieniu telegrafu już krok dzielił od przesyłania kablem ludzkiego głosu. Wielu wynalazców rywalizowało o palmę pierwszeństwa w tym wyścigu. Zwyciężył Aleksander Graham Bell w 1876r. Oparł on działanie swego telefonu o mikrofon elektromagnetyczny, który zamieniał głos w sygnały elektryczne, które przesyłane kablem

5

docierały do drugiego aparatu, gdzie były z kolei przetwarzane na dźwięki mowy przez taki sam mikrofon. Jak bardzo potrzebny był to wynalazek, dowodzi fakt, że w dwa lata od prezentacji powstały pierwsze linie telefoniczne. Do łączenia abonentów zatrudniano operatorów. Opatentowany w 1877 przez Thomasa Alvę Edisona mikrofon węglowy wkrótce jednak na ponad sto lat wyparł mikrofon elektromagnetyczny, natomiast słuchawka używana w aparatach nadal działała w oparciu o efekt elektromagnetyczny i stalową membranę. W dzisiejszych czasach zapewne nikt nie wyobraża sobie życia bez telefonu. Umożliwia on nam szybkie komunikowanie się. Trzeci znaczący wynalazek w dziedzinie łączności dokonany został u schyłku XIX stulecia przez Guglielmo Marconiego, włoskiego uczonego badającego możliwości skonstruowania telegrafu bez kabla, systemu przekazywania informacji za pomocą fal radiowych. W 1897r. udało mu się przesłać informacje radiową na odległość 15km. W 1898r. udoskonalił swoją metodę na tyle, że pozwalała na porozumiewanie się statkom sygnalizacyjnym (latarniowcom) z wybrzeżem. W XXI wieku radio jest popularnym urządzeniem. Niewątpliwa była jego rola w czasie wojny. Rozgłośnia Polska Wolnej Europy była właściwie najbardziej dynamicznym wyrazicielem autentycznej woli narodu polskiego, by żyć w państwie niepodległym i suwerennym. Dziś rozgłośnie radiowe, których powstaje coraz więcej, stały się w większości radiami komercyjnymi, pełniącymi funkcje rozrywkowe. Pierwszy szyb naftowy w USA został wywiercony w Oil Creek (Pensylwania) w 1859r. Miał 21 m głębokości i dostarczał 25 baryłek ropy na dobę. Ropa naftowa jest mieszaniną różnych substancji. W owym czasie ludzie potrafili wykorzystywać jedynie niektóre z nich. Pozostałe, łącznie z benzyną, były palone lub wylewane. Pozostawiano parafinę, używaną do oświetlania, gotowania i ogrzewania. Wcześniej używano do tych celów tłuszczu pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, zwłaszcza wielorybiego. Przemysł naftowy początkowo rozwijał się bardzo powoli. Gwałtowna zmiana nastąpiła na przełomie lat 80 i 90, po skonstruowaniu silnika spalinowego. Ropa przyniosła bogactwo regionom, o których nikt wcześniej nie słyszał, na przykład Górom Skalistym w USA. W 1901 r. odkryto złoża ropy naftowej w Teksasie i Luizjanie, zaliczających się do tej pory do uboższych regionów kraju. Boom naftowy ogarnął także inne kraje : Meksyk, Peru, a w XX wieku kraje Ameryki Południowej i Bliskiego Wschodu. W Europie głównym ośrodkiem wydobycia i przetwórstwa ropy naftowej była Galicja. W 1854r. uruchomiona została pierwsza kopalnia ropy naftowej w Bóbrce koło Jasła. W 1856r. Ignacy Łukasiewicz opracował metodę destylacji ropy naftowej na skale przemysłową. Przemysł naftowy został zdominowany przez wielkie kompanie, jak Standard Oil czy Royal Dutch Company w Europie. Mogły one określać poziom produkcji i kontrolować ceny rynkowe, uzyskując olbrzymie zyski. W latach 80 Standard Oil kontrolowała prawie całą produkcję w Stanach Zjednoczonych, stanowiącą około 4/5 produkcji światowej. Wpływ ropy na obraz świata w pełni ujawnił się dopiero w XX wieku, lecz pierwsze sygnały przemian dały się zauważyć u schyłku XIX wieku. Stany Zjednoczone produkowały największe ilości ropy, co stopniowo zwiększało ich znaczenie w światowym życiu gospodarczym. W Europie Zachodniej nie wydobywano ropy i musiano ją importować pomimo znacznych kosztów Jednocześnie, w miarę rozszerzania zakresu zastosowania nafty, zmniejszał się popyt na węgiel, co prowadziło do zamykania wielu mniejszych kopalń. Dziś ropa naftowa jest podstawowym surowcem przemysłu petrochemicznego stosowanym do otrzymywania m.in. benzyny, nafty, olejów, parafiny, smarów, asfaltów, mazutów, wazelin i wielu materiałów syntetycznych. Wpływa ona niestety niekorzystnie na środowisko naturalne. Prawdziwą plagą dla środowiska są awarie powstałe w czasie transportu - głównie katastrofy tankowców (Np. MT Prestige). Rewolucja przemysłowa wycisnęła swoje piętno na produkcji praktycznie wszystkiego, od żywności po ubrania, od szczoteczki do zębów po sznurowadła. Przemysłowcy inwestowali znaczne sumy w budynki fabryczne i ich wyposażenie. Jedynym sposobem na odzyskanie zainwestowanych pieniędzy była sprzedaż wyprodukowanych

6

towarów. W tym samym czasie udoskonalenie transportu umożliwiło organizację międzynarodowej dystrybucji towarów fabrycznych. Coraz częściej przemysłowcy stosowali znaki firmowe (łatwe do zapamiętania symbole lub znaki handlowe) do identyfikacji swych wyrobów. Jednym z pierwszych, którzy dostrzegli znaczenie nadawania produktom znaków firmowych i reklamy, był William Lever, od 1884r. producent mydła w Lancashire w Anglii. Ponieważ nie wydawano wówczas kolorowych czasopism, Lever reklamował się głównie na pocztówkach o jaskrawych kolorach. Pomysł przyjął się i już wkrótce reklamy wzywały ludzi do zakupu konkretnych gatunków konserw, atramentu, stalówek i innych produktów codziennego użytku. Narodził się przemysł reklamowy. Istotne zmiany zachodziły także w sposobach sprzedaży. Właściciele sklepów zdali sobie sprawę, że mogą uzyskać nizsze ceny u producenta ( a tym samym zwiększyć swój zysk ), jeśli zdecydują się na hurtowy zakup produktów. Aby je sprzedać otwierali całe sieci sklepów. Jednym z brytyjskich pionierów tego stylu handlu był Thomas Lepton. W 1880r. był on właścicielem sieci sklepów spożywczych w całej Wielkiej Brytanii i starał się przyciągnąć klientów za pomocą zręcznej reklamy. Zmiany zachodzące w organizacji handlu prowadziły do poprawy jakości oferowanych towarów, gdyż właściciele wielkich sklepów obawiali się, że zawiedziony klient może udać się do konkurenta. Jednakże w ogromnym domu towarowym klient był pozbawiony był osobistego zaangażowania sprzedawcy, jakie mógł znaleźć w małych sklepach prowadzonych bezpośrednio przez właściciela. Do dziś ideałem każdej firmy handlowej jest harmonijne połączenie efektywności sprzedaży z indywidualnym podejściem do klienta. Współcześnie „dobra marka” jest podstawą sukcesu biznesowego. Jest bardzo popularna zwłaszcza wśród młodzieży, są symbolami konsumpcyjnego, bezrefleksyjnego stylu życia. Światowa dominacja „wielkich” marek (takich jak McDonald, Nestle czy Nike) to dziś jeden z ważniejszych elementów globalizacji. W XIX wieku politycy, chcąc zwiększyć swoja strefę wpływów tworzyli kolonie. Swoje kolonie posiadała większość państw europejskich, Stany Zjednoczone, Japonia, Chiny. Każde państwo kolonizatorskie stworzyło własną ideologię, doktrynę, metody i specyficzny system zarządzania koloniami. Różnice te doprowadziły do odmiennych skutków ekonomicznych, społecznych i gospodarczych. W wielu krajach systemy polityczne z czasów kolonializmu mają duży wpływ na teraźniejsze systemy polityczne. W sprawiedliwym podziale Afryki miał pomóc kongres berliński w 1885 roku, który został zwołany by zlikwidować wszelkie konflikty kolonialne między krajami europejskimi. W 1830r. niewiele było brytyjskich faktorii na zachodnim wybrzeżu Afryki: Sierra Leone, Złote Wybrzeże, oraz Gambia. 31 lat później podbity został Logos, który służył jako baza do podboju Nigerii, a w 1900 roku Anglia miała już kontrolę nad Kenią, Ugandą oraz nad Niasą – zawdzięczała to głównie Królewskiemu Towarzystwu Geograficznemu, towarzystwom misyjnym i ludziom interesu. Za rada oficera-kolonizatora – Lugarda rząd administrował podbite kraje wraz z wodzami tubylczych ludów. Wielu historyków i nie tylko przeciwstawia politykę kolonialną Francji brytyjskim rządom. Francja administrowała bezpośrednio poprzez różne instytucje co powodowało brak spójności. Kolonie sprzed 1815 roku – Gujana, Martynika, Gwadelupa – były traktowane jako rozszerzenie granic Francji i mogły wysyłać deputowanych do Paryża, Francuska Republika Zachodnia i Madagaskar podlegały Ministerstwu kolonii, a protektoraty (np.Tunezja) Ministerstwu Spraw Zagranicznych. Algieria została podzielona na 3 departamenty i przypisania Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Rząd francuski wydał dekret o „przejęciu w posiadanie” Madagaskaru, który stał się francuską kolonią. W Indiach Anglicy byli obecni już w XVII wieku, a zdobyli ten półwysep w 1763. Aby panować nad krajem Anglicy podzielili Indie na Indie Brytyjskie i 565 księstw hinduskich i muzułmańskich, które podlegały władzą maharadżów, nizamów. W sprawach polityki zagranicznej decyzje należały do Brytyjczyków, a administrację nadzorowali rezydenci brytyjscy. Brytyjczycy eksportowali z Indii bawełnę, jutę, indygo, co było niekorzystne dla

7

gospodarki tego państwa. W Ameryce Północnej Meksyk podlegał Hiszpanii, Kanada Wielkiej Brytanii, a Stany Zjednoczone same stały się mocarstwem kolonialnym, który walczył o wpływy z Hiszpanią. Pierwszymi Europejczykami w Australii byli zesłańcy brytyjscy. Do roku 1850 dotarło ich na ten kontynent 150 000. Wolni kolonizatorzy oraz uwolnieni skazańcy osiedlali się na przydzielonych im działkach od 1820r. W 1830 roku imigracja kierowało Towarzystwo Kolonijne. Do 1840 roku w Australii „squatters” – pierwsi farmerzy- wykorzystywali convicts jako poddańczą siłę roboczą. W Australii brakowało kobiet, więc rząd angielski organizował ich wyjazdy. Wyjeżdżały najczęściej nędzarki zebrane z ulic angielskich miast. Każda z sześciu brytyjskich kolonii w Australii uzyskała ograniczoną autonomię w roku 1851. Pięćdziesiąt lat później pod wpływem trudności kolonialnych, niechęci do „kolorowych” emigrantów utworzono federalny związek australijski. Złoto odkryte w roku uzyskania ograniczonej autonomii przyciągało emigrantów. W 1893 roku odkryto żyłę złota w Australii Zachodniej co wpłynęło na powstanie w miasta w środku pustyni – Kalgoorlie. Adelajda (1836), Melbourne (1835) i Perth (1829) stanowiły nadbrzeżne bazy kolonizacji , ale szybko przemieniły się w stolice poszczególnych kolonii. Kiedy Nowa Zelandia uzyskała autonomię w 1852r, odmówiła ona przystąpienia do federacji australijskiej i w 1907 roku tworzyła dominium z własnym rządem, ale uzależnione gospodarczo od Wlk. Brytanii. Jedyną zaletą dla państw podbijanych był rozwój transportu, co w porównaniu z pozostałymi stratami, jest raczej niewielka pociechą. Natomiast ogromne zalety czerpali kolonizatorzy. Oprócz ogromnych ilości surowców mineralnych, jak złoto i diamenty przywiezione z RPA, towarów nie spotykanych w tamtejszym klimacie: herbaty, imbiru i cynamonu z Indii, wełny z Australii i drewna z Kanady, Wielka Brytania zyskała miano państwa najpotężniejszego w owym czasie. Dużo mniej (ale wystarczająco dużo) na kolonializmie zyskała Francja, która do dziś jest bardzo potężnym państwem. Kolonializm pociągnął za sobą złe i dobre konsekwencje. Zły z całą pewnością był sposób w jaki dokonywano podboju, ale w historii pełno jest przykładów na to, że pokonani nie mają prawa głosu. Konkwistadorzy położyli podwaliny pod naszą rzeczywistość, której horyzont terytorialny tak diametralnie się poszerzył. Handel, przepływy informacji czy możliwości podróży nabrały charakteru globalnego, a słowo "globalizacja" jest dziś na ustach wszystkich - jak "kolonializm" był na ustach ludzi w XIX wieku. Kolonializm odcisnął silne piętno na obrazie współczesnego świata. Problemy gospodarcze jak i brak elit politycznych w krajach postkolonialnych uwidaczniają się ciągłymi zamachami stanu i licznymi dyktaturami wojskowymi. Za przykład może posłużyć Boliwia, w której miało miejsce więcej prób zmiany rządu, niż było lat niepodległości. Kolejnym skutkiem są nienaturalne granice krajów dzielące grupy etniczne, utworzone w wyniku dzielenia terenów podbitych przez kolonizatorów, które następnie doprowadzały do wojen domowych, a w wyniku czego zginęło miliony ludzi z różnych narodów i w konsekwencji doprowadziło to do pogłębiania się biedy.

Źródła: -„Zarys Historii Powszechnej” wyd. RTW - „Księga Wielkich wynalazków” Chris Oxlade, Steve Parker, Nigel Hawkes. - Internet

8