Trocki - Iii

(*) Lyova'nın çok temiz tutulmuş ve doldurulmuş olan matematik defterleri, hocalarının verdiği notlar ve yazdığı yazılarla birlikte, 1937 yılında Meksika'da açılan mukabil davada delil olarak kullanıldı. Defterler Arşiv'de muhafaza edilmektedir. Lyova, Dr. Sohlen'e (Well) yazdığı tarihsiz bir mektupta kendisini Berlin'e gitmeye zorlayan örgüt nedenlerini anlatıyor. (Alman vizesini alması yedi ya da sekiz ay sürmüştü.) 180

sarsmakla birlikte, Amerika Birleşik Devletlerinin durumunu öteki kapitalist ülkeler karşısında güçlendirdiğini de söyledi. Fransız gazetecilerine de Sovyetler Birliğinin korunması gerekli kıldığı takdirde Stalin ile işbirliği yapmaktan hiçbir zaman kaçınmayacağını açıkladı: "Politikada ne kişisel duyguların ne de öcalma isteğinin yeri vardır. Politikada yalnız vcrimlililc, ve iş görmek bahis konusudur", demişti. Dört yıl sonra, Büyük Temizlik sırasında, Zinoviev ile Kamenev ve daha başkaları yargılanırken, savcılık makamı Troçki ile sanıklara karşı yaptığı suçlamaların büyük bir kısmını Troçki'nin 1932 Kasımında Kopenhag'taki faaliyetine dayayacak, Troçki'nin muazzam bir komplo ağının iplerini o sırada çektiğini, taraftarlarına Stalin, Voroşilov ve daha baş-ba Politbüro üyelerini öldürmelerini, Rus işçi yığınlarını zehirlemelerini, ve kapitalizmi geri getirmek için ülkenin ekonomik ve askerî gücünü yıkmalarını emrettiğini iddia edecekti. Genel Savcı Vişinski'ye göre, Troçki Kopenhag'da Golzman, Fritz Davıd ve Berman Yurin'i oğlunun yanında kabul etmiş ve sanık yerinde Zinoviev ile Kamenev'in arkasında oturan bu üç adamın aracılığıyla emirlerini göndermişti. Bu suçlamalar ve suçlamaların dayandığı "itirafları" burada teker teker reddetmek gerekmez. Bu suçlamaların doğru olduğunu yirmi yıl durmadan iddia eden Stalin'in adamları bile artık bu iddialarından vazgeçmişlerdir; Troçki'nin anısını hâlâ unutmamış olan Kruşev, Sovyet Komünist Partisinin 20'inci kongresinde bu suçlamaların nasıl düzenlendiğini ve "itiraf" ların nasıl alındığını anlatmıştır. Ama Troçki, bundan çok daha önce, mahkemeler devam ederken, savcılığın ortaya attığı iddiaların ne kadar saçma ve çelişkilerle dolu olduğunu söylemişti. Örneğin, Vişinski'nin Kopenhag'da Troçki tarafından bir karargâh haline getirilmiş olduğunu söylediği Hotel Bristol 1932'de yoktu. Troçki'nin gelmesinden yıllarca önce yıkılmıştı. Kopenhag'da faaliyet gösterdiği iddia edilen Lyova o sırada Danimarka başkentinde babasının yanında değildi.

Troçki, hergün düzenli bir şekilde aldığı notlardan, Danimarka'ya yaptığı gezinin bütün olaylarını günü gününe anlatabiliyor, ve iddialarının doğruluğunu isbat edecek birçok görgü tanığı gösterebiliyordu. Kopenhag'la bulunduğu sırada geniş bir çevresi vardı. Kendisiyle birlikte gelen üç sekreterden başka Alman, Fransız, İtalyan ve daha başka uluslardan yirmi beş taraftarı, bu arada Molnier, Naville, Sneevliet ve Troçki'nin Fransız avukatı Gerard Rosenthal de gelmişti. Hamburg'dan da bir öğrenci gurubu gelmiş, muhafızlığını yapıyordu. Ziyaretçilerden biri de Troçki'nin Almanya'da avukatlığını yapan, Liebk-necht'in arkadaşı, ünlü Alman hukukçusu Oscar Cohn'du. Troçki bu kadar çok taraftarı arasında resmî olmayan "uluslararası bir kongre" toplama fırsatını ele geçirmişti; bu toplantılarda Almanya'daki durumu ve çeşitli gurupların çalışmalarını tartışmışlardı. Bu kadar küçük bir mezhep taraftarlarının, daha çok gevezelik ve heyecan içinde geçen küçük toplantısında, en az olabilecek şey bir komplo hazırlamaktı. Toplantıya katılan tek ingiliz şöyle anlatıyor: "Herkes durmadan konuşuyordu; yalnız Troçki, hemen hemen bütün gün odasında çalışıyor, yazıyor ya da dikte ediyordu." (*). Beş yıl sonra, o sırada Kopenhag'ta bulunanların hepsi—Nazi hapishanelerinde ya da toplama kamplarında bulunanlar hariç—Vişinski'nin Kopenhag'da bulunduğunu iddia ettiği kimselerden hiçbirinin orada bulunmadığına ya da böyle bir şeyin birçok muhafızların gözünden kaçması ihtimali olmadığına tanıklık edecektir. O sırada Rusya ile ilişkisi olup da Troçki tarafından kabul edilen tek kişi Senin - Sobolevicius'dü. Sobolevicius kendisinin bir Stalin ajanı olduğu iddialarını yalanlamak üzere gelmiş Troçki'nin yanında bir iki saat kal(*) Bana bunları anlatan İngiliz Mr. Harry Wicks'dir. Troçki'nin yazılarını Rus limanlarına giden İngiliz gemicileri kanalıyla S.S.C.B.ye göndermeye ça-l:?rı;akfı; Troçki kendisine bu konuda bir yetki mektubu vermişti.

226 227

rnış, Troçki ise kendisini bir ajan olarak değil, siyasî bir muhalif olarak karşılamıştı; yazışmalarında, Sobolevicius, Sta-lin'iıı sanayi alanındaki başarılarını ve kolektifleştirmenin geniş etkilerini Troçki'nin küçümsediğini söylemiş ve Troç-ki'yi, kısmen haklı olarak, eleştirmişti. Sonraki yazışmalarından anlaşıldığına göre Kopenhag'daki görüşmeleri aradaki görüş ayrılıklarının biraz kapatılmasıyla sonuçlanmıştı. Bu-nunla birlikte, Sobolevicius Moskova yargılamaları sırasında tanık değildi. Anlaşıldığına göre de mahkemeye hiçbir yardımda bulunmadı, çünkü bunu yapmış olsaydı Troçki'nin Kopenhag'daki çevresi hakkında Vişinski'nin anlattığından daha gerçekçi şeyler açıklamış olurdu. Troçki'nin Danimarka'da bulunduğu günler olaysız geçmiş sayılabilirdi. Konferanstan sonra kendisini çağırmış olan ufak bir Danimarka öğrenci gurubu karşısında konuştu. Ev sahibi bu garip olayı kaydetmiş bulunuyor: Troçki ile beş ya da altı kişi evimde bulunduğu sırada bir arkadaşım. Zinoviev'in öldüğünü söyledi. Troçki ayağa kalktı, çok heyecanlıydı... "Zinoviev'e karşı savaştım..." dedi. "Bazı sorunlarda onunla birliktim. Hatalarını biliyorum, ama şu anda bunları düşünecek değilim, onun yalnızca bütün hayatı boyunca işçi sınıfı hareketi için çalışmış olduğunu söyliyeceğim..." Troçki ölen hasmının ve savaş arkadaşının anılarını parlak cümlelerle anlattı... bu güze! konuşmayı bu küçük gurubun içinde dinlemek çok heyecanlı bir sahne oldu. (*)

Troçki'nin dışında hiçbir kimse, ne dostları ve ne de sekreterleri, Troçki'nin Kopenhag'da ne kadar büyük bir üzüntü ve sıkıntı içinde olduğunu bilmiyordu. Danimarka'da yalnız bir tek konferans vermek ve sonra yeniden Büyükada'ya dönmek için, bir sürü şeyleri düşünerek, düşmanca gürültüler arasında bütün Avrupa'yı boydan boya geçmek Troçki için bir hayli yorucu olmuştu. Dönüşü önliyemediğine göre, hiç olmazsa geciktirmek için boşboşuna birtakım çarelere başvuruyordu. Amerikalı gazetecilerle yaptığı konuşmada, "dünya panoramasını bir süre New York'tan seyredebilseydi" çok (*) The Case of Leon Trotsky, s. 147. Zinoviyev'in öldüğü söylentisi ertesi gün

memnun olacağını, "bir gökdelenin tepesinden" ufka bakmanın "kim bilir ne kadar güzel olduğunu" söylemişti. "Size soruyorum, büyük Amerikan kitaplıklarının birinde iki ya da üç ay çalışabilmeyi düşünmem acaba ütopik bir rüya mı olur? Danimarka Hükümetinin verdiği büyük örneğe, bence öteki devletler göz kapamamalıdırlar." Bununla birlikte Danimarka Hükümetinin verdiği "örnek" de pek parlak değildi: kısa bir süre için bile Danimarka'da kalmasını hükümet kabul etmemişti. Osear Cohn'un yakın dostu Sosyalist Başbakan Stauning'e yapılan müracaat hiçbir sonuç vermemişti; Troç'-ki'nin karısı ile birlikte Kopenhag'da tedavi görmek üzere vizesinin onbeş gün daha. uzatılması için şahsen yaptığı müracaat da boşa ç ı k m ı ş t ı . İsveç vizesi almak için yaptığı müracaat reddedilmişti. Bu reddin, o sırada İsveç Elçisi bulunan İşçi Muhalefet inin eski lideri Aleksandra Kollantay'ın itirazları üzere yapıldığı iddia ediliyordu. Zina'nın durumu gün geçtikçe kötüleştiği için hergün karşılaştığı düşmanlıklar daha da üzücü oluyordu. Troçki, kızının son mektubu olduğu sanılan şu korkunç suçlayıcı yazıyı belki ele Kopenhag gezisinde almıştı: "Siz... çok sabırsızsınız ve bazan da düşünmeden alelacele harekete geçiyorsunuz. Karmaşık, ama aynı zamanda içgüdüsü kadar ilkel bir şey biliyor musunuz—yâni hafife alınmaması gereken bir şey...? İçgüdüsü kördür diye kim söylemiş...? Doğru değil bu söz. içgüdüsünün karanlıkta bile gören keskin gözleri var... zamanı ve mekânı da aşabilir—içgüdüsünün kuşakların anısı olması ve yaşamın başladığı yerden başlaması boşuna değil. Her çeşit amaçlara yön verebilir. Ama en korkuncu bu içgüdünün en çok şaşmaz ve acımasız bir şekilde kendi yolunda-kileri vurmuş olması." Zina, içgüdülerini yaratan "uyarmalar", "kuşkulu hayaller" ve "korkunç derecede keskinleştiril-miş bir duygusallık" tan söz ediyor ve şöyle diyordu: "Buna benzeyen bir şeyin bir ara beni sardığını size söylersem sizi korkutmuş olmıyayım; ama korkunç bir çılgınlıkla kendimi 229

tezkip edildi. 228

liğine gelmenize izin vermekle kalmamış, aynı zamanda , ilk işçi devletinin li-

tleğii... aynı zamanda, beni süren ve Sovyet yurttaşlığından atan hükümet de dahil olmak üzere, bugünkü Sovyetler Birliğinin de bütün sorumluluğunu üstüme alıyorum, (Ama) Siz., siz sözde demokrasi adına kapitalizmi savunmaktasınız. Peki, nerede öyle ise bu demokrasi? Herhalde Anvers limanında değil.

derlerini öldürmeye teşebbüs edenlerin avukatlığını yapmak üzere mahkemede bulunmanıza da itiraz etmemişti. Basınımızda yayınladığımız savunma talebinizde ikide birde demokrasi prensiplerine başvurmaktaydınız.hakkınızdı bu. 4. Aralık 1932'deise ben ve arkadaşlarım Anvers limanında transit olarak dur- d uk. Bu ülkede proleter diktatörlüğünü savunmak ya da, bildiğim kadar, Bakanlardan birini öldürmekiçin herhangi bir teşebbüse girişmiş olan herhangi tutuklu bir komünistin ya da grevcinin avukatlığını yapmak niyetinde değilim. Buna rağmen gemimizin limanda durduğu yer kordon altına alınmış bulunuyor. Her iki yanımızda, sağımızda ve solumuzda, polis motörleri alarm durumunda. Güvertemizden demokrat polis ajanlarının geçit resmini seyrediyoruz... Çok güzel bir manzara. Burada gemicilerden ve lostromolardan çok aynasız var fazla birşey söylemek için bu bayağı kelimeleri kullandığımdan özür dilerini. Gemimiz geçici bir hapisaneye ve limanın bu kısmı da hapisane avlusuna döndü.

Bu kabul şeklinin ve üzücü olayın "militan işcilerle komünistlere genellikle yapılan işlemlerin yanında hiç bir şey" olduğunu elbetteki biliyordu; 1922'de Vanderwelde'nin Bolşe-vizm ve demokrasi üzerine çektiği nutuklara geç de olsa yalnız cevap verebilmiş olmak için gerçekleri belirtmek zorunda kalmıştı: Belçika'yı demokrasiler arasında saymakta yanılmadığımdan eminim. Giriştiğiniz savaş (1914—8 savaşı) demokrasi içindi, öyle değil mi? Savaşın so-nımdanbcri Belçika'nın başında Bakan ve Başbakan olarak bulundunuz. Bu ül-kede demokrasiyi gerçekleştirmek için bundan daha iyi fırsat olabilir miydi?. . Ama neden demokrasiniz eski Prusya polis devleti kadar pis kokuyor? Bir Bol-şevik'in rastlantıyla s ı n ı r l a r ı n a yaklaştığı zaman s i n i r buhranları geçiren bir demokrasinin sınıf savaşım zararsız b i r ha l e getireceğine ve k a p i t a l i z m i barışçı yollarla sosyalizme götüreceğine k i m i n a n ı r ?

Evet, Troçki G.P.U. konusundaki gerçekleri ve Sovyetler Birliğindeki kovuşturmaları çok iyi biliyordu. Ama Sovyet Hükümeti hiç olmazsa demokrasinin erdemlerinden söz etmemekteydi; proleter diktatörlüğünü uyguladığını açıkça söylüyordu; bunun da tek ölçüsü kapitalizmden sosyalizme geçişi sağlamış olup olmadığı idi.

Buna rağmen, Anvers sularından "en ufak bir karamsarlığa kapılmaksızın" ayrılıyordu. Gemiyi kordon altına alan polislerin arkasında, "kömür tozları içinde, azimli ve sert yüzlü Elaman işçilerini", bu işçilerin "oradaki durumu nasıl seyrettiklerini, ve herkesi nasıl ölçtüklerini", kendilerinden olanı nasıl tanıdıklarını, polislere nasıl alayla baktıklarını, güvertedeki tehlikeli yolculara nasıl gülümsediklerini, "iri parmaklarını kasketlerine götürerek" güvertedekileri nasıl selâmladıklarını "gördü". Gemi sis içinde Scheldt'den geçtiği sırada, ekonomik buhran yüzünden limandaki vinçler durmuştu; rıhtımdan bilinmeyen birtakım veda çığlıkları geliyordu". "Bu yazıma Anvers ile Flüssingen arasında son verirken, Belçika işçilerine kardeşçe selâmlarımı yollarım." Troçki ile Natalya 6 Aralıkta Paris'te Gare du Nord'a indi; yeniden büyük bir polis kordonu altına alındılar; polis Troçki ile Natalya'yı yolculardan ayırdı. Lyova orada onları bekliyordu; Herriot, Natalya'nın isteğini kabul etmişti. Marsilya'da İstanbul'a gidecek bir gemiyi dokuz gün beklemesine izin verildiği Troçki'ye sınırda bildirilmişti. Troçki geminin geç gelmesinden yararlanacaktı. Molinier, Marsilya yakınlarında bir pansiyon kiralamış, Troçki de dostlarından buraya gelmelerini ve burada birkaç gün geçirmelerini rica etmişti. Ama Marsilya'ya varır varmaz polis bir gün bile kalamıyacağını bildirdi ve o gece limandan ayrılacak olan bir İtalyan şilebine hemen binmesini emretti. Troçki bu emri protesto ederek gemiye bindi; ama gemide yolcu servisi bulunmadığını, yolculuğun onbeş gün süreceğini anlayınca bir tuzağa düşürülmekten korkarak, hemen yeniden rıhtıma döndü. Gece yarısıydı. Polis kendisini gemiye göndermeye çalıştı, ama başaramadı. Troçki ve yanındakiler soğuk ve rüzgârlı

Diktatörlüğün kendine göre yöntemleri ve mantığı vardır ve oldukça serttir. Bu diktatörlüğü kuran devrimciler... arada sırada bu mantığın kurban olurlar... Bununla b i r l i k t e , s ı n ı f düşmanlarının karşısında, yalnız Ekim İhtilali'nin 232 233

Senin'e; zaman kazanmasını ve sorunları yeni baştan düşünmesini salık veriyordu. Akıllı ve çalışkan bir taraftarını kaybedeceği için üzülmekteydi; ama ayrılığın önüne geçilemedi ve Senin az sonra Troçki'nin ufkundan kayboldu. Bu haftalar içinde Troçki, eskiden olduğu gibi, yine "üzüntülerini ve rahatsız edici düşüncelerini" balığa çıkmakla unutmaya ve yatıştırmaya çalıştı. Büyükada'dan ayrılmazdan az önce bir balıkçı havası içinde yazmış olduğu güncesinde, balığa birlikte çıktığı sevimli balıkçı tiplerini, özellikle sık sık sandalına bindiği, okuma yazma bilmeyen Haralambos adındaki Rumu, uzun uzadıya anlatmaktadır. Genç Rum "iliklerine kadar balıkçı" dır; ataları da, bildiği kadar, hep balıkçıdırlar. "Bütün dünyası Büyükada'nın dört kilometre ilersi-ne gitmez. Ama bu dünyanın ne olduğunu" bilir, ve bu dünyada yaşamını dolduracak kadar eğlence bulmaktadır ( "hiç bir zaman öğrenemiyeceği matematiğe ve şiire benzer bir şey"), "Marmara'nın güzel kitabını bir artist gibi okumaktadır", ve eski devrimcinin aklını uzak anılardan Adaya çekmektedir. Birbirleriyle işaretieşerek konuşmaktadırlar, ve tek heceli birkaç Türkçe, Rumca ya da Rusça kelime söylemektedirler. Denizin derinliklerinde neler olup bittiğini, havaya bakarak rüzgârın nasıl eseceğini, ağların nasıl atılacağını — düz mü, döne döne mi ya da yarım daire şeklinde mi —, ıstakoz yakalamak için sepetlerin içine ne kadar ağırlık konacağını, ağların çevrede dolaşan yunus balıklarına karşı nasıl korunacağını Troçki'ye anlatmak için bu işaretler ve bu kadarcık kelime yetmektedir. Sürekli Devrim kuramının yazarı böylece "binlerce yıldır değişmeyen çetrefil ve ilkel bir sanatı" büyük bir hevesle ve alçakgönüllülükle öğrenmektedir. Bir taşı uzağa fırlattığında Haralambos'un kendisine "kötü kötü baktığını" görür. "Bir bakıma kibarlığından ve bir bakıma da sosyal bir disiplinden ötürü, genel olarak, taşları çok kötü fırlatmadığımı da kabul etmektedir. Ama yaptığım işi onunkiyle karşılaştırmaya yetmiyor bu ve gururum hemen 236

yok oluveriyor." Ne olursa olsun, bütün bu olaylardan sonra, Haralambos'a dönmüş olmak, Marmara kitabını onunla birlikte okumak ve oturup kendi kitabını yazmak hiç de kötü bir şey değil. Bu tatlı ara birdenbire ve acı bir şekilde sona erdi. 5 Ocak 1933'de Lyova, Zina'nın intihar ettiğini telgrafla bildirdi. Zina, çocuğunun sonunda yanına gelmesinden bir hafta sonra intihar etmişti. Anlaşılan, çocuğun varlığı sinirlerini yatıştırmak şöyle dursun, büsbütün bozmuştu. Zina'nın bıraktığı yazılar arasında Almanca şöyle bir not var: "Korkunç hastalığımın yeniden başlıyacağını anlıyorum. Bu durumda kendime güvenemem; hele çocuğuma bakacağımı hiç sanmıyorum. Buraya hiç bir suretle gelmemeliydi. Çok hassas ve sinirli. Frau B.'den de (ev sahibi) çok korkuyor. Frau K. da (adresi aşağıda) kalıyor. Bir tek kelime Almanca bilmiyor. Kardeşime telefon etmeliyim." Sinir nöbetleri daha sık ve daha kuvvetle gelmektedir; çocuğuna bile bir hayrı dokunamıyacağını anlamıştır; savaşacak gücü yoktur; ve bütün bunlaryetmiyormuş gibi, Alman polisi de Almanya'dan çıkmasını istemektedir. General Schleicher hükümetinin son günleridir: Hiter'in Başbakanlığı ay sonundan önce ilân edilecektir. Berlin sokaklarında çizmeler her zamankinden daha çok gürültü çıkarmakta, sokaklar sarhoşların kaba şarkılarıyla çınlamaktadır; Die Strassen frei für die braunen Batallionen (Sokaklar hücum taburları için serbest) adındaki yaban ve korkunç şarkı bütün öteki şarkıları boğuyor. Nazizmin "korkunç tankı" Alman işçisinin üzerine doğru yürüyor. Ailesinden ayrı düşen, yurdunun kapıları suratına kapanan, Almanya'dan da kovulan, başka bir yere sığınamıyacak kadar da hasta olan Zina Horst Wessel Lied'i işite işite kapısını kilitlemiş, odasına kapanmış, havagazı musluklarını açmıştı. Her yeri o kadar sımsıkı kapatmıştı ki kendisini kurtarmak için yapılan teşebbüsler sonuç vermemiş, hemde doktoru da ölüm 237

ra geç cevap verdiğinden ötürü özür dilerken, o günlerde sıtmadan yattığını ve yan "işitmez halde" olduğunu bildiriyor. (*) Troçki, Alman işçi hareketinin Nazizme karşı hiçbir direnme göstermiyerek, ilk saldırı karşısında rezil bir şekilde yere serilecek kadar kendisini koruma gücünden yoksun olduğuna sonuna kadar bir türlü inanmadı. Hitler'in bir iç savaşı göze almadan kazanmasına imkân olmadığını hemen hemen üç yıl durmadan iddia etmişti. Şimdi ise imkânsız şey olmuştu: Sosyalistlerle komünistler muazzam kaynaklarını seferber etmeye vakit bulamadan Hitler 30 Ocak 1933'de Başbakan olmuştu. Troçki bir hafta sonra şöyle yazıyordu: "Hitler'in iktidara geçmesi işçi sınıfına indirilmiş korkunç bir darbedir. Ama bu son, tamir edilmeyecek bir yenilgi değildir. İlerlediği sırada kökü kazınamayan düşman şimdi birçok komuta mevzilerini ele geçirmiş bulunuyor.Büyük bir fırsat ele geçirmiş bulunuyor, ama savaşına henüz başlamamıştır." O sırada bile daha zaman vardır, çünkü Hitler bütün iktidarı ele geçirmiş değildir; Hitler iktidarı Hu-genberg ve Deutschnazionale ile bölüşmek zorunda kalmıştır. Hitler'in başında bulunduğu koalisyon hükümeti kararsızdı ve çelişkilerle doluydu. Hitler henüz ortaklarını etkisiz kılmış ve devletin bütün kaynaklarını eline geçirmiş değildi. Sıra oraya gelmeden Hitler yenilgiye uğratılabilirdi. Sosyalistlerle komünistler hâlâ karşı - saldırıya geçebilirlerdi, ama ne yazık ki çok geç kalınmıştı: "Bahiskonusu olan şey Alman işçi sınıfının hayatıdır. Komünist Enternasyonalin hayatıdır... Sovyet Cumhuriyetinin hayatıdır!" Hitler'in kurduğu ilk hükümetin ne kadar zayıf olduğu(*) Troçki'nin Franz Pfemfert'e yazdığı 5 Şubat 1933 tarihli mektup. O sırada Büyükada'da bulunan Pierre Frank'a göre, Troçki odasından günlerce çıkmadı; Natalya da yanındaydı; ama Natalya arada sırada odadan çıkıyordu. Troçki sonunda odadan çıktığı zaman sekreterleri o günler içinde saçlarını n ne kadar ağarmış olduğunu gördüler. 240

nu çeşitli Alman arşivlerinden ve güncelerinden bugün artık öğrenmiş bulunuyoruz. Bir ay sonra, yâni 5 Mart'ta, Nazilerin Karl Liebknecht Salonu baskınından ve Reichstag yangınından sonra, korkunç bir Nazi terörü altında yapılan seçimde, Katolik muhalefetin Hitler aleyhine verdiği 6 milyon oydan başka, sosyalistlerle komünistler 12 milyon oy kazana-bilmişlerdi. Hitler ile ortakları arasında birçok kavgalar, çekişmeler, karşılıklı güvensizlikler olduğunu ve milyonlarca sosyalist ile komünist harekete geçseydi koalisyonu yıkmış olacaklarını bugün artık çok iyi biliyoruz. Troçki, işçi sınıfının '"bir savunma savaşı vermediğini, ancak geri çekildiğini, ve geri çekilişin yarın paniğe dönüşeceğini" daha 6 Şubat'ta söylüyor ve yazısını, daha çok acele bir şekilde, şu ağır parça ile bitiriyordu: P a r t i n i n kararlarındaki t a ri hse l önemi daha açık olarak belirtmek amacıyla... bugünlerde ve haftalarda bence, sorunu... bütün keskinliği ve uzlaşmazlığı ile Komünistlerin önüne getirmek gerek: partinin birleşik bir cephe ku-rulmasını ve y a r ı n b i r e r Sovyetler h a l i n i alacak olan mahallî savunma komitelerinin örgütlenmesini sürekli olarak reddetmesi, faşizme teslim olmaktan, part i n i n ve Komünist Enternasyonal'in tasfiyesine kadar gidecek tarihsel bir cinayetten başka bir şey değildir. Böyle bir felâket olursa işçi sınıfı Dördüncü Enternasyonal'e doğru gitmek zorunda kalacaktır ve bunu ancak yığın yığın cesedin üzerinden geçerek ve yıllar boyunca dayanılmaz acılar ve felâketlerle savaşarak yapabilecektir.

Alman işçi hareketinin büyük kitle örgütleri, partileri ve sendikaları, birçok gazeteleri, kültür kurumlan ve spor örgütleri bu yazı basında çıkmadan daha önce yerle bir edilmiş bulunuyordu. Büyük yenilgi Troçki ailesinin alınyazısını da hemen etkiledi. Bulletin Berlin'de yasaklandı ve Lyova saklanarak sınırdan kaçmak zorunda kaldı. Troçki 24 Mart'ta Pfemfert'-lere şöyle yazıyor (evlerini Naziler yıkmışlardı): "L.L. (yâni Lyova)yı düşünüyoruz boyuna. Alman dostlarımız onun faşistlerin eline düştüğü takdirde sağ çıkmayacağını söylüyorlar. Ben de aynı fikirdeyim. Ama dün kendisinden bir telg241

Troçki: F 16

min gangster terörü işlemeye başlamadan önce Stalinciliğin bürokratik terörü bunların iradelerini felce uğratmış, bulunuyor." Troçki şu sonuca varıyordu: Stalincilik "4 Ağustos" una varmıştı, yâni, tıpkı Birinci Dünya Savaşının patlama-

ra bu umut yok oldu. Komintern'in Yürütme Kurulu, Hitler zaferinden sonra yaptığı ilk toplantıda bu zaferin bir önemi olmadığını açıkladı. Alman partisinin başından sonuna kadar kusursuz bir strateji ve taktik izlediğini söyledi; ve herhangi bir Komünist partisinin bu konuda tartışma açmasını yasakladı. Hiçbir parti bu yasağa karşı koymak cesaretini gösteremedi. Bu durum Troçki'yi o kadar sarstı ki "faşizm fırtınasının bile uyandıramadığı bir örgüt... ölmüştür ve bir daha dirilemez," dedi. Temmuz ayında, Almanya'da yeni bir Komünist partisi kurmanın yeterli olmadığını, yeni bir Enternasyonal'in temelini atmanın zamanı geldiğini söyledi. Yeni Enternasyonal'in çalışma alanına Sovyetler Birliğinin de girip girmeyeceğini o sırada bile henüz kararlaştırmış değildi; yâni Sovyetler Birliğindeki taraftarları eski partinin bir hizbi olarak mı kalacaklardı, yoksa kendilerine göre ayrı bir parti mi kuracaklardı? Troçki birkaç ay onlara böyle bir davranıştan kesinlikle kaçınmalarını söyledi ve Dördüncü Enternasyonal'in Sovyetler Birliğinin sınırlarında durması üzerinde direndi. Ona göre Bolşevik iktidar tekeli, Stalin tarafından kötüye kullanılmış olsa bile, devrimin yaşaması için en birinci şarttı. Muhalefet, ancak rejimin ıslahı umudunu yitirdiği zaman ayrı bir parti kurmaya hak kazanabilir ve Stalinciliğe karşı devrimci bir kavgaya girişebilirdi; şimdi bunu yapması doğru değildi. Yeni bir Enternasyonal, Sovyetler Birliği içinde çalışmaktan pek âlâ kaçınabilirdi, çünkü işçi hareketinin "kilit noktası" artık Sovyetler Birliği olmaktan çıkmıştı; Muhalefetin, hiç olmazsa yakın bir gelecekte, orada çalışmasını geliştirme olanağı yoktu. Yeni Enternasyonal öteki ülkelerde esaslı bir güç olabilirse, ondan sonra S.S.C.B.'deki güçler dizisi de değişebilirdi. Her şeyden önce, Batıda devrim gelişirse, yâni Sta-lin'in liderliği altında gerçekleştirilmeyecek bir ilerleme olursa, Sovyetler Birliği'ndeki Stalincilik kalesinin gücü de zayıf-

layacak ve komünist muhalefet de böylece yeni bir güç kazanrnış olacaktı. (*) Sağlam bir davranış değildi bu elbette; nitekim Troçki de bu yeni girişiminin mantıksal sonucuna az sonra vardı. Almanya'da yeni bir partinin kurulmasını, ama yeni bir Enternasyonal kurmaktan kaçınılmasını savunmak tutarsızlıktı; aynı şekilde yeni Enternasyonal'in Sovyetler Birliği içinde çalışmaktan kaçınması da bir tutarsızlıktı. Bundan ötürü Troçki 1933 Ekim'inde Muhalefetin Sovyetler Birliği'nde de yeni bir parti haline gelmesi gerektiği sonucuna vardı. Bu kararı ancak altı aylık bir zaman içinde alabilmişti. Böyle bir karara varabilmesi için on yıldanberi yılmadan savunduğu görüşleri yeniden gözden geçirmek zorunda kalmıştı. Siyasî partinin iktidar tekelin! elinde bulundurması gerektiği fikrinden vazgeçmişti. Yeni partikurulursa, Stalinci hükümetin anayasa yolundan değiştirilmesi ve ıslah edilmesi için değil, bu hükümetin devrimci yoldan değiştirilmesine çalışacaktı. O zaman Sovyetler Birliğini hala bir işçi devleti mi sayacaktı? Ya da Sovyetler Birliğindeki o günkü rejim karşı - devrimin Termidorcu ya da Bona-partçı bir çeşidi miydi? Ve Muhalefet Sovyetler Birliği'ni kayıtsız şartsız savunulması görüşünde direnecek miydi, direnmi-yecek miydi? Troçki'ye göre son yılların tecrübelerinden sonra, Stalin'i Partinin ya da Sovyetlerin bir Kongresinde düşürülebileceğini düşünmek çocukluktu. "Bugünkü egemen kliğin normal anayasa yollarından düşürülmesi olanağını sağlayacak bütün yollar kapatılmış bulunuyor. Bürokrasi, iktidarı, proleter öncüsüne ancak sor ile verebilir." Ama bu öncü dağınıktı, ezilmişti; iktidarı ele almak için yakın bir gelecekte kavgaya girişecek du(*) Pierre Frank'ın anlattığına göre, Troçki bu nokta üzerinde düşündüğü aylar ve haftalar içinde odasında ses çıkarmadan, sinirli sinirli her gün dolaşır, düşünürmüş. "Yüzü ter içindeydi; çok düşündüğü ve kararsızlıklar içinde olduğu her şeyinden belliydi.'' 245

244

da... ulusun ekonomik ve kültürel gelişmesini de sağlamakta çıkarı vardır; millî gelir ne kadar yüksek olursa bürokrasinin imtiyazlarını gerçekleştirecek para da o kadar bol olur. öte-yandan, işçi sınıfı yığınlarının ekonomi ve kültür alanlarında ilerlemesi, yâni Sovyet Devletinin sosyal temelinde böyle bir gelişmenin sağlanmış olması, bürokrasi egemenliğinin dayandığı temeli de yıkacaktır". Böylece, Stalinciliğin, Sovyetler Birli-ği'ni sanayileştirmekle ve eğitimi halk yığınlarına yaymakla, üzerinde büyüdüğü ve beslendiği toprağı, yani ilkel yoksulluk, cahillik ve barbarlık toprağını, yokedebileceğini Troçki, Stalin döneminin kapanmasından yirmi yıl önce görmüştü. (*) S.S.C.B.'deki tek parti sistemini savunmaktan vazgeçen Troçki yine eski uyarmasını yapıyor. "Sovyetler Birliğindeki mevcut bürokratik denge bozulursa bunun karşı - devrimci güçlerin yararına olacağının hemen hemen kesin" bulunduğunu tekrarlıyordu. Sovyetler Birliğinin kayıtsız şartsız savunması fikrine bağlı olduğunu bir daha açıklamaktaydı: "... yeni Enternasyonal... Sovyet Devletini ıslah etmeye kalkışmadan önce, onu korumak görevini üzerine almalıdır. Sovyetler Birliği'nin artık bir işçi devleti olmadığı bahanesiyle bu bağlılıktan ayrılmak isteyen herhangi bir siyasî guruplaşma emperyalizmin pasif bir aracı olmak tehlikesiyle karşı karşıyadır..." Yeni Enternasyonal'e bağlı olanlar, diyordu, "bir ölüm kalım savaşında" S.S.C.B.'yi korumak için "son barikata kadar dövüş-melidirler." Ekonomik yapısı bakımından Sovyetler Birliğinin bir işçi devleti olarak kaldığında o kadar direndiği halde, Sovyetlerin uluslararası devrimin bir etkeni olarak sönmüş bir volkandan fazla bir şey ifade etmediği görüşündeydi: "Birinci Dünya Sa(*) Troçki şu sonuca varıyordu: "Şurası belli ki mutlu tarihsel varyantta bürokrasi sosyalist devletin tek aracı — zavallı ve pahalı bir aracı — olacaktır." Ama bu "mutlu varyantın" gerçekleşmesini kesin saymıyordu. 247

vasinin başında olduğu gibi, Ekim ihtilâlindenberi de daha açıkça olmak üzere, Bolşevik partisi dünya devrimci savaşında önder rolünü oynamıştır. Ama bu önderlik rolü artık bitmiş bulunuyor." Yalnızca bir "Parti müsveddesi" olan iktidardaki Bolşevizm değildi, aynı zamanda, Bolşevik Muhalefet de, içinde bulunduğu zor koşullar yüzünden, "uluslararası bir önderlik yapamıyacak" durumdaydı. "Devrimin ağırlık merkezi kesin olarak Batıya kaymıştır, burada hemen yeni bir parti kurmak olanakları çok daha fazladır." Dördüncü Enternasyonal fikrini ortaya atarken Troçki yeni devrim hareketlerinin Sovyetler Birliği'nden değil Batı'dan geleceğine inanıyordu. Troçki'nin, Üçüncü Enternasyonal'e olan bağlılığından ne kadar büyük bir kararsızlık sonunda vazgeçtiğini gördük. Bu kararsızlığının nedenleri o kadar karışık değildi, çünkü o sırada atmakta olduğu adıma itirazlarını bizzat kendisi kaç kere söylemişti. Bütün dünya işçileri Üçüncü Enternasyonali devrimci savaşlarında bir kılavuz sayıyorlar, demişti; Üçüncü Enternasyonal onlara göre, Birinci ve İkinci Enternasyonal'in meşru halefi ve Rus Devriminin sembolü îdi; Sovyetler Birliği bir işçi devleti olarak kaldıkça ve Komintern de Sovyetlerle birlik oldukça, sınıf bilincine erişmiş seçkin işçiler Komintern'e bağlı kalmakta haklıydılar. Troçki bu düşünce tarzının geçerliğini yitirmiş olup olmadığından emin değildi henüz. Sonra, Üçüncü Enternasyonal'de oynadığı rolden ötürü bu kurumla ilişkisini kesin olarak kestiğini açıklaması da kolay olmazdı. Büyük ve önemli bir hareketin kurucularından birinin bu hareketin değersiz olduğunu söyliyecek gücü kendisinde bulması pek görülmüş şey değildi. Üçüncü Enternasyonal'e arkasını dönmesi 1914'de İkinci Enternasyonal'i tanımamasından çok daha zordu. Komintern'in Almanya'daki şaşılacak yenilgisi onu böyle bir karara götürmüştü. Yalnız 1914 ile 1933'ün birbirine benzemediğini kabul etti. 1914'de İkinci Enternasyonal liderleri emperyalist savaşı desteklemekle kendilerine gösterilen güvene

her yanındaki komünist partileri Komintern'in kendisini haklı göstermek için ortaya attığı nedenler ve kutlamaiarı dilsiz bir sessizlik içinde kabul ediyordu. Bütün bu partilerde en ufak bir akıl uluslararası dayanışma, sorumluluk kalmamış mıydı? Troçki durmadan soruyordu bunu. Eğer kalmamışsa demek ki bile bile ve göz göre göre ihanet etmişlerdi; 1933'de ise Komintern sırf sorumsuzluğu ve körlüğü yüzünden Hitler'in zaferini kolaylaştırmıştı. Ama 1933 felâketi başka bakımlardan 1914 felâketinden daha da kötüydü. Birinci Dünya Savaşı'nda devrimci Marksizm az sonra darbenin etkisinden kurtulmuştu: Zimmerwald, Kienthal ve Rus Devrimi Marksizmin "sosyal em-peryalisl" sapıklığına güçlü bir cevap olmuştu. Komünist hareketin içinden ise 1933 felâketinin büyüklüğünü karşılayacak bir protesto gelmemişti. Komintern'in izlediği politika Alman işçi sınıfının seksen yıllık kavga sonunda elde ettiği şeyleri kaybetmesine sebep olmakla ve yeni bir dünya savaşı tehlikesini kesinleştirmekle kalmamıştı; aynı zamanda, bütün olup bitenler hareketin bütünüyle garip bir umursamazlık ve gevşeklik içinde geçmişti. Büyük komünist yığınlarının siyasî vicdanına ve anlayışlarına ne oldu, diye soruyordu. Troçki, reformculuk ile Stalinciliğin işçilerin kafalarını ve iradelerini yokettiği sonucuna vardı sonunda. O kadar açıkça ve okadar bağırarak yaptığı uyarmaları olaylar doğruladığı halde bu uyarmaların cevapsız kalması bu sonucun doğru olduğunu gösteriyordu. Uyarmalarının ne kadar karşılıksız kaldığıonun kadar iyi bilen yoktu; 1932 başlarında Sobolevicius'e yazdığı bir mektupta Troçkist Muhalefetin Almanya'da "on yeni işçi bile toplayamadığını söylüyordu (birkaç aydın ile göçmen kazanmıştı sadece). Birinci Dünya Savaşında ise, gizli Spartaküs hareketine birkaç bin Alman, işçisi katılmış, Rosa Luxemburg ile Karl Liebknecht'in hapisane hücrelerinden. Şimdi ise yani Hitler'in zafer kazanmasından sonra, dünyanın gönderdikleri "4 Ağustos" protestosuna cevap vermişlerdi. 259

248

açıklamadığından, bilinçaltına hiç girmediğinden yakınırlar. Gerçekten de Troçki'nin kitabında hiçbir "iç diyalog" yoktur; hayallerinin ya da komplekslerinin üzerinde hiç durmamıştır; ve cinsel hayatı konusunda bağnazca bir tutumla ağzını açıp bir kelime etmemiştir. Ama eninde sonunda bu kitap siyasi bir hayat hikâyesidir, her bakımdan politiktir. Bununla birlikte yazarın çocukluk hayatını anlatırken o zamanki yaşantılarını, "olayları" oyuncaklar vb.yi bütün ayrıntılarına kadar vermesi ve böylece psikanaliz için gereken anahtarları sağlaması yazarın psikanalizin rasyonel özüne ne kadar önem verdiğini gösterir (Hayat hikâyesine şöyle başlar: "Kimi zaman hatta annemin memesini nasıl emdiğimi bile hatırladığımı sanırım.") Bir yerde de Freud'cü iç-gözlem konusunda dikkatli olunmasını salık verir: "Anılar... tarafsız ve çıkarsız değildir" der önsözünde. "Bireyin kontrol altında bulundurduğu hayatının içgüdülerine aykırı düşen hikâyelerini, anılar sık sık baskı altına ya da karanlık bir köşeye gönderirler... Bununla birlikte, bu bir psi-kanaüktik eleştiri konusudur, ve bazan iyi ve öğretici olduğu kadar, çoğunlukla da acayip ve gelişigüzeldir." Troçki psikana-iist metodun tehlikeli noktalarını bilecek kadar bu konuyu derin olarak ve severek incelemişti; bu bakımdan kendi bilinçaltının "acayip ve gelişigüzel" tahminlerini ortaya çıkaracak ne vakti vardı ne de sabrı. Bunun yerine bize, kendisinin tutarlı bilincini ve insan sıcaklığını gösteren mükemmel bir portresini çizmekle yetinmiştir. Politik bir eser olarak Hayatım ilk amacına hemen ulaşamamış bir eserdir, kitabın ilk amacı komünistleri etkilemek olduğu halde onların üzerinde hiçbir etki yapmamıştır. Ortalama parti üyeleri için kitabın okunması bir küfür sayılmıştır: bu yüzden okumamışlardır. Birkaçı kızmış ya da cephe almış-tır. Bunların bazıları Stalin'e tapmaya bağlı olan insanlardı; bu kitap da Stalincilerin Troçki'de kişisel ihtiras olduğu konusunda ortaya attıkları iddiaları doğruluyordu; bazıları da bir 276

ihtilâl liderinin kendi portresiyle uğraşması karşısında hayalkırıklığına uğramış kimselerdi. "İşte kendine tapan Troçki kendi kendini şişiriyor" diyorlardı. Komünistler Troçki'nin önlerine serdiği zengin tarih malzemesini, ihtilâl konusundaki görüşlerini ve birçok ders alabilecekleri Bolşevizm yorumunu bu yüzden bir yana bıraktılar. Buna karşılık kitap burjuva dünyasında geniş bir okuyucu kitlesi buldu; herkes kitabın edebiyat gücüne hayran kaldı, ama kitap asıl amacına hiç, ya da pek az erişebildi. Rus ihtilâli Tarihi, gerek çap, gerek güç ve gerekse ihtilâl konusunda Troçki'nin fikirlerini tam anlamıyla açıklaması bakımından onun en büyük eseridir. Dünya edebiyatında bir ihtilali, başlıca önderlerinden biri tarafından açıklayan tek eserdir. Troçki, kitapta "Rusya'daki Gelişmenin Özellikleri" başaklı ilk yazısıyla bizi hemen 1917 sahnesine sokar ve olayları derin, tarihsel bir prespektif içinde ele alır; ve okuyucu Troç-ki'nini daha 1906 yılında açıkladığı Sürekli Devrim kuramının zengin ve olgun bir ifadesini burada bulur (*). Rusya yirminci yüzyıla Orta Çağ düzenini sarsmadan, ya da bir reformasyon-dan ve burjuva devriminden geçmeden girmiştir; ama köhne varlığının içinde modern burjuva uygarlığının elemanları da vardır. Batının ekonomik ve askerî baskısı altında ilerlemeye zorlanmaktadır, ama Avrupa'daki ilerlemenin geçirdiği bütün "klasik" aşamaları geçemiyecektir. "Yabanlar oklarını ve yaylarını hemen atıp silâh kullanmaya başladılar, ama her iki silâh arasında geçen yolu yürümeden..." Modern Rusya burjuva önderliğinde kendi reformasyonunu ya da burjuva devrimini yapamazdı. Geri kalmışlığı Avrupa'nın erişmiş olduğu noktaya politik bakımdan hemen erişmesini ve bu noktadan ileri gitmesini, yâni sosyalist devrime geçmesini engelliyordu. Güçsüz ve kararsız burjuvazisi, yarı-derebey istibdadını başından ata(*) Bak: Troçki, Silahlı Sosyalist, Bölüm VI. 277