“For I, so small a boy and yet so great a sinner” (Augustine)
TOÂI-VÔÙI-NGAØI-NGAØI-VÔÙI-TOÂI Toâi 29 tuoåi, ñieàu naøy ñoàng nghóa vôùi 29 naêm, 348 thaùng, 127.020 ngaøy, 3.048.480 giôø, 182.908.800 phuùt, 10.974.528.000 giaây, noùi caùch khaùc, ñieàu naøy ñoàng nghóa vôùi voâ soá saùt-na, vôùi moãi moät saùt-na maø thoâi, vaâng, noù coøn ñoàng nghóa vôùi 1 thoaùng voâ thöôøng ñaâu ñaây vaãn nguyeân veïn trong toâi. Vôùi thôøi gian ñoù toâi ñaõ coù theå thöïc hieän ñöôïc möôi möôi voøng quanh traùi ñaát, gaëp ñöôïc tæ tæ ngöôøi, khaùm phaù ñöôïc tæ tæ nhöõng ñieàu môùi laï ôû theá giôùi chung quanh… Ñaáy laø xeùt khi toâi phoùng mình ñi ra, coøn luùc toâi thu mình ñi vaøo, trôû veà vôùi chính mình thì nhö theá naøo ? Vôùi toâi, tôùi giôø naøy maø noùi, caâu hoûi treân laø ñieàu quan troïng nhaát maø toâi vaãn 1
haèng khaéc khoaûi khaùm phaù. Toâi vaãn chuû tröông, ñieàu quan troïng trong cuoäc ñôøi cuûa toâi laø khaùm phaù söù maïng cuûa mình vaø can ñaûm soáng söù maïng aáy ñeán cuøng. Trong quaù trình maøy moø khaùm phaù ñoù toâi nghieäm ra raèng söù maïng aáy aét haún phaûi bôûi moät ñoái theå naøo ñoù maø coù. Ñieàu naøy coù nghóa laø toâi thöøa nhaän coù moät ñoái theå ôû trong toâi. Vaäy ñoái theå aáy laø gì, laø ai, laø caùi chi ? 1. Toâi-vôùi-Ngaøi Coù leõ khi baïn ñoïc töïa cho muïc thöù nhaát: Toâi-vôùi-Ngaøi, baïn seõ hieåu ngay Ngaøi ñaây laø Thieân Chuùa. Xin baïn ñöøng voäi nghó ngay nhö theá. Coù leõ, caùi may maén nhöng laïi khoâng may maén raèng toâi ñöôïc sinh ra trong 1 gia ñình Coâng Giaùo, moät gia ñình 2
Coâng Giaùo töø Cha vaø Meï toâi trôû xuoáng, chöù töø Cha vaø Meï toâi trôû leân, gia toäc noäi ngoaïi toâi hoaøn toaøn löông giaùo caû… Coù leõ do theá maø trong toâi vaãn khaéc khoaûi hoaøi hoaøi caùi vöøa baét gaëp vöøa vuït khoûi taàm tay: caùi noäi taïi Sieâu Vieät, vöøa nhìn nhaän vöøa khöôùc töø… Noùi caùch khaùc trong toâi vöøa mang 1 tuyeät ñoái Sieâu Vieät baát khaû ngoân thuyeát, baát khaû tri, baát khaû giaùc, vöøa mang 1 töông ñoái Traàn Truïi khaû giaùc, khaû thuyeát, khaû tri… AÁu thôøi, toâi ñöôïc Meï, anh chò toâi daãn veà noäi, ngoaïi döï gioã quaåy, ma chay, tang cheá: hình aûnh ñaøn aâm coâng, ñeøn caøy ñoû, ñoà maõ… hoäi tuï cuøng vôùi maáy chuù giuùp leã, ñeøn caøy vaøng traéng1 trong toâi. Tính ra,
1
Thoâng thöôøng, beân löông duøng ñeøn caøy ñoû vaø beân ñaïo duøng ñeøn caøy traéng. 3
nhaø toâi ôû gaàn Chuøa hôn Nhaø Thôø2. Tieáng chuoâng chuøa vaø tieáng chuoâng nhaø thôø vaãn coøn vaêng vaúng hoaø quyeän ñaâu ñoù trong toâi. Toâi böôùc vaøo Chuøa vôùi moät nieàm kính caån hôn laø khi vaøo Nhaø Thôø. Lôùn leân toâi ñoïc saùch Phaät cuõng khoâng keùm maáy so vôùi saùch Chuùa. Xeùt treân bình dieän trieát lyù maø noùi, trieát lyù nhaø Phaät haáp daãn toâi hôn laø trieát lyù nhaø Chuùa. Toâi vaãn chuû tröông, moät khi laøm ngöôøi nhaát ñònh baïn phaûi coù moät toân giaùo3,
2
Maëc daàu nhaø toâi ôû caïnh ñoài Böûu Chaâu nhaát, nhöng ñaây khoâng phaûi laø Nhaø Thôø chính cuûa giaùo xöù, vaû laïi ngöôøi ta vaãn thöôøng goïi noù laø ñoài Böûu Chaâu, khi toâi coøn nhoû thì chæ moãi chieàu thöù baûy môùi coù Thaùnh Leã ôû ñaây. Ñieàu naøy cuõng raát aán töôïng trong toâi ! 3 Cöù taïm goïi: Phaät, Laõo, Khoång… laø toân giaùo ñi. 4
hay noùi caùch khaùc phaûi coù moät ñöôøng höôùng soáng phaàn chieàu saâu tinh thaàn, taâm linh cuûa baïn ñi. Khoan haõy noùi theo kieåu: “Ñaïo tao toát, ñaïo tao soá dzaùch”, “Ñaïo maøy xaáu, ñaïo maøy xoaøng xoaøng”… Tieân vaøn con ngöôøi ta soáng laø gì, söù maïng ôû ñôøi laø chi, caùch rieâng vôùi xaõ hoäi vaên minh tieán boä nhö ngaøy nay, maø laïi khoâng phaûi laø ñaûm baûo caû nhu caàu vaät chaát laãn nhu caàu tinh thaàn. Thaät laø sai laàm quaù lôùn, vaø cuõng thaät laø toäi nghieäp cho con ngöôøi khi chæ lo bon chen, xoâ boà haàu ñaûm baûo moãi caùi aên, caùi maëc, caùi tieän nghi, caùi nhaø laàu, caùi xe hôi… caùi vaät chaát thuaàn tuyù ! Coù leõ vôùi chieàu höôùng ñoù, neáu nhö maø ôû laøng toâi daïo aáy ñaïo Phaät hay Laõo4 hay Khoång5 soáng ñoäng thì toâi ñaõ laø 1 chuù 4
Laõo ôû ñaây hieåu kieåu tu tieân. Khoång ôû ñaây hieåu theo kieåu ñieàn vieân nho nhaõ, töùc laø sau khi ñaõ coâng thaønh thaân 5 5
tieåu saùng saùng toái toái chuoãi Boà Ñeà, 1 tieân oâng ñaïo coát sôùm sôùm chieàu chieàu vôùi hoaû loø luyeän Ñan, 1 hieàn nhaân quaân töû môû mieäng ra laø chöõ Tín-Thaønh… Coù moät laàn, toâi vaø 1 ngöôøi baïn khaùc phaùi, (toâi khoâng duøng chöõ baïn gaùi ôû ñaây vì e raèng seõ hieåu ra laø ngöôøi yeâu, boà bòch !!! Thaät tình maø noùi toâi chöa coù haïnh phuùc… ñoù !), nghe nhaïc ôû moät phoøng traø noï, chuùng toâi ñeàu coù chung 1 suy nghó raèng neáu sau naøy, (khi ñaõ töï laäp, ôû ñaây baïn hieåu laäp laø laäp gia ñình caøng toát), thì cho duø coù coøn vaát vaû chaêng nöõa nhöng vaãn quyeát daønh duïm tieàn thænh thoaûng, (1 thaùng 1 laàn caøng toát), ñi phoøng traø hay ñi thöôûng thöùc 1 loaïi hình ngheä thuaät naøo ñoù
thoaùi, vôùi toâi hôi voäi vaøng ñoát chaùy giai ñoaïn, coâng chöa thaønh maø thaân ñaõ thoaùi. 6
vaø caû hai cho raèng nhö theá seõ nuoâi döôõng vaø laøm trieån nôû haïnh phuùc gia ñình. Vaán ñeà laø ôû choã nuoâi döôõng vaø trieån nôû haïnh phuùc ñoù thöa baïn. Coù leõ, noùi gì thì noùi, trong caùi töông quan toâi-vôùi-Ngaøi, (chöõ Ngaøi maõi sau naøy, toâi caøng xaùc tín neân noù caøng ñöôïc vieát hoa), chaúng qua laø caùi loay hoay ñi tìm yù nghóa haïnh phuùc ñích thöïc cuûa moät ñôøi ngöôøi. Thieáu thôøi toâi soáng raát traàm maëc, coù leõ maëc caûm chaêng ! Maø cuõng coù leõ thuôû aáy toâi khoâng baèng ai veà maët vaät chaát neân toâi khoâng daùm phoùng mình höôùng ra vaø theá laø toâi ñaõ kheùp mình, ñoùng chaët caùnh cöûa taâm hoàn, quanh quaån mieát trong ñoù rieát hoài khieán toâi coù nhöõng suy nghó vaø cung caùch öùng xöû nhö vaäy chaêng ! Coù leõ töø caùi töông quan caùi toâi chuû theå khoâng vöôn tôùi tha nhaân ñöôïc, neáu coù 7
vöôn thì cuõng chæ laø loái moøn cuõ ta veà con traâu vaø quyeån saùch, vì theá toâi thu mình laïi ‘cam chòu’ vôùi chöõ Ngaøi. Chöõ ngaøi chaéc chaén chöa vieát hoa luùc ban ñaàu. Coù leõ, ñôn giaûn, luùc naøy ñoái vôùi toâi, thaät thuaàn phaùc toâi-vôùi-Ngaøi, chöõ ngaøi chöa ñöôïc vieát hoa laø vì toâi vaãn coøn döûng döng vôùi ngaøi, toâi höôùng tôùi ngaøi khoâng phaûi vì toâi xaùc tín, khoâng phaûi vì toâi ñaày ñuû khaû naêng vaø caûm naêng nhaän bieát vaø keát hôïp maät thieát vôùi ngaøi, chaúng qua moät caùch khoâng coøn bieát chôi vôùi ai neân toâi ñaønh quay veà chôi vôùi deá giun vaäy. Baïn thaân meán, moät ñoaïn ngaén thoâi, vaû laïi vôùi ñeà taøi nhö vaäy thì caàn phaûi coù söï khaúng ñònh daøi hôi chöù, ñaèng naøy baïn laïi gaëp ñi gaëp laïi hai chöõ coù leõ. Coù leõ toâi coá tình chaêng ? Thöa baïn: Khoâng. Toâi cuõng khoâng bieát nöõa. Khi baét ñaàu vieát maáy doøng chia seû naøy, boãng ñaâu trong 8
taâm hoàn toâi cöù chaûy ñi chaûy laïi hai chöõ coù leõ ra ñaàu ngoïn buùt vaø cöù theá 1 caùch chaân thaønh ñöôïc hoäi tuï thaønh con chöõ lôøi vaên. Coù leõ, caùi töông quan toâi-vôùi-Ngaøi naøy khoâng chæ thieáu söï xaùc quyeát trong dó vaõng cuûa toâi maø noù seõ coøn ôû caû hieän taïi vaø vò lai nöõa. Vieát nhö theá ñeå roài toâi deã daøng qua muïc thöù hai: Ngaøi-vôùi-toâi. 2. Ngaøi-vôùi-toâi Toâi xin ñöôïc noùi theâm chuùt nöõa veà ñieåm ôû daãn nhaäp laø khi toâi ñi khaùm phaù söù maïng laøm ngöôøi cuûa mình, toâi nghieäm ra raèng coù moät ñoái theå ôû trong toâi. Toâi yù thöùc raèng töï mình khoâng taïo ra ñöôïc söù maïng moät caùch hoaøn toaøn. Ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø noù ñoäc laäp ngoaøi toâi. Noù laø cuûa toâi, ôû trong toâi khoâng nhö moät hoøn soûi ôû trong beå nöôùc. Nöôùc noùng hoøn soûi noùng, 9
nöôùc laïnh hoøn soûi laïnh…, nhöng noù laø 1 gioït nöôùc cuõng hoaøn toaøn vôùi coâng thöùc H20 ôû trong beå nöôùc aáy. Noù khoâng nhö hoøn soûi trô mình ôû trong beå nöôùc, nhöng caùc phaàn töû H vaø 0 cuûa gioït nöôùc ñoù khoâng chæ lieân keát vôùi nhau rieâng bieät maø coøn lieân keát vôùi H vaø 0 ôû trong beå nöôùc laøm thaønh 1 beå nöôùc duy nhaát. Cuøng noùng, cuøng laïnh, cuøng chao ñaûo, cuøng moät doøng chaûy khi môû cöûa beå… Toâi noùi vaäy ñeå toaùt leân raèng khi coù chuû theå (toâi), coù ñoái vaät (vôùi) thì cuõng coù ñoái theå (Ngaøi). Toâi coù theå noùi leo vôùi caâu noùi cuûa thaùnh Augustine: “Tu autem eras interior intimo meo, superior summo meo” raèng Ngaøi khoâng chæ ôû cao choã cao nhaát cuûa toâi, ôû saâu choã saâu nhaát cuûa toâi maø coøn ôû caïn choã caïn nhaát cuûa toâi, ôû thaáp choã thaáp nhaát cuûa toâi… Ngaøi, choã naøo ngaøi cuõng coù trong toâi. Chöõ ngaøi luùc naøy vieát thöôøng coù yù xin baïn 10
ñöøng voäi hieåu theo Ngaøi vieát hoa. Noù khaùc nhau xa laém. Toâi noùi theá naøy cho deã hieåu hôn: Ngaøi-vôùi-toâi ngay caû khi toâi aên, uoáng, ñi veä sinh, laøm vieät toát, laøm vieäc xaáu, khi toâi hoïc haønh, ñoïc kinh, döï leã, khi toâi chôi bôøi, nhaäu nheït v.v. vaø v.v., töùc laø toâi khoâng theå vieát Ngaøi vôùi toâi, maø phaûi vieát Ngaøi-vôùitoâi. Ngoân ngöõ Vieät laø ngoân ngöõ ñôn aâm, vôùi nhöõng gaïch noái (-) nhö vaäy ñeå laøm thaønh 1 töø duy nhaát maø ña aâm. Toâi coù theå noùi theá naøy Ngaøi luoân ñoàng haønh trong toâi, moät kieåu ñoàng haønh khoâng phaûi hai chuû theå vôùi 4 daáu chaân maø chæ moät hieän theå hai daáu chaân maø thoâi. Hai daáu chaân aáy khoâng phaûi cuûa ngaøi cuõng khoâng phaûi cuûa toâi, khoâng phaûi cuûa toâi cuõng khoâng phaûi cuûa Ngaøi, chæ ñôn giaûn ñoù laø 2 böôùc chaân cuûa 1 höõu theå, theá thoâi. 11
Toâi coù theå noùi raèng caùi söù maïng, caùi söù meänh, caùi thaân phaän (fatum), khoâng hieåu theo kieåu noù laø 1 ñònh phaän, 1 ñònh meänh toâi phaûi theá, nhöng maø noù laø 1 fatum thaân phaän toâi ñaõ hieän coøn phaûi theá. Töø caùi nhaäp nhaèng thaân phaän fatum ñeå toâi laøm roõ caùi töông quan Ngaøi-vôùi-toâi nôi toâi. (Caùi fatum, toâi vaãn ngaãm nghó ñaây ñoù trong caùc baøi vieát khaùc cuûa toâi, ñoâi khi toâi vieát cuï theå vì fatum, vì amor fati laø theá). Toâi vieát ñaõ hieän coøn, xin baïn ñöøng hieåu theo kieåu thuyeát taát ñònh (Deùterminisme), maø hieåu noù 1 caùch ñôn sô theo kieåu toâi coù theå laøm neân soá meänh cuûa mình hay toâi coù theå thay ñoåi thaân phaän cuûa toâi. Toâi coù theå, nhö theá, ñoàng hoaù hay nhaàm laãn giöõa thaân phaän (condition) vôùi soá meänh (destination) chaêng ! Xin baïn hieåu cho, toâi khoâng xeùt treân chöõ nghóa laøm chi, chæ ñan(g) giôûn vôùi maáy con chöõ 12
ôû trong toâi. Vaø trong ñoù coù chöõ Ngaøi nöõa. Ngaøi-vôùi-toâi, cuõng thaät gaàn, cuõng thaät xa xoâi. Toâi coù theå thieáu bieän phaân, thieáu caûm nhaän saâu saéc veà Ngaøi, (coù leõ vì theá maø ñôøi toâi cuõng cöù maõi coøn caø tòch caø tang, ngöôïc laïi chaéc toâi ñaõ khaùc laém roài !), coøn maõi loay hoay trong moái caûm nhaän Ngaøivôùi-toâi. Xin ñöôïc môû caùi ngoaëc choã naøy laø baïn coù nhaän ra caùi ‘coù leõ’ ôû moái töông quan toâi-vôùi-Ngaøi laø 1 söï khaúng quyeát khoâng ! ‘Coù leõ’, caùi löôõng löï nhöng laø 1 caùi löôõng löï xaùc ñònh, ít ra laø xaùc ñònh caùi coù leõ ! Toâi coù theå, tôùi giôø naøy maø noùi vaãn chöa duøng caây coï lyù trí veõ xong böùc hoaï veà ngaøi, chöa ñuû khaû naêng ñeå xaùc ñònh töông quan Ngaøi-vôùi-toâi. Toâi coù theå noùi, töø nhöõng gì trình baøy ôû treân cuõng nhö qua nhöõng gì toâi ñaõ 13
vieát ra khaúng ñònh moät ñieàu, nhaát laø qua vieäc loay hoay trong trong söù maïng fatum cuûa mình raèng: Ngaøi ñoù, töông quan Ngaøi-vôùi-toâi laø thaät. Khi sang muïc thöù 2 naøy cuõng ngaén thoâi, moãi khi xuoáng doøng, baïn thaáy ñeàu baét ñaàu baèng chöõ toâi. Toâi ñaây laø 1 caùi toâi hieän theå taïi theá mang trong mình ñaày ñuû chuû quan vaø khaùch quan (subjective & objective). Xin baïn löu yù ngay cho raèng chöõ vaø, cuõng nhö chöõ vôùi ngoaøi nghóa lieân keát ra noù coøn mang 1 nghóa maø ôû treân toâi cho noù baèng vôùi ñoái vaät, töùc laø fatum La ngöõ goùi troïn trong ñoù destination vaø condition cuûa Anh ngöõ. Nhö theá Ngaøi-vôùitoâi, moät caùch ñaày ñuû Toâi-vôùi-Ngaøi-Ngaøivôùi-toâi laø 1 nhaát theå tính (Un seul tout) toâi-hieän-theå-taïi-theá.
14
Noùi theá roài, toâi coù theå kheùp laïi maáy doøng chia seû naøy baèng taâm tình döôùi ñaây: Laïy Chuùa, töø nhöõng naêm thaùng ñaàu ñôøi ôn goïi cuûa mình con ñaõ thöa vôùi Chuùa: giöõa nhöõng reâu phong cuûa cuoäc ñôøi, tình trong con vaãn aàm ó höôùng leân Chuùa. Laïy Chuùa, giôø con xin ñöôïc thöa tieáp: cuøng vôùi naêm thaùng cuoäc ñôøi, duø cho tay con coù dô daùy, oâ ueá, nhuoám ñaày buïi ñaát traàn gian, maø söï thaät laø theá, duø cho cuøng vôùi thaùng naêm cuoäc ñôøi, ñaàu oùc con coù lôùn leân vôùi bao nhieâu lyù söï nöûa vôøi, maø söï thaät laø theá, thì xin cho con bieát haèng luoân oâm laáy chaân Chuùa, baùm chaët vaøo Chuùa. Xin Chuùa ñöøng nôõ giô chaân haát huûi con ra xa Chuùa. Vaäy thöa Chuùa, moät ñieàu con xaùc tín ñeán luùc naøy: cho duø cha meï, anh em, baèng höõu… ai ai chaêng nöõa khinh tôûm con, 15
nhöng phaàn Chuùa, Chuùa khoâng bao giôø. Chuùa tuyeät ñoái khoâng bao giôø haát huûi, boû rôi ngöôøi ñaët mình caäy troâng vaøo Chuùa. Con vaãn haèng ñöôïc chìm ñaém trong söï uûi an, nghæ ngôi ngoït ngaøo giöõa voøng tay aám noàng cuûa Chuùa moãi khi con quay trôû veà sau luùc ñi hoang ñaáy thoâi. Deo Gratias. ÑCV, cuoái naêm aâm lòch ‘05
P/s. Chaéc baïn thaéc maéc raèng phaûi coù muïc tieáp theo Toâi-vôùi-NgaøiNgaøi-vôùi-toâi chöù ? Vaâng toâi hieåu vaø cuõng xin baïn hieåu cho, heïn moät dòp khaùc vaäy. 16