X-sanskrit_sqp_2018-19.pdf

का का:दशमी :दशमी दशमी सं ृतम( ् (122) 122) आदश-ूँन-पऽम् -20182018-19 

् समयः–   समयः–होराऽयम   स%ू स%ूणा(ाः– ाः–80 80 सामा)िनद+शाःाः-

 • • • •

् ् ु अि2न ु कृ पयास,-यापरीणंकुव0यत ू3पऽे 10पृ5ािनमिितािनसि0।  ् ् ु अि2न कृ पयास,-यापरीणंकुव0यत ू3पऽे 16ू3ाःसि0। उ:रलेखनातपू् व=ू3>बमा(ःअवँयंलेखनीयः। ् अ>ू3पऽ>पठनाय15िनमेषाःिनधािरताःसि0।अि2नअवधौके वलं ू3पऽं ् ु पठनीयमउ:रप िEकायां चिकमिपनलेखनीयम।् 

 ू3पऽGHपम--्  खIड: खIड:क :क क: :

अपिठतांश– –अवबोधनम ्







10अ(ाः 10अ(ाः अ(ाः

खIड: खIड::-ख ख: :

रचनाLककायम् 









15अ(ाः 15अ(ाः अ(ाः

खIड: खIड:ग :ग ग : :

ु ु -Nाकरणम अनूय ्  







25अ(ाः 25अ(ाः अ(ाः

खIड: खIड:घ :घ : :

पिठतपिठत-अवबोधनम् 







30अ(ाः 30अ(ाः अ(ाः



  (i)

् अि2नू3पऽे चRारःखIडाःसि0।

(ii)

् ् ूSेकंखIडमअिधकृ Sउ:रािणएकि2नUाने बमेणलेखनीयािन।

(iii)

् ु ू3सVाू3पऽानसारम अवँयमे वलेखनीया।

(iv)

् सव+षांू3ानामउ:रािणसं ृतेनलेखनीयािन।

(v)

ू3ानांिनद+शाःXानेनअवँयंपठनीयाः।

1

खIडः खIडः-क क  1.





10अ(ाः 10अ(ाः

अपिठतां अपिठतांश– –अवबोधनम ् ् 1. अधोिलिखतंगZांशं पिठRाूद:ू3ानामउ:रािणसं िलखत--   ृतेनिलखत  एकदा [ौ धिनकौ आEाम ् । तयोः  धिनकयोः मXे िववाद: जात:। उभौ अिप )ायालयं ् गतव0ौ।एक:धिनक:अिच0यत-अहं लंH^कािण)ायाधीशायउ_ोचHपेणददािम इित। स: >ूते लं H^कािण UापियRा )ायाधीश> गृहं गतवान।् )ायाधीश: त> ् ् ् म0Nं aाRाबुb:अभवत।धिनक:)ायाधीशम अवदत -भो:!मdशा:लH^काणां  ् ् ् दातार:लभा:एव।)ायाधीश:धिनकमअवदत -ल-लH^काणां दातार:कदािचतअ)े  अिप भवेय:ु पर0ु लH^काणां िनराक:ार: मdशा: अ)े िवरला: एव। अत:  कृ पया ु ु गgत।)ायUानं मिलनंमाकरोत।लिhत:धिनक:धन>ू तं गृहीRातत:िनगतः।  ु )्  अ एकपदेनउ:रत–(के वलंू3चतiयम    

  (i)कयोःमXेिववाद:जातः?

½×4=2 ½×4=2

(ii)क:लिhत:भूRािनगत:?



(iii)उभौकुऽगतव0ौ?



् (iv)धिनक:कितH^कािण)ायाधीशायदातमु इgित2? (v)लिhतःधिनकःkकगृहीRािनगतः? ब   ब पूण वाlेनिलखतिलखत-(के वलंू3[यम)्





 

् ्    (i)धिनक:)ायाधीशंिकमअवदत ? ् ् (ii))ायाधीश:िकमअवदत ? ् (iii)एकःधिनकःिकमअिच0यत ?् ् ु )्    स -(के वलंू3चतiयम  सयथािनद+शमउ:रतउ:रत ्    (i)‘एकदा[ौधिनकौआEाम’अऽkकिबयापदम ?्

  1×2=2 1×2=2

   

(क)एकदा  (ख)धिनकौ (ग)आEाम ् ् (ii)‘लिhत:’इितिवशेषणपद>िवशेpपदंिकम?

1×4=4 1×4=4

(क))ायाधीशः



(ख)धिनकः 

(ग)दातारः  ु ?् (iii)‘िनधनः’इितपद>kकिवलोमपदंगZांशे ूय-म (क))ायाधीशः

(ख)धिनकः (ग)िववादः ् ् (iv)‘अहंलंH^कािण.....ददािम’अि2नवाlे ‘अहम’इितपदं क2 ै ु ?् ूय-म (क) धिनकाय

(ख))ायाधीशाय(ग))ायालयाय

 2

     

(v)‘शा0ः’इितपद>िवलोमपदंिचRािलखत। 

(क) लिhतः

(ख)बुbः 

ु द>कृ तेउपय-ंु शीषकं सं ृतेनिलखत दअ>अनgे िलखत  खIड खIड: खIड::-ख



 (ग)धिनकः 

 2

- 





15 15 अ(ाः अ(ाः

रचनाLककायम ् 

2. भवSाः भवSाःनाम नामअिदितः अिदितःअिE। अिE।भवSा: भवSा:िवZालये :िवZालयेपयावरणिदवसःपिरपािलतः।एतद-् िवषये ु Gसखv रणांूित ियRापऽंचपन: िलखतु । Gसखvूेरणां ूितिलिखतेपऽेिर-Uानािन िर-UानािनपूरियRा नु :उ:रप :उ:रपिEकायां

½x10=5



 परीाभवनात ्  

िदना(ः-------- िूये(i)-------- (ii)-------नमEे। w: एव मम िवZालये (iii) ---------------- मािनत:। सव+ छाऽा: (iv) -------------- ् ् ् आसन।छाऽा:अXापकै :सहपादपानाम(v)-----------NEा:आसन ।ममिवZालय> पिरसरे तु (vi) ----------- ूसृतः। एकादश-[ादशकाया: छाऽा: िवZालयात ् बिह: गRा (vii) ----------------- उभयत: पादपान ् (viii)------------। सव+ जनाः अ2ाकं  िवZालय>छाऽाणांूयास>(ix)---------कृ तव0ः।यिदसव+िवZालया:एवंकुय:ु तzह ् (x)--------रणं>ात।  भवदीयाअिभ{ासखी  अिदितः। म|ूषाा– – ् ् हिरितमा,उdािहता,ूशंसाम,आरोिपतव0:,ूे रणे,मागम,आरोपणे , ् वरणिदवसः,वातावरण>। स~ेहम,पया

3. अधःूद:ंिचऽंाम|ूषायांूद:श€ानांसहायतयापवाlािनसं ृतेनिलखत िलखत-- 

2x5=10 2x5=10 

 म|ू म|ूषाा--

 

् न बािलकाः,िशिका,Nजनािन,वातानकूु लनय‚म,आसƒाः,उ„ीिठका,ित5ि0,Xाने  ् ् ् ु …Iवि0,िवZतु -फलकम(2ाट बोड),महापˆषाणांिचऽािण,अि‰शमनय‚म,िभ:ौ,का।  

 3

            2x5=10

 अथवा अथवा ् ् gे ु दं म|ूषाूद:श€ानांसाहाŠेनिन‹िलिखतंिवषयमअिधकृ Sपिभःसं ृतवाl ैःएकमअन िलखतिलखत-













“वृाणांमहम”्  









म|ूषाा– – ् ् ् ु ,का5म ,फलािन,प ािण, ूकृ तेःशोभा,पयावरण>,रकाः,यgि0,ूाणवायमु ,औषधम ् ् ्  मेघवषणे,सहायकाः,छायाम,िवहगानाम ,आौयUलम । खIड खIड: ग  खIड ::ग ग ु ु -Nाकरणम  अन ्   अनूय 



(25अ(ाः 5अ(ाः) अ(ाः)

 4. अधोिलिखतवाlेषरे ु खाि(तपदेषसk’सि’gे ु ु )्  दं वाकुˆतत- (के वलंू3चतiयम ् ु (i) सःतGपिरवार>नयनम नयनमअिE। 

 1×4=4

ु (ii) यिधि5रःवने िपपासा ।्  िपपासा+आक +आकुलःअभवत ः ् gे ु दं िलखत। (iii) एकमअन अन ् ःअिE। ु ु (iv) आल>ंिहमनpाणां शरीरUः  शरीरUः+महान +महानिरप (v) सवथाजागHको जागHको जागHको+अहं +अहंछाऽाणांकृ तेआदशःएव। 5. अधोिलिखतवाlेषरे ु खाि(तपदानांसमासंिवमहंवाूद:िवक•े–ःिचRािलखत– ःिचRािलखत– ु )् (के वलंू3चतiयम 4

1×4=4

रामःचल—णःचिव˜ािमऽ>िशpौआEाम ।्  रामःचल—णःच

(i)

(क)रामल—णाः



(ख)रामल—णौ



स(टाप{ंबालकं मातारित। ् (क)स(टाप{म ्  (ख)स(टामआप{म ् 

(ii)

(ग)रामल—णे (ग)स(टम ्

आप{म् िनजलं इदंेऽम।् 

(iii)

(क)जल>यो™यम् 

(ग)जलं ूित



(ख)निववेकः 



(ग)अनिववेकः



(ख)नीलगगनम ्



(ग)नील>गगनम ्

निववे िववेकःःपरमापदांपदम।् 

(iv)

(क)अिववेकः (v) नीलगगनंशोभते।  (क)नीलं गगनम ् 6.

(ख)जल>अभावः 

् ु खाि(तपदानांूकृ ितअधोिलिखतवाlेषरे ित-ूSयौसंयोšिवभšवाउिचतमउ:रं िवक•े–ःिचRा 1×4=4 ु )्  िलखतिलखत-( (के वलंू3चतiयम      (i) Rयापाठः2तNः 2तNः। 2तNः  ् (क)2ृ+तNः  (ख)2ृ+तNत ्  (ग)2र+तNः  ् शि- म।्  शि-+मत +मतपु जनःरितसव (क)शि-वान्  (ख)शि-मानः

(ii)



(ग)शि-मान ्



(ग)योग+इिन

् पूजनेनूस{ ूस{+ पांकिरpित। ूस{+टाप +टापल—ीःकृ (क)ूस{ा   (ख)ूस{म ् 



(ग)ूस{ः

(v) धन>महं महंसव+जानि0।  (क)महा+Rम ्  (ख)मह+R 



् (ग)महत+R

(iii)

कमशीलःयोगी योगीक›ते । योगी (क)योिग+इिन

(iv)



(ख)योग+मतपु  ्

7. म|ूषायांूद: ैःपदैःवाœपिरवतनंकृ Rाअधोिलिखतंसंवादंपनःिलखत ु नःिलखत-





रामः–ँयाम!अZिवZालयेचे{ईतःछाऽाःआगgि0। ् ँयामः–िमऽ!छाऽैःचे{ईतःिकमथम(१)---------?ते इदानvकुऽित5ि0? रामः–िमऽ!तेूितयोिगताय ैअऽआगताः।इदानv(२)----------छाऽावासेUीयते। ् ँयामः–kकतेसं ृतमअिपजानि0?  ् रामः–आम!(३)त ैः-----------aायते।तेसं ृतंभाष0ेअिप। 

5

1×3=3

म|ूषाा-- 

् सं ृतम,आग,ते ,त ैः।

 

अथवा अथवा



अधोिलिखतानांवाlानांवाœपिरवतनंकुˆत त– (क) बालकःमामंगgित। (ख) अक+ णलेखौिल¡ेते । ु (ग) यवकाःिचऽािणपँयि0। 8. कालबोधकश€ैःअधोिलिखतु )् अधोिलिखत-िदनचयायांवापूरयतयत-(के वलंू3चतiयम





½×4=2

(क) अहंूातःकाले5:30वादने------------------------जागरणंकरोिम। (ख) अहं6:15वादने------------------------Nायामंकरोिम। (ग)अहं7:45 7:45 वादने------------------------िवZालयंगgािम। (घ)  2:00वादने ------------------------िवZालय>अवकाशःभवित। 2:00 (ङ) राऽौ8:30 8:30वादने ------------------------अहंभोजनंकरोिम। 8:30 9. म|ूषायांूद: ैःउिचत ैःअNयपदैःअधोिलिखतवाlेषिर-Uानािनपू ु )् 1×4=4 ु यत--( रयत (के वलंू3चतiयम  (क)अहं----------अऽवृiःे अिभनƒनंकरोिम। ् ु (ख)यदाiबिbःकलश>आवरणम अपसारयित--------भय(रं िवषधरंपँयित। 

े सहएषःकलहः------भवतांिवनाशकारणंभिवpित। (ग)सूपकाराणांमेषण ् ् (घ)-------वारणावतेRमेवपाIडवानरितवान । (ङ)--------------कोलाहलं करोित। म|ूषाा– –

् नम,तदा,प ् ु िकमथम,नू रा,एव 

10. अधोिलिखतवाlेषरे ् bम ् ु खाि(तपदमअश ु अिE ु पदंसंशोXपनःिलखत ु अिE।अश नःिलखत– – ।अशbं ु ) (के वलंू3चतiयम )् 

(क)

सःबालकःखादािम खादािम। खादािम 

(ख) kकRंwःआगिमpिस?  wः (ग)

् सः  सःउZानंिवशालमअिE।

(घ)

अहंअZिवZालयंनगिमpामः।

(ङ) छाऽःमामंगgि0। गgि0 ।    6

1×4=4

खIडःखIडः-घ

  30अ(ाः 30अ(ाः अ(ाः

पिठतपिठत-अवबोधनम ् 11. अधोिलिखतंगZांशं पिठRाूद:ू3ानामउ:रािणसं ् ृतेनिलखत  िलखत-  ् ् ् ु ु अथकदािचतदानशालास िवचरन सःराजाब¤धनलाभे नस0iानाम अzथनां िवरलसं¡ां

6 

् ु िवलोlअिच0यत–“ममअzथनE धनलाभमाऽे णस0ोषंभज0े।नूनं तेदानवीराः ् ु ¦िप सौभा™यशािलनःयानयाचकाःशरीर>अ¥ािनअिपयाच0े ।”एवंराaःGेषगाऽे



् िनरासk-िवaायसकलं ॄ¨ाIडंNाकुलं स|ातम।





अ. एकपदेनउ:रत उ:रत।

(के वलंू3[यम)् ् ु (क)राaःिनरासि-ःके षअभवत ? 





















1×2=2 1×2=2  

् ् (ख)राजाकुऽिवचरनआसीत ? ् ु (ग)अzथनःके नस0iाःआसन ?        ् ब. पूण वाlेनउ:रत कम)्  उ:रत। (के वलमू3मे

  







2×1=2 2×1=2

् ु ¦िपिनरासk-िवaायkकस|ातम? (क)राaःGेषगाऽे ् ् (ख)अzथनांिवरलसं¡ांिवलोlराजािकमअिच0यत ?           ् ु )्  स. ूद:िवक•े–ःउिचतमउ:रं िचRािलखत-- (के वलंू3चतiयम  िचRािलखत ् ु ु ? (i)‘ममअzथनEधनलाभमाऽे णस0ोषंभज0े’अऽ‘मम’पदंक2 ैूय-म (क)याचके –ः  (ख)राaे  ् (ii)‘अिच0यत’इितपद>कतृ प दंिकम?्



  ½×4=2 ½×4=2

(ग)दानशालाय ै

(क)दानवीराः  (ख)याचकः  (ग)राजा ् ु ?् (iii)‘अzथनाम’इितपद>kकिवशे षणपदंगZांशे ूय-म (क)याचकानाम्

ु (ख)स0iानाम ्

(ग)िवरलसं¡ाम् ु ?् (iv)‘याचकाः’इितपद>kकिबयापदंगZांशे ूय-म   (क)याच0े (ख)अिच0यत ् (ग)भज0े ् (v)`िवaाय’इितपद>पयायपदंगZांशातिचRािलखत।   (क)स0ोषम ्  (ख)aाRा  (ग)सकलम ् 12. अधोिलिखतंपZांशं पिठRाूद:ू3ानामउ:रािणसं ् ृतेनिलखतिलखत-  चलं चलंिहमन: िहमन:कृ :कृ ª! ª!ूमािथबलवढम !ूमािथबलवढम। ।् 







6 

्  ु त>ाहं ॥ त>ाहंिनमहंम)ेवायोिरवस­रम ॥





 7

अ.एकपदेनउ:रतउ:रत- (के वलंू3[यम ू3[यम)्









 1x2=2

(i)मनस:िनमह:क>इव­रः? ् (ii)चलंिकमअिE?



ु (iii)अजनःकं स¯ोधयित?   ब.पू  .पूण वाlेनउ:रतउ:रत-(के वलंू3मेकम)् ् अजनु :कं स¯ोधयित?  (क)अि2न°ोके

 

ु  (ख)मनसःिनमहंकःस­रं म)ते?  ् ु ु )्  स.िनद+शानसारम उ:रत- ((के वलंू3चतiयम उ:रत ् ु ?्  (i)“त>”इितसवनामपदमक2 ैूय-म 



(अ)कृ ª:







2x1=2



  



(ब)अजनु ाय 



½x4 ½x4=2



(स)मनसे





् ् (ii)“अहम”इितकतृ प द>िबयापदंिकम? (अ)ूमािथ 



(ब)म)े



ु (स)स­रम ्



(स)चलं मन:

(iii)“चलं मन:”अनयो:पदयो:kकिवशेpपदम?् (अ)चलम् 







(ब)मन:



् ् ु ? (iv)“अितकिठनम”इS>पद>क:पया य:°ोके ूय-म





(अ)चलम् 



ु (स)स­रम ्



(ब)िनमहम ्  (v)“ूमािथमनः”अऽkकिवशेषणपदम?्





(अ)ूमािथ 



(स)ूमािथमनः

(ब)मनः



13. अधोिलिखतंना±ांशं पिठRाूद:ू3ानामउ:रािणसं ् ृतेनिलखत िलखत- ु ु  (ततःपऽशोकस0²ाःय िधि5रःभीमःिौपदीचरणभू मौूिवशि0) ् घोरमआपिततम ् ् िौपदी-(दीघ=िनः˜>)हाह0!िकमइदं ?

6  

् शोकः।  ु पापकमणािौिणनामेपऽाःॅातरःचहताः।अि‰ःइवदहितमाम अयं ् ु ु !ध ैय=धारय।नूनं तवपऽाःवीरगितम ु यिधि5रः -शभे एवूा²ा।वीरजननीRं शोिचतं ु न 



अहिस।



् िौपदी–कथंमƒभा™याअहंध ैय=धारयािम।यावतअसौबू रकमानदI´ते,तावत् ् अहमइतःनगिमpािम,अऽैवचूाणSागं चकिरpािम।



ु यिधि5रः -िूये!माएवंॄूयाः।सःपापकमाकुऽगतः,इितनजानीमः।अितरंिकिद ्  गमवनंूिवiःभवेत।्



  

 8

अ.एकपदे .एकपदेनउ:रत उ:रत। (के वलंू3[यम)्











ु (क)के निौपZाःपऽःॅातरःचहताः?  ्  (ख)िौिणःकीशःआसीत?







1×2=2 1×2=2 





(ग)‘अऽैवचूाणSागंचकिरpािम’इितकावदित?

ब.पूणव ाlेनउ:रत उ:रत।(के वलंू3मेकम)् ् ु (क)पऽशोकस0²ाःके आसन?







(ख)काशोिचतं ु नअहित?      ् स.ूद:िवक•े–ःउिचतमउ:रं िचRािलखत-- िचRािलखत

  ् (i)ना±ांशे ‘दहित’इितिबयायाःकतृप दंिकम? ्  (क)इव   (ख)माम

 





2×1=2 2×1=2 

 

 

 



(ग)शोकः



 ½×4=2

् ् ु ?् (ii)‘मƒभा™याअहंध ैय=धारयािम?’अि2नवाlे ‘अहम’इितपदं क2 ैूय-म ु (क)यिधि5राय

(ख)िौपZ ै



(ग)भीमाय

(iii)‘सःपापकमाकुऽगतः’इSऽ‘सः’इितिवशेषणपद>िवशेpं पदंिकम?् (क)पापकमा 

(ख)सः ् ु ?् (iv)ना±ांशे ‘धीरताम’इSथ+ kकपदंूय-म (क)घोरम ्  (ख)ध ैयम ्



(ग)कुऽ



(ग)आपिततम्

् (v)‘दहित’इितिबयापद>कतृप दंगZांशातिचRािलखत। (क)शोकः



(ख)अि‰ः



14. रेखाि(तु )् त-(के वलंू3चतiयम ाि(त-पदािनआधृSू3िनमाणं कुˆत

(ग)माम ् 



1×4=4

(क)रामे रामेणिविचऽःG¶:iः। ु (ख)पाठक>षट षट ््गणाःसि0। ् ् ु (ग)दानशालास राजाअिच0यत । दानशालासिवचरन ु श ैशवेिवZाधनंदीयते। (घ)जनके नसतायश (ङ)सूय= िवनाकाल> काल>गणनानस·वित काल> 15. म|ूषातःसमिचतपदािनिचRाअधोिलिखत ु अधोिलिखतयत– – िचतपदािनिचRा अधोिलिखत-°ोकयोःअ¸यंपूरयत I. तवभारित।।  I.अपूवः कोऽिपकोशोऽयंिवZतेतवभारित  ्   Nयतोवृ Nयतोवृिbमायाितयमायाितस bमायाितयमायाितसयात॥ ॥

½×4 ½×4= ×4=2 



अ¸यः अ¸यःअ¸यः-हे(i)----------!तवअयंकोशःकःअिप(ii)--------------िवZते। ्  Nयतः(iii)--------------याित(iv)------------चयमआयाित। । 9

   

ु रमणीया II. II. II.अध अधना ना रमणीयािह िहसृिiरेषााजग„तेः।













½×4 ½×4= ×4=2

16. अधोिलिखतानांकथनानांसमिचतं ु भावंिवक•े–ःिचRािलखत– ु )् ःिचRािलखत–((के वलंू3चतiयम ् आकIय   1.भवतःदानवीरतामआकIय आगतोऽि2।



1×4=4

्  जीवाः जीवाः जीवाःसव+ऽऽ ऽमोद0ांभावय0ः भावय0ः वय0ःपर»रम॥

 अ¸यः–जग„तेः(i)..................सृिiःिह(ii)……............रमणीया। सव+जीवाः(iii)................पर»रंभावय0ः(iv).................।  म|ूषाा-- ् ्  ु  एषा,वृिbम,अध ना,अपू वः ,भारित,अऽ,सयात,मोद0ाम ्

ु ा  (क)ौR  (ख)ा ् हरिदNं ् ् 2.त2ातसं िदNंRमअ½म ।





(ग)अवग,





(ख)अलौिककम ्



(ग)रोधय

् 3.साध :समाचरेत। साधवृु k: (क) वेशम ् 



(ख)िभाटनम्



(ग)सदाचरणम ्

् ् 4.आचायातपादम आद:े । पादम  (क)°ोक>पंि-म्  ् 5.हे हेयमअिपचिकम ?्

ु शम् (ख)चतथा=



(ग)िशकात ्

(ख)Sाšम ् 



(ग)गेयम ्

(क)गृहाण



(क)नेयम ्





 -०O०-

10