Telnet

TELNET Tanim : Telnet, her hangi bir sekilde ulasilabilen (Internet veya özel bir ag ile) bir makineye baglanmayi, o makine tarafindan sunulmus kaynaklardan yararlanmayi saglayan bir protokoldür. Bu tanim esasinda Internet ortaminda kullanilmakta olan tüm protokoller için geçerlidir. Internet ortami sayesinde baska makinelere ulasilabilmekte ve bunlarin sundugu kaynaklar ve hizmetlerden yararlanilabilmektedir ki bu islem sadece Telnet’ e özel bir durum degildir. Http, ftp protokolleri araciligiyla da Web ortaminda bilgisayarlar arasinda gezilip, buralarda sunulmus olan dosyalardan ve hizmetlerden yararlanilabilinir. Telnet’ i bu bahsi geçen protokollerden farkli kilan, bir Terminal Emülasyonu islevi ile Web ortaminda gezilmesini saglamasi dolayisiyla da ulasilan makineye isletim sistemi bazinda komut verilmesini saglamasidir. Terminal Emülasyonu kavramini açiklamak, Telnet’ i anlamak açisindan yararli olacaktir. Terminal Emülasyonu : Terminal Emülasyonu islemi, aslinda terminal olmayan bir makineyi terminal gibi gösterme islemidir. Böyle bir isleme neden ihtiyaç duyuldugunu açiklamaya geçmeden önce Terminal kavramini açiklamak faydali olacaktir. Terminal, verilerin girisi için bir cihazi (genellikle tus takimi –klavye-) olan, üretilen sonuçlarin aktarilacagi bir aygiti (genellikle monitör) olan ve direkt olarak bir bilgisayara bagli makinelerdir. Baglanilan bilgisayarlar genellikle büyük çapli makineler olup, çok kullaniciya sahip bir Unix makine, bir mainframe (ana bilgisayar) olabilir. Özellikle bilgisayar teknolojisinin bu denli gelismedigi, dolayisiyla kisisel bilgisayarlarin bu kadar yaygin olmadigi zamanlarda, kullanicilarin karsisina, yetenekleri sinirli, sadece gerekli girislerin yapilabilecegi ve üretilen sonuçlarin aktarilabilecegi aygitlardan olusan makineler, yani terminaller koyulmakta idi. Islemler ise, tüm kullanicilarin islemlerini yapacak sekilde güçlü olan merkezi bir makine, örnegin mainframe tarafindan yapilmakta idi. Dolayisiyla da terminaller, bu güçlü bilgisayarlar ile kullanicilar arasinda bir çesit arayüz vazifesi görürdü. Bu tarz çalismada, terminallerin islem gücü bir önem teskil etmez. Arayüz kavrami altinda toplanacak islemleri yapabilecek bir makine, terminal olarak kullanilabilir. O dönem için degisik sirketlerce terminaller üretilip kullanilmistir. En çok kullanilan terminallerden biri, Digital Equipment Corporation tarafindan üretilen VT100’ dür. Bunlar, sadece karakter (text) bazli hizmet veriyor olup, grafiksel yetenekleri bulunmamaktaydi. Ana makina tarafindan üretilen grafiksel verilerin gösterilmesine olanak taniyabilecek terminaller de üretilmistir. Textronix 4010’ lar buna bir örnektir. Bilindigi üzere bilgisayar dünyasinda meydana gelen hizli gelismeler sonucunda, kendi basina islem gücüne sahip, herhangi bir ana makineye bagli olmadan çalisabilecek kisisel bilgisayarlar (PC) üretilmistir. Böyle bir durumda kullanicilar, ana makineye ihtiyaç duymadan islemlerini yerine getirebileceklerdir. Buna ragmen bazi uygulamalarda, terminal yaklasimi gerekli olmaya devam etmektedir. Böyle bir durum için, islem gücü olmayan bir terminalin yapacagi seyleri daha güçlü olan bir bilgisayara (PC) yaptirmak mümkün olabilecektir. Yalniz böyle bir sey için, servis istenecek ana makinenin, kendisine bir terminalin baglandigini düsünmesi, buna göre islem yapmasi gerekmektedir. Yani, kullanicinin basinda bulundugu makinenin, bir terminal ana makineye baglandiginda ne sekilde istekte bulunuyorsa, haberlesme islemlerini nasil yerine getiriyorsa, aynilarini

yapmasi, ayni bilgileri üretmesi, kisacasi terminal gibi davranmasi gerekmektedir. Aslinda bu haberlesme kurallari, bir protokol teskil eder, dolayisiyla da bu isi yapacak bir protokolün gerçeklestirilmesi gerekmektedir. Normalde kullanicinin makinesi bu isaretleri üretmeyecek olup, bunun için bir yazilimin kullanilmasi gerekecektir. Bu yazilimin yapacagi, Terminal Emülasyonu islemi olacaktir. Bunlar da Telnet yazilimlari olarak bilinirler.

Telnet Neden Gereklidir ? Daha önceden de belirtildigi gibi Internet ortaminda kullanilmakta olan HTTP, FTP veya Telnet protokolleri esas olarak bir kullanicinin bir bilgisayar vasitasiyla uzakta bulunan bir baska bilgisayara baglanmasini, protokollerin elverdigi ve baglanilan bilgisayarin müsaade ettigi ölçüde kaynaklardan yararlanmasini saglar. Telnet’ in farkliligini ortaya koymak, ‘Neden Telnet?’ sorusuna da cevap olusturacaktir. Bilgisayar teknolojisi ve Internet ortaminda bu ölçüde ilerleme gerçeklesmemisken bilgisayarlar karakter tabanli çalismaktaydilar. Fakat zamanla karakter tabanli ve soguk ekranlar yerlerini grafige dayali, görselligi ön plana çikaran ekranlara birakmislardir. Web tabanli uygulamalar Internet ortaminin neredeyse tamamina yayilmis olup, sadece karakter tabanli hizmet veren sunucular çok azalmistir. Buna ragmen hala daha sadece Telnet kullanilarak ve karakter tabanli hizmetin alinabilecegi sunucular mevcuttur. Fakat, Telnet’ in kullanilmasinin sebebi, bu sayisi iyice azalmis bir miktar sunucuya baglanabilmek degildir. Tabi ki bu is için de kullanilmakta ama esas onu diger protokollerden ayiran ve kullanilir kilan sebep, Terminal Emülasyonu yapabilen bir protokol olmasidir. Olayi daha iyi açiklayabilmek için, protokollerin çalisma sekillerini kisaca bir birleriyle karsilastirmak iyi olacaktir. Bu islem

için de Telnet ile Http’ yi karsilastirmak yeterli olacaktir. Ftp ve diger protokoller için temel yaklasim, Http ile ayni olacak, bu konularda Telnet’ ten ayrilacaklardir. Web ortaminda Http protokolü kullanilarak bilgisayarlar arasinda gezilebilir. Bir sunucudan istekte bulunulacaginda, Web sayfasinda ilgili baglanti tiklanir, sunucu da buna iliskin islemleri yerine getirip sonuçlarini istekçiye yönlendir. Bunu alan istekçi browser’ i da, sonuçlari ekrana getirip kullaniciya sunar. Yani her seferinde istekçi olan kullanici kendi ortamindan istekleri sunucuya gönderir, sunucu da gerekli sonuçlari istekçiye gönderir. Ftp protokolü için de durum ayni olup, bir kullanici, bulundugu makine basinda bir dosyaya iliskin istekte bulunur, sunucu da gerekli dosyayi istekçiye gönderir. Bu islemlerin ikisinde de uzaktaki makineye girme (login) gerçeklesmez. Sadece belli isteklerde bulunulur, sunucu da bu isteklere cevap gönderir. Oysa Telnet kullanildiginda, uzaktaki makineye login olunur, Terminal Emülasyonu sayesinde, sanki o makinenin basinda çalisiliyormus gibi islemler yapilabilir. Buna ‘Remote Login’ denilir. Önemli bir baska nokta olarak, http veya ftp ile bir baska makineye baglanildiginda, istekte bulunulan makinenin hangi ortamda çalistigi, isletim sisteminin ne oldugu gibi bilgiler ile ilgilenilmez, bunlar istekçi tarafina yansimaz. Oysa Telnet ile baglanildiginda, sunucunun sahip oldugu ortamin bir kopyasi kullaniciya sunulur. Dolayisiyla hangi isletim sisteminin kullanildigi, istekler sonucunda nasil bir ekranin olusturuldugu aynen kullanici ekranina yansir. Olayi daha iyi anlamak için, Windows NT kullanilan bir makinden, Unix isletim sistemi kurulu bir makineye Telnet yapildigi durumu görelim. Bu duruma iliskin sekil asagidadir;

Buradan da görülebilecegi gibi, üstte hidiv isimli ve Unix isletim sistemini kosturan sunucuya yapilmis Telnet baglantisina iliskin pencere yer almakta, altta da Windows NT’ nin explorer penceresi yer almaktadir. Anlasilacagi üzere yerel makinede Windows NT yüklü olmasina ragmen Telnet yapilan makinede Unix kostugundan, islemleri Unix komutlariyla yapmak gerekmektedir. Kisacasi Telnet yapildiginda, baglanilan makinenin bir kopyasi Telnet penceresi vasitasiyla yerel makineye getirilmekte, dolayisiyla uzaktaki makinenin basindaymis gibi çalismalar yapilabilmektedir. Telnet’ in Kullanilisi : Buraya kadar Telnet hakkinda genel bilgiler verilip, temel olarak nasil çalistigi anlatildi. Telnet’ in nerelerde ve nasil kullanilacagi ise, bundan sonra anlatilacaktir. Ise, Telnet ile ne tür yerlere baglanilip ne tür bilgilerin alinabilecegini anlatarak baslayalim; Telnet kullanilarak baglanilabilecek yerleri kabaca söyle gruplayabiliriz; o

o

o

Internet üzerinden veya bir baska baglati ile ulasilabilen, bu arada da kullanim hakki (login) verilmis makinelere baglanmakta kullanilabilir. Bu makineler bir grup insanin, belli bir isi gerçeklestirmek üzere baglanmalari gereken bilgisayarlar olabildigi gibi, yine belli bir grup insanin yararlanabilecegi bir hizmetin sunuldugu (e-mail gibi) bilgisayarlar da olabilir. Bir kullanicinin bu makinelere Telnet kullanarak baglanabilmesi için, belirtilen grubun bir elemani oldugunu ispatlamasi, yani kullanim hakkini gösteren kullanici adina ve sifresine sahip olmasi gerekir. Birden fazla kullanicinin ayni anda bir biri ile etkilesim halinde bulunabildigi ortamlara girebilmek için de Telnet’ ten yararlanilabilir. Bunlara en güzel örnek, pek çok kisinin ayni anda dahil olabilecegi bir oyunun, Internet üzerinde oynanmasi verilebilir. Internet üzerinde insanlarin kullanimina sunulmus ve herhangi bir kisitlama olmadan ulasilabilecek bilgilerin bulundugu bilgisayarlara baglanmada da Telnet’ ten yararlanilabilinir. Bunlar kütüphane kataloglari, resmi veri tabanlari veya ticari kuruluslarca kurulmus veri tabanlari olabilir. Bu sitelerin ilk paragrafta anlatilanlardan farki, her hangi bir kullanici adi ve sifresi istememesi, tüm insanlara servis vermesidir.

Bu kullanim sekilleri, degisik amaçlara hizmet edebilir. Örnegin yerel veya genis bir alana yayilmis agin yöneticisi konumundaki bir kisi, ilk paragrafta anlatilan kullanim seklinden yararlanip, kendi makinesinin basindan kalkmadan, ayni mekanda bulunan veya baska sehirde bulunan bir bilgisayara Telnet yapip, istedigi düzenlemeleri yapabilir. Internet ortaminda en çok kullanilan ve Telnet denildiginde ilk akla gelen kullanim sekli bu anlatilmis olan, kullanici hakki (account) gerektiren seklidir. Diger kullanim sekilleri de temelde ayni olup, görünüste bir miktar farkliliklar olacaktir. Dolayisiyla bu dökümanda, ilk paragrafta anlatilan kullanim sekli üzerinde durulacaktir. Internet üzerinde mevcut olan ve kullanicilarin tamamina açik servislere örnek olarak nic.ddn.mil adresini verebiliriz. Bu adrese Telnet yapildiginda gelen ekran söyle olacaktir;

Burada kullanici kodu ve sifresine ihtiyaç olmadan sunulmus olan hizmetlerden yararlanilabilmektedir. Bu hizmetlerden biri, veri tabanina kayitli kisiler hakkindaki bilgilere ulasilmasidir. Sunulmus olan benzer hizmetlerden de yararlanilabilmektedir. Bir Telnet Oturumunun Baslatilmasi : Bir kullanicinin Telnet yazilimindan yararlanabilmesi için, dolayisiyla da Telnet protokolünü kullanabilmesi için, kendisine Internet servisi saglayicisinin imkan vermesi gerekir. Günümüzde servis saglayicilarinin büyük bir kismi Telnet imkani veriyorken, bu hizmeti vermeyenler de vardir. Bu asamada Telnet gerçeklestirebilmek için sahip olunmasi gereken bilgiler; o o o

Baglanilmak istenen konak (host) makinenin IP adresi veya adi. Buraya baglanmakta kullanila kullanici kodu. Kullanici sifresi.

Bütün bilgiler mevcutsa, iligili makineye Telnet yapilabilir. Tabi elde bir Telnet programinin mevcut oldugu kabul edilmektedir. Çogu isletim sisteminde Telnet standart olarak bulundugundan, var kabul edilmistir. Windows ortamindan Telnet yapmanin üç yolu vardir. Bunlardan biri MS_DOS promptundan direkt komutu yazmaktir :

Böyle bir durumda komut ile birlikte Telnet yapilmak istenen makinenin IP numarasi veya adi yazilmalidir. Eger makine DNS (Domain Name Service)’ e kayitli degilse, IP numarasini yazmak gerekecektir. Windows NT ortamindan Telnet gerçeklestirmenin bir baska yolu, NT Explorer’ dan yararlanip, programi tiklayarak çalistirmaktir. Yani, Windows NT Explorer çalistirilip, Telnet.Exe programinin bulundugu katalog açilacak, burada da Telnet programi tiklanarak çalistirilacaktir (benzer yöntem Windows 95 için de geçerlidir). Telnet programinin adresi; Windows NT için; \winnt\system32\telnet Windows 95 için; \windows\system\telnet Windows NT için mevcut duruma iliskin sekil asagida gösterilmistir;

Üçüncü ve son yöntemde de yine Telnet uygulamasi tiklanacaktir. Ancak bu sefer Windows’ un sundugu menü sisteminden yararlanilacaktir. Windows NT için durumu gösteren sekil söyle olacaktir;

Son iki yöntemde, hangi makineye baglanilmak istendigi belirtilmemisti. Dolayisiyla bir ekran vasitasiyla bu bilgilerin alinmasi gerekmektedir. Gelecek ekran söyle olacaktir;

Görüldügü gibi baslik kismindaki ifade Telnet – (None)’ dir. Bu da su anda her hangi bir yerle Telnet yapilmadigini göstermektedir. Telnet yapilmak istenen yeri belirtmek için menü çubugundaki ‘Connect’ tiklanip buradan da Remote System seçilmelidir. Bu durumda gelecek ekran ;

Yapilmasi gereken, Host Name alanina, baglanilmak istenen makinenin adinin veya IP adresinin yazilmasidir. Port alaninda yazili olan ‘telnet’, Telnet için ayrilmis olan portun kullanilmak istendigini göstermektedir. Standart olarak 23 numarali port bu islem için kullanilir. Telnet ile diger servislere ulasmak isteniyorsa, bunlara iliskin port numarasi yazilmalidir. TermType alanindaki ‘vt100’ de, emülasyonu yapilmak istenen terminal tipini göstermektedir. Örneklerdeki paralelligi saglamak amaciyla Host Name alanina 160.75.2.21 yazalim. Bu durumda gelecek ekran, MS_DOS promptu kullanilarak komut yazildiginda direkt olarak gelecek ekrandir. MS_DOS ortaminda, komut satirinda konak adi belirtildiginde, bu ara islemlere gerek olmayacaktir. Bu ekran;

Baslikta artik None ibaresi olmayip, baglanilan IP adresi vardir. Burada Telnet oturumunun baslatilabilmesi için önce kullanici kodunun, sonra da sifrenin girilmesi gerekmektedir. Bu islemler de tamamlandiktan sonra artik uzaktaki makineye login olunmustur;

Telnet islemi baslamistir. Daha önceden Telnet’ in yetenekleri olarak anlatilan islemler burada yapilabilir. Bir kere oturum basladiktan sonra, uzaktaki makineye direkt bagli bir terminalmis gibi çalisilabilecektir. Telnet, TCP/IP protokolu üzerinde çalisir ve istekçi/sunucu mantigina dayanir. Programin bir istekçi tarafi, bir de sunucu tarafi vardir. Kullanicinin baglantiyi gerçeklestirdigi yerel makine üzerinde, oturumu baslatacak, istekte bulunacak, gelecek cevaplari ekranda gösterecek Istekçi Telnet Yazilimi’ nin bulunmasi gerekir. Baglanilan ve konak bilgisayar olarak adlandirilan uzaktaki makine üzerinde ise, istekçinin taleplerine cevap verecek bir Sunucu Telnet Programi’ na ihtiyaç vardir. Telnet islemini Web browser üzerinden yapmak da mümkündür. Bunun için browser üzerinde bazi tanimlamalar yapmak gerekecektir. Bu tanimlamalar esasinda kullanilacak Telnet programina isaret eder. Web browser’ i olarak Netscape kullaniliyorken bu tanimlamalari yapmak için, menü çubugundaki Options seçeneginden General Preference’ i seçip, buradan gelecek sayfalardan da ‘apps’ yi seçmek gerekmektedir. Bu sayfanin en basinda, Telnet islemleri için kullanilmasi istenen yazilima iliskin yolu (örnegin C\:Winnt\System32\Telnet.exe gibi) tanimlamak gerekmektedir. Bu tanimlamadan sonra artik browser’ in URL alanina Telnet adresleri de yazmak mümkün olabilecektir;

Böyle bir islem yapildiginda tanimlanmis olan Telnet programi çalisacak ve baglanti gerçeklestirilebilecektir. Mevcut Web sayfasi açik kalacak, Telnet islemleri bir baska sayfa üzerinden yapilacaktir. Telnet Oturumunun Kapatilmasi : Baglanilan makine üzerinde istenen islemler yapildiktan sonra oturumun kapatilmasi gerekecektir. Bunun yapilmasi, baglanilan makineye login olmus bir terminalin çikmasi için yapilmasi gerekenler ile ayni olacaktir. Genellikle komut satirinda yazilacak ‘exit’ komutu bu islemi yerine getirecektir. Özet : Bu kisimda, dökümanda anlatilanlar kisaca ve özet olarak verilecektir; o

Telnet bir protokoldür. Protokol, kurallar kümesidir. Dolayisiyla Telnet de tanimlanmis olan kurallar kümesidir. Bu komut kümesinin sagladigi, bir kullanicinin uzaktaki bir bilgisayara login olmasidir.

o

Bu protokolün yapmis oldugu Terminal Emülasyonu’ dur.

o

Telnet bir bilgisayari uzaktaki bir baska bilgisayara baglar.

o

Telnet isleminin, istekçi tarafi ve sunucu tarafi olmak üzere iki ayri bölümü vardir. Baglanti için islemleri baslatan ve istekte bulunan tarafa istekçi taraf denir ve burada Telnet Istekçi Yazilimi çalisir.

Baglanti istegini alan, gerekli islemleri yapip servis veren kisim ise sunucu kisimdir. Burada da Telnet Sunucu Yazilimi çalisir. Dolayisiyla Telnet istekçi/sunucu mimarisi mantiginda çalisir. Sunucunun bulunacagi yer konusunda sinirlama yoktur, Internet üzerinden veya baska bir sekilde ulasilabilen her hangi bir yerde olabilir. Oturum basladiktan sonra, kullanilan makine direkt olarak uzaktaki makineye bagli bir terminal gibi çalisir. Verilen komutlar uzaktaki makine üzerinde çalisir, üretilen sonuçlar, yine uzaktaki makine formatinda ekrana getirilir. Kisaca, uzaktaki makinenin basinda çalisiliyormus izlenimi dogar. Çogu zaman baglanilan bilgisayar bir kullanici adi ve sifresi ister. Geçerli bir kullanici tanimlanarak islemlere baslanir. Uzaktaki makine üzerinde yer alan bilgilere ve kaynaklara ulasmak mümkün olur. Ulasilabilecek kaynaklara örnek olarak sunlari verebiliriz; Kütüphane kataloglari Resmi veritabanlari Ticari kuruluslara ait veri tabanlari Bazi baska internet servisleri Baslatilmis olan bir oturumu kapatmak için de genellikle komut satirindan ‘exit’ komutunu girmek yeterli olur.