Tatar Language Chapter 1

!

This is the first version of the chapter. It still needs editing, proof-reading and design improvement.

Бүлек 1

Vocabulary ● meeting new people ● countries and cities ● classroom interaction ● other words

Grammar ● the verb “to be” ● “Yes/No” questions ● plurality ● there is/there are ● personal pronouns ● possessiveness ● ablative case

Лексика

informal

formal formal

Исәнмесез! Хәлләрегез ничек?



Vocabulary

Шәп

Hello! How are you?

Яхшы

Исәнме! Hello! Хәлләрең ничек? How are you?

Ярыйсы

Начар

Dialogs

1

2 3 4

2

1-нче бүлек

——Сәлам! ——Исәнме! ——Хәлләрең ничек? ——Яхшы, ә синеке? ——Шәп, рәхмәт. ——Синең исемең ничек? ——Минем исемем Гөлнара. Ә синеке? ——Талия. Танышуыма бик шат. ——Мин дә бик шат.

——Hi! ——Hello! ——How are you? ——Good. And you? ——Great, thanks. ——What is your name? ——My name is Gulnara. And what is your name? ——Taliya. Nice to meet you. ——Nice to meet you too.

——Исәнмесез, Галия апа! ——Исәнме, Алия! ——Хәлләрегез ничек? ——Яхшы, рәхмәт. Синең хәлләрең ничек? ——Ярыйсы.

——Hello, Galia apa! ——Hello, Aliya! ——How are you? ——Good, thank you. And you? ——OK.

——Габдулла Тукай кем? ——Ул шагыйрь. ——Ул кайдан? ——Тукай Арчадан.

——Who is Gabdullah Tukay ? ——He is a poet. ——Where is he from? ——Tukay is from Archa .

——Алия, бу нәрсә? ——Бу минем яңа китабым. ——Китап кызыкмы? ——Әйе, бик кызык! ——Аның исеме ничек? ——“Матурлык”. ——Шәп!

——Aliya, what is this? ——This is my new book. ——Is the book interesting? ——Yes, very interesting! ——What is it called? ——“Beauty”. ——Great!

Gabdullah Tukay (1886-1913) is a great Tatar poet. Archa is a town in the Republic of Tatarstan.

Cultural Things Tatars have respectful forms to address older people. For example, they call older women “апа” and older men “абый”. These terms are used along with the first name, for example: Галия апа, Ирек абый. SOME RESPECT

The formal way of addressing a person is borrowed from the Russian language: the first and middle names used together. The middle name coincides with patronymic name (the name of the person's father). For example: Мансур Фәтхиевич (-евич is a patronymic suffix for males), Алсу Маратовна (-овна is a patronimic suffix for females.) Tatar variants are used more seldom: Мансур Фәтхи улы (literally: Mansur, Fathi's son), Алсу Марат кызы (Alsu, Marat's daughter). Addressing an older person only by his first name is considered to be impolite and even rude. Keep it in mind!

Яңа сүзләр Исәнме Исәнмесез

Hello Hello (addressing more than one person or formally)

Сәлам (Синең) хәлләрең ничек? (Сезнең) хәлләрегез ничек?

Hi How are you? How are you? (addressing more than one person or formally)

Синең исемең ничек? Сезнең исемегез ничек?

What is your name? What is your name? (addressing more than one person or formally)

Син кайдан? Сез кайдан?

Where are you from? Where are you from? (addressing more than one person or formally)

Бик шат/танышуыма бик шат Сау бул Сау булыгыз

Nice to meet you Goodbye Goodbye (addressing more than one person or formally)

Бу нәрсә? Бу кем?

What is this? Who is this?

Dialog

Фәнзилә апа (укытучы): Шамелла (студент): Камилә (студент): Шамелла: Фәнзилә апа: Шамелла: Камилә: Фәнзилә апа: Шамелла: Ми: Шамелла: Камилә: Ми: Камилә: ШАМЕЛЛА: МИ: КАМИЛӘ: ШАМЕЛЛА: МИ: ФӘНЗИЛӘ АПА: СТУДЕНТЛАР:

Исәнмесез! Исәнмесез. Исәнмесез, Фәнзилә апа! Хәлләрегез ничек, Фәнзилә апа? Бик яхшы, рәхмәт. Сезнең хәлләрегез ничек? Шәп! Минем дә шәп. Рәхмәт. Таныш булыгыз, бу – яңа студент. Аның исеме – Ми. Сәлам, Ми! Хәлләрең ничек? Яхшы, рәхмәт. Синең исемең ничек? Минем исемем Шамелла. Ә минем исемем Камилә. Танышуыма бик шат. Мин дә бик шат. Ми, ә син кайдан? Мин Япониядән. Ә сез кайдан? Мин Казаннан. Ә мин Нью-Йорктан. Фәнзилә апа, ә сез кайдан? Мин Кукмарадан. Сау булыгыз, студентлар. Сау булыгыз, Фәнзилә апа. 1-нче бүлек

3

Яңа сүзләр укытучы студент төркем сыйныф сорау җавап ил туган ил чит ил шәһәр тел туган тел чит тел электрон адрес музыка фильм китап урындык

teacher student group classroom question answer country motherland foreign country city language mother tongue foreign language e-mail address music movie book chair

өстәл актер дуст якын дуст башкала

table actor friend best (close) friend capital

кем нәрсә кайдан кайсы нинди якын зур кечкенә яраткан яңа матур кызыклы

who what where from which what (kind) close big/large little/small favorite new beautiful interesting

Хельсинки Дәһли

Helsinki Deli

Австралия Азия Америка кушма штатлары (АКШ) Әрмәнстан Бөек Британия Германия Европа (Ауропа) Испания Канада Кытай Мисыр Һиндстан Польша Россия (Рәсәй) Финляндия Франция Япония

Australia Asia USA

Мин белмим. Хәтерләмим. Аңламадым. Шулаймени?

I don’t know. I don’t remember. I didn't understand. Really?

Илләр, шәһәрләр Астана Әнкара Баку Брюссель Варшава Ереван Истанбул Казан Лондон Лос-Анджелес Мадрид Мәскәү Монреаль Нью-Йорк Париж Пекин Рим Сан-Франциско Сидней Тбилиси Токио

Astana Ankara Baku Brussels Warsaw Erevan Istanbul Kazan London Los-Angeles Madrid Moscow Montreal New-York Paris Beijing Rome San-Francisco Sydney Tbilisi Tokyo

Armenia Great Britain Germany Europe Spain Canada China Egypt India Poland Russia Finland France Japan

Words for class interaction Минем соравым бар. Дөресме? Дөрес. Дөрес түгел.

4

1-нче бүлек

I have a question. Is this right? That’s right. That’s wrong.

Грамматика There is no verb “to be” in present tense. See: Бу китап. Мин студент.

Yes/no questions are constructed with endings “-мы” and “-ме”. See:

This is a book. I am a student.

The equivalent of the negative particle “not” is “түгел” in Tatar, but unlike in English it is postpositional. See: Бу китап түгел. Мин студент түгел.

This is not a book. I am not a student.

There are no articles in Tatar. See: Бу китап. Китап кызыклы.

1-нче күнегү

Grammar

This is a book. The book is interesting.

Бу китапмы?

Is this a book?

Әйе, бу китап.

Yes, this is a book.

Юк, бу китап түгел, бу — дәфтәр.

No, this is not a book; this is a notebook.

Син студентмы?

Are you a student?

Әйе, мин студент.

Yes, I am a student.

Юк, мин студент түгел, мин – укытучы.

No, I am not a student; I am a teacher.

Translate using a dictionary

1 This is a teacher. This is an apple. This is a house. He is a doctor. 2 This is not a cat. She is not a singer. We are not students. These is not a pen. 3 Is this a table? Is this a banana? Is this a school? Is this a tree? 4 Yes, this is a table. No, this is not a banana, this is an apple. No, this is not a school, this is a shop. Yes, this is a tree.

2-нче күнегү

Answer the questions

Example: Әйе, бу китап. Yes, this is a book. Юк, бу китап түгел. No, this is not a book. Бу Габдулла Тукаймы?

Бу флагмы?

Бу таумы?

КҮПЛЕК САН Plurality

? Бу кошмы

Plurality in nouns is made by the suffixes: “-лар”, “-ләр”; if a word ends on the nasal sounds “м”, “н” and “ң”, the plurality is denoted by the suffixes “-нар” or “-нәр”. алма-лар укытучы-лар урам-нар

3-нче күнегү

Бу җырчымы?

apples teachers streets

китап-лар books тел-ләр languages компьютер-лар computers

Add plural endings to the following words and translate them:

Тел_______, татар_______, урам_______, китап_______, галим_______, миң_______, су_______, тапшыру_______, ил_______, кеше_______, бала_______, принтер______.

1-нче бүлек

5

...БАР/...ЮК There is...

The constructions “there is/there are” and “there is not/ there are not” are correspondently “бар” and “юк” in Tatar. See: Китап бар. — There is a book. (Literally it means “a book exists”). Студентлар бар. Китап юк. Студентлар юк. Чәчәкләр бармы? Әйе, чәчәкләр бар. Юк, чәчәкләр юк.

4-нче күнегү

There are students. There is no book. There are no students. Are there flowers? Yes, there are flowers. No, there are no flowers.

Look at the picture and divide the words in the box into two groups.

Eгет, кыз, укытучы, өстәл, алма, малай, бала, флаг, рәсем, песи, агач, урындык, балык, табип, фил, китап. Рәсемдә (on the picture) нәрсә (кем) бар? 1. Рәсемдә кыз бар. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

ЗАТ АЛМАШЛЫКЛАРЫ

Personal pronouns

There is no gender in Tatar, thus the pronouns “he”, “she” and “it” are expressed only by one pronoun “ул”.

Рәсемдә нәрсә (кем) юк? 1. Рәсемдә агач юк. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Singular Мин Син, Сез (formal) Ул Ул биюче. Ул табип.

Plural

I You He, she, it

She is a dancer. He is a doctor.

We You They

Без Сез Алар Син Майкмы? Сез Камил әфәндеме?

Are you Mike? Are you Mr. Kamil?

Unlike in English there are two forms for the word “you”: use “син” when addressing friends, and “сез” when addressing older/higher ranking people or more than one person.

ТАРТЫМ Possesiveness

Posessiveness is expressed two ways. The first way is pronouns:

Singular Минем Синең, Сезнең (formal) Аның

6

1-нче бүлек

My Your His, her, its

Plural Безнең Сезнең Аларның

Our Your Their

ТАРТЫМ (continued)

The second way is possessive endings:

Singular

Decling example

илем илең иле

илебез илегез илләре

-м, -ым, -ем -ң, -ың, -ең; -сы, -се, -ы, -е

Plural

My Your His, her, its

-быз, -без, -ыбыз, -ебез -гыз, -гез, -ыгыз, -егез -лары, -ләре, -нары, -нәре

Our Your Their

In practice it’s possible to use either one to express the same meaning — 1) pronoun with ending, 2) just an ending. Example:

! 5-нче күнегү

1) минем алмам 2) алмам

}

my apple

If a word ends on a vowel, add an ending that starts on a consonant and vice versa. If a word ends with the vowel "и" in first or second person, the word takes endings starting with a vowel. Examples:

минем әни-ем безнең әни-ебез синең әни-ең, сезнең әни-егез аның әнисе

my mother our mother your mother his mother

Conjugate the following words in the possessive case.

Минем Синең Аның Безнең Сезнең Аларның

Алма Минем алмам Синең алмаң

Әти

Китап

Туп

Ablative case is expressed by the endings “-дан/-дән”, “-тан/-тән” or “-нан/-нән”. In English they are equivalent to the prepositions “from” and “than”. Some verbs require this ending, for example: to ask — сорау. ЧЫГЫШ КИЛЕШЕ

Ablative Case

Add “-дан/-дән” if a word ends on a vowel or voiced consonant, “-тан/-тән” to a word ending with an unvoiced consonant and “-нан/-нән” to a word with “м”, “н” or “ң” at the end. Pronouns: миннән синнән аннан бездән сездән алардан from me from you from he/she it from us from you from them Examples:

6-нче күнегү

өй-дән Нью-йорк-тан

from home from New York

Казан Мәскәү-дән зуррак. Moscow is bigger than Kazan.

Translate the following sentences and phrases into Tatar.

My friend is from London. Her daughter is from this city. Are you from Paris? No, their teacher is from Niznekamsk. This is your notebook.

From person, from Kazan, from the street, from NY, from this family, than you, from the store, from Arizona, than Paris, than a cat, from the teacher, from Tatars, from trees, to ask a teacher, to ask me.

1-нче бүлек

7

CITIZENSHIP

The suffixes “-лы/-ле” form a noun expressing a citizenship or a location (state, city, town, and village) the person is from. These words never start in a capital letter. See: америкалы — American. Examples: россияле казахстанлы казанлы

7-нче күнегү

Fill in the blanks:

Аризонадан Канададан Үзбәкстаннан Мәскәүдән

аризоналы ___________ ___________ ___________

Сөйләшү 8-нче күнегү

The ethnic identity is usually not made by an ending. See: татар – Tatar, казах – Kazakh, француз – French.

Russian Kazakhstani Kazanian

Боливиядән Сиднейдан Әлмәттән Тбилисидан

___________ ___________ ___________ ___________

Speaking

Read the sentences and answer the questiones. Бүген төркемдәшләрегез белән беренче очрашу. (Today is the first meeting with your groupmates). Очрашу башланырга әле 10 минут кала. (There are 10 minutes left till the meeting starts). Сыйныфта (in the classroom) кем бар? Кем юк?

Үрнәк (Example): Сыйныфта Диләрә Шәрифуллина бар. Сыйныфта Гөлнара Сабирова юк.

9-нчы күнегү

Солтан Хәсәнов

Гөлнара Сәбирова

Азат Әмиров

Эльвира Хайруллина

Ленар Ибраһимов

Диләрә Шәрифуллина

Илназ Әхәтов

Ирек Мустафин

Үзең белән таныштыр (Now introduce yourself). Синең исемең ничек? Син кайдан? Кайсы шәһәрдән (штаттан)?

Үрнәк: Минем исемем Айсылу. Мин Татарстаннан, Чаллыдан.

8

1-нче бүлек

10-нчы күнегү

Кайбер (some) төркемдәшләрең (your groupmates) — чит иллэрдэн. Төркемдәшләрең кайдан, кайсы шәһәрләрдән? Алар нинди милләттән?

Үрнәк: Джонатан Австралиядән, Сиднейдан. Ул австралияле. Марина Владивосток

Мари-Элен Марсель

Майк Вирджиния Ричмонд

Азамат Астана Юань Шанхай

Эдуардо Рио-де-Жанейро

Амал Дәһли

Андре Буэнос-Айрес Джонатан Сидней

11-нче күнегү

1 Бирелгән сүзләргә туры килгән рәсемне табыгыз. (Match pictures to the given words). 2 Гадәттә, сезнең беренче сөйләшүегез нәрсә турында була? (What do you usually talk about at the first meeting?)

Шәһәр, ил, фильм, китап, музыка, актер, һава торышы, гаилә, университет. Үрнәк: Фильмнар турында. (About movies.)

+12 C° High +14° Low +5°

12-нче күнегү

Each person should think of another person in the group. The other students should ask questions in Tatar about the student so they can guess who he is. Look at the example.

Үрнәк: — Ул студентмы? — Ул Россиядәнме? — Ул америкалымы? — Аның яраткан китабы “Мобидик”мы? — Бу Джеймсмы?

— Әйе, ул студент. — Юк, ул Россиядән түгел. — Әйе, ул америкалы. — Әйе, “Мобидик”. — Әйе, бу — Джеймс.

1-нче бүлек

9

13-нче күнегү

Complete the questionnaire

Анкета 1. Синең исемең ничек?

____________________________

2. Синең фамилияң ничек?

____________________________

3. Синең туган илең нинди?

____________________________

4. Синең электрон адресың нинди?

____________________________

5. Синең яраткан китабың нинди? ____________________________ 6. Синең яраткан фильмың нинди?

____________________________

7. Синең яраткан шәһәрең нинди?

____________________________

8. Синең яраткан музыкаң нинди?

____________________________

Бу сорауларны бер төркемдәшеңә дә бир (Ask one of your groupmates these questions). Аннары төркемдә аның турында сөйлә (Then present him/her to the group).

Үрнәк: Аның исеме Эльвина. Аның туган иле – Татарстан. Аның яраткан шәһәре – Түбән Кама... Безнең яраткан музыкабыз – джаз. Аның яраткан шәһәре Париж, ә аның яраткан шәһәре – СанктПетербург.

Cultural Things There are three main groups of personal names in Tatar. 1 Tatar-Turkic names, eg. Айгөл, Айсылу, Илнар, Илгизәр, Таңсылу. There are certain components to construct a name in Tatar- Turkic names, eg. “ай” (the moon), “ил” (state), “гөл” (flower), “сылу” (beauty), “таң” (dawn), “нур” (ray, light) etc. 2 Borrowed from Arabic and Persian, eg. Галия, Таһир, Салих, Габдулла, Мөхәммәд, Әлфия. 3 Names that are borrowed from European languages, eg. Роберт, Эрнест, Венера, Эльвира, Марат. Male names Азат Айдар Айрат Алмаз Аяз Булат Җәүдәт Илдар

10

Илназ Илһам Ильяс Инсаф Ирек Ислам Ихтыяр Йосыф

1-нче бүлек

Камил Ләззәт Марат Раил Рамазан Рафаил Ринат Ришат

Female names Рөстәм Салават Салих Сәгыйть Сәет Сәйдәш Таһир Тимур

Фәнил Фәнис Фәрхат Хәлил Шамил Роберт Артур Руслан

Айгөл Айсылу Алинә Алия Алсу Альбина Әдилә Әлфия

Венера Галия Гөлназ Гөлнара Гөлфия Гүзәл Дания Диләрә

Дилбәр Динә Җәмилә Зифа Зөлфия Зөһрә Кадрия Камилә

Ләйсән Лилия Назгөл Раилә Рания Роза Сылу Таңгөл

Фирая Фирдәвес Хәят Шәмсия Эльвина Эльвира Эльмира Энҗе

КабатлауReview Circle the correct answer

_________________, Искәндәр Хәйдәрович. А сәлам Ә әссаламегаләйкем Б исәнме В исәнмесез

Бу сорау___ кемнән? А нар Ә ләр Б дан В лар

Яңа студент Юнь Кытайдан, башкаладан. Ул ____. A шанхайлы Ә пекинлы Б кытайдан В Тибеттан

Өстәлдә (on the table) китаплар ________? А -мы Ә түгел Б бармы В юк

Зөһрә — Россиядән. Аның әти-әнисе татарлар. Аның милләте _______________. А татар Ә рус Б россияле В америкалы

Синең яраткан актерың __________? А кем Ә нәрсә Б ничек В бу нәрсә

— Бу синең китабыңмы? — Юк, бу минем китабым _____________. А юк Ә бар Б түгел В мы

Аларның яраткан _____ — «Туган тел». Аның авторы — Габдулла Тукай. А студентлары Ә телебез Б соравым В җырлары

Син кайсы шәһәрдән? Мин Пекин ___. А -нән Ә -тән Б -дан В -нан

Аның ______ укытучымы? А әнием Ә әнисе Б әние В әни

— Бу китап __________ турында? — Студентлар турында. А кайдан Ә кем Б нэрсэ В ничек

— Минем яна компьютерым начар. — _______ А Шэп! Ә Хәтерләмим. Б Шулаймени? В Яхшымы?

1-нче бүлек

11