Termit Mucizesi 2b Tr

Ya z a r v e E s e r l e r i H a k k › n d a Harun Yahya müstear ismini kullanan yazar Adnan Oktar, 1956 y›l›nda Ankara'da do¤du. ‹lk, orta ve lise ö¤renimini Ankara'da tamamlad›. Daha sonra ‹stanbul Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi'nde ve ‹stanbul Üniversitesi Felsefe Bölümü'nde ö¤renim gördü. 1980'li y›llardan bu yana, imani, bilimsel ve siyasi konularda pek çok eser haz›rlad›. Bunlar›n yan› s›ra, yazar›n evrimcilerin sahtekarl›klar›n›, iddialar›n›n geçersizli¤ini ve Darwinizm'in kanl› ideolojilerle olan karanl›k ba¤lant›lar›n› ortaya koyan çok önemli eserleri bulunmaktad›r. Harun Yahya'n›n eserleri yaklafl›k 30.000 resmin yer ald›¤› toplam 45.000 sayfal›k bir külliyatt›r ve bu külliyat 57 farkl› dile çevrilmifltir. Yazar›n müstear ismi, inkarc› düflünceye karfl› mücadele eden iki peygamberin hat›ralar›na hürmeten, isimlerini yad etmek için Harun ve Yahya isimlerinden oluflturulmufltur. Yazar taraf›ndan kitaplar›n kapa¤›nda Resulullah'›n mührünün kullan›lm›fl olmas›n›n sembolik anlam› ise, kitaplar›n içeri¤i ile ilgilidir. Bu mühür, Kuran-› Kerim'in Allah'›n son kitab› ve son sözü, Peygamberimiz (sav)'in de hatem-ül enbiya olmas›n› remzetmektedir. Yazar da, yay›nlad›¤› tüm çal›flmalar›nda, Kuran'› ve Resulullah'›n sünnetini kendine rehber edinmifltir. Bu suretle, inkarc› düflünce sistemlerinin tüm temel iddialar›n› tek tek çürütmeyi ve dine karfl› yöneltilen itirazlar› tam olarak susturacak "son söz"ü söylemeyi hedeflemektedir. Çok büyük bir hikmet ve kemal sahibi olan Resulullah'›n mührü, bu son sözü söyleme niyetinin bir duas› olarak kullan›lm›flt›r. Yazar›n tüm çal›flmalar›ndaki ortak hedef, Kuran'›n tebli¤ini dünyaya ulaflt›rmak, böylelikle insanlar› Allah'›n varl›¤›, birli¤i ve ahiret gibi temel imani konular üzerinde düflünmeye sevk etmek ve inkarc› sistemlerin çürük temellerini ve sapk›n uygulamalar›n› gözler önüne sermektir. Nitekim Harun Yahya'n›n eserleri Hindistan'dan Amerika'ya, ‹ngiltere'den Endonezya'ya, Polonya'dan Bosna Hersek'e, ‹spanya'dan Brezilya'ya, Malezya'dan ‹talya'ya, Fransa'dan Bulgaristan'a ve Rusya'ya kadar dünyan›n daha pek çok ülkesinde be¤eniyle okunmaktad›r. ‹ngilizce, Frans›zca, Almanca, ‹talyanca, ‹spanyolca, Portekizce, Urduca, Arapça, Arnavutça, Rusça, Boflnakça, Uygurca, Endonezyaca, Malayca, Bengoli, S›rpça, Bulgarca, Çince, Kishwahili (Tanzanya'da kullan›l›yor), Hausa (Afrika'da yayg›n

olarak kullan›l›yor), Dhivelhi (Mauritus'ta kullan›l›yor), Danimarkaca ve ‹sveçce gibi pek çok dile çevrilen eserler, yurt d›fl›nda genifl bir okuyucu kitlesi taraf›ndan takip edilmektedir. Dünyan›n dört bir yan›nda ola¤anüstü takdir toplayan bu eserler pek çok insan›n iman etmesine, pek ço¤unun da iman›nda derinleflmesine vesile olmaktad›r. Kitaplar› okuyan, inceleyen her kifli, bu eserlerdeki hikmetli, özlü, kolay anlafl›l›r ve samimi üslubun, ak›lc› ve ilmi yaklafl›m›n fark›na varmaktad›r. Bu eserler süratli etki etme, kesin netice verme, itiraz edilemezlik, çürütülemezlik özellikleri tafl›maktad›r. Bu eserleri okuyan ve üzerinde ciddi biçimde düflünen insanlar›n, art›k materyalist felsefeyi, ateizmi ve di¤er sapk›n görüfl ve felsefelerin hiçbirini samimi olarak savunabilmeleri mümkün de¤ildir. Bundan sonra savunsalar da ancak duygusal bir inatla savunacaklard›r, çünkü fikri dayanaklar› çürütülmüfltür. Ça¤›m›zdaki tüm inkarc› ak›mlar, Harun Yahya Külliyat› karfl›s›nda fikren ma¤lup olmufllard›r. Kuflkusuz bu özellikler, Kuran'›n hikmet ve anlat›m çarp›c›l›¤›ndan kaynaklanmaktad›r. Yazar›n kendisi bu eserlerden dolay› bir övünme içinde de¤ildir, yaln›zca Allah'›n hidayetine vesile olmaya niyet etmifltir. Ayr›ca bu eserlerin bas›m›nda ve yay›nlanmas›nda herhangi bir maddi kazanç hedeflenmemektedir. Bu gerçekler göz önünde bulunduruldu¤unda, insanlar›n görmediklerini görmelerini sa¤layan, hidayetlerine vesile olan bu eserlerin okunmas›n› teflvik etmenin de, çok önemli bir hizmet oldu¤u ortaya ç›kmaktad›r. Bu de¤erli eserleri tan›tmak yerine, insanlar›n zihinlerini buland›ran, fikri karmafla meydana getiren, kuflku ve tereddütleri da¤›tmada, iman› kurtarmada güçlü ve keskin bir etkisi olmad›¤› genel tecrübe ile sabit olan kitaplar› yaymak ise, emek ve zaman kayb›na neden olacakt›r. ‹man› kurtarma amac›ndan ziyade, yazar›n›n edebi gücünü vurgulamaya yönelik eserlerde bu etkinin elde edilemeyece¤i aç›kt›r. Bu konuda kuflkusu olanlar varsa, Harun Yahya'n›n eserlerinin tek amac›n›n dinsizli¤i çürütmek ve Kuran ahlak›n› yaymak oldu¤unu, bu hizmetteki etki, baflar› ve samimiyetin aç›kça görüldü¤ünü okuyucular›n genel kanaatinden anlayabilirler. Bilinmelidir ki, dünya üzerindeki zulüm ve karmaflalar›n, Müslümanlar›n çektikleri eziyetlerin temel sebebi dinsizli¤in fikri hakimiyetidir. Bunlardan kurtulman›n yolu ise, dinsizli¤in fikren ma¤lup edilmesi, iman hakikatlerinin ortaya konmas› ve Kuran ahlak›n›n, insanlar›n kavray›p yaflayabilecekleri flekilde anlat›lmas›d›r. Dünyan›n günden güne daha fazla içine çekilmek istendi¤i zulüm, fesat ve kargafla ortam› dikkate al›nd›¤›nda bu hizmetin elden geldi¤ince h›zl› ve etkili bir biçimde yap›lmas› gerekti¤i aç›kt›r. Aksi halde çok geç kal›nabilir. Bu önemli hizmette öncü rolü üstlenmifl olan Harun Yahya külliyat›, Allah'›n izniyle, 21. yüzy›lda dünya insanlar›n› Kuran'da tarif edilen huzur ve bar›fla, do¤ruluk ve adalete, güzellik ve mutlulu¤a tafl›maya bir vesile olacakt›r.

OKUYUCUYA ● Bu kitapta ve di¤er çal›flmalar›m›zda evrim teorisinin çöküflüne özel bir yer ayr›lmas›n›n nedeni, bu teorinin her türlü din aleyhtar› felsefenin temelini oluflturmas›d›r. Yarat›l›fl› ve dolay›s›yla Allah'›n varl›¤›n› inkar eden Darwinizm, 140 y›ld›r pek çok insan›n iman›n› kaybetmesine ya da kuflkuya düflmesine neden olmufltur. Dolay›s›yla bu teorinin bir aldatmaca oldu¤unu gözler önüne sermek çok önemli bir imani görevdir. Bu önemli hizmetin tüm insanlar›m›za ulaflt›r›labilmesi ise zorunludur. Kimi okuyucular›m›z belki tek bir kitab›m›z› okuma imkan› bulabilir. Bu nedenle her kitab›m›zda bu konuya özet de olsa bir bölüm ayr›lmas› uygun görülmüfltür. ● Belirtilmesi gereken bir di¤er husus, bu kitaplar›n içeri¤i ile ilgilidir. Yazar›n tüm kitaplar›nda imani konular, Kuran ayetleri do¤rultusunda anlat›lmakta, insanlar Allah'›n ayetlerini ö¤renmeye ve yaflamaya davet edilmektedir. Allah'›n ayetleri ile ilgili tüm konular, okuyan›n akl›nda hiçbir flüphe veya soru iflareti b›rakmayacak flekilde aç›klanmaktad›r. ● Bu anlat›m s›ras›nda kullan›lan samimi, sade ve ak›c› üslup ise kitaplar›n yediden yetmifle herkes taraf›ndan rahatça anlafl›lmas›n› sa¤lamaktad›r. Bu etkili ve yal›n anlat›m sayesinde, kitaplar "bir solukta okunan kitaplar" deyimine tam olarak uymaktad›r. Dini reddetme konusunda kesin bir tav›r sergileyen insanlar dahi, bu kitaplarda anlat›lan gerçeklerden etkilenmekte ve anlat›lanlar›n do¤rulu¤unu inkar edememektedirler. ● Bu kitap ve yazar›n di¤er eserleri, okuyucular taraf›ndan bizzat okunabilece¤i gibi, karfl›l›kl› bir sohbet ortam› fleklinde de okunabilir. Bu kitaplardan istifade etmek isteyen bir grup okuyucunun kitaplar› birarada okumalar›, konuyla ilgili kendi tefekkür ve tecrübelerini de birbirlerine aktarmalar› aç›s›ndan yararl› olacakt›r. ● Bunun yan›nda, sadece Allah r›zas› için yaz›lm›fl olan bu kitaplar›n tan›nmas›na ve okunmas›na katk›da bulunmak da büyük bir hizmet olacakt›r. Çünkü yazar›n tüm kitaplar›nda ispat ve ikna edici yön son derece güçlüdür. Bu sebeple dini anlatmak isteyenler için en etkili yöntem, bu kitaplar›n di¤er insanlar taraf›ndan da okunmas›n›n teflvik edilmesidir. ● Kitaplar›n arkas›na yazar›n di¤er eserlerinin tan›t›mlar›n›n eklenmesinin ise önemli sebepleri vard›r. Bu sayede kitab› eline alan kifli, yukar›da söz etti¤imiz özellikleri tafl›yan ve okumaktan hoflland›¤›n› umdu¤umuz bu kitapla ayn› vas›flara sahip daha birçok eser oldu¤unu görecektir. ‹mani ve siyasi konularda yararlanabilece¤i zengin bir kaynak birikiminin bulundu¤una flahit olacakt›r. ● Bu eserlerde, di¤er baz› eserlerde görülen, yazar›n flahsi kanaatlerine, flüpheli kaynaklara dayal› izahlara, mukaddesata karfl› gereken adaba ve sayg›ya dikkat etmeyen üsluplara, burkuntu veren ümitsiz, flüpheci ve ye'se sürükleyen anlat›mlara rastlayamazs›n›z.

Bu kitapta kullan›lan ayetler, Ali Bulaç'›n haz›rlad›¤› "Kur'an-› Kerim ve Türkçe Anlam›" isimli mealden al›nm›flt›r.

Birinci Bask›: Ekim 2000 ‹kinci Bask›: Haziran 2006

ARAfiTIRMA YAYINCILIK Talatpafla Mah. Emirgazi Caddesi ‹brahim Elmas ‹flmerkezi A Blok Kat 4 Okmeydan› - ‹stanbul Tel: (0 212) 222 00 88

Bask›: Seçil Ofset 100. Y›l Mahallesi MAS-S‹T Matbaac›lar Sitesi 4. Cadde No: 77 Ba¤c›lar-‹stanbul Tel: (0 212) 629 06 15

w w w. h a r u n y a h y a . o r g - w w w. h a r u n y a h y a . n e t

‹Ç‹NDEK‹LER Girifl

8

Termitlerin Gizli Dünyas›

10

Termitlerdeki Toplumsal Örgütlenme

16

Termit Ordusu

34

‹lginç Beslenme Sistemi

51

Termit Kolonisinde Haberleflme

58

Mimari Harikas› Yuvalar

66

Temizleyici Termitler

98

Sonuç

103

Evrim Yan›lg›s›

107

eryüzünde insan› hayrete düflürecek kadar farkl› çeflitte canl› türü yaflar. Görmeye al›fl›k oldu¤umuz kar›ncalar, balar›lar›, köpekler, kediler, sinekler, örümcekler, atlar, tavuklar, mart›lar, serçeler ve di¤erlerinin yan›s›ra bir de pek s›k rastlamad›¤›m›z canl›lar vard›r. Dünyan›n farkl› bölgelerinde yaflayan, kimi zaman ismini bile duymad›¤›m›z, duysak da neye benzedi¤ini bilmedi¤imiz milyonlarca canl› türü vard›r. ‹flte bu kitapta konu edilen canl› da çevremizde görmeye al›fl›k olmad›¤›m›z bir böcek türüdür. Yaflant›s› ve görünüflü ile k›smen kar›ncalara benzeyen bu türün ismi "termit"tir. Termitler kar›ncalara benzer canl›lar olsa da asl›nda onlardan çok farkl› özelliklere ve yeteneklere sahiplerdir. Termit hakk›nda bir kitap ise kimileri için flafl›rt›c› olabilir. Küçük bir böcek hakk›nda anlat›lacak çok fazla konu olmad›¤›n› düflünenler ç›kabilir. Ancak bu düflüncenin termitlerin özelliklerini okudu¤unuzda yanl›fl oldu¤unu göreceksiniz. Çünkü termit diyerek geçip gidilen, hakk›nda fazla bir fley bilinmeyen bu canl›, asl›nda insana çok farkl› bir

Girifl

9

düflünce ufku açabilecek özelliklerle donat›lm›flt›r. ‹flte bu yüzden bu kitapta, termitlerin gizli dünyas› incelenmifl, fiziksel özellikleri, yaflad›klar› mükemmel sosyal sistem detaylar›yla anlat›lm›flt›r. Tüm bunlar okundu¤unda insan›n ulaflaca¤› sonuç fludur: Yeryüzündeki tüm canl›lar gibi termitler de Allah'›n 'örneksiz ve kusursuz yaratan' isimlerinin apaç›k bir delilidir. O Allah ki, yaratand›r, (en güzel bir biçimde) kusursuzca var edendir, 'flekil ve suret' verendir. En güzel isimler O'nundur. Göklerde ve yerde olanlar›n tümü O'nu tesbih etmektedir. O, Aziz, Hakimdir. (Haflr Suresi, 24)

AKILLI TASARIM yani YARATILIfi Kitapta zaman zaman karfl›n›za Allah'›n yaratmas›ndaki mükemmelli¤i vurgulamak için kulland›¤›m›z "tasar›m" kelimesi ç›kacak. Bu kelimenin hangi maksatla kullan›ld›¤›n›n do¤ru anlafl›lmas› çok önemli. Allah'›n tüm evrende kusursuz bir tasar›m yaratm›fl olmas›, Rabbimiz'in önce plan yapt›¤› daha sonra yaratt›¤› anlam›na gelmez. Bilinmelidir ki, yerlerin ve göklerin Rabbi olan Allah'›n yaratmak için herhangi bir 'tasar›m' yapmaya ihtiyac› yoktur. Allah'›n tasarlamas› ve yaratmas› ayn› anda olur. Allah bu tür eksikliklerden münezzehtir. Allah'›n, bir fleyin ya da bir iflin olmas›n› diledi¤inde, onun olmas› için yaln›zca "Ol!" demesi yeterlidir. Ayetlerde flöyle buyurulmaktad›r: Bir fleyi diledi¤i zaman, O'nun emri yaln›zca: "Ol" demesidir; o da hemen oluverir. (Yasin Suresi, 82) Gökleri ve yeri (bir örnek edinmeksizin) yaratand›r. O, bir iflin olmas›na karar verirse, ona yaln›zca "Ol" der, o da hemen oluverir. (Bakara Suresi, 117)

ermit kolonilerindeki yaflam›n detaylar›na girmeden önce, termitlerin yaflad›klar› ortam›n tarif edilmesinde fayda vard›r. Termitler tropikal bölgelerde yaflarlar. Bu bölgelerdeki yaflam oldukça zorludur. Aniden bast›ran ya¤murlar ve bunlar›n ard›ndan gelen seller, çok yüksek derecelere ç›kan hava s›cakl›klar› ve bunlara benzer pek çok olumsuz etken, tropikal bölgelerdeki yaflam› güçlefltirmektedir. Ancak bütün olumsuzluklara ra¤men bu bölgelerde yaflayan canl›lar›n ortamla kusursuz bir uyum içinde olduklar› ve yaflamlar›n› rahatl›kla sürdürdükleri görülür. Bu kitab›n konusunu oluflturan termitler de tropikal bölgelerde yaflayan canl›lardand›r. Dev kulelere benzeyen yuvalar yapan termitler, koloniler halinde yaflarlar. Yuvalar› incelendi¤inde, karmafla içinde hareket ettikleri san›l›r. Oysa bu canl›lar, kusursuz bir sosyal düzene sahiptir. Termit flehirleri sadece sosyal aç›dan de¤il, flehirlerdeki düzen bak›m›ndan da kusursuzdur.

Yan sayfada resmi görülen termit, tropik bölgelerin zor flartlar›nda, sahip oldu¤u özellikler sayesinde rahatl›kla yaflam›n› sürdürebilmektedir.

12

TERM‹T MUC‹ZES‹

Termit fiehirleri Tropikal bir bölgeye giderseniz, daha önce hiçbir yerde görmedi¤iniz canl›lara ve al›fl›lmad›k manzaralara rastlars›n›z. Örne¤in; bu bölgedeki ›ss›z arazilerde manzaran›n do¤al birer parças› gibi görünen kayalarla karfl›laflabilirsiniz. Bu kayalar adeta gizli flehirler fleklindedir. Yüksekli¤i 4-5 metreye varan ve bazen birkaç tanesi bir arada bulunan bu minyatür flehirler asl›nda termit yuvalar›d›r. Nüfusu kimi zaman bir milyonu aflan termit flehirlerinde yap›lacak k›sa bir inceleme bile yuvalardaki genel düzenin kusursuzlu¤unun görülmesi için yeterli olacakt›r. Bu minyatür flehirlerdeki yap›lar, sürekli de¤iflen iklim flartlar›na Resimlere bakt›¤›n›zda ilk anda belki toprak y›¤›n› olarak düflünece¤iniz bu yap›lar, havaland›rma sistemli, özenle düzenlenmifl bölümleri olan hatta içinde tar›m alanlar› bulunan termit flehirleridir. Kendi boyutlar›na göre gökdelen olarak nitelendirilebilecek bu yap›lar› infla edenler 1-2 cm boyutlar›nda böcekler olan termitlerdir.

Termitlerin Gizli Dünyas›

13

Termitler yuvalar›n› de¤iflen iklim flartlar›nda zor durumda kalmayacak flekilde infla ederler. Tam ihtiyaç duyacaklar› özelliklere sahip yuvalar› yapmay› termitlere ilham eden, elbette ki gökten yere her ifli evirip düzene koyan Allah't›r.

uyum sa¤layacak flekilde infla edilmifltir. Ayr›ca flehirdeki bireylerin bütün ihtiyaçlar›n› kendi içlerinde karfl›layabilecek, d›flar›dan al›flverifle ihtiyaç duymayacak, bir düzenleme vard›r. Kusursuz bir havaland›rma sistemi, ihtiyaca göre düzenlenmifl bölümler (çocuk odalar›, kuluçka odas›, kraliçe odas› vs.), tar›m alanlar› termit kolonilerindeki düzenin parçalar›ndand›r. Bu flehirlerdeki sosyal düzen de son derece kusursuzdur. fiehir sakinleri ifllerine son derece ba¤l›d›r, h›zl› h›zl› hareketlerle görevlerini yerine getirirler. Milyonlarca termitin bir arada yaflad›¤› termit kolonilerinde oturmufl bir düzen vard›r. Her yönüyle kusursuz olan bu düzen, kolonideki her bireyin kendine düflen görevi yerine getirirken gösterdi¤i titizli¤in bir ürünüdür. Bir arada yaflayan di¤er canl›larda oldu¤u gibi ter-

14

TERM‹T MUC‹ZES‹

Termitler do¤adaki pek çok canl› gibi flafl›rt›c› özelliklere sahiplerdir. Afla¤›daki resimde çiftleflme uçuflu için gerekli kanatlarla yarat›lm›fl bir kraliçe aday› görülüyor. Yanda görülen iflçi termit ise yine tam kendi sorumlulu¤unda olan ifller için gerekli özelliklerle donat›lm›fl.

mitler de sürekli birbirleriyle yard›mlafl›rlar. Savunma, iletiflim, besin bulma gibi birçok alanda mükemmel bir dayan›flma içindedirler. Termit kolonilerinde askerler, iflçi termitler ve bir kraliçe bulunur. Kraliçe sürekli olarak yumurtlay›p koloniyi gelifltirir, iflçiler hiç durmaks›z›n yuvan›n bütün ihtiyaçlar›n› karfl›lar, asker termitlerse yuvay› düflmanlardan korurlar. Gerekti¤inde koloninin tüm üyeleri, kendi görevleri olmamas›na ra¤men, di¤er ifllere yard›mc› olurlar. ‹flte bu dayan›flma ve görev da¤›l›m› sayesinde koloni içinde say›lar› kimi zaman milyona ulaflsa da termitler, hiçbir sorun ç›karmadan yaflarlar. ‹lerleyen bölümlerde termitlerin sosyal düzenleri ve yaflad›klar› yerlerin özellikleri hakk›nda bilgiler verilecektir. Bu bilgiler incelenirken unutulmamas› gereken nokta, bütün bunlar› yapanlar›n boyutlar› santimetrelerle ifade edilen canl›lar oldu¤udur. Zaman zaman yap›lacak olan insan-termit karfl›laflt›rmas›, bu canl›lar›n yaflad›klar› konforlu hayat›n ve flafl›rt›c› düzenin kendi kendine oluflamayaca¤›n›n anlafl›lmas›nda özel bir yol olarak kullan›lmaktad›r. De¤iflik yöntemler kullan›larak örnekler verilmesindeki

Termitlerin Gizli Dünyas›

15

amaç, düflünmeyi teflvik etmektir. Ancak burada düflünmekten kastedilen, yüzeysel bir bak›fl aç›s› ile de¤il, bu canl›lar›n yapt›klar› ola¤anüstü iflleri ve kurduklar› disiplinli sosyal yaflant›y› "nas›l" ve "neden" sorular›n› sorarak düflünmektir. ‹nsan gün içinde pek çok konu hakk›nda düflünür. Akl›na tak›lan sorular olur, bu sorular›n cevaplar›n› bulmak için düflünür. ‹fliyle, okuluyla ilgili, iflyerindeki veya s›n›f›ndaki arkadafllar› ile, ailesi ile, kendisi ile pek çok konu hakk›nda gün boyunca düflünür. Seyretti¤i filmlerdeki karakterler akl›na gelir, sokakta gördü¤ü insanlar› düflünür. Okudu¤u kitaptaki ya da televizyonda gördü¤ü bir canl› hakk›nda düflünür. Akflam ne yiyece¤ini, geçmiflte neler yaflad›¤›n› düflünür. Bütün bunlar insan›n zihnini meflgul eder. Ancak burada as›l önemli olan gere¤i gibi, fayda sa¤layacak flekilde düflünmektir. Sorular sorup bu sorular›n cevaplar›n› bulmaya çal›flarak düflünmek as›l oland›r. ‹flte bu kitapta, termitlerle ilgili verilen örneklerle beraber sorular sorarak insan, düflünmeye teflvik edilmektedir. Allah, Kuran'daki pek çok ayette, insan›n çevresindeki varl›klar, olaylar ve iman delilleri üzerinde düflünmesinin önemine dikkat çekmifltir: Sizin ilah›n›z tek bir ilaht›r; O'ndan baflka ilah yoktur; O, Rahman'd›r, Rahim'dir (ba¤›fllayan ve esirgeyendir). fiüphesiz göklerin ve yerin yarat›lmas›nda, gece ile gündüzün ard arda geliflinde, insanlara yararl› fleyler ile denizde yüzen gemilerde, Allah'›n ya¤d›rd›¤› ve kendisiyle yeryüzünü ölümünden sonra diriltti¤i suda, her canl›y› orada üretip-yaymas›nda, rüzgarlar› estirmesinde, gökle yer aras›nda boyun e¤dirilmifl bulutlar› evirip çevirmesinde düflünen bir topluluk için gerçekten ayetler vard›r. (Bakara Suresi, 163-164) ‹flte termitler de, insan›n üzerinde düflünerek önemli gerçekleri kavrayabilece¤i milyonlarca canl› türünden biridir.

ilyonlarca insan›n bir arada yaflamas› her zaman birçok problemi de beraberinde getirmifltir. Örne¤in mimari yap›lanma, ulafl›m, haberleflme, besin kaynaklar› gibi pek çok konuda çeflitli problemler yaflanm›flt›r. Elbette ki bu problemlere zaman içinde çeflitli çözümler üretilmifl, bunlardan kimileri uygulamaya konup refah düzeyi art›r›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Ancak sorunlar hiçbir zaman kökünden hallolmam›flt›r. ‹nsan; yeryüzünde düflünebilen, düflündüklerinden sonuç ç›karabilen, akledebilen, bilinç sahibi yegane canl›d›r. Bu nedenle insan›n plan yapmas›, ileriyi görerek yaflam› kolaylaflt›racak yap›lar ortaya ç›karmas›, de¤iflen ihtiyaçlara yönelik çözümler üretmesi, bunlar› uygulamaya bafllamas› çok do¤ald›r. Ancak insanlar›n yapt›klar›n›n bir benzerini hatta daha üstününü hayvanlar›n yapabiliyor olmas›, elbette ki üzerinde düflünmeyi gerektirir. Akl›, fluuru, hatta ço¤u zaman bir beyni bile olmayan canl›lar›n insanlar›nki ile k›yaslanabilecek, hatta pek çok yönden üstün olan yap›lar infla etmeleri, organizasyonlar kurmalar› düflündürücüdür.

Termitlerdeki Toplumsal Örgütlenme

17

Do¤ada birlikte yaflayan ve sözü edilen baflar›l› organizasyonlar› gerçeklefltiren pek çok canl› türü vard›r. 'Sosyal böcekler' olarak adland›r›lan kar›ncalar, ar›lar ve termitler bunlardan birkaç›d›r. Kitab›n konusunu oluflturan termitlerin yaflamlar›ndaki düzeni, flöyle bir karfl›laflt›rma ile daha iyi ifade etmek mümkündür. Termitlerin toplumsal örgütlenme flekilleri ar›lar›nkinden daha karmafl›k, kar›ncalar›nkinden daha s›k ve organize, insanlar›n sosyal yaflam›ndaki sistemlerin pek ço¤undan daha derli toplu ve sorunsuzdur. Termitlerin yuva yap›mlar›ndan iletiflim yöntemlerine ve savunmalar›na kadar koloni içindeki her davran›fllar›nda ak›l, hesaplama, plan ve bilinç vard›r. Hesaplama ve plan, ancak e¤itim al›nmas› yani bilgi sahibi olunmas›yla kazan›lan, ak›l gerektiren özelliklerdir. Bu durum bize termitlerin bir bilgi dahilinde hareket ettiklerini gösterir. Peki her termitin do¤ar do¤maz ne yapaca¤›n› bilir bir flekilde hareket etmesini sa¤layan bu bilgiye termitler nas›l sahip olmufllard›r? Termitlerin sergiledikleri bilinçli davran›fllar›n kayna¤› nedir? Termit gibi bir böce¤in sadece insanlarda bulundu¤u düflünülen bu gibi özelliklere sahip olmas›na nas›l bir aç›klama getirilebilir? Bu sorular›n cevab›, termitlerin yaflamlar›ndan verilecek örneklerle ortaya ç›kacakt›r.

Konular›nda Uzman Olan Termitler Bir termit kolonisindeki tüm üyelerin tek bir amac› vard›r: Koloninin var oluflu için çal›flmak. Bu amaç için hepsi üzerine düflen görevi eksiksizce yerine getirir. Termit kolonilerine "kast" ad› verilir. Kast, farkl› konularda uzman gruplardan oluflan, 1 milyondan fazla bireyi kapsayabilir. Her bir grup fiziksel olarak di¤erinden farkl›d›r ve belirli bir görevi yerine getirir. Termitler; toprak alt›, toprak üstü ve kuru odun termitleri olmak üzere üç gruba ayr›l›rlar. Bu gruplar›n her birinin farkl› koloni hayatlar› vard›r ve her biri de kendi içinde dört bölüme ayr›l›r:

18

TERM‹T MUC‹ZES‹

Termitlerin çeflitli s›n›flar› aras›ndaki farklar; 1) Larva 2) ‹flçi 3) Asker 4) Larvadan sonraki dönem 5) Yedek kraliçe 6) Kanatl›

a) Kral-Kraliçe b) Kral ve Kraliçe Adaylar› c) ‹flçiler d) Askerler Bununla birlikte bir termit yuvas›na bak›ld›¤›nda, de¤iflik görünümlere sahip termitlerle de karfl›lafl›l›r. Örne¤in baz› termitlerin kanatlar› vard›r. Bunlar, ileride çiftleflme uçufluna ç›kabilecek yani kral ve kraliçe olmaya aday yavrulard›r. Gerçek birer kral ve kraliçe olduklar›nda kanatlar› düflecektir. Güçlü çeneleri olan ve kanatlar› bulunmayan termitlerse say›ca en fazla olan iflçi termitlerdir. Koloni içindeki görevleri ise yuvay› infla etmek, besin bulmak ve yuvan›n genel düzenini sa¤lamakt›r. Say›ca az olan asker termitlerin tek görevleri yuvay› korumakt›r. Termitlerde türe göre, farkl› özelliklere sahip askerler vard›r: Baz› termit türlerinin askerleri, sald›rganlar› kaç›rmaya yarayan yap›flkan bir s›v› salg›layan hortumlara sahiptir. Baz› türlerin askerlerinin bü-

19

Termitlerdeki Toplumsal Örgütlenme

Kral ve kraliçe termit koloni için büyük önem tafl›r. Özellikle kraliçe termit, iflçiler taraf›ndan özenli bir bak›ma tabi tutulur. Koloninin di¤er elemanlar›ndan farkl› olarak kanatlara sahip olan kral ve kraliçe çiftlefltikten sonra kanatlar›n› kaybedecektir.

yük kafalar› ve kocaman çeneleri vard›r. Yuvaya girmeye çal›flan her canl›ya sald›rarak yuvay› korurlar. Koloninin di¤er üyelerinden farkl› bir görünüme sahip olan kraliçenin, termitler için çok büyük bir önemi vard›r. Koloninin ço¤almas› kraliçenin varl›¤›na ba¤l›d›r. fiimdi kral ve kraliçe aday› termitlerle termit kolonilerindeki elemanlar› daha yak›ndan tan›maya bafllayal›m.

Kral ve Kraliçe Aday› Termitler Kral ve kraliçe aday› termitlerin bedenleri siyaha çalan kahverengi tonundad›r. Bu termitler vücutlar›n›n iki taraf›nda yer alan eflit kanatlara sahiptir. Bu özellik, ayn› zamanda onlar› di¤er koloni üyelerinden ay›ran en önemli farklardan biridir. Kraliçe ve kral aday› termitleri kolonideki di¤er üyelerden ay›ran baflka bir özellikleri de görme yeteneklerinin ve üreme kabiliyetlerinin olmas›d›r. Üreyebilen bu üyeler, bir veya iki y›lda bir ve sadece y›l›n belli bir zaman›nda geliflir. Kral ve kraliçe aday› olan termitler, yuvadan ayr›lacaklar› güne

20

TERM‹T MUC‹ZES‹

kadar kendi karanl›k bölmelerinde bekler. Bu, koloninin güvenli¤i ve kolonide kargafla ç›kmamas› bak›m›ndan önemlidir. Kolonide birden fazla kral ve kraliçe aday›n›n dolaflmas›, disiplinin bozulmas›na ve koloni içinde karmafla do¤mas›na neden olacakt›r. ‹flte bu nedenle iflçi termitler, yuvada sadece bir tane kral ve kraliçe bulunmas› için genifl çapl› önlemler al›r. Yeni kral ve kraliçe adaylar›n› kendi bölmelerinde kapal› tutmak bu önlemlerden biridir. Ancak vakti geldi¤inde yeni adaylar›n bölmelerinden ve yuvalar›ndan d›flar› ç›kmalar› gerekmektedir. Kral ve kraliçe adaylar›n›n yuvadan ç›k›fllar›, iflçilerin yapt›¤› özel tüneller vas›tas› ile gerçekleflir. Böylece yeni kral ve kraliçe adaylar› koloni içine girmeden dolay›s›yla hiçbir kargaflaya yol açmadan yuvay› terk ederler. Bu terk edifl ilk ya¤murlar›n ya¤mas› ile gerçekleflir. Çünkü ya¤murlarla birlikte genç adaylar›n kanatlar› geliflir ve tünellerden geçerek bir daha geri dönmemek üzere uçabilirler. Kral ve kraliçe adaylar›n›n uçma kabiliyetleri zay›ft›r. Bu nedenle rüzgarla tafl›nmad›klar› takdirde Kanatl› kraliçeler çiftleflme mevsiminde kolonilerini terk ederler. Güçlerinin simgesi olan kanatlar yeni koloni kurmalar›nda bir yard›mc›d›r.

Termitlerdeki Toplumsal Örgütlenme

21

yuvadan 500 metre öteye dahi gidemezler.1 Uçarlarken birço¤u kufllar ve sürüngenler taraf›ndan öldürülür. Hayatta kalmay› baflarabilenler ise uçufltan sonra kanatlar›n› atarlar ve yeni bir koloni oluflturmak için gizli bir yuva infla ederler. Kral ve kraliçe olarak olgunlaflt›klar›nda ömür boyu sürecek bir evlili¤e bafllarlar ve koloninin kurulmas› için ürerler. Koloni içindeki bütün ifllerde oldu¤u gibi bu durumda da her termit kendi sorumlulu¤unu çok iyi bildi¤i için hiçbir zaman isyan ç›kmaz. Hiçbir zaman aday termitler koloniyi terk etmezler. Görevlerinin bilincindedirler ve yeni koloniler oluflturmak için gerekeni yaparlar.

Koloni ‹çin Kraliçenin Önemi Kraliçe termiti di¤er termitlerden ay›ran özelliklerin en belirgini kraliçenin kanatl› olmas›d›r. Kal›c› olmayan bu kanatlar kraliçenin gücünün simgesidir. ‹lkbaharda yeni koloni kurmak için harekete geçen yetiflkin kraliçe termit, yuvadan ç›karak kral› aramaya bafllar. Bunu yaparken de vücudundaki salg› bezlerini kral› kendine çekebilmek için kullan›r. Kraliçe termit k›sa bir uçufl yapt›ktan sonra yere iner ve gövdesini yukar› kald›r›p salg› bezlerini çal›flt›r›r. S›rt›nda bulunan salg› bezlerinden biri, erkek termiti 20 cm. mesafeden kendisine do¤ru çekecek bir s›v›, gö¤sündeki salg› bezleri ise 3 cm. mesafeye kadar etkili olan bir baflka s›v› (feromen) salg›lar. Kral ve kraliçe biraraya geldikten sonra çiftleflebilecekleri uygun bir ortam ararlar. Tünel kazarak bir çiftleflme odas› haz›rlar ve daha sonra yuvalar›n› inflaya bafllarlar. Kraliçe önce 5 yumurta yumurtlar. Bu yumurtalardan ç›kan termitler, kral ve kraliçe taraf›ndan yetifltirilen ilk iflçi termitler olurlar.2

22

TERM‹T MUC‹ZES‹

‹lk baflta di¤erleri gibi bir görünüfle sahip olan kraliçe zaman içinde dev bir termit haline gelir. Hareket edemeyecek kadar büyüyen kraliçenin bütün bak›m sorumlulu¤unu iflçiler üstlenirler. ‹flçileri kraliçenin ihtiyaçlar›ndan haberdar eden, neler yapmalar› gerekti¤ini onlara ö¤reten Allah't›r.

Kraliçe termitin inan›lmaz bir üreme kapasitesi vard›r. Öyleki kraliçesi bir gün içinde 30 bin adet yumurta b›rakan bir termit türü mevcuttur.3 Bu, kraliçe termitin her üç saniyede bir adet yumurta b›rakmas› demektir. Yafll› bir kraliçe dahi her üç saniyede bir adet yumurta b›rakabilir. Ortalama 25-30 yafl›na kadar yaflayabilen bir kraliçe termit, tüm hayat› boyunca on milyonlarca yumurta üretebilir. Ar›larda ve kar›ncalarda oldu¤u gibi termit kolonilerindeki düzen ve süreklilik de kraliçe termit taraf›ndan sa¤lan›r. Her koloninin merkezinde bir kraliçe termit yer al›r. Bir termit yuvas›nda kral ve kraliçe, iflçiler taraf›ndan özel olarak bak›mlar›n›n yap›ld›¤› bir odada yaflarlar. Koloninin kalbinin att›¤› yer olan kraliçenin odas›, yuvan›n en hassas ve en iyi korunan yeridir. Kraliçe termit hareket edemeyecek kadar büyüktür. Özellikle yumurtlama döneminde kendi büyüklü¤ünün tam 13 kat›na ulafl›r.4 Kendi bafl›na beslenemedi¤i için koloninin

Termitlerdeki Toplumsal Örgütlenme

23

di¤er üyeleri ona özel bir ihtimam gösterirler. Kraliçeyi besleme görevini üstlenen iflçi termitler, kraliçenin ihtiyac› olan besinleri kraliçeye aksama ya da gecikme olmadan sürekli olarak temin ederler. Kraliçe hareket etmemesine ra¤men koloninin düzenini, güvenli¤ini ve her türlü ihtiyaçlar›n› çok iyi kontrol alt›nda tutar. (Kraliçenin bütün bunlar› tek bafl›na nas›l yapt›¤›, ilerleyen bölümlerde detayl› olarak ele al›nacakt›r.)

Kraliçe ve ‹flçi Termitler Aras›ndaki Bilgi Al›flverifli Kraliçe, yuvadaki termitlerle direkt olarak görüflmemesine ra¤men yuvadaki tüm ihtiyaçlar› bilir. Hatta kraliçe, yumurtlama döneminde 14 cm'ye ulaflan dev gövdesi ile k›p›rdamadan yatarken dahi yuvadaki eksikliklerin tümünü –yuvada herhangi bir kar›fl›kl›k olup olmad›¤›n›, hangi türde elemana ihtiyaç oldu¤unu vs.- bilir. "Bu ola¤anüstü bilgi a¤›n› nas›l bilebilir?" sorusuna verilen cevap, Allah'›n yaratt›¤› sistemin kusursuz ve eksiksiz olarak iflledi¤inin aç›k bir delilidir. Daha önce kraliçenin iflçi termitler taraf›ndan beslendi¤inden

Resimde kraliçe termit ve çevresindeki iflçi termitler görülmektedir. Sürekli yumurtlayan kraliçeyi iflçiler besler. ‹flte bu besin al›fl-verifli s›ras›nda kraliçe kolonide olup bitenlerden haberdar olur.

24

TERM‹T MUC‹ZES‹

Kral termit (yandaki koyu renkli olan) di¤er koloni üyelerine göre iri bir cüsseye sahiptir ve her zaman kraliçenin yan›nda bulunur. ‹flçi termitler hem kral›n hem de kraliçenin bak›m›n› eksiksiz olarak yaparlar.

bahsetmifltik. ‹flte bu beslenme s›ras›nda, kolonide olan biten her fley kraliçeye kesintisiz olarak aktar›l›r. ‹flçi termitler bu bilgileri verirken salg›lar›n› kullan›rlar. Bütün termitler vücutlar›nda özel bir salg› üretirler. Bu salg›, koloninin durumu hakk›nda kraliçe termite bilgi verir. Bir iflçi termit kraliçeyi besledi¤inde, kraliçe o anda koloni içinde neye ihtiyaç oldu¤unu anlar. Örne¤in bir mücadele s›ras›nda asker kayb› olmuflsa kraliçe, kendisini besleyen iflçinin salg›lad›¤› kimyasallardan bunu haber al›r. E¤er çok say›da asker termit yitirildiyse kraliçe ilk tedbir olarak genç termitlerin asker termitler olarak büyümesini sa¤layacak kimyasal bilefli¤i salg›lar ve bu salg›y› iflçi termitler arac›l›¤› ile yeni genç bireylere gönderir. Böylece genç termitlerin hangi gruba dahil olacaklar› belirlenir. Bir salg›n›n ne içerdi¤ini bilmek için öncelikle o s›v›n›n analizi yap›lmal›d›r. Böyle bir ifllemi yapmak için öncelikle bir laboratuvara ihtiyaç vard›r. Analizi yap›lacak s›v›n›n içeri¤ine göre, gerekli teçhizat›n tam olmas› gerekir. Elbette ki analizi yapacak kiflilerin de bu konuda bilgi sahibi olmas› hatta e¤itim alm›fl olmas› gerekir. Kraliçe termit, vücudundaki s›v›lar›n analizini bütün ömrü boyunca hem de çok k›sa

Termitlerdeki Toplumsal Örgütlenme

25

bir sürede yapar. ‹htiyaca uygun s›v›y› salg›layarak kolonideki yüzbinlerce termitin yaflamas› için gerekli olan organizasyonu sa¤lar. Kraliçenin salg›lad›¤› maddeyi alan termitler de salg›n›n içeri¤ini bilir ve salg›da saklanm›fl olan flifreyi çözerek hareket edebilirler. Dolay›s›yla ayn› analiz bilgisine kolonideki di¤er termitler de sahiptir. ‹flte bu, termit kolonilerindeki mucizevi olaylardan biridir. Termit kolonilerindeki bireylerin hangi kasta ba¤l› olacaklar› yani koloni içinde ne tür bir görev alacaklar› do¤um an›nda belli de¤ildir. Do¤duklar›nda tüm larvalar birbirlerinin ayn›d›r. Larvalar›n görev ve sorumluluklar›, koloninin o anki ihtiyac›na göre, kraliçe taraf›ndan salg›lanan kimyasal salg›n›n iflçi termitler arac›l›¤›yla larvalara ulaflt›r›lmas›yla belirlenir.5 Kraliçe termitin bir tür muhakeme yetene¤i kullanarak kolonideki eleman ihtiyac›na karar veremeyece¤i aç›kt›r. Ancak kraliçenin davran›fllar›nda görülen düflünme, muhakeme yapma ve karara ba¤lama gibi özelliklerin tek bir aç›klamas› vard›r. Kraliçe termitin hareketleri bir güç taraf›ndan kontrol edilmektedir. Kraliçenin kovan üzerindeki denetiminin nedeni bu canl›lar›n tümünün Allah'›n ilham›yla hareket ediyor olmas›d›r. Yeryüzündeki bütün canl›lara nas›l davranmalar› gerekti¤ini ö¤reten Allah't›r. Sizin yarat›l›fl›n›zda ve türetip-yayd›¤› canl›larda kesin bilgiyle inanan bir kavim için ayetler vard›r. (Casiye Suresi, 4)

‹flçi Termitler Bütün yuvan›n bak›m›n› üstlenmifl olan iflçi termitler k›s›r, kör ve kanats›zd›rlar. ‹flçi termitler yumuflak vücutlu ve krem renklidir. Bir y›lda ergin hale gelirler. Yaflam süreleri ise 3 ile 5 y›l aras›nda de¤iflir.

Termit kolonilerindeki her türlü ifli resimde görülen bu 1-2 cm.lik canl› yapar.

26

TERM‹T MUC‹ZES‹

Termit yuvalar›nda çok say›da iflçi çal›fl›r. Soldaki resimde larvalar›n bak›m› ile ilgilenen, alttaki resimde ise mantar yetifltiren iflçiler görülmektedir. Yuvan›n inflas› ve tamiri, yumurtalar›, yavrular› ve kraliçeyi korumak ve onlar›n bak›m›yla ilgilenmek ve yiyecek temini gibi ifllerin tümünü iflçi termitler yapar.

Yuvan›n üreme ve savunma d›fl›ndaki tüm ifllerini iflçi termitler yürütür; termit yuvalar›n›n inflas› ile iflçiler ilgilenir, zaman› geldi¤inde yuvay› geniflletme ve onar›m gibi ifllemlerle ilgilenenler de iflçi termitlerdir. Larvalar›n kendi kendilerine yeter hale gelene kadar bak›ma ihtiyaçlar› vard›r; ayr›ca kendi ihtiyaçlar›n› karfl›layamayan kraliçe termitin de çeflitli konularda bak›ma gereksinimi vard›r; bütün bunlarla ilgilenenler yine iflçi termitlerdir. Baz› termit türleri besin olarak mantar tüketir. Mantarlar›n üretimini de yuvalar›nda kendileri yaparlar. Bu üretimi yapanlar yani koloninin çiftçileri de yine iflçi termitlerdir. K›sacas› kolonideki günlük her türlü ihtiyaç iflçi termitler taraf›ndan temin edilir.6

Termitlerdeki Toplumsal Örgütlenme

anten dudaks› dokunaç çene kemi¤ine ait dokunaç üst dudak alt çene

27

Yanda iflçi termitin bafl›ndaki detayl› tasar›m görülmektedir. ‹flçi termitlerin antenleri haberleflmeleri, özel a¤›z yap›lar› ise koloni üyelerini besleyebilmeleri için gereklidir. Bu detayl› tasar›m›n kendi kendine ortaya ç›kamayaca¤› ak›l sahibi her insan için aç›k bir gerçektir.

K›s›r olan iflçilerin koloni için hiç durmadan çal›flmalar›, evrimciler aç›s›ndan bir ç›kmaz oluflturur. Çünkü ilerleyen bölümlerde ele al›naca¤› gibi iflçilerin fedakarl›¤›, kolonideki düzenin temelini oluflturur. K›s›r bir canl›n›n kendi yaflam›n› sürdürmek yerine kolonisindeki di¤er canl›lar için çal›flmas›, do¤an›n bir savafl alan› oldu¤unu iddia eden evrimciler için elbette ki büyük sorun oluflturur.

Evrim Teorisinin K›s›r Termitler Karfl›s›nda Düfltü¤ü Çeliflki Evrim teorisinin kurucusu olan Charles Darwin, canl›lar›n bunlara benzer karmafl›k davran›fllar› karfl›s›nda, "teorisinin karfl›laflt›¤› en ciddi özel zorlukla" yüzleflti¤ini itiraf etmifltir.7 Sosyal böceklerin davran›fllar›n›n evrim teorisi aç›s›ndan neden "ciddi bir özel zorluk" oldu¤unu evrimcilerin kendi iddialar›ndaki mant›k bozukluklar›n› ele alarak ve ço¤u zaman birer "itiraf" niteli¤inde olan sözlerini aç›klayarak anlatal›m. Evrimciler, termitlerdekine benzer karmafl›k davran›fllar›n "do¤al seleksiyon" mekanizmas› ile ortaya ç›km›fl oldu¤unu iddia ederler. Evrimcilerin bu iddialar› flu anlama gelmektedir: Hayvanlar tecrübe yoluyla baz› davran›fllar› ö¤renir ve bu davran›fllar›n iyi ve kendileri için yararl› olanlar› zaman içinde do¤al seleksiyon mekanizmas› taraf›n-

28

TERM‹T MUC‹ZES‹

Guguk kuflu baflka bir yuvaya yumurtalar›n› b›rak›r. Yumurtadan ç›kan yavru guguklar›n ilk yapt›klar› hareket yuvadaki di¤er yumurtalar› afla¤›ya atmakt›r. (solda) Kendinden oldukça büyük olmas›na ra¤men yavru gugu¤u besleyen di¤er kufl. (sa¤da)

dan seçilir. Daha sonra da bu iyi olan davran›fllar kal›t›m yoluyla bir sonraki nesle aktar›l›r. Bu iddian›n tutars›zl›klar›n› flöyle s›ralamak mümkündür: Öncelikle pek çok canl›n›n davran›fllar›n› tecrübe yolu ile ö¤renmesi imkans›zd›r. Buna örnek olarak yavru guguk kufllar›n›n yumurtadan ç›kar ç›kmaz, gözleri dahi aç›lmadan ilk ifl olarak yuvadaki di¤er yumurtalar› afla¤›ya atmalar›n› verebiliriz. Burada kesinlikle bir ö¤renme sözkonusu de¤ildir; aksine yavru guguk kuflu, yumurtadan ç›kt›¤› anda daha etraf›nda hiçbir canl›y› görmeden o yumurtalar› ne yapmas› gerekti¤ini çok iyi bilmektedir. Yani guguk kufluna bu bilgi, henüz dünyaya gelmeden önce verilmifltir. Hayvanlar›n bu gibi davran›fllar›n›n ö¤renme ile ortaya ç›km›fl olabilece¤ini varsaysak bile bunlar›n genetik olarak sonraki nesillere aktar›lmas› yine de imkans›zd›r. Sonradan kazan›lm›fl yetenekler sadece o canl›ya ait olur. T›p ö¤renimi görerek doktor olmufl bir insan›n çocu¤unun, ö¤renim görmeden doktor olmas›n›n mümkün olamayaca¤› gibi hayvanlardaki ö¤renilmifl davran›fllar›n ayn› türün di¤er üyelerinin genlerine aktar›lmas› da mümkün de¤ildir. Bu örnek düflü-

Termitlerdeki Toplumsal Örgütlenme

29

Darwin'i Yalanlayan Termitler Termitlerin hemen hemen tüm di¤er böceklerden farkl› olarak ön ve arka kanatlar› tamam›yla birbirinin ayn›s›d›r. Bu konudaki tek istisna Mastotermes darwiniensis yani "Darwin termiti" ad› verilen türdür. Bu türün arka kanatlar› ayr›cal›kl› bir ‘anal lob’a sahiptir ki bu, hamamböcekleri ve mantislerin arka kanatlar›n› toplad›¤›nda beliren yap›ya benzer. Termitlerin bu özelli¤i ilk tan›mland›¤›nda evrimcilerde son derece heyecan uyand›rm›flt›. Anal lob ‘termitlerin hamamböceklerinden evrimleflti¤inin’ delili olarak düflünülüyordu. Ancak evrime delil gibi öne sürülen bilgiler incelendi¤inde bütün bu benzerliklerin evrimin de¤il tam tersine yarat›l›fl›n kan›tlar› oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Darwin termitlerinin "ilkel ata" olmas› mümkün de¤ildir. Çünkü bu türün kolonileri, evrimcilerin "ileri derecede evrimleflmifl" olarak niteleyebilecekleri, en kalabal›k nüfuslu sosyal termit türlerindendir. Kuflkusuz hem "ileri derecede evrimleflmifl" özelliklere sahip oldu¤unu söylemek, hem de bu "ilkel bir atad›r" demek, evrim aç›s›ndan büyük bir çeliflkidir. Ayr›ca hamamböceklerinin aksine, di¤er termitler gibi kanatlar›n› ç›rparlar. Kapal› haldeyken arka kanatlar›n›n anal lobu, mantis ve hamamböceklerindeki gibi bir yelpaze fleklinde geriye toplanmaz, biri di¤erinin üstüne yatay bir flekilde gelir. Bu örneklerde de görüldü¤ü gibi termitlerle hamamböcekleri ve mantisler aras›nda kesin benzerlik kurmak oldukça zorlamad›r. Peki ya fosil kal›nt›lar› ne göstermektedir? (en üstte) Darwin termitleri Resimlerdeki 35 milyon yafl›nda oldu¤u he(ortada) Dominik kehribar› içinde kanatlar›saplanan Dominik kehribarlar› içinde görülen n› b›rakm›fl olan farkl› bir tür termit. kanatl› bir Mastotermes electrodominicus, bu(altta) Kehribar içinde görülen, anal lobunu günkü Avustralyal› termitlerin bütün ana özeliçine k›v›rm›fl bir Mastotermes liklerini üzerinde tafl›maktad›r. (anal loblar ve befl parçal› bacaklar gibi) Dolay›s›yla ilk ortaya ç›kan Mastotermesler, günümüzdeki Darwin termitleriyle ayn›d›rlar. Dahas› ayn› kehribar örnekleri, evrimcilerin ‘modern’ olarak nitelendirdikleri özelliklere sahip termit türlerini de bar›nd›rmaktad›r. Bütün bunlar termitlerin herhangi bir canl›dan evrimleflmedi¤ini, di¤er bütün canl›lar gibi Allah taraf›ndan bir anda yarat›ld›¤›n› göstermektedir.8

30

TERM‹T MUC‹ZES‹

Resimde yuvan›n tamiri ile u¤raflan iflçiler ve onlar› koruyan asker termitler görülmektedir. Birlikte yaflayan canl›lar aras›ndaki bu yard›mlaflma evrimcilerin iddialar›n›n tutars›zl›¤›n› pek çok yönden ortaya koyan delillerdendir.

nüldü¤ünde evrimcilerin iddialar›n›n ne kadar tutars›z ve bilimsellikten uzak oldu¤u hemen görülmektedir. Ayr›ca önemli bir noktaya daha dikkat çekmekte yarar vard›r: Termit kolonilerindeki hemen hemen bütün iflleri yapmakla görevli olan iflçilerin davran›fllar›; bilgi birikimi, hesaplama, plan yapabilme, muhakeme etme gibi özellikler gerektirmektedir. Bu davran›fllar›n kal›t›msal olarak ö¤renilmesi ise mümkün de¤ildir. Çünkü iflçi termitler kolonideki k›s›r üyedir. Bu nedenle kendi özelliklerini baflka bir canl›ya genler yoluyla aktarmalar› mümkün de¤ildir. Ortaya ilk ç›kan k›s›r iflçi termitin kendisi için gerekli baz› davran›fllar› ö¤rendi¤ini varsaysak bile –ki bir termitin bir fleyler ö¤renmesi zaten imkans›zd›r- bu yararl› davran›fllar›n› kendinden sonraki nesle aktarmas› mümkün olmaz. Çünkü kendisi, yeni bir nesil meydana getirme özelli¤ine sahip

31

Termitlerdeki Toplumsal Örgütlenme

de¤ildir. Sosyal böcek kolonilerinde, bir sonraki nesli meydana getirebilenler yaln›zca kraliçelerdir. Kraliçe, kendinden sonrakilere genlerini aktarabilir. Ancak kraliçenin özellikleri, termit kolonilerinin varl›klar›n› sürdürmeleri için yeterli de¤ildir. Özellikle iflçi ve asker termitlere ait olan dayan›flma, disiplin, fedakarl›k gibi davran›fllar olmadan koloninin yaflam›n› sürdürmesi mümkün olmaz. O halde, do¤ar do¤maz ne yapaca¤›n› çok iyi bilen bu küçük canl›lara nas›l davranmalar› gerekti¤ini ö¤reten kimdir? Bunlar, evrimciler taraf›ndan hala cevap bekleyen sorulard›r. Bu durumun çok iyi fark›nda olan Charles Darwin, sosyal böceklerle ilgili endiflelerini Türlerin Kökeni adl› kitab›nda flöyle itiraf etmektedir: Bir iflçi kar›nca ya da baflka bir efleysiz böcek, s›radan bir hayvan olsayd›, bütün ›ralar›n›n Do¤al Seçmeyle yavafl yavafl edinilmifl oldu¤unu, yani yararl› küçük de¤iflikliklerle do¤an ve bunlar› soyaçekimle döllerine ileten bireylerin varl›¤›n›, ve onlar›n döllerinin yeniden de¤iflti¤ini ve yeniden seçildi¤ini vb. hiç duraksamadan kabul ederdim. Ama iflçi kar›nca ana-babas›ndan büyük ölçüde farkl› bir böcektir, üstelik tümüyle k›s›rd›r; bu yüzden, ardarda edinilmifl yap› ve içgüdü de¤iflikliklerini döllerine iletilmesi söz konusu olamaz. Bu durumun Do¤al Seçme teorisiyle nas›l uzlaflt›r›labilece¤i elbette sorulabilir.9 Yukar›da Darwin'in dikkat çekti¤i kar›ncalarda oldu¤u gibi termitlerde de bütün iflçi bireyler k›s›rd›r. Bu, evrimciler aç›s›ndan aç›klanmas› imkans›z bir durumdur. Üstelik k›s›r bir canl›n›n yaflam› s›ras›nda kazand›¤› özelliklerin, ö¤rendi¤i faydal› davran›fllar›n, edindi¤i tecrübelerin –ki böyle bir fleyin zaten olamayaca¤›n› yukar›da anlatt›k- evrim teorisine göre Charles Darwin

32

TERM‹T MUC‹ZES‹

bir de¤eri yoktur. Evrimci Prof. Dr. Ali Demirsoy bu konu hakk›nda flöyle bir yorum yapm›flt›r: … Daha önce de de¤indi¤imiz gibi bir bireyin yaflam›n› baflar›l› olarak sürdürmesi evrimsel olarak fazla birfley ifade etmez. Önemli olan bu süre içerisinde fazla döl meydana getirmek suretiyle, gen havuzuna, gen sokabilmesidir. Bir birey ne kadar uzun yaflarsa yaflas›n, döl meydana getirmemiflse, evrimsel aç›dan hiçbir öneme sahip de¤ildir. Bu nedenle bu bireylerin ölümü 'Genetik Ölüm' olarak adland›r›l›r.10 "Genetik ölüm", o canl›n›n neslinin tükenmesi demektir. Ancak iflçi termitlere bakt›¤›m›zda, evrimcilerin ortaya att›klar› iddialar›n tümünü yalanlarcas›na, milyonlarca y›ld›r hiçbir de¤ifliklik geçirmediklerini ve k›s›r olduklar› halde varl›klar›n› hala sürdürebildiklerini görürüz. Verilen örneklerde de görüldü¤ü gibi termitler, kar›ncalar, ar›lar gibi birarada yaflayan canl›lar›n davran›fllar›n› elbette ki do¤al seleksiyon gibi çarp›t›lm›fl evrim mekanizmalar› ile aç›klamak imkans›zd›r. Tek aç›klamas› vard›r, o da yeryüzündeki bütün canl› ve cans›z varl›klar› yaratan; her fleye güç yetiren, benzeri olmayan bir ilmin sahibi olan Allah't›r.

Yuvadaki düzenin as›l nedeni Termit kolonisindeki her üye, ne ifl yapmas› gerekti¤ini çok iyi bilir ve onu kusursuzca yerine getirir. Termitlerin aras›nda bir tek bencil harekete dahi rastlamak mümkün de¤ildir. Bu yüzden de koloni halinde yaflayan bu canl›lar kusursuz bir düzen içinde hayatlar›n› sürdürürler. ‹flte bu, bütün sosyal böceklerde var olan ve üzerinde önemle durulmas› gereken bir özelliktir. Dikkat edildiyse termit yuvalar›ndaki düzende ve bu düzenin sürekli olmas›nda son derece önemli bir ölçüden bahsedilmektedir: Termitlerin fedakar olmalar›...

Termitlerdeki Toplumsal Örgütlenme

33

Kendi yavrular› ya da baflka canl›lar için kendi can›n› tehlikeye atacak ya da kendi ihtiyaçlar›n› gözard› edecek tarzda davran›fllara hayvanlar aras›nda s›kça rastlan›r. Canl›lardaki fedakar davran›fllarla ilgili o kadar fazla örnek vard›r ki bu durumu evrimci bilim adamlar› da aç›kça ifade etmek zorunda kalmaktad›rlar. Örne¤in evrimci Peter Kropotkin, hayvanlar aras›ndaki dayan›flmay› konu edindi¤i Mutual Aid: A Factor in Evolution isimli kitab›nda kar›ncalar›n ve termitlerin karfl›l›kl› yard›mlaflma sonucunda ne kadar büyük bir baflar› kazand›klar›yla ilgili bir tespitini flöyle dile getirmektedir: Termit ve kar›ncalar›n muhteflem yuva ve binalar›n›n, flayet insanlar›nki ile ayn› ölçülerde olsayd›, çok daha üstün oldu¤u görülecekti. Asfaltlanm›fl yollar› ve yer üstü tonozlanm›fl galerileri, genifl holleri ve tah›l ambarlar›, tah›l alanlar›, hasat etme ifllemleri, yumurta ve larvalar›n›n bak›m›ndaki alk›lc› metodlar›, ... ve son olarak cesaretleri ve üstün ak›llar›, tüm bunlar, yo¤un ve yorucu yaflamlar›n›n her aflamas›nda uygulad›klar› karfl›l›kl› yard›mlaflman›n do¤al bir sonucudur.11 Burada önemli bir noktaya dikkat çekmekte yarar vard›r. Yukar›da evrimci yazar›n söz etti¤i "karfl›l›kl› yard›mlaflma", termit dedi¤imiz birkaç santimlik, kör ve akletme yetene¤inden yoksun böceklerin uygulad›klar› bir davran›flt›r. ‹nsanlar›n kendi aralar›nda yard›mlaflmada bulunmas›, ortak planlar kurup bunlar› beraberce uygulamas›, yaflam› kolaylaflt›racak yeni sistemler gelifltirmeleri, teknolojiler üretmeleri elbette do¤al karfl›lanan olaylard›r. Ancak ayn› fleyleri bir böce¤in yap›yor olmas› do¤al karfl›lanmamal›d›r. Akletme yetene¤inden yoksun bir canl›, ak›l gösteriyorsa onu yönlendiren bir güç var demektir. ‹flte burada da termitleri yönlendiren, onlara ak›lc› planlar kurduran ve onlar› fedakarca davran›fllara yönelten büyük bir güç vard›r. O güç, sonsuz ilim ve akl› sahibi olan Yüce Allah'a aittir.

ünya üzerindeki tüm ülkelerde yaflanan en büyük kayg›, ç›kmas› muhtemel savafllar ya da iç kar›fl›kl›klard›r. Ülkelerin karfl› karfl›ya kald›klar› bu tehdit nedeniyle hiç durmadan yeni fikirler, yeni projeler üretilir. Devletler savunma için sürekli yeni stratejiler belirler. Savunma bakanl›klar›, bütçelerinden önemli miktarda bir pay› savunma ve strateji gelifltirme çal›flmalar›na ay›r›rlar. ‹nsanlar›n savunma için harcad›klar› bu çaban›n bir benzeri de hayvanlarda vard›r. Özellikle koloniler halinde yaflayan bütün canl›lar›n bir ordusu vard›r. Tam teçhizatl› olarak nitelendirilebilecek bu ordularda de¤iflik özelliklere sahip askerler bulunur. Bu askerlerin kulland›klar› savunma stratejileri son derece ak›lc›d›r. Sosyal böceklerin sahip olduklar› ordulardaki en belirgin özellik ise her bireyin kendisine düflen görevi yerine getirmek için elinden geldi¤ince çok çal›flmas›d›r, hatta bu u¤urda can›n› bile tehlikeye atmas›d›r. Termitler de kalabal›k asker gruplar›ndan oluflan bir orduya sahiptir. Asker termitler di¤er termitlere benzeyen, birkaç santim boyunda, yumuflak vücutlu, kör ve kanats›z canl›lard›r. Fiziki yap›lar›na ra¤men bu termitlerin kulland›klar› yöntemler son derece flaflk›nl›k vericidir.

Termit Ordusu

35

Asker Termitler Asker termitlerin tek görevleri koloniyi savunmakt›r. Termit kolonisinin bu küçük boyutlardaki savunma ordusu, yuvay› korumak için her türlü tehlikeyi göze al›r ve hatta canlar›n› bile verirler. Asker termitler için düflmanlar›n›n büyüklü¤ü önemli de¤ildir. Örne¤in yuva, termitlerin en önemli düflmanlar› olan kar›ncalar ve kar›nca yiyenler taraf›ndan sald›r›ya u¤rad›¤›nda hemen bir "intihar mangas›" harekete geçer ve tehlikeyi ortadan kald›r›r. Buradaki "intihar mangas›" terimi oldukça önemlidir. Çünkü asker termitlerin pekço¤u savunma s›ras›nda ölecektir. Termitlerin bu fedakar davran›fllar› daha sonraki bölümde detayl› olarak ele al›nacakt›r. Asker termitlerin türlere göre de¤iflik vücut yap›lar› vard›r ancak bunlar›n tümü, görevlerine son derece uygun bir tasar›ma sahiptir. Örne¤in; ustura keskinli¤inde diflleri olan Afrika termitleri, Güney Amerika'da yaflayan ve düflmanlar›n› güçlü çeneleriyle öldürmek için gövdelerinden daha uzun alt çeneleri olan karemsi bafllara sahip termitler, Malezya'da yaflayan ve canl› bir bomba gibi patlayarak sald›rgan› sar› renkli koyu bir s›v›yla bo¤an termitler gibi... ‹stisna olarak Afrika ve Güney Amerika'daki bir termit türünde ise iflçi termitler farkl› flekilde koloniyi korur. Bu iflçiler, ba¤›rsaklar›nda bulunan s›v›lar› sald›rgana f›flk›rt›rlar; ancak bu hareketlerinin sonucunda kendi iç organlar› parçalan›r ve ölürler.12 Hemen hemen tüm asker termit türleri çok büyük ve kasl› çenelere sahiptir. Bu çeneleri, sald›r› an›nda düflman› ›s›rmak ve parçalamak için kullan›rlar. Asker termitlerin çenelerinin büyüklü¤ü, birbirlerine genel olarak benzemesine ra¤men kafa yap›lar› türlerine göre farkl›l›klar gösterir. Hatta bu farkl›l›k bazen oldukça dikkat çekicidir. Baz› askerler uzun burunludur, baz› türlerde ise asker termitler güçlü

36

TERM‹T MUC‹ZES‹ Asker termitler savaflmaya uygun a¤›z yap›lar› ile yuvay› korumak için yarat›lm›fllard›r. Her termit türünün asker üyeleri kendilerine özgü stratejiler kullanarak savafl›rlar. Ortak noktalar› ise sald›r›y› püskürtene kadar vazgeçmemeleridir.

ve sert bir kafaya sahiptir. Bu yap› farkl›l›klar› nedeniyle termitlerin savafl teknikleri de farkl›d›r. Örne¤in uzun bir burun yap›s›na sahip olanlar, burunlar›n› kullanarak sald›rganlara yap›flkan bir s›v› f›flk›rt›rlar.13 Güçlü ve sert bir kafaya sahip olanlar ise tehlike an›nda kafalar›n› yuvada aç›lan deliklere sokarak düflman›n yuvaya giriflini engeller. Böylece kendi bedenleri ile geçilmez barikatlar olufltururlar. Askerlerin kapsüle benzeyen kafalar› kendi cüsselerine göre oldukça iridir. Bu hantal görünümlerine ra¤men kendilerinden hiç beklenmeyecek bir savunma yetene¤ine sahiptirler.

Termitlerin Kulland›klar› Savafl Stratejileri Koloninin yaflamas›n› sa¤lamak aç›s›ndan güvenlik, birinci dereceden önemlidir. Termitler de düflmanlar›na karfl› genellikle kimyasal güçlerini kullanarak de¤iflik savafl stratejileri uygular. Bu stratejileri flöyle s›n›fland›rmak mümkündür: * Düflman› felç etmek, * Canl› bir bomba olup düflman›n üzerinde patlamak, * Keskin çenelerle düflman› yaralamak, * Salg›lad›klar› zehir ile sald›rgan›n vücut yap›s›n› altüst etmek.

Termit Ordusu

37

Asker termitler de koloninin pek çok üyesi gibi kördür. Ancak kimyasal silahlar› sayesinde düflmanlar›n› kolayl›kla yenerler. ‹nsanlar›n teknoloji kullanarak ürettikleri zehirli maddeleri termitler milyonlarca y›ld›r üretmektedirler.

Termitler tüm bunlar› sahip olduklar› özel donan›mlar› sayesinde baflar›r. Ancak burada unutulmamas› gereken çok önemli bir nokta vard›r. Kimyasal silahlar, bugün dünyada teknolojinin en son imkanlar› kullan›larak, konusunda uzman birçok bilim adam›n›n sürekli çal›flmas› ile üretilmektedir. Kald› ki çok basit bir kimyasal maddenin oluflturulmas› için dahi ayn› ciddi çal›flmalar gereklidir. Bu durumda termitlerin vücutlar›ndaki kimyasal silahlar›n nas›l ortaya ç›kt›¤› sorusunun cevab›n›n verilmesi gerekmektedir. Evrim teorisine göre bu kimyasal maddeler kendili¤inden yani tesadüfen ortaya ç›km›flt›r. Ancak biraz düflünüldü¤ünde bu iddian›n mant›ks›zl›¤› aç›kça görülür. Evrim teorisinin iddias›, ilk ortaya ç›kan termitlerin bu özelliklerin hiçbirine, örne¤in kimyasal üretim sistemine sahip olmad›klar›, bu sistemin sonradan rastlant›lar sonucunda yavafl yavafl olufltu¤udur. Ancak ilerleyen sayfalarda verilecek olan örneklerde de detayl› olarak görülece¤i gibi bu, ak›l ve mant›k ölçüleri ile her yönden çeliflen bir iddiad›r. Öncelikle termitlerdeki kimyasal silah sisteminin çal›flmas› için hem kimyasal maddenin kendisinin hem de kimyasal›n içinde bulunaca¤› organ›n ayn› anda var olmas› gerekmektedir. Bununla birlikte bu organ›n, zehrin vücudun di¤er bölgelerine yay›lmas›n› engelleyecek bir koruyucuya sahip olmas› da flartt›r. Ayr›ca termitin türüne gö-

38

TERM‹T MUC‹ZES‹

re zehrin kullan›m flekli de¤iflti¤i için kimi zaman zehrin bulundu¤u organdan termitin kafas›na kadar zehri tafl›yacak bir borunun olmas› da –elbette ki bu boru da zehirden etkilenmeyecek özelliklerde olmal›d›r- gerekecektir. Bundan baflka, hayvan›n düflman›na zehir f›flk›rtmas›n› sa¤layacak bir kas sistemi ya da mekanik bir düzen vs. olmas› gereklidir. Evrimciler, canl›lardaki bu gibi sistemlerin ve organlar›n tesadüfler neticesinde ortaya ç›kt›¤›n› iddia ederler. Tesadüfler, kimyasal maddenin formülünü nas›l olduysa tam tutturmufl, sonra ilk termitin vücudunda bu maddeyi oluflturacak sistemi var etmifl, daha sonra baflka tesadüfler isabet etmifl ve kimyasal maddeyi oluflturan maddeleri teker teker ortaya ç›karm›fl, sonra da termitin vücudundaki organlara ve di¤er sistemlere zehirden etkilenmemelerini sa¤layacak özellikleri kazand›rm›fl, bu flekilde tesadüfler tesadüfleri kovalam›fl ve milyonlarca hatta yüz milyonlarca y›l sonra termitler termit olmufltur. Bu masals› senaryodaki detaylar artt›kça evrimci iddialar›n›n mant›ks›zl›¤› daha da netleflir. Öncelikle

‹nsanlar kimyasal madde elde edebilmek için laboratuvarlarda uzun çal›flmalar yapmaktad›rlar. Oysa termitlerin vücutlar›nda bu sistem Allah taraf›ndan var edilmifltir.

Termit Ordusu

39

tesadüflerin, herhangi bir varl›k meydana getirmesi hatta b›rak›n bütün halinde bir canl›y› oluflturmas›n›, bu canl›n›n tek bir hücresini bile ortaya ç›karmas› mümkün de¤ildir. Ya da bir canl›n›n hücrelerini oluflturup sonra bu hücreleri birlefltirip organlar meydana getirmesi, bu organlara gerekli özellikleri kazand›rmas›, bu özelliklerin ayn› canl› türünün hepsinde eksiksiz olarak var olabilmesi için canl› ile ilgili özellikleri birer bilgi haline getirip sonra da hücredeki genlere bu bilgileri kodlamas› gerekir. Elbette ki bu mümkün de¤ildir. Termitler, evrimcilerin iddia ettikleri gibi belli bir süreç içinde yavafl yavafl geliflmifl olamazlar. Örne¤in kimyasal silah sistemindeki tek bir parçan›n dahi eksik olmas›, sistemi ifllemez hale getirecek hatta termitin ölümüne neden olacakt›r. Dolay›s›yla geriye tek bir aç›klama kal›r. Kimyasal silah sistemi bir bütün olarak termitlerde var olmak zorundad›r. Yani termitler ilk ortaya ç›kt›klar› andan itibaren bu savunma sistemine sahiptir. Kald› ki termitlerin tek özellikleri kimyasal madde üretebilmeleri ve bunu silah olarak kullanmalar› de¤ildir. Termitler; beslenme al›flkanl›klar›, buna ba¤l› olarak sindirim sistemleri, kimyasal iletiflim kurabilme yetenekleri gibi özellikleriyle birlikte bir bütün olarak ortaya ç›km›fl di¤er bir deyiflle, bir anda yarat›lm›fllard›r. Do¤adaki bütün canl›lar› yaratan, sahip olduklar› özellikleri onlara veren Allah't›r. Allah, her türlü yaratmay› bilen ve üstün güç sahibi oland›r. De ki: "Göklerin ve yerin Rabbi kimdir?" De ki: "Allah't›r." De ki: "Öyleyse, O'nu b›rak›p kendilerine bile yarar da, zarar da sa¤lamaya güç yetiremeyen birtak›m veliler mi (tanr›lar) edindiniz?" De ki: "Hiç görmeyen (a'ma) ile gören (basiret sahibi) eflit olabilir mi? Veya karanl›klarla nur eflit olabilir mi?" Yoksa Allah'a, O'nun yaratmas› gibi yaratan ortaklar buldular da, bu yaratma, kendilerince birbirine mi benzeflti? De ki: "Allah, her fleyin yarat›c›s›d›r ve O, tektir, kahredici oland›r." (Rad Suresi, 16)

40

TERM‹T MUC‹ZES‹

Zehir Sürme Termitlerin savafl›rken kulland›klar› yöntemlerden bir tanesi de zehir sürmedir. Baz› termit türlerinin vücutlar›nda oldukça zehirli kimyasal bir madde üretilir. Bu etkili zehri termitler kendilerine zarar vermeden sentezleyip vücutlar›nda depolayabilmektedirler. Her termit türünün zehri farkl› bir yap›dad›r. Bununla birlikte kullan›m flekli de farkl›d›r. Örne¤in Rhinotermitiane alt familyas›n›n askerleri, sald›rgan›, sald›rgan›n gövdesine zehir sürerek öldürür. Bu termit türü daha küçük alt çenelere ve uzun, ucu f›rça gibi üst dudaklara sahiptir. Bu özel a¤›z yap›s›, termitin zehri en etkili flekilde sald›rgan›n gövdesine sürmesini sa¤lar. Ayr›ca bir asker termit, a¤›rl›¤›n›n %35'i kadar miktarda zehri vücudunda depolayabilir. Bu savunma salg›s›n›n miktar› binlerce kar›ncay› öldürmeye yetecek güçtedir.14 Prorhinotermes de zehir sürerek savunma yapan termitlerdendir. Florida'da yaflayan bu türün askerlerinin çenelerinde "nitroalken" adl› zehirli madde bulunur. Termitlerin bir di¤er türü olan ve AfRhinotermitiane askerleri sald›rgan› zehir sürerek öldürür.

rika'da yaflayan Schedorhinotermes ise "vinil keton" kar›fl›m› bir madde üretir. Vinil keton solundu¤unda ya da yutuldu¤unda ölüme neden olacak kadar zehirli bir maddedir. Solunum yolla-

Prorhinotermes'lerin nitroalken salg›layan çeneleri (sa¤da)

r›nda, cilt ya da göz-

Termit Ordusu

41

Kimyasal silah kullanan termitlerden Armitermes türünün farkl› bir çene yap›s› vard›r. (solda ve altta) Asker termitlerin tümü birbirinden farkl› zehirleri vücutlar›nda üretebilecekleri tasar›mlara sahiptir.

lerle temas halinde ciddi anlamda tahrifle neden olur. Etkili zehirler listesinde yer alan ve merkezi sinir sistemi çöküntüsüne neden bu madde termitlerin vücutlar›nda üretilir ancak termite hiçbir zarar vermez.15 Guyana termitleri ise son derece h›zl› reaksiyona giren B-Ketoaldehitleri sentezler. Armitermes türü termitler de "moleküler kement" denilen zehirleri ve "ester" ya da "lakton" adl› kimyasallar› silah olarak kullan›r. Görüldü¤ü gibi zehirlerin tümü birbirinden farkl› formüllerde farkl› kimyasal yap›lara sahiptir. Bu zehirlerin ortak özelli¤i "elektrofilik" olmalar›d›r. Yani zehirler düflmanlar›n vücutlar›nda bulunan elektron bak›m›ndan zengin biyolojik moleküllerle birleflerek onlar›n yap›s›n› bozar. Bu durum ise düflmanlar için öldürücüdür. Birço¤unun ad›n› ve ne ifle yarad›¤›n› sizin de bilmedi¤iniz bu zehirli maddeleri termitler milyonlarca y›ld›r kullanmaktad›r. fiimdi burada durup bir düflünelim: Termit dedi¤imiz canl›, görme yetene¤i olmayan, yaflam›n›n büyük bir k›sm›n› topra¤›n alt›nda geçiren, beyin diyebilece¤imiz bir organ› dahi bulunmayan, birkaç santim büyüklü¤ünde bir böcektir. Ancak bu böce¤in bedeninde, düflman›n›n bedenindeki sistemlerin iflleyiflini durdurmakla görevli salg›lar bulunmaktad›r. Böyle bir sistemi termitin kendi iradesiyle kurdu¤unu iddia etmek mümkün müdür? Bir kiflinin sizin karfl›n›za ç›k›p flöyle bir olay anlatt›¤›n› farz edin:

42

TERM‹T MUC‹ZES‹

"Termitler eskiden bu sistemlere sahip de¤illerdi, ama günün birinde bir termit, kendini düflmanlar›n›n sald›r›lar›ndan koruyabilmek için bir yöntem gelifltirmeye karar verdi. En makul görünen, karfl› taraf›n iç sistemlerine zarar verecek bir metod bulmakt›. Çünkü kimi zaman düflmanlar, termitin kendisinden daha iri ve güçlü canl›lar olabiliyordu. Bunun üzerine kendi bedeni içinde zehir üretmeye karar verdi. Böylece çok fazla enerji harcamadan karfl› taraf› zehirleyerek etkisiz hale getirebilece¤ini düflündü. Çeflitli zehir formülleri gelifltirdi. Bunlar için gerekli maddeleri bedeninde meydana getirdi¤i özel bir salg› bezinde toplad› ve zehri üretmeye bafllad›. Ancak bundan önce bu salg› bezine, zehirden etkilenmesini önleyecek özellikler eklemeyi de unutmad›. Üstelik zehrin bedeninden d›flar› ç›k›fl› için de zehirden zarar görmeyecek bir yap› oluflturdu…" Yukar›daki senaryo, küçük bir çocu¤un dahi inanmayaca¤› kadar ak›l ve mant›k d›fl›d›r. Bir termitin karar almas›, kimyasal ifllemleri büyük bir baflar›yla yerine getirmesi elbette mümkün de¤ildir. Ancak evrimcilerin iddia ettikleri senaryolar yukar›da anlatt›¤›m›zdan farkl› de¤ildir. Onlar da termitlerin geçmiflte zehir üreten sistemlere sahip olmad›klar›n›, günün birinde buna ihtiyaç duyarak kendi bedenlerinde bu sistemi oluflturduklar›n› söylerler. Daha do¤rusu evrimciler bunlar› tesadüflerin oluflturdu¤unu iddia ederler. Ancak bilinmelidir ki ne tesadüf denen kör ve fluursuz sürecin ne de termit dedi¤imiz böce¤in böyle bir sistemi akletme, planlama, meydana getirme yetene¤i vard›r. Bu savunma sistemi termitlere, göklerin, yerin ve ikisi aras›ndaki her fleyin yarat›c›s› olan Allah taraf›ndan verilmifltir.

Bir Baflka fiafl›rt›c› Savunma Yöntemi Macrotermler Afrika'da yaflayan ve tümsek biçiminde yuva yapan bir termit türüdür. Bu türde, koloninin savunmas› bir grup diflinin görevidir. Bu difliler k›s›r ve yuvadaki di¤er termitlere göre daha küçük yap›l› askerlerdir. Daha iri bir vücut yap›s›na sahip olan kraliyet

Termit Ordusu

43

Asker macrotermlerin kalkan gibi kulland›klar› kafalar› ve keskin çeneleri sald›rganlar›n onlardan kurtulmas›n› imkans›z k›lan özelliklerinden birkaç›d›r.

muhaf›zlar› ise sald›rganlar›n, genç larvalar›n ve kraliyet çiftinin bulundu¤u iç bölüme girmelerini önlemekle görevlidirler. Kraliyet muhaf›zlar› savafl için yarat›lm›flt›r. Savunma için tasarlanm›fl kalkan gibi kafalar› ve k›l›ç gibi keskin alt çeneleri vard›r. Büyük askerlerin vücut a¤›rl›¤›n›n %10'unu iç salg›lar› oluflturur. Alkanlar ve alkenler gibi uzun zincirli karbon bilefliklerinden oluflan bu salg›lar, vücudun ön taraf›ndaki büyük bir kesede saklan›r. Düflman, termitlere sald›rmakla büyük bir hata yapar. Çünkü koloniye sald›rmas›n›n bedelini ufak tefek s›yr›klarla atlatmas› mümkün de¤ildir. Termit askerler, savafl s›ras›nda düflmanlar›n› k›l›ca benzeyen alt çeneleri ile yaralar ancak sadece yaralamakla yetinmezler. Savafl s›ras›nda düflmanlar›n›n derisinde açm›fl olduklar› yaray› alkan ve alkenlerden oluflan ya¤l› parafin gibi kimyasal bir kar›fl›mla s›varlar.16 Ço¤u zaman öldürücü yaralar almamalar›na ra¤men sald›rganlar›n bir süre sonra ölmesi bilim adamlar›n›n dikkatini çekmifltir. Bu ilginç durumu inceleyen araflt›rmac›lar, çok flafl›rt›c› bir gerçekle karfl›laflm›fllard›r. Termitler taraf›ndan yaralanan sald›rganlar yaran›n büyüklü¤ünden de¤il, kan kayb›ndan ölmektedir. Çünkü termitlerin salg›lad›klar› s›v›lar, düflmanlar›n›n kan p›ht›laflma sistemini etkisiz hale getirmektedir. Örne¤in termitlerin düflmanlar›ndan olan

44

TERM‹T MUC‹ZES‹

Asker termitler kendilerine sald›ran canl›n›n büyüklü¤ü ne olursa olsun bir an bile tereddüt etmeden savunmaya geçerler. Yukar›da kendinden oldukça büyük olan bir kar›ncaya karfl› savunma yapan asker termit görülüyor.

kar›ncalar›n vücutlar›nda "hemolimf" ad› verilen ve kan görevi gören bir vücut s›v›s› bulunur. Vücutlar›nda bir yara aç›ld›¤›nda p›ht›laflmay› bafllatan ve yaran›n iyileflmesini sa¤layan bir çeflit kimyasal madde devreye girer. ‹flte termitlerin zehirli salg›s› bu kimyasal maddeyi etkisiz hale getirir.17 1-2 cm'lik bir böce¤in, baflka bir böce¤in vücudundaki salg›lar› bilmesi, üstelik bu salg›lar›n yap›s›n› bozacak maddenin formülünden de haberdar olmas› ve bu formüle uygun bir maddeyi vücudunda üretmesi elbette ki bir yarat›l›fl delilidir. ‹nsanlar için bile baflka bir canl›n›n vücudunda ne gibi özelliklerin oldu¤unu, bu özelliklerin nas›l tahrip edilece¤ini araflt›rma ya da deney yapmadan ö¤renmek mümkün de¤ildir. Bir insan›n bunlar› yapabilmesi için öncelikle konuyla ilgili bir e¤itim almas›, bu canl›lar›n anatomik yap›lar›n› ö¤renmesi gerekir. Üstelik bu da yeterli olmayacakt›r. Edindi¤i bilgileri uy-

Termit Ordusu

45

gulayarak gereken maddeyi üretebilmek için bir çal›flma yapmas›, dolay›s›yla yeni bilgiler edinmesi gerekecektir. Bilindi¤i gibi kimyasal maddeler teknolojik aletler yard›m› ile, belli bir denetim alt›nda, çok özel ortamlarda ve uzman kifliler eflli¤inde üretilirler. Oysa termitler, bu kimyasal maddeleri vücutlar›nda hiçbir alet olmaks›z›n üretirler. Bu ifllemlerin elbette ki daha pek çok detay› vard›r. Ancak gerçek çok aç›kt›r. Termit gibi bir böce¤in kendi kendine böyle bir sistemi oluflturmas›, kimyasal madde formülleri keflfetmesi mümkün de¤ildir. Termitleri yaratan Allah't›r. Neyi nas›l yapacaklar›n› onlara ilham eden de Allah't›r. Bütün canl›lar gibi termitler de Allah'›n ilham›yla hareket eder. Allah bu gerçe¤i bir ayetinde flöyle bildirmifltir: ... O'nun, aln›ndan yakalay›p-denetlemedi¤i hiçbir canl› yoktur... (Hud Suresi, 56)

Tutkal ve Yap›flkan S›v› Püskürtme Tropikal bölgelerde yaflayan çok say›da termit türü –bu, dünyada bulunan 2000 termit türünün 500'üdür- tutkal f›flk›rtan askerlere sahiptir. Burada dikkat çeken iki nokta vard›r. Birincisi, asker termitler vücutlar›nda kimyasal bileflikler üreterek bunlar› yap›flkan hale getirir. Bu çok önemlidir; çünkü baz› askerlerin f›flk›rtt›¤› s›v›, metali çürütecek, harc› ve düflük derecedeki betonu delip geçecek kadar etkili bir güce sahiptir.18 Ancak bu derece tehlikeli olan tutkal, termitin kendi bedeninde üretildi¤i ve depoland›¤› halde ona hiçbir zarar vermemektedir. ‹kinci önemli nokta da, termitlerin bu silah› kullanma metodudur. Askerler tutkal› bafllar›n›n ön k›sm›nda bulunan ve sadece onlara özgü olan "nasus" denen hortumlar›ndan f›flk›rt›rlar. Termit, tutkal› bir sprey gibi kullanarak düflman›n›n üzerine püskürtür. Spreyin etkisinde kalan sald›rgan da bay›larak bir süre için etkisiz hale gelir. Bu f›rsat› çok iyi de¤erlendiren asker termit, f›rlatt›¤› yap›flkan maddenin et-

46

TERM‹T MUC‹ZES‹ Soldaki resimde elinde bazuka tutan bir asker görülmektedir. Termitlerin al›nlar›ndaki hortumlar da t›pk› bir bazuka gibi çal›fl›r. Tehlike an›nda bu hortumlardan düflmana tahrifl edici yap›flkan s›v› püskürtülür. (altta)

kisi geçmeden düflman›na ikinci bir hamle yapar. Bundan sonraki aflamada ise asker termitler, sald›rgan› ya felç eder ya da öldürürler.19 Tüm bu teflkilatl› sistemin sonuca ulaflmas› ve düflman›n etkisiz hale getirilmesi için isabetli bir vurufl olmas› gerekir. Ancak asker termitler de di¤er termitler gibi kördür. Peki bu durumda nas›l olup da isabetli vurufllar yaparlar? Termitlerin sahip olduklar› sistem son derece kusursuzdur. Asker termitlerin hortum ve salg› bezleri ve bunlarla ortaklafla çal›flan antenlerini radarl› a¤›r silahlara benzetmek mümkündür. Radarl› silahlar hedeflerini takip etme özelli¤ine sahiptirler. Bu sayede hedefe kilitlenir ve sonuca ulafl›rlar. ‹flte t›pk› bu silahlardaki radarlar gibi çal›flan antenlerini son derece iyi kullanan kör termit askerleri genellikle hedeflerini hiç flafl›rmaz. Termitlerin bu mükemmel sistemlerinin yan›s›ra, bu kimyasal silahlar›n molekül yap›lar› incelendi¤inde de dikkat çekici bir nokta ile karfl›lafl›l›r. Bu kimyasal maddelerde karbon bilefliklerine rastlanm›flt›r. Bu kimyasal bilefliklerin formülünü termitler nas›l keflfetmifllerdir? Formül kime aittir? Bütün bu sorular okuyucuyu düflünmeye yöneltmek amac›n› gütmektedir.

Termit Ordusu

47

Biyolojik silahlar üretmek için en modern laboratuvarlarda birçok biyokimyac› çal›fl›r. Kimi yeni formüller üretir, kimi bu formülün uygulamas›n› gerçeklefltirir, çeflitli denemeler yapar. ‹nsanlar›n yeni kimyasal maddeler üretmek için yürüttükleri bu çal›flmalara ve s›n›rs›z harcamalara karfl›l›k termitler son derece kompleks yap›lar› olan kimyevi bileflikleri, ihtiyaçlar› oldu¤u anda vücutlar›nda kolayca sentezleyebilir. Ayr›ca bu bileflikleri silah olarak kullanabileceklerini bilmekte ve düflmanlar›na karfl› ustaca kullanmaktad›rlar. Bu durum insanlar için bir tefekkür vesilesidir. Vicdan›n› ve akl›n› kullanarak düflünen her insan, böylesine detayl› bir donan›ma sahip olan canl›lar›n durup dururken, tesadüfler sonucu ortaya ç›kamayacaklar›n› hemen anlar. Göklerde ve yerde nice ayetler vard›r ki üzerinden geçerler de ona s›rtlar›n› dönüp giderler. Onlar›n ço¤u Allah'a iman etmezler de ancak flirk kat›p-dururlar. (Yusuf Suresi, 105-106)

Termitlerin ‹ntihar Mangalar› Pek çok termit türünün askerleri koloniye zarar gelmesini engellemek için kendilerini hiç tereddüt etmeden öldürmeyi göze al›rlar. Bunlar›n aras›ndan Malezya'n›n ya¤mur ormanlar›nda yaflayan bir tür özellikle ilgi çekicidir. Bu termitler, anatomileri ve davran›fllar› aç›s›ndan birer "hareketli bomba" gibidir. Vücutlar›ndaki özel bir kese, düflmanlar›n› etkisiz k›lacak bir kimyasalla doludur. Mücadele s›ras›nda termit, bir kar›nca ya da sald›rgan bir hayvan taraf›ndan sert bir flekilde s›k›flt›r›l›rsa kar›n kaslar›n› fliddetli bir flekilde kasarak salg› bezlerini y›rtar ve sald›rgan› sar› renkli koyu bir s›v›yla bo¤ar.20 Termitlerin savafl›rken kulland›klar› taktiklerin bir baflka ilginç örne¤ine de Güney Amerika'da yaflayan iflçi termitlerde rastlan›r. Bu termitler, ba¤›rsaklar›nda bulunan maddeleri kolonilerine sald›ran düflmanlar›na püskürtürler. Ancak bu hareketlerinin sonucunda iç organlar› parçalan›r ve ölürler.21

48

TERM‹T MUC‹ZES‹

Yandaki resimde bir asker terimitin kar›ncalarla olan savafl› görülmektedir. Yuvay› korumaya çal›flan asker termitler koloninin güvenli¤i için hiç tereddüt etmeden savunmaya geçerler. Genellikle de savunma s›ras›nda ölürler. Asker termitlerin bu fedakar davran›fllar› evrimcilerin iddialar›n›n as›ls›z oldu¤unun delillerinden biridir.

Peki evrimcilerin iddia etti¤i gibi do¤a, tüm canl›lar›n üstün gelmeye çal›flt›¤› bir "yaflam mücadelesi" alan› ise neden bir böcek fedakarl›k yapar?

Termitlerin Fedakarl›klar› Evrim Teorisini Yalanlar Termitlerde görülen bu gibi fedakarl›k örnekleri Charles Darwin'in "sadece güçlü olan yaflar" iddias›n› aç›kça yalanlamaktad›r. "Güçlü olan yaflar, zay›f olan elenir" cümlesiyle ifade edilen do¤al seleksiyon iddias›, evrim teorisinin temel varsay›mlar›ndan biridir. Darwin'in ortaya att›¤› bu mekanizman›n temeli, güçlü yap›da olan canl›lar›n hayatlar›n› sürdürdükleri ve nesillerini devam ettirebildikleri, di¤erlerinin ise yok olduklar› sav›na dayal›d›r. Bu iddiaya göre do¤a, canl›lar›n yaflam için birbirleriyle k›yas›ya mücadele ettikleri, zay›flar›n da güçlüler taraf›ndan yok edildi¤i bir yerdir. Do¤al seleksiyon mekanizmas›, canl›lar›n sadece kendi yiyece¤ini, kendi bar›nmas›n› ve güvenli¤ini düflünmesini öngörür.

Termit Ordusu

49

Ancak di¤er canl›lar bir yana, yaln›zca termitlerde görülen fedakarl›k örnekleri dahi bu iddiay› aç›kça yalanlamaktad›r. E¤er evrimcilerin bu iddias› do¤ru olsayd› do¤adaki canl›lar aras›nda sadece savafl olmas› ve fedakarl›k, özveri, iflbirli¤i gibi kavramlar›n yaflanmamas› gerekirdi. Ancak termitlerde de görüldü¤ü gibi do¤ada sadece savafl yoktur hatta tam tersine kolonisindeki di¤er bireyler için ölümü göze alacak kadar fedakar bir yap› vard›r. Do¤adaki pek çok canl›, kendi hayat›n› tehlikeye atacak flekilde, sürüsündeki di¤er canl›lar için fedakarl›k yapmakta hatta kimi zaman kendi türünden olmayan canl›lar için dahi özverili davran›fllar sergilemektedir. Ünlü bir evrimci olan John Maynard Smith, canl›lardaki fedakar davran›fllar karfl›s›nda evrimcilerin içinde bulunduklar› çeliflkili durumu flöyle özetlemektedir: E¤er do¤al seleksiyon, bireyin yaflama flans›n› ve ço¤almas›n› garanti eden özelliklerinin seçilimi ise kendini feda eden davran›fllar› nas›l aç›klayaca¤›z?22 Bir örnek de Türkiye'deki evrimcilerden verelim. Ülkemizin önde gelen evrim savunucular›ndan Prof. Dr. Cemal Y›ld›r›m, Evrim Kuram› ve Ba¤nazl›k adl› kitab›nda, canl›lardaki davran›fllar›n do¤al seleksiyon ile aç›klanamayaca¤›n›, anne hayvanlar›n yavrular›na olan sevgilerini örnek vererek flöyle itiraf etmektedir: Annenin yavru sevgisini, hiçbir ruhsal ö¤e içermeyen "kör" bir düzenekle (do¤al seleksiyon) aç›klamaya olanak var m›d›r? Biyologlar›n (bu arada Darwinciler'in) bu tür sorulara doyurucu yan›t verdiklerini söylemek güçtür, kuflkusuz.23 Evrim teorisinin, canl›lardaki fedakar davran›fllar karfl›s›nda içinde bulundu¤u durum, çok aç›k bir gerçe¤i göstermektedir. Bir akla ve bilince sahip olmayan canl›lar›n flefkat, merhamet gibi duygulara, fedakarl›k, koruma içgüdüsü gibi özverili davran›fllara sahip olmalar›n›n tek bir aç›klamas› vard›r. Canl›lara bu özellikleri veren Allah't›r.

50

TERM‹T MUC‹ZES‹

Allah Kuran'da baz› canl›lardan örnekler vermekte, bu canl›lar›n Kendi ilham› ile hareket ettiklerini bildirmektedir. Kufllar, kelebekler, kar›ncalar, kaplanlar, filler, balinalar, zürafalar k›sacas› do¤adaki bütün canl›lar Allah'›n ilham› ile hareket ederler. Evrendeki canl› cans›z her varl›k Allah'›n dilemesiyle vard›r. Çevremizde gördü¤ümüz her fley bize Allah'›n sonsuz gücünü, ilmini, yaratmada hiçbir orta¤›n›n olmad›¤›n› kan›tlar. Bu, akl›n› kullanabilen her insan için çok aç›k olan bir gerçektir. Allah ayetinde bu gerçe¤e flöyle dikkat çekmifltir: E¤er akl›n›z› kullanabiliyorsan›z, O, do¤unun da, bat›n›n da ve bunlar aras›nda olan her fleyin de Rabbidir... (fiuara Suresi, 28)

ütün canl›lardan farkl› bir beslenme al›flkanl›¤›na sahip olan termitlerin ihtiyaç duyduklar› temel madde selülozdur. Selüloz; yeflil bitkilerde bulunan enerji dolu bir karbonhidratt›r. Ancak kal›n ve çözünemez bir yap›s› oldu¤u için canl›lar›n ço¤unlu¤u taraf›ndan sindirilemez. Pek çok canl›n›n salg›lad›¤› sindirim enzimleri, bu kal›n karbonhidrat› ayr›flt›rma özelli¤ine sahip de¤ildir. Termitler ise selüloz maddesini parçalama yetene¤ine sahip nadir canl›lardan biridir. Bu nedenle al›fl›lmad›k bir flekilde, sindirilmesi imkans›z gibi görünen odun ve tahta tipi maddeler ile beslenmektedirler. Termitlerin bu ilginç beslenme al›flkanl›klar›n› daha da ilginç k›lan bir nokta vard›r. Gerçekte selülozu parçalama yetene¤ine sahip olanlar termitlerin kendileri de¤ildir. Termitler, odunda bulunan selülozu ba¤›rsaklar›nda yaflayan mikroorganizmalar sayesinde enzimlere ay›rabilirler.24 Mikro boyuttaki bu canl›lar, karmafl›k kimyasal ifllemleri flöyle gerçeklefltirmektedirler:

52

TERM‹T MUC‹ZES‹

Denge içinde bir baflka denge: Ortak Yaflam Do¤ada pek çok örne¤i bulunan ortak yaflam›n bir örne¤i de termitler ve termitlerin ba¤›rsaklar›nda yaflayan mikroorganizmalar aras›ndaki birlikteliktir. Termitlerin ba¤›rsaklar›nda yaflayan ve kamç›lar›yla hareket eden kamç›l›lar (protozoalar), salg›lad›klar› enzimlerle kerestenin selülozunu parçalayarak selülozu hem ev sahipleri olan termitler hem de kendileri için kullan›labilir hale getirirler. Bir baflka deyiflle selülozu flekere dönüfltürürler. Bu süreç, termitin ba¤›rsaklar›ndaki özel bir bölümde gerçekleflir. "Fermantasyon odas›" olarak kullan›lan bu bölüm oldukça genifltir. Termitlerin ba¤›rsaklar›nda h›zla ço¤alan bu tek hücreli canl›lar, yapt›klar› fermantasyonla termitlere hem karbonhidrat hem de protein sa¤lar.25 Tek hücreli bu organizmalar (protozoalar) tek bafllar›na yaflayamad›klar› için termit ve di¤er baz› böceklere ba¤›ml›d›rlar. Ayn› flekilde, e¤er bu tek hücreliler olmasa, termitler de yedikleri odun ve tahta parçalar›nda bulunan selüloz maddesini sindiremez ve enerji elde etmeleri mümkün olmazd›. Dolay›s›yla her iki canl›n›n da ayn› anda ortaya ç›km›fl olmas› gerekmektedir. E¤er termitler bu tek hücreli canl›lar olmadan ortaya ç›km›fl olsalar, besinlerini sindiremeyecekleri için açl›ktan ölürlerdi. Ancak evrimciler her zamanki gibi bu canl›lar›n da hayali evrim süreci içinde farkl› flekillerde meydana geldiklerini ve sonra zaman içinde birbirlerini bularak ortak yaflama karar› ald›klar›n› iddia ederler. Bu durumda evrimcilerin "termitlerin protozoalarla karfl›laflmadan önce nas›l olup da hayatta kald›klar›" sorusunun cevab›n› vermeleri gerekmektedir. Üstelik bu ortak yaflam içinde evrim aç›s›ndan çeliflkili olan, yaln›zca iki canl›n›n ayn› anda ortaya ç›km›fl olmas› gereklili¤i de¤ildir. Evrimcilerin bir iddias› da canl›lar›n sürekli geliflim gösterdikleri, kendileri aç›s›ndan daha yararl› ve avantajl› davran›fllara yöneldikleri ile

‹lginç Beslenme Sistemi

53

Termitler odun yiyerek beslenirler. (üstte, solda ve yanda) Ancak termitler, odunda bulunan selülozu ba¤›rsaklar›nda yaflayan mikroorganizmalar sayesinde enzimlere ay›rabilirler. Üstte sa¤daki resimde bu mikroorganizmalar görülmektedir.

ilgilidir. Bu durumda da termitlerle protozoalar›n ortak yaflam›nda evrimcilerin karfl›s›na büyük bir engel ç›kmaktad›r: Tek hücreliler, niçin yavafl yavafl selülozu ayr›flt›rma yöntemini tamamen termitlere aktararak "ba¤›ml› bir canl›" olmaktan kurtulmaya çal›flmad›? ‹ki farkl› yap›daki canl›n›n birlikte yaflamas› ve birbirlerinin sistemlerine göre hareket etmeleri bu canl›lar›n tesadüfen ortaya ç›kmalar›n›n mümkün olmad›¤›n›n kesin bir delilidir. Asl›nda her yerde karfl›m›za ç›kan gerçek, yeryüzünde kusursuz bir sistemin iflledi¤idir. Bu da bir düzenleyicinin varl›¤›na iflaret eder. Tüm evreni kusursuz ola-

54

TERM‹T MUC‹ZES‹

rak yaratan Allah't›r. Yeryüzündeki bütün canl›lar›n ihtiyaçlar›n› bilen, onlar› gerekli sistemlerle birlikte yaratan da üstün güç sahibi olan Allah't›r. Termitlere ne ile besleneceklerini ilham eden, küçük vücutlar›n›n içine yaflamlar›n› sürdürebilmeleri için baflka bir canl› türünü koyan, o canl›y› termite fayda verecek özelliklerde yaratan Allah't›r. Allah bir ayetinde bütün canl›lar› Kendisi'nin r›z›kland›rd›¤›n› flöyle bildirir: Yeryüzünde hiçbir canl› yoktur ki, r›zk› Allah'a ait olmas›n. Onun karar (yerleflik) yerini de ve geçici bulundu¤u yeri de bilir. (Bunlar›n) Tümü apaç›k bir kitapta (yaz›l›)d›r. (Hud Suresi, 6)

Di¤er Termit Üyelerinin Beslenme Al›flkanl›klar› Termit kolonilerindeki beslenme ile ilgili bir baflka dikkat çekici özellik de iflçi termitlerin kraliçeyi, kral›, asker termitleri ve larvalar› beslemesidir. ‹flçi termitler, üzerine düflen bu görevi, kolonide beslemeleri gereken tek bir üyeyi bile atlamadan yapar. Özellikle kraliçe ve asker terYanda kraliçeyi sürekli besleyen iflçi termitlerden biri görülmektedir. ‹flçi termitler ö¤üttükleri besinleri haz›r olarak kraliçeye sunarlar. Bu görevi hiç aksatmadan yerine getiren iflçi termit yeryüzündeki bütün canl›lar gibi yarat›c›s› olan Allah'› tespih etmektedir.

55

‹lginç Beslenme Sistemi

mitler, iflçi termitler taraf›ndan beslenmediklerinde aç kal›r. Yumurtlama döneminde vücudu çok a¤›rlaflan kraliçe, hareket edemedi¤i için baflkalar› taraf›ndan beslenmeye ihtiyaç duyar. Asker termitlerin kafa yap›lar›n›n özellikleri, savunma yapmaya uygun bir yap›dad›r. A¤›z yap›lar› yemek yemekten çok savunmaya müsait oldu¤u için onlar da iflçiler taraf›ndan doyurulmak zorundad›r. Ayn› flekilde larvadan yeni ç›kan termitlerin de bir süre için iflçiler taraf›ndan beslenmesi gerekir. ‹flçiler bu genç termitleri midelerinde sindirdikleri yiyeceklerle besler. Bu son derece önemlidir. Çünkü bu flekilde iflçiler, genç termitlerin odunu sindirmeleri için gerekli olan ve hayati önem tafl›yan mikroorganizmalar› da yavrulara iletmifl olur. Bir süre sonra, büyüyen yavrular da iflçi termitlerden ald›klar› protozoalar sayesinde kendi bafllar›na besinleri sindirir duruma gelir.26 Görüldü¤ü gibi bir termit kolonisindeki üyelerin pek ço¤unun bak›m› iflçi termitlerin sorumlulu¤undad›r. ‹flçi termitler ola¤anüstü bir fedakarl›k sergilemekte ve koloniyi beslemektedirler. Bu durum, evrim teorisinin iddialar›n›n as›ls›zl›¤›n› aç›kça ortaya koymaktad›r. Evrimcilerin iddia ettiklerii gibi do¤ada sadece savafl olsayd› ve sadece güçlü olan yafl›yor olsayd›, bu durumda iflçinin di¤erlerini beslememesi hatta öldürmeye çal›flmas› gerekirdi. Ancak iflçi termitler, evrimLarvalar›n bak›m› ve beslenmeleriyle ilgilenenler de iflçi termitlerdir. (solda) Bütün koloniyi besleyerek bir fedakarl›k örne¤i sergileyen iflçi termitlerin davran›fllar›, "do¤ada sadece savafl oldu¤unu" iddia eden evrimcilerin iddialar›n›n as›ls›zl›¤›n›n en büyük kan›tlar›ndand›r.

56

TERM‹T MUC‹ZES‹

Koloninin koruyucusu asker termitleri besleyenler de iflçilerdir. Çünkü askerlerin a¤›z yap›lar› kendi kendilerine beslenmelerine elveriflli de¤ildir. Allah, iflçi termitlere ilham etmekte ve askerleri r›z›kland›rmaktad›r.

cilerin iddialar›n›n tam tersine olacak flekilde hareket etmekte ve bütün bir koloniyi asla b›kmadan ve vazgeçmeden beslemektedirler. Bundan baflka, asker termitlerin de iflçiler taraf›ndan besleniyor olmas› son derece dikkat çekicidir. Çünkü görünüflte asker termitler, kolonisindeki en güçlü elemand›r. Bu güçlü bireylerin hayatta kalabilmek için milyonlarca y›ld›r iflçilere ba¤›ml› olmas› da evrimciler aç›s›ndan aç›klama getirilmesi mümkün olmayan bir durumdur. Bunu flöyle detayland›rabiliriz: Daha önce de belirtildi¤i gibi evrim teorisinin temel iddialar›ndan biri olan do¤al seleksiyona göre güçlü olanlar, hayatta kalmak için savafl›yordu. Bu arada canl›lar da genifl bir zaman dilimi içinde (milyarlarca y›ll›k bir zaman süreci) eksik olan yönlerini tamaml›yordu. Bu masals› iddiay› termitlere uyarlayacak olursak olmas› beklenen, askerlerin eksikliklerini tamamlamas› ve beslenme problemlerini ortadan kald›rmalar›d›r. Çünkü bir canl›n›n baflka bir canl›ya ba¤l› yaflamas› bir dezavantaj gibi görülmektedir. Ancak fosil kay›tlar›nda da

‹lginç Beslenme Sistemi

57

aç›kça görüldü¤ü gibi evrimcilerin iddialar›n›n tam tersine termitlerin vücut yap›lar›nda hiçbir de¤ifliklik olmam›fl ve 250 milyon y›ld›r termitler, termit olarak yaflamlar›n› sürdürmüfllerdir. Asker termitler özel donan›mlar› ve kendi beslenmelerini engelleyen a¤›z yap›lar› ile, iflçi termitler çal›flkanl›klar› ile, kraliçe termit do¤urganl›k özelli¤i ile birlikte Allah taraf›ndan bir anda yarat›lm›flt›r. ‹flçi termitlerin Allah'›n kendilerine ilham etti¤i görevlerini büyük bir itaatle yerine getirmeleri ve tüm koloniyi beslemeleri, Allah'›n ayetlerinden birinin tecellisidir. Kuran'da bütün

Yukar›da, amber içinde görülen 25 milyon y›ll›k termitlere bakt›¤›m›zda bugünkü termitlerle hiçbir farklar›n›n olmad›¤›n› görürüz.

canl›lar› Allah'›n r›z›kland›rd›¤› flöyle bildirilmektedir: Kendi r›zk›n› tafl›yamayan nice canl› vard›r ki onu ve sizi Allah r›z›kland›r›r. O, iflitendir, bilendir. (Ankebut Suresi, 60)

ermit kolonilerinde kusursuz bir sosyal yaflam vard›r. Ayn› anda tek bir vücut gibi hareket eden termitler, kolonideki her türlü ifli ortaklafla çal›flarak yapar. Kimi zaman termitlerin 1 milyon tanesinin birarada yaflad›¤› düflünülecek olursa aralar›ndaki haberleflme sisteminin önemi daha iyi anlafl›l›r. ‹fl bölümünün sa¤lanmas›, sald›r›lara karfl› an›nda örgütlenilmesi ve harekete geçilmesi, kolonideki di¤er ihtiyaçlar›n aksama olmadan halledilmesi kusursuz bir haberleflme sistemi sayesinde gerçekleflir. Termit bireyleri aras›ndaki haberleflme, kimyasal sinyallerin ya koklama ya da tad alma yoluyla al›n›p verilmesi üzerine kurulmufltur. 1 milyon nüfusa sahip termit toplulu¤undaki ifllerin ayn› say›da insan taraf›ndan yap›lmaya çal›fl›ld›¤›n› varsayarak bir karfl›laflt›rma yapal›m. Termitlerin yapt›klar› gibi, 1 milyona yak›n insan›n tek bir mekanda yaflad›klar›n› ve çeflitli iflleri hep birlikte yapt›klar›n› düflünelim. Mesela bulunduklar› ortam› temizlediklerini, havaland›rd›klar›n›, ›s›s›n› sabit tuttuklar›n›, beslenme ihtiyaçlar›n› kendi kendilerine karfl›lad›klar›n›...

Termit Kolonisinde Haberleflme

59

30-40 kiflilik bir grubun birarada yaflamas›n› sa¤lamak için bile çok fazla zahmet ve emek gerekir. ‹yi bir organizasyonun kurulmas› flartt›r. Oysa yüzbinlercesi birarada yaflayan termitler milyonlarca y›ld›r hiç sorun yaflamadan, kargafla ç›kmadan birarada yaflamaktad›rlar.

Bu gibi ifllemlerin gerçekleflebilmesi için gerekli olan donan›m elbette ki çok detayl›d›r. Bu kadar çok say›da kiflinin örgütlenmesi çok fazla emek, zaman ve harcama gerektirir. Kargafla ç›kmamas› ve ifllerde aksama olmamas› için iyi bir plan ve organizasyon yap›lmas› flartt›r. Çok iyi bir iletiflim a¤› kurulmal› ve mutlaka görev da¤›l›m› olmal›d›r. 1 milyon insan›n tek bir vücut gibi hareket etmesi son derece zordur. Hatta 30-40 kiflilik gruplar›n birarada yaflayabilmesini sa¤lamak için bile çeflitli problemlerle karfl›lafl›lacakt›r. En az›ndan böyle bir organizasyonun kurulmas›, bir düzenin sa¤lanmas› belli bir zaman dilimi içinde gerçekleflecektir. ‹nsan, yeryüzünde ak›l sahibi yegane canl›d›r. Muhakeme yetene¤i vard›r, teknik beceri gelifltirebilir, plan yapabilir. Termitlerse 1-2 cm'lik böcektir. Böyle bir karfl›laflt›rman›n yap›lmas›ndaki amaç, termitlerin koloni halinde yaflamay› becermelerinin ne kadar önemli oldu¤u-

60

TERM‹T MUC‹ZES‹

nun daha net ortaya ç›kmas›n› sa¤lamakt›r. Termitlerin düzenli yaflamalar›n›, ileride detaylar›na de¤inece¤imiz gibi gökdelenler infla etmelerini, klima sistemleri kurmalar›n› sa¤layan akl›n termitlere ait olmas› kesinlikle mümkün de¤ildir. Yaklafl›k 1 milyon termit hatta bazen daha da fazlas›, bu sayd›¤›m›z ifllerin hepsini hiçbir problem ç›kmadan yerine getirir. Bu da termitlerin birarada yaflama konusunda çok iyi organize olduklar›n› ve aralar›nda çok iyi bir iletiflim a¤›n›n bulundu¤unu gösterir. 1 milyon bireyi tek bir vücut gibi hareket ettirebilen bu haberleflme sistemi akla baz› sorular› getirecektir. Kör olan termitler nas›l anlafl›rlar? Aralar›ndaki ifl bölümü nas›l gerçekleflir? Hiçbir kargafla ç›karmadan muhteflem gökdelenleri nas›l infla ederler? Kör olmalar›na ra¤men düflmanlar›n› nas›l tan›rlar? Nas›l birlikte savafla giderler? Bu sorular›n cevaplar› çok önemli bir gerçe¤e aç›lacak birer anahtar niteli¤indedir.

Haberleflme Sisteminin Kayna¤› Düzenli bir toplum yap›s› oluflturan termitlerin karfl›l›kl› haber al›flverifline dayal› bir hayatlar› vard›r ve termitler bu al›flverifli sa¤lamada hiçbir zorluk çekmez. ‹nflaat yapma, yiyecek arama, yuva arkadafl›n› tan›ma, iz sürme, vücut geliflimi, düflmana karfl› alarm hali ve savunmaya geçifl gibi bütün hayati faaliyetleri, kimyasal sinyaller arac›l›¤›yla sa¤lan›r. ‹letiflimleri de, di¤er böceklerde oldu¤u gibi, kimyasal sinyallerle olur. ‹letiflimlerinde, di¤er böceklerde oldu¤u gibi, feromen denen bir kimyasal salg› kullan›rlar. Her koloni kendi karakteristik kokusuna sahiptir. Örne¤in koloniye bir sald›r› gerçekleflti¤inde kraliçe, iflçilerden gelen yiyeceklerin üstüne sürünmüfl salg›lardan haber al›r ve kendi üretti¤i bir alarm salg›s› ile asker termitlere sald›r› konumuna geçme emrini verir. Bundan baflka iflçi termitler de yeni bir besin kayna¤› bulduklar›nda di¤er üyelerin kendilerini kolayl›kla izlemelerini sa¤layan gizli bir kimyasal iz (koku) b›rak›r. Bu koku di¤er termitlerin hedefe

Termit Kolonisinde Haberleflme

61

Her termit kolonisinin kendine özgü kimyasal bir salg›s› vard›r. Bu salg›ya sahip olmayanlar koloniye al›nmazlar. Koloni giriflindeki termitler bu ayr›m› koku al›c› hücreler ile donat›lm›fl olan duyarl› antenlerini kullanarak yaparlar. Ancak yanda görülen böce¤in kimyasal madde analizi yaparak kendi kolonisindekileri tan›yabilmesi üzerinde durup düflünülmesi gereken bir konudur.

ulaflmalar›n› sa¤layacakt›r. Koloniye ait tüm kastlar›n say›lar› ve oranlar› da, daha önce belirtti¤imiz gibi, yine kimyasal salg›lar arac›l›¤› ile düzenlenir. Henüz olgunlaflmam›fl larvalar›n askerlere mi, iflçilere mi yoksa aday kral ve kraliçelere mi dönüflece¤i koloninin ihtiyac›na göre kraliçe taraf›ndan belirlenir ve kraliçe buna göre larvalar›n hangi s›n›fa ait olmas› gerekti¤ini salg›lad›¤› s›v›yla iflçilere bildirir.27 Termitlerin, kimyasal salg›lar› üretme sistemlerinin yan›s›ra bunlar› alg›layabilecek çok duyarl› antenleri de vard›r. Termitlerin antenlerinde birbiri ard›nca s›ralanm›fl koku al›c› hücreler bulunur. Bu hücreler, termitlerin birbirlerini tan›malar›n› sa¤lad›klar› gibi farkl› türden bir baflka böce¤in kokusunu almalar›n› da sa¤lar.

Termitlere Özel Barkodlar Böceklerde "kitin tabakas›" denilen koruyucu bir yap› vard›r. Bu tabakadan d›flar›ya özel kokulu hidrokarbon molekülleri yay›l›r. Bu kokuyu böce¤in kitin tabakas› içindeki bezler salg›lamaktad›r. ‹flte termitler de bu kokular› ay›rt eder ve bu sayede yuvaya girmeye çal›flan

62

TERM‹T MUC‹ZES‹

yabanc›lar› tan›rlar. Peki termitler koku ay›rt etme ifllemini nas›l yapar? Bu sorunun cevab›n› barkodlar› (özel güvenlik flifrelerini) tan›yan bilgisayarlar ile termitleri karfl›laflt›rarak verebiliriz. fiirketlerdeki güvenlik sistemlerinde kullan›lan bilgisayarlar, güvenlik kartlar›n›n üstündeki flifreyi nas›l tan›rsa bir termit de düflmanlar› olan kar›ncalarla hemcinslerinin kokusunu bu tarz bir sistemle ay›rt eder. Antenleri o kadar hassast›r ki koklad›klar› herhangi bir termitin kendi kolonilerinden olup olmad›¤›n› dahi rahatl›kla anlar. Üstelik her termit türünün hatta ayn› tür içindeki her termit yuvas›n›n kendine özgü bir kokusu vard›r. Bu kokular›n termitler taraf›ndan ay›rt edilmesi, bu canl›lar›n adeta birer "koku uzman›" oldu¤unu gösterir. Ayr›ca termitlerin antenleri, yuvan›n güvenlik sisteminde kullan›lan en etkili kontrol mekanizmas›n› oluflturur. Termitlerin kör olmalar›na ra¤men nas›l olup da yuvaya girmeye çal›flan baflka canl›lar› ve kendi kolonilerinden olmayan termitleri tan›d›klar› sorusunun cevab›n› araflt›ran bilim adamlar›, kimyasal yöntemler (spektrometri ve gaz kromatografisi) ile termitlerin yayd›¤› kokular› analiz etmifllerdir. Kimyasal analizler, farkl› iki termit türünün (örne¤in, Reticulitermes santonensis ile reticulitermes lacifugus grassei) farkl› koku saçt›¤›n› kesin olarak ortaya koymufltur.28 Bundan baflka, araflt›rmac›lar, A yuvas›ndan bir termitin derisini B yuvas›ndan bir termitin derisi üzerine nakletmifller ve flunu görmüfllerdir: B yuvas›n›n termitleri, bu A yuvas› termiti kokusu tafl›yan yabanc›y› her geliflinde kap› d›flar› etmifltir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, koku uzman› olma özelli¤inin termitler taraf›ndan sonradan kazan›lm›fl bir özellik olamayaca¤›d›r. Her termitin bu sistemle birlikte ortaya ç›kmas› zorunludur. Çünkü kör olan termitlerin antenlerinin olmamas› durumunda yaflamas› mümkün de¤ildir. Yönlerini bulmalar›, kendi savunmalar›n›n yan›s›ra koloninin savunmas›n› da yapabilmeleri, kraliçeden gelen sinyalleri alg›layabilmeleri hep antenlerin varl›¤›na ba¤l›d›r. Bu da bi-

Termit Kolonisinde Haberleflme

63

Yuvas›na yaprak tafl›yan bir termit görülmektedir. Bu termit yolunu daha önce gö¤üs bezlerinden b›rakt›¤› salg›lar›n kokusunu izleyerek bulmaktad›r.

ze termitlerin antenleri, gerekli salg› bezleri ve di¤er tüm sistemleri ile tek bir anda yarat›ld›klar›n› gösterir.

Güvenlik Sistemini Delebilen Bir Canl› Termitlerin güvenlik önlemleri son derece etkilidir. Ancak bu, düflmanlar›n termit yuvalar›na hiçbir flekilde giremedikleri anlam›na gelmez. Bir kar›nca türü, tüm güvenlik önlemlerine ra¤men koloniye girmeyi baflar›r. Bunu nas›l baflard›klar› sorusunun cevab›, insan› hayrete düflürür. Ponerin türü bu kar›ncalar, kar›nca kokusu yerine termit kokusu salg›layarak termitlerin güvenlik sistemlerini deler ve yuvan›n her köflesinde diledikleri gibi gezerler. Termitler de kör olduklar› için kokuya aldan›p kar›ncalar› "aileden bir fert" zannederler. Kar›ncan›n termitleri kand›rmas› son derece etkileyici ve kusursuz bir yarat›l›fl örne¤idir. Kar›ncan›n bu baflar›s› elbette ki üzerinde düflünülmesi gereken bir durumdur. Öncelikle kar›ncan›n, termitin

64

TERM‹T MUC‹ZES‹

özel kokusunu nas›l keflfetti¤i sorusunun cevab› verilmedir. Bir canl›n›n baflka bir canl›n›n vücudundaki kimyasal maddelerin ne oldu¤unu bilmesi mümkün müdür? Kar›nca, termitlerin güvenlik sistemlerinden nas›l haberdar olmufltur? Bu kokuyu salg›lad›¤›nda, termitlerin aras›nda rahat rahat gezebilece¤ini nereden bilmektedir? Bütün bunlar bir yana kar›nca, termitlerde bulunan kimyasal maddenin bir benzerini kendi vücudunda üretebilmeyi sa¤layacak donan›ma nas›l sahip olmufltur? Bütün bu sorular›n ortak bir cevab› vard›r. Bir güç, kar›ncay› termitlerin güvenlik sisteminden haberdar etmektedir. Hem termitlerin hem de kar›ncalar›n yap›s›ndan haberdar olan bu güç, kar›ncan›n vücut sisteminde gerekli olan tasar›m› da yaratan güçtür. Her iki canl›y› da yaratm›fl olan bu benzeri olmayan güç, Allah'a aittir. Allah her fleyden haberdar olan, her türlü yaratmay› bilendir. "Göklerde ve yerde bulunanlar O'nundur; hepsi O'na 'gönülden boyun e¤mifl' bulunuyorlar. Yaratmay› bafllatan, sonra onu iade edecek olan O'dur; bu O'na göre pek kolayd›r. Göklerde ve yerde en yüce misal O'nundur. O, güçlü ve üstün oland›r, hüküm ve hikmet sahibidir." (Rum Suresi, 26-27)

Baflka Bir Haberleflme Yöntemi: Ses Ses, termitlerin kulland›klar› di¤er bir haberleflme arac›d›r. Asker ve iflçi termitler, kafalar›n› tünellerin yüzeyine vurarak oluflturduklar› titreflimlerle di¤er termitlerin yuvan›n içinde toplanmas›n› sa¤lar. Oluflturulan titreflimler, di¤er termitlerin bacaklar›ndaki yüksek derecede hassaslaflt›r›lm›fl dokunma duyular› ile alg›lan›r. Görüldü¤ü gibi termitler, bafllar›n› tünel yüzeyine vurunca bir "titreflim" yayacaklar›n› ve bu titreflimlerin verdi¤i mesajlar›n di¤er termitler taraf›ndan anlafl›laca¤›n› çok iyi bilirler. Termitlerin bu haberleflme yöntemi Mors alfabesinin kullan›m›na benzetilebilir.29 Elbet-

Termit Kolonisinde Haberleflme

65

te ki Mors alfabesini kullanabilmek için özel bir e¤itim almak gerekir. Bir kiflinin tesadüfen bu alfabeyi ö¤renmesi ve birdenbire vurufllar›n ne anlama geldi¤ini anlamas› elbette ki mümkün de¤ildir. Hem alfabeyle mesaj gönderen hem de mesaj› alan kiflilerin bu konuda bilgi sahibi olmalar› flartt›r. Yoksa gönderilen mesaj ne kadar önemli olursa olsun hiçbir anlam ifade etmez. Nas›l ki Mors alfabesi kendili¤inden ö¤renilmiyorsa termitlerin de kendi aralar›ndaki bu flifreli anlaflma sistemini tesadüfen keflfetmifl olmalar› mümkün de¤ildir. Termitler do¤duklar› andan itibaren bu haberleflme fleklini bilmek zorundad›r. Bu nedenle termitlerin özelliklerini kendi iradeleriyle ya da tesadüfen kazand›klar›n› iddia etmek; akla, mant›¤a ve bilime uymayan bir iddia olur. Tesadüfler, bir canl›n›n vücudunda al›c›lar oluflturamaz. Bu al›c›n›n yayd›¤› sinyalleri di¤er bir canl›n›n anlamas›n› sa¤layamaz. K›sacas› tesadüfler bir canl›ya hiçbir özellik kazand›rmaz. Bu haberleflme sistemi termitlere ö¤retilmekte daha do¤rusu ilham edilmektedir. Allah Kuran'da balar›lar›n› örnek verir ve bu canl›lar›n Kendi vahyi ile hareket ettiklerini bildirir: Rabbin bal ar›s›na vahyetti: Da¤larda, a¤açlarda ve onlar›n kurduklar› çardaklarda kendine evler edin. Sonra meyvelerin tümünden ye, böylece Rabbin sana kolaylaflt›rd›¤› yollarda yürüuçuver. Onlar›n kar›nlar›ndan türlü renklerde flerbetler ç›kar, onda insanlar için bir flifa vard›r. fiüphesiz düflünen bir topluluk için gerçekten bunda bir ayet vard›r. (Nahl Suresi, 68-69) ‹flte, balar›lar› gibi yeryüzündeki bütün varl›klar da Allah'›n vahyi ile hareket etmekte ve O'na kay›ts›z flarts›z boyun e¤mektedir.

ermitlerin bilinen en önemli özelliklerinden biri, topraktan insanlar›n bile kolayl›kla y›kamayacaklar› sa¤laml›kta görkemli yuvalar yapmalar›d›r. Tropikal bölgelerde birdenbire ortaya ç›k›veren flehirlerin mimarlar› olan termitlerin bu alandaki yetenekleri tart›fl›lmazd›r. Kulland›klar› malzemenin elde ediliflindeki hünerleri ve teknik yetenekleri de son derece flafl›rt›c›d›r. Her tür, kendi ihtiyac› olan özelliklere göre farkl› tip yuvalar infla eder. Bu yuvalar a¤aç içlerinde bulunduklar› gibi ço¤unlukla topra¤›n üstünde ve alt›nda yer al›rlar. Termitlerin tepe fleklindeki yuvalar›nda çok detayl› bir mimari söz konusudur. Tüm yuvalarda inflaat, yeralt›ndan bafllar ve odac›klar yüzeye do¤ru genifller. Bir termit yuvas›n›n içi aç›ld›¤›nda süngerimsi bir görüntüyle karfl›lafl›l›r. Yuva yaklafl›k 2,5 cm. geniflli¤inde ya da daha dar say›s›z hücreden oluflur. Bu hücreleri birbirlerine, ancak termitlerin geçebilece¤i büyüklükte dar delikler ba¤lar. Termitler daima s›cak ve nemli bir atmosferde yaflar. Bulunduklar› ortamda daima %515 aras›nda karbondioksit vard›r. Bir insan›n kolayl›kla bay›laca¤› bu ortamda termitler yaflamlar›n› rahatl›kla sürdürürler.30

Bir termit yuvas›n›n ortalama yüksekli¤i bir iflçi termitin boyuyla k›yasland›¤›nda ve bu k›yas, 1.80 metre bir insan için uyarland›¤›nda karfl›m›za flu sonuç ç›kar: Termitlerin infla ettikleri bina, insana göre 960 metre yüksekli¤inde bir gökdelendir. Bu yükseklik, dünyadaki tüm yap›lar›nkinden daha fazlad›r. Örne¤in M›s›r'daki Büyük Piramid'in yaklafl›k 5 kat›d›r. Termitlerin bu yap›y› en fazla 3-4 sene içinde bitirdiklerini düflünürsek dünyan›n en çok övülen mimari harikalar›n›n, ünlü St. James katedralinin yan›na konmufl birer k›z›lderili çad›r› kadar mütevazi kald›klar›n› görürüz. Bu karfl›laflt›rma, termitlerin baflard›klar› iflin önemini aç›kça ortaya koymaktad›r.31

68

TERM‹T MUC‹ZES‹

Özel Korunakl› Yuvalar Termit yuvalar›, tropik bölgelerin sürekli de¤iflen olumsuz d›fl flartlar›n› çok iyi izole eden bir tasar›ma sahiptir. Yuvadaki s›cakl›k ve nem oran›, yuva d›fl›ndaki flartlar ne olursa olsun sabittir, de¤iflmez. Termitler, yuvadaki yal›t›m› sa¤layabilmek için adeta betonlaflm›fl sert bir tabaka ile bir tepeye benzeyen yuvalar›n›n üzerini örterler. Yuvadaki s›cakl›¤›n sabit olmas› özellikle yumurtalar için büyük önem tafl›maktad›r.32 Bu çat› sayesinde termitler, büyük dikkat sarf etmek zorunda olduklar› yumurtalar›n›n muhafazas› için gerekli olan s›cakl›¤› da sa¤lam›fl olurlar. Çat›, koloniyi di¤er canl›lar›n sald›r›lar›ndan da korur. En d›fl duvarlarda oldukça sert ve sa¤lam, k›vaml› malzeme kullan›l›rken iç galerilerde çok daha yumuflak adeta kartonsu bir madde kullan›l›r.33 Görüldü¤ü gibi termitler, yuvadaki ›s›n›n sabit kalmas› gerekti¤ini ve bunun için yal›t›m›n en iyi flekilde nas›l sa¤lanaca¤›n› bilmektedir. Düflmanlar taraf›ndan sald›r›ya u¤rama ihtimali olan bölgelerde hangi malzemenin kullan›laca¤›n-

Yanda bir termit yuvas›n›n mimari plan› görülmektedir. Yuvadan al›nan dikey kesite bak›ld›¤›nda, daha önce de belirtti¤imiz gibi tam ortada kraliyet odas› ve onun da etraf›nda irili ufakl› birçok odan›n yer ald›¤› görülmektedir.

Tam merkezdeki bu odalarla kal›n ve sert d›fl duvar aras›nda dar hava boflluklar› vard›r. En altta ise adeta mahzen gibi bir hava bofllu¤u vard›r. Merkezi yap› koni fleklindedir ve bu flekliyle tüm yuvay› destekler. Ayr›ca yuva dikey desteklerle de donat›lm›flt›r. Bir di¤er hava bofllu¤u ise bu koni fleklindeki merkezi yap›n›n üzerinde adeta bir baca gibi yükselir. Yuvan›n d›fl› ise yukar›dan afla¤›ya do¤ru iç galerilere aç›lan k›lcal kanallarla donat›lm›flt›r. Bu ince k›lcal kanallar ayn› zamanda yuvaya destek verir. Termitlerin geçemeyece¤i kadar dar olan bu kanallar, yuva içindeki gaz›n de¤iflimini sa¤layacak bir sistem gibi ifllev görür. Ayn› zamanda bu kanallar, ya¤murun yuvaya girmesini önleyen ince çat›larla korunur. Mevcut kanallar adeta bir kol gibi incelerek üstteki hava bofllu¤undan afla¤› do¤ru uzan›r ve daha küçük kanalc›klara ayr›l›rlar. Bunlar daha sonra bir kanal gibi tekrar birleflir ve ilk ç›kt›klar› hava mahzenine giden bir yol olufltururlar.34

Macrotermes Bellicosus türünden yaklafl›k bir milyon termitin birarada yaflad›¤› yuvan›n kesiti. 1- Yeralt› yuvas› destekli bir sütunun üzerine yap›lm›flt›r. 2- Üstünde sarmal bir temel bloku vard›r. 3- Daha yükseklerde larvalar›n b›rak›ld›¤› bölmeler bulunur. 4- Mantar bahçeleri 5- Besin depolar› 6- Kraliçenin odas› 7- Yuvan›n merkez bacas› 8- Yan bacalar: s›cakl›k kontrol ve hava de¤iflimi sistemleri 9- Yeralt›na aç›lan tüneller. Termitler, bu tüneller yard›m›yla nem kaybetmeden yiyecek ve yap› malzemelerini bulup yuvaya getirebilirler.

70

TERM‹T MUC‹ZES‹

dan da haberdard›rlar. Bunlardan baflka, yuvan›n ›s›s›n› ölçme kabiliyetine sahip olmalar› da termitleri mucizevi canl›lar yapan özelliklerdendir. 35 Canl›lardaki bunlara benzer iman hakikatleri karfl›s›nda unutulmamas› gereken, övülmeye ve hayran olunmaya lay›k olan›n elbette ki bu küçük yarat›klar de¤il, onlar› bu yetenekle var edip-yaratan Allah oldu¤udur. Allah, hamd edilmeye lay›k oland›r. O, Hayy (diri) oland›r. O'ndan baflka ilah yoktur; öyleyse dini yaln›zTermitler ço¤u zaman dinamitle ya da kazma ile y›k›labilecek kadar sa¤lam, her yönden korunakl› yuvalar yaparlar.

ca kendisine halis k›lanlar olarak O'na dua edin. Alemlerin Rabbine hamdolsun. (Mümin Suresi, 65)

Mimari Harikas› Yuvalar

71

Termit yuvalar›ndaki mükemmel yap›, bilim adamlar›n›n da dikkatini çekmifl ve bu konuyla ilgili çeflitli deneyler yap›lm›flt›r. Bunlardan bir tanesinde inflas› devam eden bir termit yuvas› ikiye ayr›lm›fl ve bu iki termit grubunun birbiriyle temas› engellenmifltir. Sonuçta ortaya iki ayr› yuva de¤il de bir yuvan›n iki ayr› parças›n›n ç›kt›¤› görülmüfltür. Parçalar biraraya getirildi¤inde de termitler taraf›ndan infla edilmifl olan tüm kanal ve yollar›n birbirlerini tuttu¤u görülmüfltür.36

Kuflkusuz burada k›saca de¤indi¤imiz bu olay asl›nda büyük bir mucizeyi bar›nd›r›r. Bunu flöyle düflünelim: ‹ki grup insan› toplad›¤›n›z› ve birbirleriyle konuflmadan, haberleflmeden ve bir plan yapmadan iki tane kumdan kalenin yar›s›n› yapmalar›n› istedi¤inizi varsayal›m. Yapt›klar› kumdan kalelerin her detay›yla birbirinin birer kopyas› olmas› mümkün müdür? Elbette böyle bir ihtimal hiçbir flekilde mümkün de¤ildir. fiimdi bir de bu insanlar›n görme yeteneklerinin olmad›¤›n› düflünün. Bu insanlar›n böyle bir fleyi gerçeklefltirmeleri mümkün müdür? Kuflkusuz bu durumda imkans›zl›k daha da kesinlik kazan›r. Bu iki grup insan›n yapt›klar› kumdan kalelerin birbirleriyle t›pat›p benzer olmas›, binlerce hatta yüzbinlerce deneme yapt›klar›n› farz etsek bile mümkün de¤ildir. Ancak hat›rlatmal›y›z ki bura-

Nas›l ki resimlerde görülen kumdan kaleler tesadüfen oluflamazsa, kör termitlerin de tesadüfen mimari harikas› yuvalar infla etmeleri mümkün de¤ildir.

72

TERM‹T MUC‹ZES‹

da sözkonusu olan ak›l ve bilinç sahibi insanlar böyle bir kale yapmay› baflaramazlar ama termit dedi¤imiz kör böcekler, kendi büyüklüklerinin yüzlerce kat› büyüklü¤ündeki bir yuvay› birbirini tamamlar flekilde yapar. ‹flte burada karfl›m›za ç›kan gerçek, görmezlikten gelinemeyecek kadar aç›kt›r: Termitler kendi iradeleri, bilgileri, becerileri do¤rultusunda de¤il, apaç›k bir ilham ile hareket eder. Onlara bu ilham› veren sonsuz kudret sahibi olan Allah't›r.

Termit Mimarlar›n Özellikleri Termit kolonilerindeki mimarlar beyaz, kanats›z ve kör olan iflçi termitlerdir. Ifl›¤a karfl› da son derece duyarl› olan termitler, içeriye ›fl›k girebilecek tümseklerdeki delikleri hemen fark edip onlar› t›kayarak kapatmakta çok ustad›r. Yuva yap›m›nda kulland›klar› malzemeyi elde edifllerinde de ayn› ustal›k görülür. Termitler, salg›lad›klar› s›v›lar› kum taneleri, toprak ve odun parçalar›yla kar›flt›r›rlar, daha sonra bacaklar› ve a¤›zlar›yla bu kar›fl›m› küçük topaklar haline getirerek flekillendirirler. Ve her topa¤› gereken Termitler yuvalar›n› infla ederken kum tanelerini, toprak ve odun parçalar›n› kullan›rlar. Bunlar› kendi salg›lar› ile kar›flt›rarak sa¤lam bir çamur elde ederler. Baz› termit türleri ise yuvalar›n› kil kullanarak üretirler. Termitlerin kendi becerileri ya da kendi ak›llar› ile hareket etmedikleri, davran›fllar›n›n Allah taraf›ndan ilham edildi¤i çok aç›kt›r.

Mimari Harikas› Yuvalar

73

yerlere s›k›flt›r›rlar. Bir süre sonra bu topaklar çimento gibi sert bir maddeye dönüflecektir.37 Bu sert madde ile yap›lan yuvalar o kadar dayan›kl›d›r ki ço¤u zaman bunlar› elle y›kmak mümkün olmamaktad›r. Baz› termit yuvalar› kazma, kürek hatta dinamit kullan›larak y›k›l›r.

Kör Mühendis ve Mimarlar Termitlerin yapt›klar› iflin öneminin daha iyi anlafl›labilmesi için bir insan›n inflaat yapmas› –daha do¤rusu inflaat yapmay› ö¤renebilmesi için- ne gibi aflamalardan geçmesi gerekti¤i göz önünde bulundurulmal›d›r. Mimari aç›dan uzmanlaflabilmek için uzun y›llar sürecek bir e¤itime ihtiyaç vard›r. Bir mimar, ö¤rendi¤i teorik bilgileri prati¤e dökerken her çal›flma ile ilgili birçok proje yapmak zorundad›r. Bu projelerin üzerinde günlerce düflünüp matematiksel ince hesaplarla, milimetrik çizimlerle, mukavemet hesaplamalar›yla u¤raflarak bir tasar›m yapar. Tüm bunlar›n yan›nda, inflaat aflamas›na geçildi¤inde baflka mimarlar, inflaat mühendisleri, makine mühendisleri, iflçiler, ustalar ve yine inflaat konusunda uzman baflka kifliler de seferber olurlar. Bu ifllerle u¤raflan kiflilerin hepsi belli bir e¤itim alm›fl, iflinin uzman› kiflilerdir. Termitler ise mimari e¤itim alm›fl olmas› mümkün olmayan küçücük böceklerdir. ‹nsanlardan daha ustaca inflaatlar yapabilmeleri son derece mucizevi bir olayd›r. Termitlerle insanlar›n mimari yeteneklerinin daha iyi karfl›laflt›r›labilmesi için dikkat çekilmesi gereken çok önemli bir nokta daha vard›r. Kör bir mimar›n bir inflaat yapmas› mümkün müdür? Kör bir mimar›n kendisinin 300 kat› büyüklü¤ünde bir proje çizdi¤i, daha sonra bu projenin yap›m›n› kör bir ustabafl›na devretti¤i, ustabafl›n›n da bu inflaat› kör iflçilere yapt›rd›¤› görülmüfl müdür? Tabii ki böyle bir fley görülmemifltir, böyle bir fleyi duymak da imkans›zd›r. Do¤ufltan kör insanlar›n karmafl›k matematiksel ifllemler gerektiren, yap›m› detayl›

74

TERM‹T MUC‹ZES‹

Hiç kimse ç›k›p da kör mimarlar›n, kör mühendislerin yukar›daki tünelin projesini çizdi¤ini, sonra bunu uygulamaya geçirdi¤ini iddia etmez. Ancak evrimcilerin iddias› tam olarak budur. Kör termitlerin tesadüfler eseri tüm bu özellikleri kazand›klar›n› iddia ederler. Ak›l sahibi bir varl›k olan insan›n yapamayaca¤› bir fleyi kör böceklerin yapt›¤›n› iddia etmek ak›l ve mant›k s›n›rlar›n› tamamen terk etmek demektir.

Mimari Harikas› Yuvalar

75

teknik bilgilere dayanan gökdelenleri yapabilece¤ini kimse iddia etmez. En basit bir inflaatta bile; binan›n bas›nc›, mukavemeti, temelinin yap›s›, havaland›rma sistemleri, güvenlik ç›k›fllar› gibi düflünülmesi gereken onlarca detay vard›r. Bu detaylar› yapacak kifliler de ancak görebilen ve iflinin uzman› olan kiflilerdir. Termitlerle insanlar›n yapt›¤› inflaat ifllerinin karfl›laflt›r›lmas›n› tamamlayabilmek için yine olas›l›klarla hareket edelim ve flöyle bir varsay›m› kabul edelim. Kör iflçilerden, kör mimarlardan ve kör mühendislerden oluflan bir ekip inflaat› bitirmifl olsunlar. Böyle bir durumda akla gelebilecek ihtimaller neler olurdu? Herhangi biri ç›k›p da bu inflaat›n tesadüfen gerçekleflti¤ini mi iddia ederdi? Yoksa inflaatta görev alan kör kiflilerin özel bir e¤itimden geçti¤ini, belli bir tecrübelerinin oldu¤unu, onlar› kontrol eden ve yöneten birilerinin oldu¤unu mu düflünürdü? Öncelikle kör insanlar böyle bir inflaat› yapamazlar; oldu ki yapt›lar o zaman bu kiflileri e¤iten, yapacaklar› iflin her aflamas›nda onlara yol gösteren, her ad›mlar›n› denetleyen birileri var demektir. Görme yetene¤i olmayan insanlar›n böyle bir kontrol olmadan bir binay› inflaat ettiklerini iddia etmek, tamamen mant›k s›n›rlar›n›n d›fl›na ç›kmak demektir. Bu durumda termit yuvalar›n›n tesadüfen ortaya ç›kt›¤›n› iddia etmek de ayn› flekilde ak›ldan bile geçmemesi gereken bir düflüncedir.

Termit Gökdelenleri Termitler 7 metre yükseklikte gökdelenler yapar. Termitlerin boyutu ile yapt›klar› yuvalar›n yüksekli¤i karfl›laflt›r›ld›¤›nda "gökdelen" tan›mlamas›n›n hiç de abart›l› olmad›¤› görülecektir. Termitlerle insanlar›n yapt›klar› yap›lar karfl›laflt›r›ld›¤›nda ortaya inan›lmas› güç rakamlar ç›kar. Termitlerin yapm›fl oldu¤u "gökdelen–yuvalar›" daha iyi de¤erlendirebilmek için Amerika'da bulunan Empire State binas› iyi bir k›yas imkan› oluflturur. 1930 y›l›nda yap›m›na bafllanan ve tamamlanmas› yaklafl›k 14 ay

76

TERM‹T MUC‹ZES‹

Mimari Harikas› Yuvalar

77

Termitlerin insanlarla ayn› boyda olduklar›n› varsaysak, bu durumda yapt›klar› yuvalar insanlar›n infla etti¤i binalarla k›yasland›¤›nda, termitlerin yuvalar›n›n (yandaki resim), yukar›daki resimde görülen Empire State binas›n›n flu anki yüksekli¤inin 2 kat› kadar yüksek olabildi¤i görülürdü.

78

TERM‹T MUC‹ZES‹

süren bu bina, Dünya Ticaret Merkezi'nin 1972 y›l›nda yap›m›na kadar dünyan›n en yüksek binas› olmufltur. Konular›nda uzman 4 büyük firma taraf›ndan infla edilen bu binan›n uzunlu¤u 443 metredir. Yaklafl›k 8.000 metrekarelik bir alana kurulan bu binan›n yap›lmas›na bafllanmadan önce 16 farkl› proje ortaya at›ld›. Temel at›lmak için 10.5 m. derinli¤e inildi¤inde 28.500 kamyon dolusu toprak tafl›mak zorunda kal›nd›. ‹nflaat bitti¤inde ise toplam 10 milyon tu¤la, 112.000 metre su borusu, 5.181.000 metre telefon kablosu kullan›lm›flt›. Bunlar bir gökdelenin üretilmesi için gerekli olan malzemelerdir.38 fiimdi termitlerin yuvalar›na geri dönelim. 1-2 cm. ebatlar›nda olan termitler, bu küçük cüsselerine ra¤men 7 metre yüksekli¤inde devasa yuvalar yapar. Termitlerin insanlarla ayn› boyda olduklar›n› varsayal›m. Bu durumda yapt›klar› yuvalar insanlar›n yapt›¤› binalarla karfl›laflt›r›l›rsa bu yuvalar›n Empire State binas›n›n flu anki yüksekli¤inin 2 kat› kadar yüksek oldu¤u görülür. Termitlerin yapt›klar› iflin muazzaml›¤› ortadad›r. Yuva yap›m›ndaki detaylar incelendikçe termit yuvalar›ndaki mükemmellik daha net ortaya ç›kmaktad›r.

Termitlerin Yuva Yap›m Aflamalar› Termitler yuvalar›n› yaparken y›llarca yeralt›nda yaflar ve say›ca belli bir seviyeye ulaflt›ktan sonra yuvalar›n› yüzeye do¤ru geniflletmeye bafllarlar. Termitlerin yuvalar›n› nas›l yapt›klar›n› incelerken göz önünde bulundurulmas› gereken baz› önemli noktalar vard›r. Termit kolonilerinde genellikle 1-2 milyon termit birarada yaflar, nefes al›r ve birlikte hareket ederler. Bu s›rada ortaya ç›kan oksijen ihtiyac› oldukça fazlad›r. Bu canl›lar›n hiç havaland›rma olmadan, yuvadaki nem sabitlenmeden yaflamalar› mümkün de¤ildir. Dolay›s›yla inflaat devam ederken termitlerin bu ihtiyaçlar›n›n da gözönünde bulundurulmas› ve buna göre bir düzen oluflturulmas› gerekmektedir. Nitekim termit yuvalar›n›n yap›m aflamalar› incelendi¤inde son

Mimari Harikas› Yuvalar

79

Termit yuvalar›ndaki infla devam ederken koloni rahatl›kla yaflam›n› sürdürebilir. Havaland›rma her dönemde kusursuzdur, geçitler, tüneller tam gereken yerdedir. Bir böce¤i böylesine planl› hareket ettiren elbette ki üstün kudret sahibi Allah't›r.

derece flafl›rt›c› bir gerçekle karfl›lafl›l›r. Hiç penceresi, hava alacak bir deli¤i olmayan bu tafl binalar›n içinde termitler rahatl›kla yaflamlar›n› sürdürür. Bunun nedenini, yuvan›n yap›m aflamalar› ile birlikte inceleyelim. Özellikle sa¤anak ya¤murlar›n hemen arkas›ndan topra¤›n yumuflay›p ifllenmeye uygun oldu¤u dönemlerde, arazide, belirli zaman aral›klar›yla termit tepecikleri birbiri ard›nca yükselmeye bafllar. ‹lk baflta hafif bir tümsek fleklinde oluflmaya bafllayan yuvan›n 5-6 metre boyuna eriflmesi aylarca hatta y›llarca sürebilir. Yuvadaki geniflleme rastgele tafl›nan toprak y›¤›nlar›n›n biriktirilmesiyle bafllar. Bu toprak y›¤›nlar› daha sonra yuvay› ayakta tutan merkez sütunlar olacakt›r. Y›¤›n belli bir yüksekli¤e eriflti¤inde inflaat durdurulur. Bu y›¤›nlar birbirlerine yeterli yak›nl›kta sütunlar haline getirildi¤inde, tepeden daire fleklinde bir kemerle birlefltirilir. Yuvan›n yap›m› s›ras›nda, tepecik büyürken kanallardan yükse-

80

TERM‹T MUC‹ZES‹

len konveksiyon hava ak›mlar›, görünmez bir inflaat iskelesi görevini görür ve iflçiler bu ak›nt›lar›n çevresinde sa¤lam duvarlar örerler.39 Yuva böylece y›¤›n olmaktan kurtulur ve kademe kademe izlenen ince tekniklerle kompleks bir yap› haline gelir. Sonuçta ortaya havaland›rma sistemi olan, nem oran› kontrol edilebilen, birbirine ba¤lant›l› tünel ve pasajlardan oluflan mükemmel bir serbest mimari örne¤i ç›kar. Aflamalar›n her döneminde yuvan›n mimarisi mükemmeldir ve en ufak bir hata bar›nd›rmaz. Yuvan›n inflas› devam ederken koloni üyeleri rahatl›kla yaflamlar›n› sürdürebilirler. Her dönemde havaland›rma kusursuz ifller, geçitler ve tüneller tam olmalar› gereken yerlerde olur. Termitlerin yaflam›na zarar verebilecek hatalara hiçbir aflamada rastlanmaz. Bu tepecikleri çok kat› ve sa¤lam olarak infla ederler ve bunlar›n birlefltirilmesiyle kubbe tamamland›¤›nda bu tepecikler yap› iskelesi görevi görürler. Ortada olanlar›, tepe k›s›mlar› hariç tamamen ortadan kald›r›rlar. (Bunlar birlefltirildi¤inde kubbenin tepesini olufltururlar) ‹çteki inflaatlar için veya tepenin yüksekli¤ini daha fazla art›rmak için kil kullan›l›rlar. D›fl kabuk veya kubbe, yuvan›n iç k›sm›n› ya¤mur ve d›fl tahribattan korumakla kalmaz, yumurtalar›n çatlamas› ve yavrular›n bak›m›nda çok önemli olan ›s› ve nem dengesinin sa¤lanmas› ve korunmas›nda da etkili olur.40 Peki nas›l olup da bu kör hayvanlar böyle bir mimari flaheser infla edilebilmektedirler? fiantiye halindeyken dahi yuvan›n teknik düzeni nas›l kusursuzca ifllemektedir? ‹nflaat›n her aflamas›nda nemi nas›l sabit tutmaktad›rlar? 1 milyon nüfusa sahip kolonideki kusursuz düzen nas›l sa¤lanmaktad›r? ‹nflaat faaliyetleri nas›l yönlendirilmekte ve kontrol edilmektedir? Son derece iyi organize olmufl bu sistemin oluflmas›nda mutlaka termitleri yönlendiren, hepsine kendi iflini yapmas›n› ilham eden, onlara emir veren bir "irade sahibine" ihtiyaç vard›r. Bu irade elbette termitlerin kendilerine ait de¤ildir. Bu iradenin sahibi; her fleyin sahibi

Mimari Harikas› Yuvalar

81

olan, her fleye gücü yeten, bütün canl›lar› yönlendiren, yapmalar› gereken fleyleri onlara ilham eden Allah't›r. Allah'›n bu küçük canl›larda tecelli eden akl›n› gören her insan, bir kere daha düflünmelidir. Hayat›n›n as›l amac›n› bir kere daha hat›rlamal› ve hayat›n› her fleyin sahibi olan Rabbimizin istedi¤i flekilde yönlendirmek için çaba harcamal›d›r. Kuran ayetlerinde, müminlerin Allah'›n yaratt›¤› canl›lar üzerin-

Termit tepecikleri topra¤›n üzerinde görünmeye bafllad›klar›nda bir veya iki küçük tepecik fleklinde ve 30 cm. kadar bir yüksekliktedirler. Termitler k›sa bir süre sonra bu küçük konilerin yan›nda yenilerini infla etmeye bafllarlar. Bu arada ilk yap›lan tepeciklerin de yüksekli¤i ve geniflli¤i artmaktad›r. Her bir anda tepeciklerin say›s›n› ve zemin geniflliklerini art›rmaya devam ederler. Bu tepeciklerin en yüksek ve genifl olan›n› her zaman orta k›sma infla ederler ve aralardaki boflluklar› doldurmak suretiyle ayr› ayr› bafllad›klar› bu tepecikleri tek bir kubbeye tamamlarlar.

82

TERM‹T MUC‹ZES‹

de düflündüklerinden ve bunlardan ö¤üt ald›klar›ndan bahsedilir. Bu kitapta amaçlanan da Allah'›n yaratm›fl oldu¤u milyonlarca canl› türünden bir tanesindeki mucizevi özellikleri ortaya koyarak Allah'tan baflka güç sahibinin olmad›¤›n› bir kere daha hat›rlatmak ve Allah'a yönelip dönmek için bir ça¤r›da daha bulunmakt›r. Allah ayetlerinde flöyle buyurmaktad›r: Göklerin ve yerin mülkü Allah'›nd›r. Allah her fleye güç yetirendir. fiüphesiz göklerin ve yerin yarat›l›fl›nda, gece ile gündüzün ard arda geliflinde temiz ak›l sahipleri için gerçekten ayetler vard›r. Onlar, ayakta iken, otururken, yan yatarken Allah'› zikrederler ve göklerin ve yerin yarat›l›fl› konusunda düflünürler. (Ve derler ki:) "Rabbimiz, sen bunu bofluna yaratmad›n. Sen pek Yücesin, bizi ateflin azab›ndan koru." (Al-i ‹mran Suresi, 189-191)

Termitlerin Yuva Onar›m Teknikleri Termitlerin yapt›klar› inflaatlara ilk bak›ld›¤›nda plans›z bir flekilde yürütüldü¤ü izlenimi oluflabilir. Çünkü inflaat› oluflturan topraklar, gelifligüzel y›¤›nlar halinde biriktirilmifl gibi bir görüntüye sahiptir. Ancak bu durum uzun sürmez ve biraz önce de belirtti¤imiz gibi k›sa bir süre sonra bu rastgele y›¤›nlardan çok ince ayr›nt›larla düzenlenmifl bir yuva ortaya ç›kar. Genel hatlar›yla yuvalar birbirlerine benzeseler de, detaylarda s›n›rs›z çeflitlilik ve ince tasar›mlar vard›r. Her aflamada, bir sonraki ad›mda oluflacak detay› tahmin etmek imkans›zd›r. ‹nflaat iflçisi termitlerin bir özelli¤i de inflaat plan›nda herhangi bir de¤ifliklik oldu¤unda buna hemen uyum sa¤lamalar› ve gerekeni geciktirmeden yapmalar›d›r. Termitlerin bu özelliklerini incelemek için yap›lan bir deneyde, termit yuvalar›ndan birinin çat›s›na küçük bir zarar verilmifl ve termit-

Mimari Harikas› Yuvalar

83

Yuvada herhangi bir hasar oldu¤unda asker ve iflçi termitler mükemmel bir uyumla birlikte hareket ederek yuvay› hemen onar›rlar.

84

TERM‹T MUC‹ZES‹

lerin deli¤i nas›l onaracaklar› gözlenmifltir. Olaydan birkaç dakika sonra bir termit çekingen tav›rlarla tünelde belirmifl ve büyük bir dikkatle zarar› tespit etmifltir. Bu hasar tespitinden sonra olay yerine birkaç asker termit gelmifl ve hemen aç›lan deli¤in alt ve üst k›s›mlar›na gizlenmifltir. Askerler öylesine mükemmel bir flekilde saklanm›fllard›r ki d›flar›dan görülmeleri mümkün de¤ildir. Görülen, sadece askerlerin sivri burunlar› ve sallanan antenleridir. Bir müddet sonra takviye askeri birlik olay yerine sevk edilmifl ve yuvay› korumak için bir saf fleklinde zarar gören bölge boyunca dizilmifllerdir. Bir sonraki ad›mda ise iflçi termitler hasarl› bölgeye gelmifl ve bütün deli¤in uç k›s›mlar›na yerleflerek tamirata bafllam›fllard›r. Onar›m çal›flmas›; tünelin eski hatt› üzerinden, askeri nöbetçilerin dizildi¤i yerden bafllar. Fakat bu esnada termitlerin tamirat› nas›l yapt›klar›n› ve kendilerini görmek mümkün de¤ildir. ‹ki asker termitin aras›nda durarak aradaki bofllu¤a kendi salg›lar›n› y›¤an termitin bedeni, ancak onar›m›n son aflamas›nda görülür. Birkaç saat sonra tu¤la gibi flekillendirilen at›klar ile yuvan›n hasar gören bölümleri parça parça tamir edilmifl olur.41 Termitlerin özellikleri elbette ki bu kadarla s›n›rl› de¤ildir. Bu böcekler ayr›ca ka¤›t yapma teknolojisini de bilmekte ve bu teknolojiyi yuva yap›m›nda kullanmaktad›rlar. Salg› ile kar›flt›r›l›p çi¤nenmifl odun parçalar›n› bir nevi ka¤›t hamuruna çeviren termitler, bunlar› kullanarak yuvan›n tüm iç yap›s›n›, larva ve stok odalar›n›, kraliyet odalar›n› tek tek infla eder.42

Yuvan›n Amaca Yönelik Haz›rlanm›fl Bölümleri Termit yuvalar›n› bölüm bölüm inceleyecek olursak kraliyet odas›n› ve bu odan›n etraf›nda s›ralanm›fl flekilde larvalar›n bak›l›p büyütüldü¤ü küçük odac›klar› görürüz. Bunlar›n yan›nda da küçük yaprak parçalar›n›n depoland›¤› ambar odalar› yer al›r. Kral ve kraliçenin yaflad›¤› kraliyet odas› 15-17 cm. uzunlu¤undad›r. Oda, yuvan›n tam merkezindedir. Duvarlarda iflçi ve asker termit-

Mimari Harikas› Yuvalar

85

Kral ve kraliçenin kald›¤› oda yuvan›n tam ortas›nda bulunur. ‹flçi termitler bu oday› kraliçenin büyüklü¤ü ile do¤ru orant›l› olarak sürekli büyütürler. Çünkü kraliçe termit sürekli geliflir. Kraliçe termit tam olgunlu¤a ulaflt›¤›nda kral›n yaklafl›k 1000 misli a¤›rl›ktad›r. Kral ve kraliçenin kald›klar› odan›n giriflleri, iflçi ve asker termitlerden daha iri hayvanlar›n içeri girmesine ve dolay›s›yla kral ile kraliçenin d›flar› ç›kmas›na olanak b›rakmayacak büyüklüktedir.43

lerin girip ç›kabilmesi için birkaç kap› vard›r ama bu kap›lar di¤er termitlere göre iri olan kraliçe ve kral için küçüktür. Tüm yaflam›n› bu odada geçiren kral ve kraliçe, odaya dar geçitlerden rahatça girebilen iflçi termitler taraf›ndan a¤›zdan a¤›za beslenir ve onlar›n her türlü bak›mlar› bu odada yap›l›r. ‹flçi termitler kraliçenin karn›ndan ç›kan yu-

86

TERM‹T MUC‹ZES‹

murtalar› teslim al›r ve en yak›n larva odas›na götürerek bu yumurtalar›n bak›mlar›n› üstlenirler. Kral ise her zaman kraliçenin yan›ndad›r, gerekti¤i dönemlerde döllenme ifllemini yerine getirir. Termit yuvas›ndaki dikkat çekici bölümlerden bir tanesi de içinde tar›m yap›lan bölümdür.

Gökdelen ‹çinde Tar›m Termitler, oluflturduklar› muazzam binalar›n baz› odalar›n› bahçe olarak tahsis eder. Özel olarak haz›rlad›klar› bu odalar›n bir k›sm›na yuvaya getirdikleri yaprak art›klar›n› depolar ve burada bir nevi tar›m yaparlar.

Termitler yuvalar›n›n baz› odalar›n› tar›m yapmak için tahsis etmifllerdir. Yukar›da termitlerin mantar yetifltirdi¤i özel odalar görülmektedir.

Mimari Harikas› Yuvalar

87

Termitler, çürümüfl yaprak ve odun parçalar›ndan oluflan organik maddeleri toprak gibi kullan›r ve bunlara salg›lar›n› kar›flt›rarak yuvalar›ndaki özel düzenlenmifl genifl biriktirme odalar›nda (yukar›da) mantar yetifltirirler.

Yeralt›nda iflçiler taraf›ndan aç›lm›fl olan çok say›daki pasajda, termitlerin gece vakti çevreden toplad›klar› yaprak, tohum gibi art›klar biriktirilir. Ancak termitler ›fl›¤a karfl› dayan›ks›z canl›lard›r. Bu nedenle termitler, toprak yüzeyindeki yaprak ve bitki parçalar›na özel bir çaba sonucunda ulafl›rlar. Yeralt›nda 2 ile 4 metreye varan kanallar açan termitler bu kanallar› kullanarak yuvalar›na organik maddeleri tafl›r. Termitler, çürümüfl yaprak ve odun parçalar›ndan oluflan bu organik maddeleri toprak gibi kullan›r ve bunlara salg›lar›n› kar›flt›rarak yuvalar›ndaki özel düzenlenmifl genifl biriktirme odalar›nda mantar yetifltirirler. Mantar bahçelerinin üretkenli¤ini ve koloninin sa¤l›¤›n› koruyabilmek için termit tepeciklerinin içindeki nem ve s›cakl›¤›n belirli s›n›rlar aras›nda sabit kalmas› flartt›r. Mantarlar etraflar›na, termitlerin yuvan›n içinde sa¤lad›¤› s›cakl›k dengesini bozacak flekilde ›s› yayar. Bu afl›r› ›s› art›fl› mutlaka dengelenmelidir. ‹flte termitler de hem ken-

88

TERM‹T MUC‹ZES‹

dilerinin meydana getirdi¤i ›s›y› hem de yuva içindeki bahçelerinde yetifltirdikleri mantarlar›n metabolizmalar›ndan ç›kan ›s›y› uzaklaflt›rmak için yuvalar›nda bir klima sistemi oluflturur.

Termit Yuvalar›ndaki Do¤al Klima Sistemi Termit yuvalar›n›n boyu 3 ile 4 metreye ulaflt›¤›nda nüfusu 2 milyona yak›nd›r. Yuvadaki termitlerin tümü beslenir, çal›fl›r ve solunum yapar. 2 milyonluk bir nüfusun oksijen tüketimi elbette ki çok fazlad›r. Öyleki yuva içinde bir havaland›rma sistemi olmad›¤› takdirde, tüm koloni 12 saat içinde havas›zl›ktan ölecektir. Peki kat› d›fl cephesinde hiçbir pencere olmayan termit yuvalar›nda hayat nas›l devam etmektedir? Termitler, ar›lar gibi kanatlar›yla veya kendi vücut ›s›lar›n› düflürerek havaland›rma yapmazlar. Havaland›rma sistemi tam anlam›yla otomatiktir. Bu kusursuz sistem flöyle ifllemektedir: Havaland›rma sistemini yürütmek için gerekli olan enerjinin kayna¤›, yuvada yaflayan termitlerin ve onlar›n yetifltirdi¤i mantarlar›n metabolizmalar›n›n oluflturdu¤u ›s›d›r. Mantar odalar›n›n içindeki hava, buradaki sürekli fermantasyon sonucunda ›s›n›r. Bu s›cak hava, ana kulenin içinde yuva boyunca yükselir ve sürekli artan bu s›cak hava ak›m›n›n yapt›¤› bas›nç ile tepeci¤in d›fl yüzeye yak›n ince k›lcal kanallar›ndan afla¤›ya do¤ru itilir. Yuvaya ayn› zamanda destek veren bu kanallar›n iç ve d›fl duvarlar› öylesine süngerimsidir ki rahatl›kla hava al›flverifli gerçekleflir. ‹flte taze oksijenin içeri da¤›ld›¤› ve karbondioksidin d›flar› verildi¤i yer buras›d›r. Kanallar› ile birlikte düflünüldü¤ünde bu destek sistemine koloninin "ci¤erleri" denebilir. Hava, bu kanallardan geçerken so¤ur, bu serin ve taze hava afla¤›daki daha genifl kanallar arac›l›¤›yla mahzeni and›ran hava bofllu¤una iletilir. Bu yapay kanallardaki havan›n ›s›s› böylece düflürülmüfl ve ›s›s› düflen bu hava, kocaman derin bir mahzene sevk edilerek yükselen s›-

89

Mimari Harikas› Yuvalar

hava kanal› borular›

s›rt

çat›

s›rt kuluçka odas›

kanallar mantar petekleri

kraliyet bölümü kuluçka odas› temel

mahzen

Yuvan›n içinde dolafl›m halindeki havan›n ›s›s› ve karbondioksit (CO2) oran›

sütun

Termitlerin hiç aksamadan çal›flan klima sistemi sayesinde yuvan›n iç s›cakl›¤› bir y›l boyunca ortalama yar›m dereceden daha az de¤iflir. Yapay kanallardaki havan›n ›s›s› düflürülmüfl ve ›s›s› düflen bu hava, derin bir mahzene sevk edilerek yükselen s›cak havan›n yerine geçirilmifl olur.

cak havan›n yerine geçirilmifl olur. Zengin oksijenle yüklü yeni hava, dakikada yaklafl›k 12 cm. h›zla yuvaya yay›l›r ve içerinin s›cakl›¤› böylece 30 derecede sabit kal›r.44 Çok verimli olan ve hiç aksamadan çal›flan bu sistem sayesinde yuvan›n iç s›cakl›¤› bir y›l boyunca ortalama yar›m dereceden daha az de¤iflir. Orta boy bir termit yuvas›nda, yuva halk›na yetecek oksijen sa¤lamak için her gün yaklafl›k 1500 lt. hava gereklidir. Bu oksijen do¤rudan do¤ruya içeri hava girmesiyle sa¤lansayd› ›s› ve nem derecesi, termitlerin varl›klar›n› sürdüremeyece¤i kadar çok yükselirdi. Bu nedenle termitler böyle bir tekni¤i hiçbir flekilde kullanmaz. Bunun yerine çok daha zor, çok daha karmafl›k sistemler kurmufllard›r. Görüldü¤ü gibi termitler bir tercih yapmaktad›rlar. Bu tercih hakk›n› kullanabilmek için en az›ndan çok iyi bir mühendis, çok iyi bir tasar›mc› ayn› zamanda da pek çok bilim dal› hakk›nda da bilgi sahibi

90

TERM‹T MUC‹ZES‹

olmal›d›rlar. Termitlerin klima sistemini kurabilmeleri için hangi bilimleri bilmeleri gerekmektedir, düflünelim: Meteoroloji, jeoloji, sanat, iç mimari... Zeka, fluur ve detayl› bir e¤itim gerektiren bu bilimlere termitlerin tesadüflerin etkisiyle, ö¤renme ile ya da kendi kendilerine sahip olamayacaklar› tart›flma götürmez bir gerçektir. Üstelik termitler sadece normal zamanlarda de¤il, ortaya ç›kan ani durumlar karfl›s›nda da son derece ak›lc› yöntemlerle sorunlara çözüm bulur.

Termitlerin Kulland›klar› Acil Durum Teknikleri Her termit kolonisi, yaflad›¤› bölgenin özelliklerine göre yöresel bir inflaat tekni¤i kullan›r. Ola¤anüstü durumlara karfl› hemen uyum sa¤lar ve yeni taktikler gelifltirirler. Örne¤in termitlerin havaland›rma sistemi ciddi bir zarar gördü¤ünde, 48 saat içerisinde tepeci¤in üzerine yeni binalar infla edilir.45 Bu binalar çok gözenekli, küçük flapkalar› and›r›r ve termitler taraf›ndan yeni kurulan havaland›rma sistemini çal›flt›r›rlar. Böylece havaland›rma sistemi, kolonide hiçbir s›k›nt› yaflanmaks›z›n tamir edilmifl olur. Baflka bir örnek olarak da Macrotermes ve Odontermes isimli termit türlerinin acil durumlar karfl›s›ndaki davran›fllar›n› verebiliriz. Bu termit türleri yuvalar›n› baca sistemi ile havaland›r›r. Bu bacalar yere kadar uzanan havaland›rma sütunlar›na ba¤l›d›r. Tepesi aç›k olan havaland›rma sütunlar›n›n yerle birlefltikleri noktada ise uçlar› kapal›d›r.46 Hava geçirgen özelli¤ine sahip ince duvarlarla yuvadan tamamen izole edilmifl olan bu Yukar›da yeralt›na yap›lm›fl yuvan›n yeryüzüyle ba¤lant›s›n›n yüksek bacalar arac›l›¤›yla sa¤lanmas› gösterilmektedir.

bacalarda tamirat ve inflaat dö-

Mimari Harikas› Yuvalar

91

nemleri d›fl›nda termitlere rastlanmaz. Yo¤un ya¤›fllar s›ras›nda, termit yuvalar›n›n bacalar› genellikle çöker. Bu tip bir durum karfl›s›nda termitler an›nda biraraya gelir ve tamirata bafllarlar.

Bir Baflka Problem ve Bir Baflka Çözüm: Termitlerin Do¤al Nemlendiricileri Termit yuvalar›nda havaland›rman›n d›fl›ndaki bir baflka önemli problem ise termitlerin su ihtiyac›d›r. Yuvalar için çok fazla su gerekmektedir, çünkü zar kadar ince derileri olan termitlerin sürekli olarak nemli bir atmosfere ihtiyaçlar› vard›r. Yuva için gerekli olan nem, %89%99 oran›ndad›r. Termitler kendi tüketimlerinin yan›s›ra, bina yap›m› esnas›nda ve harç yap›m›nda da suya gereksinim duyarlar.47 Sahra Çölü'nde yaflayan baz› türler ise derinlerdeki suya ulaflmak için topra¤› 40 m. derinli¤e kadar kazar ve suyun yuvalar›na buharlaflarak ulaflmas›n› sa¤larlar. Di¤er baz› türler de yuvalar›na nemli kil topraklar› tafl›yarak su problemine çözüm bulur. Bütün bunlar›n yan›s›ra termit tepeciklerinin yap›s› da nemlili¤i sa¤lamaya yard›mc› olur. Nem geçirmeyen kal›n toprak ve kil tabakas›yla kapl› kal›n duvarlar, buharlaflmay› önleyici etkiye sahiptir.48 Buraya kadar verilen büTermitlerin yapt›¤› muhteflem yuvalar›nda bulunan nem geçirmeyen kal›n toprak ve kil tabakas›yla kapl› kal›n duvarlar, buharlaflmay› önleyici etkiye sahiptir.

tün bilgilerde görüldü¤ü gibi

92

TERM‹T MUC‹ZES‹

termitlerin davran›fllar›n›n istisnas›z her aflamas›nda ak›l, plan, hesaplama, muhakeme etme ve karar verme gibi özellikler vard›r. Ancak tüm bunlar› termitlere ait özellikler olarak de¤erlendirmek elbette ki mant›ktan ve ak›lc›l›ktan uzaklaflmak olur. Termitler bir bilince sahip olmayan dolay›s›yla ak›l göstermeleri, karar vermeleri, düflünmeleri mümkün olmayan canl›lard›r. Öyleyse termitlerin davran›fllar›ndaki bilincin kayna¤› nedir? Termitlere bu ak›lc› planlar› yapt›ran, ani durumlarda nas›l davranmalar› gerekti¤ini onlara ilham eden, evrendeki canl› cans›z tüm varl›klar› yaratm›fl olan Allah't›r. Göklerde ve yerde her ne varsa -isteyerek de olsa, istemeyerek de olsa- Allah'a secde eder. Sabah akflam gölgeleri de (O'na secde eder). De ki: "Göklerin ve yerin Rabbi kimdir?" De ki: "Allah't›r." De ki: "Öyleyse, O'nu b›rak›p kendilerine bile yarar da, zarar da sa¤lamaya güç yetiremeyen birtak›m veliler mi (tanr›lar) edindiniz?" De ki: "Hiç görmeyen (a'ma) ile gören (basiret sahibi) eflit olabilir mi? Veya karanl›klarla nur eflit olabilir mi?" Yoksa Allah'a, O'nun yaratmas› gibi yaratan ortaklar buldular da, bu yaratma, kendilerince birbirine mi benzeflti? De ki: "Allah, her fleyin yarat›c›s›d›r ve O, tektir, kahredici oland›r." (Rad Suresi, 15-16)

Termit Türlerine Göre Yuvalar›n Özellikleri Termitlerin yuvalar› d›fl görünüfl olarak da bulunduklar› yerin iklimine uygun bir yap›ya sahiptir. Örne¤in tropik ya¤mur ormanlar›nda yaflayan baz› termit türlerinin yuvalar›n›n tepelerinde çat›lar hatta çat›lar›n alt›nda sallanan dam saçaklar› vard›r. Mantara benzeyen bu yuvalardaki saçaklar›n ana görevi, yuvay› fliddetli ya¤murlardan korumakt›r. Bu, tropikal bölge termitlerine özgü bir yuva flekildir. Kurak bölgelerde yaflayan termitlerin hiçbiri bu teknikle yuva infla etmez.

Mimari Harikas› Yuvalar

93

Afrika'daki termitlerin hiçbiri böyle büyük tepecik biçiminde yuvalar yapmaz. Baz›lar› a¤aç gövdelerine zarif yuvalar yapar, sonra bunlar› sa¤anak ya¤murlardan korumak için üzerini kubbeyle örterler. Yeralt› yuvalar› da karmafl›k yap›da olabilir. Örne¤in Kongo'da yaflayan Apicotermes gurgulifex türü, yerin 50 cm. alt›nda dev bir çam kozala¤›na benzeyen bir yuva yapar. ‹çerisi, aralar›nda 1 mm. kal›nl›¤›nda duvarlar bulunan kat kat galerilerin içiçe oldu¤u karmafl›k bir flekilden oluflur. Bu katlar birbirlerine rampalarla ba¤l›d›r. Yuva, yabanc› iflgalci böceklere karfl› yetiflkin, k›s›r, büyük bafll›, çeneli asker termitler taraf›ndan korunur. Yuvan›n d›fl›nda, galerilere aç›lan çok say›da ince kanal vard›r. Termitlerin geçemeyece¤i kadar dar olan bu kanallar, Macrotermes türünün bacalar›ndaki kanallar gibi gaz de¤iflim sistemi ifllevini görür.

Ya¤murdan korunmak amac›yla infla edilen mantar yuvalar

94

TERM‹T MUC‹ZES‹

Termitler yaflad›klar› bölgenin flartlar›na göre ihtiyaçlar›n› tam karfl›layacak yuvalar infla ederler. Üstteki resimde (sa¤da) Nasuti cinsi termitlerin yapt›klar› yuvalardan biri.

Kanallar, ya¤murun yuvaya girmesini önleyen ince çat›larla korunur. Termitler yuvaya girip ç›karken tepedeki tüneli kullan›r. Kuzey Avustralya bozk›rlar›n›n sürekli günefl alt›nda olan kuru topraklar›nda ise "pusula termitler" (Omitermes meridionalis) ad› verilen bir tür yaflar. Pusula termitler, 5 metre yüksekli¤inde ve 3 metre geniflli¤inde iki taraf›ndan s›k›flt›r›lm›fl kama fleklinde yuvalar yapar. Bu yuvalar›n yerleflimi kuzey-güney yönündedir. Yuvalar›n düz kenarlar› ise do¤u ve bat›ya bakar.49 Bu, son derece özel bir mimaridir. Termitlerin neden böyle bir yuva yapt›klar›, arazinin genel yap›s› incelendi¤inde daha net ortaya ç›kar. Bozk›rlarda genellikle a¤aç bulunmaz. Dolay›s›yla gölge sa¤layacak bir yer de yoktur. E¤er bu özel mimari olmas›yd› termitler yuvalar›nda bütün gün günefl ›fl›nlar›na maruz kalacaklar, bu da ›fl›ktan ve s›caktan rahats›z olan termitler için zorluk olacakt›. Ancak yuvan›n bu mimari özelli¤i sorunu ortadan kald›rm›flt›r.

Mimari Harikas› Yuvalar

95

B›çak kal›nl›¤›ndaki termit tepecikleri ö¤le vakti dik gelen günefl ›fl›nlar›na çok az maruz kal›rken di¤er iki genifl cephesi de gündüz ve akflam ›fl›nlar›n› yakalar. Dolay›s›yla yuvan›n bir bölümü s›cak olurken di¤eri daha so¤uk olur. Termitler özellikle so¤uk havalarda, gün-

B›çak kal›nl›¤›ndaki termit tepecikleri ö¤le vakti dik gelen günefl ›fl›nlar›na çok az maruz kal›rken di¤er iki genifl cephesi de gündüz ve akflam ›fl›nlar›n› yakalar. Dolay›s›yla yuvan›n bir bölümü s›cak olurken di¤eri daha so¤uk olur.

96

TERM‹T MUC‹ZES‹

Termitlerin yaflad›klar› bölge ve iklim flartlar›na uygun yapt›klar› yuvalar›ndan örnekler.

düzleri yuvalar›n›n do¤uya bakan k›s›mlar›nda, akflamlar› ise bat› taraf›na bakan k›s›mlar›nda toplan›r.50 Bu yörelerde kaybolan kifliler termit yuvalar›n›n yönüne bakarak rahatl›kla yollar›n› bulabilirler. Tabi bu durumda kör termitlerin hiçbir yol gösterici alet olmadan, pusula kullanmadan yönlerini nas›l bulduklar› sorusunun da cevaplanmas› gerekir. Düflünme ve muhakeme yetene¤ine sahip olmayan bu küçücük canl›lar nas›l olur da böyle bir hesab› yapabilirler? Kör termitler; mimari plan yapma, yuvan›n yönüne göre güneflin etkisinin de¤iflece¤ini hesaplayabilme, sonra bunlara uygun yuva infla etme ve bu yuvay› da diledi¤i flekilde kullanma gibi özelliklere sahiptir. Bunlar›n tümü bilinç gerektiren, ak›l ve muhakeme yetene¤inin varl›¤›na iflaret eden davran›fllard›r. Hatta termitler insanlar›n bile yapamad›klar› birfleyi yapmakta; hiçbir yard›m almadan yönlerini do¤ru belirleyebilmektedirler. Bu durumda termitlerdeki bu akl›n kayna¤›n›n araflt›r›lmas› gerekir ki bu akl›n termitlere ait olmad›¤› ve kör te-

Mimari Harikas› Yuvalar

97

sadüfler sonucunda ortaya ç›kamayaca¤› çok aç›kt›r. Termitler de dünyadaki tüm canl›lar gibi Allah taraf›ndan yarat›lm›flt›r. Allah, insanlar›n düflünüp ibret almas› için böyle örnekler gösterir. Ak›l sahibi her insan›n yapmas› gereken, düflünmek ve vicdan›n›n sesini dinleyerek gördü¤ü her güzellikte Allah'a yönelmektir. Çünkü Allah ba¤›fllayand›r, sonsuz adalet sahibi oland›r. Rabbiniz sizin içinizdekini daha iyi bilir. E¤er siz salih olursan›z, flüphesiz O da, (Kendisine) yönelip döneni ba¤›fllay›c›d›r. (‹sra Suresi, 25)

az› bölgelerde insanlar›n korkulu rüyas› haline gelmifl olan termitler asl›nda son derece yararl› canl›lard›r. Termitlerin ekolojik denge içinde çok önemli görevleri vard›r. Toprak alt›nda ve her zaman kapal› yerlerde yaflayan termitler toprak yüzeyindeki ölü bitkileri, ölmüfl böcekleri ve hayvan gübrelerini yuvalar›na tafl›rlar. Bu son derece gerekli bir ifllemdir. Çünkü dünyada say›ca büyük yer tutan böcekler öldüklerinde toprakta art›k maddeler oluflturur. Fakat bu ölü böcekler, termitler ve di¤er hayvanlar taraf›ndan adeta gizli bir el varm›fl gibi sessizce ve h›zla yok edilir. Böylece topra¤›n üstü art›k maddelerden temizlenmifl olur. E¤er topra¤›n üzeri termit gibi böcekler taraf›ndan temizlenmemifl olsayd› yeryüzünde büyük bir art›k y›¤›n› oluflur ve bu y›¤›n giderek kal›nlafl›rd›. Dolay›s›yla her geçen gün güneflin ve di¤er minerallerin topra¤›n alt›na ulaflmas› güçleflirdi. Termitlerin topra¤› temizlemelerinin yan›s›ra baflka yararlar› da vard›r. Bitkileri sindirebilen nadir canl›lardan olan termitler, bitkilerde bulunan selüloz maddesini çözüp ö¤ütürken metan oluflumuna da

Temizleyici Termitler

99

yard›m eder. Termitlerin sindirim sisteminde yaflayan protozoalar, selülozun ayr›flt›r›lmas› s›ras›nda metan gaz› a盤a ç›kar›r. Termitler taraf›ndan metan gaz› üretildi¤i, ilk olarak 1932 y›l›nda Cook adl› bilim adam› taraf›ndan keflfedilmifltir. Daha sonra 1982 y›l›nda Zimmerman adl› baflka bir bilim adam› da termitlerin üretti¤i gazlar›n oran›n› hesaplamay› baflarm›flt›r.51 "Selüloz, do¤ada çürümesi ve yok edilmesi oldukça güç olan bir maddedir" diyen böcek bilimci Dr. Roger Gold, termitlerin yapt›klar› iflin gerçekte ne kadar önemli oldu¤unu flöyle ifade etmektedir: … Ve e¤er bu termit gaz› olmasayd›, insano¤lunun bu gezegen üzerinde yaflamas› mümkün olmazd›.52

Termitlerin sindirim sisteminde yaflayan protozoalar, selülozu sindirererek yeryüzündeki karbon çevrimine büyük katk›da bulunan mikroorganizmalardand›r.

Dünyadaki azot dengesini sa¤layan canl›lar aras›nda termitler önemli bir rol oynamaktad›r. Tüm atmosferdeki metan›n %4'ünü ve tüm atmosferdeki CO2'nin %2'sini afla¤›da görünen termitlerin oluflturduklar› bulunmufltur.

102

TERM‹T MUC‹ZES‹

Bu konuda araflt›rmalar yapan bilim adamlar›, termitleri, "atmosferik metan gaz›n›n kaynaklar›ndan biri" olarak nitelendirirler. Metan (CH4), atmosferde önemli bir orana sahip olan bir gazd›r. Atmosferdeki emilime ve atmosferin katmanlar›ndan hem stratosferde hem de troposferde gerçekleflen kimyasal ifllemlere katk›da bulunur. Bütün bunlar dünya iklimi üzerinde etkiler oluflturan olaylard›r.53 "Termitlerin metan gaz› üretimine katk›lar›" üzerine yap›lan çal›flmalar› flöyle özetlemek mümkündür. Önce termitlerin yeryüzündeki toplam a¤›rl›k ve nüfuslar›n›n (biyokütlelerinin) co¤rafi da¤›l›m› yap›lm›fl, daha sonra termitlerin yayd›klar› gazlar›n genel da¤›l›m› ile biyokütleleri aras›ndaki oran ve ba¤lant› incelenmifl ve sonuçta tüm atmosferdeki metan›n %4'ünü ve tüm atmosferdeki CO2'nin %2'sini termitlerin oluflturduklar› bulunmufltur.54 Bundan baflka, termitler, yuvalar›na tafl›d›klar› art›k bitkilerdeki azot, fosfor ve sülfür gibi minerallerin a盤a ç›kmas›na da arac› olur. Böylece bu mineraller de tekrar topra¤a kar›fl›p çevredeki di¤er bitki ve hayvanlar taraf›ndan kullan›labilir hale gelir. Ayr›ca termitler topra¤›n üstüne ç›k›p tekrar yeralt›na inerek topra¤› altüst eder. Bu sayede topra¤›n alt›na oksijenin ve toprak alt›ndaki binlerce canl› için gerekli olan nemin ve günefl ›fl›¤›n›n girmesine de yard›mc› olur. Görmedin mi ki, göklerde ve yerde olanlar ve dizi dizi uçan kufllar, gerçekten Allah'› tesbih etmektedir. Her biri, kendi duas›n› ve tesbihini flüphesiz bilmifltir. Allah, onlar›n ifllediklerini bilendir. (Nur Suresi, 41)

u bölüme kadar verilen örneklerde de görüldü¤ü gibi termit kolonilerinde kusursuz bir düzen içinde devam eden bir yaflam vard›r. Her bireyin kendi görevini bildi¤i ve eksiksiz bir flekilde yerine getirdi¤i, bireyler aras›nda sürekli fedakarl›klar›n oldu¤u, hiçbir karmaflan›n yaflanmad›¤› bu sistem, bilim adamlar›n› da hayretler içinde b›rakmakta ve termitler hakk›nda pek çok araflt›rma yürütülmekte, çal›flmalar yap›lmakta ve bu do¤rultuda kitaplar yaz›lmaktad›r. Termitleri inceleyen ve yorum yapan bilim adamlar› aras›nda kuflkusuz ki evrimi savunanlar da vard›r. Bu canl›larda gördükleri, hepsi birer iman hakikati olan özellikleri tesadüflere ba¤lamaya çal›flan evrimci bilim adamlar›, "kim, neden, nas›l" ile bafllayan sorular› cevaps›z b›rak›rlar. Evrim teorisini savunan kitaplar›n herhangi bir bölümü incelendi¤inde klasik evrimci anlat›mlarla karfl›lafl›l›r. Bu kitaplarda çeflitli teoriler öne sürülmekte, iddialar ortaya at›lmakta ancak sebepler aç›klanmamaktad›r. Örne¤in evrimci Prof. Ali Demirsoy, sosyal böceklerdeki kolonileflmenin nedenine flöyle bir aç›klama getirmeye çal›flmaktad›r:

104

TERM‹T MUC‹ZES‹

Sosyal yaflayan böcekler kendi aralar›nda organize olarak bir yaflam birimi meydana getirmifllerdir… Bir kar›nca yuvas›, birçok bak›mdan birden fazla bireyden meydana gelmifl bir çok hücreli kolonisi gibidir. Çok hücrelilerin, hücrelerinde oldu¤u gibi, yuvan›n hiçbir bireyi kendi bafl›na yaflama gücüne sahip de¤ildir. Çünkü yuvadaki belirli s›n›flar belirli iflleri yapmak için özelleflmifltir (bal ar›lar›n› ve termitleri hat›rlay›n›z). Ço¤alma, döllenme, beslenme, baz› durumlarda savunma, farkl› s›n›flarca yap›l›r. Yani kendi bafl›na yaflayabilen bir organizman›n de¤iflik ifllevleri bir yuvadaki s›n›flara paylaflt›r›lm›flt›r. Burada, daha önce de¤indi¤imiz evrimsel aflamay› baflarabilmek için, yani beyin ve bilincin gelifltirilmesine çal›fl›lm›flt›r. Böylece büyümesi engellenmifl bireylerin belirli evrimsel geliflmeyi daha de¤iflik flekilde yapabilmesi denenmifltir. Sonuçta belirli bir düzeyde geliflim sa¤lanm›flt›r. Örne¤in; yavru bak›m›, zaman duygusu, de¤iflik flekillerde anlaflma ve s›cakl›k ayarlamas› flafl›rt›c› flekilde geliflmifltir. Özet olarak geliflimin engellendi¤i veya ç›kmaza girdi¤i zaman toplum bilinci gelifltirilmeye çal›fl›lm›flt›r…55 Bu paragrafta ifade edilen fludur: Prof. Ali Demirsoy, sosyal böceklerde, birlikte yaflam›n devam edebilmesi için "ifllevlerin s›n›flara paylaflt›r›ld›¤›", "beynin ve bilincin gelifltirilmesine çal›fl›ld›¤›", "termit bireylerinin denemeler yapt›¤›" gibi iddialarda bulunmaktad›r. Ancak termitlerdeki yavru bak›m›, zaman duygusu, anlaflma yöntemleri s›cakl›k ayarlamas› gibi özelliklerin nas›l ortaya ç›kt›¤› konusuna yukar›da da görüldü¤ü gibi sadece "flafl›rt›c› flekilde geliflmifller" cevab›n› vermektedir. ‹flte bu noktada evrimci bilim adamlar›na sorulmas› gereken baz› sorular vard›r: Öncelikle bu böceklerdeki bilinci gelifltiren kimdir? Var oldu¤u iddia edilen denemeleri yapt›ran kimdir? ‹lk ortaya ç›kan termit birgün oturup düflünmeye bafllam›fl ve bir topluluk olmas› gerekti¤ine kanaat getirmifl ve termit kolonilerinde

Sonuç

105

nas›l bir sosyal düzen olaca¤›n› planlam›fl ve bunun üzerine nas›lsa ortaya di¤er termitler ç›km›fllar ve ilk termitin kararlar›n› uygulamaya geçirmeyi kabul mü etmifllerdir? ‹lk ortaya ç›kan termitin tek bafl›na bir iflçi oldu¤unu düflünelim. Bu iflçi k›s›r oldu¤u için zaten koloni kurmas›na imkan yoktur. Ne gibi özelliklere sahip olursa olsun öldü¤ü anda geriye hiçbir fley kalmayacakt›r. ‹lk ortaya ç›kan›n asker termit oldu¤unu varsayd›¤›m›zda da durum de¤iflmeyecektir; onu da çeflitli problemler beklemektedir. Sadece savaflmaya uygun yap›daki çenesinden dolay› yemek yiyemedi¤i için bu termitin hayatta kalmas› çok zor, hatta imkans›zd›r. Bir kraliçe oldu¤unu kabul etsek yine de yaflam›n› sürdürmesi için kendisini besleyecek iflçilere, soyunu devam ettirmesi için kendisini dölleyecek bir krala ihtiyac› vard›r. O halde sosyal böcekler nas›l olup da koloni kurmay› baflarm›fllard›r? Termitler milyonlarca y›ld›r koloni hayat› yaflayan, hiçbir de¤ifliklik olmadan günümüze kadar gelmifl canl›lard›r. 250 milyon y›ll›k termit fosilleri bunun kan›tlar›ndan biridir. Bu milyonlarca y›ll›k süre boyunca yaflam›fl olan bütün termitler bugünkülerle ayn› özelliklere sahiptir. 250 milyon y›l önceki iflçiler de bugünküler gibi fedakarl›klar yapmakta, larvalar›, askerleri, kraliçeleri beslemekte, görmedikleri halde metrelerce uzunlukta yuvalar infla etmektedirler. Bugünkü termitlerin özellikleri istisnas›z her termit için geçerlidir. Bütün bunlar çok aç›k bir gerçe¤e iflaret eder. Termitler birdenbire ortaya ç›km›fl, baflka bir deyiflle, Allah taraf›ndan yarat›lm›flt›r. Termitlerdekine benzer özellikler birer iman hakikatidir. ‹man edenlerin imanlar›n›n derinleflmesine, Rab'lerine yak›nlaflmalar›na, O'na olan korkular›n›n ve sevgilerinin artmas›na vesile olur. Bu iman hakikatlerini anlatmak da önemli bir ibadettir. ‹man edenlerin yakinini art›ran bu gibi hakikatler, iman etmemifl olan kimselerin de kalbinin yumuflamas›na, düflünmelerine ve ö¤üt almalar›na vesile olabilmektedir. Bir insan›n iman›na vesile olmak, bu kiflinin güzel ahlakl› olmas›-

106

TERM‹T MUC‹ZES‹

na yard›mc› olmak her inanan›n üzerine düflen bir sorumluluktur. ‹nsanlara iman hakikatlerini anlatmak, Allah'›n yarat›fl›ndaki mükemmel detaylar› gözler önüne sermek, insanlara do¤ru ve hikmetli bilgiyi aktarmak bu sorumlulu¤u yerine getirmek için güzel bir yoldur. Bu kitab›n amac› da vicdanl› insanlara Rab'lerinin varl›¤›n› ve büyüklü¤ünü, O'nun yaratt›¤› küçük bir canl›dan örnekler vererek hat›rlatmakt›r. ‹man sahibi insanlara düflen de bu hat›rlatmaya kulak vermek ve Rabbine yönelip dönmektir. ‹flte Rabbiniz olan Allah budur. O'ndan baflka ilah yoktur. Her fleyin yarat›c›s›d›r, öyleyse O'na kulluk edin. O, her fleyin üstünde bir vekildir. Gözler O'nu idrak edemez; O ise bütün gözleri idrak eder. O, latif oland›r, haberdar oland›r. Gerçek flu ki size Rabbinizden basiretler gelmifltir. Kim basiretle-görürse kendi lehine, kim de kör olursa (görmek istemezse) kendi aleyhinedir. Ben sizin üzerinizde gözetleyici de¤ilim. (En'am Suresi, 102-104)