Tai Lieu Bao Hiem Hue

Tµi liÖu häc tËp m«n häc -------------------------------------------------

B¶o hiÓm (Dành cho sinh viên chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng)

Chñ biªn : Ths. Vâ thÞ Pha

Hµ néi – 2008

Lêi nãi ®Çu Trong cuéc ®Êu tranh sinh tån, loµi ngêi buéc ph¶i chÊp nhËn sèng chung víi nhiÒu lo¹i rñi ro. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm ®· ra ®êi, ph¸t triÓn, th©m nhËp vµo c¸c ngâ ng¸ch trong ®êi sèng thêng nhËt cña ngêi d©n vµ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc, doanh nghiÖp. Nh»m phôc vô cho sù nghiÖp ®µo t¹o c¸c cö nh©n kinh tÕ, tµi liÖu häc tËp m«n häc B¶o hiÓm ®îc biªn so¹n ®Ó cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n tèi cÇn thiÕt trong sö dông c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm nh nh÷ng ph¬ng ph¸p chuyÓn giao rñi ro h÷u dông cho nhu cÇu æn ®Þnh cuéc cuéc sèng con ngêi vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña c¸c tæ chøc, doanh nghiÖp. T¸c gi¶ rÊt mong nhËn ®îc sù gãp ý cña b¹n ®äc ®Ó tµi liÖu häc tËp nµy ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n.

2

PhÇn 1

Tæng quan vÒ b¶o hiÓm ý tëng t×m c¸ch chèng ®ì thiªn tai, tai häa ®· xuÊt hiÖn ngay tõ thêi kú cæ xa cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i. ViÖc dù tr÷ thøc ¨n cã ®îc tõ s¨n b¾n vµ h¸i lîm thêi nguyªn thuû cã thÓ coi lµ nh÷ng hµnh ®éng cã ý thøc ®Çu tiªn cña con ngêi nh»m b¶o vÖ m×nh tríc nh÷ng rñi ro, bÊt tr¾c. B¾t nguån tõ thùc tÕ chèng chäi víi nhiÒu lo¹i rñi ro trong cuéc ®Êu tranh sinh tån, ý tëng bï ®¾p nh÷ng thiÖt h¹i lín mµ mét sè thµnh viªn cña céng ®ång ph¶i g¸nh chÞu nhê vµo sù ®ãng gãp tõ sè ®«ng c¸c thµnh viªn trong céng ®ång ®· gieo mÇm cho sù ra ®êi cña b¶o hiÓm vµ còng chÝnh nh÷ng nhu cÇu cña con ngêi ®· khiÕn c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm ph¸t triÓn rÊt m¹nh vµ ®ang v¬n ®Õn ®Ønh cao trong kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i. 1.1. B¶o hiÓm trong qu¶n lý rñi ro 1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ rñi ro

Nh÷ng quan niÖm vÒ rñi ro ®îc tr×nh bµy trong c¸c Ên phÈm cña khoa häc kinh tÕ, b¶o hiÓm kh¸ ®a d¹ng. Cã nhiÒu khÝa c¹nh ®¸ng

3

chó ý trong c¸c ®Þnh nghÜa rñi ro mµ nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau ®· ®a ra, nh lµ: • Rñi ro lµ sù bÊt tr¾c cã thÓ ®o lêng ®îc • Rñi ro lµ mét biÕn cè bÊt ngê g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i • Rñi ro lµ sù bÊt tr¾c cô thÓ liªn quan ®Õn viÖc xuÊt hiÖn mét biÕn cè kh«ng mong ®îi • Rñi ro lµ mét sù kiÖn kh«ng ch¾c ch¾n, cã kh¶ n¨ng g©y ra hËu qu¶ xÊu • Rñi ro lµ sù kiÖn kh«ng ch¾c ch¾n vÒ c¬ may vµ bÊt h¹nh Dï c¸ch biÓu ®¹t kh¸c nhau nhng cã thÓ nhËn thÊy c¸c ®Þnh nghÜa trªn ®Òu cã nh÷ng ®iÓm t¬ng ®ång khi ®Þnh nghÜa vÒ rñi ro, ®ã lµ: tÝnh bÊt thêng trong kh¶ n¨ng x¶y ra vµ hËu qu¶ xÊu (thiÖt h¹i hoÆc kÕt qu¶ kh«ng mong ®îi). Nh vËy, cã thÓ kÕt luËn: rñi ro lµ kh¶ n¨ng x¶y ra biÕn cè bÊt thêng cã hËu qu¶ thiÖt h¹i hoÆc mang l¹i kÕt qu¶ kh«ng mong ®îi. - C¸c lo¹i rñi ro Tïy theo môc ®Ých cña viÖc ®¸nh gi¸ vµ qu¶n lý rñi ro, rñi ro ®îc ph©n lo¹i cô thÓ theo nhiÒu tiªu thøc kh¸c nhau. Liªn quan ®Õn b¶o hiÓm, rñi ro thêng ®îc xÕp thµnh nh÷ng cÆp sau: • Rñi ro ®Çu c¬ vµ rñi ro thuÇn tóy • Rñi ro c¬ b¶n vµ rñi ro riªng biÖt • Rñi ro tµi chÝnh vµ rñi ro phi tµi chÝnh + Rñi ro ®Çu c¬ vµ rñi ro thuÇn tuý: ngêi chÞu ¶nh hëng cña lo¹i rñi ro ®Çu c¬ võa cã thÓ gÆp hËu qu¶ xÊu nhng còng cã thÓ ®¹t ®îc sù gia t¨ng lîi Ých (vÝ dô: khi ®Çu t vµo cæ phiÕu, nhµ ®Çu t ®É chÊp nhËn rñi ro biÕn ®éng gi¸ cæ phiÕu. NÕu gi¸ cæ phiÕu gi¶m sÏ dÉn ®Õn tæn thÊt, nÕu gi¸ cæ phiÕu t¨ng sÏ t¹o ra kh¶ n¨ng kiÕm lêi cho ngêi n¾m gi÷ cæ phiÕu). Trong khi ®ã, rñi ro 4

thuÇn tuý chØ cã thÓ dÉn ®Õn hËu qu¶ tæn thÊt, thiÖt h¹i.(vÝ dô: b·o, lôt, ma ®¸...) + Rñi ro c¬ b¶n vµ rñi ro riªng biÖt: trËn ®éng ®Êt kÌm theo sãng thÇn khñng khiÕp x¶y ra ngµy 26/12/2004 ®· ¶nh hëng ®Õn hµng lo¹t c¸c níc Nam ¸ vµ §«ng nam ¸: In-®«-nª-xia, Ên ®é; X¬-ri-lan-ka, Th¸i lan...hµng tr¨m ngh×n ngêi bÞ thiÖt m¹ng, hµng triÖu ngêi kh«ng cßn n¬i ¨n chèn ë. §©y lµ mét lo¹i rñi ro c¬ b¶n - rñi ro x¶y ra ngoµi tÇm kiÓm so¸t cña céng ®ång vµ cã kh¶ n¨ng g©y hËu qu¶ ®Õn hµng lo¹t c¸c c¸ nh©n, tæ chøc trªn mét ph¹m vi réng. So víi rñi ro c¬ b¶n th× rñi ro riªng biÖt g©y hËu qu¶ c¸ biÖt cho c¸ nh©n, tæ chøc. Mét ngêi l¸i xe bÞ tai n¹n giao th«ng, mét con tµu bÞ ®¾m ngoµi kh¬i, mét c¨n hé bÞ háa ho¹n hoÆc mét c¸ nh©n bÞ èm, mét l« hµng bÞ ®¾m trªn hµnh tr×nh vËn chuyÓn b»ng ®êng biÓn - nh÷ng trêng hîp ®ã ®Òu lµ rñi ro riªng biÖt. + Rñi ro tµi chÝnh vµ rñi ro phi tµi chÝnh: xÐt vÒ tÝnh chÊt hËu qu¶ cña biÕn cè cã thÓ chia rñi ro thµnh hai lo¹i. Lo¹i thø nhÊt cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc hËu qu¶ b»ng tiÒn - rñi ro tµi chÝnh. Lo¹i thø hai kh«ng thÓ tÝnh to¸n hËu qu¶ b»ng tiÒn - rñi ro phi tµi chÝnh. Háa ho¹n x¶y ra ®èi víi c¸c tßa nhµ hoµn toµn cã thÓ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ thiÖt h¹i cña tµi s¶n bÞ ch¸y cßn nh÷ng cung bËc tr¹ng th¸i t©m lý nh lµ: khã chÞu, ch¸n chêng, buån b·... mµ nh÷ng sù biÕn trong ®êi sèng con ngêi g©y ra l¹i kh«ng ph¶i lµ thíc ®o tµi chÝnh cña viÖc ®¸nh gi¸ hËu qu¶. Sù ph©n lo¹i rñi ro theo c¸c tiªu thøc nh trªn, cho dï trong mét sè trêng hîp chØ mang tÝnh t¬ng ®èi nhng rÊt cã ý nghÜa trong viÖc t×m kiÕm c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc, trong ®ã cã c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm thÝch hîp 1.1.2. Ph¬ng ph¸p qu¶n lý rñi ro vµ b¶o hiÓm

Trªn thùc tÕ, qu¶n lý rñi ro lµ c¶ mét qu¸ tr×nh nhËn biÕt, ®¸nh gi¸, ®Þnh lîng rñi ro; x©y dùng hÖ thèng c¶nh b¸o rñi ro; t×m 5

kiÕm, lùa chän c¸c ph¬ng ph¸p, c«ng cô ng¨n ngõa, h¹n chÕ vµ kh¾c phôc hËu qu¶ rñi ro. ChiÕn lîc vµ t¸c nghiÖp qu¶n lý rñi ro cô thÓ ph¶i g¾n víi nhiÒu yÕu tè néi t¹i cña chñ thÓ vµ ®èi tîng, tõ bªn ngoµi cña hoµn c¶nh, m«i trêng. Trong trêng hîp chñ thÓ lµ mét doanh nghiÖp, ph¶i xuÊt ph¸t tõ c¸c ®Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp nh lµ: c«ng nghÖ, lo¹i h×nh kinh doanh, nguån nh©n lùc, vÞ trÝ ®Þa lý, c¬ chÕ qu¶n lý, tµi s¶n, tiÒn vèn, m«i trêng kinh doanh...Trong ph¹m vi lý thuyÕt b¶o hiÓm c¬ b¶n, néi dung vÒ qu¶n lý rñi ro chØ cã thÓ dõng ë nh÷ng vÊn ®Ò kh¸i qu¸t chung vµ liªn quan trùc tiÕp ®Õn b¶o hiÓm, ®ã lµ ph¬ng ph¸p phßng tr¸nh, gi¶m thiÓu vµ kh¾c phôc hËu qu¶ cña rñi ro. Ph¬ng ph¸p phßng tr¸nh, gi¶m thiÓu vµ kh¾c phôc hËu qu¶ rñi ro ®îc ph¸t kiÕn, x©y dùng trªn c¬ së ®¸nh gi¸ rñi ro. Th«ng thêng, c¸c lo¹i rñi ro ®Òu ®îc ®¸nh gi¸ b»ng viÖc ®Þnh lîng tÇn sè vµ møc ®é thiÖt h¹i mµ rñi ro g©y ra.ViÖc ®¸nh gi¸ ®îc thùc hiÖn tõ quan s¸t, thèng kª sè lín c¸c sù kiÖn vµ hËu qu¶ cña chóng. Qua ®¸nh gi¸ rñi ro, nhµ qu¶n trÞ nhËn thÊy ®îc vÒ c¸c vÊn ®Ò mang tÝnh quy luËt chi phèi rñi ro. VÝ dô, c¸c nhµ ph©n tÝch rñi ro ®· nhËn ra mét mèi liªn hÖ ®¸ng chó ý gi÷a tÇn sè vµ møc ®é thiÖt h¹i: nh÷ng rñi ro cã tÇn sè cao thêng g©y ra møc ®é thiÖt h¹i thÊp (vÝ dô: èm ®au, tai n¹n c¸ nh©n, va quÖt xe…), ngîc l¹i nh÷ng rñi ro cã tÇn sè nhá thêng g©y ra hËu qu¶ nghiªm träng (®éng ®Êt, nói löa hiÕm x¶y ra h¬n, nhng g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i rÊt lín vÒ tµi s¶n vµ con ngêi). §iÒu nµy rÊt cã ý nghÜa cho viÖc lùa chän ph¬ng ph¸p phßng tr¸nh, gi¶m thiÓu vµ kh¾c phôc hËu qu¶ rñi ro. C¸c biÖn ph¸p phßng tr¸nh, gi¶m thiÓu vµ kh¾c phôc hËu qu¶ rñi ro cô thÓ mµ c¸c c¸ nh©n, tæ chøc vµ céng ®ång x· héi ®· ¸p dông kh¸ ®a d¹ng. Liªn quan ®Õn kü thuËt b¶o hiÓm, vÒ c¬ b¶n cã thÓ tËp hîp chóng trong c¸c nhãm ph¬ng ph¸p chñ yÕu sau: 6

+ NÐ tr¸nh rñi ro. Trong ®êi sèng nghÒ nghiÖp vµ sinh ho¹t hµng ngµy, c¸c c¸ nh©n vÉn sö dông gi¶i ph¸p nµy ®Ó nÐ tr¸nh c¸c tai häa. NÐ tr¸nh rñi ro cã nhiÒu c¸ch thøc, cã thÓ kÓ ra nh÷ng c¸ch nÐ tr¸nh th«ng thêng nh lµ kh«ng tham dù vµo c¸c ho¹t ®éng, lÜnh vùc, m«i trêng cã rñi ro (vÝ dô: kh«ng mua cæ phiÕu ®Ó khái bÞ thua lç). NÐ tr¸nh rñi ro sÏ mang l¹i hiÖu qu¶ vµ thùc sù cÇn thiÕt trong trêng hîp rñi ro lµ bÊt kh¶ kh¸ng hoÆc møc ®é rñi ro qu¸ lín. Tuy nhiªn, kh«ng thÓ l¹m dông ph¬ng ph¸p nµy v× b¶n th©n cuéc sèng con ngêi ®· hµm chøa sù chÊp nhËn ®¬ng ®Çu víi rñi ro. + Phßng ngõa, gi¶m thiÓu rñi ro. Bao gåm nh÷ng biÖn ph¸p nh»m ng¨n ngõa, h¹n chÕ sù xuÊt hiÖn cña rñi ro vµ gi¶m nhÑ møc ®é thiÖt h¹i x¶y ra.VÝ dô: quy ®Þnh cÊm hót thuèc hay lµ viÖc l¾p ®Æt hÖ thèng phßng ch¸y, ch÷a ch¸y ®Ó phßng tr¸nh, gi¶m thiÓu rñi ro ho¶ ho¹n. Phßng tr¸nh trªn c¬ së nghiªn cøu, thèng kª rñi ro mét c¸ch cã hÖ thèng lµ ph¬ng ph¸p cã tÝnh tÝch cùc. VÊn ®Ò ®¸ng xem xÐt ë ®©y lµ: thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p phßng tr¸nh dÉn ®Õn c¸c kho¶n chi phÝ vËt chÊt. Ch¼ng h¹n, viÖc l¾p ®Æt hÖ thèng phun níc tù ®éng (sprinklers) ®ßi hái ph¶i bá ra kho¶n tiÒn lín ®Ó mua s¾m, l¾p ®Æt vµ b¶o tr×. Kho¶n chi phÝ ®Ó thùc hiÖn biÖn ph¸p phßng tr¸nh chÝnh lµ “gi¸ phÝ” phßng tr¸nh. Muèn hay kh«ng, ngêi qu¶n trÞ rñi ro buéc ph¶i so s¸nh gi¸ phÝ phßng tr¸nh víi lîi Ých thu ®îc vµ thíc ®o “hiÖu qu¶ tøc th×” ®ã ®«i khi ®· trë thµnh vËt c¶n trong viÖc thùc hiÖn ph¬ng ph¸p nµy. + Ph¬ng ph¸p kh¾c phôc hËu qu¶ cña rñi ro • ChÊp nhËn tù g¸nh chÞu C¸c c¸ nh©n hoÆc tæ chøc tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hËu qu¶ thiÖt h¹i vËt chÊt, tµi chÝnh mµ rñi ro g©y nªn cho hä. Cã nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn quyÕt ®Þnh lùa chän ph¬ng ph¸p tù g¸nh chÞu, 7

nh: ®ñ n¨ng lùc tµi chÝnh ®Ó bï ®¾p c¸c thiÖt h¹i mµ rñi ro g©y ra; kh«ng cßn gi¶i ph¸p lùa chän nµo kh¸c; thiÕu hiÓu biÕt vÒ qu¶n lý rñi ro. Thùc tÕ, chÊp nhËn tù g¸nh chÞu cã thÓ chØ lµ c¸ch ®èi phã thô ®éng cña con ngßi tríc rñi ro nhng trong nhiÒu trêng hîp l¹i ®îc thùc hiÖn mét c¸ch cã ý thøc. TiÕt kiÖm vµ lËp quü dù phßng rñi ro ®îc thùc hiÖn víi sù c©n nh¾c tÝnh to¸n rÊt thËn träng nh»m ®¹t ®îc lîi Ých mong muèn. Tuy nhiªn, mÆc dï lµ nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt vµ ®îc ¸p dông réng r·i song tiÕt kiÖm vµ lËp quü dù phßng rñi ro cha ®ñ cho viÖc chèng ®ì c¸c lo¹i rñi ro nguy hiÓm víi kh¶ n¨ng x¶y ra tæn thÊt lín. Rñi ro hoµn toµn cã thÓ x¶y ra cho mét c¸ nh©n, mét gia ®×nh tríc khi hä tiÕt kiÖm ®îc ®ñ lîng vèn cÇn thiÕt ®Ó kh¾c phôc hËu qu¶. Quy m« cña dù phßng rñi ro kh«ng thÓ qu¸ lín vµ mét doanh nghiÖp kh«ng thÓ chØ tr«ng ®îi vµo quü ®ã ®Ó kh«i phôc ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh khi x¶y ra tai häa thiªu hñy phÇn lín tµi s¶n hiÖn cã cña doanh nghiÖp. • ChuyÓn giao rñi ro ChuyÓn giao rñi ro là phương pháp mà các tổ chức, cá nhân sử dụng để chuyển hậu quả (tài chính) của rủi ro xảy ra cho họ sang cho tổ chức, cá nhân khác gánh chịu. Chuyển giao rủi ro được sử dụng không chỉ trong lĩnh vực bảo hiểm mµ cßn phæ biÕn trong c¸c lÜnh vùc kh¸c. chuyển giao rủi ro có thể thực hiện bởi các quy định pháp lý, bằng hợp đồng, thông qua bảo hiểm hoặc các phương tiện khác. ë c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cã nh÷ng ph¬ng thøc chuyÓn giao rñi ro kh¸c nhau. Trong kinh doanh chøng kho¸n, ng©n hµng viÖc sö dông quyÒn chän mua (call option), quyÒn chän b¸n (put option), giao dÞch

hîp

®ång

t¬ng

lai

(Future),

giao

dÞch

cã

kú

h¹n

(Forward)...hoÆc sö dông hîp ®ång t¬ng lai khi mua b¸n n«ng s¶n cã thÓ coi lµ lµ mét c¸ch thøc chÊp nhËn chuyÓn giao lo¹i rñi ro biÕn ®éng gi¸ c¶ chøng kho¸n, tû gi¸ hèi ®o¸i, gi¸ c¶ hµng ho¸ 8

gi÷a c¸c ®èi t¸c giao dÞch. §èi víi lÜnh vùc b¶o hiÓm, chuyÓn giao rñi ro ®îc thùc hiÖn khi c¸c bªn: doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ bªn mua b¶o hiÓm (c¸ nh©n, tæ chøc) ký kÕt, thùc hiÖn c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm.ViÖc chuyÓn giao rñi ro b»ng b¶o hiÓm cã ®Æc tÝnh lµ dùa trªn nguyªn t¾c ph©n t¸n, t¬ng hç, lÊy cña sè ®«ng ®Ó bï ®¾p cho sè Ýt gÆp rñi ro. Ph¬ng ph¸p chuyÓn giao rñi ro cã ¶nh hëng s©u réng nhÊt ®ã lµ ph©n t¸n rñi ro theo nguyªn t¾c t¬ng hç, sè lín bï sè Ýt. Víi ph¬ng ph¸p nµy rñi ro x¶y ra cho mét hoÆc mét sè Ýt thµnh viªn trong mét céng ®ång th× hËu qu¶ tµi chÝnh sÏ ®îc chia nhá vµ chuyÓn cho sè lín thµnh viªn céng ®ång cïng g¸nh chÞu. ChuyÓn giao rñi ro trªn c¬ së ph©n t¸n, t¬ng hç, sè lín bï sè Ýt ®· ®îc vËn dông trong nhiÒu ho¹t ®éng, tæ chøc mµ ®iÓn h×nh lµ cøu trî vµ b¶o hiÓm. Cøu trî vÉn ®îc tiÕn hµnh thêng xuyªn vµ mang ý nghÜa x· héi rÊt lín. Tuy nhiªn, ®¸ng kÓ nhÊt vÉn lµ chuyÓn giao rñi ro ®îc thùc hiÖn bëi c¸c tæ chøc chuyªn nghiÖp ho¸ viÖc chuyÓn giao rñi ro. ë ViÖt nam hiÖn nay, ®ã lµ: c¸c tæ chøc kinh doanh b¶o hiÓm, hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi vµ b¶o hiÓm tiÒn göi. 1.2. Ph©n biÖt C¸c lo¹i b¶o hiÓm c¬ b¶n 1.2.1. B¶o hiÓm kinh doanh

LÜnh vùc kinh doanh b¶o hiÓm bao gåm hai ngµnh chÝnh lµ b¶o hiÓm nh©n thä vµ b¶o hiÓm phi nh©n thä. NÕu c¨n cø theo ®èi tîng b¶o hiÓm, c¸c lo¹i s¶n phÈm b¶o hiÓm ®îc xÕp vµo 3 nhãm: b¶o hiÓm tµi s¶n, b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù vµ b¶o hiÓm con ngêi. • B¶o hiÓm tµi s¶n: bao gåm nh÷ng nghiÖp vô b¶o hiÓm cã ®èi tîng b¶o hiÓm lµ c¸c tµi s¶n vµ nh÷ng lîi Ých liªn quan. Cã nhiÒu lo¹i b¶o hiÓm tµi s¶n th«ng dông nh lµ: b¶o hiÓm hµng ho¸ vËn chuyÓn trong níc; b¶o hiÓm thiÖt h¹i vËt chÊt xe c¬ giíi; b¶o 9

hiÓm c«ng tr×nh x©y dùng, l¾p ®Æt; b¶o hiÓm m¸y mãc thiÕt bÞ ®iÖn tö; b¶o hiÓm tµu thuyÒn… • B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù: bao gåm nh÷ng nghiÖp vô b¶o hiÓm cã ®èi tîng b¶o hiÓm lµ tr¸ch nhiÖm båi thêng cña ngêi ®îc b¶o hiÓm ph¸t sinh theo quy ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm d©n sù cña ph¸p luËt. Cã nhiÒu lo¹i b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù nh: b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ tµu; b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe c¬ giíi; b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm cña chñ sö dông lao ®éng; b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm s¶n phÈm; b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm ®èi víi ngêi thø ba trong x©y dùng, l¾p ®Æt... • B¶o hiÓm con ngêi: bao gåm nh÷ng nghiÖp vô b¶o hiÓm cã ®èi tîng b¶o hiÓm lµ tÝnh m¹ng, søc khoÎ, kh¶ n¨ng lao ®éng vµ tuæi thä con ngêi. B¶o hiÓm con ngêi ®îc chia thµnh b¶o hiÓm nh©n thä vµ b¶o hiÓm con ngêi phi nh©n thä. B¶o hiÓm nh©n thä bao gåm b¶o hiÓm nh©n thä truyÒn thèng (b¶o hiÓm cho trêng hîp tö vong cña ngêi ®îc b¶o hiÓm hoÆc b¶o hiÓm cho trêng hîp cßn sèng cña ngêi ®îc b¶o hiÓm hoÆc b¶o hiÓm nh©n thä hçn hîp) vµ b¶o hiÓm nh©n thä liªn kÕt ®Çu t. B¶o hiÓm con ngêi phi nh©n thä cã c¸c d¹ng chÝnh lµ b¶o hiÓm tai n¹n, b¶o hiÓm cho rñi ro bÖnh tËt, èm ®au. NÕu c¨n cø vµo tÝnh b¾t buéc hoÆc tù nguyÖn, b¶o hiÓm kinh doanh gåm cã: • B¶o hiÓm tù nguyÖn: bao gåm nh÷ng nghiÖp vô b¶o hiÓm mµ hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc ký kÕt theo ý nguyÖn cña bªn mua b¶o hiÓm vµ hoµn toµn trªn nguyªn t¾c tho¶ thuËn. §¹i bé phËn c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm thuéc lo¹i b¶o hiÓm tù nguyÖn. • B¶o hiÓm b¾t buéc: bao gåm nh÷ng nghiÖp vô b¶o hiÓm mµ ph¸p luËt cã quy ®Þnh vÒ nghÜa vô tham gia b¶o hiÓm cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n cã mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh víi lo¹i ®èi tîng b¾t buéc ph¶i ®îc b¶o hiÓm. §èi víi b¶o hiÓm b¾t buéc, th«ng thêng 10

ph¸p luËt cßn cã quy dÞnh thèng nhÊt vÒ c¸c ®iÒu kho¶n c¬ b¶n cña hîp ®ång b¶o hiÓm, giíi h¹n tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm vµ møc phÝ b¶o hiÓm tèi thiÓu mµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ bªn mua b¶o hiÓm

cã nghÜa vô

tu©n thñ khi giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm.

§iÓm cÇn lu ý lµ b¾t buéc kh«ng lµm mÊt ®i nguyªn t¾c tù nguyÖn, b×nh ®¼ng trong quan hÖ hîp ®ång khi c¸c bªn ®îc tù nguyÖn lùa chän ®èi t¸c vµ tho¶ thuËn nh÷ng vÊn ®Ò kh«ng ph¶i tu©n theo quy ®Þnh thèng nhÊt cña ph¸p luËt. Trªn thÕ giíi, c¸c lo¹i b¶o hiÓm b¾t buéc kh¸ ®a d¹ng t¹i mét sè níc, vÝ dô: ë Ph¸p cã ®Õn gÇn 100 lo¹i b¶o hiÓm b¾t buéc. Quan hÖ thÞ trêng b¶o hiÓm cµng ph¸t triÓn th× c¸c lo¹i b¶o hiÓm b¾t buéc dêng nh cµng phong phó h¬n. §iÒu ®ã tån t¹i trong mét lÜnh vùc kinh doanh cã vÎ gièng nh mét nghÞch lý, song “nghÞch lý” ®ã vÉn ®îc chÊp nhËn v× nhiÒu lý do. Lý do c¬ b¶n nhÊt liªn quan tíi chøc n¨ng b¶o vÖ trËt tù x· héi cña c¸c Nhµ níc. Nh»m b¶o vÖ lîi Ých c«ng céng, an toµn chung, Nhµ níc buéc ph¶i sö dông c«ng cô luËt ph¸p ®Ó can thiÖp vµo viÖc b¶o hiÓm cho mét sè ®èi tîng nÕu nh vÊn ®Ò ®èi tîng ®ã cã ®îc b¶o hiÓm hay kh«ng sÏ can hÖ ®Õn lîi Ých cña nhiÒu thµnh viªn x· héi. Thùc tÕ ë nhiÒu níc, sù b¾t buéc ®îc ¸p dông nhiÒu ®èi víi lo¹i b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù. Nh÷ng nghÒ nghiÖp nh lµ: t vÊn ph¸p luËt, kiÓm to¸n, m«i giíi chøng kho¸n, cung cÊp dÞch vô y tÕ, thiÕt kÕ x©y dùng...,víi yªu cÇu chuyªn m«n cao vµ kü n¨ng phøc t¹p nªn vÉn tiÒm Èn kh¶ n¨ng x¶y ra sai sãt, g©y tæn h¹i lín cho ngêi sö dông dÞch vô. Trong trêng hîp nµy, b¶o hiÓm b¾t buéc lµ xuÊt ph¸t tõ môc ®Ých b¶o ®¶m nguån tµi chÝnh ®Ó ngêi cung cÊp dÞch vô thùc hiÖn nghÜa vô båi thêng ®èi víi kh¸ch hµng nÕu ch¼ng may rñi ro ph¸t sinh. ë ViÖt nam hiÖn nay cã c¸c lo¹i b¶o hiÓm b¾t buéc sau: 11

Theo quy ®Þnh cña ®iÒu 8, ch¬ng I, luËt kinh doanh b¶o hiÓm CHXHCN ViÖt nam, gåm cã: •

B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe c¬ giíi, b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña ngêi vËn chuyÓn hµng kh«ng ®èi víi hµnh kh¸ch

•

B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp cña doanh nghiÖp m«i giíi b¶o hiÓm

•

B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp ®èi víi ho¹t ®éng t vÊn ph¸p luËt

•

B¶o hiÓm ch¸y, næ.

Theo luËt hµng h¶i CHXHCN ViÖt nam (ch¬ng XVI, ®iÒu 23), b¾t buéc vÒ b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ tµu biÓn ®èi víi tµu biÓn chuyªn dïng ®Ó vËn chuyÓn dÇu má, chÕ phÈm tõ dÇu má hoÆc hµng ho¸ nguy hiÓm kh¸c ®èi víi « nhiÔm m«i trêng khi ho¹t ®éng t¹i vïng níc c¸c c¶ng biÓn vµ khu vùc hµng h¶i kh¸c cña ViÖt nam. Theo quyÕt ®Þnh sè 99/2005/ Q§- BTC: b¶o hiÓm b¾t buéc tr¸ch nhiÖm d©n sù cña ngêi kinh doanh v©n t¶i hµnh kh¸ch, hµng hãa dÔ ch¸y vµ dÔ næ trªn ®êng thñy néi ®Þa. 1.2.2. C¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm kh«ng v× môc tiªu lîi nhuËn

1.2.2.1 B¶o hiÓm x· héi, bảo hiểm y tế Lµ mét néi dung trong hÖ thèng an sinh x· héi, b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ ë ViÖt nam thùc chÊt lµ chÕ ®é x· héi cña Nhµ níc nh»m b¶o vÖ ngêi lao ®éng vµ ®èi tîng kh¸c b»ng c¸ch tËp trung nguån tµi chÝnh huy ®éng ®îc tõ ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ sù hç trî cña Nhµ níc ®Ó thùc hiÖn trî cÊp vËt chÊt cho ngêi ®îc hëng quyÒn lîi b¶o hiÓm khi ngêi gÆp rñi ro nh: èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, tuæi giµ, mÊt søc lao ®éng, tö vong lµm gi¶m sót hoÆc bÞ mÊt thu nhËp. 12

MÆc dï ®Òu vËn dông nguyªn t¾c t¬ng hç, sè lín bï sè Ýt ®Ó chuyÓn giao rñi ro gi÷a nh÷ng ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ c¸c nguån tµi chÝnh ®ãng gãp ®îc tËp trung qu¶n lý, ®Çu t trong thêi gian t¹m thêi nhµn rçi bëi c¸c tæ chøc b¶o hiÓm, b¶o hiÓm kinh doanh vµ b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ lµ c¸c hÖ thèng hoµn toµn ®éc lËp ë ViÖt nam hiÖn nay. Sù kh¸c biÖt cña b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ so víi b¶o hiÓm kinh doanh thÓ hiÖn trªn nhiÒu khÝa c¹nh, ®ã lµ : • B¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ kh«ng cã môc ®Ých kinh doanh mµ nh»m thùc hiÖn phóc lîi x· héi. Ho¹t ®éng b¶o hiÓm x· héi ®îc tiÕn hµnh bëi hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ qu¶n lý thèng nhÊt tõ trung ¬ng ®Õn c¬ së, trong khi ®ã kinh doanh b¶o hiÓm ®îc thùc hiÖn bëi sù vËn hµnh cña thÞ trêng b¶o hiÓm víi sù tham gia cña nhiÒu lo¹i doanh nghiÖp b¶o hiÓm, m«i giíi b¶o hiÓm vµ ®¹i lý b¶o hiÓm. • Ph¹m vi b¶o hiÓm cña b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ chØ giíi h¹n trong c¸c rñi ro ¶nh hëng ®Õn tÝnh m¹ng, søc khoÎ, kh¶ n¨ng lao ®éng cña con ngêi. B¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ kh«ng b¶o ®¶m cho nh÷ng rñi ro t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn c¸c ®èi tîng lµ tµi s¶n vµ tr¸ch nhiÖm d©n sù. • VÒ c¬ b¶n, møc ®ãng gãp b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ ®îc Ên ®Þnh thèng nhÊt bëi quy ®Þnh chung cña luËt ph¸p, phô thuéc chñ yÕu vµo thu nhËp cña ngêi ®îc b¶o hiÓm kh«ng gièng c¸c yÕu tè ®Þnh phÝ b¶o hiÓm rÊt linh ho¹t trong ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm. C¸c kho¶n chi tr¶ b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ ®îc tÝnh theo nh÷ng c¨n cø, ®Þnh møc cô thÓ, thèng nhÊt vµ phô thuéc vµo møc ®ãng gãp b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ rÊt kh¸c víi viÖc x¸c ®Þnh sè båi thêng hoÆc tiÒn tr¶ b¶o hiÓm dùa trªn nhiÒu nguyªn t¾c, ph¬ng ph¸p kh¸c nhau trong ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm. 13

• B¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ kh«ng ¸p dông nguyªn t¾c sµng läc ®èi tîng b¶o hiÓm vµ ph©n chia rñi ro trong khi ®ã ®©y lµ nh÷ng nguyªn t¾c kü thuËt tèi quan träng cña ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm. • QuyÒn ®îc nhËn c¸c kho¶n tr¶ b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ ®îc b¶o ®¶m bëi viÖc tham gia ®ãng gãp b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ; quan hÖ gi÷a ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ chñ thÓ qu¶n lý kh«ng gièng quan hÖ hîp ®ång cña ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm. ViÖc tham gia b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ chñ yÕu lµ theo quy ®Þnh b¾t buéc, trong khi ®ã c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm lµ tho¶ thuËn gi÷a doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ bªn mua b¶o hiÓm (ngay c¶ ®èi víi nh÷ng lo¹i b¶o hiÓm b¾t buéc, ngêi tham gia b¶o hiÓm vÉn cã quyÒn lùa chän doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ tho¶ thuËn mét sè ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång b¶o hiÓm) Cho dï nhiÒu ®iÓm kh¸c biÖt nh trªn, b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ kh«ng lo¹i trõ ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm mµ cïng tån t¹i ®Ó bæ sung cho nhau. Trong khi b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ mang l¹i sù b¶o ®¶m c¬ b¶n cã tÝnh ®ång lo¹t cho mét bé phËn nhÊt ®Þnh d©n chóng tríc mét sè rñi ro chung th× ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm cung cÊp hµng lo¹t c¸c s¶n phÈm b¶o hiÓm nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu ®a d¹ng- cã thÓ lµ cao h¬n, ®Æc biÖt h¬n, réng r·i h¬n cña c¸c thµnh viªn x· héi. MÆt kh¸c, mét sè sù kiÖn kh«ng thÓ ®îc b¶o hiÓm trong ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm l¹i ®îc b¶o ®¶m bëi chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ. Ch¼ng h¹n, khi mét ngêi ®· m¾c bÖnh ®Æc biÖt kh«ng thÓ mua b¶o hiÓm ®îc, nhng anh ta cã thÓ nhËn ®îc sù b¶o trî cña b¶o hiÓm x· héi. ChÝnh v× sù bæ sung gi÷a b¶o hiÓm kinh doanh vµ b¶o hiÓm x· héi mµ hai lo¹i h×nh b¶o hiÓm ®ã vÉn ph¸t triÓn song song vµ ®Òu ®îc coi träng ë nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. 1.2.2.2 B¶o hiÓm tiÒn göi 14

Gièng nh b¶o hiÓm kinh doanh vµ b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ ho¹t ®éng cña b¶o hiÓm tiÒn göi còng thùc hiÖn chuyÓn giao rñi ro trªn c¬ së ph©n t¸n, t¬ng hç, sè lín bï sè Ýt, nhng mang nh÷ng ®Æc thï riªng vÒ ph¹m vi chuyÓn giao, lo¹i rñi ro cã thÓ ®îc chuyÓn giao. B¶o hiÓm tiÒn göi cã thÓ coi lµ mét d¹ng tù b¶o hiÓm, mét d¹ng héi t¬ng hç cña hÖ thèng c¸c tæ chøc tÝn dông, ng©n hµng nh»m chèng l¹i nh÷ng rñi ro ®Æc thï trong ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ. Ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông, ng©n hµng th¬ng m¹i lu«n tiÒm Èn nh÷ng rñi ro, cã nh÷ng rñi ro xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®Æc trng trong ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c tæ chøc tÝn dông, ng©n hµng th¬ng m¹i, ®ã lµ: - Rñi ro tÝn dông. Rñi ro tÝn dông lµ rñi ro ph¸t sinh khi mét hoÆc c¸c bªn tham gia hîp ®ång tÝn dông kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cho c¸c bªn cßn l¹i. BiÓu hiÖn cña rñi ro tÝn dông lµ c¸c kho¶n nî khã ®ßi, nî khoanh, l·i treo...hay ë d¹ng tiÒm Èn nh gia h¹n nî, ®¶o nî, nî cã vÊn ®Ò. Rñi ro tÝn dông kh«ng chØ giíi h¹n ë ho¹t ®éng cho vay mµ cßn bao gåm nhiÒu ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt tÝn dông kh¸c nh lµ ho¹t ®éng b¶o l·nh, tµi trî ngo¹i th¬ng, cho thuª tµi chÝnh…Rñi ro tÝn dông lµ lo¹i rñi ro c¬ b¶n cña ho¹t ®éng ng©n hµng. Nguyªn nh©n g©y nªn rñi ro tÝn dông thêng lµ do: • Ngêi vay vèn l©m vµo t×nh tr¹ng khã kh¨n vÒ tµi chÝnh nªn kh«ng cã ®ñ kh¶ n¨ng thanh to¸n nî. • Do thiÕu th«ng tin vÒ kh¸ch hµng nªn ng©n hµng ®· cho nh÷ng kh¸ch hµng kinh doanh kÐm hiÖu qu¶ vay vèn. V× thÕ, viÖc thu nî gÆp khã kh¨n, ®Õn h¹n kh¸ch hµng kh«ng tr¶ ®îc nî. • C¸n bé ng©n hµng h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é hoÆc vi ph¹m ®¹o ®øc trong kinh doanh, dÉn ®Õn cho vay khèng, cho vay 15

kh«ng ®óng môc ®Ých, thÈm ®Þnh dù ¸n ®Çu t, ph¬ng ¸n kinh doanh kh«ng chÝnh x¸c... • Gi¸ trÞ tµi s¶n ®¶m b¶o tiÒn vay kh«ng ®¸p øng ®îc yªu cÇu thu nî. • Qu¸ chó träng vÒ lîi tøc, ®Æt kú väng vÒ lîi tøc cao h¬n kho¶n cho vay lµnh m¹nh. • C¸c nguyªn nh©n kh¸c nh lµ: ngêi vay cè ý kh«ng tr¶ nî, hoÆc c¸c lý do bÊt kh¶ kh¸ng (ngêi vay gÆp rñi ro, tai n¹n, chÕt mÊt tÝch, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng...) - Rñi ro l·i suÊt. L·i suÊt lµ gi¸ c¶ cña s¶n phÈm ng©n hµng, nªn cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn gi¸ trÞ tµi s¶n Cã vµ tµi s¶n Nî cña ng©n hµng. Mäi sù thay ®æi cña l·i suÊt ®Òu cã thÓ t¸c ®éng ®Õn viÖc t¨ng, gi¶m thu nhËp, chi phÝ vµ lîi nhuËn cña ng©n hµng. NÕu thu nhËp tõ l·i kh«ng lín h¬n chi phÝ vÒ l·i, ng©n hµng sÏ gÆp rñi ro vÒ l·i suÊt. Nguyªn nh©n chÝnh g©y rñi ro l·i suÊt lµ do sù kh«ng c©n xøng gi÷a c¸c kú h¹n cña tµi s¶n Nî vµ tµi s¶n Cã. NÕu ng©n hµng dïng tµi s¶n nî ng¾n h¹n ®Ó ®Çu t vµo tµi s¶n cã dµi h¹n th× khi l·i suÊt ng¾n h¹n t¨ng lªn, trong khi l·i suÊt ®Çu t vÉn gi÷ nguyªn, ng©n hµng sÏ gÆp rñi ro. Ngîc l¹i, nÕu ng©n hµng dïng tµi s¶n nî dµi h¹n ®Ó ®Çu t vµo tµi s¶n cã ng¾n h¹n, khi l·i suÊt ®Çu t gi¶m ng©n hµng còng cã nguy c¬ bÞ rñi ro. Ngoµi ra, rñi ro l·i suÊt cßn cã thÓ x¶y ra do c¸c nguyªn nh©n kh¸c nh: do bÊt lîi trong c¹nh tranh, buéc ng©n hµng ph¶i t¨ng l·i suÊt huy ®éng vµ h¹ l·i suÊt cho vay ®Ó thu hót kh¸ch hµng, do ®ã chi phÝ t¨ng vµ thu nhËp cña ng©n hµng gi¶m; do cung tiÒn tÖ nhá h¬n cÇu tiÒn, nªn ng©n hµng ph¶i t¨ng l·i suÊt ®Ó huy ®éng vèn; do chÝnh s¸ch u ®·i trong cho vay cña Nhµ níc, nªn ng©n hµng ph¶i gi¶m l·i suÊt cho vay…

16

- Rñi ro thanh to¸n. §Æc trng c¬ b¶n cña rñi ro thanh to¸n lµ tÝnh thanh kho¶n cña tµi s¶n Cã thÊp h¬n so víi tµi s¶n Nî nªn ng©n hµng cã thÓ kh«ng ®¸p øng ®îc ®Çy ®ñ c¸c nhu cÇu thanh to¸n. Rñi ro thanh to¸n xuÊt hiÖn do hai nguyªn nh©n chÝnh - nguyªn nh©n tõ phÝa tµi s¶n Nî vµ nguyªn nh©n tõ phÝa tµi s¶n Cã. Nguyªn nh©n tõ phÝa tµi s¶n Nî ph¸t sinh do ng©n hµng kh«ng ®¸p øng ®îc c¸c nhu cÇu thanh to¸n buéc ph¶i b¸n c¸c tµi s¶n kh¸c víi gi¸ thÊp h¬n gi¸ thÞ trêng, khi nh÷ng ngêi göi tiÒn cã nhu cÇu rót tiÒn cïng mét lóc, ®ång lo¹t, ng©n hµng rÊt dÔ bÞ rñi ro. Nguyªn nh©n tõ phÝa tµi s¶n Cã ph¸t sinh trong trêng hîp mét sè c¸c kho¶n tÝn dông ®· cÊp kh«ng ®îc hoµn tr¶ ®óng h¹n, trong khi vèn huy ®éng ®· ®Õn h¹n thanh to¸n vµ c¸c hîp ®ång tÝn dông ®· ký ®Õn h¹n gi¶i ng©n. Trong trêng hîp nµy, ng©n hµng ph¶i t×m ngay nh÷ng nguån vèn kh¸c ®Ó tµi trî. §Ó ®¸p øng kÞp thêi c¸c nhu cÇu thanh to¸n ph¸t sinh buéc ng©n hµng ph¶i sö dông tiÒn mÆt dù tr÷, hoÆc b¸n tµi s¶n Cã kh¸c hoÆc ®i vay tõ bªn ngoµi. §iÒu nµy cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng rñi ro vÒ tµi s¶n Nî cho ng©n hµng, hoÆc lµm gi¶m thu nhËp cña ng©n hµng, hoÆc lµm t¨ng chi phÝ cho ng©n hµng. Ngoµi ra cßn cã thÓ do kÎ gian cè ý lµm chøng tõ gi¶, truy cËp vµo m¹ng ®Ó ¨n c¾p tiÒn… - Rñi ro hèi ®o¸i. Rñi ro hèi ®o¸i lµ rñi ro do sù biÕn ®éng cña tû gi¸ hèi ®o¸i g©y nªn. Nh÷ng rñi ro nµy cã thÓ ph¸t sinh trong tÊt c¶ c¸c nghiÖp vô cã liªn quan ®Õn ngo¹i tÖ nh: cho vay, huy ®éng vèn b»ng ngo¹i tÖ; mua b¸n ngo¹i tÖ; ®Çu t chøng kho¸n b»ng ngo¹i tÖ. Ngoµi nh÷ng rñi ro c¬ b¶n

nªu trªn, ho¹t ®éng ng©n hµng cßn

chÞu nh÷ng rñi ro kh¸c nh lµ rñi ro tõ m«i trêng ho¹t ®éng - khñng ho¶ng, suy tho¸i kinh tÕ, sù thay ®æi chÝnh s¸ch ph¸p luËt cña c¸c quèc gia. 17

C¸c ph¬ng ph¸p phßng ngõa, h¹n chÕ mµ c¸c tæ chøc tÝn dông, ng©n hµng vÉn sö dông kh¸ ®a d¹ng, ®ã lµ: sµng läc, lùa chän kh¸ch hµng; theo dâi, gi¸m s¸t viÖc sö dông vèn vay; x©y dùng mèi quan hÖ l©u dµi víi kh¸ch hµng; b¶o ®¶m tiÒn vay; h¹n chÕ cho vay; thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p nh»m c©n b»ng kú h¹n gi÷a tµi s¶n Nî vµ tµi s¶n Cã; sö dông c¸c lo¹i c«ng cô tµi chÝnh nh lµ hîp ®ång l·i suÊt kú h¹n, hîp ®ång l·i suÊt t¬ng lai, ho¸n ®æi l·i suÊt, quyÒn chän l·i suÊt; qu¶n lý cÊu tróc tÝnh láng tµi s¶n Cã vµ cÊu tróc danh môc tµi s¶n Nî; c©n b»ng tr¹ng th¸i ®èi víi mçi lo¹i ngo¹i tÖ, ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i ngo¹i tÖ trong kinh doanh; n©ng cao møc vèn tù cã ®Ó ®¶m b¶o tû lÖ an toµn tèi thiÓu; thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh vÒ ®¶m b¶o an toµn trong ho¹t ®éng kinh doanh nh: quy ®Þnh vÒ ph©n t¸n rñi ro, chuyÓn ho¸n vèn, vèn kh¶ dông...Tuy nhiªn cÇn ph¶i thõa nhËn lµ cho dï cã ®îc ¸p dông triÖt ®Ó vÉn kh«ng thÓ lo¹i bá kh¶ n¨ng x¶y ra mét sè lo¹i rñi ro, nhÊt lµ nh÷ng rñi ro n»m ngoµi tÇm kiÓm so¸t, cè g¾ng chñ quan cña ng©n hµng, x¶y ra ®èi víi b¶n th©n ng©n hµng, tµi s¶n thÕ chÊp, cuéc sèng, ho¹t déng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c kh¸ch hµng cña ng©n hµng. V× thÕ, c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn viÖc kh¾c phôc hËu qu¶ rÊt nguy h¹i mµ c¸c rñi ro cã thÓ g©y ra. Mét ph¬ng ph¸p kh¾c phôc hËu qu¶ tµi chÝnh kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong qu¶n lý rñi ro chÝnh lµ trÝch lËp dù phßng rñi ro, lËp quü dù phßng rñi ro ®îc coi lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p quan träng ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng chèng ®ì rñi ro cña ng©n hµng, gióp ng©n hµng cã thÓ æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn ®îc ho¹t ®éng kinh doanh. §èi víi vÊn ®Ò sö dông c¸c lo¹i b¶o hiÓm kinh doanh cho viÖc kh¾c phôc vµ h¹n chÕ rñi ro cña ng©n hµng th¬ng m¹i cã trë ng¹i lµ kü thuËt b¶o hiÓm truyÒn thèng chØ cho phÐp b¶o hiÓm mét sè rñi ro. Ng©n hµng cã thÓ t×m ®îc nh÷ng s¶n phÈm b¶o hiÓm ®Ó b¶o ®¶m cho nh÷ng thiÖt h¹i khi trô së, m¸y mãc thiÕt bÞ, ph¬ng tiÖn 18

ho¹t ®éng cña ng©n hµng gÆp c¸c sù cè nh ch¸y næ, sÐt ®¸nh…; nh÷ng thiÖt h¹i ph¸t sinh khi ph¸t sinh tr¸ch nhiÖm ph¸p lý ph¶i båi thêng d©n sù cho ngêi lao ®éng, cho bªn thø ba…tuy nhiªn, rñi ro tû gi¸, rñi ro l·i suÊt, rñi ro thanh to¸n rÊt khã ®îc b¶o hiÓm b»ng nh÷ng s¶n phÈm b¶o hiÓm truyÒn thèng. RÊt khã b¶o hiÓm ®îc c¸c trêng hîp rñi ro tÝn dông cã nguyªn nh©n lµ tr×nh ®é yÕu kÐm, thiÕu tr¸ch hiÖm, vi ph¹m ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp, qu¸ m¹o hiÓm trong kinh doanh cña l·nh ®¹o, nh©n viªn ng©n hµng, còng nh c¸c trêng hîp cã nguyªn nh©n ngêi vay cè t×nh gian lËn, lõa ®¶o, ch©y ú. V× nh÷ng lý do trªn mµ b¶o hiÓm tiÒn göi ®· ra ®êi ë nhiÒu níc vµ ph¸t triÓn bªn c¹nh c¸c s¶n phÈm b¶o hiÓm kinh doanh nh»m h¹n chÕ, kh¾c phôc tèi ®a hËu qu¶ c¸c rñi ro ®Æc thï trong kinh doanh tiÒn tÖ. 1.3. Vai trß kinh tÕ - x· héi cña b¶o hiÓm

Ho¹t ®éng b¶o hiÓm tríc hÕt lµ nh»m kh¾c phôc hËu qu¶ tµi chÝnh cña rñi ro. Nh ®· chØ ra, rñi ro cã thÓ mang ®Õn nh÷ng thiÖt h¹i tµi chÝnh bÊt thêng cho c¸c c¸ nh©n, tæ chøc. Mét c¨n nhµ bÞ háa ho¹n, mét ngêi trô cét trong gia ®×nh bÞ tai n¹n vµ chÕt, mét con tµu bÞ mÊt tÝch, mét chiÕc m¸y bay r¬i ... ®Òu mang ®Õn nh÷ng kÕt côc bÊt h¹nh vµ ®i ®«i lµ khã kh¨n vÒ tµi chÝnh. H¬n lóc nµo hÕt, c¸c c¸ nh©n, tæ chøc cÇn ®Õn nguån tµi chÝnh kÞp thêi ®Ó bï ®¾p thiÖt h¹i, lÊy l¹i sù c©n b»ng, æn ®Þnh t×nh h×nh tµi chÝnh. Sù cã mÆt cña c¸c tæ chøc b¶o hiÓm ®· ®¸p øng nhu cÇu ®ã. DÞch vô mµ c¸c tæ chøc b¶o hiÓm ®¸p øng cho nhu cÇu an toµn cña con ngêi, cña x· héi chÝnh lµ sù b¶o ®¶m vÒ mÆt vËt chÊt, tµi chÝnh tríc rñi ro. H¬n n÷a, vît lªn c¶ ý nghÜa "tiÒn b¹c", b¶o hiÓm mang ®Õn tr¹ng th¸i an toµn vÒ tinh thÇn, gi¶m bít sù lo ©u tríc rñi ro, bÊt tr¾c cho nh÷ng ngêi ®îc b¶o hiÓm. §ã chÝnh lµ ý 19

nghÜa nh©n v¨n cña b¶o hiÓm trong x· héi hiÖn ®¹i vµ thÓ hiÖn h×nh ¶nh tèt ®Ñp b¶o hiÓm tríc c«ng chóng. Cïng víi viÖc mang l¹i sù an toµn vÒ tµi chÝnh vµ tinh thÇn, nghÒ nghiÖp b¶o hiÓm ®ßi hái vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c tæ chøc b¶o hiÓm thêng xuyªn thùc hiÖn viÖc nghiªn cøu rñi ro, thèng kª tæn thÊt, t×m kiÕm c¸c biÖn ph¸p phßng tr¸nh, gi¶m thiÓu; ph¸t triÓn c¸c dÞch vô cøu trî; tæ chøc thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ ®èi tîng b¶o hiÓm...Nh÷ng ho¹t ®éng ®ã ®· ®ãng gãp rÊt lín vµo nç lùc chèng chäi rñi ro, thiªn tai, tai häa cña toµn thÓ céng ®ång. T¹o viÖc lµm cho x· héi còng lµ mét khÝa c¹nh ®¸ng kÓ trong vai trß cña b¶o hiÓm. ViÖc ph¸t triÓn c¸c lo¹i b¶o hiÓm ®· thu hót mét lùc lîng lín lao ®éng lµm viÖc t¹i c¸c hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm tiÒn göi vµ ®Æc biÖt lµ trong c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm, doanh nghiÖp m«i giíi b¶o hiÓm, m¹ng líi ®¹i lý b¶o hiÓm vµ c¸c nghÒ nghiÖp liªn quan nh lµ gi¸m ®Þnh tæn thÊt, ®Þnh gi¸ tµi s¶n, gi¸m ®Þnh søc khoÎ... Trong ®iÒu kiÖn thÊt nghiÖp ®ang ¸m ¶nh nÒn kinh tÕ toµn cÇu th× sù ph¸t triÓn ngµnh b¶o hiÓm vÉn ®îc coi lµ cßn nhiÒu tiÒm n¨ng ë c¸c quèc gia sÏ gãp phÇn gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm còng nh c¸c vÊn ®Ò x· héi liªn quan. Mét m¶ng ®Ëm nÐt gãp phÇn kh¾c häa vai trß cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm trong kinh tÕ thÞ trêng chÝnh lµ ho¹t ®éng trung gian tµi chÝnh. Víi vai trß trung gian tµi chÝnh, c¸c tæ chøc b¶o hiÓm thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng thu hót, tËp trung c¸c nguån vèn, chuyÓn ho¸ vèn vµ ®Çu t vèn. Trªn ph¬ng diÖn quan hÖ cung - cÇu vèn, viÖc gom gãp nhiÒu kho¶n phÝ b¶o hiÓm, hoÆc c¸c kho¶n ®ãng gãp “nhá” tõ sè lîng lín c¸c tæ chøc, c¸ nh©n tham gia b¶o hiÓm chÝnh lµ qu¸ tr×nh “huy ®éng, tËp trung vèn”cña b¶o hiÓm. Ho¹t ®éng b¶o hiÓm t¹o nªn c¸c kªnh huy ®éng vèn quan träng trong nÒn kinh tÕ. 20

MÆt kh¸c phÇn lín lîng tiÒn mµ c¸c tæ chøc b¶o hiÓm tËp trung ®îc tõ phÝ b¶o hiÓm, hoÆc tiÒn ®ãng gãp b¶o hiÓm cã thêi gian t¹m thêi nhµn rçi. H¬n n÷a, viÖc vËn dông luËt sè lín ®· t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc chuyÓn ho¸ thêi h¹n vèn b»ng c¬ chÕ ch¹y tiÕp søc cña nhiÒu kho¶n phÝ b¶o hiÓm, tiÒn ®ãng gãp vµ qua ho¹t ®éng b¶o hiÓm, c¸c kho¶n tiÒn nhá, lÎ, ng¾n h¹n ®îc tËp hîp ®Ó h×nh thµnh nguån vèn lín, tËp trung cã thÓ ®¸p øng c¸c nhu cÇu vèn trung vµ dµi h¹n cña nÒn kinh tÕ. Thùc tÕ, c¸c tæ chøc b¶o hiÓm vÉn sö dông nguån vèn t¹m thêi nhµn rçi ®ã ®Ó ®Çu t vµo nhiÒu lÜnh vùc vµ chñ yÕu lµ ®Çu t gi¸n tiÕp trªn thÞ trêng tµi chÝnh, nhÊt lµ thÞ trêng chøng kho¸n. Ho¹t ®éng ®Çu t tÝch cùc cña c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm cßn cã t¸c dông t¨ng quy m« vµ ®é lu ho¹t cña thÞ trêng tµi chÝnh, kÝch thÝch c¸c luång vèn vËn ®éng theo nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, t¨ng tÝnh kh¶ thi cña nh÷ng dù ¸n lín, n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc ph©n bæ c¸c nguån lùc tµi chÝnh cã h¹n trong nÒn kinh tÕ, Bªn c¹nh nh÷ng néi dung c¬ b¶n nãi trªn, tïy thuéc vµo môc ®Ých, ph¹m vi vµ ph¬ng thøc ho¹t ®éng, vai trß cña mçi lo¹i h×nh b¶o hiÓm cßn ®îc kh¬i s©u bëi nh÷ng vÊn ®Ò riªng cô thÓ. §iÒu ®ã cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy khi nghiªn cøu nh÷ng nÐt ®Æc thï trªn ph¬ng diÖn kü thuËt vµ ph¸p lý cña cña b¶o hiÓm kinh doanh, b¶o hiÓm x· héi hay b¶o hiÓm tiÒn göi. -----------------------------------------------

21

PhÇn 2

B¶o hiÓm kinh doanh -------------------------------------------------Ch¬ng 1

Tæng quan vÒ b¶o hiÓm kinh doanh 1.1. Kh¸i niÖm, sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm kinh doanh 1.1.1 Kh¸i niÖm vÒ b¶o hiÓm kinh doanh

Nghiªn cøu kho tµng lý luËn vÒ b¶o hiÓm sÏ dÔ dµng nhËn thÊy ®· cã nhiÒu t¸c gi¶ ®a ra nh÷ng ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ b¶o hiÓm kinh doanh. Sau ®©y lµ mét sè trÝch dÉn: • Dr.David Bland - Insurance Principles and Practice : “B¶o hiÓm

lµ mét hîp ®ång theo ®ã mét bªn, (gäi lµ c«ng ty b¶o hiÓm) 22

b»ng viÖc thu mét kho¶n tiÒn (gäi lµ phÝ b¶o hiÓm), cam kÕt thanh to¸n cho bªn kia (gäi lµ ngêi ®îc b¶o hiÓm), mét kho¶n tiÒn hoÆc hiÖn vËt t¬ng ®¬ng víi kho¶n tiÒn ®ã, khi x¶y ra mét sù cè ®i ngîc l¹i quyÒn lîi cña ngêi ®îc b¶o hiÓm” • Tõ ®iÓn b¶o hiÓm Ph¸p - ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª 1996 : "B¶o hiÓm (Assurance) lµ mét nghiÖp vô mµ theo ®ã, mét bªn lµ ngêi ®îc b¶o hiÓm chÊp nhËn tr¶ mét kho¶n tiÒn gäi lµ phÝ b¶o hiÓm hay kho¶n ®ãng gãp cho chÝnh m×nh hay cho mét ngêi thø ba kh¸c ®Ó trong trêng hîp rñi ro x¶y ra, sÏ ®îc tr¶ mét kho¶n båi thêng tõ mét bªn kh¸c lµ ngêi b¶o hiÓm, ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi toµn bé rñi ro, ®Òn bï nh÷ng thiÖt h¹i theo luËt sè lín". Sù kh¸c nhau trong c¸c quan niÖm lµ xuÊt ph¸t tõ viÖc nh×n nhËn b¶o hiÓm ë c¸c gãc ®é vµ c¸ch thøc tiÕp cËn kh¸c nhau. B¶o hiÓm lµ mét lÜnh vùc réng vµ phøc t¹p hµm chøa yÕu tè kinh doanh, ph¸p lý vµ kü thuËt nghiÖp vô ®Æc trng nªn rÊt khã t×m ra ®îc mét ®Þnh nghÜa hoµn h¶o thÓ hiÖn ®îc tÊt c¶ nh÷ng khÝa c¹nh ®ã. §iÒu cã thÓ chÊp nhËn ®îc lµ x©y dùng mét kh¸i niÖm tõ gãc ®é vµ c¸ch thøc tiÕp cËn h÷u Ých cho môc ®Ýnh nghiªn cøu. Trªn ph¬ng diÖn lý thuyÕt c¬ b¶n, b¶o hiÓm lµ ph¬ng ph¸p chuyÓn giao rñi ro ®îc thùc hiÖn qua hîp ®ång b¶o hiÓm, trong ®ã bªn mua b¶o hiÓm chÊp nhËn tr¶ phÝ b¶o hiÓm vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm cam kÕt båi thêng hoÆc tr¶ tiÒn b¶o hiÓm khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm. Kh¸i niÖm ®a ra ë ®©y muèn nhÊn m¹nh nguån gèc ra ®êi nh mét lo¹i ph¬ng ph¸p chuyÓn giao rñi ro; ®Æc thï ph¸p lý- hîp ®ång; vÊn ®Ò cèt lâi vµ c¸c chñ thÓ ®Æc trng cña quan hÖ b¶o hiÓm. Tuy nhiªn, ®Ó tr¸nh rêm rµ kh¸i niÖm buéc ph¶i sö dông sím mét sè thuËt ng÷ chuyªn ngµnh nh lµ phÝ b¶o hiÓm, tr¶ tiÒn b¶o 23

hiÓm...C¸c thuËt ng÷ nµy sÏ ®îc ®Ò cËp chi tiÕt h¬n ë nh÷ng phÇn sau, ngo¹i trõ “sù kiÖn b¶o hiÓm” Sù kiÖn b¶o hiÓm lµ sù kiÖn kh¸ch quan do c¸c bªn tho¶ thuËn hoÆc do ph¸p luËt quy ®Þnh mµ khi sù kiÖn ®ã x¶y ra th× doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cho ngêi thô hëng hoÆc båi thêng cho ngêi ®îc b¶o hiÓm. Thùc tÕ, bªn c¹nh thuËt ng÷ nµy, trong b¶o hiÓm vÉn sö dông c¸c thuËt ng÷ sù cè; vô; tai n¹n b¶o hiÓm - sù cè hoÆc tai n¹n mµ viÖc x¶y ra sù cè hoÆc tai n¹n ®ã ®îc b¶o hiÓm (vÝ dô : ch¸y, næ, ®©m va...) hoÆc trong mét sè trêng hîp l¹i dïng ®Ó chØ hËu qu¶ (vÝ dô: bÞ tö vong, th¬ng tËt vÜnh viÔn...). §Æc hiÖt lµ thuËt ng÷ “sù cè tæn thÊt”- trong kü thuËt b¶o hiÓm, lo¹i sù cè nµy bÞ chi phèi bëi c¸c quy ®Þnh chñ quan cña con ngêi, (vÝ dô : ®iÒu kho¶n 72 giê trong viÖc x¸c ®Þnh mét sù cè b·o. Mét c¬n b·o cã thÓ kÐo dµi trong nhiÒu ngµy, nhng sù cè tæn thÊt thø nhÊt sÏ bao gåm nh÷ng tæn thÊt x¶y ra trong 72 giê ®Çu tiªn, sù cè thø hai bao gåm nh÷ng tæn thÊt x¶y ra trong 72 giê tiÕp theo...). V× thÕ, ®èi víi tõng s¶n phÈm b¶o hiÓm, mét trong nh÷ng néi dung quan träng cña hîp ®ång b¶o hiÓm lµ ph¶i ®Þnh nghÜa râ rµng, chÝnh x¸c vÒ mçi lo¹i tai n¹n, sù kiÖn, sù cè b¶o hiÓm nh»m tr¸nh sù tranh chÊp trong quan hÖ b¶o hiÓm. 1.1.2. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm

- Trªn thÕ giíi, mầm mống của hoạt động bảo hiểm ®· xuÊt hiÖn ngay tõ thêi kú cæ xa cña nÒn v¨n minh nh©n loại, đó là các hình thức khác nhau của việc bï ®¾p nh÷ng tæn thÊt, tai n¹n mµ mét sè thµnh viªn cña céng ®ång ph¶i g¸nh chÞu nhê vµo sù ®ãng gãp tõ sè ®«ng c¸c thµnh viªn trong céng ®ång. Trong các nền kinh tế tự nhiên phi tiền tệ cũng ®· xuÊt hiÖn h×nh thøc tương hỗ giúp đỡ của céng ®ång nh÷ng ngêi hµng xãm với nhau khi họ gặp rủi ro như cháy nhà. 24

Cái gọi là hợp đồng vay tiền trên cơ sở cầm cố “ bottomry contract ”đã được biết đến bởi các nhà buôn ở Babylon vào khoảng 4000– 3000 năm trước Công nguyên, bởi người Hindus vào khoảng 600 trước Công nguyên và Hy lạp cổ đại vào thế kỷ thứ 4 trước Công nguyên - các khoản cho vay được cấp cho các nhà buôn nếu hàng hóa chuyên chở bị tổn thất trên biển. Hợp đồng hàng hải cã tháa thuËn: với các điều kiện nhất định, nếu con tàu bị tổn thÊt trong hành trình hoặc trong thời gian nhất định bởi các hiểm họa nhÊt ®Þnh thì người cho vay sẽ bị mất kho¶n cho vay mà chủ tầu ®· sö dông cho việc trang bị, sửa chữa tàu. Các phương pháp chuyển giao, phân chia rủi ro cũng đã được tiến hành bởi các lái buôn Trung Hoa và Babylon khá sớm kho¶ng 2 – 3 nghìn năm trước Công nguyên. Các lái buôn Trung Hoa phân tán hàng hóa của họ trên nhiều thuyền để có thể hạn chế thiÖt hại nếu một con thuyền lật chìm. Người Babylon phát triển hệ thống ®· ®îc ghi trong bé luËt

(n¨m

1750 tríc C«ng nguyªn) næi tiÕng vµ ®· ®îc thùc hiÖn bëi c¸c nhµ bu«n vïng §Þa trung H¶i – khi các nhà buôn vay tiÒn để mua hàng hóa, họ phải trả thêm một khoản tiền cho sự trao đổi về sự bảo đảm của người cho vay về việc xóa nợ nếu hàng hóa bị mất. §ã lµ hÖ thèng cho vay m¹o hiÓm lín )do ®Æc trng b»ng c¬ chÕ l·i suÊt cao ®i ®«i víi chÊp nhËn rñi ro nªn ®îc mÖnh danh lµ "cho vay m¹o hiÓm lín") Nghìn năm sau, nh÷ng c d©n cña Rhodes ®· ph¸t kiÕn ra kh¸i niÖm tæn thÊt chung. Các nhà buôn có hàng hóa chuyªn chë trªn tµu cùng nhau trả phí theo tỷ lệ phân chia cho

nhà

buôn có hàng bị ném

xuống biển khi tµu gÆp bão hoặc cã nguy c¬ chìm tu. Nà hững người Hy lạp và La mã cæ ®¹i còng khëi ®Çu cho sù b¾t ®Çu cña b¶o hiÓm søc kháe vµ b¶o hiÓm nh©n thä khi vµo kho¶n 600 n¨m sau 25

C«ng nguyªn khi hä tæ chøc c¸c héi tõ thiÖn ®Ó ch¨m sãc gia ®×nh vµ trang tr¶i chi phÝ tang lÔ cña c¸c héi viªn bÞ chÕt. HÖ thèng cho vay m¹o hiÓm lín ë Babylone, Hy L¹p, R«me…thùc chÊt lµ mét sù kÕt hîp gi÷a ho¹t ®éng tÝn dông víi ý ®å b¶o hiÓm. Ho¹t ®éng cho vay m¹o hiÓm lín tån t¹i kh¸ l©u vµ phè biÕn trªn nhiÒu khu vùc trªn thÕ giíi. T¹i R«me, kÐo dµi ®Õn tËn thêi kú Trung Cæ thêi kú thèng trÞ cña Nhµ thê Thiªn chóa gi¸o. “Cho vay m¹o hiÓm lín” ®· bÞ l¹m dông vµ vµo n¨m 1234, Gi¸o hoµng GrÐgoire IX ®· ra s¾c lÖnh nghiªm cÊm ho¹t ®éng cho vay nÆng l·i. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ cÇn ph¶i t×m ra mét ph¬ng thøc b¶o ®¶m cho c¸c kho¶n tÝn dông mµ chñ nhµ b¨ng ®· cÊp cho nhµ bu«n (con nî cã rñi ro cao) khi kh«ng cßn sù b¶o ®¶m b»ng l·i suÊt "c¾t cæ”. Tríc sù ®ßi hái ®ã, ®· h×nh thµnh mét hÖ thèng b¶o ®¶m míi - b¶o hiÓm hµng h¶i: c¸c nhµ bu«n chÊp nhËn mét kho¶n tiÒn Ên ®Þnh tríc, ®Ó nhËn ®îc ®¶m b¶o gi¸ trÞ tµu thuyÒn vµ hµng hãa chuyªn chë trong trêng hîp tæn thÊt. Nh÷ng tháa thuËn b¶o hiÓm ®Çu tiªn ®îc g¾n liÒn víi ho¹t ®éng th¬ng m¹i vµ vËn chuyÓn hµng hãa b»ng ®êng biÓn ®· ra ®êi vµo kho¶ng gi÷a thÕ kû 14. §ơn bảo hiểm đầu tiên cßn ®îc biÕt ®Õn, ®ã lµ mét ®¬n b¶o hiÓm hµng h¶i ®îc ph¸t hµnh 1347, t¹i Gªnes cho con tµu Santa Clara. TiÕp ®Õn, 15/10/1584 ®¬n b¶o hiÓm hµng h¶i ®Çu tiªn t¹i Ph¸p b¶o hiÓm cho con tµu trªn hµnh tr×nh tõ Marseille ®Õn Tripoli. N¨m 1424, còng t¹i h¶i c¶ng Gªnes, C«ng ty b¶o hiÓm ®Çu tiªn cña ngµnh vËn t¶i ®êng biÓn vµ ®êng bé ®îc thµnh lËp. Sau b¶o hiÓm hµng h¶i, tiÕp ®Õn lµ sù ra ®êi cña c¸c lo¹i b¶o hiÓm kh¸c. T¹i London, ngµy 2 th¸ng 9 n¨m 1666 ho¶ ho¹n ®· x¶y ra vµ kÐo dµi trong nhiÒu ngµy, thiªu ch¸y kho¶ng 13.200 nãc nhµ, trong ®ã 87 nhµ thê. Møc ®é nghiªm träng cña th¶m ho¹ ®ã ®· khiÕn c¸c nhµ chøc tr¸ch thµnh phè London më v¨n phßng ch¸y ®Çu tiªn vµo n¨m 1667. N¨m 1684, c«ng ty b¶o hiÓm ch¸y ®Çu tiªn ra ®êi, lÊy tªn lµ Friendly Society Fire Office. C«ng ty ho¹t ®éng trªn nguyªn t¾c t¬ng 26

hç víi hÖ thèng phÝ b¶o hiÓm cè ®Þnh, ngêi ®îc b¶o hiÓm ph¶i chÞu mét phÇn thiÖt h¹i x¶y ra. Sau ®ã, nhiÒu c«ng ty b¶o hiÓm ch¸y kh¸c tiÕp tôc ra ®êi ë níc Anh, nh lµ: Amicable (1696); Sun (1710); Union (1714); London (1714); Westminister (1717). T¹i Ph¸p, V¨n phßng b¶o hiÓm háa ho¹n mang tªn "La Royal Incendie" do CLAVER thµnh lËp n¨m 1786 t¹i Paris. Hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä cæ xa nhÊt ®îc lu gi÷ ®Õn ngµy nay ®· ®îc ký n¨m 1583 t¹i London vµ vµo n¨m 1762, c«ng ty b¶o hiÓm nh©n thä ®Çu tiªn cã tªn lµ Equitable ®îc thµnh lËp t¹i níc Anh. Hiện nay, bảo hiểm đương đại phát triển rất mạnh trên phạm vi toàn cầu với sự phong phú đa dạng c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm. Sau đây là đôi nét chấm phá trong bản đồ lịch sử phát triển bảo hiểm trên thế giới. Ch©u ¢u ®îc coi lµ c¸i n«i cña b¶o hiÓm víi qui m« thÞ trêng lín, tèc ®é ph¸t triÓn nhanh, æn ®Þnh vµ cã nhiÒu tËp ®oµn b¶o hiÓm hµng ®Çu thÕ giíi. Không thể không nhắc đến Anh quốc vµ ¶nh hëng của ngành bảo hiểm nước này ®Õn thÞ trêng b¶o hiÓm thÕ giíi. Cho tíi hiÖn nay, thÞ trêng b¶o hiÓm ë nhiÒu níc vÉn cßn chÞu sù chi phèi bởi các quy tắc, ®iÒu kho¶n, thông lệ, tập quán b¶o hiÓm cã xuÊt sø tõ Anh quèc. Anh quèc cã thÞ trêng b¶o hiÓm thùc sù më cöa, b¶o hiÓm cho nh÷ng rñi ro trªn toµn thÕ giíi, trong ®ã thÞ trêng b¶o hiÓm London lµ trung t©m b¶o hiÓm quan träng bËc nhÊt thÕ giíi. TÝnh chÊt quèc tÕ cña thÞ trêng b¶o hiÓm London ®îc t¨ng cêng bëi sù cã mÆt cña c¸c chi nh¸nh vµ c«ng ty con cña nhiÒu tËp ®oµn b¶o hiÓm níc ngoµi. Cã thÓ nãi, sù næi tiÕng cña thÞ trêng b¶o hiÓm Anh cã sù ®ãng gãp ®¸ng kÓ cña Lloyd’s. N¨m 1688, qu¸n cµ phª bªn bê s«ng Thame cña thuyÒn trëng Edward Lloyd’s ®· trë thµnh mét n¬i giao dÞch vÒ b¶o hiÓm kh«ng chÝnh thøc. ë ®ã, ngêi ta ký kÕt c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm, chia sÎ rñi ro mµ c¸c chñ tµu vµ chñ hµng cña c¶ng London gÆp ph¶i trong vËn t¶i ®êng biÓn. Trô së giao dÞch s¬ khai kh«ng chÝnh thøc ®ã sau nµy ®· ph¸t triÓn thµnh mét tæ chøc 27

b¶o hiÓm n¨ng ®éng, quy m« vµ cã ¶nh hëng s©u s¾c ®Õn sù ph¸t triÓn mét sè ngµnh b¶o hiÓm cña thÞ trêng b¶o hiÓm Anh còng nh trªn thÕ giíi. HiÖn nay, nh÷ng ®Æc thï vÒ c¬ cÊu tæ chøc vµ ho¹t ®éng b¶o hiÓm d· h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña Lloyd’s, tuy nhiªn Lloyd’s vÉn duy tr× mét m¹ng líi c¸c ®¹i lý ho¹t ®éng ngoµi níc vµ mét th¬ng hiÖu rÊt cã uy tÝn trong viÖc gi¶i quyÕt båi thêng vµ n¨ng lùc b¶o hiÓm. Mü cũng lµ thÞ trêng b¶o hiÓm hiÖn cã qui m« lín bậc nhÊt thÕ giíi. Ngµnh b¶o hiÓm sö dông nhiÒu lùc lîng lao ®éng bËc nhÊt trong nÒn kinh tÕ Mü. Mçi bang cña níc Mü thµnh lËp mét c¬ quan kiÓm tra b¶o hiÓm vµ cã nh÷ng qui ®Þnh ph¸p lý kh¸c nhau díi c¸c chÕ ®Þnh ph¸p luËt cña Nhµ níc liªn bang. Tr×nh ®é d©n trÝ vÒ b¶o hiÓm ë Mü lµ rÊt cao vµ trong lÜnh vùc b¶o hiÓm Mü ®· tæ chøc mét thÞ trêng cùc kú nguyªn t¾c vµ ®îc kiÓm so¸t chÆt chÏ. ThÞ trêng b¶o hiÓm Mü ph¸t triÓn m¹nh c¸c s¶n phÈm b¶o hiÓm xe c¬ giíi, tiÕt kiÖm vµ hu trÝ, tai n¹n lao ®éng, ®a rñi ro nhµ ë vµ doanh nghiÖp, tr¸ch nhiÖm d©n sù...Kh«ng chØ ph¸t triÓn m¹nh mÏ thÞ trêng trong níc, søc m¹nh cña thÞ trêng Mü cßn dùa vµo sù cã mÆt cña ®«ng ®¶o c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi vµ c¬ chÕ cung cÊp dÞch vô qua biªn giíi. ThÞ trêng b¶o hiÓm Ch©u ¸ ®ang cã tèc ®é t¨ng trëng cao nhng so s¸nh gi÷a c¸c níc th× qui m« thÞ trêng vµ møc ®é ph¸t triÓn cã sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ. Mét sè níc nh lµ: NhËt B¶n, Hµn Quèc, Singapore... lµ c¸c níc cã thÞ trêng b¶o hiÓm rÊt ph¸t triÓn. Ngµnh b¶o hiÓm nh©n thä cña NhËt b¶n vµ Hµn quèc hiÖn ®· ®îc xÕp vµo bËc nhÊt thÕ giíi nhng t¹i ®a sè c¸c níc nh Trung Quèc, Ên §é, ... thÞ trêng b¶o hiÓm vÉn ë giai ®o¹n ®ang ph¸t triÓn. - Ở Việt Nam, vµo nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû 20, c¸c ®¹i lý b¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ b¶o hiÓm nh©n thä cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm Ph¸p ®· ký ®îc nh÷ng hîp ®ång b¶o hiÓm ®Çu tiªn ë níc ta, ho¹t ®éng kinh 28

doanh b¶o hiÓm ®· ®îc biÕt ®Õn nhng kh«ng ®¸ng kÓ, kh«ng cã mét c«ng ty b¶o hiÓm nµo ®îc thµnh lËp. Giai ®o¹n tõ 1954 ®Õn 1975, ë miÒn Nam ViÖt Nam ®· tån t¹i 57 c«ng ty b¶o hiÓm díi nhiÒu lo¹i h×nh ph¸p lý: c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty t¬ng hç vµ c«ng ty b¶o hiÓm níc ngoµi. Sau 1975, mét sè c«ng ty b¶o hiÓm t nh©n ë miÒn Nam ®· ®îc quèc h÷u hãa vµ s¸p nhËp vµo C«ng ty b¶o hiÓm ViÖt Nam. ë miÒn B¾c vµo n¨m 1964, ChÝnh phñ ®· ký QuyÕt ®Þnh 1979/CP ngµy 17-12-1964 cho phÐp thµnh lËp C«ng ty b¶o hiÓm ViÖt Nam (tªn giao dÞch lµ B¶o ViÖt) trùc thuéc Bé Tµi chÝnh. B¶o ViÖt chÝnh thøc ho¹t ®éng vµo th¸ng 1 n¨m 1965, thùc hiÖn hai chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc vµ trùc tiÕp kinh doanh b¶o hiÓm, t¸i b¶o hiÓm. Sù ®éc quyÒn khiÕn ho¹t ®éng b¶o hiÓm tríc n¨m 1990 ®îc biÕt ®Õn díi tªn lµ b¶o hiÓm nhµ níc. MÆc dï cã vÞ trÝ nhá bÐ víi mét doanh nghiÖp b¶o hiÓm duy nhÊt, nhng ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ trong chia sÎ rñi ro cña nh÷ng ngµnh kinh tÕ quan träng nh ngo¹i th¬ng, vËn t¶i ®êng biÓn, hµng kh«ng th«ng qua ho¹t ®éng b¶o hiÓm hµng h¶i, t¸i b¶o hiÓm vµ ho¹t ®éng ®¹i lý gi¸m ®Þnh cho c¸c c«ng ty b¶o hiÓm cña c¸c níc XHCN. Sang thËp kû 90, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn lín theo c¬ chÕ thÞ trêng, ho¹t ®éng b¶o hiÓm ®· cã nh÷ng thay ®æi phï hîp víi ®ßi hái cña nÒn kinh tÕ. B¶o ViÖt kh«ng cßn gi÷ chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc vµ trë thµnh mét doanh nghiÖp kinh doanh thuÇn tóy. Th¸ng 12 n¨m 1993, NghÞ ®Þnh 100/CP cña ChÝnh phñ ngµy 18/12/1993 vÒ kinh doanh b¶o hiÓm ®îc ban hµnh ®· ®¸nh dÊu mét bíc ngoÆt lín trong sù ph¸t triÓn cña ngµnh kinh doanh b¶o hiÓm ë ViÖt Nam. §éc quyÒn trong kinh doanh b¶o hiÓm cña mét doanh nghiÖp nhµ níc duy nhÊt ®· chÊm døt víi sù ra ®êi mét lo¹t c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm. Th¸ng 3/ 1996, B¶o ViÖt ®· triÓn khai nh÷ng lo¹i b¶o hiÓm nh©n thä ®Çu tiªn vµ víi nh÷ng bíc nh¶y vät vÒ 29

tèc ®é t¨ng trëng, b¶o hiÓm nh©n thä ®· nhanh chãng kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ quan träng trong ngµnh b¶o hiÓm. Ngµy 3/5/1999 Ban Tæ chøc c¸n bé ChÝnh phñ ®· cã quyÕt ®Þnh phª duyÖt §iÒu lÖ cña HiÖp héi b¶o hiÓm ViÖt nam. HiÖp héi b¶o hiÓm ViÖt nam ®· lÊy ngµy 3/5 lµm ngµy héi truyÒn thèng hµng n¨m cña nh÷ng ngêi lµm b¶o hiÓm ë ViÖt nam. HÖ thèng ph¸p luËt vÒ kinh doanh b¶o hiÓm kh«ng ngõng ®îc hoµn thiÖn, chØnh söa vµ bæ sung. Ngµy 09 th¸ng 12 n¨m 2000, LuËt kinh doanh b¶o hiÓm ®îc Quèc héi CHXHCN ViÖt Nam th«ng qua t¹i kú häp thø 8, kho¸ X vµ cã hiÖu lùc tõ ngµy 1/4/2001, ®Æt nÒn mãng ph¸p lý c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn thÞ trêng b¶o hiÓm ViÖt nam. Nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû 21, sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt nam, héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi ®· t¸c ®éng rÊt m¹nh tíi ngµnh dÞch vô b¶o hiÓm. ChiÕn lîc ph¸t triÓn thÞ trưêng b¶o hiÓm ViÖt nam giai ®o¹n 2003 - 2010 ®îc Thñ tíng ChÝnh phñ phª duyÖt ngµy 29/8/ 2003 ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm ho¹ch ®Þnh vµ æn ®Þnh chiÕn lîc kinh doanh. §Õn thêi ®iÓm hiÖn nay, n¨m 2008, sè lîng c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm nh©n thä có mặt trên thị trường lµ 9; doanh nghiÖp b¶o hiÓm phi nh©n thä lµ 22; doanh nghiÖp t¸i b¶o hiÓm: 1; doanh nghiÖp m«i giíi b¶o hiÓm:8; N¨m 2007: Doanh thu bảo hiểm phi nhân thọ xấp xỉ 8.500 tỉ đồng; doanh thu bảo hiểm nhân thọ: 9.500 tỉ đồng. Các doanh nghiệp bảo hiểm đã đầu tư trên 40.000 tỉ đồng từ nguồn vốn chủ sở hữu và

dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm góp phần phát triển

kinh tế xã hội đất nước. Thị trường bảo hiểm đang từng bước thực hiện các cam kết theo lộ trình gia nhập WTO và đáp ứng các chuẩn mực quốc tế về bảo hiểm. 1.2. Hîp ®ång b¶o hiÓm 1.2.1 H×nh thøc cña hîp ®ång b¶o hiÓm 30

H×nh thøc v¨n b¶n thÓ hiÖn viÖc chuyÓn giao rñi ro trong b¶o hiÓm chÝnh lµ hîp ®ång b¶o hiÓm. LÞch sö cña b¶o hiÓm còng ®îc ®¸nh dÊu sù khëi ®Çu b»ng viÖc xuÊt hiÖn c¸c ®¬n b¶o hiÓm nh÷ng v¨n b¶n hîp ®ång b¶o hiÓm ®Çu tiªn trong buæi s¬ khai. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña kü nghÖ b¶o hiÓm, hîp ®ång b¶o hiÓm ngµy cµng ®a d¹ng, phøc t¹p vµ bÞ rµng buéc bëi khu«n khæ ph¸p lý cña c¸c quèc gia. LuËt ph¸p c¸c quèc gia ®ßi hái mäi hîp ®ång b¶o hiÓm ph¶i thÓ hiÖn díi d¹ng v¨n b¶n. Ngay c¶ khi c¸c giao dÞch ®îc thùc hiÖn b»ng “th¬ng m¹i ®iÖn tö”, doanh nghiÖp b¶o hiÓm vÉn buéc ph¶i so¹n th¶o, theo dâi vµ lu tr÷ mét khèi lîng lín c¸c tµi liÖu liªn quan ®Õn hîp ®ång b¶o hiÓm. Hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc cÊu thµnh tõ nhiÒu bé phËn, tuú thuéc vµo tõng nghiÖp vô b¶o hiÓm (thËm chÝ lµ tõng dÞch vô b¶o hiÓm), c¸c tµi liÖu cña hîp ®ång b¶o hiÓm cã nhiÒu lo¹i díi c¸c tªn gäi kh¸c nhau, nh lµ: giÊy yªu cÇu b¶o hiÓm, quy t¾c b¶o hiÓm, ®¬n b¶o hiÓm, ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm, ®iÒu kho¶n bæ sung, phô lôc hîp ®ång, giÊy chøng nhËn b¶o hiÓm. •

GiÊy yªu cÇu b¶o hiÓm. PhÇn lín giÊy yªu cÇu b¶o hiÓm ®îc

thiÕt kÕ díi d¹ng mét hÖ thèng c©u hái do doanh nghiÖp b¶o hiÓm so¹n th¶o. GiÊy yªu cÇu b¶o hiÓm th«ng thêng lµ tµi liÖu gióp ngêi b¶o hiÓm thu lîm th«ng tin ®Ó ®¸nh gi¸ rñi ro s¬ bé, mÆt kh¸c thÓ hiÖn yªu cÇu b¶o hiÓm cña bªn mua b¶o hiÓm. GiÊy yªu cÇu b¶o hiÓm còng cã thÓ ®îc lËp díi d¹ng ®Æc biÖt (®èi víi mét sè nghiÖp vô), bao gåm hÇu hÕt c¸c yÕu tè c¬ b¶n cña mét hîp ®ång b¶o hiÓm trong t¬ng lai. Trêng hîp nµy, hîp ®ång b¶o hiÓm ph¶i ®îc ký ngay sau khi doanh nghiÖp b¶o hiÓm chÊp thuËn ®Ò nghÞ b¶o hiÓm cña ngêi yªu cÇu b¶o hiÓm. • PhÇn ®iÒu kiÖn chung cña hîp ®ång b¶o hiÓm. Ngo¹i trõ nh÷ng dÞch vô b¶o hiÓm ®¬n lÎ ®Æc biÖt, ®èi víi hÇu hÕt c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm, phÇn lín c¸c ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång b¶o 31

hiÓm nh lµ ph¹m vi b¶o hiÓm, lo¹i trõ b¶o hiÓm, nghÜa vô cña c¸c bªn ... ®îc doanh nghiÖp b¶o hiÓm so¹n th¶o vµ in s½n trong c¸c tµi liÖu díi nh÷ng tªn gäi nh lµ: quy t¾c b¶o hiÓm, ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm, ®¬n b¶o hiÓm ... §èi víi mét sè nghiÖp vô b¶o hiÓm vµ ë mét sè thÞ trêng b¶o hiÓm, ®iÒu kho¶n chung chÞu sù quy ®Þnh thèng nhÊt cña Nhµ níc hoÆc HiÖp héi b¶o hiÓm vÒ néi dung vµ h×nh mÉu. • §iÒu kho¶n bæ sung. Bªn c¹nh ®iÒu kiÖn chung bao gåm nh÷ng ®iÒu kho¶n ¸p dông chung cho mäi hîp ®ång b¶o hiÓm cïng lo¹i nghiÖp vô ®îc giao kÕt theo kiÓu ®ång lo¹t, mét sè lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm cßn ®a ra c¸c ®iÒu kho¶n bæ sung (còng ®îc in tríc) nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu b¶o hiÓm t¨ng thªm cña nh÷ng trêng hîp ®Æc biÖt. VÝ dô: ®iÒu kho¶n tr¸ch nhiÖm chÐo trong b¶o hiÓm x©y dùng. • §iÒu kiÖn riªng. NÕu nh nh÷ng tµi liÖu vÒ ®iÒu kiÖn chung vµ ®iÒu kho¶n bæ sung ®îc in tríc toµn bé th× tµi liÖu vÒ phÇn ®iÒu kiÖn riªng cña hîp ®ång b¶o hiÓm chØ ®îc in s½n mét phÇn. Nh÷ng th«ng tin ®Æc thï cña mçi mét hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc ®Ò cËp ®Õn trong tµi liÖu nµy vµ chØ ®îc hoµn tÊt khi c¸c bªn ®· tháa thuËn xong vÒ hîp ®ång b¶o hiÓm. §ã lµ nh÷ng th«ng tin vÒ ®èi tîng b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm, thêi h¹n b¶o hiÓm, sè tiÒn b¶o hiÓm, phÝ b¶o hiÓm...Tµi liÖu nµy ®îc c¸c bªn liªn quan trong hîp ®ång b¶o hiÓm lu gi÷ nh mét b»ng chøng hiÖn h÷u vÒ hîp ®ång ®· giao kÕt. Ngoµi nh÷ng tµi liÖu c¬ b¶n th«ng thêng nãi trªn, hîp ®ång b¶o hiÓm cßn cã thÓ kÌm theo nh÷ng giÊy tê kh¸c nh lµ: v¨n b¶n söa ®æi hîp ®ång b¶o hiÓm, giÊy chøng nhËn b¶o hiÓm t¹m thêi.... TÊt c¶ nh÷ng tµi liÖu ®ã ®Òu nh»m môc ®Ých x¸c ®Þnh râ rµng, cô thÓ quan hÖ gi÷a c¸c bªn trong hîp ®ång b¶o hiÓm bªn c¹nh sù 32

®iÒu chØnh b»ng c¸c quy ®Þnh chung cña hÖ thèng luËt ph¸p vÒ b¶o hiÓm. 1.2.2. Chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ cña hîp ®ång b¶o hiÓm - Chñ thÓ cña hîp ®ång b¶o hiÓm Chñ thÓ cña hîp ®ång b¶o hiÓm tríc hÕt lµ c¸c bªn trong hîp ®ång b¶o hiÓm: Bªn b¶o hiÓm (doanh nghiÖp b¶o hiÓm) vµ bªn ®îc b¶o hiÓm (gåm cã: ngêi tham gia b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ ngêi ®îc hëng quyÒn lîi b¶o hiÓm). Liªn quan ®Õn viÖc giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm cßn cã thÓ cã trung gian b¶o hiÓm: ®¹i lý b¶o hiÓm hoÆc m«i giíi b¶o hiÓm - ®¹i diÖn hîp ph¸p cña c¸c chñ thÓ hîp ®ång b¶o hiÓm. • Doanh nghiÖp b¶o hiÓm (thêng ®îc gäi lµ ngêi b¶o hiÓm) lµ ngêi chÊp nhËn yªu cÇu b¶o hiÓm b»ng viÖc giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm, cÊp cho bªn mua b¶o hiÓm hîp ®ång b¶o hiÓm hoÆc b»ng chøng vÒ hîp ®ång b¶o hiÓm vµ v× thÕ cã nh÷ng nghÜa vô vµ quyÒn theo tho¶ thuËn cña hîp ®ång b¶o hiÓm. • Ngêi tham gia b¶o hiÓm lµ tæ chøc, c¸ nh©n ®øng ra yªu cÇu b¶o hiÓm vµ giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm víi doanh nghiÖp b¶o hiÓm. §Ó cã thÓ giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm, ngêi tham gia b¶o hiÓm ph¶i ®¶m b¶o quy ®Þnh vÒ n¨ng lùc hµnh vi d©n sù, n¨ng lùc ph¸p luËt d©n sù. • Ngêi ®îc b¶o hiÓm lµ tæ chøc, c¸ nh©n cã tµi s¶n, tr¸ch nhiÖm, tÝnh m¹ng, søc khoÎ, kh¶ n¨ng lao ®éng, tuæi thä lµ ®èi tîng ®îc b¶o hiÓm trong hîp ®ång b¶o hiÓm. Th«ng thêng, ngêi ®îc b¶o hiÓm còng lµ ngêi tham gia b¶o hiÓm. Tuy nhiªn, nh÷ng trêng hîp ngêi tham gia b¶o hiÓm kh¸c ngêi ®îc b¶o hiÓm còng kh«ng hiÕm. Ch¼ng h¹n, viÖc b¶o hiÓm th©n thÓ cho trÎ em buéc ph¶i cã ngêi kh¸c ®øng ra tham gia b¶o hiÓm. • Ngêi ®îc hëng quyÒn lîi b¶o hiÓm lµ ngêi ®îc nhËn båi thêng hoÆc tiÒn tr¶ b¶o hiÓm cña hîp ®ång b¶o hiÓm. Th«ng thêng, 33

quyÒn lîi b¶o hiÓm thuéc vÒ ngêi ®îc b¶o hiÓm, tuy nhiªn trong mét sè trêng hîp ngêi ®îc hëng quyÒn lîi b¶o hiÓm l¹i lµ ngêi kh¸c. Phøc t¹p nhÊt lµ khi cã sù kh¸c nhau gi÷a ngêi tham gia b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ ngêi ®îc hëng quyÒn lîi b¶o hiÓm trong hîp ®ång b¶o hiÓm con ngêi, ®Æc biÖt lµ b¶o hiÓm cho sù cè chÕt cña ngêi ®îc b¶o hiÓm. VÊn ®Ò ai lµ ngêi ®îc nhËn tiÒn tr¶ b¶o hiÓm tríc hÕt ®îc x¸c ®Þnh cô thÓ b»ng viÖc chØ ®Þnh ngêi thô hëng trong hîp ®ång b¶o hiÓm bëi ngêi tham gia b¶o hiÓm; sau ®ã lµ theo tho¶ thuËn kh¸c cña hîp ®ång b¶o hiÓm (vÝ dô: trong phÇn quy ®Þnh chung cho c¸c s¶n phÈm cña AIA ViÖt nam cã quy ®Þnh: “ nÕu bÊt kú ngêi thô hëng nµo chÕt tríc ngêi ®îc b¶o hiÓm, phÇn quyÒn lîi b¶o hiÓm cña ngêi ®ã sÏ ®îc tr¶ cho chñ hîp ®ång hoÆc ngêi thõa kÕ hîp ph¸p cña chñ hîp ®ång” ) hoÆc theo quy ®Þnh chung cña ph¸p luËt liªn quan. Còng cÇn nãi ®Õn trêng hîp c¸c n¹n nh©n (ngêi thø ba) trong sù kiÖn b¶o hiÓm cña hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù. Mét vµi lo¹i b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù, luËt ph¸p cã quy ®Þnh yªu cÇu ngêi b¶o hiÓm båi thêng trùc tiÕp cho ngêi thø ba. V× vËy, còng cã thÓ coi nh÷ng ngêi thø ba ®ã tham gia vµo quan hÖ hîp ®ång víi t c¸ch ngêi ®îc hëng quyÒn lîi b¶o hiÓm. • §¹i lý b¶o hiÓm lµ c¸ nh©n, tæ chøc cã ho¹t ®éng giíi thiÖu, chµo b¸n s¶n phÈm b¶o hiÓm, thu xÕp viÖc giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm vµ c¸c c«ng viÖc kh¸c nh»m thùc hiÖn hîp ®ång b¶o hiÓm theo uû quyÒn cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm. Trong quan hÖ hîp ®ång b¶o hiÓm, ®¹i lý b¶o hiÓm lµ ®¹i diÖn cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm. Sù uû quyÒn cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i ®îc x¸c ®Þnh cô thÓ vÒ ph¹m vi c«ng viÖc, quyÒn h¹n, thêi h¹n ... trong hîp ®ång ®¹i lý b¶o hiÓm. Nh÷ng sù viÖc mµ ®¹i lý b¶o hiÓm ®· biÕt (trong quan hÖ hîp ®ång b¶o hiÓm víi bªn ®îc b¶o hiÓm) ®Òu coi nh doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®· biÕt vµ doanh 34

nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng ho¹t ®éng cña ®¹i lý b¶o hiÓm (theo ph¹m vi uû quyÒn) trong trêng hîp ho¹t ®éng ®ã lµm tæn h¹i ®Õn lîi Ých cña ngêi kh¸c. Ch¼ng h¹n: ®¹i lý b¶o hiÓm thu phÝ b¶o hiÓm nhng kh«ng nép cho doanh nghiÖp b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm vÉn ph¶i ®¶m b¶o tÊt c¶ c¸c quyÒn lîi theo tho¶ thuËn cña hîp ®ång b¶o hiÓm cho bªn ®îc b¶o hiÓm. • M«i giíi b¶o hiÓm. M«i giíi b¶o hiÓm cung cÊp th«ng tin, t vÊn cho bªn mua b¶o hiÓm (hoÆc bªn nhîng t¸i b¶o hiÓm cña hîp ®ång t¸i b¶o hiÓm) vÒ s¶n phÈm b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc liªn quan ®Õn viÖc ®µm ph¸n, thu xÕp vµ thùc hiÖn hîp ®ång b¶o hiÓm (hoÆc hîp ®ång t¸i b¶o hiÓm) theo yªu cÇu cña bªn mua b¶o hiÓm (hoÆc bªn nhîng t¸i b¶o hiÓm). VÒ nguyªn t¾c, m«i giíi b¶o hiÓm lµ ®¹i diÖn cña bªn mua b¶o hiÓm hoÆc bªn nhîng t¸i b¶o hiÓm vµ ho¹t ®éng m«i giíi ph¶i xuÊt ph¸t tõ lîi Ých cña bªn mua b¶o hiÓm (hoÆc bªn nhîng t¸i b¶o hiÓm), tuy nhiªn hoa hång m«i giíi l¹i do doanh nghiÖp b¶o hiÓm (hoÆc bªn nhËn t¸i b¶o hiÓm) tr¶ cho m«i giíi vµ trong mét sè trêng hîp, doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã thÓ uû quyÒn cho m«i giíi thu phÝ b¶o hiÓm, tr¶ tiÒn b¶o hiÓm. V× lÏ ®ã, giao kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång b¶o hiÓm rÊt cÇn sù t«n träng nguyªn t¾c trung thùc, tÝn nhiÖm tuyÖt ®èi (utmost good faith) cña c¸c chñ thÓ còng nh ®¹i diÖn cña hä trong quan hÖ hîp ®ång b¶o hiÓm. - Kh¸ch thÓ cña hîp ®ång b¶o hiÓm Hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc ký kÕt ®Ó b¶o hiÓm khi ®èi tîng b¶o hiÓm (tµi s¶n, tr¸ch nhiÖm d©n sù hoÆc tÝnh m¹ng, søc khoÎ, tuæi thä cña ngêi ®îc b¶o hiÓm) gÆp rñi ro - sù kiÖn b¶o hiÓm. Tuy nhiªn, lý do giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm cña c¸c chñ thÓ kh«ng ph¶i nh»m lo¹i bá rñi ro mµ lµ nhu cÇu b¶o ®¶m vÒ mÆt vËt chÊt, tµi chÝnh cña c¸c lîi Ých kinh tÕ liªn quan. §iÒu kiÖn ®Æc thï trong giao kÕt vµ duy tr× hîp ®ång b¶o hiÓm lµ vÊn ®Ò ®¶m b¶o quy 35

®Þnh vÒ lîi Ých cã thÓ ®îc b¶o hiÓm.VÒ b¶n chÊt, lîi Ých cã thÓ ®îc b¶o hiÓm ®îc t¹o lËp cho mét tæ chøc, c¸ nh©n nÕu tæ chøc, c¸ nh©n ®ã cã lîi Ých kinh tÕ hîp ph¸p bÞ tæn h¹i khi ®èi tîng b¶o hiÓm chÞu ¶nh hëng bÊt lîi cña rñi ro - sù kiÖn b¶o hiÓm. Ph¸p luËt vÒ kinh doanh b¶o hiÓm cña c¸c quèc gia ®Òu chó ý ®Õn ®iÒu kiÖn rÊt ®Æc thï cña hîp ®ång b¶o hiÓm: ngêi tham gia b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm, ngêi thô hëng ph¶i ®¶m b¶o quy ®Þnh vÒ lîi Ých (quyÒn lîi) cã thÓ ®îc b¶o hiÓm. Gi÷a ®èi tîng b¶o hiÓm (vÝ dô: mét lo¹i tµi s¶n hoÆc sinh m¹ng cña mét ngêi) vµ ngêi tham gia b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm ph¶i cã quan hÖ nhÊt ®Þnh chiÓu theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ kinh doanh b¶o hiÓm. VÒ c¬ b¶n, quyÒn lîi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm ®îc h×nh thµnh tõ c¸c c¨n cø nh lµ: quyÒn së h÷u, quyÒn chiÕm h÷u, quyÒn sö dông hîp ph¸p ®èi víi tµi s¶n; quyÒn vÒ nh©n th©n, quan hÖ huyÕt thèng, nu«i dìng, cÊp dìng; quyÒn vµ nghÜa vô theo hîp ®ång. Ch¼ng h¹n, ngêi cã quyÒn së h÷u, quyÒn chiÕm h÷u, quyÒn sö dông tµi s¶n lµ nh÷ng ngêi cã quyÒn ký kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm cho tµi s¶n vµ tr¸ch nhiÖm liªn quan. NÕu ®èi tîng b¶o hiÓm lµ sinh m¹ng cña mét ngêi, nh÷ng ngêi cã c¸c mèi quan hÖ nh lµ nu«i dìng, cÊp dìng, vay mîn, thuª mín lao ®éng... sÏ cã thÓ ®øng ra mua b¶o hiÓm. QuyÒn lîi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm ®îc cô thÓ ho¸ b»ng c¸c quy ®Þnh trong ph¸p luËt vÒ kinh doanh b¶o hiÓm cña c¸c quèc gia. §iÒu nµy hÕt søc cÇn thiÕt cho viÖc ng¨n ngõa rñi ro ®¹o ®øc, hµnh vi trôc lîi hoÆc viÖc l¹m dông biÕn quan hÖ b¶o hiÓm thµnh trß “c¸ cîc” víi rñi ro. §ã lµ nh÷ng hiÖn tîng rÊt nguy hiÓm cho x· héi, nhÊt lµ khi rñi ro liªn quan ®Õn sinh m¹ng con ngêi. 1.2.3. Néi dung cña hîp ®ång b¶o hiÓm Bªn c¹nh nh÷ng néi dung th«ng thêng cña hîp ®ång nh lµ: tªn, ®Þa chØ cña bªn b¶o hiÓm, bªn mua b¶o hiÓm; ngµy, th¸ng, n¨m giao kÕt..., hîp ®ång b¶o hiÓm cã nh÷ng ®iÓm riªng biÖt vµ nh×n 36

chung néi dung cña hîp ®ång b¶o hiÓm tèi thiÓu ph¶i bao hµm c¸c ®iÒu kho¶n c¬ b¶n ®Æc thï nh lµ ®èi tîng b¶o hiÓm, ph¹m vi b¶o hiÓm...PhÇn nµy chØ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng ®Æc thï ®ã. - §èi tîng b¶o hiÓm §èi tîng b¶o hiÓm nãi chung lµ tµi s¶n, nh÷ng lîi Ých cã liªn quan tíi tµi s¶n hoÆc tr¸ch nhiÖm d©n sù hoÆc tÝnh m¹ng, søc khoÎ, kh¶ n¨ng lao ®éng vµ tuæi thä con ngêi - nh÷ng ®èi tîng cã thÓ gÆp rñi ro vµ v× thÕ tæn h¹i ®Õn lîi Ých cã thÓ ®îc b¶o hiÓm. §èi tîng b¶o hiÓm ®îc x¸c ®Þnh cho tõng lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm vµ cô thÓ h¬n trong tõng hîp ®ång b¶o hiÓm b»ng ®iÒu kho¶n ®èi tîng b¶o hiÓm. ViÖc x¸c ®Þnh râ ®èi tîng b¶o hiÓm sÏ quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc vËn dông c¸c nguyªn t¾c, biÖn ph¸p kü thuËt nghiÖp vô thÝch hîp trong so¹n th¶o, tho¶ thuËn vµ qu¶n lý hîp ®ång b¶o hiÓm. - Ph¹m vi b¶o hiÓm vµ lo¹i trõ Ph¹m vi b¶o hiÓm vµ lo¹i trõ lµ nh÷ng lo¹i ®iÒu kho¶n c¬ b¶n cña hîp ®ång b¶o hiÓm, nhÊt lµ ®iÒu kho¶n lo¹i trõ - kh«ng thÓ thiÕu trong mäi hîp ®ång b¶o hiÓm. Sù cÇn thiÕt ®ã xuÊt ph¸t tõ mét thùc tÕ: cã rÊt nhiÒu lo¹i rñi ro, tæn thÊt, chi phÝ cã thÓ ¶nh hëng ®Õn sù an toµn cña ®èi tîng b¶o hiÓm, nhng nh÷ng yªu cÇu vÒ kü thuËt vµ ph¸p lý chØ cho phÐp c¸c nhµ b¶o hiÓm b¶o hiÓm ®îc mét sè trêng hîp - nh÷ng rñi ro cã thÓ ®îc b¶o hiÓm. Rñi ro cã thÓ ®îc b¶o hiÓm hay kh«ng thÓ ®îc b¶o hiÓm ®îc x¸c ®Þnh dùa trªn sù ®¸nh gi¸ vÒ møc ®é rñi ro; nguyªn nh©n rñi ro vµ c¸c nh©n tè ¶nh hëng. Møc ®é rñi ro cao thÊp ®îc ®Þnh lîng b»ng x¸c xuÊt rñi ro vµ møc ®é nghiªm träng cña hËu qu¶. X¸c suÊt rñi ro trong tõng t×nh huèng ®îc tÝnh to¸n cô thÓ nhê vµo luËt sè lín, vµo phÐp tÝnh x¸c suÊt vµ nh×n chung cã thÓ ph©n chia thµnh ba lo¹i: biÕn cè ch¾c ch¾n, biÕn cè kh«ng thÓ x¶y ra vµ biÕn cè ngÉu nhiªn. Møc ®é nghiªm träng cña hËu qu¶: trong tõng t×nh huèng cô thÓ sÏ phô 37

thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh lµ: ®Æc tÝnh cña lo¹i rñi ro; gi¸ trÞ cña ®èi tîng chÞu sù t¸c ®éng cña rñi ro... Nh÷ng ®¹i lîng nh lµ: thiÖt h¹i trung b×nh/1 tæn thÊt; PML (Possible Maximum Loss) - tæn thÊt tèi ®a cã thÓ x¶y ra; EML (Estimated Maximum Loss) - tæn thÊt tèi ®a íc tÝnh... thêng ®îc dïng ®Ó ®o møc ®é nghiªm träng cña rñi ro trong kü thuËt b¶o hiÓm. VÒ nguyªn nh©n: cã nh÷ng rñi ro cã nguån gèc kh¸ch quan tõ phÝa tù nhiªn (b·o, ®éng ®Êt, nói löa phun, sÐt ®¸nh...), nh÷ng rñi ro g¾n víi ho¹t ®éng cña x· héi loµi ngêi nãi chung (khñng ho¶ng; chiÕn tranh...), nh÷ng rñi ro tõ ho¹t ®éng, hµnh ®éng cè ý vµ kh«ng cè ý cña mét c¸ nh©n, mét nhãm ngêi x¸c ®Þnh (tai n¹n giao th«ng; trém c¾p; ch¸y...) vµ kh«ng Ýt c¸c trêng hîp rñi ro x¶y ra lµ kÕt qu¶ cña mét tæ hîp c¸c nguyªn nh©n kh¸ch quan, chñ quan, cè ý, kh«ng cè ý. Quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a nguyªn nh©n vµ møc ®é rñi ro trong tõng trêng hîp bÞ chi phèi bëi c¸c nh©n tè ¶nh hëng. C¸c nh©n tè ¶nh hëng ®îc chia thµnh hai lo¹i c¬ b¶n: “nguy c¬ vËt chÊt” vµ “nguy c¬ tinh thÇn”. Nguy c¬ vËt chÊt liªn quan tíi nh÷ng khÝa c¹nh vËt chÊt ¶nh hëng ®Õn møc ®é rñi ro. VÝ dô: vÞ trÝ, ®Þa ®iÓm cña c«ng tr×nh x©y dùng ®èi víi rñi ro ®éng ®Êt, lò lôt; t×nh tr¹ng cña hÖ thèng thiÕt bÞ phßng ch¸y, ch÷a ch¸y ®èi víi rñi ro ch¸y... Nguy c¬ tinh thÇn lµ nh÷ng tr¹ng th¸i tinh thÇn cña con ngêi cã thÓ ¶nh hëng tíi møc ®é rñi ro. Th«ng thêng, nguy c¬ tinh thÇn liªn quan tíi th¸i ®é, c¸ch c xö cña bªn ®îc b¶o hiÓm. Sù l¬ lµ trong viÖc b¶o vÖ an toµn cho ®èi tîng ®· ®îc b¶o hiÓm; t©m lý û l¹i, tr«ng chê vµo sù b¶o ®¶m cña ngêi b¶o hiÓm; hµnh vi gian lËn, ý ®å trôc lîi sÏ lµm t¨ng møc ®é rñi ro lªn gÊp béi. Trªn c¬ së ®¸nh gi¸ rñi ro, kÕt luËn vÒ rñi ro cã thÓ ®îc b¶o hiÓm thêng ®îc xem xÐt c¨n cø vµo mét sè tiªu chÝ sau: 38

• Thø nhÊt: biÕn cè ngÉu nhiªn. ViÖc x¶y ra rñi ro vµ hËu qu¶ kh«ng phô thuéc vµo sù mong muèn cña ngêi tham gia b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm còng nh ngêi ®îc hëng quyÒn lîi b¶o hiÓm. TÝnh ngÉu nhiªn liªn quan tíi sù kh«ng ch¾c ch¾n vÒ kh¶ n¨ng x¶y ra vµ thêi ®iÓm x¶y ra. Riªng b¶o hiÓm nh©n thä l¹i cã thÓ b¶o hiÓm ®îc cho biÕn cè ch¾c ch¾n x¶y ra trong thêi h¹n hîp ®ång b¶o hiÓm nhng vÉn bÊp bªnh vÒ mÆt thêi ®iÓm x¶y ra (ch¼ng h¹n hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä trän ®êi b¶o hiÓm cho sù cè chÕt cña ngêi ®îc b¶o hiÓm) hoÆc sù cè tù tö ®· kh«ng cßn lµ ngÉu nhiªn ®èi víi ngêi ®îc b¶o hiÓm vÉn cã thÓ ®îc b¶o hiÓm khi hîp ®ång b¶o hiÓm ®· cã hiÖu lùc ®îc mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh (thêng lµ tõ hai n¨m trë lªn). §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ ®Æc tÝnh cña b¶o hiÓm nh©n thä: kh«ng chØ chuyÓn giao rñi ro ®¬n thuÇn mµ cßn nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu kh¸c nh lµ tÝch luü tµi chÝnh, ®Çu t ...cña kh¸ch hµng b¶o hiÓm nh©n thä. C¨n cø vµo tiªu thøc ngÉu nhiªn, nh÷ng rñi ro kh¸ch quan tõ tù nhiªn, tõ ho¹t ®éng cña x· héi loµi ngêi nãi chung, nh÷ng rñi ro cã nguyªn nh©n tõ ho¹t ®éng cña c¸ nh©n, tæ chøc kh¸c g©y nªn cho ngêi ®îc b¶o hiÓm nh×n chung lµ cã thÓ ®îc b¶o hiÓm. §èi víi rñi ro do chÝnh ho¹t ®éng, hµnh ®éng cña bªn ®îc b¶o hiÓm g©y nªn cÇn ph©n biÖt d¹ng cè ý lµ kh«ng cè ý - trêng hîp cè ý ®· kh«ng cßn lµ ngÉu nhiªn ®èi víi bªn ®îc b¶o hiÓm nªn kh«ng bao giê ®îc b¶o hiÓm; trêng hîp kh«ng cè ý, dï lµ bªn ®îc b¶o hiÓm kh«ng mong muèn nhng nÕu kÌm theo yÕu tè m¾c lçi nÆng vµ ®ñ kh¶ n¨ng nhËn thøc ®îc tÝnh chÊt nguy hiÓm trong hµnh ®éng g©y nªn còng kh«ng thÓ b¶o hiÓm ®îc. Còng cÇn ph¶i nãi thªm, vÉn lµ biÕn cè ngÉu nhiªn nhng nÕu xuÊt hiÖn hiÕm hoi thÊt thêng sÏ rÊt khã b¶o hiÓm v× x¸c suÊt rñi ro 39

kh«ng ®ñ ®é tin cËy cho viÖc ®Þnh phÝ b¶o hiÓm. Nh÷ng biÕn cè cã hËu qu¶ hµng lo¹t trªn ph¹m vi réng (chiÕn tranh, khñng ho¶ng chÝnh trÞ...) viÖc b¶o hiÓm còng rÊt h¹n chÕ. Nh÷ng rñi ro dÔ bÞ chi phèi bëi nguy c¬ tinh thÇn tõ phÝa bªn ®îc b¶o hiÓm rÊt hiÕm ®îc b¶o hiÓm b»ng c¸c s¶n phÈm b¶o hiÓm truyÒn thèng. Gi¶ ®Þnh nÕu chÊp nhËn b¶o hiÓm cho rñi ro thua lç trong kinh doanh - mét lo¹i rñi ro phô thuéc rÊt lín vµo cè g¾ng chñ quan cña ngêi ®îc b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm sÏ khã kiÓm so¸t ®îc c¸c tr¹ng th¸i û l¹i, tr«ng chê vµo sù b¶o ®¶m cña b¶o hiÓm tõ phÝa bªn ®îc b¶o hiÓm. Tuy nhiªn, mét sè lo¹i rñi ro nh lµ biÕn ®éng gi¸ c¶, biÕn ®éng tû gi¸ hèi ®o¸i, mÊt lîi nhuËn...gÇn ®©y còng ®· ®îc c¸c nhµ b¶o hiÓm híng tíi trong c¸c s¶n phÈm ART (Alternative Risk Transfer - ph¬ng ph¸p chuyÓn giao rñi ro lùa chän) míi xuÊt hiÖn trªn thÞ trêng b¶o hiÓm cña c¸c níc ph¸t triÓn. • Thø hai: lîng ho¸ ®îc vÒ mÆt tµi chÝnh. Cam kÕt cña b¶o hiÓm cèt yÕu lµ vÒ mÆt tµi chÝnh - mét kho¶n båi thêng hoÆc mét kho¶n tiÒn tr¶ b¶o hiÓm khi x¶y ra rñi ro. V× vËy, c¸c nhµ b¶o hiÓm còng chØ b¶o hiÓm ®îc cho nh÷ng trêng hîp, nh÷ng lo¹i hËu qu¶ lîng ho¸ ®îc vÒ mÆt tµi chÝnh. ViÖc lîng ho¸ vÒ mÆt tµi chÝnh cã thÓ thùc hiÖn ®îc mét c¸ch trùc tiÕp hoÆc rÊt t¬ng ®èi th«ng qua nh÷ng quy ®Þnh chñ quan cña con ngêi. Ch¼ng h¹n: ®èi víi rñi ro ph¸t sinh tr¸ch nhiÖm vÒ « nhiÔm hoÆc thiÖt h¹i vÒ tinh thÇn cña con ngêi trong tai n¹n giao th«ng th× quy ®Þnh vÒ viÖc x¸c ®Þnh thiÖt h¹i kh«ng h¼n lµ gièng nhau c¸c quèc gia. Sù t¬ng ®èi nµy khiÕn cho c¸c lo¹i rñi ro cã thÓ ®îc b¶o hiÓm còng cã thÓ thay ®æi theo quy ®Þnh cña con ngêi. Nh÷ng c¸i ngµy h«m nay kh«ng b¶o hiÓm ®îc, rÊt cã thÓ sÏ ®îc b¶o hiÓm trong t¬ng lai.

40

• Thø ba: viÖc b¶o hiÓm kh«ng tr¸i ph¸p luËt vµ lîi Ých c«ng céng. Quan hÖ b¶o hiÓm ®îc ®iÒu chØnh bëi hÖ thèng ph¸p luËt. LuËt ph¸p vÒ b¶o hiÓm cña c¸c quèc gia thêng ®a ra c¸c quy ®Þnh kh«ng cho phÐp b¶o hiÓm ®èi víi mét sè trêng hîp. Sù cÊm ®o¸n ë c¸c níc kh«ng h¼n lµ gièng nhau, nhng nh×n chung ®Òu dùa trªn nguyªn t¾c c¬ b¶n lµ hîp ®ång b¶o hiÓm kh«ng ®îc ®i ngîc l¹i luËt ph¸p cña nhµ níc, lîi Ých chung cña x· héi; kh«ng thÓ tr¸i víi nh÷ng chuÈn mùc vÒ ®¹o ®øc vµ lÏ ph¶i ®· ®îc x· héi c«ng nhËn. Kh«ng mét quèc gia nµo l¹i cho phÐp mét ngêi tr¸nh ®îc tr¸ch nhiÖm h×nh sù b»ng c¸ch mua b¶o hiÓm hoÆc cho phÐp b¶o hiÓm sù cè tö vong cña ngêi ®ang m¾c bÖnh t©m thÇn.Tuy nhiªn, trong khi b¶o hiÓm cho sè tiÒn chuéc trong trêng hîp bÞ b¾t cãc bÞ cÊm ë níc Ph¸p th× ngêi Ph¸p l¹i cã thÓ mua lo¹i b¶o hiÓm nµy ë Anh Quèc. Nh vËy, quan niÖm vÒ rñi ro cã thÓ ®îc b¶o hiÓm hoÆc kh«ng thÓ ®îc b¶o hiÓm kh«ng cè ®Þnh. Nhng dï sao c¸c tiªu chÝ nãi trªn vÉn lµ nh÷ng c¬ së kü thuËt, ph¸p lý nÒn mãng cho viÖc so¹n th¶o ®iÒu kho¶n ph¹m vi b¶o hiÓm vµ ®iÒu kho¶n lo¹i trõ trong hîp ®ång b¶o hiÓm. Hai lo¹i ®iÒu kho¶n nµy x¸c ®Þnh nh÷ng trêng hîp mµ bªn b¶o hiÓm ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm (ph¹m vi b¶o hiÓm) hoÆc kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm (lo¹i trõ) tríc nh÷ng hËu qu¶ bÊt lîi x¶y ra cho ®èi tîng b¶o hiÓm. C¸c trêng hîp ®ã ®îc m« t¶ díi d¹ng c¸c lo¹i rñi ro, sù kiÖn, sù cè, ch¼ng h¹n: ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn ®©m va, mÊt tÝch, cíp biÓn, trém c¾p, l©y bÈn, l©y h¹i trong b¶o hiÓm hµng ho¸ vËn chuyÓn b»ng ®êng biÓn. H¬n n÷a, ph¹m vi b¶o hiÓm vµ lo¹i trõ b¶o hiÓm cßn x¸c ®Þnh cô thÓ vÒ lo¹i nguyªn nh©n cña sù kiÖn, lo¹i hËu qu¶ cña sù kiÖn (lo¹i tæn thÊt, thiÖt h¹i, chi phÝ ph¸t sinh) vµ sù giíi 41

h¹n vÒ kh«ng gian, ®Þa bµn l·nh thæ cÇn thiÕt trong mét sè lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm nh lµ b¶o hiÓm hµng kh«ng, b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm s¶n phÈm... Lo¹i trõ cã thÓ lµ lo¹i trõ tuyÖt ®èi (kh«ng bao giê ®îc chÊp nhËn b¶o hiÓm) hoÆc lo¹i trõ t¬ng ®èi (cã thÓ ®îc b¶o hiÓm víi ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt), ®ã lµ mét sù linh ho¹t cÇn thiÕt cña s¶n phÈm b¶o hiÓm nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu b¶o hiÓm ®a d¹ng cña x· héi. Râ rµng kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c rñi ro cã thÓ ®îc b¶o hiÓm ®Òu ph¶i ®îc xÕp vµo ph¹m vi b¶o hiÓm. Ph¹m vi b¶o hiÓm réng hay hÑp; lo¹i trõ Ýt hay nhiÒu cßn phô thuéc vµo nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c mµ ngêi b¶o hiÓm cÇn ph¶i xem xÐt khi thiÕt kÕ s¶n phÈm b¶o hiÓm, nh lµ: sù ®¸nh gi¸ nhu cÇu b¶o hiÓm vµ kh¶ n¨ng tr¶ phÝ cña sè kh¸ch hµng tiÒm n¨ng; yªu cÇu qu¶n lý rñi ro; yÕu tè c¹nh tranh cña s¶n phÈm b¶o hiÓm...H¬n n÷a, hai lo¹i ®iÒu kho¶n nµy cßn ph¶i ®îc thiÕt kÕ trong sù t¬ng quan hîp lý víi c¸c ®iÒu kho¶n kh¸c cña hîp ®ång b¶o hiÓm. - §iÒu kho¶n x¸c ®Þnh giíi h¹n tr¸ch nhiÖm cña b¶o hiÓm trong båi thêng hoÆc tr¶ tiÒn b¶o hiÓm ThuËt ng÷ båi thêng ®îc sö dông ®Ó chØ viÖc bªn b¶o hiÓm thùc hiÖn cam kÕt ®Òn bï cho ngêi ®îc b¶o hiÓm nh÷ng thiÖt h¹i vËt chÊt x¶y ra trong sù kiÖn b¶o hiÓm - mét phÇn hoÆc toµn bé. Båi thêng ®îc sö dông chñ yÕu trong b¶o hiÓm tµi s¶n vµ b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cßn trong b¶o hiÓm con ngêi thêng sö dông thuËt ng÷ tr¶ tiÒn b¶o hiÓm. Tr¶ tiÒn b¶o hiÓm mang ý nghÜa cña viÖc chi tr¶ mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh theo tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm tõ phÝa doanh nghiÖp b¶o hiÓm. Bªn c¹nh ®iÓm t¬ng ®ång: ®Òu lµ viÖc thùc hiÖn cam kÕt cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm khi cã sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra, båi thêng vµ tr¶ tiÒn b¶o hiÓm hµm chøa nh÷ng ý nghÜa riªng biÖt. Båi thêng cã môc tiªu lµ kh«i phôc t×nh h×nh tµi chÝnh cña ngêi ®îc b¶o 42

hiÓm, tèi ®a lµ b»ng tr¹ng th¸i ngay tríc lóc x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm. Båi thêng cã thÓ thùc hiÖn theo ph¬ng ph¸p tr¶ b»ng tiÒn hoÆc doanh nghiÖp b¶o hiÓm trùc tiÕp thay thÕ, söa ch÷a ®èi tîng b¶o hiÓm. Båi thêng kh«ng t¹o ra c¬ héi kiÕm lêi cho bªn ®îc b¶o hiÓm. Trong khi ®ã, kho¶n tiÒn tr¶ b¶o hiÓm trong b¶o hiÓm nh©n thä hµm chøa c¶ yÕu tè sinh lîi sè phÝ b¶o hiÓm nép tríc cña bªn mua b¶o hiÓm vµ ®îc chi tr¶ c¶ trong nhiÒu sù kiÖn b¶o hiÓm kh«ng hÒ ph¸t sinh thiÖt h¹i (vÝ dô: sù kiÖn ngêi ®îc b¶o hiÓm sèng ®Õn mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh trong hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä sinh kú). Mét sè sù kiÖn b¶o hiÓm trong b¶o hiÓm con ngêi cã ph¸t sinh thiÖt h¹i th× kho¶n tiÒn tr¶ b¶o hiÓm cã thÓ vÉn kh«ng mang tÝnh båi thêng. Kü thuËt b¶o hiÓm ®ßi hái hÇu hÕt c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm (trõ mét sè hîp ®ång b¶o hiÓm cho ®èi tîng lµ c¸c lo¹i tr¸ch nhiÖm d©n sù theo ph¬ng thøc kh«ng giíi h¹n) ph¶i x¸c ®Þnh râ giíi h¹n tr¸ch nhiÖm cña b¶o hiÓm - sè tiÒn tèi ®a mµ ngêi b¶o hiÓm cã thÓ ph¶i tr¶ trong mét sù kiÖn b¶o hiÓm hoÆc trong c¶ thêi h¹n b¶o hiÓm. C¸ch thøc x¸c ®Þnh giíi h¹n tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm phô thuéc tríc hÕt vµo lo¹i ®èi tîng b¶o hiÓm. Nh÷ng hîp ®ång b¶o hiÓm cã ®èi tîng b¶o hiÓm lµ tµi s¶n, giíi h¹n tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm ®îc x¸c ®Þnh b»ng sè tiÒn b¶o hiÓm hoÆc h¹n møc båi thêng cña b¶o hiÓm tÝnh cho mçi sù cè hoÆc cho c¶ thêi h¹n b¶o hiÓm. Trêng hîp ®èi tîng b¶o hiÓm lµ c¸c lo¹i tr¸ch nhiÖm d©n sù, giíi h¹n tr¸ch nhiÖm ®îc x¸c ®Þnh b»ng c¸c møc tr¸ch nhiÖm. Ngêi b¶o hiÓm c¨n cø vµo viÖc ®¸nh gi¸, íc lîng vÒ møc ®é tæn thÊt, chi phÝ - hËu qu¶ cã thÓ ph¸t sinh cña sù kiÖn b¶o hiÓm, n¨ng lùc tµi chÝnh cña b¶n th©n doanh nghiÖp; kh¶ n¨ng tr¶ phÝ cña lîng kh¸ch hµng tiÒm n¨ng g¾n víi tõng lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm ®Ó ®a ra c¸c møc tr¸ch nhiÖm cho bªn mua b¶o hiÓm lùa chän. 43

Trêng hîp b¶o hiÓm cho nh÷ng lo¹i tr¸ch nhiÖm d©n sù nh lµ tr¸ch nhiÖm s¶n phÈm, bÖnh tËt, « nhiÔm ..., tr¸ch nhiÖm chi tr¶ cña ngêi ®îc b¶o hiÓm cho ngêi thø ba cã thÓ kÐo dµi qua nhiÒu n¨m. ViÖc x¸c ®Þnh tæng møc tr¸ch nhiÖm cho c¶ thêi h¹n b¶o hiÓm lµ mét biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó æn ®Þnh tr¸ch nhiÖm thanh to¸n cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm. Trong thÓ lo¹i b¶o hiÓm con ngêi, giíi h¹n tiÒn tr¶ b¶o hiÓm ®îc biÓu thÞ b»ng sè tiÒn b¶o hiÓm hoÆc møc tr¸ch nhiÖm (tÝnh cho mçi sù cè hoÆc cho c¶ thêi h¹n b¶o hiÓm) hoÆc kho¶n tiÒn tr¶ b¶o hiÓm ®Þnh kú nh lµ niªn kim nh©n thä. Bªn c¹nh nh÷ng yÕu tè t¬ng tù nh trong b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù, doanh nghiÖp b¶o hiÓm cßn ph¶i chó ý ®Õn mét sè ®Æc tÝnh kh¸c cña b¶o hiÓm con ngêi nh lµ hîp ®ång b¶o hiÓm cã thÓ ký kÕt díi d¹ng “nhãm”; thêi h¹n b¶o hiÓm cã thÓ rÊt dµi, tÝnh “tiÕt kiÖm” cña b¶o hiÓm nh©n thä, yªu cÇu cña viÖc ng¨n ngõa rñi ro ®¹o ®øc ®Ó ®a ra c¸c møc giíi h¹n tr¶ tiÒn b¶o hiÓm thÝch hîp vµ bªn mua b¶o hiÓm sÏ tuú thuéc vµo nhu cÇu an toµn, kh¶ n¨ng tr¶ phÝ cña m×nh ®Ó lùa chän. - PhÝ b¶o hiÓm vµ c¸c ®iÒu kho¶n liªn quan PhÝ b¶o hiÓm - kho¶n tiÒn mµ bªn mua b¶o hiÓm ph¶i tr¶ theo tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm ®Ó nhËn ®îc cam kÕt båi thêng, tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ ®îc coi lµ gi¸ c¶ cña s¶n phÈm b¶o hiÓm. VÒ c¬ b¶n, phÝ b¶o hiÓm ®îc hîp thµnh tõ c¸c cÊu phÇn chñ yÕu, ®ã lµ: • PhÝ thuÇn: kho¶n tiÒn thu t¬ng øng víi dù tÝnh vÒ tr¸ch nhiÖm båi thêng, tr¶ tiÒn b¶o hiÓm. • Chi phÝ ký kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm vµ chi phÝ qu¶n lý kh¸c. • ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (nÕu cã)

44

PhÝ b¶o hiÓm cã thÓ ®îc ®Þnh gi¸ b»ng mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh/1 ®¬n vÞ ®èi tîng ®îc b¶o hiÓm (vÝ dô: 1 GT (gross tonnage) trong b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù chñ tµu biÓn; 1 ®Çu xe 5 tÊn träng t¶i trong b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù chñ xe c¬ giíi ®èi víi ngêi thø ba) hoÆc b»ng tû lÖ phÝ b¶o hiÓm. VÊn ®Ò then chèt trong kü thuËt x¸c ®Þnh phÝ b¶o hiÓm lµ x¸c ®Þnh phÝ thuÇn/1 ®¬n vÞ ®èi tîng b¶o hiÓm hoÆc ®¬n vÞ sè tiÒn b¶o hiÓm. §Ó x¸c ®Þnh cÊu phÇn c¬ b¶n nµy ph¶i dùa vµo nh÷ng th«ng sè cã ®îc tõ viÖc vËn dông luËt sè lín, phÐp tÝnh x¸c suÊt, ®ã lµ: Sè lîng tæn thÊt TÇn suÊt tæn thÊt (F)

= Sè lîng ®¬n vÞ rñi ro* Tæng sè thiÖt h¹i

ThiÖt h¹i trung b×nh / 1 tæn thÊt (C) = Sè lîng tæn thÊt  C«ng thøc kh¸i qu¸t tÝnh phÝ thuÇn trong b¶o hiÓm thiÖt h¹i : P= F xC * §¬n vÞ rñi ro: 1 ®èi tîng kh¶o s¸t sè liÖu, thÝch hîp víi tõng lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm. VÝ dô: 1 ngêi n»m trong ®é tuæi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm ®èi víi b¶o hiÓm tai n¹n con ngêi; 1 ®Çu xe t¶i träng t¶i 5 tÊn ®èi víi b¶o hiÓm thiÖt h¹i tr¸ch nhiÖm d©n sù chñ xe c¬ giíi ®èi víi ngêi thø ba. Riªng b¶o hiÓm nh©n thä, bªn c¹nh c¸c yÕu tè trªn, l·i suÊt kü thuËt sö dông khi x©y dùng biÓu phÝ b¶o hiÓm còng lµ mét yÕu tè cùc kú quan träng trong ®Þnh phÝ b¶o hiÓm cña s¶n phÈm b¶o hiÓm. 45

Th«ng thêng phÝ b¶o hiÓm lµ cè ®Þnh vµ ®îc tho¶ thuËn khi giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm. Tuy nhiªn, ®èi víi mét sè tæ chøc b¶o hiÓm ®Æc biÖt - c¸c Héi t¬ng hç b¶o hiÓm, phÝ b¶o hiÓm ®îc ®iÒu chØnh theo t×nh h×nh c¸c kho¶n chi (chi båi thêng, chi qu¶n lý...) thùc tÕ ph¸t sinh trong n¨m nghiÖp vô cña tæ chøc b¶o hiÓm. Bªn c¹nh ®iÒu kho¶n quy ®Þnh vÒ møc phÝ b¶o hiÓm hoÆc tû lÖ phÝ b¶o hiÓm, hîp ®ång b¶o hiÓm cßn cã c¸c quy ®Þnh vÒ kú h¹n nép phÝ; thêi gian gia h¹n nép phÝ; ph¬ng thøc nép phÝ vµ c¸c quy ®Þnh trong nh÷ng trêng hîp ®Æc biÖt, nh lµ quy ®Þnh t¨ng møc phÝ khi ®èi tîng b¶o hiÓm cã møc ®é rñi ro lín hoÆc quy ®Þnh ®iÒu chØnh phÝ b¶o hiÓm ®èi víi nh÷ng lo¹i ®èi tîng b¶o hiÓm cã sù thay ®æi trong thêi h¹n b¶o hiÓm (vÝ dô: hµng ho¸ trong kho, tiÒn göi t¹i c¸c tæ chøc tÝn dông ...) - Mét sè ®iÒu kho¶n chi phèi c¸ch tÝnh sè tiÒn båi thêng, sè tiÒn tr¶ b¶o hiÓm • Møc miÔn thêng Trong nhiÒu nghiÖp vô b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm thêng ®a ra quy ®Þnh vÒ viÖc ¸p dông møc miÔn thêng. C¸ch thøc biÓu thÞ møc miÔn thêng kh¸ ®a d¹ng: b»ng mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh /1 sù cè hoÆc th«ng qua tû lÖ miÔn thêng; mét tû lÖ % nhÊt ®Þnh cña gi¸ trÞ tæn thÊt, kÌm theo møc tèi thiÓu lµ mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh /1 sù cè (vÝ dô: trong mét hîp ®ång b¶o hiÓm cho mét c«ng tr×nh x©y dùng cã quy ®Þnh: møc khÊu trõ = 10% gi¸ trÞ tæn thÊt; kh«ng thÊp h¬n 500 $ /1 sù cè). Trong b¶o hiÓm gi¸n ®o¹n kinh doanh, møc miÔn thêng l¹i cã thÓ quy ®Þnh b»ng mét sè ngµy nhÊt ®Þnh. Quy ®Þnh møc miÔn thêng chi phèi trùc tiÕp viÖc tÝnh sè tiÒn båi thêng, sè tiÒn tr¶ b¶o hiÓm. Víi gi¶ ®Þnh lµ cha tÝnh ®Õn c¸c ®iÒu kho¶n kh¸c, nh lµ giíi h¹n tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm ..., trêng hîp miÔn thêng cã khÊu trõ (cßn gäi lµ møc khÊu trõ) sè tiÒn båi thêng cña b¶o 46

hiÓm sÏ b»ng gi¸ trÞ thiÖt h¹i cña ®èi tîng b¶o hiÓm trong sù cè b¶o hiÓm trõ ®i møc khÊu trõ. • VÝ dô: vÉn lµ hîp ®ång b¶o hiÓm cho c«ng tr×nh x©y dùng víi quy ®Þnh vÒ møc khÊu trõ nãi trªn vµ trong thêi h¹n hiÖu lùc cña hîp ®ång b¶o hiÓm ®· x¶y ra 3 sù cè b¶o hiÓm víi thiÖt h¹i cña ®èi tîng b¶o hiÓm trong c¸c sù cè nh sau: - Sù cè thø nhÊt: 500 $ - Sù cè thø hai: 5.000 $ - Sù cè thø ba: 500.000 $ ThiÖt h¹i Sù

cña ®èi tîng

cè

b¶o hiÓm

Møc khÊu trõ ($)

Sè tiÒn båi thêng cña b¶o hiÓm ($)

($) <1 > <2 > <3 >

10% x 500 = 50 ( < møc tèi 500

thiÓu 500) => møc khÊu trõ

Kh«ng båi thêng

lµ 500 10% x 5000 = 500 ( = møc 5.000

tèi thiÓu 500) => møc khÊu 5000 – 500 = 4500 trõ lµ 500 10% x 500.000 = 50.000

500.000

( >500) => møc khÊu trõ lµ

500.000 – 50.000

50.000

= 450.000

Trêng hîp miÔn thêng kh«ng khÊu trõ, sè tiÒn båi thêng cña b¶o hiÓm sÏ b»ng gi¸ trÞ thiÖt h¹i cña ®èi tîng b¶o hiÓm trong sù cè b¶o hiÓm khi gi¸ trÞ thiÖt h¹i ®ã lín h¬n møc miÔn thêng • VÝ dô: Trong mét hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n cã quy ®Þnh vÒ møc miÔn thêng kh«ng khÊu trõ lµ 200 $/ 1 sù cè. X¶y ra 1 sù cè b¶o hiÓm, nÕu thiÖt h¹i cña ®èi tîng b¶o hiÓm lµ 100 $ b¶o hiÓm kh«ng båi thêng; nÕu thiÖt h¹i cña ®èi tîng lµ 1000 $ => b¶o 47

hiÓm sÏ båi thêng 1000 $ (víi gi¶ ®Þnh lµ cha tÝnh ®Õn c¸c ®iÒu kho¶n kh¸c) Møc miÔn thêng cã thÓ ®îc ®a ra nh mét quy ®Þnh b¾t buéc cña lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm hoÆc ®Ó bªn mua b¶o hiÓm tuú ý lùa chän. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau cña viÖc ®a møc miÔn thêng vµo hîp ®ång b¶o hiÓm. Møc miÔn thêng cã thÓ nh»m lo¹i nh÷ng tæn thÊt d¹ng hao hôt tù nhiªn, th¬ng m¹i th«ng thêng khái tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm hoÆc mang dông ý tr¸nh viÖc bá ra c¸c chi phÝ vÒ gi¸m ®Þnh, thu thËp hå s¬, thñ tôc thanh to¸n... mét c¸ch kh«ng cã hiÖu qu¶ kinh tÕ ®èi víi nh÷ng tæn thÊt nhá. §Æc biÖt, sù linh ho¹t cña møc miÔn thêng sÏ ®¸p øng ®îc nhu cÇu tù g¸nh chÞu mét phÇn tæn thÊt ®Ó gi¶m phÝ b¶o hiÓm cña kh¸ch hµng b¶o hiÓm. H¬n n÷a, møc miÔn thêng còng cßn lµ mét biÖn ph¸p gãp phÇn ng¨n ngõa rñi ro ®¹o ®øc, gi¶m thiÓu nguy c¬ tinh thÇn trong kinh doanh b¶o hiÓm. -> Båi thêng, tr¶ tiÒn b¶o hiÓm theo tû lÖ Cã nhiÒu lo¹i tû lÖ chi phèi c¸ch tÝnh sè tiÒn båi thêng, tiÒn tr¶ b¶o hiÓm, th«ng dông nhÊt lµ tû lÖ: Sè tiÒn b¶o hiÓm Gi¸ trÞ b¶o hiÓm Sù chªnh lÖch gi÷a sè tiÒn b¶o hiÓm vµ gi¸ trÞ cña ®èi tîng b¶o hiÓm cã thÓ x¶y ra vµ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng b¶o hiÓm díi gi¸ trÞ (under - insurance). §èi víi b¶o hiÓm díi gi¸ trÞ, viÖc gi¶m sè tiÒn båi thêng theo tû lÖ trªn lµ hoµn toµn hîp lý. • VÝ dô: Hîp ®ång b¶o hiÓm cho hµng dù tr÷ trong kho víi sè tiÒn b¶o hiÓm lµ 8.000 $. X¶y ra sù cè b¶o hiÓm, vµo thêi ®iÓm ®ã trÞ gi¸ hµng trong kho lµ 10.000 $, tæng thiÖt h¹i cña hµng lµ 5.000 $. NÕu trong hîp ®ång ¸p dông ®iÒu kho¶n båi thêng theo tû lÖ, sè tiÒn båi thêng cña b¶o hiÓm sÏ lµ: 48

8.000 $ 5.000 $ x ------------- = 4.000 $ 10.000 $ Mét sè nghiÖp vô b¶o hiÓm, ngêi b¶o hiÓm l¹i ®a ra tû lÖ båi thêng cô thÓ. NÕu kh¸ch hµng chÊp nhËn ký kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm, ®èi víi tÊt c¶ c¸c tæn thÊt x¶y ra, ngêi b¶o hiÓm chØ båi thêng mét phÇn thiÖt h¹i theo tû lÖ tho¶ thuËn ®ã. Lý do c¬ b¶n cña quy ®Þnh nµy lµ b¾t nguån tõ chñ ý muèn t¸c ®éng ®Õn ý thøc tr¸ch nhiÖm cña bªn ®îc b¶o hiÓm trong b¶o vÖ an toµn cho ®èi tîng b¶o hiÓm vµ h¹n chÕ tæn thÊt ngay tõ khi tho¶ thuËn hîp ®ång b¶o hiÓm. §ã lµ mét biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®èi víi sè nghiÖp vô b¶o hiÓm nh lµ b¶o hiÓm tÝn dông xuÊt khÈu, tÝn dông th¬ng m¹i, b¶o hiÓm tiÒn göi, b¶o hiÓm vËt nu«i, b¶o hiÓm c©y trång - nh÷ng lo¹i b¶o hiÓm cã sù phøc t¹p trong qu¶n lý rñi ro vµ dÔ bÞ chi phèi bëi nguy c¬ tinh thÇn. Lo¹i tû lÖ thø ba: tû lÖ theo phÝ b¶o hiÓm. Sè tiÒn båi thêng hoÆc tiÒn tr¶ b¶o hiÓm bÞ gi¶m ®i bëi tû lÖ: Sè phÝ b¶o hiÓm ®· nép Sè phÝ b¶o hiÓm lÏ ra ph¶i nép • VÝ dô: 1 hîp ®ång b¶o hiÓm ch¸y cã sè tiÒn b¶o hiÓm lµ 1.000.000 $, tû lÖ phÝ b¶o hiÓm tho¶ thuËn ghi trong hîp ®ång lµ 0,4 %. X¶y ra sù cè ch¸y, thiÖt h¹i cña ®èi tîng b¶o hiÓm lµ 500.000 $. Ph¸t hiÖn cã viÖc cung cÊp th«ng tin sai sãt kh«ng cè ý cña ngêi tham gia b¶o hiÓm khi ký kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm. NÕu kª khai th«ng tin chÝnh x¸c th× tû lÖ phÝ b¶o hiÓm ph¶i lµ 0,5 %. Sè tiÒn båi thêng cña b¶o hiÓm sÏ gi¶m ®i nh sau: 0,4 % x 1.000.000 $ 500.000 $ x ----------------------------- = 400.000 $ 0,5 % x 1.000.000 $

49

Tû lÖ theo phÝ b¶o hiÓm cã thÓ ®îc quy ®Þnh cô thÓ trong hîp ®ång b¶o hiÓm, nhng ngay c¶ khi kh«ng ®îc quy ®Þnh cô thÓ sÏ vÉn ®îc ¸p dông nh mét quy t¾c xö sù trong b¶o hiÓm khi cã sù sai sãt, nhÇm lÉn trong cung cÊp th«ng tin vµ th«ng b¸o rñi ro thay ®æi cña bªn mua b¶o hiÓm. Sù nhÇm lÉn tuæi ngêi ®îc b¶o hiÓm khi tham gia hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä tö kú cã thÓ dÉn ®Õn viÖc møc phÝ ®Þnh ra trong hîp ®ång b¶o hiÓm thÊp h¬n møc phÝ t¬ng øng víi ®é tuæi ®óng cña ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ hiÓn nhiªn lµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i gi¶m sè tiÒn tr¶ b¶o hiÓm nÕu nh kh«ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kh¸c. -> Båi thêng theo tæn thÊt thø nhÊt Khi vËn dông quy t¾c båi thêng nµy, ngêi b¶o hiÓm båi thêng theo gi¸ trÞ thiÖt h¹i thùc tÕ cña ®èi tîng b¶o hiÓm vµ tèi ®a lµ b»ng sè tiÒn b¶o hiÓm. • VÝ dô: hîp ®ång b¶o hiÓm trém cíp cho tµi s¶n, gi¸ thÞ trêng cña tµi s¶n lµ 500.000 $, sè tiÒn b¶o hiÓm tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm lµ 400.000 $. X¶y ra sù cè b¶o hiÓm, nÕu thiÖt h¹i cña tµi s¶n lµ 50.000 $, b¶o hiÓm båi thêng 50.000 $; nÕu bÞ mÊt toµn bé, båi thêng 400.000 $ - Mét sè ®iÒu kho¶n ®Æc thï kh¸c • Thêi h¹n hiÖu lùc b¶o hiÓm Thêi h¹n hiÖu lùc b¶o hiÓm ®îc x¸c ®Þnh b»ng ®iÒu kho¶n quy ®Þnh thêi ®iÓm b¾t ®Çu vµ thêi ®iÓm kÕt thóc hiÖu lùc cña b¶o hiÓm. ViÖc x¸c ®Þnh c¸c thêi ®iÓm trªn th«ng thêng ®îc tÝnh theo mèc thêi gian - chÝnh x¸c theo giê, ngµy, th¸ng, n¨m. Riªng ®èi víi mét sè lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm, viÖc x¸c ®Þnh c¸c thêi ®iÓm cÇn cã sù kÕt hîp gi÷a mèc thêi gian vµ mèc sù kiÖn. VÝ dô: b¶o hiÓm hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu, c¸c mèc sù kiÖn: hµng ho¸ “rêi kho” hoÆc 50

hµng ho¸ “vµo kho” cña ®iÒu kho¶n “tõ kho ®Õn kho” bªn c¹nh quy ®Þnh vÒ mÆt thêi gian lµ mét sù linh ho¹t hoµn toµn hîp lý hoÆc trong b¶o hiÓm c¸c c«ng tr×nh x©y dùng, c¸c thêi ®iÓm b¾t ®Çu vµ kÕt thóc còng kh«ng thÓ quy ®Þnh cøng nh¾c b»ng ®é chÝnh x¸c tuyÖt ®èi cña thêi gian mµ viÖc ®a c¸c mèc sù kiÖn nh lµ khëi c«ng x©y dùng; c«ng tr×nh ®îc bµn giao ®a vµo sö dông lµ rÊt cÇn thiÕt. Mét sè lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm con ngêi, thêi ®iÓm b¾t ®Çu vµ kÕt thóc hiÖu lùc cña b¶o hiÓm ®èi víi mét sè lo¹i rñi ro (bÖnh tËt, sù cè thai s¶n, tù tö, chÕt...) còng cÇn nh÷ng quy ®Þnh riªng nh lµ quy ®Þnh vÒ thêi gian “chê”, vÒ tr¸ch nhiÖm tr¶ tiÒn b¶o hiÓm khi sù cè chÕt do rñi ro ph¸t sinh trong thêi h¹n b¶o hiÓm nhng l¹i x¶y ra sau khi kÕt thóc thêi h¹n ®ã. • §iÒu kho¶n quy ®Þnh thêi h¹n bªn ®îc b¶o hiÓm ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô th«ng b¸o sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra. Sù chËm trÔ trong th«ng b¸o sÏ g©y khã kh¨n lín cho viÖc x¸c ®Þnh nguyªn nh©n vµ møc ®é thiÖt h¹i. H¬n n÷a, sù th«ng b¸o kÞp thêi sÏ liªn quan tíi viÖc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ tæn thÊt gia t¨ng. ChÝnh v× thÕ cÇn x¸c ®Þnh râ kho¶ng thêi gian kÓ tõ thêi ®iÓm x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm mµ trong thêi h¹n ®ã bªn ®îc b¶o hiÓm ph¶i th«ng b¸o cho doanh nghiÖp b¶o hiÓm. §èi víi mét sè lo¹i rñi ro ®Æc biÖt nh lµ trém c¾p, dÞch bÖnh cña vËt nu«i... thêi gian nµy thêng rÊt ng¾n. VÝ dô: trém c¾p lµ 24 giê (trõ ngµy lÔ vµ chñ nhËt); dÞch bÖnh : 5 ngµy... • §iÒu kho¶n quy ®Þnh thêi h¹n yªu cÇu båi thêng hoÆc tr¶ tiÒn b¶o hiÓm. §iÒu kho¶n nµy x¸c ®Þnh kho¶ng thêi gian (kÓ tõ khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm) mµ trong thêi h¹n ®ã bªn ®îc b¶o hiÓm ph¶i hoµn tÊt thñ tôc yªu cÇu båi thêng, tr¶ tiÒn b¶o hiÓm. • §iÒu kho¶n quy ®Þnh thêi hiÖu khëi kiÖn vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp. §iÒu kho¶n nµy x¸c ®Þnh kho¶ng thêi gian cho phÐp c¸c bªn 51

thùc hiÖn quyÒn khëi kiÖn vµ c¸ch thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp (b»ng th¬ng lîng hoÆc theo ph¸n quyÕt cña toµ ¸n). Bªn c¹nh nh÷ng ®iÒu kho¶n kh«ng thÓ thiÕu nãi trªn, tuú thuéc vµo tõng lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm, hîp ®ång b¶o hiÓm cßn cã thÓ cã c¸c ®iÒu kho¶n ®Æc biÖt kh¸c nh lµ: b¶o hiÓm trïng; thÕ quyÒn; tõ bá thÕ quyÒn; b¶o hiÓm díi gi¸ trÞ... nh÷ng ®iÒu kho¶n ®ã sÏ ®îc ®Ò cËp cô thÓ ë c¸c phÇn sau. 1.2.4. X¸c lËp, thùc hiÖn vµ chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm - X¸c lËp hîp ®ång b¶o hiÓm X¸c lËp hîp ®ång b¶o hiÓm lµ qu¸ tr×nh thÓ hiÖn, thèng nhÊt vµ thùc hiÖn ý muèn giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm b»ng c¸c hµnh vi ph¸p luËt cña bªn mua b¶o hiÓm vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm. ViÖc x¸c lËp hîp ®ång b¶o hiÓm ph¶i tu©n theo nh÷ng nguyªn t¾c chØ ®¹o vµ chuÇn mùc ho¸ c¸c hµnh vi lËp hîp ®ång b¶o hiÓm cña bªn mua b¶o hiÓm vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm. Víi ®Æc thï cña lÜnh vùc b¶o hiÓm, x¸c lËp hîp ®ång b¶o hiÓm ph¶i ®¶m b¶o nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n sau: • Nguyªn t¾c tu©n thñ luËt ph¸p; kh«ng tr¸i ®¹o ®øc x· héi. HÖ thèng luËt ph¸p cña x· héi nh»m b¶o vÖ trËt tù x· héi, ®¹o ®øc x· héi vµ nh÷ng chuÈn mùc, lÏ ph¶i cña con ngêi ®· ®îc x· héi thõa nhËn. X¸c lËp hîp ®ång b¶o hiÓm - hµnh vi ph¸p luËt cña bªn mua b¶o hiÓm vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm buéc ph¶i n»m trong khu«n khæ cã lîi cho lîi Ých chung cña céng ®ång, lîi Ých c¨n b¶n cña c¸c thµnh viªn x· héi. Giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm ®Ó b¶o hiÓm cho mét l« hµng lËu; mét c«ng tr×nh x©y dùng tr¸i phÐp; mét hµnh vi v« nh©n ®¹o ®Òu lµ nh÷ng ®iÒu cÊm ë mäi quèc gia. • Nguyªn t¾c tù nguyÖn, b×nh ®¼ng. Tù nguyÖn, b×nh ®¼ng thÓ hiÖn ý nguyÖn vµ vÞ thÕ cña bªn mua b¶o hiÓm vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm trong giao kÕt hîp ®ång. Hîp ®ång b¶o hiÓm ph¶i ®îc giao kÕt trªn c¬ së thÓ hiÖn râ vµ thèng nhÊt ý muèn cña 52

hai bªn b»ng sù ®µm ph¸n minh b¹ch vµ c«ng b»ng gi÷a bªn mua b¶o hiÓm vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm. BÊt kú bªn nµo còng kh«ng ®îc dùa vµo c¸c u thÕ vµ ý muèn riªng cña m×nh ®Ó b¾t Ðp bªn kia giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm. Sù can thiÖp cña tæ chøc, c¸ nh©n; viÖc lîi dông c¸c mèi quan hÖ rµng buéc liªn quan ®Ó ¸p ®Æt giao kÕt hîp ®ång ®Òu kh«ng thÓ chÊp nhËn vµ rÊt cã h¹i cho m«i trêng kinh doanh lµnh m¹nh rÊt cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ngµnh b¶o hiÓm. • Nguyªn t¾c thiÖn chÝ, hîp t¸c vµ trung thùc. X¸c lËp hîp ®ång nh»m ®¹t ®îc c¸c lîi Ých hîp ph¸p vµ hîp lý cho c¶ hai bªn. Thùc tÕ, t×nh tr¹ng ®èi nghÞch lîi Ých kinh tÕ cã thÓ x¶y ra vµ trong trêng hîp ®ã, hîp ®ång b¶o hiÓm chØ ®îc giao kÕt trªn c¬ së sù hîp t¸c thiÖn chÝ cña c¸c bªn. BÊt cø mét mu toan, ý ®å, hµnh vi gian lËn cña c¸c bªn tríc sau sÏ dÉn ®Õn sù xung ®ét lîi Ých vµ c¸c hËu qu¶ v« hiÖu hîp ®ång, chÊm døt hîp ®ång... Trªn c¬ së qu¸n triÖt nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trªn, viÖc x¸c lËp hîp ®ång ®îc khëi ®Çu b»ng ®Ò nghÞ giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm cña bªn mua b¶o hiÓm. §Ò nghÞ giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm th«ng thêng ®îc thÓ hiÖn b»ng viÖc ngêi tham gia b¶o hiÓm sau khi nghiªn cøu c¸c ®iÒu kho¶n, quy t¾c b¶o hiÓm, lo¹i s¶n phÈm b¶o hiÓm thÝch hîp víi nhu cÇu b¶o hiÓm cña m×nh sÏ ®iÒn c¸c th«ng tin cÇn thiÕt vµo giÊy yªu cÇu b¶o hiÓm (theo mÉu in s½n mµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm cung cÊp khi chµo b¸n b¶o hiÓm) vµ göi cho doanh nghiÖp b¶o hiÓm. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm sÏ xem xÐt ®Ó ®i ®Õn quyÕt ®Þnh chÊp nhËn b¶o hiÓm hay kh«ng. NÕu chÊp nhËn b¶o hiÓm, c¸c bªn tho¶ thuËn néi dung hîp ®ång vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm sÏ cÊp cho bªn mua b¶o hiÓm hîp ®ång b¶o hiÓm hoÆc b»ng chøng cña hîp ®ång b¶o hiÓm. GiÊy yªu cÇu b¶o hiÓm còng trë thµnh mét bé phËn kh«ng t¸ch rêi cña hîp ®ång b¶o hiÓm bªn c¹nh c¸c v¨n b¶n tµi liÖu kh¸c. 53

Khi hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc giao kÕt cho mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh vµ trêng hîp bªn mua b¶o hiÓm mong muèn ®îc tiÕp tôc tham gia b¶o hiÓm cho giai ®o¹n tiÕp theo, c¸c bªn sÏ lµm thñ tôc t¸i tôc hîp ®ång b¶o hiÓm. Th«ng thêng tríc thêi ®iÓm kÕt thóc thêi h¹n b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm chñ ®éng göi th«ng b¸o ®Ò nghÞ t¸i tôc hîp ®ång b¶o hiÓm, bªn mua b¶o hiÓm nép phÝ b¶o hiÓm vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm sÏ cÊp b»ng chøng hîp ®ång b¶o hiÓm. Thñ tôc ®¬n gi¶n nµy ®îc ¸p dông víi nh÷ng nghiÖp vô b¶o hiÓm cã sù tån t¹i cña ®èi tîng b¶o hiÓm vµ møc ®é rñi ro t¬ng ®èi æn ®Þnh trong mét thêi gian dµi, ®iÓn h×nh lµ c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm xe c¬ giíi. - Thùc hiÖn hîp ®ång b¶o hiÓm Thùc hiÖn hîp ®ång b¶o hiÓm lµ qu¸ tr×nh c¸c bªn thùc hiÖn c¸c nghÜa vô vµ quyÒn theo tho¶ thuËn cña hîp ®ång b¶o hiÓm. Thùc tÕ, chØ cã mét sè quyÒn vµ nghÜa vô ®îc nªu cô thÓ trong hîp ®ång b¶o hiÓm, cßn phÇn lín c¸c quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n ®îc chiÓu theo quy ®Þnh chung cña luËt kinh doanh b¶o hiÓm, ®ã lµ: • NghÜa vô VÒ phÝa bªn ®îc b¶o hiÓm (bao gåm ngêi tham gia b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ ngêi thô hëng) cã c¸c nghÜa vô c¬ b¶n sau: +NghÜa vô cung cÊp th«ng tin cho viÖc giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm. §Ó cã thÓ giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm, ngêi tham gia b¶o hiÓm ph¶i cung cÊp cho doanh nghiÖp b¶o hiÓm nh÷ng th«ng tin trung thùc, chÝnh x¸c vÒ ®èi tîng b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm... ®Çy ®ñ theo yªu cÇu cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm. ViÖc ngêi tham gia b¶o hiÓm thùc hiÖn ®óng nghÜa vô nµy lµ c¬ së cho doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®¸nh gi¸ rñi ro, xem xÐt chÊp nhËn b¶o hiÓm hay kh«ng vµ tho¶ thuËn cô thÓ vÒ mét sè ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång b¶o hiÓm. Ph¸p luËt còng x¸c ®Þnh c¸c hËu qu¶ ph¸p lý ®èi víi nh÷ng trêng hîp ngêi tham gia b¶o hiÓm kh«ng thùc hiÖn ®óng 54

nghÜa vô nµy, ®ã lµ v« hiÖu hîp ®ång b¶o hiÓm; doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®¬n ph¬ng chÊm døt hîp ®ång; gi¶m sè tiÒn båi thêng, tr¶ tiÒn b¶o hiÓm theo tû lÖ, thËm chÝ lµ kh«ng båi thêng, kh«ng tr¶ tiÒn b¶o hiÓm. +NghÜa vô th«ng b¸o nh÷ng thay ®æi liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn hîp ®ång b¶o hiÓm. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång b¶o hiÓm rÊt cã thÓ x¶y ra nh÷ng sù thay ®æi, ®Æc biÖt lµ nh÷ng yÕu tè liªn quan ®Õn c¸c th«ng tin träng yÕu ®· cung cÊp khi giao kÕt hîp ®ång, ®Õn møc ®é rñi ro nhÊt lµ t×nh tr¹ng rñi ro gia t¨ng. Trong nh÷ng trêng hîp ®ã, ngêi tham gia b¶o hiÓm ph¶i th«ng b¸o ngay cho doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®Ó thùc hiÖn viÖc ®iÒu chØnh c¸c ®iÒu kho¶n liªn quan trong hîp ®ång b¶o hiÓm. §©y lµ viÖc lµm cÇn thiÕt ®¶m b¶o lîi Ých hîp lý cho c¶ hai bªn. Mét sè hîp ®ång b¶o hiÓm còng ®· chó ý ®a ra c¸c quy ®Þnh liªn quan. VÝ dô: ®¬n tiªu chuÈn vÒ b¶o hiÓm ch¸y vµ c¸c rñi ro ®Æc biÖt cã quy ®Þnh chÊm døt hiÖu lùc ®èi víi tµi s¶n bÞ tæn thÊt trong trêng hîp ng«i nhµ chøa tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm bÞ bá trèng, kh«ng cã ngêi c tró h¬n 30 ngµy. Ph¸p luËt kinh doanh b¶o hiÓm cña nhiÒu quèc gia rÊt coi träng nghÜa vô nµy. Nh÷ng hËu qu¶ ph¸p lý cho c¸c trêng hîp vi ph¹m nh lµ: doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®¬n ph¬ng chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm; gi¶m sè tiÒn båi thêng, gi¶m tiÒn tr¶ b¶o hiÓm; kh«ng båi thêng, kh«ng tr¶ tiÒn b¶o hiÓm còng ®îc x¸c ®Þnh râ cho nh÷ng t×nh huèng kh¸c nhau trong thùc tÕ. + NghÜa vô nép phÝ b¶o hiÓm. ViÖc bªn mua b¶o hiÓm nép phÝ b¶o hiÓm ®Çy ®ñ, ®óng kú h¹n vµ theo ph¬ng thøc ®· tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm lµ mét ®iÒu kiÖn c¬ b¶n quyÕt ®Þnh hiÖu lùc cña b¶o hiÓm. Th«ng thêng, kho¶n phÝ b¶o hiÓm ®Çu tiªn ®îc nép vµo thêi ®iÓm giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm vµ thÓ hiÖn viÖc doanh nghiÖp b¶o 55

hiÓm b¾t ®Çu nhËn tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm. Trêng hîp hîp ®ång b¶o hiÓm ®· ®îc x¸c lËp víi tho¶ thuËn vÒ mét thêi h¹n nép phÝ vµ ngêi tham gia b¶o hiÓm kh«ng nép phÝ khi ®· kÕt thóc thêi h¹n ®ã, sÏ kh«ng thÓ ph¸t sinh tr¸ch nhiÖm cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm. QuyÒn khëi kiÖn ngêi tham gia b¶o hiÓm ®ßi phÝ b¶o hiÓm sÏ ®îc doanh nghiÖp b¶o hiÓm sö dông trong mét sè trêng hîp (ngo¹i trõ lÜnh vùc b¶o hiÓm con ngêi, theo quy ®Þnh cña ®iÒu 36, môc 2, ch¬ng II, luËt kinh doanh b¶o hiÓm CHXHCN ViÖt Nam, doanh nghiÖp b¶o hiÓm kh«ng ®îc khëi kiÖn ®ßi bªn mua b¶o hiÓm ®ãng phÝ b¶o hiÓm trong trêng hîp bªn mua b¶o hiÓm kh«ng ®ãng hoÆc ®ãng kh«ng ®ñ phÝ b¶o hiÓm) + NghÜa vô th«ng b¸o sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra. ViÖc bªn ®îc b¶o hiÓm thùc hiÖn nghÜa vô nµy ®óng theo tho¶ thuËn cña hîp ®ång b¶o hiÓm - kÞp thêi vÒ thêi gian; chÝnh x¸c, trung thùc vÒ nguyªn nh©n vµ møc ®é tæn thÊt sÏ liªn quan trùc tiÕp tíi quyÒn lîi vÒ båi thêng, tr¶ tiÒn b¶o hiÓm. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã thÓ tõ chèi båi thêng, tõ chèi tr¶ tiÒn b¶o hiÓm (mét phÇn hoÆc toµn bé) nÕu bªn mua b¶o hiÓm vi ph¹m quy ®Þnh liªn quan. + NghÜa vô thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa rñi ro, h¹n chÕ tæn thÊt. Khi ®¸nh gi¸ rñi ro ®Ó giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã thÓ th«ng b¸o cho bªn ®îc b¶o hiÓm nh÷ng viÖc lµm cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ ®èi tîng b¶o hiÓm. Trong mét sè trêng hîp, nh÷ng ý kiÕn ®ã thuéc d¹ng ®iÒu kiÖn cho viÖc x¸c lËp hîp ®ång b¶o hiÓm mµ bªn ®îc b¶o hiÓm lu«n ph¶i thùc hiÖn nÕu muèn tham gia b¶o hiÓm. Nh÷ng trêng hîp kh¸c, ®Ò xuÊt cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm sÏ liªn quan tíi viÖc ®iÒu chØnh ph¹m vi b¶o hiÓm, phÝ b¶o hiÓm... Bªn c¹nh c¸c d¹ng tho¶ thuËn trªn, ph¸p luËt kinh doanh b¶o hiÓm CHXHCN ViÖt Nam cßn x¸c ®Þnh nghÜa vô nµy rÊt réng - bao hµm viÖc thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh cña luËt kinh doanh b¶o hiÓm vµ ph¸p 56

luËt liªn quan. C¸c biÖn ph¸p doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã thÓ ¸p dông cho nh÷ng trêng hîp vi ph¹m còng rÊt nghiªm kh¾c nh lµ: t¨ng phÝ b¶o hiÓm; ®¬n ph¬ng chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm; thËm chÝ lµ theo ®iÒu 578. môc11, ch¬ng I. phÇn thø ba, luËt d©n sù CHXHCH ViÖt Nam, doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã quyÒn “kh«ng tr¶ tiÒn b¶o hiÓm khi thiÖt h¹i x¶y ra do c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa ®· kh«ng thùc hiÖn”. VÒ phÝa doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã c¸c nghÜa vô c¬ b¶n sau: + NghÜa vô th«ng tin. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i cung cÊp vµ gi¶i thÝch cho bªn ®îc b¶o hiÓm ®Çy ®ñ c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn hîp ®ång b¶o hiÓm, c¸c ®iÒu kho¶n, ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm.... ViÖc lµm nµy kh«ng chØ ph¶i thùc hiÖn khi giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm mµ cßn ®îc duy tr× suèt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång b¶o hiÓm. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ tÝnh chÝnh x¸c vµ trung thùc cña c¸c th«ng tin ®· cung cÊp. Mäi thiÕu sãt, sai sãt, kh«ng trung thùc sÏ dÉn tíi nh÷ng hËu qu¶ nh lµ v« hiÖu hîp ®ång b¶o hiÓm; ®¬n ph¬ng chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i båi thêng thiÖt h¹i liªn quan. + NghÜa vô cÊp hîp ®ång b¶o hiÓm hoÆc b»ng chøng vÒ hîp ®ång b¶o hiÓm. Hîp ®ång b¶o hiÓm hoÆc b»ng chøng hîp ®ång b¶o hiÓm mµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm cÊp cho bªn ®îc b¶o hiÓm ph¶i ®¶m b¶o h×nh thøc ph¸p lý quy ®Þnh díi d¹ng v¨n b¶n víi ®Çy ®ñ nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt thÝch øng víi tõng lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm. + NghÜa vô båi thêng, tr¶ tiÒn b¶o hiÓm. Khi sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra ®· cã ®ñ hå s¬ yªu cÇu båi thêng, tr¶ tiÒn b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i gi¶i quyÕt båi thêng, tr¶ tiÒn b¶o hiÓm ®Çy ®ñ theo tho¶ thuËn cña hîp ®ång b¶o hiÓm. §iÒu 580, môc 11 ch¬ng I, phÇn ba, luËt d©n sù CHXHCN ViÖt nam ®· quy ®Þnh: nÕu doanh nghiÖp b¶o hiÓm chËm trÔ trong båi thêng, tr¶ tiÒn b¶o 57

hiÓm sÏ ph¶i tr¶ c¶ l·i ®èi víi sè tiÒn chËm tr¶ theo l·i suÊt nî qu¸ h¹n do Ng©n hµng nhµ níc quy ®Þnh t¹i thêi ®iÓm tr¶ tiÒn, t¬ng øng víi thêi gian chËm tr¶.Trêng hîp tõ chèi båi thêng, tõ chèi tr¶ tiÒn b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã nghÜa vô gi¶i thÝch lý do tõ chèi b»ng v¨n b¶n. + NghÜa vô phèi hîp víi bªn ®îc b¶o hiÓm ®Ó gi¶i quyÕt yªu cÇu ®ßi båi thêng cña ngêi thø ba. Trong b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù, khi sù kiÖn thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm x¶y ra, ngêi ®îc b¶o hiÓm cã nghÜa vô båi thêng cho ngêi thø ba theo c¸c quy ®Þnh ph¸p lý liªn quan vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã nghÜa vô båi thêng cho ngêi ®îc b¶o hiÓm theo tho¶ thuËn cña hîp ®ång b¶o hiÓm. Hai lo¹i tr¸ch nhiÖm båi thêng nµy cã sù rµng buéc g¾n kÕt nhng vÉn cã tÝnh ®éc lËp nhÊt ®Þnh. V× thÕ, ph¸p luËt vÒ kinh doanh b¶o hiÓm ®ßi hái doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô nµy nh»m ®¶m b¶o quyÒn lîi cña ngêi thø ba. • QuyÒn cña c¸c bªn trong hîp ®ång b¶o hiÓm Môc 2.1.3 ®· x¸c ®Þnh tÝnh ®èi øng cña c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ bªn ®îc b¶o hiÓm trong hîp ®ång b¶o hiÓm. Nh vËy, ®èi øng víi c¸c nghÜa vô cña bªn ®îc b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã c¸c quyÒn c¬ b¶n sau: + Thu phÝ b¶o hiÓm theo tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm +Yªu cÇu bªn ®îc b¶o hiÓm cung cÊp ®Çy ®ñ, trung thùc c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn viÖc giao kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång b¶o hiÓm. + §¬n ph¬ng chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm trong mét sè trêng hîp, nh lµ: khi bªn ®îc b¶o hiÓm kh«ng thùc hiÖn, thùc hiÖn kh«ng ®óng c¸c nghÜa vô ®· cam kÕt; trêng hîp rñi ro gia t¨ng vµ bªn ®îc b¶o hiÓm kh«ng chÊp nhËn sù t¨ng phÝ b¶o hiÓm. + Tõ chèi båi thêng, tõ chèi tr¶ tiÒn b¶o hiÓm khi sù kiÖn x¶y ra bÞ lo¹i trõ, kh«ng thuéc ph¹m vi tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm. 58

+ Yªu cÇu bªn ®îc b¶o hiÓm thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®Ò phßng rñi ro, h¹n chÕ tæn thÊt. + ¸p dông nguyªn t¾c thÕ quyÒn khi x¸c ®Þnh ®îc tr¸ch nhiÖm cña ngêi thø ba trong sù kiÖn b¶o hiÓm (®èi víi b¶o hiÓm tµi s¶n vµ b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù). §èi øng víi c¸c nghÜa vô cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm, bªn ®îc b¶o hiÓm cã c¸c quyÒn sau: + Yªu cÇu doanh nghiÖp b¶o hiÓm gi¶i thÝch c¸c ®iÒu kiÖn, ®iÒu kho¶n, tµi liÖu liªn quan ®Õn hîp ®ång b¶o hiÓm; cung cÊp th«ng tin vÒ hîp ®ång b¶o hiÓm ®· giao kÕt; gi÷ bÝ mËt c¸c th«ng tin mµ bªn ®îc b¶o hiÓm ®· cung cÊp. + §îc cÊp hîp ®ång b¶o hiÓm hoÆc b»ng chøng cña hîp ®ång b¶o hiÓm ®· giao kÕt. + §îc båi thêng, tr¶ tiÒn b¶o hiÓm theo tho¶ thuËn cña hîp ®ång b¶o hiÓm. + §¬n ph¬ng chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm trong mét sè trêng hîp, nh lµ: khi doanh nghiÖp b¶o hiÓm kh«ng thùc hiÖn ®óng c¸c nghÜa vô ®· cam kÕt; trêng hîp cã sù thay ®æi lµm gi¶m møc ®é rñi ro cña ®èi tîng b¶o hiÓm (yÕu tè c¬ së ®Þnh phÝ b¶o hiÓm) nhng doanh nghiÖp b¶o hiÓm kh«ng chÊp nhËn gi¶m phÝ b¶o hiÓm. + ChuyÓn nhîng hîp ®ång b¶o hiÓm theo tho¶ thuËn cña hîp ®ång b¶o hiÓm hoÆc theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. ViÖc chuyÓn nhîng hîp ®ång b¶o hiÓm ph¶i ®îc th«ng b¸o b»ng v¨n b¶n cho doanh nghiÖp b¶o hiÓm trõ trêng hîp sù chuyÓn nhîng ®ã ®îc thùc hiÖn theo tËp qu¸n quèc tÕ. - Söa ®æi hîp ®ång b¶o hiÓm Hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc giao kÕt cho mét thêi h¹n cã thÓ lµ rÊt dµi, ch¼ng h¹n 5 n¨m, 10 n¨m vµ l©u h¬n n÷a trong b¶o hiÓm nh©n thä. Thùc tÕ, rÊt cã thÓ ph¸t sinh nh÷ng sù thay ®æi ¶nh hëng 59

®Õn kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm còng nh bªn ®îc b¶o hiÓm.V× thÕ, ph¸p luËt cho phÐp c¸c bªn ®îc tho¶ thuËn söa ®æi hîp ®ång b¶o hiÓm trong trêng hîp cÇn thiÕt. ViÖc söa ®æi hîp ®ång b¶o hiÓm bao gåm c¸c d¹ng c¬ b¶n sau: Söa ®æi vÒ chñ thÓ hîp ®ång b¶o hiÓm. Chñ yÕu lµ thay ®æi vÒ ngêi tham gia b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ ngêi thô hëng. §èi víi c¸c trêng hîp nh lµ tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm bÞ chuyÓn quyÒn së h÷u khi thêi h¹n b¶o hiÓm cha kÕt thóc; ngêi tham gia b¶o hiÓm; ngêi thô hëng b¶o hiÓm cña hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä bÞ chÕt khi sù kiÖn b¶o hiÓm cha x¶y ra th× viÖc söa ®æi hîp ®ång b¶o hiÓm lµ hoµn toµn cÇn thiÕt nÕu c¸c bªn kh«ng muèn chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm cßn dang dë. Söa ®æi c¸c ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång b¶o hiÓm. Mét sè ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång b¶o hiÓm cã thÓ ®îc söa ®æi nh lµ: gi¸ trÞ b¶o hiÓm; sè tiÒn b¶o hiÓm; møc phÝ b¶o hiÓm; tû lÖ phÝ b¶o hiÓm; ph¬ng thøc ®ãng phÝ b¶o hiÓm; thêi h¹n b¶o hiÓm.... Ch¼ng h¹n mét hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä hçn hîp thêi h¹n 10 n¨m cã thÓ chuyÓn sang d¹ng hîp ®ång cã thêi h¹n 5 n¨m vµ kÐo theo lµ sù ®iÒu chØnh cÇn thiÕt vÒ phÝ b¶o hiÓm hoÆc sè tiÒn b¶o hiÓm. - Kh«i phôc hiÖu lùc cña hîp ®ång b¶o hiÓm. NÕu mét hîp ®ång b¶o hiÓm bÞ ®×nh chØ gi÷a chõng vµ mÊt hiÖu lùc v× mét lý do nµo ®ã (vÝ dô: ngêi tham gia b¶o hiÓm trong b¶o hiÓm nh©n thä kh«ng ®ãng phÝ khi ®· kÕt thóc thêi gian gia h¹n ®ãng phÝ), trong mét thêi h¹n cho phÐp, hîp ®ång b¶o hiÓm cã thÓ ®îc kh«i phôc hiÖu lùc víi sù ®Ò nghÞ vµ chÊp thuËn cña c¸c bªn. Trong vÝ dô trªn, nÕu ngêi tham gia b¶o hiÓm ®Ò nghÞ ®îc ®ãng phÝ b¶o hiÓm trë l¹i th× hîp ®ång b¶o hiÓm sÏ ®îc kh«i phôc hiÖu lùc. 60

Söa ®æi hîp ®ång b¶o hiÓm ë bÊt kú d¹ng nµo ®Òu trªn c¬ së tho¶ thuËn vµ thèng nhÊt ý kiÕn cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ bªn ®îc b¶o hiÓm. VÒ mÆt h×nh thøc ph¸p lý, mäi sù söa ®æi, bæ sung ®Òu ph¶i ®îc thÓ hiÖn b»ng v¨n b¶n vµ v¨n b¶n tho¶ thuËn vÒ hîp ®ång b¶o hiÓm ®· ®îc söa ®æi hoÆc b¶n söa ®æi bæ sung ph¶i ®Ýnh kÌm vµo v¨n b¶n hîp ®ång ®· cã. - Hîp ®ång b¶o hiÓm v« hiÖu Hîp ®ång b¶o hiÓm ph¶i ®îc x¸c lËp dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c, tr×nh tù, thñ tôc vµ h×nh thøc quy ®Þnh cña luËt ph¸p. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ, v× nh÷ng lý do phÇn nhiÒu lµ chñ quan tõ phÝa c¸c chñ thÓ mµ hîp ®ång b¶o hiÓm kh«ng ®¶m b¶o c¸c quy ®Þnh trªn vµ bÞ quy lµ v« hiÖu. Bªn c¹nh nh÷ng trêng hîp v« hiÖu theo quy ®Þnh cña LuËt d©n sù CHXHCN ViÖt nam ®èi víi c¸c hîp ®ång d©n sù nãi chung nh : c¸c bªn giao kÕt kh«ng ®¶m b¶o quy ®Þnh vÒ n¨ng lùc hµnh vi d©n sù, n¨ng lùc ph¸p luËt d©n sù; ngêi x¸c lËp kh«ng nhËn thøc ®îc hµnh vi cña m×nh t¹i thêi ®iÓm giao kÕt; hîp ®ång ®îc giao kÕt do nhÇm lÉn, ®èi víi hîp ®ång b¶o hiÓm, LuËt kinh doanh b¶o hiÓm CHXHCN ViÖt Nam cßn x¸c ®Þnh c¸c d¹ng v« hiÖu ®Æc thï cña hîp ®ång b¶o hiÓm, ®ã lµ: + Bªn mua b¶o hiÓm kh«ng cã quyÒn lîi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm ®èi víi ®èi tîng b¶o hiÓm. + Giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm cho ®èi tîng b¶o hiÓm kh«ng tån t¹i t¹i thêi ®iÓm giao kÕt (tuy nhiªn, trêng hîp nµy chØ ®óng ®èi víi mét sè lo¹i ®èi tîng b¶o hiÓm). + T¹i thêi ®iÓm giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm, bªn mua b¶o hiÓm biÕt sù kiÖn b¶o hiÓm ®· x¶y ra. + Doanh nghiÖp b¶o hiÓm hoÆc bªn mua b¶o hiÓm cã hµnh vi lõa dèi khi giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm. 61

ViÖc xö lý hîp ®ång v« hiÖu tõng phÇn hoÆc toµn bé tu©n theo quy ®Þnh chung cña luËt d©n sù. C¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ bªn ®îc b¶o hiÓm ®îc coi lµ kh«ng ph¸t sinh ngay tõ thêi ®iÓm x¸c lËp. Nh vËy, c¸c bªn ph¶i kh«i phôc l¹i t×nh tr¹ng ban ®Çu nh tríc lóc giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm. Cô thÓ: doanh nghiÖp b¶o hiÓm tr¶ l¹i phÝ b¶o hiÓm; bªn ®îc b¶o hiÓm tr¶ l¹i sè båi thêng, tiÒn tr¶ b¶o hiÓm (nÕu cã) - toµn bé hoÆc t¬ng øng víi phÇn bÞ v« hiÖu; bªn cã lçi ®èi víi t×nh tr¹ng v« hiÖu cña hîp ®ång b¶o hiÓm ph¶i båi thêng cho bªn kia thiÖt h¹i liªn quan. - ChÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm Hîp ®ång b¶o hiÓm tÊt yÕu sÏ chÊm døt khi ®· kÕt thóc thêi h¹n b¶o hiÓm, song nh÷ng trêng hîp ®¸ng lu ý lµ khi hîp ®ång b¶o hiÓm bÞ chÊm døt tríc thêi ®iÓm kÕt thóc thêi h¹n b¶o hiÓm. Bªn c¹nh nh÷ng trêng hîp chÊm døt theo quy ®Þnh cña luËt d©n sù nh: khi c¸c bªn sö dông quyÒn ®¬n ph¬ng chÊm døt hîp ®ång theo ph¸p luËt; c¸c bªn giao kÕt kh«ng cßn ®¶m b¶o quy ®Þnh vÒ n¨ng lùc hµnh vi d©n sù, n¨ng lùc ph¸p luËt d©n sù cho viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ nghÜa vô ®· cam kÕt. LuËt kinh doanh b¶o hiÓm còng x¸c ®Þnh nh÷ng t×nh huèng ®Æc thï ®èi víi hîp ®ång b¶o hiÓm, ®ã lµ: + §èi tîng b¶o hiÓm kh«ng cßn tån t¹i do sù kiÖn lo¹i trõ. + Sù kiÖn b¶o hiÓm ®· x¶y ra vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®· hoµn thµnh toµn bé cam kÕt båi thêng hoÆc tr¶ tiÒn b¶o hiÓm. + Kh«ng cßn tån t¹i kh¶ n¨ng ®èi tîng b¶o hiÓm chÞu ¶nh hëng cña rñi ro ®îc b¶o hiÓm. + Bªn mua b¶o hiÓm kh«ng cßn ®¶m b¶o quy ®Þnh vÒ quyÒn lîi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm.

62

+ Bªn mua b¶o hiÓm kh«ng ®ãng ®ñ phÝ b¶o hiÓm hoÆc kh«ng ®ãng phÝ b¶o hiÓm theo thêi h¹n tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm. + Bªn mua b¶o hiÓm kh«ng ®ãng ®ñ phÝ trong thêi gian gia h¹n ®ãng phÝ b¶o hiÓm theo tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm. Hîp ®ång b¶o hiÓm còng cã thÓ ®îc chÊm døt theo tho¶ thuËn riªng gi÷a 2 bªn cho nh÷ng t×nh huèng cô thÓ thÝch øng víi mçi lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm. Ch¼ng h¹n: khi ngêi ®îc b¶o hiÓm cña hîp ®ång b¶o hiÓm con ngêi thay ®æi n¬i c tró - ra ngoµi giíi h¹n l·nh thæ ®îc b¶o hiÓm; tµu biÓn ®îc b¶o hiÓm bÞ b¸n, thay ®æi quèc tÞch.... Tuy nhiªn, nh÷ng tho¶ thuËn riªng nµy ph¶i trªn c¬ së t«n träng luËt ph¸p. C¸c quy ®Þnh liªn quan tíi viÖc cho phÐp c¸c bªn tho¶ thuËn chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm tríc thêi ®iÓm kÕt thóc thêi h¹n b¶o hiÓm cã thÓ cã nh÷ng ®iÓm riªng ë c¸c quèc gia kh¸c nhau. VÝ dô: ë Ph¸p, trong b¶o hiÓm xe c¬ giíi, c«ng ty b¶o hiÓm chØ cã quyÒn chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm sau tæn thÊt khi ngêi ®îc b¶o hiÓm ®· vi ph¹m ®Æc biÖt nghiªm träng hoÆc lµ ngêi bÞ buéc téi ®· l¸i xe trong t×nh tr¹ng say rîu. LuËt b¶o hiÓm Trung Quèc quy ®Þnh: ®èi víi hîp ®ång b¶o hiÓm vËn chuyÓn hµng ho¸ vµ hîp ®ång b¶o hiÓm ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn, sau khi ®· b¾t ®Çu tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm, ngêi tham gia b¶o hiÓm kh«ng ®îc huû bá hîp ®ång...Nh÷ng quy ®Þnh ®Æc thï nh vËy kh¸ ®a d¹ng, tuy nhiªn, mét vÊn ®Ò cã thÓ ®îc coi nh mét nguyªn t¾c xö sù ®èi víi viÖc chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm tríc thêi ®iÓm kÕt thóc hîp ®ång b¶o hiÓm lµ cã sù kh¸c biÖt gi÷a b¶o hiÓm nh©n thä vµ b¶o hiÓm phi nh©n thä. Trong b¶o hiÓm phi nh©n thä, c¸c bªn buéc ph¶i thùc hiÖn c¸c cam kÕt ®· tho¶ thuËn, ngo¹i trõ nh÷ng trêng hîp ph¸t sinh nh÷ng sù thay ®æi ®îc x¸c ®Þnh theo ph¸p luËt. Trong b¶o hiÓm nh©n thä, sù rµng buéc nãi trªn chØ ¸p dông ®èi víi phÝa doanh nghiÖp b¶o hiÓm cßn ngêi tham gia b¶o hiÓm cã 63

quyÒn chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm vµo bÊt cø thêi ®iÓm nµo mµ kh«ng cÇn viÖn dÉn lý do. Riªng ®èi víi c¸c trêng hîp gi¶i thÓ, thu hÑp ph¹m vi giÊy phÐp kinh doanh, mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n, chia t¸ch, s¸p nhËp doanh nghiÖp b¶o hiÓm, chÊm døt hîp ®ång sÏ ®îc ¸p dông nÕu bªn mua b¶o hiÓm kh«ng chÊp nhËn chuyÓn giao hîp ®ång b¶o hiÓm. §i ®«i víi viÖc x¸c ®Þnh c¸c trêng hîp cho phÐp chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm tríc thêi ®iÓm kÕt thóc thêi h¹n b¶o hiÓm, ph¸p luËt ph¶i quy ®Þnh vÒ c¸c hËu qu¶ ph¸p lý cña tõng trêng hîp. §¸ng kÓ nhÊt lµ vÊn ®Ò hoµn phÝ b¶o hiÓm. Nh×n chung, nÕu viÖc chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm kh«ng ph¶i lµ do dông ý xÊu cña bªn ®îc b¶o hiÓm, phÇn phÝ b¶o hiÓm t¬ng øng víi thêi gian cßn l¹i cña thêi h¹n b¶o hiÓm sÏ ®îc hoµn l¹i sau khi ®· khÊu trõ c¸c chi phÝ hîp lý liªn quan mµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®· chi ra. Tr¶ gi¸ trÞ gi¶i íc còng lµ mét hËu qu¶ th«ng thêng trong viÖc chÊm døt c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä (®Æc thï nµy g¾n víi môc ®Ých tiÕt kiÖm, tÝch luü tµi chÝnh cña bªn mua b¶o hiÓm khi hä tham gia b¶o hiÓm nh©n thä). Mét vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm n÷a lµ quy ®Þnh vÒ thêi h¹n th«ng b¸o chÊm døt còng nh h×nh thøc th«ng b¸o b»ng v¨n b¶n. §©y lµ nh÷ng quy ®Þnh cÇn thiÕt nh»m ®¶m b¶o lîi Ých cho c¸c bªn vµ h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng bÊt lîi cña viÖc chÊm døt gi÷a chõng hîp ®ång b¶o hiÓm. 1.3. C¬ së kü thuËt cña b¶o hiÓm

Sù tiÕp cËn quan hÖ b¶o hiÓm cã thÓ tõ gãc ®é cña bªn mua b¶o hiÓm hoÆc doanh nghiÖp b¶o hiÓm. §èi víi bªn mua b¶o hiÓm, b¶o hiÓm lµ mét ph¬ng ph¸p mµ ngêi mua b¶o hiÓm sö dông ®Ó chuyÓn giao rñi ro cã thÓ x¶y ra. VÒ phÝa doanh nghiÖp b¶o hiÓm, b¶o hiÓm lµ ho¹t ®éng kinh doanh, theo ®ã doanh nghiÖp b¶o hiÓm "s¶n xuÊt" ra nh÷ng s¶n phÈm b¶o hiÓm ®Ó b¸n cho nh÷ng ngêi mua 64

b¶o hiÓm. Vµo thêi ®iÓm thùc hiÖn giao dÞch mua b¸n, doanh nghiÖp b¶o hiÓm thu tiÒn cña ngêi mua b¶o hiÓm vµ s¶n phÈm mµ hä trao cho ngêi mua b¶o hiÓm vÒ c¬ b¶n lµ mét cam kÕt: båi thêng hoÆc tr¶ tiÒn b¶o hiÓm khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm. Khi tham gia b¶o hiÓm, mçi ngêi mua b¶o hiÓm ®Òu kh«ng thÓ biÕt ch¾c ch¾n vÒ kh¶ n¨ng (trong b¶o hiÓm nh©n thä cã thÓ chØ lµ vÒ thêi ®iÓm) rñi ro (sù kiÖn b¶o hiÓm) x¶y ra ®èi víi hä. Ngêi mua b¶o hiÓm hiÓu r»ng: viÖc x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm lµ ngÉu nhiªn vµ chÊp nhËn hai kh¶ n¨ng ®èi lËp: hoÆc nhËn ®îc tiÒn båi thêng cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm hoÆc kh«ng nhËn ®îc g×, ®èi víi mçi mét ngêi mua b¶o hiÓm th× b¶o hiÓm Ýt nhiÒu gièng nh mét trß ch¬i may rñi. Duy chØ cã ®iÒu doanh nghiÖp b¶o hiÓm

l¹i kh«ng thÓ

kinh doanh b»ng c¸ch tr«ng chê vµo may rñi. Thùc ra, doanh nghiÖp b¶o hiÓm sÏ phô thuéc vµo sù may rñi nÕu x¶y ra c¸c t×nh huèng nh lµ: víi mçi nghiÖp vô b¶o hiÓm, hµng n¨m doanh nghiÖp b¶o hiÓm chØ ký ®îc mét hîp ®ång hoÆc rÊt Ýt hîp ®ång b¶o hiÓm; doanh nghiÖp b¶o hiÓm ký hîp ®ång b¶o hiÓm cho mét rñi ro mµ trªn thÕ giíi cha thèng kª ®îc vÒ x¸c suÊt x¶y ra tæn thÊt. Ch¼ng h¹n hîp ®ång b¶o hiÓm cho mét vÖ tinh vò trô ®Çu tiªn cña con ngêi phãng lªn quü ®¹o cña tr¸i ®Êt. Ngoµi c¸c t×nh huèng nªu trªn, ho¹t ®éng kinh doanh cña mét doanh nghiÖp b¶o hiÓm còng trë nªn rÊt bÊp bªnh nÕu mét m×nh doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®¬n lÎ ®¶m ®¬ng mét hoÆc mét sè ®èi tîng cã gi¸ trÞ rÊt lín. Trong thùc tÕ, cã kh«ng Ýt trêng hîp tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm trong mét hîp ®ång b¶o hiÓm cã gi¸ trÞ lín h¬n toµn bé tµi s¶n, vèn liÕng cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm còng sÏ bÞ ®Æt vµo bê vùc ph¸ s¶n nÕu kh«ng sö dông c¸c biÖn ph¸p an toµn, ph©n t¸n rñi ro vµ nÕu ®ã l¹i lµ mét n¨m kinh doanh tåi tÖ víi nhiÒu tæn thÊt lín, liªn tiÕp x¶y ra hoÆc ph¸t sinh sù cè g©y ra thiÖt h¹i trªn b×nh diÖn lín ®èi víi c¸c 65

rñi ro ®îc b¶o hiÓm (vÝ dô: mét trËn b·o nhÊn ch×m hµng tr¨m tµu thuyÒn tham gia b¶o hiÓm ë mét doanh nghiÖp b¶o hiÓm). Doanh nghiÖp b¶o hiÓm còng ph¶i ®èi mÆt víi mét "sù lùa chän bÊt lîi" trong suèt qu¸ tr×nh kinh doanh. Sù lùa chän bÊt lîi nµy lµ g×? Cã thÓ gi¶i thÝch b»ng mét vÝ dô: mÆc dï ®· yªu cÇu ngêi ®îc b¶o hiÓm kh¸m søc kháe tríc khi nhËn b¶o hiÓm, song kinh nghiÖm cña c¸c nhµ b¶o hiÓm chØ ra r»ng x¸c suÊt tö vong cña nh÷ng ngêi tham gia b¶o hiÓm sinh m¹ng cao h¬n x¸c suÊt tö vong trung b×nh cña nh÷ng ngêi cïng ®é tuæi theo thèng kª d©n sè. §iÒu nµy còng dÔ hiÓu bëi lÏ chÝnh ngêi ®îc b¶o hiÓm lµ ngêi hiÓu h¬n ai hÕt vÒ t×nh tr¹ng søc kháe cña hä vµ xu thÕ tù nhiªn lµ ngêi cã søc kháe yÕu hoÆc thËm chÝ cã bÖnh nÆng ®Òu muèn ®îc b¶o hiÓm sinh m¹ng. TÊt nhiªn c¸i muèn ®îc b¶o hiÓm cña hä lµ muèn ®îc b¶o hiÓm víi møc gi¸ (phÝ b¶o hiÓm) t¬ng ®¬ng víi ngêi cã søc kháe b×nh thêng, víi møc ®é rñi ro b×nh thêng. §Ó ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm kh«ng cßn mang tÝnh chÊt cña mét trß c¸ cîc, ®Ó ®èi phã víi sù lùa chän bÊt lîi, gi¶m sù bÊp bªnh trong kinh doanh, ho¹t ®éng b¶o hiÓm ph¶i dùa trªn mét nÒn t¶ng c¬ së kü thuËt khoa häc v÷ng ch¾c. C¬ së kü thuËt c¬ b¶n cña b¶o hiÓm bao gåm: luËt sè lín; nguyªn t¾c sµng läc rñi ro; nguyªn t¾c ph©n chia, ph©n t¸n rñi ro. 1.3.1. LuËt sè lín - Kh¸i qu¸t vÒ luËt sè lín vµ phªp tÝnh x¸c suÊt Nh÷ng nghiªn cøu vÒ lÞch sö b¶o hiÓm th¬ng m¹i ®· chØ ra r»ng ho¹t ®éng b¶o hiÓm th¬ng m¹i cã tõ tríc thÕ kû 17. Tuy nhiªn, chØ khi lý thuyÕt x¸c suÊt ®îc vËn dông, kü thuËt b¶o hiÓm míi cã ®îc sù hoµn thiÖn c¬ b¶n vµ ngêi cã c«ng ®Çu lµ nhµ to¸n häc ngêi Ph¸p: Blaise Pascal (1623 - 1662). T¸c phÈm to¸n häc cña «ng ®¸nh dÊu sù s¸ng lËp ra Lý thuyÕt to¸n vÒ x¸c suÊt, «ng lµ ngêi ®Çu tiªn c«ng bè c«ng tr×nh nµy vµo n¨m 1654. Sau nhiÒu thùc nghiÖm nghiªn cøu vÒ 66

c¸c ®¹i lîng ngÉu nhiªn, «ng ®· chøng minh r»ng chóng bÞ chi phèi bëi quy luËt. Sau Pascal, Iacop Bernoulli (1654 - 1705) - mét nhµ to¸n häc kh¸c ngêi Thôy sü ®· tiÕp tôc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn luËt sè lín. LuËt sè lín ®îc ®óc rót tõ thùc nghiÖm: tung mét con xóc s¾c 6 mÆt ®ång chÊt, quan s¸t vµ ghi l¹i kÕt qu¶ sau mçi lÇn thùc nghiÖm (phÐp thö). NÕu sè phÐp thö lµ Ýt, kÕt qu¶ thu ®îc vÒ sè lÇn xuÊt hiÖn cña c¸c mÆt (tõ mÆt 1 chÊm ®Õn mÆt 6 chÊm) cã sù chªnh lÖch rÊt lín. Ch¼ng h¹n, kÕt qu¶ thu ®îc vÒ sù xuÊt hiÖn cña mÆt 3 chÊm vµ 6 chÊm nh sau: Sè lÇn tung xóc s¾c 20 100 1000

MÆt 3 chÊm Sè lÇn xuÊt TÇn suÊt hiÖn 2 0,100 12 0,120 175 0,175

MÆt 6 chÊm Sè lÇn xuÊt TÇn suÊt hiÖn 5 0,050 8 0,080 200 0,200

NÕu sè phÐp thö ®ñ lín sÏ cho mét kÕt qu¶ ®¸ng ng¹c nhiªn lµ sè lÇn xuÊt hiÖn mÆt 3 chÊm còng t¬ng ®¬ng víi sè lÇn xuÊt hiÖn cña tÊt c¶ c¸c mÆt cßn l¹i. Ch¼ng h¹n, nÕu tung con xóc s¾c ®Õn 60.000 lÇn th× sè lÇn xuÊt hiÖn cña c¸c mÆt ®Òu xÊp xØ b»ng nhau vµ = 10.000 lÇn. Nh vËy, nÕu thùc hiÖn ®îc 60.000 lÇn thö th× tÇn suÊt cña biÕn cè xuÊt hiÖn bÊt cø mÆt nµo còng xÊp xØ b»ng 1/6. Trong trß ch¬i con xóc s¾c, nÕu ngêi ch¬i xem xÐt sù xuÊt hiÖn mét mÆt nµo ®ã, mÆt 6 chÊm ch¼ng h¹n th× sù xuÊt hiÖn mÆt 6 chÊm ®îc coi lµ biÕn cè thuËn lîi; sù xuÊt hiÖn cña c¸c mÆt cßn l¹i (tõ mÆt 1 chÊm ®Õn mÆt 5 chÊm) lµ nh÷ng biÕn cè xung kh¾c. Mçi lÇn ch¬i ®Òu cã thÓ xuÊt hiÖn bÊt kú mét mÆt nµo, do ®ã, trong mçi lÇn ch¬i sè trêng hîp cã thÓ x¶y ra lµ 6 trong khi sè trêng hîp thuËn lîi chØ lµ 1. Nh vËy, kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn mÆt 6 chÊm (biÕn cè thuËn

67

lîi) trong mét lÇn ch¬i b»ng 1/6. Ngêi ta gäi kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn biÕn cè thuËn lîi lµ x¸c suÊt cña biÕn cè ®ã. Khi nghiªn cøu x¸c suÊt cña mét biÕn cè nµo ®ã, nÕu kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn trêng hîp thuËn lîi lµ ch¾c ch¾n th× x¸c xuÊt cña biÕn cè ®ã = 1, nÕu kh«ng thÓ x¶y ra trêng hîp thuËn lîi th× x¸c suÊt cña biÕn cè ®ã = 0. X¸c suÊt cña mäi biÕn cè ®Òu n»m trong kho¶ng tõ 0 ®Õn 1. Trë l¹i thö nghiÖm víi con xóc s¾c, kÕt qu¶ ®· cho thÊy: nÕu sè phÐp thö ®ñ lín, tÇn suÊt biÕn cè sÏ xÝch gÇn l¹i víi x¸c suÊt lý thuyÕt cña biÕn cè ®ang xem xÐt. Nh vËy, ®Ó tÝnh x¸c suÊt cña mét biÕn cè, nÕu thèng kª ®îc mét sè lîng ®ñ lín c¸c trêng hîp ®· xuÊt hiÖn biÕn cè ®ã trong thùc tÕ, cã thÓ xÊp xØ x¸c suÊt cña biÕn cè b»ng tÇn suÊt biÕn cè - kÕt qu¶ tÝnh ®îc tõ sè liÖu thèng kª. Lµ c¬ së kü thuËt then chèt cña b¶o hiÓm, luËt sè lín trong b¶o hiÓm ®îc ph¸t biÓu nh sau: "Khi sè lín c¸c ®¬n vÞ rñi ro t¬ng tù nhau vµ ®éc lËp víi nhau t¨ng lªn th× tÝnh chÝnh x¸c t¬ng ®èi cña c¸c dù ®o¸n vÒ nh÷ng kÕt qu¶ t¬ng lai dùa vµo c¸c ®¬n vÞ rñi ro ®ã còng t¨ng lªn". Ngêi b¶o hiÓm chÊp nhËn b¶o hiÓm cho c¸c sù kiÖn ngÉu nhiªn, nÕu xÐt riªng tõng hîp ®ång b¶o hiÓm ®¬n lÎ cã thÓ gièng nh "trß ch¬i may rñi", song xÐt trªn tæng thÓ nhiÒu hîp ®ång b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm hoµn toµn cã thÓ dù ®o¸n ®îc vÒ kh¶ n¨ng x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm ë møc ®é chÝnh x¸c cã thÓ chÊp nhËn ®îc. VÝ dô : trong b¶o hiÓm xe c¬ giíi, kh«ng thÓ dù ®o¸n chÝnh x¸c vÒ tai n¹n g©y ra ®èi víi mét c¸ thÓ « t«, song ngêi b¶o hiÓm cã thÓ dù ®o¸n ®îc sè vô tai n¹n vµ thiÖt h¹i x¶y ra hµng n¨m cho toµn bé sè « t« ®îc b¶o hiÓm trong ph¹m vi sai sãt rÊt nhá. Cè nhiªn, sè « t« ®îc b¶o hiÓm nãi trªn ph¶i lµ mét sè lín. Thùc tiÔn kinh doanh ®· chØ ra r»ng: trªn c¬ së sè lín, kh¶ n¨ng c©n b»ng kü thuËt cña nhµ b¶o hiÓm sÏ ch¾c ch¾n h¬n. C©n b»ng kÕt 68

qu¶ thu chi nghiÖp vô cña mét tæng lîng víi vµi chôc hîp ®ång b¶o hiÓm phô thuéc nhiÒu vµo may m¾n, cßn ®èi víi mét tæng lîng hµng tr¨m ngµn hîp ®ång b¶o hiÓm hoÆc hµng triÖu hîp ®ång b¶o hiÓm sÏ ch¾c ch¾n h¬n. Nãi c¸ch kh¸c, khi sè ngêi ®îc b¶o hiÓm cµng lín th× t×nh h×nh ph¸t sinh tæn thÊt, thiÖt h¹i trong thùc tÕ cµng gÇn víi tÇn suÊt tæn thÊt vµ chi phÝ trung b×nh/ 1 tæn thÊt mµ ngêi b¶o hiÓm cã ®îc tõ thèng kª rñi ro vµ ®· sö dông ®Ó tÝnh phÝ. øng dông trong b¶o hiÓm • Trong ®Þnh phÝ b¶o hiÓm §Þnh phÝ b¶o hiÓm lµ viÖc x¸c ®Þnh c¸c møc phÝ b¶o hiÓm (kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh) hoÆc tû lÖ phÝ b¶o hiÓm trong tõng nghiÖp vô b¶o hiÓm. C¸c møc phÝ hoÆc tû lÖ phÝ nµy thêng ®îc x¸c ®Þnh cho tõng trêng hîp t¬ng øng víi sù ph©n lo¹i ®èi tîng b¶o hiÓm trong cïng nghiÖp vô theo c¸c tiªu thøc kh¸c nhau. TËp hîp c¸c møc phÝ hoÆc tû lÖ phÝ ®îc lËp theo c¸ch trªn vµ ¸p dông cho tõng nghiÖp vô b¶o hiÓm gäi lµ BiÓu phÝ b¶o hiÓm. Lµ c«ng viÖc quan träng trong ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm, nÕu ®Þnh phÝ b¶o hiÓm sai sãt cã thÓ khiÕn doanh nghiÖp b¶o hiÓm kh«ng b¸n ®îc s¶n phÈm hoÆc bÞ thua lç. §èi víi nh÷ng lo¹i b¶o hiÓm b¾t buéc, viÖc ®Þnh phÝ b¶o hiÓm qu¸ cao hoÆc sÏ ph¬ng h¹i quyÒn lîi cña bªn mua b¶o hiÓm hoÆc lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng trèn tr¸nh nghÜa vô tham gia b¶o hiÓm. Víi "chu tr×nh kinh doanh ®¶o ngîc", b¸n s¶n phÈm an toµn nhng chØ sau khi chi tr¶ hÕt cho c¸c sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra trong niªn ®é, doanh nghiÖp b¶o hiÓm míi thùc sù x¸c ®Þnh ®îc “gi¸ thµnh s¶n phÈm”. PhÝ b¶o hiÓm - gi¸ b¸n cña s¶n phÈm b¶o hiÓm ®îc thu tríc v× vËy doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i x¸c ®Þnh gi¸ b¸n tríc khi biÕt ®îc “gi¸ thµnh”. §©y chÝnh lµ khã kh¨n khi doanh nghiÖp b¶o hiÓm 69

®Þnh gi¸ rñi ro. Nãi c¸ch kh¸c, víi bé phËn chñ yÕu cña phÝ b¶o hiÓm - phÝ thuÇn ®îc sö dông cho viÖc båi thêng (hoÆc tr¶ tiÒn b¶o hiÓm), vµo thêi ®iÓm b¾t buéc ph¶i cã gi¸ - phÝ b¶o hiÓm ®Ó b¸n s¶n phÈm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm cha thÓ tÝnh ®îc vÒ tr¸ch nhiÖm båi thêng (hoÆc tr¶ tiÒn b¶o hiÓm). Lèi tho¸t duy nhÊt cho doanh nghiÖp b¶o hiÓm lµ dù tÝnh. LuËt sè lín, phÐp tÝnh x¸c suÊt vµ thèng kª rñi ro cung cÊp cho doanh nghiÖp b¶o hiÓm sè liÖu vÒ tÇn suÊt tæn thÊt vµ chi phÝ trung b×nh/ tæn thÊt ®ñ ®é tin cËy - hai yÕu tè ®Þnh phÝ c¬ b¶n nhÊt, ®¶m b¶o tÝnh khoa häc vµ ®é chÝnh x¸c trong dù tÝnh. CÇn nãi thªm lµ ®é chÝnh x¸c trong ®Þnh phÝ b¶o hiÓm kh«ng bao giê lµ tuyÖt ®èi. Thùc tÕ, c¸c sù cè x¶y ra trong t¬ng lai kh«ng hoµn toµn ph¶i gièng víi qu¸ khø, nh lµ rñi ro thiªn tai trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã xu híng tr¸i quy luËt vµ møc ®é trÇm träng còng t¨ng lªn. Tõ ®ã, sinh ra sù chªnh lÖch gi÷a kÕt qu¶ tÝnh to¸n dù kiÕn vµ thùc tÕ. §Ó ®èi phã víi chªnh lÖch nµy ngêi b¶o hiÓm ph¶i ¸p dông c¸c biÖn ph¸p nh lµ: thªm vµo phÝ thuÇn mét kho¶n chi phÝ an toµn; lËp dù phßng dao ®éng lín ... • Trong viÖc triÓn khai nghiÖp vô b¶o hiÓm. Ngay c¶ khi viÖc thèng kª rñi ro ®îc tiÕn hµnh trªn c¬ së khoa häc vµ phÝ b¶o hiÓm ®îc x¸c ®Þnh hîp lý nhng khi triÓn khai nghiÖp vô b¶o hiÓm, nÕu doanh nghiÖp b¶o hiÓm kh«ng thu hót ®îc sè lîng ®ñ lín ngêi mua b¶o hiÓm th× t×nh h×nh thùc tÕ còng rÊt dÔ sai lÖch víi dù tÝnh cña ngêi b¶o hiÓm. Së dÜ nh vËy v× khi cã Ýt ngêi tham gia b¶o hiÓm, tÝnh t¬ng hç, bï trõ lÉn nhau gi÷a c¸c rñi ro sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc. LuËt sè lín ®ßi hái doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i tËp hîp ®îc cµng nhiÒu cµng tèt nh÷ng ngêi cã nh÷ng rñi ro t¬ng ®ång trong tõng nghiÖp vô b¶o hiÓm. ViÖc tËp hîp ®îc sè lín nh÷ng ngêi mua b¶o 70

hiÓm trong mçi nghiÖp vô b¶o hiÓm kh«ng nh÷ng mang l¹i lîi Ých cho doanh nghiÖp b¶o hiÓm mµ cßn mang l¹i lîi Ých cho chÝnh ngêi mua b¶o hiÓm. NÕu doanh nghiÖp b¶o hiÓm ký kÕt ®îc cµng nhiÒu hîp ®ång th× viÖc bï trõ t¬ng hç (ph©n t¸n hËu qu¶ tµi chÝnh ®èi víi mçi tæn thÊt x¶y ra) trong sè nh÷ng ngêi mua b¶o hiÓm sÏ trë nªn dÔ dµng, t×nh h×nh tæn thÊt, thiÖt h¹i x¶y ra trong thùc tÕ ë mçi nghiÖp vô b¶o hiÓm cµng xÝch l¹i gÇn tÇn suÊt tæn thÊt, chi phÝ trung b×nh/tæn thÊt ®· ®îc sö dông khi tÝnh phÝ b¶o hiÓm. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm sÏ tËp trung ®îc mét quü b¶o hiÓm ®ñ lín ®Ó thùc hiÖn cam kÕt cña m×nh ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng ngêi ®îc b¶o hiÓm gÆp sù kiÖn b¶o hiÓm, ®¶m b¶o ch¾c ch¾n h¬n quyÒn lîi cña ngêi mua b¶o hiÓm. ViÖc thu hót ®îc sè lín ngêi mua b¶o hiÓm trong mçi nghiÖp vô b¶o hiÓm cßn gióp doanh nghiÖp b¶o hiÓm t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ ®èi víi mét sè chi phÝ, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó doanh nghiÖp b¶o hiÓm gi¶m phÝ b¶o hiÓm. Nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh quy luËt ®óc rót ®îc tõ vËn dông luËt sè lín vµ thèng kª rñi ro cßn cã ý nghÜa rÊt lín trong viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng tr¸nh rñi ro, h¹n chÕ tæn thÊt cho ®èi tîng b¶o hiÓm còng nh c¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m an toµn kinh doanh vµ ®i ®«i chÝnh lµ hiÖu qu¶, sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm. 1.3.2. Nguyªn t¾c sµng läc Trong qu¸ tr×nh kinh doanh, doanh nghiÖp b¶o hiÓm lu«n ®øng tríc nh÷ng nhu cÇu b¶o hiÓm rÊt ®a d¹ng cña nhiÒu lo¹i kh¸ch hµng. Cã yªu cÇu b¶o hiÓm cho rñi ro ë møc trung b×nh, cã yªu cÇu b¶o hiÓm víi møc dé rñi ro cao h¬n thËm chÝ lµ rÊt xÊu. LiÖu doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã thÓ chÊp nhËn mäi yªu cÇu b¶o hiÓm cña ngêi mua b¶o hiÓm hay kh«ng? C©u tr¶ lêi sÏ lµ "cã" nÕu ngêi mua b¶o hiÓm s½n sµng tr¶ theo gi¸ mµ ngêi b¶o hiÓm yªu cÇu. Ch¼ng h¹n, doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã thÓ ký hîp ®ång b¶o hiÓm sinh m¹ng cho mét 71

ngêi ®ang bÞ m¾c bÖnh ung th phæi ë giai ®o¹n cuèi (sù kiÖn tö vong x¶y ra víi ngêi nµy trong vßng mét n¨m lµ ch¾c ch¾n) nÕu hä chÊp nhËn ®ãng kho¶n phÝ lín h¬n sè tiÒn b¶o hiÓm. Së dÜ ph¶i ®ãng phÝ lín h¬n sè tiÒn b¶o hiÓm v× ngoµi viÖc ch¾c ch¾n ph¶i tr¶ tiÒn b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm cßn ph¶i trang tr¶i cho c«ng c¸c chi phÝ nh chi phÝ ký kÕt hîp ®ång, chi phÝ qu¶n lý...Tuy nhiªn, ch¼ng bao giê cã ngêi mua chÊp nhËn tr¶ gi¸ mét c¸ch v« nghÜa nh vËy vµ sù trao ®æi ®ã ®· mÊt ®i hoµn toµn môc ®Ých, ý nghÜa cña b¶o hiÓm. Sµng läc ®ßi hái ngêi b¶o hiÓm ph¶i tõ chèi nh÷ng trêng hîp møc ®é rñi ro qu¸ lín. Mét vÊn ®Ò n÷a ®Æt ra cho doanh nghiÖp b¶o hiÓm lµ mçi lo¹i ®èi tîng b¶o hiÓm, thËm chÝ mçi ®èi tîng b¶o hiÓm cã møc ®é rñi ro kh¸c nhau sÏ ®îc "®èi xö" nh thÕ nµo? LiÖu mét chñ xe t nh©n sö dông xe cho môc ®Ých ®i l¹i cña m×nh cã ph¶i ®ãng mét møc phÝ b¶o hiÓm ngang b»ng víi mét xe t¾c xi cïng lo¹i hay kh«ng? BÊt cø mét ngêi b¶o hiÓm nµo còng biÕt møc ®é rñi ro ®èi víi xe t¾c xi cao h¬n so víi xe cïng lo¹i v× vËy hä kh«ng thÓ xÕp chung chóng víi nhau ®Ó ¸p dông cïng mét møc phÝ b¶o hiÓm H¬n thÕ n÷a, nh ®· ®Ò cËp ë trªn, thùc tÕ kinh doanh cho thÊy doanh nghiÖp b¶o hiÓm lu«n ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng "lùa chän bÊt lîi", ®iÒu ®ã thêng trùc nh¾c nhë ngêi b¶o hiÓm ph¶i ®¸nh gi¸ c©n nh¾c tríc vµ trong khi thùc hiÖn bÊt kú mét hµnh ®éng, mét quyÕt ®Þnh kinh doanh nµo. Trong quyÕt ®Þnh chÊp nhËn b¶o hiÓm hay kh«ng, nhËn b¶o hiÓm víi ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm nµo vµ gi¸ phÝ ph¶i thu lµ bao nhiªu, doanh nghiÖp b¶o hiÓm cÇn ph¶i thùc hiÖn nguyªn t¾c sµng läc rñi ro. Qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ rñi ro tríc khi nhËn b¶o hiÓm cho phÐp doanh nghiÖp b¶o hiÓm sµng läc ®îc rñi ro, h¹n chÕ sù lùa chän bÊt lîi vµ cã ®îc quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n. Sµng läc rñi ro yªu cÇu doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i ph©n nhãm c¸c ®èi tîng b¶o hiÓm, rñi ro ®îc b¶o hiÓm theo nh÷ng tiªu thøc phï hîp 72

®Ó cã thÓ s¾p xÕp ®îc c¸c rñi ro cã tÝnh ®ång nhÊt trong cïng mét nhãm vµ ®Þnh phÝ b¶o hiÓm theo tõng nhãm ®ã. C¸c tiªu thøc cã thÓ sö dông ®Ó ph©n nhãm cã thÓ lµ ph¹m vi ho¹t ®éng, môc ®Ých sö dông, ®é tuæi ... ViÖc ph©n nhãm rñi ro trong thùc tÕ chØ ®¹t tíi mét ®é ®ång nhÊt t¬ng ®èi, v× vËy trong c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm vÉn ph¶i cã quy ®Þnh t¨ng phÝ, gi¶m phÝ trong trêng hîp cÇn thiÕt. VÊn ®Ò ph©n ho¸ phÝ b¶o hiÓm, t¨ng, gi¶m phÝ b¶o hiÓm mét c¸ch hîp lý cßn ®¶m b¶o ®îc khÝa c¹nh th¬ng m¹i cña s¶n phÈm b¶o hiÓm - sù linh ho¹t cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ thâa m·n tèt nhÊt c¸c nhu cÇu b¶o hiÓm ®a d¹ng vµ ®¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm. 1.3.3. Nguyªn t¾c ph©n chia, ph©n t¸n rñi ro Víi nghÒ kinh doanh “ rñi ro”, mét ngêi b¶o hiÓm l¹c quan nhÊt còng kh«ng khái lo ng¹i khi nghÜ ®Õn t×nh huèng ®èi tîng b¶o hiÓm cã gi¸ trÞ rÊt lín bÞ tæn thÊt hoÆc trêng hîp rÊt nhiÒu ®èi tîng b¶o hiÓm cïng bÞ tæn thÊt trong mét sù cè. §Ó tr¸nh t×nh tr¹ng bÞ r¬i vµo thÕ m¹o hiÓm hoÆc t×nh tr¹ng luÈn quÈn trong sù h¹n chÕ vÒ n¨ng lùc b¶o hiÓm cña b¶n th©n, doanh nghiÖp b¶o hiÓm buéc ph¶i thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n chia, ph©n t¸n rñi ro. - Ph©n t¸n rñi ro: lµ ph¬ng ph¸p mµ ngêi b¶o hiÓm sö dông ®Ó ®èi phã víi hiÖn tîng tÝch tô, tËp trung rñi ro trong mét khu vùc ®Þa lý. SÏ rÊt m¹o hiÓm nÕu doanh nghiÖp b¶o hiÓm chØ khai th¸c b¶o hiÓm ch¸y cho mét sè lîng lín ®èi tîng b¶o hiÓm cã vÞ trÝ tËp trung t¹i mét thµnh phè ®«ng ®óc nµo ®ã . Cã thÓ mét vô háa ho¹n x¶y ra sÏ kÐo theo rÊt nhiÒu khiÕu n¹i liªn quan tíi hµng lo¹t c¸c ®¬n b¶o hiÓm mµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®· cÊp cho kh¸ch hµng. §èi phã víi hiÖn tîng tÝch tô tËp trung rñi ro, doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i khai th¸c b¶o hiÓm trªn mét ph¹m vi réng. Sù ph©n t¸n vÒ mÆt ®Þa lý cho phÐp doanh nghiÖp b¶o hiÓm thùc hiÖn ®îc viÖc bï trõ 73

rñi ro gi÷a vïng bÞ tæn thÊt víi nh÷ng vïng kh¸c. §a d¹ng ho¸ s¶n phÈm b¶o hiÓm - mét gi¶i ph¸p chiÕn lîc mµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm vÉn quan t©m hµng ®Çu mét phÇn còng v× môc tiªu ph©n t¸n rñi ro. - Ph©n chia rñi ro: lµ kü thuËt mµ ngêi b¶o hiÓm sö dông trong nh÷ng trêng hîp cÇn thiÕt nh»m tr¸nh kh¶ n¨ng ph¶i tù m×nh g¸nh chÞu mét tæn thÊt qu¸ lín, tr¸nh trêng hîp kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng thanh to¸n trong mét n¨m kinh doanh xÊu, nhiÒu tæn thÊt lín, liªn tiÕp x¶y ra hoÆc tr¸nh trêng hîp tÝch tô rñi ro trong cïng mét sù cè. Hai kü thuËt ph©n chia rñi ro cã thÓ ®îc sö dông lµ ®ång b¶o hiÓm vµ t¸i b¶o hiÓm. • §ång b¶o hiÓm (Co-insurance) Trêng hîp ®ång b¶o hiÓm sÏ cã nhiÒu doanh nghiÖp b¶o hiÓm cïng ®¶m b¶o cho mét rñi ro, mçi doanh nghiÖp b¶o hiÓm chÞu mét phÇn tr¸ch nhiÖm theo mét tû lÖ ®· tháa thuËn. Kh¸c víi trêng hîp b¶o hiÓm trïng hoÆc b¶o hiÓm gi¸ trÞ gia t¨ng, c¸c doanh nghiÖp ®ång b¶o hiÓm cã tháa thuËn víi nhau ngay tõ khi giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm víi ngêi ®îc b¶o hiÓm. §ång b¶o hiÓm ®îc sö dông khi sè tiÒn b¶o hiÓm trong mét yªu cÇu b¶o hiÓm vît qu¸ kh¶ n¨ng tù ®¶m ®¬ng cña mét doanh nghiÖp b¶o hiÓm. Tham gia quan hÖ ®ång b¶o hiÓm, mçi doanh nghiÖp ®ång b¶o hiÓm nhËn mét phÇn tr¸ch nhiÖm theo tû lÖ trªn sè tiÒn b¶o hiÓm, hä ®îc hëng theo tû lÖ ®ã vÒ phÝ b¶o hiÓm vµ còng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm theo tû lÖ ®ã trong mçi lÇn båi thêng tæn thÊt. VÒ lý thuyÕt, cã bao nhiªu doanh nghiÖp ®ång b¶o hiÓm th× cã bÊy nhiªu hîp ®ång b¶o hiÓm. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ thêng chØ cã mét hîp ®ång b¶o hiÓm duy nhÊt ®îc thiÕt lËp mang tªn cña tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®ång b¶o hiÓm vµ c¸c tû lÖ rñi ro mµ hä ®· chÊp nhËn. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®¹i diÖn cho nh÷ng doanh nghiÖp 74

kh¸c trong mèi quan hÖ víi kh¸ch hµng (ngêi ®îc b¶o hiÓm) ®îc gäi lµ ngêi b¶o hiÓm chñ tr× (leader). Ngêi b¶o hiÓm chñ tr× chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong viÖc ®µm ph¸n, ký kÕt, qu¶n lý hîp ®ång b¶o hiÓm vµ ph©n bæ sè tiÒn båi thêng. Trªn ph¬ng diÖn ph¸p lý, cho dï chØ tån t¹i mét v¨n b¶n hîp ®ång b¶o hiÓm do ngêi b¶o hiÓm chñ tr× qu¶n lý, ngêi ®îc b¶o hiÓm vÉn cã quan hÖ hîp ®ång trùc tiÕp víi tõng doanh nghiÖp ®ång b¶o hiÓm. Nh vËy, khi cã tæn thÊt, ngêi ®îc b¶o hiÓm cã quyÒn vµ còng chØ ®îc khiÕu n¹i ®ßi båi thêng tõng doanh nghiÖp b¶o hiÓm víi sè tiÒn t¬ng øng víi tû lÖ nhËn b¶o hiÓm cña hä. Mçi ngêi ®ång b¶o hiÓm (kÓ c¶ ngêi b¶o hiÓm chñ tr×) chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ phÇn cña m×nh mµ kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm thay cho nhau c¶ khi mét trong sè hä gÆp khã kh¨n vÒ tµi chÝnh. • T¸i b¶o hiÓm (Reinsurance) T¸i b¶o hiÓm lµ nghiÖp vô mµ ngêi b¶o hiÓm sö dông ®Ó chuyÓn mét phÇn tr¸ch nhiÖm ®· chÊp nhËn víi ngêi ®îc b¶o hiÓm cho kh¸c, trªn c¬ së nhîng l¹i cho ngêi ®ã mét phÇn phÝ b¶o hiÓm. Hîp ®ång b¶o hiÓm gi÷a ngêi ®îc b¶o hiÓm víi ngêi b¶o hiÓm trùc tiÕp ®îc gäi lµ hîp ®ång b¶o hiÓm gèc. Hîp ®ång b¶o hiÓm gi÷a ngêi b¶o hiÓm chuyÓn nhîng dÞch vô b¶o hiÓm víi nh÷ng ngêi b¶o hiÓm kh¸c gäi lµ hîp ®ång t¸i b¶o hiÓm. Ngêi b¶o hiÓm trong hîp ®ång b¶o hiÓm gèc trë thµnh ngêi nhîng t¸i b¶o hiÓm, ngêi b¶o hiÓm nhËn l¹i mét phÇn rñi ro cña ngêi nhîng t¸i b¶o hiÓm gäi lµ ngêi nhËn t¸i b¶o hiÓm. Ngêi nhËn t¸i b¶o hiÓm cã thÓ lµ mét doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®îc phÐp kinh doanh c¶ b¶o hiÓm gèc lÉn t¸i b¶o hiÓm hoÆc lµ doanh ngiÖp chuyªn kinh doanh t¸i b¶o hiÓm. Sau khi nhËn t¸i b¶o hiÓm, ngêi nhËn t¸i cã thÓ nhîng t¸i b¶o hiÓm cho nh÷ng ngêi nhËn t¸i b¶o hiÓm kh¸c, ho¹t ®éng nh-

75

îng t¸i cã thÓ tiÕp tôc nhiÒu lÇn (Retrocession) víi sù liªn kÕt cña c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm trªn ph¹m vi quèc tÕ. MÆc dï quan hÖ t¸i b¶o hiÓm chØ ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së b¶o hiÓm gèc nhng c¸c tho¶ thuËn cña hîp ®ång t¸i b¶o hiÓm cã thÓ cã nh÷ng khÝa c¹nh ®éc lËp víi c¸c tho¶ thuËn cña hîp ®ång b¶o hiÓm gèc (vÒ ph¹m vi b¶o hiÓm ; lo¹i trõ b¶o hiÓm...). V× thÕ, trªn ph¬ng diÖn ph¸p lý vµ nguyªn t¾c chung, ngêi ®îc b¶o hiÓm chØ cã mèi quan hÖ hîp ®ång víi ngêi b¶o hiÓm gèc vµ chØ cã quyÒn khiÕu n¹i ngêi b¶o hiÓm nµy nÕu cã tæn thÊt ®îc b¶o hiÓm. Ngêi ®îc b¶o hiÓm nhiÒu khi kh«ng biÕt ®Õn ngêi nhËn t¸i b¶o hiÓm, tuy nhiªn ngay c¶ khi biÕt ®Ých x¸c ngêi nhËn t¸i b¶o hiÓm lµ ai (trong trêng hîp t¸i b¾t buéc hoÆc t¸i chØ ®Þnh theo yªu cÇu cña ngêi ®îc b¶o hiÓm) ngêi ®îc b¶o hiÓm còng kh«ng cã quyÒn khiÕu n¹i trùc tiÕp ngêi nhËn t¸i b¶o hiÓm khi cã tæn thÊt. Ngêi nhËn t¸i b¶o hiÓm còng kh«ng ®îc quyÒn ®ßi phÝ b¶o hiÓm trùc tiÕp tõ ngêi ®îc b¶o hiÓm. Khi sù kiÖn b¶o hiÓm cña hîp ®ång b¶o hiÓm gèc x¶y ra, ngêi nhîng t¸i b¶o hiÓm cã nghÜa vô båi thêng theo cam kÕt cña hîp ®ång b¶o hiÓm gèc vµ ®ßi båi thêng tõ nh÷ng ngêi nhËn t¸i b¶o hiÓm nÕu tæn thÊt ®ã thuéc tr¸ch nhiÖm cña hîp ®ång t¸i b¶o hiÓm. Tuy nhiªn, nh÷ng vÊn ®Ò thuéc vÒ nguyªn t¾c chung nãi trªn cã thÓ ®îc c¸c ngêi b¶o hiÓm vËn dông mét c¸ch mÒm dÎo h¬n b»ng c¸ch ®a vµo hîp ®ång t¸i b¶o hiÓm nh÷ng ®iÒu kho¶n ®Æc biÖt, vÝ dô: ®iÒu kho¶n “ cut - through” quy ®Þnh trêng hîp ngêi nhîng t¸i b¶o hiÓm mÊt kh¶ n¨mg thanh to¸n, ngêi nhËn t¸i b¶o hiÓm cã nghÜa vô ®èi víi phÇn tæn thÊt thuéc tr¸ch nhiÖm cña m×nh tríc ngêi ®îc b¶o hiÓm. §Ó ph©n chia rñi ro, ngêi b¶o hiÓm cã thÓ sö dông nhiÒu ph¬ng ph¸p t¸i b¶o hiÓm tû lÖ nh: t¸i b¶o hiÓm sè thµnh (Quota share); t¸i b¶o hiÓm møc d«i (Surplus) hoÆc t¸i b¶o hiÓm phi tû lÖ nh lµ t¸i b¶o hiÓm vît møc båi thêng (Excess of loss) vµ t¸i b¶o hiÓm vît tû lÖ båi thêng (Stop loss)...Víi nhiÒu ph¬ng ph¸p t¸i b¶o hiÓm, nhiÒu d¹ng 76

hîp ®ång t¸i b¶o hiÓm, ho¹t ®éng t¸i b¶o hiÓm t¹o nªn sù g¾n kÕt vµ phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c thÞ trêng b¶o hiÓm c¸c quèc gia trªn thÕ giíi vµ ph¹m vi chuyÓn giao rñi ro ®· trë thµnh kh«ng biªn giíi cho môc tiªu ph©n chia rñi ro cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm. ViÖc sö dông ®ång b¶o hiÓm hay t¸i b¶o hiÓm lµ tuú thuéc phÇn lín vµo c¸c ®Æc tÝnh cña rñi ro, ®èi tîng b¶o hiÓm vµ kh«ng Ýt c¸c trêng hîp kÕt hîp c¶ ®ång b¶o hiÓm, t¸i b¶o hiÓm, ®ång- t¸i b¶o hiÓm sÏ lµ ph¬ng ¸n tèi u cho viÖc chuyÓn giao rñi ro. S¬ ®å sau muèn minh häa kh¸i qu¸t sù kÕt hîp ®ã: Rñi ro b¶o hiÓm Ngêi Ngêi ®îc®îc b¶ob¶o hiÓm §ång b¶o Ngêi b¶o hiÓm

hiÓm

Ngêi b¶o hiÓm

§ång - t¸i b¶o hiÓm

T¸i b¶o Ngêi b¶o hiÓm

hiÓm Ngêi b¶o hiÓm

Ngêi b¶o hiÓm

Ch¬ng 2

B¶o hiÓm tµi s¶n --------------------------2.1. Kh¸i qu¸t vÒ b¶o hiÓm tµi s¶n

Tµi s¶n - ®èi tîng b¶o hiÓm cña thÓ lo¹i b¶o hiÓm tµi s¶n bao gåm nhiÒu chñng lo¹i kh¸c nhau, mçi chñng lo¹i cã tÝnh n¨ng, môc ®Ých 77

sö dông, m«i trêng ho¹t ®éng, b¶o qu¶n...kh¸c nhau, v× vËy nh÷ng rñi ro tiÒm Èn, t¸c ®éng ®Õn chóng còng thêng kh«ng gièng nhau. Ch¼ng h¹n, c¸c lo¹i rñi ro cã thÓ t¸c®éng ®Õn mét chiÕc « t« kh¸c víi mét ng«i nhµ ®ang x©y. V× thÕ, ®Ó b¶o hiÓm cho mçi lo¹i tµi s¶n, ngêi b¶o hiÓm ph¶i nghiªn cøu nh÷ng rñi ro ®Æc thï cña chóng ®Ó thiÕt kÕ nh÷ng quy t¾c b¶o hiÓm, ®¬n b¶o hiÓm thÝch hîp. B¶o hiÓm tµi s¶n bao gåm lo¹i nh lµ: • B¶o hiÓm hµng hãa vËn chuyÓn • B¶o hiÓm th©n tµu • B¶o hiÓm ch¸y vµ c¸c rñi ro ®Æc biÖt • B¶o hiÓm x©y dùng, b¶o hiÓm l¾p ®Æt • B¶o hiÓm thiÖt h¹i vËt chÊt xe c¬ giíi • B¶o hiÓm m¸y mãc, nåi h¬i • B¶o hiÓm m¸y mãc thiÕt bÞ ®iÖn tö • B¶o hiÓm gi¸n ®o¹n kinh doanh • B¶o hiÓm tÝn dông • B¶o hiÓm kÝnh • B¶o hiÓm trém c¾p • B¶o hiÓm hé gia ®×nh; b¶o hiÓm nhµ • B¶o hiÓm tiÒn • B¶o hiÓm n«ng nghiÖp ... C¸c lo¹i b¶o hiÓm tµi s¶n nªu trªn ®Òu cã nh÷ng ®Æc thï riªng trong kü thuËt b¶o hiÓm, tuy nhiªn chóng còng cã nh÷ng ®iÓm chung vµ nhÊt lµ trªn gãc ®é so s¸nh víi b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù vµ b¶o hiÓm con ngêi. 2.2. ®Æc ®iÓm cña b¶o hiÓm tµi s¶n

- VÊn ®Ò giíi h¹n tr¸ch nhiÖm theo gi¸ trÞ tµi s¶n. 78

Nh×n chung, tµi s¶n chØ cã thÓ ®îc b¶o hiÓm khi x¸c ®Þnh ®îc gi¸ trÞ cña tµi s¶n. Trêng hîp gi¸ trÞ ®èi tîng b¶o hiÓm kh«ng thÓ x¸c ®Þnh trùc tiÕp b»ng thíc ®o gi¸ c¶ thÞ trêng th«ng thêng, gi¸ trÞ sÏ ®îc íc tÝnh b»ng c¸c ph¬ng ph¸p tho¶ thuËn thÝch hîp víi tõng lo¹i ®èi tîng b¶o hiÓm (vÝ dô: lîi nhuËn trong b¶o hiÓm gi¸n ®o¹n kinh doanh, gi¸ trÞ s¶n lîng thu ho¹ch trong b¶o hiÓm c©y trång hµng n¨m...) Gi¸ trÞ cña ®èi tîng b¶o hiÓm lµ mét yÕu tè c¬ b¶n quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc tho¶ thuËn vÒ sè tiÒn b¶o hiÓm cña hîp ®ång b¶o hiÓm. VÒ nguyªn t¾c, doanh nghiÖp b¶o hiÓm chØ chÊp nhËn giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm víi sè tiÒn b¶o hiÓm tèi ®a lµ b»ng gi¸ trÞ ®èi tîng b¶o hiÓm. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ vÉn xuÊt hiÖn c¸c hiÖn tîng b¶o hiÓm trªn gi¸ trÞ bªn c¹nh b¶o hiÓm ®óng gi¸ trÞ vµ b¶o hiÓm díi gi¸ trÞ. Hîp ®ång b¶o hiÓm díi gi¸ trÞ tài s¶n (under – insurance of property) cã sè tiÒn b¶o hiÓm nhá h¬n gi¸ trÞ cña ®èi tîng b¶o hiÓm. Lý do cña b¶o hiÓm díi gi¸ trÞ cã thÓ tõ chñ ý cña c¸c bªn khi giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm hoÆc tõ c¸c yÕu tè kh¸ch quan nh lµ gi¸ c¶ cña ®èi tîng b¶o hiÓm biÕn ®éng trong thêi h¹n b¶o hiÓm... Tuú vµo tõng trêng hîp cô thÓ, c¸c bªn cÇn cã c¸ch xö lý thÝch hîp vµ nãi chung nÕu x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm, viÖc båi thêng cña b¶o hiÓm sÏ ¸p dông tû lÖ: sè tiÒn b¶o hiÓm / gi¸ trÞ b¶o hiÓm hoÆc mét sè Ýt trêng hîp thùc hiÖn båi thêng theo tæn thÊt thø nhÊt. NÕu hîp ®ång ®îc giao kÕt víi sè tiÒn b¶o hiÓm nhá h¬n gi¸ trÞ cña tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm mµ kh«ng ph¶i do ý chÝ cña ngêi b¶o hiÓm, tríc khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm, ngêi tham gia b¶o hiÓm cã thÓ mua b¶o hiÓm bæ sung cho phÇn gi¸ trÞ cha ®îc b¶o hiÓm nµy. Trong mét sè nghiÖp vô b¶o hiÓm, nÕu viÖc b¶o hiÓm bæ sung nµy xuÊt ph¸t tõ lý do t¨ng ®ét biÕn gi¸ c¶ th× ngêi ta coi ®ã lµ b¶o hiÓm gi¸ trÞ gia t¨ng. 79

Hîp ®ång b¶o hiÓm trªn gi¸ trÞ (over- insurance of property) cã sè tiÒn b¶o hiÓm lín h¬n gi¸ trÞ cña ®èi tîng b¶o hiÓm. MÆc dï nguyªn t¾c b¶o hiÓm kh«ng cho phÐp giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm trªn gi¸ trÞ nhng cã nhiÒu lý do chñ quan vµ kh¸ch quan dÉn ®Õn t×nh tr¹ng trªn. ViÖc ®Þnh gi¸ ®èi tîng b¶o hiÓm kh«ng chÝnh x¸c; gi¸ c¶ ®èi tîng b¶o hiÓm biÕn ®éng... vµ c¶ ý ®å trôc lîi vÉn ®îc xem lµ nh÷ng lý do c¬ b¶n dÉn ®Õn b¶o hiÓm trªn gi¸ trÞ. C¸ch xö lý b¶o hiÓm trªn gi¸ trÞ sÏ tuú vµo tõng trêng hîp cô thÓ, ch¼ng h¹n b¶o hiÓm trªn gi¸ trÞ cã lý do lµ lçi v« ý cña bªn mua b¶o hiÓm th× theo doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i hoµn l¹i cho bªn mua b¶o hiÓm sè phÝ b¶o hiÓm ®· ®ãng t¬ng øng víi sè tiÒn b¶o hiÓm vît qu¸ gi¸ trÞ thÞ trêng cña tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm sau khi trõ c¸c chi phÝ hîp lý cã liªn quan; nÕu x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm chØ chÞu tr¸ch nhiÖm båi thêng thiÖt h¹i tÝnh theo gi¸ thÞ trêng cña tµi s¶n. - Nguyªn t¾c båi thêng §Ó cã thÓ ng¨n ngõa trôc lîi, båi thêng cña hîp ®ång b¶o hiÓm kh«ng ®îc t¹o ra c¬ héi kiÕm lêi hoÆc cã lîi bÊt hîp lý cho c¸c bªn liªn quan ®Õn sù kiÖn b¶o hiÓm.V× thÕ, sè båi thêng mµ ngêi ®îc b¶o hiÓm cã thÓ nhËn ®îc trong mäi trêng hîp kh«ng lín h¬n thiÖt h¹i cña hä trong sù kiÖn b¶o hiÓm chÝnh lµ néi dung cña nguyªn t¾c c¬ b¶n chi phèi viÖc båi thêng mäi hîp ®ång b¶o hÓm tµi s¶n. Khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm c¨n cø vµo thiÖt h¹i thùc tÕ cña bªn ®îc b¶o hiÓm ®Ó x¸c ®Þnh sè tiÒn båi thêng. ViÖc båi thêng cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm chØ cã môc ®Ých ®Òn bï nh÷ng thiÖt h¹i cña bªn ®îc b¶o hiÓm trong sù kiÖn b¶o hiÓm. Th«ng thêng, doanh nghiÖp b¶o hiÓm båi thêng cho bªn ®îc b¶o hiÓm nh÷ng chi phÝ thùc tÕ, hîp lý ®Ó söa ch÷a, thay thÕ, t¸i t¹o l¹i tµi s¶n nh tríc khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm. Trêng hîp ph¶i thay míi bé phËn tµi s¶n trong qu¸ tr×nh söa ch÷a, nÕu hîp ®ång kh«ng cã tháa thuËn g× kh¸c, doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®îc quyÒn khÊu trõ 80

phÇn gi¸ trÞ khÊu hao cña bé phËn tµi s¶n bÞ thay thÕ (nÕu cã). Thùc hiÖn nguyªn t¾c båi thêng ®ßi hái mét sè biÖn ph¸p ®i kÌm trong nh÷ng trêng hîp ®Æc biÖt, ®ã lµ : Thø nhÊt: ThÕ quyÒn ThÕ quyÒn ®îc sö dông khi x¸c ®Þnh ®îc cã ngêi thø ba ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi thiÖt h¹i cña ®èi tîng trong sù kiÖn b¶o hiÓm. ThiÖt h¹i cña ngêi ®îc b¶o hiÓm sÏ liªn quan ®ång thêi tíi tr¸ch nhiÖm båi thêng cña hîp ®ång b¶o hiÓm vµ nghÜa vô båi thêng theo luËt d©n sù cña ngêi thø ba. V× thÕ, ®Ó ®¶m b¶o nguyªn t¾c båi thêng, ngêi b¶o hiÓm sau khi båi thêng cho ngêi ®îc b¶o hiÓm theo hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc phÐp thÕ quyÒn ngêi ®îc b¶o hiÓm ®ßi ngêi thø ba phÇn thiÖt h¹i thuéc tr¸ch nhiÖm cña ngêi thø ba vµ trong giíi h¹n sè båi thêng mµ ngêi b¶o hiÓm ®· tr¶ cho ngêi ®îc b¶o hiÓm. ThÕ quyÒn ®îc ®¶m b¶o bëi luËt ph¸p vµ ph¸p luËt còng quy ®Þnh kÌm theo nh÷ng trêng hîp kh«ng ®îc vËn dông thÕ quyÒn, ch¼ng h¹n: doanh nghiÖp b¶o hiÓm kh«ng ®îc yªu cÇu cha, mÑ, vî, chång, con, anh, chÞ, em ruét cña ngêi ®îc b¶o hiÓm båi hoµn kho¶n tiÒn mµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®· tr¶ cho ngêi ®îc b¶o hiÓm trõ trêng hîp nh÷ng ngêi nµy cè ý g©y ra tæn thÊt. • VÝ dô: Tµi s¶n cã gi¸ trÞ 100.000 $, ®îc b¶o hiÓm b»ng mét hîp ®ång b¶o hiÓm díi gi¸ trÞ víi sè tiÒn b¶o hiÓm lµ 80.000 $. ThiÖt h¹i cña tµi s¶n trong 1 sù kiÖn thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm cña hîp ®ång b¶o hiÓm lµ 40.000 $. X¸c ®Þnh ®îc mét ngêi thø ba cã lçi 100% ®èi víi thiÖt h¹i cña tµi s¶n trong sù kiÖn ®ã. Nh vËy, ngêi thø ba ph¶i cã tr¸ch nhiÖm båi thêng 100% x 40.000 $. -> Ngêi b¶o hiÓm båi thêng theo hîp ®ång b¶o hiÓm cho ngêi ®îc b¶o hiÓm sè tiÒn lµ 40.000 $ x 80% = 32.000 $ tµi s¶n chØ ®îc b¶o hiÓm víi sè tiÒn b¶o hiÓm = 80% gi¸ trÞ tµi s¶n nªn ph¶i vËn dông quy t¾c tû lÖ khi tÝnh sè tiÒn båi thêng). Sau khi ®· båi thêng, ngêi 81

b¶o hiÓm ®îc thÕ quyÒn ngêi ®îc b¶o hiÓm ®ßi ngêi thø ba sè tiÒn lµ 32.000 $ (80% x 40.000 $). Ngêi ®îc b¶o hiÓm tù ®ßi ngêi thø ba 8.000 $ (20 % x 40.000 $). §Ó doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã thÓ thùc hiÖn ®îc viÖc ®ßi ngêi thø ba, bªn mua b¶o hiÓm ph¶i kÞp thêi cung cÊp cho doanh nghiÖp b¶o hiÓm mäi tin tøc, tµi liÖu, b»ng chøng cÇn thiÕt hoÆc ph¶i kÞp thêi thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc mµ ngêi b¶o hiÓm yªu cÇu. Trong thùc tÕ, viÖc ®ßi ngêi thø ba cã kÕt qu¶ vµ cã hiÖu qu¶ hay kh«ng phô thuéc rÊt nhiÒu vµo viÖc bªn mua b¶o hiÓm thùc hiÖn tèt hay kh«ng nghÜa vô nµy. V× thÕ, ngêi b¶o hiÓm cã thÓ ¸p dông biÖn ph¸p gi¶m trõ sè tiÒn båi thêng nÕu bªn mua b¶o hiÓm vi ph¹m c¸c quy ®Þnh liªn quan. Mét sè hîp ®ång b¶o hiÓm cã tho¶ thuËn vÒ ®iÒu kho¶n tõ bá thÕ quyÒn, ®iÒu kho¶n nµy xuÊt ph¸t tõ sù rµng buéc lîi Ých gi÷a c¸c bªn liªn quan trong nh÷ng trêng hîp ®Æc biÖt khiÕn bªn mua b¶o hiÓm thÊy cÇn thiÕt ph¶i ®Ò nghÞ doanh nghiÖp b¶o hiÓm kh«ng vËn dông thÕ quyÒn. VÒ nguyªn t¾c, doanh nghiÖp b¶o hiÓm chØ ®îc phÐp vËn dông thÕ quyÒn sau khi ®· gi¶i quyÕt båi thêng cho ngêi ®îc b¶o hiÓm. Tuy nhiªn, vÉn cã thÓ cã trêng hîp doanh nghiÖp b¶o hiÓm thùc hiÖn ®ßi ngêi thø ba tríc khi båi thêng cho ngêi ®îc b¶o hiÓm. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ mét thùc tÕ lµ vÉn ph¸t sinh nh÷ng t×nh huèng ph¶i tr× ho·n viÖc thanh to¸n båi thêng v× nh÷ng lý do chÝnh ®¸ng vµ viÖc chËm trÔ trong thùc hiÖn quyÒn ®ßi ngêi thø ba sÏ cã h¹i cho lîi Ých cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm. Thø hai: C¸ch thøc gi¶i quyÕt ®Æc biÖt ®èi víi b¶o hiÓm trïng. B¶o hiÓm trïng (double insurance) lµ trêng hîp ®èi tîng b¶o hiÓm ®îc b¶o hiÓm ®ång thêi b»ng nhiÒu hîp ®ång b¶o hiÓm, ph¹m vi b¶o hiÓm cña c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm cã mét hay nhiÒu sù kiÖn ®îc b¶o hiÓm gièng nhau. Mét sè tµi liÖu cßn ®Ò cËp ®Õn tiªu chÝ: tæng sè 82

tiÒn b¶o hiÓm cña c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm ph¶i lín h¬n gi¸ trÞ cña ®èi tîng b¶o hiÓm. B¶o hiÓm trïng sÏ cã thÓ dÉn ®Õn t×nh huèng sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra kÐo theo tr¸ch nhiÖm båi thêng cña nhiÒu hîp ®ång b¶o hiÓm. HiÖn tîng ®ã ®ßi hái mét c¸ch thøc gi¶i quyÕt båi thêng hîp ph¸p vµ hîp lý. Nh×n chung c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm sÏ thùc hiÖn chia sÎ tr¸ch nhiÖm båi thêng sao cho tæng sè tiÒn mµ ngêi ®îc b¶o hiÓm nhËn ®îc tõ c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm kh«ng lín h¬n thiÖt h¹i thùc tÕ cña hä trong sù kiÖn b¶o hiÓm. Cã nhiÒu ph¬ng ph¸p chia sÎ tr¸ch nhiÖm båi thêng. Ph¬ng ph¸p ®ã cã thÓ ®îc quy ®Þnh cô thÓ trong hîp ®ång b¶o hiÓm b»ng ®iÒu kho¶n “®ãng gãp båi thêng” Theo mét ph¬ng ph¸p ®îc coi lµ bao qu¸t ®îc mäi t×nh huèng x¶y ra trong thùc tÕ, c¸ch tÝnh sè tiÒn båi thêng cña tõng hîp ®ång b¶o hiÓm sÏ thùc hiÖn nh sau: • X¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm båi thêng ®éc lËp cña tõng hîp ®ång b¶o hiÓm (independent liability). §ã lµ sè tiÒn båi thêng mµ tõng hîp ®ång ®· ph¶i chi tr¶ nÕu nh kh«ng tån t¹i c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm kh¸c. • X¸c ®Þnh tæng tr¸ch nhiÖm båi thêng ®éc lËp cña c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm ( S ) • So s¸nh tæng tr¸ch nhiÖm båi thêng ®éc lËp (S ) vµ gi¸ trÞ thiÖt h¹i cña ®èi tîng b¶o hiÓm (Z). SÏ ph¸t sinh c¸c trêng hîp víi c¸c c¸ch tÝnh to¸n sè tiÒn båi thêng sau: -> Trêng hîp S ≤ Z : th× sè tiÒn båi thêng cña tõng hîp ®ång b¶o hiÓm b»ng tr¸ch nhiÖm båi thêng ®éc lËp cña hîp ®ång ®ã -> Trêng hîp S > Z : thùc hiÖn viÖc chia sÎ tr¸ch nhiÖm båi thêng. Cã thÓ ¸p dông c«ng thøc : Sè tiÒn båi th­êng cña tõng hîp ®ång b¶o

=

Gi¸ trÞ thiÖt h¹i cña ®èi t­ îng b¶o hiÓm 83

x

Tr¸ch nhiÖm båi th­êng ®éc lËp cña hîp ®ång ®ã Tæng tr¸ch nhiÖm båi th­êng ®éc lËp cña c¸c

VÝ dô. Mét tµi s¶n trÞ gi¸ 100.000 $ ®îc b¶o hiÓm b»ng 2 ®¬n b¶o hiÓm. §¬n b¶o hiÓm thø nhÊt cã sè tiÒn b¶o hiÓm lµ 80.000 $, ®¬n b¶o hiÓm thø hai cã sè tiÒn b¶o hiÓm lµ 40.000 $. X¶y ra 1 sù kiÖn b¶o hiÓm, thiÖt h¹i cña tµi s¶n lµ 12.000 $ thuéc tr¸ch nhiÖm båi thêng cña c¶ 2 ®¬n b¶o hiÓm. Sè tiÒn båi thêng cña tõng ®¬n b¶o hiÓm ®îc x¸c ®Þnh nh sau: - Tr¸ch nhiÖm båi thêng ®éc lËp cña c¸c ®¬n b¶o hiÓm: 80.000 $ a) §¬n b¶o hiÓm thø nhÊt : 12.000 $ x ----------------- = 960 $ 100.000 $ 40.000 $ b) §¬n b¶o hiÓm thø hai :

12.000 $ x ----------------- =

480 $ 100.000 $ - Tæng tr¸ch nhiÖm båi thêng ®éc lËp: 960 $ + 480 $ = 14.400 $ ( > 12.000 $) => Sè tiÒn båi thêng cña c¸c ®¬n b¶o hiÓm: 960 $ a) §¬n b¶o hiÓm thø nhÊt : 12.000 $ x ----------------- = 8.000 $ 14400 $ 480 $ b) §¬n b¶o hiÓm thø hai : 12.000 $ x ----------------- = 4.000 $ 14400 $ Mét sè quy t¾c b¶o hiÓm còng ®a ra c«ng thøc ®¬n gi¶n h¬n: ¸p dông tû lÖ theo c¸c sè tiÒn b¶o hiÓm: 84

Sè tiÒn b¶o hiÓm Sè tiÒn båi

Gi¸ trÞ thiÖt h¹i

cña hîp ®ång

®ã thêng cña tõng hîp ®ång

=

cña ®èi tîng b¶o hiÓm

x Tæng sè tiÒn b¶o

hiÓm cña b¶o hiÓm

c¸c hîp ®ång

b¶o hiÓm VÝ dô: VÉn nh÷ng gi¶ ®Þnh nh vÝ dô trªn, nÕu ¸p dông tû lÖ theo sè tiÒn b¶o hiÓm, sè tiÒn båi thêng cña tõng ®¬n b¶o hiÓm sÏ ®îc x¸c ®Þnh nh sau: 80.000 $ a) §¬n b¶o hiÓm thø nhÊt: 12.000 $ x ---------------------------- = 8.000 $ 80.000 $ + 40.000 $ 40.000 $ b) §¬n b¶o hiÓm thø hai : 12.000 $ x ---------------------------- = 4.000 $ 80.000 $ + 40.000 $ - Ph¬ng ph¸p båi thêng Trong b¶o hiÓm tµi s¶n c¸c bªn cã thÓ tho¶ thuËn vÒ viÖc ¸p dông ph¬ng ph¸p tr¶ b»ng tiÒn (cash payment) trªn c¬ së ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ thiÖt h¹i cña ®èi tîng b¶o hiÓm hoÆc doanh nghiÖp b¶o hiÓm chÞu tr¸ch nhiÖm söa ch÷a, kh«i phôc (repair) l¹i ®èi tîng b¶o hiÓm hoÆc thay thÕ ®èi tîng b¶o hiÓm (replacement). ViÖc lùa chän ph¬ng ph¸p båi thêng sÏ phô thuéc vµo lo¹i ®èi tîng b¶o hiÓm, d¹ng tæn thÊt ph¸t sinh. Thùc tÕ, cã nh÷ng trêng hîp viÖc 85

tr¶ b»ng tiÒn lµ ph¬ng ph¸p duy nhÊt kh«ng thÓ thay thÕ. ¸p dông nh÷ng ph¬ng ph¸p thay thÕ hoÆc tr¶ b»ng tiÒn, doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã quyÒn thu håi tµi s¶n bÞ thiÖt h¹i ®· ®îc båi thêng theo tæn thÊt toµn bé, nhÊt lµ trong trêng hîp tæn thÊt toµn bé íc tÝnh. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i v× thÕ mµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i chÞu mäi tr¸ch nhiÖm liªn quan ®Õn tµi s¶n thiÖt h¹i, nÕu nh doanh nghiÖp b¶o hiÓm tõ chèi viÖc tiÕp nhËn quyÒn së h÷u tµi s¶n ®· ®îc chÊp thuËn båi thêng theo tæn thÊt toµn bé th× bªn ®îc b¶o hiÓm kh«ng ®îc tõ bá tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm. - QuyÒn lîi cã thÓ ®îc b¶o hiÓm vµ chuyÓn nhîng hîp ®ång b¶o hiÓm Tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm ph¶i thuéc quyÒn së h÷u hîp ph¸p hoÆc quyÒn chiÕm h÷u, sö dông hîp ph¸p cña bªn mua b¶o hiÓm. Nãi c¸ch kh¸c, bªn mua b¶o hiÓm chØ cã quyÒn giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm cho nh÷ng tµi s¶n mµ m×nh cã quyÒn së h÷u hoÆc ®îc ngêi së h÷u giao quyÒn chiÕm h÷u, sö dông. Trêng hîp tµi s¶n ®ang ®îc b¶o hiÓm bÞ chuyÓn quyÒn së h÷u do bªn mua b¶o hiÓm b¸n, trao ®æi, cho, tÆng, ®Ó l¹i thõa kÕ...th× doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ bªn mua b¶o hiÓm cã thÓ tho¶ thuËn chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm hoÆc chuyÓn nhîng hîp ®ång cho ngêi chñ së h÷u míi. NÕu hîp ®ång ®îc chuyÓn nhîng, ngêi chñ së h÷u míi cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn mäi nghÜa vô ®· cam kÕt trong hîp ®ång. 2.3. Néi dung c¬ b¶n cña mét sè nghiÖp vô b¶o hiÓm tµi s¶n

- B¶o hiÓm hµng hãa vËn chuyÓn. B¶o hiÓm hµng ho¸ vËn chuyÓn cã ®èi tîng b¶o hiÓm lµ hµng ho¸ trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn vµ ®îc t¸ch thµnh 2 lo¹i: b¶o hiÓm hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu vµ hµng ho¸ vËn chuyÓn néi ®Þa (tuy nhiªn sù ph©n chia nµy chØ mang tÝnh t¬ng ®èi, v× b¶o hiÓm 86

hµng xuÊt nhËp khÈu cã thÓ b¶o hiÓm lu«n cho hµng trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn néi ®Þa cho ®Õn kho cña ngêi nhËn hµng). B¶o hiÓm hµng hãa xuÊt nhËp khÈu vËn chuyÓn b»ng ®êng biÓn lµ mét trong nh÷ng nghiÖp vô b¶o hiÓm ra ®êi sím nhÊt. V× nhiÒu lý do kh¸c nhau mµ vËn chuyÓn hµng ho¸ b»ng tµu biÓn lµ ph¬ng thøc vËn t¶i chñ yÕu trong giao lu th¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña nghiÖp vô b¶o hiÓm nµy g¾n liÒn víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i quèc tÕ vµ ®èi tîng b¶o hiÓm cña nghiÖp vô b¶o hiÓm nµy chñ yÕu lµ hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu. Ban ®Çu, ®èi tîng b¶o hiÓm trong c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm hµng ho¸ vËn chuyÓn b»ng ®êng biÓn chØ lµ hµng ho¸ ®îc vËn chuyÓn b»ng tµu biÓn. Ngµy nay, hîp ®ång b¶o hiÓm hµng ho¸ vËn chuyÓn b»ng ®êng biÓn ®îc më réng ®Ó b¶o hiÓm cho c¶ nh÷ng hµng ho¸ vËn chuyÓn ®a ph¬ng thøc mµ vËn chuyÓn b»ng ®êng biÓn lµ mét trong nh÷ng ph¬ng thøc Êy Ngêi ®øng ra mua b¶o hiÓm hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu cã thÓ lµ ngêi b¸n hoÆc ngêi mua, tïy thuéc vµo ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i ¸p dông trong hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸. Theo Incoterms 2000, hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu cã thÓ ¸p dông 1 trong sè 13 ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i ®îc xÕp thµnh 4 nhãm (Nhãm E; Nhãm F; Nhãm C; Nhãm D). §èi víi ®¹i ®a sè c¸c lo¹i ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i trong 4 nhãm, viÖc ngêi mua b¶o hiÓm lµ ngêi b¸n hay ngêi mua sÏ tuú thuéc vµo nhu cÇu vµ cÇn c¨n cø vµo thêi ®iÓm chuyÓn rñi ro, tæn thÊt cña hµng gi÷a ngêi b¸n vµ ngêi mua quy ®Þnh trong ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i cña hîp ®ång mua b¸n. VÝ dô: theo ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i EXW (Ex Works) th× nh×n chung, thêi ®iÓm chuyÓn rñi ro lµ thêi ®iÓm giao hµng, ®ã lµ khi hµng ho¸ ®· ®îc ®Æt díi quyÒn ®Þnh ®o¹t cña ngêi mua t¹i c¬ së cña ngêi b¸n hoÆc t¹i mét ®Þa ®iÓm quy ®Þnh (xëng, kho hµng), hµng ho¸ cha ®îc bèc lªn ph¬ng tiÖn 87

chuyªn chë tiÕp nhËn. V× thÕ, ngêi mua hµng nªn mua b¶o hiÓm cho hµng trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn. Riªng 2 lo¹i ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i CIF (Cost, Insurance and Freight) trong vËn t¶i b»ng ®êng biÓn vµ CIP (Carriage and Insurance Paid to) ®èi víi vËn t¶i b»ng c¸c lo¹i ®êng kh¸c nh lµ ®êng bé, hµng kh«ng l¹i cã c¸c quy ®Þnh cô thÓ vÒ nghÜa vô ngêi b¸n hµng ph¶i mua b¶o hiÓm cho hµng. Theo CIF, mÆc dï ngêi b¸n ph¶i b»ng ký hîp ®ång vËn chuyÓn ph¶i tr¶ c¸c phÝ tæn, cíc vËn t¶i ®Ó chuyªn chë hµng ®Õn c¶ng quy ®Þnh nhng hµng ho¸ ®îc giao khi ®· qua lan can tµu t¹i c¶ng göi hµng vµ nh×n chung ®ã còng lµ thêi ®iÓm chuyÓn rñi ro. CIF cßn quy ®Þnh: ngêi b¸n ph¶i ký hîp ®ång b¶o hiÓm (mua b¶o hiÓm víi ph¹m vi b¶o hiÓm tèi thiÓu; sè tiÒn b¶o hiÓm tèi thiÓu ph¶i bao gåm tiÒn hµng quy ®Þnh trong hîp ®ång céng 10 % vµ ph¶i ®îc mua b»ng ®ång tiÒn dïng trong hîp ®ång mua b¸n); cung cÊp cho ngêi mua hîp ®ång b¶o hiÓm hoÆc b»ng chøng cña hîp ®ång b¶o hiÓm ®Ó ngêi mua hoÆc bÊt kú ngêi nµo kh¸c cã lîi Ých tõ hµng ho¸ ®îc b¶o hiÓm cã quyÒn ®ßi båi thêng tõ ngêi b¶o hiÓm trong trêng hîp x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm. Theo CIP, ngêi b¸n ký hîp ®ång vËn t¶i, b»ng chi phÝ cña m×nh ®Ó chuyªn chë hµng ®Õn ®Þa ®iÓm tho¶ thuËn. Ngêi b¸n giao hµng cho ngêi chuyªn chë khi hµng ho¸ ®· chÊt xÕp lªn ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn cña ngêi chuyªn chë vµ nh×n chung ®ã còng lµ thêi ®iÓm chuyÓn rñi ro. CIP còng cã quy ®Þnh mua b¶o hiÓm t¬ng tù nh CIF. Gi¸ trÞ b¶o hiÓm cña hµng ®îc tÝnh theo CIF hoÆc CIP. B¶o hiÓm hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu cã ®iÓm rÊt ®Æc thï vÒ giíi h¹n sè tiÒn b¶o hiÓm.Thùc tÕ, khi ký kÕt hîp dång b¶o hiÓm hµng xuÊt nhËp khÈu c¸c chñ hµng thêng tho¶ thuËn víi ngêi b¶o hiÓm víi møc sè tiÒn b¶o hiÓm = CIF (hoÆc CIP) céng thªm mét tû lÖ phÇn tr¨m l·i íc tÝnh. V× nhiÒu lý do mµ ®a sè c¸c níc trªn thÕ giíi ®Òu giíi h¹n tû lÖ 88

phÇn tr¨m l·i íc tÝnh cã thÓ ®îc chÊp nhËn b¶o hiÓm tèi ®a chØ b»ng = 10% CIF (hoÆc 10% CIP). Hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu cã thÓ ®îc b¶o hiÓm theo nh÷ng ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm víi ph¹m vi b¶o hiÓm réng hÑp kh¸c nhau. C¸c chñ hµng c¨n cø vµo ®Æc tÝnh rñi ro cña hµng, ph¬ng tiÖn v©n chuyÓn, nhu cÇu an toµn cña m×nh ®Ó lùa chän lo¹i ®iÒu kiªn thÝch hîp. HiÖn nay, c¸c ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm mµ c¸c nhµ b¶o hiÓm ®a ra kh¸ ®a d¹ng, trong ®ã, ®îc ¸p dông réng r·i nhÊt trªn thÕ giíi lµ c¸c ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm do Häc héi b¶o hiÓm London so¹n th¶o nh lµ : ICC A( Institute Cargo Clauses A) ; ICC B; ICC C 1. 1. 1982 (trong vËn t¶i biÓn kÓ c¶ vËn t¶i nèi tiÕp b»ng ®êng bé, ®êng s«ng…); ICC by air 1.1.1982; ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm chiÕn tranh; ... Trong ba ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm th«ng dông (A;B;C) th× ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm A cã ph¹m vi b¶o hiÓm réng nhÊt vµ ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm C cã ph¹m vi b¶o hiÓm hÑp nhÊt. Theo ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm A ngêi b¶o hiÓm chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi mäi rñi ro g©y ra mÊt m¸t h háng cho hµng ho¸ ®îc b¶o hiÓm trõ khi do rñi ro chiÕn tranh, ®×nh c«ng vµ c¸c rñi ro thuéc nhãm rñi ro lo¹i trõ g©y ra. C¸c ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm B; C chØ nhËn b¶o hiÓm cho mét sè rñi ro lùa chän nhÊt ®Þnh. Gi¸ - phÝ b¶o hiÓm hµng ho¸ vËn chuyÓn ®îc x¸c ®Þnh dùa trªn c¬ së ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm, lo¹i hµng, c¸ch thøc ®ãng gãi vµ vËn chuyÓn (hµng rêi, hµng container...), ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn, luång tuyÕn,... §Ó thuËn lîi cho viÖc tÝnh phÝ b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm thêng x©y dùng nªn BiÓu phÝ b¶o hiÓm víi tû lÖ phÝ c¬ b¶n, tû lÖ phô phÝ cho tõng lo¹i hµng. Trªn c¬ së biÓu phÝ ®ã, møc phÝ mµ ngêi tham gia b¶o hiÓm ph¶i nép ®îc tÝnh b»ng c«ng thøc: Møc phÝ b¶o hiÓm = tû lÖ phÝ b¶o hiÓm x sè tiÒn b¶o hiÓm B¶o hiÓm hµng ho¸ vËn chuyÓn néi ®Þa ¸p dông ®èi víi ®èi tîng b¶o hiÓm lµ c¸c lo¹i hµng ho¸ vËn chuyÓn b»ng ®êng bé, ®êng s¾t, ®89

êng s«ng trong ph¹m vi l·nh thæ cña mét quèc gia. B¶o hiÓm nµy còng cã thÓ më réng ®Ó b¶o hiÓm cho hµng ho¸ vËn chuyÓn sang c¸c níc l©n cËn hoÆc vËn chuyÓn hµng ho¸ qu¸ c¶nh. Néi dung cña nghiÖp vô b¶o hiÓm nµy cã nhiÒu nÐt t¬ng ®ång víi b¶o hiÓm hµng ho¸ vËn chuyÓn b»ng ®êng biÓn, sù kh¸c biÖt chñ yÕu gi÷a c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm nµy thÓ hiÖn ë nh÷ng rñi ro ®îc b¶o hiÓm, rñi ro lo¹i trõ vµ nguån luËt ®iÒu chØnh. - B¶o hiÓm x©y dùng vµ b¶o hiÓm l¾p ®Æt. B¶o hiÓm x©y dùng ¸p dông cho c¸c c«ng tr×nh x©y dùng d©n dông vµ c«ng nghiÖp trong suèt qu¸ tr×nh thi c«ng x©y dùng cho ®Õn khi c«ng tr×nh ®îc hoµn thµnh, bµn giao ®a vµo sö dông. B¶o hiÓm x©y dùng cã thÓ më réng ®Ó b¶o hiÓm cho c¶ thêi gian b¶o hµnh (kh«ng qu¸ 12 th¸ng). §èi tîng b¶o hiÓm cña b¶o hiÓm x©y dùng lµ b¶n th©n c¸c c«ng tr×nh x©y dùng tÝnh theo tõng h¹ng môc; m¸y mãc trang thiÕt bÞ thi c«ng vµ phôc vô thi c«ng trªn c«ng trêng; tµi s¶n cã s½n ë trªn hoÆc xung quanh c«ng tr×nh... Ngêi ®îc b¶o hiÓm trong b¶o hiÓm x©y dùng cã thÓ bao gåm: chñ ®Çu t; chñ thÇu vµ c¸c bªn liªn quan kh¸c §èi tîng b¶o hiÓm trong b¶o hiÓm l¾p ®Æt lµ c¸c m¸y mãc, thiÕt bÞ; d©y truyÒn s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh l¾p ®Æt, ch¹y thö cho ®Õn khi bµn giao ®a vµo sö dông; phÇn c«ng viÖc x©y dùng phôc vô hoÆc cÊu thµnh trong viÖc l¾p ®Æt; m¸y mãc, trang thiÕt bÞ phôc vô cho c«ng viÖc l¾p ®Æt;.... Gièng nh b¶o hiÓm x©y dùng, b¶o hiÓm l¾p ®Æt cã thÓ më réng ®Ó b¶o hiÓm cho c¶ thêi gian b¶o hµnh (tèi ®a lµ12 th¸ng). X©y dùng vµ l¾p ®Æt lµ hai c«ng viÖc thêng ®i kÌm víi nhau, do ®ã ®¬n b¶o hiÓm cã thÓ ®îc cÊp chung cho c¶ viÖc x©y dùng vµ viÖc l¾p ®Æt (b¶o hiÓm x©y l¾p). Trªn thùc tÕ lo¹i b¶o hiÓm tµi s¶n nµy thêng ®îc b¶o hiÓm cïng víi lo¹i b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm ®èi víi ngêi thø ba trong mét hîp ®ång b¶o hiÓm mäi rñi ro x©y dùng, ®ã chÝnh 90

lµ phÇn 1: tæn thÊt vËt chÊt trong ®¬n b¶o hiÓm mäi rñi ro trong x©y dùng (CAR) hoÆc l¾p ®Æt (EAR) Ph¹m vi b¶o hiÓm trong b¶o hiÓm x©y l¾p bao gåm c¸c rñi ro nh thiªn tai, tai n¹n bÊt ngê nh b·o, lò lôt, ®éng ®Êt... Ngêi b¶o hiÓm kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng tæn thÊt x¶y ra cho ®èi tîng b¶o hiÓm do c¸c nguyªn nh©n nh nguyªn vËt liÖu, vËt t kh«ng ®¶m b¶o chÊt lîng, chËm trÔ, vi ph¹m tiÕn ®é thi c«ng, mÊt m¸t tµi liÖu, b¶n vÏ thiÕt kÕ, hµnh ®éng xÊu cè ý cña ngêi ®îc b¶o hiÓm hoÆc ngêi lµm c«ng cña hä, ... Sè tiÒn b¶o hiÓm trong b¶o hiÓm x©y l¾p thêng ®îc x¸c ®Þnh theo gi¸ trÞ dù to¸n tróng thÇu c«ng tr×nh x©y l¾p kh«ng tÝnh ®Õn gi¸ trÞ ®Êt vµ tiÒn ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång b¶o hiÓm hai bªn cã thÓ tháa thuËn ®iÒu chØnh sè tiÒn b¶o hiÓm cho phï hîp víi thùc tiÔn ch¼ng h¹n nÕu gi¸ c¶ vËt liÖu x©y dùng t¨ng lªn, sè tiÒn b¶o hiÓm cho c«ng tr×nh x©y dùng cã thÓ ®îc ®iÒu chØnh t¨ng t¬ng øng. PhÝ b¶o hiÓm x©y l¾p thêng ®îc tÝnh b»ng tû lÖ phÇn ngh×n trªn sè tiÒn b¶o hiÓm. Trêng hîp hîp ®ång b¶o hiÓm kh«ng më réng b¶o hiÓm cho tµi s¶n cã s½n xung quanh c«ng tr×nh, chi phÝ dän dÑp, b¶o hiÓm b¶o hµnh, ...th× tû lÖ phÝ b¶o hiÓm bao gåm tû lÖ phÝ c¬ b¶n tÝnh theo tõng lo¹i c«ng tr×nh vµ tû lÖ phô phÝ tiªu chuÈn cho rñi ro ®éng ®Êt, rñi ro b·o vµ lò lôt. Phô phÝ tiªu chuÈn cao hay thÊp phô thuéc vµo vÞ trÝ thi c«ng x©y l¾p cã tÝnh ®Õn møc ®é nh¹y c¶m ®èi víi rñi ro ®éng ®Êt, b·o vµ lò lôt. • VÝ dô: C«ng tr×nh x©y dùng nhµ m¸y c¸n thÐp víi thêi gian x©y dùng tiªu chuÈn 12 th¸ng, tham gia b¶o hiÓm x©y l¾p cho c¶ phÇn c«ng tr×nh x©y dùng vµ m¸y mãc thiÕt bÞ l¾p ®Æt. Sè tiÒn b¶o hiÓm ®îc tÝnh theo gi¸ trÞ dù to¸n x©y dùng nhµ m¸y b»ng 50 triÖu $. Tû lÖ phÝ b¶o hiÓm c¬ b¶n ¸p dông cho c«ng tr×nh lµ 91

0,09%, vÞ trÝ x©y dùng c«ng tr×nh t¬ng øng víi tû lÖ phô phÝ tiªu chuÈn ®èi víi rñi ro ®éng ®Êt lµ 0,025%; ®èi víi rñi ro b·o vµ lò lôt lµ 0,03%. -> PhÝ b¶o hiÓm x©y l¾p tÝnh cho c«ng tr×nh nhµ m¸y c¸n thÐp trªn (cha tÝnh thuÕ GTGT) lµ: (0,09% + 0,025% + 0,03%) x 10.000.000 $ = 72.500 $ Trêng hîp ®èi tîng b¶o hiÓm bÞ tæn thÊt do c¸c rñi ro ®îc b¶o hiÓm g©y ra, sè tiÒn båi thêng cña b¶o hiÓm ®îc tÝnh b»ng chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ thiÖt h¹i víi møc khÊu trõ vµ gi¸ trÞ thu håi (nÕu cã). • VÝ dô: Trong qu¸ tr×nh x©y dùng nhµ m¸y c¸n thÐp nãi trªn, mét h¹ng môc c«ng tr×nh ®ang thi c«ng bÞ tæn thÊt do b·o. Gi¸ trÞ thiÖt h¹i ®îc x¸c ®Þnh = 100.000 $. NÕu møc khÊu trõ ¸p dông lµ: 5.000 $/ 1 sù cè th× sè tiÒn båi thêng cña b¶o hiÓm lµ: 100.000 $ - 5.000 $ = 95.000 $. - B¶o hiÓm ch¸y vµ c¸c rñi ro ®Æc biÖt. B¶o hiÓm háa ho¹n vµ c¸c rñi ro ®Æc biÖt cã nhiÒu lo¹i ®èi tîng b¶o hiÓm lµ c¸c lo¹i ®éng s¶n, bÊt ®éng s¶n. Cô thÓ lµ c¸c nhµ m¸y, kho tµng, trung t©m th¬ng m¹i, chî, nhµ ë, kh¸ch s¹n, s¶n phÈm, vËt t, hµng ®Ó trong kho (trõ nhõng lo¹i ®îc b¶o hiÓm trong c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm tµi s¶n kh¸c nh lµ ph¬ng tiÖn giao th«ng, c«ng tr×nh x©y dùng ®ang trong qu¸ tr×nh thi c«ng)... Ph¹m vi b¶o hiÓm bao gåm mét sè rñi ro nh háa ho¹n, næ, sÐt ®¸nh vµ mét sè rñi ro kh¸c tïy thuéc vµo nhu cÇu cña bªn mua b¶o hiÓm. Sè tiÒn b¶o hiÓm lµ kho¶n tiÒn tháa thuËn ghi trong hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc tho¶ thuËn c¨n cø trªn gi¸ trÞ thùc tÕ cña tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm vµo thêi ®iÓm giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm. §èi víi vËt t, hµng ho¸ trong kho hoÆc trong cöa hµng cã thÓ x¸c ®Þnh sè tiÒn b¶o hiÓm c¨n cø vµo gi¸ trÞ b×nh qu©n vËt t hµng ho¸ trong kho hoÆc

92

tÝnh theo gi¸ trÞ tèi ®a cña vËt t, hµng ho¸ cã mÆt trong thêi gian b¶o hiÓm. ViÖc x¸c ®Þnh phÝ b¶o hiÓm trong b¶o hiÓm háa ho¹n vµ c¸c rñi ro ®Æc biÖt t¬ng ®èi phøc t¹p. Tû lÖ phÝ b¶o hiÓm x¸c ®Þnh c¨n cø vµo tõng lo¹i tµi s¶n cã tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè nh ngµnh nghÒ kinh doanh chÝnh cña ngêi ®îc b¶o hiÓm khi sö dông tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm vµo kinh doanh; vÞ trÝ ®Þa lý cña tµi s¶n; ®é bÒn v÷ng vµ kÕt cÊu nhµ xëng, vËt kiÕn tróc; yÕu tè sö dông ®iÖn; trang thiÕt bÞ phßng ch¸y, ch÷a ch¸y; ...vµ ®îc ®iÒu chØnh theo yÕu tè t¨ng, gi¶m rñi ro; møc miÔn thêng vµ tû lÖ tæn thÊt trong qu¸ khø. • VÝ dô: nhµ m¸y c«ng nghiÖp ®îc b¶o hiÓm víi sè tiÒn b¶o hiÓm = 50.000.000 $. Tû lÖ phÝ b¶o hiÓm c¬ b¶n ¸p dông cho c«ng tr×nh nµy lµ 0,6%; ®iÒu chØnh phÝ theo yÕu tè t¨ng phÝ do nhµ m¸y cã sö dông lß sÊy trong mét c«ng ®o¹n s¶n xuÊt lµ 10%; gi¶m phÝ theo c¸c ph¬ng tiÖn phßng ch¸y ch÷a ch¸y lµ 5%. §Ó x¸c ®Þnh tû lÖ phÝ b¶o hiÓm ¸p dông cho c«ng tr×nh trªn ngêi ta tiÕn hµnh ®iÒu chØnh tû lÖ phÝ theo c¸c bíc sau: - §iÒu chØnh theo yÕu tè t¨ng phÝ = 0,6% x (1 + 10%) = 0,66% - §iÒu chØnh gi¶m phÝ theo ph¬ng tiÖn PCCC = 0,66% x (1 5%) = 0,627% -> PhÝ b¶o hiÓm = 0,627% x 50.000.000 $= 313.500 $ - B¶o hiÓm thiÖt h¹i vËt chÊt xe c¬ giíi B¶o hiÓm thiÖt h¹i vËt chÊt xe c¬ giíi cã ®èi tîng b¶o hiÓm lµ th©n vá xe vµ m¸y mãc trang thiÕt bÞ cña xe. Xe c¬ giíi bao gåm xe m« t« vµ « t«. C¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã thÓ thiÕt kÕ quy t¾c b¶o hiÓm cho mäi rñi ro hoÆc còng cã thÓ chia thµnh nhiÒu ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm 93

kh¸c nhau ®Ó ngêi mua b¶o hiÓm cã thÓ lùa chän. C¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm cßn ®a ra nhiÒu d¹ng s¶n phÈm lo¹i nµy nh: b¶o hiÓm toµn bé xe; b¶o hiÓm th©n vá, b¶o hiÓm vì kÝnh...Nh×n chung, trong b¶o hiÓm th©n xe, ngêi b¶o hiÓm chØ nhËn b¶o hiÓm cho nh÷ng thiÖt h¹i vµ chi phÝ ph¸t sinh do thiªn tai, tai n¹n bÊt ngê vµ do trém c¾p g©y ra; kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng tæn thÊt vµ chi phÝ ph¸t sinh do hµnh vi cè ý cña ngêi ®îc b¶o hiÓm; h háng do hao mßn tù nhiªn; mÊt c¾p bé phËn; chiÕn tranh; h háng do söa ch÷a vµ tai n¹n x¶y ra do chñ xe, l¸i xe vi ph¹m nghiªm träng luËt lÖ giao th«ng. Sè tiÒn b¶o hiÓm ®îc x¸c ®Þnh dùa trªn gi¸ trÞ thùc tÕ cña xe hoÆc bé phËn ®îc b¶o hiÓm vµo thêi ®iÓm giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm. Chñ xe cã thÓ tham gia b¶o hiÓm ®óng gi¸ trÞ xe hoÆc b¶o hiÓm díi gi¸ trÞ. NÕu chñ xe chØ tham gia b¶o hiÓm mét bé phËn tæng thµnh, ch¼ng h¹n tæng thµnh th©n vá th× sè tiÒn b¶o hiÓm ®îc tÝnh b»ng tû lÖ gi¸ trÞ tæng thµnh nµy nh©n víi gi¸ trÞ xe vµo thêi ®iÓm tham gia. PhÝ b¶o hiÓm thiÖt h¹i vËt chÊt xe c¬ giíi x¸c ®Þnh trªn c¬ së tû lÖ phÝ b¶o hiÓm vµ sè tiÒn b¶o hiÓm tháa thuËn. Tû lÖ phÝ b¶o hiÓm cao hay thÊp phô thuéc vµo chñng lo¹i xe, môc ®Ých sö dông xe vµ mét sè yÕu tè kh¸c. Trêng hîp ®èi tîng b¶o hiÓm bÞ h háng, mÊt m¸t do tai n¹n trong sù cè thuéc tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm, ngoµi viÖc båi thêng c¸c chi phÝ söa ch÷a, thay thÕ hîp lý, b¶o hiÓm cßn båi thêng c¸c chi phÝ liªn quan ®Õn viÖc h¹n chÕ tæn thÊt; chi phÝ trôc vít, cÈu xe ®æ; chi phÝ kÐo xe ®Õn n¬i söa ch÷a, vµ chi phÝ gi¸m ®Þnh tæn thÊt. • VÝ dô: Chñ xe TOYOTA tham gia b¶o hiÓm th©n vá. Gi¸ trÞ xe vµo thêi ®iÓm tham gia b¶o hiÓm lµ 20.000 $, tû lÖ gi¸ trÞ bé phËn th©n vá cña xe lµ 50%. Tû lÖ phÝ b¶o hiÓm ¸p dông cho hîp ®ång 94

nµy lµ 1,5%/n¨m. Trong thêi h¹n hîp ®ång, ph¸t sinh sù cè b¶o hiÓm dÉn ®Õn c¸c chi phÝ hîp lý sau: chi phÝ söa ch÷a phÇn th©n vá lµ 2.000 $, phÇn ®éng c¬ lµ 1.200 $; chi phÝ trôc vít vµ kÐo xe vÒ n¬i söa ch÷a lµ 500 $; chi phÝ gi¸m ®Þnh lµ 400 $. Nh vËy: - Sè tiÒn b¶o hiÓm = 50% x 20.000 $ = 10.000 $ - PhÝ b¶o hiÓm = 1,5% x 10.000 $ = 150 $ - Sè tiÒn båi thêng = 2.000 $ + 50% x (500 $ + 400 $) = 2450 $ - B¶o hiÓm gi¸n ®o¹n kinh doanh, b¶o hiÓm tæn thÊt hÖ qu¶ Lo¹i b¶o hiÓm nµy bï d¾p cho ngêi ®îc b¶o hiÓm mét sè lo¹i thiÖt h¹i hÖ qu¶ ph¸t sinh tõ nh÷ng tæn thÊt ®îc b¶o hiÓm cña nh÷ng ®èi tîng ®îc b¶o hiÓm trong c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n liªn quan kh¸c. Ch¼ng h¹n, mét nhµ m¸y bÞ ch¸y, thiÖt h¹i cña nhµ xëng, m¸y mãc thiÕt bÞ trong vô ch¸y sÏ liªn quan ®Õn lo¹i b¶o hiÓm ch¸y cßn lîi nhuËn bÞ mÊt trong thêi gian ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh bÞ ngng trÖ, mét sè kho¶n chi phÝ cè dÞnh b¾t buéc vÉn ph¶i chi tr¶, mét sè chi phÝ t¹m thêi ph¸t sinh thªm - hÖ qu¶ cña vô ch¸y sÏ liªn quan ®Õn b¶o hiÓm gi¸n ®o¹n kinh doanh sau ch¸y. Nh vËy, ®¬n b¶o hiÓm gi¸n ®o¹n kinh doanh, tæn thÊt hÖ qu¶ ph¶i ®i kÌm víi lo¹i b¶o hiÓm tµi s¶n liªn quan t¬ng thÝch kh¸c. B¶o hiÓm ch¸y vµ b¶o hiÓm gi¸n ®o¹n kinh doanh sau ch¸y; b¶o hiÓm m¸y mãc vµ b¶o hiÓm tæn thÊt lîi nhuËn hÖ qu¶ cña ®æ vì m¸y mãc (loss of profit following machinery breakdown); b¶o hiÓm thiÕt bÞ ®iÖn tö vµ b¶o hiÓm chi phÝ t¨ng thªm (båi thêng c¸c chi phÝ bæ sung cÇn thiÕt ®Ó duy tr× ho¹t ®éng kinh doanh sau tæn thÊt vËt chÊt cña thiÕt bÞ ®iÖn tö nh lµ phÝ sö dông c¸c thiÕt bÞ thay thÕ, phÝ thuª thªm v¨n phßng, phÝ thuª nh©n viªn t¹m thêi, tr¶ thªm cho lµm viÖc chñ nhËt, ngµy Lô...); b¶o hiÓm th©n m¸y bay vµ b¶o hiÓm tæn thÊt hÖ qu¶... - B¶o hiÓm tÝn dông 95

Mét d¹ng th«ng dông cña b¶o hiÓm tÝn dông lµ b¶o hiÓm tÝn dông th¬ng m¹i nhằm bồi thường cho các doanh nghiệp những thiệt hại do khách hàng, người vay không có khả năng thanh toán, do bị phá sản, do rủi ro chính trị - cho phép chủ nợ thu hồi vốn đã cho vay dưới hình thức tín dụng trong trường hợp khách hàng không trả được nợ. Người bảo hiểm định một giới hạn cho số tiền cho vay, thường là theo một tỉ lệ rất thấp so với tổng số thương vụ của một doanh nghiệp. Có hai dạng hợp đồng: bảo hiểm toàn bộ doanh số và bảo hiểm một số tiền nhất định. Hợp đồng bảo hiểm toàn bộ doanh số là bảo hiểm tất cả các khách hàng của người được bảo hiểm. Hợp đồng bảo hiểm một số tiền nhất định chỉ bảo hiểm một hoặc vài khách hàng đã xác định trước. Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu bảo hiểm cho khoản tín dụng của người xuất khẩu cấp cho người nhập khẩu (một dạng tín dụng thương mại) hoặc khoản cho vay trung và dài hạn, dùng để tài trợ cho các dự án và cung cấp vốn cho hoạt động xuất khẩu hàng hóa. Tín dụng xuất khẩu bao gồm tín dụng cấp trong thời gian trước khi gửi hàng hoặc hoàn thành dự án và thời gian sau khi giao hàng hoặc nhận hàng hoặc khi hoàn thành dự án. Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu đề cập đến việc bảo vệ và bồi thường cho người xuất khẩu khi họ cấp tín dụng thương mại hoặc bảo vệ và bồi thường cho các ngân hàng khi ngân hàng cho vay trung - dài hạn. Phạm vi bảo hiểm này bao gồm các khiếu nại tổn thất do không thanh toán những khoản phải thu, phát sinh từ hoạt động buôn bán hoặc những khoản cho vay trung - dài hạn vì lý do chính trị, thương mại. Bảo hiểm tín dụng tiêu dùng bảo hiểm cho người đi vay trong thời gian hiệu lực của hợp đồng tín dụng trong các trường hợp: người được bảo hiểm bị thương tật nặng hoặc bệnh nặng, mất việc, tử vong do tai nạn. Nếu một trong ba sự kiện trên xảy ra, khoản tiền vay sẽ tiếp tục được hoàn trả, tuân theo các điều khoản và điều kiện của hợp 96

đồng bảo hiểm. Trong trường hợp người được bảo hiểm tử vong, toàn bộ số tiền vay sẽ được hoàn trả. Một đặc điểm của bảo hiểm tín dụng tiêu dùng là không thể gia hạn. Khoảng thời gian của hợp đồng bảo hiểm trùng khớp với khoảng thời gian của hợp đồng vay được bảo hiểm. Hợp đồng bảo hiểm kết thúc khi vốn vay được hoàn trả. Mức phí bảo hiểm duy nhất được qui định ngay tại thời điểm bắt đầu hợp đồng bảo hiểm và khoản phí này thông thường được trích ra từ khoản tiền vay.§iÓm cÇn lu ý: loại bảo hiểm này được phát triển từ bảo hiểm tai nạn cá nhân- mét d¹ng b¶o hiÓm con ngêi, ph¹m vi b¶o hiÓm lµ mét sè rñi ro th©n thÓ cña ngêi vay tiÒn nhng nÕu xÐt vÒ ®èi tîng kho¶n tiÒn vay còng cã thÓ coi lµ mét lo¹i b¶o hiÓm tµi s¶n. Giíi thiÖu mét sè nÐt c¬ b¶n trong mét sè lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm th«ng dông trªn trong khu«n khæ m«n häc vÒ nguyªn lý c¬ b¶n cña b¶o hiÓm, thùc ra chØ lµ mét vµi minh ho¹ sù ®a d¹ng, phøc t¹p trong kü thuËt b¶o hiÓm cña thÓ lo¹i b¶o hiÓm ra ®êi sím nhÊt trong lÞch sö b¶o hiÓm cña thÕ giíi vµ tiÒm n¨ng vÉn ®îc coi lµ réng më cïng víi sù ph¸t triÓn c¸c lo¹i tµi s¶n còng nh nhu cÇu b¶o hiÓm cña con ngêi. Ch¬ng 3

B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù ---------------------------------------------3.1. Kh¸i qu¸t vÒ b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù - Kh¸i qu¸t vÒ tr¸ch nhiÖm d©n sù Tr¸ch nhiÖm d©n sù

lµ d¹ng tr¸ch nhiÖm ph¸t sinh do vi ph¹m

nghÜa vô d©n sù. NghÜa vô d©n sù ®îc hiÓu lµ viÖc mµ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× mét hoÆc nhiÒu chñ thÓ ph¶i lµm hoÆc kh«ng ®îc lµm mét c«ng viÖc nµo ®ã v× lîi Ých cña mét hoÆc nhiÒu chñ thÓ kh¸c. 97

NghÜa vô d©n sù cã thÓ ph¸t sinh tõ hîp ®ång d©n sù, tõ hµnh vi d©n sù ®¬n ph¬ng, tõ viÖc g©y thiÖt h¹i do hµnh vi tr¸i ph¸p luËt hoÆc tõ viÖc chiÕm h÷u, sö dông hay ®îc lîi vÒ tµi s¶n kh«ng cã c¨n cø ph¸p luËt. VËy tr¸ch nhiÖm d©n sù lµ nh÷ng hËu qu¶ ph¸p lý mµ luËt d©n sù quy ®Þnh ®èi víi trêng hîp ngêi cã nghÜa vô d©n sù kh«ng thùc hiÖn hoÆc thùc hiÖn kh«ng ®óng nghÜa vô d©n sù cña m×nh (vµ v× thÕ g©y thiÖt h¹i cho ngêi kh¸c). Mét néi dung c¬ b¶n trong c¸c quy ®Þnh ph¸p lý vÒ tr¸ch nhiÖm d©n sù lµ tr¸ch nhiÖm båi thêng thiÖt h¹i. Ch¼ng h¹n, mét ngêi chiÕm h÷u vµ sö dông bÊt hîp ph¸p tµi s¶n cña ngêi kh¸c kh«ng nh÷ng ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô d©n sù lµ tr¶ l¹i tµi s¶n mµ cßn ph¶i båi thêng cho ngêi nµy nh÷ng thiÖt h¹i do viÖc chiÕm h÷u vµ sö dông bÊt hîp ph¸p ®ã g©y ra. Cã nhiÒu lo¹i tr¸ch nhiÖm båi thêng thiÖt h¹i ph¸t sinh trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau vµ ngêi ta thêng nhãm chóng thµnh 2 lo¹i: tr¸ch nhiÖm båi thêng thiÖt h¹i ngoµi hîp ®ång vµ tr¸ch nhiÖm båi thêng thiÖt h¹i theo hîp ®ång. Tr¸ch nhiÖm d©n sù ngoµi hîp ®ång lµ tr¸ch nhiÖm ph¸t sinh gi÷a nh÷ng chñ thÓ kh«ng cã quan hÖ hîp ®ång hoÆc nÕu cã quan hÖ hîp ®ång th× viÖc ph¸t sinh tr¸ch nhiÖm d©n sù còng kh«ng liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn hîp ®ång ®ã. ViÖc ph¸t sinh tr¸ch nhiÖm d©n sù ngoµi hîp ®ång vµ viÖc x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm båi hêng thiÖt h¹i ®Òu dùa trªn c¬ së quy ®Þnh chung cña ph¸p luËt. Nh×n chung, ph¸p luËt cña c¸c quèc gia ®Òu thõa nhËn vµ b¶o hé quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m vÒ tµi s¶n, søc khoÎ, tÝnh m¹ng, th©n thÓ, danh dù, nh©n phÈm vµ uy tÝn cña mäi tæ chøc, c¸ nh©n trong x· héi. V× vËy, luËt ph¸p buéc mäi ngêi ph¶i cã tr¸ch nhiÖm chung lµ kh«ng lµm h¹i vÒ tinh thÇn còng nh vÒ vËt chÊt cña ngêi kh¸c. Trong trêng hîp cã nh÷ng hµnh vi tr¸i víi nh÷ng quy ®Þnh nµy 98

th× ngêi bÞ thiÖt h¹i ®îc ph¸p luËt b¶o vÖ, cã thÓ khiÕu n¹i ®ßi båi thêng tõ phÝa ngêi g©y thiÖt h¹i. Nh ®· ®Ò cËp ë trªn, c¸c khiÕu n¹i vÒ tr¸ch nhiÖm d©n sù ngoµi hîp ®ång thêng dùa trªn nh÷ng sai sãt cña bªn bÞ khiÕu n¹i nh sù cè ý, sù bÊt cÈn, sù thiÕu mÉn c¸n...Trong thùc tÕ vµ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt mét ngêi kh«ng nh÷ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng hËu qu¶ g©y ra do hµnh vi cña chÝnh m×nh mµ cßn cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng hËu qu¶ g©y ra bëi hµnh vi hay viÖc lµm cña con cha ®Õn tuæi thµnh niªn mµ hä ®ang ph¶i nu«i dìng, gi¸o dôc; nh÷ng con vËt mµ hä ®ang nu«i, ch¨n th¶ hoÆc sö dông; nh÷ng ngêi lµm c«ng ¨n l¬ng cña hä hoÆc nh÷ng hËu qu¶ ph¸t sinh tõ nh÷ng ®å vËt, c©y cèi, nhµ cöa...cña hä. Kh¸c víi tr¸ch nhiÖm d©n sù ngoµi hîp ®ång, tr¸ch nhiÖm d©n sù theo hîp ®ång ®îc x¸c ®Þnh dùa trªn c¬ së nh÷ng tho¶ thuËn d©n sù gi÷a ngêi nµy (hoÆc bªn nµy) víi ngêi kh¸c (hoÆc bªn kh¸c) trong mét hîp ®ång. Nh÷ng tr¸ch nhiÖm nµy cã thÓ ®îc ®a ra trªn c¬ së quy ®Þnh chung cña ph¸p luËt (gièng nh tr¸ch nhiÖm ngoµi hîp ®ång) nhng còng cã thÓ chØ lµ nh÷ng tho¶ thuËn riªng. Ch¼ng h¹n mét hîp ®ång vËn chuyÓn cã quy ®Þnh ngêi chë hµng ph¶i båi thêng cho chñ hµng nh÷ng hµng ho¸ bÞ h háng mÊt m¸t trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn kh«ng kÓ ®Õn viÖc sai sãt cã thuéc vÒ ngêi chë hµng hay kh«ng. Nh vËy, theo hîp ®ång nµy, ngêi vËn chuyÓn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm båi thêng ngay c¶ khi anh ta kh«ng cã lçi. CÇn ph¶i nãi thªm r»ng nh÷ng quy ®Þnh liªn quan ®Õn viÖc x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm d©n sù trong luËt ph¸p cña c¸c níc kh¸c nhau cã thÓ kh¸c nhau thËm chÝ cã thÓ xung ®ét nhau. V× vËy, ë mét sè lÜnh vùc, do sù ®ßi hái ph¶i ¸p dông thèng nhÊt mét nguån luËt nªn ®· ra ®êi c¸c v¨n b¶n luËt mang tÝnh quèc tÕ. Tuy cßn cã thÓ cã nh÷ng bÊt ®ång, song nh×n chung luËt ph¸p cña c¸c níc ®Òu thèng nhÊt víi nhau ë c¸c yÕu tè cÊu thµnh nªn tr¸ch nhiÖm d©n 99

sù. Mét ngêi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm d©n sù ®èi víi ngêi kh¸c khi hä cã lçi (cè ý hoÆc v« ý) vµ xuÊt ph¸t tõ viÖc ®ã hä kh«ng thùc hiÖn ®îc hoÆc thùc hiÖn kh«ng ®óng nghÜa vô d©n sù. Trõ trêng hîp cã tho¶ thuËn kh¸c hoÆc trõ trêng hîp luËt cã quy ®Þnh kh¸c, mét ngêi cã thÓ ®îc miÔn trõ tr¸ch nhiÖm d©n sù nÕu hä chøng minh ®îc r»ng: viÖc kh«ng thùc hiÖn hoÆc thùc hiÖn kh«ng ®óng nghÜa vô d©n sù nµy kh«ng ph¶i do lçi cña hä (trêng hîp bÊt kh¶ kh¸ng hoÆc v× nh÷ng lý do kh¸c). VÒ nguyªn t¾c, ngêi g©y thiÖt h¹i th× ph¶i båi thêng toµn bé thiÖt h¹i cho dï hä cã lçi cè ý hay v« ý. NÕu nhiÒu ngêi cïng cã lçi g©y ra thiÖt h¹i th× hä cïng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm båi thêng thiÖt h¹i ®ã. Cã thÓ nãi r»ng viÖc ph¸t sinh tr¸ch nhiÖm d©n sù ®èi víi mét ph¸p nh©n hoÆc mét thÓ nh©n thêng bÊt ngê vµ sè tiÒn båi thêng theo luËt trong nhiÒu trêng hîp l¹i vît qu¸ kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña ph¸p nh©n hoÆc thÓ nh©n Êy. Mét nhµ thÇu x©y l¾p, mét chñ tµu, mét chñ h·ng hµng kh«ng, mét nhµ bu«n, mét luËt gia, mét b¸c sÜ...®Òu cã thÓ ph¶i ®èi ®Çu víi nh÷ng khiÕu n¹i vÒ tr¸ch nhiÖm d©n sù mµ ®«i khi cã nguy c¬ lµm hä kh¸nh kiÖt. VÊn ®Ò lµm thÕ nµo ®Ó kh¾c phôc hËu qu¶ cña nh÷ng rñi ro ®ã lµ vÊn ®Ò mµ mçi c¸ nh©n, mçi doanh nghiÖp, mçi tæ chøc ph¶i quan ng¹i chÝnh lµ c¬ së, lµ lý do ®Ó c¸c c¸ nh©n, c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc t×m ®Õn c¸c c«ng ty b¶o hiÓm ®Ó chuyÓn giao rñi ro, lùa chän nh÷ng s¶n phÈm b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù phï hîp. - C¸c lo¹i b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù • B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe c¬ giíi • B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù trong ho¹t ®éng hµng h¶i • B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm ®èi víi ngêi thø ba trong ho¹t ®éng x©y dùng • B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù trong ho¹t ®éng hµng kh«ng 100

• B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm s¶n phÈm • B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ sö dông lao ®éng • B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm c«ng céng • B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp trong c¸c lÜnh vùc nh lµ t vÊn ph¸p luËt, t vÊn tµi chÝnh, kiÓm to¸n, thiÕt kÕ x©y dùng, cung cÊp dÞch vô y tÕ, m«i giíi chøng kho¸n, m«i giíi b¶o hiÓm... 3.2. §Æc diÓm cña b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù

ChÞu ¶nh hëng bëi ®Æc tÝnh cña ®èi tîng b¶o hiÓm lµ tr¸ch nhiÖm d©n sù - hËu qu¶ ph¸p lý vÒ tr¸ch nhiÖm båi thêng mµ ph¸p luËt quy ®Þnh ®èi víi trêng hîp chñ thÓ cã nghÜa vô d©n sù kh«ng thùc hiÖn hoÆc thùc hiÖn kh«ng ®óng nghÜa vô d©n sù vµ v× thÕ g©y thiÖt h¹i cho chñ thÓ kh¸c, hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cã nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n sau: - Sù g¾n kÕt vµ tÝnh ®éc lËp trong quan hÖ gi÷a ngêi b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ bªn thø ba. Bªn thø ba bao gåm c¸c n¹n nh©n - ngêi cã tµi s¶n vµ/ hoÆc tÝnh m¹ng, søc khoÎ trùc tiÕp bÞ thiÖt h¹i trong sù kiÖn b¶o hiÓm. Ngêi ®îc b¶o hiÓm lµ ngêi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm d©n sù tríc thiÖt h¹i cña ngêi thø ba. Khi ph¸t sinh sù kiÖn b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm båi thêng cho bªn thø ba theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt d©n sù cßn ngêi b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm båi thêng cho ngêi ®îc b¶o hiÓm theo tho¶ thuËn cña hîp ®ång b¶o hiÓm. Còng cã trêng hîp theo ph¸p luËt hoÆc tho¶ thuËn cña hîp ®ång b¶o hiÓm, ngêi b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm båi thêng trùc tiÕp cho bªn thø ba. MÆc dï cã sù g¾n kÕt, tr¸ch nhiÖm båi thêng d©n sù cña ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ tr¸ch nhiÖm båi thêng b¶o hiÓm cña ngêi b¶o hiÓm vÉn mang tÝnh ®éc lËp nhÊt ®Þnh vÒ ph¹m vi vµ møc ®é båi thêng. 101

Ph¹m vi c¸c lo¹i thiÖt h¹i trong tr¸ch nhiÖm båi thêng theo ph¸p luËt d©n sù cã thÓ réng h¬n so víi c¸c lo¹i thiÖt h¹i mµ b¶o hiÓm nhËn tr¸ch nhiÖm; sè tiÒn båi thêng cña b¶o hiÓm cã thÓ nhá h¬n nhiÒu so víi sè tiÒn mµ ngêi ®îc b¶o hiÓm ph¶i tr¶ cho bªn thø ba do sù khèng chÕ bëi giíi h¹n tr¸ch nhiÖm ®· tháa thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm. Mèi quan hÖ gi÷a ngêi b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ bªn thø ba ®îc xem xÐt cô thÓ h¬n th«ng qua hai trêng hîp sau ®©y: + B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù ngoµi hîp ®ång: Trong trêng hîp nµy, nh×n chung trªn ph¬ng diÖn ph¸p lý, hîp ®ång cã duy nhÊt vµ chØ ®îc thiÕt lËp gi÷a ngêi b¶o hiÓm vµ ngêi ®îc b¶o hiÓm. Bªn thø ba víi t c¸ch lµ “n¹n nh©n” trong c¸c sù cè mµ tõ ®ã tr¸ch nhiÖm båi thêng ngêi ®îc b¶o hiÓm ®èi víi thiÖt h¹i cña hä ph¸t sinh. Nh vËy, trong mét sù cè, bªn thø ba cã thÓ lµ mét ngêi, ®¹i diÖn cho mét quyÒn lîi nhng bªn thø ba còng cã thÓ lµ nhiÒu ngêi, ®¹i diÖn cho nhiÒu quyÒn lîi. Lµ n¹n nh©n, bªn thø ba cã quyÒn khiÕu n¹i, ®ßi ngêi ®îc b¶o hiÓm båi thêng cho m×nh. Cho dï kh«ng ký hîp ®ång víi ngêi b¶o hiÓm, nhng nghÜa vô båi thêng cña ngêi b¶o hiÓm trong trêng hîp ph¸t sinh thiÖt h¹i cña bªn thø ba ®· ®îc x¸c lËp trong hîp ®ång b¶o hiÓm mµ ngêi ®îc b¶o hiÓm ®· ký víi ngêi b¶o hiÓm. + B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù theo hîp ®ång: Trong nhiÒu trêng hîp, tr¸ch nhiÖm båi thêng cña ngêi ®îc b¶o hiÓm cho bªn thø ba ®îc ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång ®îc ký kÕt gi÷a hä, ch¼ng h¹n nh hîp ®ång vËn chuyÓn, hîp ®ång cung cÊp dÞch vô...Trong trêng hîp nµy cã hai lo¹i hîp ®ång ®îc thiÕt lËp: hîp ®ång gi÷a ngêi ®îc b¶o hiÓm víi bªn thø ba vµ hîp ®ång b¶o hiÓm gi÷a ngêi b¶o hiÓm víi ngêi ®îc b¶o hiÓm. Trong ®ã, hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së tr¸ch nhiÖm båi thêng cã thÓ ph¸t sinh cña ngêi ®îc b¶o hiÓm trong hîp ®ång mµ hä ®· ký kÕt víi bªn thø ba. 102

T¬ng tù b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm ngoµi hîp ®ång, trong trêng hîp nµy bªn thø ba lµ ngêi cã quyÒn lîi bÞ thiÖt h¹i, tuy nhiªn, bªn thø ba ë ®©y mang tÝnh cô thÓ h¬n vµ ®èi víi tr¸ch nhiÖm båi thêng cña ngêi ®îc b¶o hiÓm th× cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc tríc møc ®é tèi ®a trong ®a sè c¸c trêng hîp. Trong thùc tÕ cã nhiÒu hîp ®ång b¶o hiÓm kh«ng ph©n biÖt ranh giíi gi÷a tr¸ch nhiÖm theo hîp ®ång vµ tr¸ch nhiÖm ngoµi hîp ®ång. Sù ph©n chia hai trêng hîp trªn chØ cã ý nghÜa gióp cho sù ph©n tÝch mèi quan hÖ phøc t¹p gi÷a ngêi b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ bªn thø ba trong b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù. Trªn ph¬ng diÖn ph¸p lý, ngêi b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm båi thêng cho ngêi ®îc b¶o hiÓm phÇn tr¸ch nhiÖm båi thêng cña hä ®èi víi bªn thø ba, tuy nhiªn còng kh«ng lo¹i trõ trêng hîp do yªu cÇu cu¶ ph¸p luËt hoÆc tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm mµ ngêi b¶o hiÓm båi thêng trùc tiÕp cho bªn thø ba. Trong trêng hîp nµy bªn thø ba ®îc coi nh ngêi ®îc hëng quyÒn lîi b¶o hiÓm kh«ng ®îc x¸c ®Þnh tríc trong hîp ®ång vµ cã quyÒn khiÕu n¹i ®ßi båi thêng ®èi víi ngêi b¶o hiÓm. - VÊn ®Ò x¸c ®Þnh giíi h¹n tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm §èi tîng b¶o hiÓm lµ tr¸ch nhiÖm båi thêng theo ph¸p luËt cña ngêi ®îc b¶o hiÓm ®èi víi thiÖt h¹i cña bªn thø ba nªn cã nhiÒu trêng hîp khi giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm kh«ng ®Þnh lîng tríc ®îc vÒ gi¸ trÞ thiÖt h¹i tèi ®a cña ®èi tîng b¶o hiÓm cã thÓ ph¸t sinh trong mét sù cè còng nh trong thêi h¹n b¶o hiÓm. V× thÕ, vÉn tån t¹i hai ph¬ng thøc b¶o hiÓm: b¶o hiÓm cã giíi h¹n tr¸ch nhiÖm vµ b¶o hiÓm kh«ng giíi h¹n tr¸ch nhiÖm. Trêng hîp b¶o hiÓm cã giíi h¹n tr¸ch nhiÖm, tho¶ thuËn hîp ®ång b¶o hiÓm ®· x¸c ®Þnh râ sè tiÒn båi thêng tèi ®a mµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã thÓ ph¶i chi tr¶ trong mét sù cè b¶o hiÓm hoÆc cho c¶ thêi h¹n b¶o hiÓm. §¹i ®a sè c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù 103

b¶o hiÓm theo ph¬ng thøc nµy. Giíi h¹n tr¸ch nhiÖm thêng ®îc ph©n biÖt ®èi víi thiÖt h¹i vÒ ngêi vµ thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n cña bªn thø ba. §èi víi thiÖt h¹i vÒ ngêi, møc tr¸ch nhiÖm ®îc tÝnh cho mçi ngêi /1 sù cè vµ cã thÓ ®i kÌm tæng møc tr¸ch nhiÖm /1 sù cè. §èi víi thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n, møc tr¸ch nhiÖm thêng ®îc tÝnh cho mçi còng nh mäi thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n cña mét còng nh nhiÒu ngêi thø ba trong mét sù cè. Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh sè tiÒn båi thêng cña b¶o hiÓm ®èi víi c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù th«ng thêng ph¶i theo tr×nh tù sau: a) X¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm båi thêng cña ngêi ®îc b¶o hiÓm cho bªn thø ba (c¨n cø vµo møc ®é lçi cña ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ thiÖt h¹i cña bªn thø ba) b) X¸c ®Þnh sè tiÒn båi thêng cña b¶o hiÓm b»ng c¸ch so s¸nh sè tiÒn båi thêng mµ ngêi ®îc b¶o hiÓm ph¶i tr¶ cho bªn thø ba (trêng hîp møc tr¸ch nhiÖm tÝnh chung cho tÊt c¶ thiÖt h¹i cña tÊt c¶ nh÷ng ngêi thø ba trong mét sù cè) hoÆc tõng ngêi thø ba (trêng hîp møc tr¸ch nhiÖm tÝnh riªng cho thiÖt h¹i cña tõng nh÷ng ngêi thø ba trong mét sù cè: (Z) vµ møc tr¸ch nhiÖm cña hîp ®ång b¶o hiÓm: (S). 

nÕu Z < S ; sè tiÒn båi thêng cña b¶o hiÓm = Z



nÕu Z = S ; sè tiÒn båi thêng cña b¶o hiÓm = S



nÕu Z > S ; sè tiÒn båi thêng cña b¶o hiÓm = S

 • VÝ dô: Mét hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm s¶n phÈm cã tho¶ thuËn nh sau: 104

- §èi víi thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n : + Møc tr¸ch nhiÖm: 100.000 $/ 1 sù cè + Møc khÊu trõ : 500 $/ 1 sù cè - §èi víi thiÖt h¹i vÒ tÝnh m¹ng, søc khoÎ con ngêi Giíi h¹n tr¸ch nhiÖm: 20.000 $/ 1 ngêi; 80.000 $/ 1 sù cè X¶y ra 1 sù cè b¶o hiÓm, thiÖt h¹i cña bªn thø ba, tr¸ch nhiÖm båi thêng cña ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ cña ngêi b¶o hiÓm nh sau: Tr¸ch nhiÖm N¹n

ThiÖt h¹i

båi thêng cña

nh©

($)

ngêi ®îc b¶o

n

Sè tiÒn båi thêng cña b¶o hiÓm ($)

hiÓm ($) TÝnh

(bªn

TÝnh

thø

m¹ng,

Tµi

m¹ng,

Tµi

TÝnh m¹ng,

ba)

søc

s¶n

søc

s¶n

søc khoÎ

khoÎ A

12.000

B

18.000

C D

20.000 22.000

khoÎ 20.00 0 15.00 0 50.00 0 25.00 0

12.000 18.000 20.000 22.000

20.00 0 15.00 0 50.00 0 25.00 0

T æng cén

72.000

Tµi s¶n

110.0 00

72.000

12.000 18.000

110 000 – 500 =

20.000

109.500 109.500 >

20.000

100000 ->

70.000 <

STBT =

110.0

80.000

100.000

00

-> STBT =

g 70.000 Trêng hîp ph¬ng thøc b¶o hiÓm kh«ng giíi h¹n, hîp ®ång b¶o hiÓm kh«ng tho¶ thuËn vÒ giíi h¹n tr¸ch nhiÖm cña b¶o hiÓm. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm cam kÕt båi thêng toµn bé tr¸ch 105

nhiÖm båi thêng cña ngêi ®îc b¶o hiÓm ®èi víi thiÖt h¹i cña bªn thø ba ph¸t sinh trong sù kiÖn b¶o hiÓm. • VÝ dô: vÉn lµ sù cè b¶o hiÓm cã thiÖt h¹i nh trªn nhng nÕu hîp ®ång b¶o hiÓm kh«ng cã giíi h¹n tr¸ch nhiÖm, kh«ng cã møc khÊu trõ th× ngêi b¶o hiÓm sÏ båi thêng lµ 72.000 $ + 110.000 $. RÊt Ýt nghiÖp vô b¶o hiÓm theo ph¬ng thøc kh«ng giíi h¹n v× mét thùc tÕ lµ b¶o hiÓm kh«ng giíi h¹n cã thÓ ¶nh hëng lín ®Õn kh¶ n¨ng thanh to¸n cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm còng nh kh¶ n¨ng tr¶ phÝ b¶o hiÓm cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n cã nhu cÇu b¶o hiÓm. - Nguyªn t¾c båi thêng. Sè tiÒn båi thêng mµ ngêi ®îc b¶o hiÓm còng nh ngêi thø ba cã thÓ nhËn ®îc tèi ®a chØ b»ng thiÖt h¹i cña hä trong sù kiÖn b¶o hiÓm §ã lµ néi dung nguyªn t¾c c¬ b¶n chi phèi viÖc båi thêng cña mäi hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù. Nh ®· ®Ò cËp trong phÇn tríc, còng gièng nh b¶o hiÓm tµi s¶n, b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù ®îc xÕp vµo lo¹i b¶o hiÓm thiÖt h¹i. Nguyªn t¾c båi thêng ®· ®îc ®Ò cËp trong c¸c ch¬ng tríc, v× vËy phÇn nµy chØ nhÊn m¹nh thªm lµ ngêi b¶o hiÓm chØ båi thêng trªn c¬ së ngêi ®îc b¶o hiÓm thõa nhËn nghÜa vô båi thêng cña m×nh. Thùc hiÖn nguyªn t¾c båi thêng ®ßi hái ph¶i ¸p dông mét sè biÖp ph¸p cÇn thiÕt trong nh÷ng trêng hîp ®Æc biÖt. Thø nhÊt: ThÕ quyÒn. ThÕ quyÒn ®îc sö dông trong trêng hîp x¸c ®Þnh ®îc cã ngêi thø ba ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi thiÖt h¹i cña ®èi tîng b¶o hiÓm trong sù kiÖn b¶o hiÓm. Ngêi b¶o hiÓm sau khi båi thêng sÏ thÕ quyÒn ngêi ®îc b¶o hiÓm ®Ó khiÕu n¹i ngêi cã lçi trong sù cè b¶o hiÓm. Ch¼ng h¹n luËt cña Céng hoµ Ph¸p cho phÐp ngêi b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe c¬ giíi sau khi ®· båi thêng thiÖt h¹i cho

106

bªn thø ba ®îc quyÒn thay thÕ ngêi ®îc b¶o hiÓm khiÕu n¹i ngêi sö dông xe mµ kh«ng ®îc phÐp cña ngêi ®îc b¶o hiÓm g©y ra tai n¹n. Thø hai: BiÖn ph¸p chia sÎ tr¸ch nhiÖm båi thêng ®îc sö dông trong trêng hîp b¶o hiÓm trïng. B¶o hiÓm trïng trong b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù lµ trêng hîp tr¸ch nhiÖm båi thêng cña ngêi ®îc b¶o hiÓm cho bªn thø ba ®îc b¶o hiÓm ®ång thêi b»ng nhiÒu hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù. NÕu sù kiÖn b¶o hiÓm lµm ph¸t sinh tr¸ch nhiÖm båi thêng cña nhiÒu hîp ®ång b¶o hiÓm, viÖc chia sÎ tr¸ch nhiÖm båi thêng ®îc gi¶i quyÕt nh sau: •

X¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm båi thêng ®éc lËp cña tõng hîp ®ång b¶o hiÓm (sè tiÒn mµ tõng hîp ®ång b¶o hiÓm ph¶i chi tr¶ nÕu kh«ng tån t¹i hîp ®ång b¶o hiÓm kh¸c).

•

X¸c ®Þnh tæng tr¸ch nhiÖm båi thêng ®éc lËp cña c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm (S)

• So s¸nh tæng tr¸ch nhiÖm båi thêng ®éc lËp cña c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm (S) vµ sè tiÒn båi thêng cña ngêi ®îc b¶o hiÓm cho ngêi thø ba hoÆc bªn thø ba (F). a) Trêng hîp S ≤ F : sè tiÒn båi thêng cña tõng hîp ®ång b¶o hiÓm b»ng tr¸ch nhiÖm båi thêng ®éc lËp cña hîp ®ång ®ã. b) Trêng hîp S > F : thùc hiÖn viÖc chia sÎ tr¸ch nhiÖm båi thêng. Th«ng thêng ¸p dông c«ng thøc sau: Sè tiÒn båi th­ êng cña tõng hîp ®ång

Sè tiÒn båi th­êng cña ng­êi ®­îc = b¶o hiÓm cho ng­êi thø ba(hoÆc

Tr¸ch nhiÖm båi th­êng ®éc lËp cña hîp ®ång b¶o hiÓm x ®ã Tæng tr¸ch nhiÖm båi th­êng ®éc lËp cña c¸c hîp ®ång b¶o

• VÝ dô: Tr¸ch nhiÖm båi thêng cña mét chñ xe ®èi víi thiÖt h¹i cña bªn thø ba ®îc b¶o hiÓm ®ång thêi b»ng 2 hîp ®ång b¶o hiÓm 107

tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe víi c¸c møc giíi h¹n tr¸ch nhiÖm nh sau: - Hîp ®ång b¶o hiÓm thø nhÊt: 40.000 $/ vô - ®èi víi thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n - Hîp ®ång b¶o hiÓm thø hai: 100.000 $/ vô - ®èi víi thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n - X¶y ra 1 sù cè thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm cña c¶ hai hîp ®ång nãi trªn, tr¸ch nhiÖm båi thêng cña ngêi ®îc b¶o hiÓm ®èi víi thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n cña bªn thø ba lµ 60.000 $ ->Tr¸ch nhiÖm båi thêng ®éc lËp cña c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm: + Hîp ®ång thø nhÊt: 40.000 $ + Hîp ®ång thø hai: 60.000 $ => Sè tiÒn båi thêng cña c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm: 40.000 $ + Hîp ®ång thø nhÊt: 60.000 $ x ---------------------------- = 24.000 $ 40.000 $ + 60.000 $ 60.000 $ + Hîp ®ång thø hai: 60.000 $ x ----------------------------- = 36.000 $ 40.000 $ + 60.000 $ Liªn quan ®Õn hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù nãi riªng vµ b¶o hiÓm thiÖt h¹i nãi chung cã t×nh huèng rÊt ®¸ng chó ý: sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm ®ång thêi cña c¶ hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù lÉn hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n. Cô thÓ, ®ã lµ trêng hîp tµi s¶n cña ngêi thø ba cña hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù l¹i ®ang ®îc b¶o hiÓm b»ng hîp 108

®ång b¶o hiÓm tµi s¶n. Nãi c¸ch kh¸c, ngêi thø ba cã lçi trong thiÖt h¹i cña ®èi tîng b¶o hiÓm cña hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n l¹i ®ang ®îc b¶o hiÓm b»ng hîp ®ång tr¸ch nhiÖm d©n sù t¬ng øng. Trªn thùc tÕ, t×nh huèng nµy kh«ng hiÕm vµ cÇn cã sù phèi hîp gi¶i quyÕt båi thêng gi÷a c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm. Th«ng thêng hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n sÏ båi thêng vµ vËn dông thÕ quyÒn ®ßi ngêi thø ba cã lçi, sau ®ã hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù sÏ båi thêng theo tho¶ thuËn cña hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù. Còng cã nh÷ng c¸ch phèi hîp kh¸c vµ dï cho cã ¸p dông c¸ch nµo ®i ch¨ng n÷a còng kh«ng ngoµi môc ®Ých thùc hiÖn nguyªn t¾c båi thêng trong b¶o hiÓm thiÖt h¹i. • VÝ dô: Mét xe Toyota bÞ h háng trong mét tai n¹n giao th«ng, lçi cña vô tai n¹n 50% thuéc vÒ phÝa xe IFA. ThiÖt h¹i vËt chÊt cña xe Toyota lµ 2.000 $. - Xe Toyota ®ang ®îc b¶o hiÓm bëi hîp ®ång b¶o hiÓm thiÖt h¹i vËt chÊt xe, sè tiÒn b¶o hiÓm = gi¸ trÞ xe = 40.000 $. - Xe IFA ®· ®îc chñ xe tham gia b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù chñ xe c¬ giíi ®èi víi ngêi thø ba, møc tr¸ch nhiÖm ®èi víi thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n lµ 20.000 $/ 1 vô - Tai n¹n thuéc tr¸ch nhiÖm båi thêng cña c¶ 2 hîp ®ång b¶o hiÓm. -> ViÖc phèi hîp gi¶i quyÕt båi thêng gi÷a 2 hîp ®ång b¶o hiÓm trªn cã thÓ thùc hiÖn nh sau: a) Hîp ®ång b¶o hiÓm thiÖt h¹i vËt chÊt xe: båi thêng 2.000 $ b) Ngêi b¶o hiÓm thiÖt h¹i vËt chÊt thÕ quyÒn chñ xe Toyota ®ßi chñ xe IFA sè tiÒn lµ 50% x 2000 $ = 1000 $; Chñ xe IFA ph¶i thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm båi thêng theo luËt d©n sù ®ã. c) Hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù chñ xe c¬ giíi: båi thêng cho chñ xe IFA theo tháa thuËn cña hîp ®ång b¶o hiÓm lµ 1000 $ 109

Nh vËy, chñ xe Toyota chØ nhËn ®îc sè tiÒn båi thêng lµ 2000 $ (b»ng thiÖt h¹i) 3.3. Néi dung c¬ b¶n cña mét sè lo¹i b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù

TiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña thÓ lo¹i b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm g¾n víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ còng nh sù hoµn thiÖn c¸c Bé luËt d©n sù cña c¸c quèc gia. HiÖn nay c¸c h·ng b¶o hiÓm trªn thÕ giíi ®· triÓn khai nhiÒu nghiÖp vô b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù nh»m ®¸p øng mét c¸ch tèt nhÊt nhu cÇu b¶o hiÓm cña x· héi. Díi ®©y lµ phÇn giíi thiÖu néi dung c¬ b¶n cña mét sè nghiÖp vô b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù phæ biÕn nhÊt. - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe c¬ giíi ®èi víi ngêi thø ba B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe c¬ giíi ®èi víi ngêi thø ba cã ®èi tîng b¶o hiÓm lµ phÇn tr¸ch nhiÖm d©n sù - tr¸ch nhiÖm båi thêng cña ngêi ®îc b¶o hiÓm cho ngêi thø ba ph¸t sinh trong c¸c vô tai n¹n giao th«ng ®êng bé cã nguyªn nh©n tõ ho¹t ®éng cña xe c¬ giíi. §èi tîng b¶o hiÓm trong nghiÖp vô b¶o hiÓm nµy lµ mét d¹ng tr¸ch nhiÖm båi thêng thiÖt h¹i ngoµi hîp ®ång ph¸t sinh gi÷a mét bªn lµ chñ xe víi mét bªn lµ ngêi thø ba. Ngêi thø ba ®îc ®Ò cËp trong phÇn nµy lµ ngêi cã tÝnh m¹ng, søc kháe vµ/hoÆc tµi s¶n bÞ thiÖt h¹i do xe c¬ giíi g©y ra. Tr¸ch nhiÖm båi thêng cña ngêi ®îc b¶o hiÓm cho ngêi thø ba ®îc x¸c ®Þnh c¨n cø vµo thiÖt h¹i cña ngêi thø ba vµ møc ®é lçi cña chñ xe trong vô tai n¹n. Trõ khi ngêi thø ba còng cã mét phÇn lçi trong tai n¹n, dï lçi cña chñ xe lµ v« ý hay cè ý, chñ xe ®Òu ph¶i båi thêng thiÖt h¹i x¶y ra cho ngêi thø ba. V× nhiÒu lý do mµ ë ViÖt nam hiÖn nay vµ

nhiÒu níc kh¸c, lo¹i

h×nh b¶o hiÓm nµy ®îc tiÕn hµnh theo ph¬ng thøc b¾t buéc. Ngêi cã nghÜa vô tham gia b¶o hiÓm vµ lµ ngêi ®îc b¶o hiÓm trong nghiÖp vô b¶o hiÓm nµy lµ chñ xe c¬ giíi. 110

PhÝ b¶o hiÓm ®îc x¸c ®Þnh cho mçi lo¹i xe vµ cã thÓ ®iÒu chØnh theo môc ®Ých sö dông xe, tuæi ®êi, tuæi nghÒ cña l¸i xe, tæn thÊt trong qu¸ khø ... Bªn mua b¶o hiÓm vµ ngêi b¶o hiÓm thêng tháa thuËn vÒ c¸c møc tr¸ch nhiÖm vµ ghi trong giÊy chøng nhËn b¶o hiÓm, ®ã lµ giíi h¹n tr¸ch nhiÖm båi thêng cña ngêi b¶o hiÓm. VÝ dô: ph¸p luËt hiÖn hµnh ë ViÖt nam quy ®Þnh chñ xe ph¶i tham gia b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe « t« lµ ®èi víi ngêi thø ba víi møc tr¸ch nhiÖm tèi thiÓu lµ 50.000.000 VND/ngêi/vô vµ 50.000.000 VND/ tµi s¶n/ vô vµ chñ xe m¸y lµ 30.000.000 VND/ngêi/vô vµ 30.000.000 VND/ tµi s¶n/ vô. Bªn c¹nh c¸c møc tr¸ch nhiÖm tèi thiÓu ®ã, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm cßn ®a ra c¸c lo¹i møc tr¸ch nhiÖm cao h¬n ®Ó c¸c chñ xe lùa chän Trong giíi h¹n cña møc tr¸ch nhiÖm ®· tháa thuËn, ngêi b¶o hiÓm chÞu tr¸ch nhiÖm båi thêng kho¶n tiÒn mµ theo luËt ®Þnh hoÆc theo ph¸n quyÕt cña tßa ¸n, chñ xe ph¶i cã nghÜa vô båi thêng cho ngêi thø ba. Ngêi b¶o hiÓm kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm båi thêng phÇn tr¸ch nhiÖm ph¸t sinh theo hîp ®ång gi÷a chñ xe víi c¸c chñ thÓ kh¸c nh: tr¸ch nhiÖm ®èi víi ngêi thuª vËn chuyÓn hµng ho¸, tr¸ch nhiÖm ®èi víi ngêi ngåi trªn xe...Ngêi b¶o hiÓm còng kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm båi thêng trong trêng hîp tr¸ch nhiÖm ph¸t sinh do hµnh ®éng cè ý cña chñ xe, l¸i xe; nh÷ng trêng hîp chñ xe, l¸i xe vi ph¹m nghiªm träng luËt giao th«ng ®êng bé vµ mét sè trêng hîp lo¹i trõ kh¸c. • VÝ dô: Trong mét sù cè, xe t¶i chë hµng ®iÖn tö thuª cho mét chñ hµng va quÖt vµo mét xe m« t«, theo x¸c minh cña c¬ quan chøc n¨ng, lçi cña vô tai n¹n thuéc hoµn toµn vÒ phÝa xe t¶i. - Tai n¹n g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i sau: thiÖt h¹i vÒ ngêi cña ngêi l¸i xe m« t« = 3.000 $ vµ cña ngêi ngåi sau m« t« =

111

1.000 $; chi phÝ söa ch÷a m« t« = 300 $; thiÖt h¹i vÒ hµng ®iÖn tö chë trªn xe t¶i = 12.000 $. - Chñ xe t¶i tham gia b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe ®èi víi ngêi thø ba theo c¸c møc tr¸ch nhiÖm: ®èi víi thiÖt h¹i vÒ ngêi lµ: 2.000 $/ngêi/vô; ®èi víi thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n lµ: 10.000 $/vô. Tai n¹n trªn thuéc tr¸ch nhiÖm båi thêng cña hîp ®ång b¶o hiÓm =>Tr¸ch nhiÖm båi thêng cña chñ xe t¶i ph¸t sinh trong vô tai n¹n trªn ®èi víi thiÖt h¹i vÒ ngêi l¸i xe m« t« lµ 3.000$; ngêi ngåi sau m« t« lµ 1.000$; ®èi víi thiÖt h¹i cña m« t« lµ 300$ vµ ®èi víi thiÖt h¹i cña hµng ®iÖn tö chë trªn xe lµ 12.000$. Tuy nhiªn, tr¸ch nhiÖm båi thêng cña chñ xe ®èi víi hµng ho¸ lµ d¹ng tr¸ch nhiÖm theo hîp ®ång vËn chuyÓn gi÷a chñ xe vµ chñ hµng (kh«ng thuéc ph¹m vi tr¸ch nhiÖm cña hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe ®èi víi ngêi thø ba). Do ®ã, trong vô tai n¹n trªn, ngêi b¶o hiÓm båi thêng nh sau: båi thêng tr¸ch nhiÖm cña chñ xe ®èi víi thiÖt h¹i vÒ ngêi l¸i m« t« lµ 2.000 $, vÒ ngêi ngåi sau m« t« lµ 1.000 $; ®èi víi thiÖt h¹i cña m« t« lµ 300 $. Tæng sè tiÒn båi thêng cña b¶o hiÓm = 3.300 $. - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe c¬ giíi ®èi víi hµnh kh¸ch §èi tîng b¶o hiÓm cña nghiÖp vô b¶o hiÓm nµy lµ tr¸ch nhiÖm båi thêng cña chñ xe ®èi víi tÝnh m¹ng, søc kháe cña hµnh kh¸ch ph¸t sinh theo hîp ®ång vËn chuyÓn hµnh kh¸ch. §©y lµ lo¹i h×nh b¶o hiÓm b¾t buéc ë ViÖt nam hiÖn nay, ¸p dông cho nh÷ng chñ xe ®îc c¬ quan chøc n¨ng cña Nhµ níc cÊp giÊy phÐp kinh doanh vËn t¶i hµnh kh¸ch. Trªn c¬ së

hîp ®ång b¶o

hiÓm ®îc ký kÕt víi chñ xe, ngêi b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm båi thêng sè tiÒn mµ (theo luËt ®Þnh hoÆc theo ph¸n quyÕt cña toµ ¸n) chñ xe ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm båi thêng thiÖt h¹i vÒ tÝnh m¹ng, søc 112

kháe cña nh÷ng hµnh kh¸ch chuyªn chë trªn xe, do viÖc sö dông xe c¬ giíi g©y ra. Ph¸p luËt hiÖn hµnh ë ViÖt nam quy ®Þnh chñ xe ph¶i tham gia b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe ®èi víi ngêi thø ba víi møc tr¸ch nhiÖm tèi thiÓu lµ 50.000.000 VND/ngêi/vô. Th«ng thêng b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe ®èi víi ngêi thø ba vµ b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe ®èi víi hµnh kh¸ch ®îc cÊp chung trong mét giÊy chøng nhËn b¶o hiÓm. - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe ®èi víi hµng ho¸ vËn chuyÓn Lo¹i b¶o hiÓm nµy chØ ¸p dông cho nh÷ng xe cã giÊy phÐp kinh doanh vËn t¶i hµng ho¸. Khi nhËn hµng ®Ó chuyªn chë, chñ xe ph¶i cã nghÜa vô ®a hµng ho¸ ®Õn ®iÓm giao hµng cuèi cïng mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ nguyªn vÑn vµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng thiÖt h¹i cña hµng ho¸ mµ hä nhËn chuyªn chë x¶y ra do lçi cña hä hoÆc ngêi lµm c«ng cña hä. Trong giíi h¹n cña møc tr¸ch nhiÖm ®· tho¶ thuËn trªn hîp ®ång vµ ®îc ghi trong giÊy chøng nhËn b¶o hiÓm, ngêi b¶o hiÓm sÏ båi thêng sè tiÒn mµ theo luËt ®Þnh chñ xe ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm båi thêng cho chñ hµng. - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña ngêi vËn t¶i hµng kh«ng §©y lµ nghiÖp vô b¶o hiÓm nh»m b¶o hiÓm rñi ro ph¸t sinh tr¸ch nhiÖm cña ngêi vËn t¶i hµng kh«ng ®èi víi thiÖt h¹i cña hµnh kh¸ch, hµnh lý, bu kiÖn, hµng ho¸ vµ ngêi thø ba kh¸c. Ngêi ta chia lÜnh vùc hµng kh«ng d©n dông thµnh hai lo¹i: hµng kh«ng néi ®Þa vµ hµng kh«ng quèc tÕ. Tr¸ch nhiÖm cña ngêi vËn t¶i hµng kh«ng ®èi víi c¸c chuyÕn bay trong níc ®îc ®iÒu chØnh theo nguån luËt cña tõng quèc gia. §èi víi c¸c chuyÕn bay quèc tÕ, th«ng thêng tr¸ch nhiÖm cña ngêi vËn t¶i hµng kh«ng ®îc giíi h¹n vµ ®iÒu chØnh theo c¸c c«ng íc quèc tÕ. HiÖn nay, luËt ph¸p cña mét sè khu vùc vµ nhiÒu níc ph¸t triÓn cßn kh«ng cho phÐp ngêi vËn t¶i 113

hµng kh«ng ®îc giíi h¹n tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi thiÖt h¹i tÝnh m¹ng, søc kháe cña hµnh kh¸ch. Nh vËy, thiÖt h¹i vÒ tÝnh m¹ng, søc kháe cña hµnh kh¸ch lµ bao nhiªu th× ngêi vËn t¶i hµng kh«ng ph¶i båi thêng bÊy nhiªu. Hîp ®ång b¶o hiÓm cã thÓ b¶o hiÓm kh«ng giíi h¹n tr¸ch nhiÖm ®èi víi thiÖt h¹i vÒ ngêi nhng kÌm theo tæng giíi h¹n tr¸ch nhiÖm chung. - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm s¶n phÈm Nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña ngêi tiªu dïng, nhiÒu quèc gia ®· x©y dùng vµ hoµn chØnh luËt vÒ tr¸ch nhiÖm s¶n phÈm. Theo quy ®Þnh cña luËt nµy mäi nhµ s¶n xuÊt vµ cung øng ph¶i cã nghÜa vô cung cÊp cho kh¸ch hµng nh÷ng s¶n phÈm cã chÊt lîng tèt, phï hîp víi tiªu chuÈn chÊt lîng quy ®Þnh cña c¬ quan chøc n¨ng. Trêng hîp kh¸ch hµng mua ph¶i c¸c s¶n phÈm xÊu, cã khuyÕt tËt th× ngêi b¸n ph¶i cã nghÜa vô ®æi hoÆc söa ch÷a nh÷ng khuyÕt tËt ®ã. NÕu v× nh÷ng s¶n phÈm kÐm chÊt lîng, cã sai sãt trong s¶n xuÊt vµ l¾p ®Æt mµ ngêi tiªu dïng bÞ thiÖt h¹i th× ngêi s¶n xuÊt, ngêi cung øng s¶n phÈm ph¶i båi thêng. Tæ chøc b¶o vÖ quyÒn lîi ngêi tiªu dïng ®îc thµnh lËp vµ ®îc b¶o hé ë nhiÒu níc. C¸c tæ chøc nµy ®øng vÒ phÝa ngêi tiªu dïng, b¶o vÖ quyÒn lîi cña hä. Ngêi s¶n xuÊt, kinh doanh ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ s¶n phÈm mµ m×nh cung cÊp ngay c¶ khi s¶n phÈm ®ã ®îc cho, tÆng trong chiÕn dÞch khuyÕn m¹i cña hä. Tr¸ch nhiÖm cña nhµ s¶n xuÊt, cung øng vÒ c¬ b¶n ®îc x¸c ®Þnh c¨n cø vµo lçi, sai sãt cña hä trong thiÕt kÕ, trong chÕ t¹o hoÆc trong chó ý hay chØ dÉn sö dông vµ nh÷ng khiÕm khuyÕt nµy lµ nguyªn nh©n g©y ra thiÖt h¹i cho ngêi tiªu dïng. Tuy nhiªn, do nhiÒu lý do, c¸c khiÕu n¹i cã thÓ ph¸t sinh ngay c¶ khi cã nh÷ng b»ng chøng vÒ sù ®¶m b¶o c¸c tiªu chuÈn chÊt lîng ®· ®¨ng ký. Nh vËy, mçi nhµ s¶n xuÊt, kinh doanh mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã ®Òu cã thÓ ph¶i ®èi ®Çu víi nh÷ng khiÕu n¹i vÒ tr¸ch nhiÖm s¶n 114

phÈm. B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm s¶n phÈm cung cÊp cho c¸c nhµ s¶n xuÊt, kinh doanh nh÷ng ®¶m b¶o ®Ó chèng l¹i

rñi ro ph¸t sinh

tr¸ch nhiÖm båi thêng tríc nh÷ng khiÕu n¹i cña ngêi tiªu dïng trong mét sè trêng hîp. Trong thùc tÕ nh÷ng khiÕu n¹i nµy cã thÓ liªn quan ®Õn nhiÒu lo¹i s¶n phÈm nh thùc phÈm, ®å hép, c¸c lo¹i thuèc ch÷a bÖnh, c¸c s¶n phÈm vÒ ®iÖn vµ mét sè c¸c s¶n phÈm kh¸c nh thang c«ng nghiÖp, mò xe m¸y, lèp « t«... NhiÒu trêng hîp, t¸c h¹i cña s¶n phÈm biÓu hiÖn ngay tøc th× trong hoÆc sau khi sö dông. Tuy vËy, còng kh«ng lo¹i trõ nh÷ng trêng hîp mµ t¸c h¹i cña viÖc sö dông mét s¶n phÈm nµo ®ã chØ xuÊt hiÖn sau nhiÒu n¨m sö dông ch¼ng h¹n nh mét sè dîc phÈm. V× thÕ, thêi h¹n hiÖu lùc hîp ®ång b¶o hiÓm thêng ®îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së c¸c khiÕu n¹i ph¸t sinh nh»m æn ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña ngêi b¶o hiÓm. - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ thÇu víi ngêi thø ba trong x©y l¾p Rñi ro ph¸t sinh tr¸ch nhiÖm d©n sù mµ chñ thÇu cã thÓ gÆp trong qu¸ tr×nh thi c«ng x©y dùng, l¾p ®Æt lµ nh÷ng khiÕu n¹i vÒ thiÖt h¹i tµi s¶n hoÆc th©n thÓ cña ngêi thø ba. Tr¸ch nhiÖm chñ thÇu cã thÓ ph¸t sinh trong nh÷ng trêng hîp nh lµ: thiÖt h¹i vÒ søc khoÎ tÝnh m¹ng con ngêi; thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n, nhµ cöa, c¸c c«ng tr×nh xung quanh do viÖc ®µo vµ viÖc xö lý mãng c«ng tr×nh; do sù cè kü thuËt hoÆc do nh÷ng bÊt cÈn trong thi c«ng x©y l¾p... Tr¸ch nhiÖm cña chñ thÇu trong c¸c trêng hîp nµy cã thÓ ®îc b¶o hiÓm b»ng mét hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm riªng biÖt nhng th«ng thêng ®îc b¶o hiÓm cïng víi b¶o hiÓm tæn thÊt vËt chÊt trong cïng mét hîp ®ång b¶o hiÓm mäi rñi ro trong x©y dùng, l¾p ®Æt (®· nãi ë trªn). - B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm cña ngêi sö dông lao ®éng ®èi víi ngêi lao ®éng 115

Bé LuËt Lao ®éng cña c¸c quèc gia lµ v¨n b¶n ph¸p luËt bao qu¸t mäi lÜnh vùc cña quan hÖ lao ®éng mµ tr¸ch nhiÖm cña ngêi sö dông lao ®éng ®èi víi trêng hîp ngêi lao ®éng bÞ tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc quan träng. Trong lÜnh vùc nµy, tr¸ch nhiÖm cña ngêi sö dông lao ®éng thêng bao gåm: trang tr¶i toµn bé chi phÝ y tÕ liªn quan ®Õn viÖc cÊp cøu, ®iÒu trÞ; båi thêng mét kho¶n tiÒn tèi thiÓu tÝnh theo l¬ng cho mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh trong trêng hîp ngêi lao ®éng bÞ chÕt hoÆc bÞ suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng do hËu qu¶ cña tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp.. Ngêi sö dông lao ®éng cã thÓ tham gia b¶o hiÓm cho phÇn tr¸ch nhiÖm theo luËt ®Þnh hoÆc theo hîp ®ång víi ngêi lao ®éng. D¹ng hîp ®ång b¶o hiÓm nµy thêng ®îc gäi lµ hîp ®ång b¶o hiÓm båi thêng cho ngêi lao ®éng. Theo hîp ®ång b¶o hiÓm nµy, ngêi b¶o hiÓm sÏ båi thêng cho ngêi ®îc b¶o hiÓm nh÷ng kho¶n tiÒn mµ ngêi ®îc b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm båi thêng cho ngêi lao ®éng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hoÆc quy ®Þnh cña hîp ®ång lao ®éng. Trªn ®©y chØ lµ mét sè nÐt minh ho¹ cho b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù, mét thÓ lo¹i b¶o hiÓm tuy ra ®êi muén h¬n b¶o hiÓm tµi s¶n nhng ®Õn nay ®ang ph¸t triÓn rÊt m¹nh cïng víi sù ph¸t triÓn ngµy cµng phøc t¹p cña ph¸p luËt d©n sù c¸c quèc gia vµ quèc tÕ. -------------------------------------------

Ch¬ng 4 116

B¶o hiÓm con ngêi ----------------------------------------------4.1.C¸c lo¹i b¶o hiÓm con ngêi c¬ b¶n

ThÓ lo¹i b¶o hiÓm con ngêi bao gåm nh÷ng hîp ®ång b¶o hiÓm cho tÝnh m¹ng, søc khoÎ, kh¶ n¨ng lao ®éng, tuæi thä con ngêi tríc c¸c rñi ro nh lµ tai n¹n, bÖnh tËt, èm ®au, tuæi giµ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng. - B¶o hiÓm nh©n thä • B¶o hiÓm nh©n thä tö kú Lo¹i b¶o hiÓm nh©n thä nµy cã ®Æc tÝnh c¬ b¶n lµ b¶o hiÓm cho sù cè tö vong cña ngêi ®îc b¶o hiÓm. Thêi h¹n hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc x¸c dÞnh râ, nÕu sù cè tö vong thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm x¶y ra trong thêi h¹n ®ã, ngêi b¶o hiÓm sÏ tr¶ sè tiÒn b¶o hiÓm

tho¶

thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm. VÝ dô: TrÝch mét sè th«ng tin cña 1 hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä tö kú: tuæi cña ngêi ®îc b¶o hiÓm (nam giíi) khi b¾t ®Çu tham gia b¶o hiÓm lµ trßn 50 tuæi; thêi h¹n b¶o hiÓm lµ 5 n¨m; sè tiÒn b¶o hiÓm lµ 100.000 $. Nh vËy, nÕu sù kiÖn tö vong thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm x¶y ra trong qu·ng thêi gian 5 n¨m ®ã, ngêi b¶o hiÓm sÏ tr¶ mét kho¶n tiÒn lµ 100.000 $; kÕt thóc thêi h¹n b¶o hiÓm nãi trªn mµ ngêi ®îc b¶o hiÓm cßn sèng th× ngêi b¶o hiÓm kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn b¶o hiÓm. • B¶o hiÓm trän ®êi Lo¹i b¶o hiÓm nh©n thä nµy cã ®Æc tÝnh c¬ b¶n lµ b¶o hiÓm cho sù cè tö vong cña ngêi ®îc b¶o hiÓm. Thêi h¹n hîp ®ång b¶o hiÓm kh«ng ®îc x¸c ®Þnh, kÓ tõ thêi ®iÓm b¾t ®Çu hiÖu lùc b¶o hiÓm th× sù cè tö vong thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm x¶y ra bÊt kú thêi diÓm nµo, ngêi b¶o hiÓm sÏ tr¶ sè tiÒn b¶o hiÓm tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm 117

VÝ dô: TrÝch mét sè th«ng tin cña 1 hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä trän ®êi: tuæi cña ngêi ®îc b¶o hiÓm (nam giíi) khi b¾t ®Çu tham gia b¶o hiÓm lµ trßn 50 tuæi; sè tiÒn b¶o hiÓm lµ 100.000 $. Nh vËy, khi sù kiÖn tö vong thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm x¶y ra vµo bÊt kú thêi ®iÓm nµo kÓ tõ thêi ®iÓm b¾t ®Çu hiÖu lùc cña b¶o hiÓm, ngêi b¶o hiÓm sÏ tr¶ mét kho¶n tiÒn lµ 100.000 $. Nh×n chung, t¬ng tù nh lo¹i b¶o hiÓm tö kú, lo¹i hîp ®ång nµy cÇn thiÕt cho nh÷ng trêng hîp nh lµ: ngêi trô cét trong t¹o ra thu nhËp cña gia ®×nh cã nhu cÇu b¶o vÖ nh÷ng ngêi th©n æn ®Þnh cuéc sèng; nh÷ng ngêi vay tiÒn cÇn ®Õn sù ®¶m b¶o ch¾c ch¾n kh¶ n¨ng hoµn tr¶ nî trong trêng hîp bÊt tr¾c... • B¶o hiÓm sinh kú Lo¹i b¶o hiÓm nh©n thä nµy cã ®Æc tÝnh c¬ b¶n lµ b¶o hiÓm cho sù kiÖn sèng cña ngêi ®îc b¶o hiÓm. Thêi h¹n hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc x¸c ®Þnh râ, nÕu ngêi ®îc b¶o hiÓm sèng ®Õn thêi ®iÓm ®¸o h¹n hîp ®ång, ngêi b¶o hiÓm sÏ tr¶ sè tiÒn b¶o hiÓm tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm. VÝ dô: TrÝch mét sè th«ng tin cña 1 hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä sinh kú: tuæi cña ngêi ®îc b¶o hiÓm (nam giíi) khi b¾t ®Çu tham gia b¶o hiÓm lµ trßn 50 tuæi; thêi h¹n b¶o hiÓm lµ 5 n¨m; sè tiÒn b¶o hiÓm lµ 100.000 $. Nh vËy, nÕu kÕt thóc thêi h¹n b¶o hiÓm 5 n¨m mµ ngêi ®îc b¶o hiÓm cßn sèng th× ngêi b¶o hiÓm ngêi b¶o hiÓm sÏ tr¶ mét kho¶n tiÒn lµ 100.000 $; cßn nÕu nh sù kiÖn tö vong x¶y ra trong qu·ng thêi gian ®ã, ngêi b¶o hiÓm kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn b¶o hiÓm. • Niªn kim nh©n thä Lo¹i b¶o hiÓm nh©n thä nµy cã ®Æc tÝnh c¬ b¶n lµ b¶o hiÓm cho sù kiÖn sèng cña ngêi ®îc b¶o hiÓm. Ngêi tham gia b¶o hiÓm ®ãng phÝ b¶o hiÓm ®Ó tõ mét thêi ®iÓm tho¶ thuËn trong hîp 118

®ång b¶o hiÓm, ngêi b¶o hiÓm sÏ tr¶ kho¶n tiÒn b¶o hiÓm ®Þnh kú theo tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm (cã thÓ tr¶ trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh hoÆc cho ®Õn khi ngêi ®îc b¶o hiÓm chÊm døt cuéc sèng). VÝ dô: TrÝch mét sè th«ng tin cña 1 hîp ®ång b¶o hiÓm niªn kim nh©n thä: tuæi cña ngêi ®îc b¶o hiÓm (nam giíi) khi b¾t ®Çu tham gia b¶o hiÓm lµ trßn 50 tuæi; thêi h¹n ®ãng phÝ b¶o hiÓm lµ 10 n¨m; gi¸ trÞ 1 niªn kim lµ 10.000 $/ n¨m; thêi h¹n tr¶ niªn kim lµ 10 n¨m; niªn kim ®îc tr¶ vµo ®Çu kú.

Nh vËy, b¾t ®Çu tõ thêi

®iÓm trßn 60 tuæi, ngêi ®îc b¶o hiÓm sÏ ®îc ngêi b¶o hiÓm sÏ tr¶ mét kho¶n tiÒn lµ 10.000 $ h»ng n¨m vµ ngêi b¶o hiÓm chØ ph¶i tr¶ niªn kim khi ngêi ®îc n¶o hiÓm cßn sèng, sè lîng niªn kim tèi ®a mµ ngêi b¶o hiÓm cã thÓ ph¶i tr¶ lµ 10. VÉn vÝ dô trªn nhng nÕu l¹i lµ d¹ng niªn kim trän ®êi (hîp ®ång b¶o hiÓm kh«ng quy ®Þnh thêi h¹n tr¶ niªn kim) th× ngêi b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm tr¶ niªn kim cho ®Õn khi ngêi ®îc b¶o hiÓm kh«ng cßn sèng n÷a. Nh×n chung, c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm sinh kú vµ nhÊt lµ niªn kim nh©n thä g¾n víi c¸c môc ®Ých nh lµ: b¶o ®¶m møc sèng, gi¶m bít sô phô thuéc vµo con c¸i, vµo phóc lîi x· héi khi khi tuæi giµ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, tiÕt kiÖm sinh lêi tiÒn nhµn rçi … • B¶o hiÓm nh©n thä hçn hîp Lo¹i b¶o hiÓm nh©n thä nµy cã ®Æc tÝnh c¬ b¶n lµ b¶o hiÓm ®ång thêi cho c¶ sù kiÖn sèng vµ tö vong cña ngêi ®îc b¶o hiÓm. Thêi h¹n hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc x¸c dÞnh râ, nÕu ngêi ®îc b¶o hiÓm bÞ chÕt trong thêi h¹n b¶o hiÓm hoÆc sèng dÕn thêi ®iÓm ®¸o h¹n hîp ®ång, ngêi b¶o hiÓm ®Òu tr¶ sè tiÒn b¶o hiÓm theo tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm.

119

VÝ dô: TrÝch mét sè th«ng tin cña 1 hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä hçn hîp: tuæi cña ngêi ®îc b¶o hiÓm (nam giíi) khi b¾t ®Çu tham gia b¶o hiÓm lµ trßn 50 tuæi; thêi h¹n b¶o hiÓm lµ 5 n¨m; sè tiÒn b¶o hiÓm lµ 100.000 $. Nh vËy, nÕu kÕt thóc thêi h¹n b¶o hiÓm 5 n¨m mµ ngêi ®îc b¶o hiÓm cßn sèng th× ngêi b¶o hiÓm ngêi b¶o hiÓm sÏ tr¶ mét kho¶n tiÒn lµ 100.000 $; cßn nÕu nh sù kiÖn tö vong x¶y ra trong qu·ng thêi gian ®ã, ngêi b¶o hiÓm còng vÉn tr¶ tiÒn b¶o hiÓm. Thùc tÕ, 1 phÇn lín c¸c s¶n phÈm b¶o hiÓm nh©n thä cña nhiÒu doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®îc thiÕt kÕ díi d¹ng b¶o hiÓm nh©n thä hçn hîp vµ kh«ng nh÷ng thÕ c¸c s¶n phÈm cßn ®îc linh ho¹t hãa b»ng c¸c ®iÒu kho¶n nh lµ: b¶o ®¶m rñi ro th¬ng tËt vÜnh viÔn cña ngêi ®îc b¶o hiÓm, ®iÒu kho¶n miÔn tr¶ phÝ b¶o hiÓm khi ngêi tham gia b¶o hiÓm tö vong...MÆt kh¸c, c¸c s¶n phÈm b¶o hiÓm nh©n thä thêng ®îc ®Æt tªn theo kiÓu th¬ng m¹i h¬n lµ c¨n cø vµo c¸c yÕu tè kü thuËt nghiÖp vô (vÝ dô: an sinh gi¸o dôc, an khang thÞnh vîng, phó tÝch lòy gi¸o dôc...) nhng vÒ c¬ b¶n, kü thuËt b¶o hiÓm vÉn dùa trªn c¸c d¹ng b¶o hiÓm nh©n thä nãi trªn. • B¶o hiÓm nh©n thä liªn kÕt ®Çu t Bảo hiểm liên kết đầu tư là lo¹i sản phẩm bảo hiểm nhân thọ có khả năng ®¸p øng ®ång thêi nhu cầu chuyÓn giao hËu qu¶ tµi chÝnh cña rñi ro và nhu cÇu đầu tư cña ngêi mua b¶o hiÓm - B¶o hiÓm con ngêi phi nh©n thä • B¶o hiÓm tai n¹n Lo¹i b¶o hiÓm nµy cã ®Æc tÝnh c¬ b¶n lµ b¶o hiÓm cho sù cè tai n¹n cña ngêi ®îc b¶o hiÓm. C¸c hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc thiÕt kÕ nh»m b¶o ®¶m cho nh÷ng hËu qu¶ kh¸c nhau cña sù cè tai n¹n cã thÓ x¶y ra víi con ngêi nh lµ chÕt, th¬ng tËt vÜnh viÔn, th¬ng tËt t¹m thêi. Thùc tÕ, tai n¹n cã thÓ x¶y ra cho mäi ngêi, trong mäi 120

lÜnh vùc ho¹t ®éng. Tuy nhiªn, kh¶ n¨ng x¶y ra tai n¹n, møc ®é rñi ro, tÝnh chÊt cña hËu qu¶ cña c¸c lo¹i tai n¹n kh«ng hoµn toµn gièng nhau. V× thÕ, c¸c nhµ b¶o hiÓm ®· ®a ra nhiÒu s¶n phÈm b¶o hiÓm tai n¹n kh¸c nhau thÝch hîp víi ®Æc tÝnh rñi ro vµ nhu cÇu b¶o hiÓm cña tõng nhãm kh¸ch hµng tiÒm n¨ng nh lµ: b¶o hiÓm tai n¹n hµnh kh¸ch, b¶o hiÓm tai n¹n l¸i xe, b¶o hiÓm tai n¹n ngêi trªn xe c¬ giíi, b¶o hiÓm tai n¹n häc sinh, b¶o hiÓm tai n¹n thuyÒn viªn, bao hiÓm tai n¹n ngêi ®i du lÞch... Ph¬ng ph¸p tÝnh tiÒn tr¶ b¶o hiÓm cã thÓ ¸p dông c¸ch tr¶ tiÒn theo chi phÝ thùc tÕ ph¸t sinh (trong giíi h¹n sè tiÒn b¶o hiÓm) hoÆc tr¶ kho¸n theo ®Þnh møc cho tõng lo¹i hËu qu¶ tai n¹n (vÝ dô : nÕu ngêi ®îc b¶o hiÓm bÞ chÕt: tr¶ 100 % sè tiÒn b¶o hiÓm; bÞ th¬ng tËt toµn bé vÜnh viÔn: tr¶ 100% x sè tiÒn b¶o hiÓm; bÞ mÊt mét ngãn tay c¸i: tr¶ 10% x sè tiÒn b¶o hiÓm) • B¶o hiÓm bÖnh tËt Lo¹i b¶o hiÓm phi nh©n thä nµy cã ®Æc tÝnh c¬ b¶n lµ b¶o hiÓm sù cè bÖnh tËt cña ngêi ®îc b¶o hiÓm. C¸c hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc thiÕt kÕ nh»m b¶o ®¶m cho nh÷ng hËu qu¶ cña bÖnh tËt, èm ®au nh lµ: bÞ chÕt, ph¶i n»m viÖn, phÉu thuËt, ph¸t sinh chi phÝ y tÕ… Ph¬ng ph¸p tÝnh tiÒn tr¶ b¶o hiÓm thêng ¸p dông c¸ch tr¶ theo chi phÝ thùc tÕ (trong giíi h¹n sè tiÒn b¶o hiÓm) hoÆc còng cã thÓ tÝnh theo ®Þnh møc (vÝ dô: ngêi ®îc b¶o hiÓm bÞ viªm ruét thõa ph¶i phÉu thuËt: tr¶ 15 % x sè tiÒn b¶o hiÓm) 4.2. §Æc ®iÓm cña b¶o hiÓm con ngêi

Trªn ph¬ng diÖn so s¸nh víi b¶o hiÓm tµi s¶n vµ b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù, b¶o hiÓm con ngêi cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau: - Sù phøc t¹p trong quan hÖ gi÷a ngêi tham gia b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ ngêi thô hëng 121

Hîp ®ång b¶o hiÓm con ngêi cã thÓ ®îc ký kÕt cho tõng c¸ nh©n hoÆc mét nhãm ngêi ®îc b¶o hiÓm (vÝ dô: mét chñ doanh nghiÖp kinh doanh khai th¸c than cã thÓ ®øng ra ký mét hîp ®ång b¶o hiÓm tai n¹n lao ®éng cho 500 ngêi ®îc b¶o hiÓm lµ c«ng nh©n lµm viÖc t¹i má). ThËm chÝ cã nh÷ng trêng hîp kh«ng x¸c ®Þnh cô thÓ tríc vÒ ngêi ®îc b¶o hiÓm (vÝ dô: hîp ®ång b¶o hiÓm tai n¹n con ngêi theo sè chç ngåi trªn xe c¬ giíi – mét chñ xe Toyota cã thÓ mua b¶o hiÓm tai n¹n ngêi trªn xe cho 12 chç ngåi theo thiÕt kÕ cña xe. Trong thêi h¹n b¶o hiÓm, nh÷ng ngêi kh¸c nhau ®îc chë trªn nh÷ng chç ngåi ®ã sÏ trë thµnh nh÷ng ngêi ®îc b¶o hiÓm). Trong b¶o hiÓm nh©n thä cã b¶o hiÓm cho sù cè chÕt cña ngêi ®îc b¶o hiÓm, ngêi tham gia b¶o hiÓm cÇn chØ ®Þnh ngêi thô hëng b¶o hiÓm. Khi b¶o hiÓm cho ngêi vÞ thµnh niªn, tÊt yÕu ngêi tham gia b¶o hiÓm sÏ ph¶i lµ ngêi kh¸c. Nh vËy, rÊt nhiÒu trêng hîp, t c¸ch ngêi tham gia b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ ngêi ®îc hëng quyÒn lîi b¶o hiÓm thuéc vÒ nh÷ng ngêi kh¸c nhau. MÆt kh¸c, v× ®Æc tÝnh cña sù kiÖn b¶o hiÓm liªn quan tíi sù sèng, sinh m¹ng cña con ngêi nªn ph¸p luËt vµ c¸c nhµ b¶o hiÓm rÊt thËn träng trong giao kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång b¶o hiÓm nh»m ng¨n ngõa trôc lîi, rñi ro ®¹o ®øc. ViÖc giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm ph¶i tu©n theo quy ®Þnh vÒ lîi Ých cã thÓ ®îc b¶o hiÓm cña ph¸p luËt. B¶o hiÓm cho nh÷ng ngêi ®îc b¶o hiÓm lµ trÎ em, ngêi kh«ng cã kh¶ n¨ng cã thu nhËp tù kiÕm sèng; viÖc chØ ®Þnh, thay ®æi ngêi thô hëng - nh÷ng vÊn ®Ò hÕt søc nh¹y c¶m víi rñi ro ®¹o ®øc, ®ßi hái ph¶i cã quy ®Þnh nghiªm ngÆt cña ph¸p luËt vµ sù tu©n thñ khi giao kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång b¶o hiÓm. C¸c quy ®Þnh nh lµ kh«ng cho phÐp b¶o hiÓm cho sù cè chÕt cña ngêi bÞ bÖnh t©m thÇn, giíi h¹n sè tiÒn b¶o hiÓm trong b¶o hiÓm cho ngêi ®îc b¶o hiÓm lµ trÎ em... cã trong luËt ph¸p mét sè quèc gia lµ nh÷ng quy ®Þnh rÊt cÇn thiÕt. 122

- C¸c nguyªn t¾c chi phèi viÖc tr¶ tiÒn b¶o hiÓm Nguyªn t¾c båi thêng cã thÓ ®îc sö dông ®èi víi lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm con ngêi mang ®Æc tÝnh lµ cã ph¸t sinh vµ x¸c ®Þnh ®îc hËu qu¶

thiÖt h¹i vÒ mÆt vËt chÊt, tµi chÝnh cña ngêi ®îc b¶o hiÓm

trong sù kiÖn b¶o hiÓm. Sè tiÒn tr¶ b¶o hiÓm sÏ phô thuéc vµo møc ®é thiÖt h¹i cña ®èi tîng b¶o hiÓm - tèi ®a b»ng thiÖt h¹i vµ trong giíi h¹n tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm. Nguyªn t¾c båi thêng thêng ®îc sö dông chñ yÕu trong b¶o hiÓm c¸c chi phÝ y tÕ. PhÇn lín c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm con ngêi, ®Æc biÖt lµ b¶o hiÓm nh©n thä ¸p dông nguyªn t¾c kho¸n. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®Æc tÝnh cña ®èi tîng b¶o hiÓm, sù kiÖn b¶o hiÓm (sù kiÖn b¶o hiÓm kh«ng g©y nªn thiÖt h¹i hoÆc viÖc x¸c ®Þnh thiÖt h¹i vËt chÊt, tµi chÝnh qu¸ phøc t¹p; sè tiÒn b¶o hiÓm, møc tr¸ch nhiÖm ®îc tho¶ thuËn cã thÓ kh«ng c¨n cø vµo sù íc lîng vÒ gi¸ trÞ thiÖt h¹i cã thÓ x¶y ra...) cho nªn mét sè nghiÖp vô b¶o hiÓm buéc ph¶i (hoÆc thÝch hîp) cho viÖc tr¶ tiÒn theo kiÓu kho¸n. Tr¶ tiÒn theo kiÓu kho¸n thÓ hiÖn nh lµ: mét sè trêng hîp, sè tiÒn tr¶ b¶o hiÓm ®îc Ên ®Þnh cô thÓ trong hîp ®ång b¶o hiÓm, tiÒn tr¶ b¶o hiÓm chØ cßn phô thuéc vµo viÖc x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm (vÝ dô: hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä tö kú víi sè tiÒn b¶o hiÓm lµ 120.000 $, nÕu sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra trong thêi h¹n b¶o hiÓm, sè tiÒn ngêi b¶o hiÓm ph¶i tr¶ sÏ lµ 120.000 $ ®· x¸c ®Þnh tríc); nh÷ng trêng hîp kh¸c, sè tiÒn tr¶ b¶o hiÓm v× chØ phô thuéc vµo giíi h¹n tr¸ch nhiÖm ®· tho¶ thuËn vµ c¸c quy ®Þnh kho¸n trong hîp ®ång b¶o hiÓm nªn ngay c¶ ®èi víi sù kiÖn b¶o hiÓm cã ph¸t sinh thiÖt h¹i, tiÒn tr¶ b¶o hiÓm còng kh«ng mang tÝnh båi thêng - ®Òn bï thiÖt h¹i vËt chÊt x¶y ra trong sù kiÖn b¶o hiÓm (vÝ dô: hîp ®ång b¶o hiÓm tai n¹n c¸ nh©n cã sè tiÒn b¶o hiÓm lµ 2.000 $. Trong thêi h¹n b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm bÞ tai n¹n thuéc ph¹m 123

vi b¶o hiÓm vµ bÞ mÊt mét ngãn tay c¸i, hËu qu¶ thiÖt h¹i vÒ mÆt tµi chÝnh cña ngêi ®îc b¶o hiÓm trong sù cè - chi phÝ cÊp cøu, ®iÒu trÞ., mÊt gi¶m thu nhËp… lµ 2500 $, tuy nhiªn quy ®Þnh tr¶ kho¸n cho lo¹i th¬ng tËt trªn lµ 10 % nªn ngêi b¶o hiÓm tr¶ mét sè tiÒn lµ 10 % x 2000 $ = 200 $). - VÊn ®Ò kh«ng ¸p dông thÕ quyÒn Nh×n chung, trong b¶o hiÓm con ngêi kh«ng ¸p dông thÕ quyÒn ngo¹i trõ mét vµi trêng hîp ®Æc biÖt (mét sè hîp ®ång b¶o hiÓm con ngêi phi nh©n thä nh : b¶o hiÓm chi phÝ y tÕ vµ vËn chuyÓn y tÕ cÊp cøu; b¶o hiÓm ngêi du lÞch... vÉn cã quy ®Þnh vÒ thÕ quyÒn, th«ng thêng ®ã lµ nh÷ng lo¹i b¶o hiÓm con ngêi ¸p dông nguyªn t¾c båi thêng). Do kh«ng ¸p dông thÕ quyÒn nªn nÕu cã ngêi thø ba cã lçi trong thiÖt h¹i cña ®èi tîng b¶o hiÓm cña hîp ®ång b¶o hiÓm con ngêi th× viÖc tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cña hîp ®ång b¶o hiÓm hoµn toµn ®éc lËp víi tr¸ch nhiÖm båi thêng theo ph¸p luËt cña ngêi thø ba. NÕu ngêi thø ba ®ã l¹i ®îc b¶o hiÓm b»ng hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù t¬ng øng th× viÖc tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cña hîp ®ång b¶o hiÓm con ngêi còng hoµn toµn ®éc lËp víi båi thêng cña hîp ®ång b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù. - Kh«ng ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò b¶o hiÓm trïng Mét ®èi tîng b¶o hiÓm hoµn toµn cã thÓ ®îc b¶o hiÓm ®ång thêi b»ng nhiÒu hîp ®ång b¶o hiÓm con ngêi. C¸ch nh×n nhËn, gi¶i quyÕt trêng hîp ®ã kh«ng gièng nh ®èi víi b¶o hiÓm trïng trong b¶o hiÓm tµi s¶n vµ b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù. Ngo¹i trõ quy ®Þnh ®Æc thï cña mét vµi s¶n phÈm b¶o hiÓm, (vÝ dô: xuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do riªng mµ b¶o hiÓm tai n¹n c¸ nh©n, b¶o hiÓm con ngêi kÕt hîp cña B¶o ViÖt hiÖn ®ang cã quy ®Þnh giíi h¹n tæng sè tiÒn b¶o hiÓm vµ sè tiÒn tr¶ b¶o hiÓm trong trêng hîp ®èi tîng b¶o hiÓm ®îc b¶o hiÓm b»ng nhiÒu hîp ®ång b¶o hiÓm), trêng hîp x¶y 124

ra sù kiÖn thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm cña nhiÒu hîp ®ång b¶o hiÓm, viÖc tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cña c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm mang tÝnh ®éc lËp hoµn toµn. - §Æc trng cña B¶o hiÓm nh©n thä Riªng b¶o hiÓm nh©n thä, bªn c¹nh nh÷ng ®Æc trng cña hîp ®ång b¶o hiÓm con ngêi nªu trªn, so víi b¶o hiÓm tµi s¶n, b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù còng nh b¶o hiÓm con ngêi phi nh©n thä, hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä cßn cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt, ®ã lµ: • Thêi h¹n b¶o hiÓm Hîp ®ång b¶o hiÓm cã thêi h¹n b¶o hiÓm dµi. Bao trïm lªn nhiÒu n¨m tµi chÝnh cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm, thêi h¹n cã thÓ lµ 5 n¨m, 10 n¨m vµ l©u h¬n n÷a. • PhÝ b¶o hiÓm PhÝ b¶o hiÓm cã thÓ ®îc nép mét lÇn hoÆc th«ng thêng nép ®Þnh kú trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh theo tho¶ thuËn cña hîp ®ång b¶o hiÓm. L·i suÊt ®Çu t lµ mét yÕu tè chi phèi trùc tiÕp kü thuËt tÝnh phÝ b¶o hiÓm nh©n thä. VÝ dô: hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä sinh kú, thêi h¹n 10 n¨m, ngêi ®îc b¶o hiÓm lµ nam giíi, tuæi cña ngêi ®îc b¶o hiÓm khi b¾t ®Çu tham gia b¶o hiÓm lµ 30, sè tiÒn b¶o hiÓm lµ 100.000 $. Theo b¶ng thèng kª tû lÖ tö vong nam giíi: cø 100.000 ngêi nam giíi sinh ra th× cã 97 931 ngêi sèng ®Õn ®é tuæi 30 vµ 96 850 ngêi cßn sèng ë ®é tuæi 40. Gi¶ ®Þnh lµ phÝ b¶o hiÓm ®îc ®ãng mét lÇn toµn bé vµo thêi ®iÓm giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä vµ hîp ®ång chØ ®¬n thuÇn lµ viÖc chuyÓn giao rñi ro th× sè phÝ b¶o hiÓm thuÇn mµ ngêi b¶o hiÓm ph¶i thu sÏ lµ: 96 850 x 100 000 $ -----------------------97 931 125

Tuy nhiªn, b¶o hiÓm nh©n thä kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ h×nh thøc chuyÓn giao rñi ro mµ s¶n phÈm b¶o hiÓm cßn ph¶i ®¸p øng ®îc nhu cÇu tiÕt kiÖm, sinh lêi tiÒn nhµn rçi cña ngêi mua b¶o hiÓm. Hîp ®ång b¶o hiÓm cã thêi h¹n dµi, ®iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn vµ ®ßi hái ngêi b¶o hiÓm ph¶i thùc hiÖn c«ng viÖc ®Çu t sè phÝ b¶o hiÓm t¹m thêi nhµn rçi. Do ®ã, ngay tõ khi thiÕt kÕ s¶n phÈm b¶o hiÓm, tÝnh gi¸ - phÝ b¶o hiÓm, ngêi b¶o hiÓm ®· ph¶i cam kÕt víi ngêi mua b¶o hiÓm vÒ møc l·i suÊt tèi thiÓu trong kh¶ n¨ng sinh lêi sè phÝ b¶o hiÓm ®ãng tríc cña hä. Trong vÝ dô trªn, gi¶ sö ngêi b¶o hiÓm tÝnh to¸n vµ cam kÕt vÒ møc l·i suÊt ®ã lµ 4%/ n¨m th× sè phÝ b¶o hiÓm thuÇn mµ ngêi mua b¶o hiÓm ph¶i ®ãng ph¶i lµ: 96 850 x 100 000 $ x 1/ (1+ 0,04)10 -------------------------------------------- =

66.810 $

97 931 • ViÖc thùc hiÖn nghÜa vô tr¶ tiÒn b¶o hiÓm vµ nép phÝ b¶o hiÓm ViÖc tr¶ tiÒn b¶o hiÓm trong 1 sè lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm vÒ c¬ b¶n lµ ch¾c ch¾n (vÝ dô: hîp ®ång b¶o hiÓm tö vong trän ®êi; hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä hçn hîp), trong khi ®ã lîng phÝ b¶o hiÓm nép ë mét sè lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm l¹i cã tÝnh bÊp bªnh (vÝ dô: hîp ®ång b¶o hiÓm tö kú cã thêi h¹n 5 n¨m, theo tho¶ thuËn cña hîp ®ång, bªn mua b¶o hiÓm sÏ ®ãng 5 kho¶n phÝ b¶o hiÓm / n¨m vµo ®Çu kú, tuy nhiªn rÊt cã thÓ ngêi b¶o hiÓm míi chØ ®ãng 3 kho¶n phÝ th× sù kiÖn b¶o hiÓm ®· x¶y ra. Nh vËy, ngêi b¶o hiÓm chØ thu ®îc 3 kho¶n phÝ b¶o hiÓm vµ vÉn ph¶i tr¶ toµn bé sè tiÒn b¶o hiÓm ®· tho¶ thuËn). • Sù kh¸c nhau trong møc ®é rµng buéc cam kÕt cña hai bªn trong hîp ®ång b¶o hiÓm

126

Ngêi b¶o hiÓm kh«ng ®îc chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm tríc thêi ®iÓm kÕt thóc thêi h¹n b¶o hiÓm, ngo¹i trõ viÖc thùc hiÖn hîp ®ång b¶o hiÓm r¬i vµo c¸c trêng hîp ph¶i chÊm døt theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Trong khi ®ã, bªn mua b¶o hiÓm l¹i cã quyÒn chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm vµo bÊt kú thêi ®iÓm nµo vµ nhËn ®îc gi¸ trÞ gi¶i íc (nÕu hîp ®ång b¶o hiÓm ®· cã gi¸ trÞ gi¶i íc). §Æc tÝnh nµy lµ xuÊt ph¸t tõ tÝnh tiÕt kiÖm cña b¶o hiÓm nh©n thä. • TÝnh ®a môc ®Ých cña hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä. Hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä ®¸p øng nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau cña c«ng chóng nh lµ: kh¾c phôc khã kh¨n tµi chÝnh khi gÆp sù cè bÊt thêng; tiÕt kiÖm, tÝch luü tµi chÝnh; b¶o ®¶m t¬ng lai, sù nghiÖp, viÖc häc tËp cho con trÎ; æn ®Þnh møc sèng, kh«ng phô thuéc vµo phóc lîi x· héi khi tuæi giµ; hëng chÝnh s¸ch u ®·i cña nhµ níc ®èi víi b¶o hiÓm nh©n thä... So víi b¶o hiÓm nh©n thä truyÓn thèng, bảo hiểm liên kết ®Çu t có các đặc điểm sau: + Thứ nhất: Giá trị của sản phẩm liên kết đầu tư liên kết chặt chẽ với hoạt động của quỹ đầu tư, các chi phí quản lý được tính gộp trong phí bảo hiểm và/hoặc tiền bán các đơn vị đầu tư. Phí bảo hiểm mà bên mua bảo hiểm đóng cho doanh nghiệp bảo hiểm được tách thành hai phần: một phần dùng để mua sự bảo đảm của bảo hiểm (insurance coverage)- bảo hiểm rủi ro (tử vong, thương tật toàn bộ vĩnh viễn...); một phần phần phí bảo hiểm dành cho đầu tư - được dùng để góp vào một quỹ đầu tư hay còn gọi là mua các đơn vị đầu tư (units) trong quỹ đầu tư chuyên nghiệp được quản lý bởi doanh nghiệp bảo hiểm (quỹ này còn được gọi là quỹ liên kết chung). Quỹ đầu tư được chia ra thành những phần bằng nhau gọi là đơn vị đầu tư; mỗi đơn vị đầu tư đại diện cho phần vốn và lợi ích bằng nhau đối với quỹ, bên mua bảo

127

hiểm sở hữu số lượng đơn vị trong mỗi quỹ tương ứng với số phí bảo hiểm phân bổ cho quỹ đó. Các công ty bảo hiểm thường đưa ra một danh mục quỹ đầu tư với các mục tiêu, chiến lược, lĩnh vực đầu tư, rủi ro, lợi tức đầu tư kỳ vọng khác nhau để bên mua bảo hiểm lựa chọn. Bên mua bảo hiểm có thể lựa chọn một hay nhiều quỹ đầu tư đồng thời. Trong trường hợp đầu tư vào nhiều quỹ, bên mua bảo hiểm xác định tỷ lệ đầu tư vào mỗi quỹ và có thể thay đổi tỷ lệ đầu tư vào các quỹ, thay đổi quỹ đầu tư trong thời hạn hợp đồng bảo hiểm. Trong thời hạn của hợp đồng bảo hiểm, bên mua bảo hiểm có thể đóng thêm phí bảo hiểm để tham gia đầu tư vào các quỹ liên kết chung. Toàn bộ phí bảo hiểm đóng thêm sẽ được đầu tư vào quỹ liên kết chung sau khi trừ đi một khoản chi phí ban đầu. Tuy nhiên theo quy định, trong mỗi năm hợp đồng, tổng số phí bảo hiểm đóng thêm không được vượt quá 5 lần mức phí bảo hiểm năm đầu đối với hợp đồng đóng phí định kỳ hoặc không quá 50% phí bảo hiểm lần đầu đối với hợp đồng đóng phí một lần. + Thứ hai: quyền lợi bảo hiểm cũng được tách bạch thành quyền lợi bảo hiểm rủi ro (số tiền bên mua bảo hiểm được nhận khi gặp các rủi ro như tử vong, thương tật toàn bộ vĩnh viễn...) và quyền lợi đầu tư (quyền lợi được hưởng từ phần đầu tư phí bảo hiểm vào các quỹ đầu tư). + Thứ ba: sản phẩm bảo hiểm liên kết đầu tư giúp bên mua bảo hiểm tham gia đầu tư vào nhiều danh mục của các ngành nghề khác nhau, tại nhiều khu vực khác nhau. Bên mua bảo hiểm có thể theo dõi hoạt động của các quỹ đầu tư mỗi ngày thông qua bản công bố đơn giá đầu tư. Bên mua bảo hiểm được nhận lãi từ hoạt động đầu tư và kết quả đầu tư mà bên mua bảo hiểm được hưởng phụ thuộc vào kết quả đầu tư của quỹ liên kết chung do doanh nghiệp bảo hiểm quản lý. Bên mua bảo hiểm có được hỗ trợ từ sự tư vấn của công ty bảo hiểm để có 128

thể lựa chọn những danh mục đầu tư phù hợp với khả năng của mình. Bên mua bảo hiểm phải chấp nhận rủi ro là quỹ đầu tư lựa chọn có thể không sinh lời và đơn giá đầu tư lên xuống theo thời gian. Nguyên tắc chung là bên mua bảo hiểm phải chấp nhận toàn bộ rủi ro đầu tư từ các quỹ đầu tư mà mình đã lựa chọn. Tuy nhiên, để giảm bớt rủi ro đầu tư mà bên mua bảo hiểm phải gánh chịu, hợp đồng bảo hiểm nhân thọ liên kết đầu tư cũng có thể đưa ra cam kết về mức lãi suất đầu tư tối thiểu. + Thứ tư, doanh nghiệp bảo hiểm được hưởng các khoản phí do bên mua bảo hiểm trả theo thoả thuận tại hợp đồng bảo hiểm như phí ban đầu, phí quản lý hợp đồng, phí quản lý quỹ liên kết chung, phí thu khi khách hàng huỷ bỏ hợp đồng... Bên mua bảo hiểm biết rõ các khoản phí mà doanh nghiệp bảo hiểm sẽ thu và cách thức thu. + Thứ năm: bên mua bảo hiểm có quyền bán lại hợp đồng cho nhà cung cấp dịch vụ bảo hiểm. Các doanh nghiệp bảo hiểm trong trường hợp này không được quyền từ chối việc mua lại hợp đồng của khách hàng. Trªn thÕ giíi, s¶n phÈm b¶o hiÓm liªn kÕt ®Çu t lÇn ®Çu tiªn ®îc giíi thiÖu bëi C«ng ty London & Manchester Assurance Company Limited vµo n¨m 1957, t¹i V¬ng quèc Anh, ®ã lµ mét giao dÞch d¹ng niªn kim hu trÝ c¸ nh©n. §Õn n¨m 1960 ®· cã 6 c«ng ty chµo b¸n b¶o hiÓm liªn kÕt ®Çu t; n¨m 1970, con sè ®ã lµ 91 vµ vµo n¨m 1986 ®· lªn tíi gÇn 130 c«ng ty. ë Mü, loại sản phẩm này thông thường được gọi dưói cái tên bảo hiểm nhân thọ biến đổi (Variable life insuance) được chào bán cho công chúng vào năm 1976 - sau khi bảo hiểm liên kết đầu tư đã thành công trên thị trường Nertherlands, United Kinhdom và Canada. HiÖn nay, s¶n phÈm b¶o hiÓm liªn kÕt ®Çu t rất phổ biến ở Europe, North America và một số nước châu Á như Sigapore, Malaysia… 129

Sự phát triển của bảo hiểm liên kết đầu tư có quan hệ rất chặt chẽ với sự phát triển của thị trường chứng khoán (tại Anh, sau sự sụp đổ của thị trường chứng khoán năm 1987, phải mất 6 năm doanh thu khai thác mới của các hợp đồng bảo hiểm liên kết đầu tư mới đạt được mức của năm 1987). Vì thế, ở Việt Nam, cuối năm 2006 đầu năm 2007, thị trường chứng khoán phát triển vượt bậc và ngày càng trở nên đại chúng hơn, vấn đề thiết kế và cho phép triển khai sản phẩm này đã được đặt ra. Ngày 23/11/2007, Bộ trưởng Bộ Tài chính đã ban hành Quyết định số 96/2007/QĐ-BTC về việc ban hành Quy chế triển khai sản phẩm bảo hiểm liên kết chung. Đó chính là loại sản phẩm bảo hiểm vẫn được gọi dưới theo các tên khác: bảo hiểm liên kết đầu tư, bảo hiểm nhân thọ biến đổi, bảo hiểm liên kết đơn vị. Sau khi Quyết định số 96/2007/QĐ-BTC được lưu hành, tháng 01 năm 2008 Công ty Bảo hiểm nhân thọ Prudential Việt Nam đã chính thức đưa ra thị trường: PRUlink - Phú - Bảo Gia Đầu Tư. Đây là sản phẩm bảo hiểm liên kết đầu tư đầu tiên tại Việt Nam khởi đầu cho một dòng sản phẩm nhân thọ mới, đáp ứng nhu cầu của công chúng trong xu hướng phát triển tất yếu của thị trường tài chính, chứng khoán. Víi nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n nãi trªn, tõ chç chØ b¶o hiÓm cho sù cè tö vong vµ cßn sèng, vÒ sau nµy nh÷ng quy ®Þnh, ®iÒu kho¶n bæ sung nh lµ cho vay theo hîp ®ång; miÔn nép phÝ b¶o hiÓm; b¶o hiÓm th¬ng tËt vÜnh viÔn; quy ®Þnh vÒ chuyÓn ®æi hîp ®ång... ®îc bæ sung vµo hîp ®ång. Hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä ngµy cµng phong phó, ®a d¹ng vµ linh ho¹t h¬n, nhê ®ã b¶o hiÓm nh©n thä ®· cã ®îc vÞ trÝ quan träng trong lÜnh vùc b¶o hiÓm còng nh trong nÒn kinh tÕ c¸c quèc gia. -----------------------------------------------

130

PhÇn 3 C¸c lo¹i b¶o hiÓm phi lîi nhuËn ---------------------------------------------1. b¶o hiÓm x· héi (BHXH) 1.1. Tæng quan vÒ BHXH

1.1.1. §Æc ®iÓm cña b¶o hiÓm x· héi BHXH ®· cã mét bÒ dµy lÞch sö hµng tr¨m n¨m. XuÊt ph¸t ®iÓm ra ®êi cña BHXH b¾t nguån tõ nhu cÇu gi¶m nhÑ rñi ro trong cuéc sèng ®îc thùc hiÖn b»ng viÖc ®oµn kÕt, t¬ng trî lÉn nhau trong céng ®ång. BHXH xuÊt hiÖn ®Çu tiªn ë nưíc §øc trong bèi c¶nh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa diÔn ra rÊt m¹nh mÏ ë ch©u ©u vµo thÕ kû XIX. Thêi kú nµy, c¸c ®« thÞ ë ch©u ©u trë thµnh n¬i cã c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ th¬ng m¹i sÇm uÊt. Ngêi n«ng d©n bá th«n quª ra thµnh phè lµm thuª, chÊp nhËn tõ bá tÊm l¸ ch¾n bÒn v÷ng, truyÒn kiÕp b¶o vÖ cho hä vµ gia ®×nh khi gÆp khã kh¨n lµ quan hÖ hä hµng, lµng x·. Thay vµo ®ã, chç dùa duy nhÊt ®Ó cã c¸i ¨n, c¸i mÆc, chç ë cña hä lµ tiÒn l¬ng vµ cuéc sèng cña hä lu«n bÞ ®e däa bëi c¸c rñi ro nh: èm ®au, tai n¹n lao ®éng, thÊt nghiÖp, tuæi giµ...Trong bèi c¶nh ®ã, c¸c héi t¬ng tÕ ®· xuÊt hiÖn, tæ chøc ra viÖc ®Ó dµnh tiÒn tiÕt kiÖm nh»m trî gióp cho ngêi lao ®éng nh÷ng lóc khã kh¨n c¶ khi cßn ®ang lµm viÖc vµ khi ®· vÒ giµ. §ång thêi, sù ®Êu tranh m¹nh mÏ cña giai cÊp c«ng nh©n ®· buéc

131

giíi chñ vµ Nhµ níc còng ph¶i trî gióp, ®¶m b¶o cho cuéc sèng cho hä. N¨m 1850, ë §øc, c¸c quü trî cÊp èm ®au ®îc thµnh lËp vµ c«ng nh©n b¾t buéc ph¶i ®ãng gãp ®Ó ®Ò phßng khi bÞ gi¶m thu nhËp do èm ®au. Sau ®ã, c¸c quü ®îc thµnh lËp b¶o ®¶m c¶ trêng hîp thÊt nghiÖp, tuæi giµ vµ tµn tËt. Ban ®Çu c¸c quü nµy chØ cã giíi thî tham gia, ®Õn n¨m 1880, c¬ chÕ ®ãng gãp cña ba bªn ®îc thùc hiÖn bao gåm: ®ãng gãp cña ngêi lµm thuª, ®ãng gãp cña giíi chñ vµ ®ãng gãp cña Nhµ níc. M« h×nh cña §øc dÇn dÇn ®îc truyÒn b¸ réng r·i ra toµn ch©u ©u vµ thÕ giíi vµ mÆc dï kh«ng dËp khu«n, BHXH ®· ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë nhiÒu níc. BHXH lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña hÖ thèng An sinh x· héi (ASXH). HÖ thèng ASXH trªn thÕ giíi nãi chung vµ ë ViÖt nam nãi riªng ®ang trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn. Trong thùc tÕ tån t¹i nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ ASXH vµ mçi quèc gia cã thÓ theo ®uæi mét m« h×nh hÖ thèng ASXH phï hîp víi môc tiªu, ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cña quèc gia ®ã. Theo ILO (Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ- International Labour Organization), An sinh x· héi lµ sù b¶o vÖ cña x· héi ®èi víi c¸c thµnh viªn cña m×nh th«ng qua mét lo¹t biÖn ph¸p c«ng céng, nh»m chèng l¹i nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ vµ x· héi do bÞ ngõng hoÆc bÞ gi¶m thu nhËp, g©y ra bëi èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, thÊt nghiÖp, th¬ng tËt, tuæi giµ vµ chÕt, ®ång thêi b¶o ®¶m ch¨m sãc y tÕ vµ trî cÊp cho c¸c gia ®×nh ®«ng con. Ngµy nay, kh¸i niÖm ASXH ®îc hiÓu theo nghÜa réng h¬n, ®ã lµ sù b¶o vÖ mµ x· héi cung cÊp cho c¸c thµnh viªn kh«ng may bÞ l©m vµo hoµn c¶nh kh«ng b×nh thêng trong x· héi, th«ng qua hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p ph©n phèi l¹i tiÒn b¹c, cña c¶i vµ dÞch vô x· héi. Theo c¸ch hiÓu nµy, hÖ thèng ASXH bao gåm 2 bé phËn c¬ b¶n lµ: BHXH vµ cøu trî x· héi. 132

Cøu trî x· héi lµ sù góp ®ì cña Nhµ níc vµ x· héi vÒ thu nhËp vµ c¸c ®iÒu kiÖn sinh sèng thiÕt yÕu kh¸c ®èi víi c¸c thµnh viªn cña x· héi trong trêng hîp bÊt h¹nh, rñi ro, nghÌo ®ãi kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó tù lo ®îc cuéc sèng tèi thiÓu cña b¶n th©n vµ cña gia ®×nh. (Tõ ®iÓn b¸ch khoa ViÖt nam). NÕu nguån tµi chÝnh chñ yÕu cña BHXH lµ do c¸c bªn tham gia BHXH ®ãng gãp th× cøu trî x· héi ®îc thùc hiÖn bëi nguån tµi chÝnh tõ Ng©n s¸ch Nhµ níc, c¸c tæ chøc tõ thiÖn hoÆc ®ãng gãp tù nguyÖn cña c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n trong x· héi víi môc ®Ých tõ thiÖn, nh©n ®¹o. Cøu trî x· héi bao gåm hai nh¸nh c¬ b¶n lµ: cøu tÕ x· héi vµ trî gióp x· héi. Cøu tÕ x· héi lµ sù gióp ®ì b»ng tiÒn hoÆc hiÖn vËt cã tÝnh chÊt tøc thêi, cÊp thiÕt vµ ë møc ®é tèi cÇn thiÕt cho ®èi tîng khi hä bÞ r¬i vµo hoµn c¶nh bÇn cïng, kh«ng cßn kh¶ n¨ng tù lo liÖu cuéc sèng thêng ngµy cña b¶n th©n vµ cña gia ®×nh. Víi néi dung nh vËy, cøu tÕ x· héi thêng ®îc thùc hiÖn ®èi víi ngêi d©n ë nh÷ng vïng bÞ thiªn tai khi nhu cÇu b¶o ®¶m c¸i ¨n, c¸i mÆc, thuèc ch÷a bÖnh…víi hä mang tÝnh cÊp b¸ch.Trî gióp x· héi lµ sù gióp ®ì thªm cña c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n trong x· héi, b»ng tiÒn hoÆc c¸c ph¬ng tiÖn vËt chÊt kh¸c ®Ó ®èi tîng ®îc gióp ®ì cã thÓ ph¸t huy kh¶ n¨ng tù lo liÖu cuéc sèng cho m×nh vµ gia ®×nh, sím hßa nhËp trë l¹i víi cuéc sèng cña céng ®ång. BHXH lµ bé phËn chñ yÕu vµ quan träng nhÊt trong hÖ thèng ASXH. Cã nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ BHXH ®îc nªu ra trong c¸c s¸ch vë, tµi liÖu. Theo Tõ ®iÓn b¸ch khoa ViÖt nam: "BHXH lµ sù b¶o ®¶m thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ngêi lao ®éng khi hä mÊt hoÆc gi¶m thu nhËp do bÞ èm ®au, thai s¶n, TNL§ vµ bÖnh nghÒ nghiÖp, tµn tËt, thÊt nghiÖp, tuæi giµ, tö tuÊt, dùa trªn c¬ së mét quü tµi chÝnh do sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH, cã sù b¶o hé cña Nhµ níc theo ph¸p luËt, nh»m b¶o ®¶m an 133

toµn ®êi sèng cña ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, ®ång thêi gãp phÇn b¶o ®¶m an toµn x· héi." BHXH lµ thùc hiÖn chuyÓn giao rñi ro cña céng ®ång theo nguyªn t¾c ph©n t¸n “sè ®«ng bï sè Ýt" vµ ph©n t¸n, dµn tr¶i theo thêi gian. Theo nguyªn t¾c "sè ®«ng bï sè Ýt", rñi ro cña mét hoÆc mét sè ngêi sÏ ®îc chia sÎ cho nhiÒu ngêi tham gia BHXH cïng g¸nh chÞu. Theo c¸ch ®ã, nh÷ng rñi ro trong cuéc sèng nh: ®au èm, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp, tµn tËt, chÕt sím...lµ g¸nh nÆng cña b¶n th©n vµ gia ®×nh cña sè Ýt nh÷ng ngêi kh«ng may sÏ ®îc san sÎ cho nhiÒu ngêi. Theo nguyªn t¾c ph©n t¸n, dµn tr¶i theo thêi gian , ngêi tham gia BHXH ph¶i "®Ó dµnh" mét kho¶n thu nhËp b»ng viÖc ®Òu ®Æn ®ãng gãp kho¶n "®Ó dµnh" ®ã vµo quü BHXH trong thêi gian cã thu nhËp ®Ó ®îc hëng trî cÊp lóc t¹m thêi hoÆc vÜnh viÔn mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng. Môc tiªu c¬ b¶n cña BHXH lµ thùc thi chÝnh s¸ch x· héi, kh«ng nh»m môc ®Ých kinh doanh. Cô thÓ lµ: thay thÕ hoÆc bï ®¾p cho ngêi lao ®éng nh÷ng kho¶n thu nhËp bÞ mÊt ®Ó ®¶m b¶o nhu cÇu sinh sèng thiÕt yÕu cña hä vµ gia ®×nh; ch¨m sãc søc kháe vµ chèng l¹i bÖnh tËt; b¶o ®¶m ®iÒu kiÖn sèng tèi thiÓu ®Ó ngêi lao ®éng kh«ng l©m vµo c¶nh tóng quÉn, gãp phÇn b¶o ®¶m an sinh x· héi. 1.1.2. C¸c chÕ ®é BHXH - KÕt cÊu cña chÕ ®é BHXH ChÕ ®é BHXH ®îc x¸c ®Þnh bëi c¸c yÕu tè c¬ b¶n lµ: ®èi tîng BHXH, rñi ro ®îc BHXH, ®iÒu kiÖn, møc hëng vµ thêi gian hëng trî cÊp. • §èi tîng BHXH Tïy theo tõng níc vµ tïy tõng chÕ ®é BHXH mµ cã quy ®Þnh vÒ ®èi tîng kh¸c nhau. §èi tîng BHXH ®îc chia thµnh 2 nhãm: §èi tîng BHXH b¾t

buéc

vµ 134

®èi

t-

îng BHXH tù nguyÖn. §èi tîng BHXH b¾t buéc lµ nh÷ng ngêi lao ®éng theo luËt, sÏ ph¶i ®ãng gãp vµ ®îc hëng trî cÊp BHXH. §èi tîng tham gia BHXH b¾t buéc thêng lµ nh÷ng ngêi cã quan hÖ lao ®éng, lµm c«ng ¨n l¬ng. §èi tîng BHXH tù nguyÖn lµ c¸c ®èi tîng kh«ng thuéc diÖn ®èi tîng BHXH b¾t buéc. Tïy thuéc vµo chÝnh s¸ch BHXH cña mçi quèc gia mµ ®èi tîng BHXH tù nguyÖn cã thÓ më réng cho nh÷ng nhãm ®èi tîng nµo. Hä cã thÓ tham gia BHXH tù nguyÖn víi tÊt c¶ c¸c chÕ ®é BHXH hiÖn cã ë quèc gia ®ã hoÆc chØ tham gia BHXH tù nguyÖn ë mét hoÆc mét sè chÕ ®é BHXH nµo ®ã. • Rñi ro ®îc BHXH C¸c rñi ro cã thÓ ®îc b¶o hiÓm trong c¸c chÕ ®é BHXH lµ c¸c rñi ro mang tÝnh x· héi. Tøc lµ chóng

phæ biÕn trong ®êi sèng cña

nh÷ng ngêi lao ®éng, lµ nh÷ng rñi ro t¸c ®éng ®Õn cuéc sèng, søc khoÎ, tÝnh m¹ng ngêi lao ®éng tiªu biÓu nh: èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng - bÖnh nghÒ nghiÖp, tuæi giµ, tö vong, thÊt nghiÖp..v.v. C¸c rñi ro BHXH nªu trªn cã thÓ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh lao ®éng hoÆc trong ®êi sèng cña ngêi lao ®éng. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i bÊt cø "rñi ro x· héi" nµo còng ®îc b¶o hiÓm mµ ph¹m vi b¶o ®¶m cña ho¹t ®éng BHXH phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi vµ kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña quü BHXH ë mçi quèc gia. • C¸c ®iÒu kiÖn hëng BHXH: §Ó rµng buéc gi÷a tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô vµ quyÒn lîi cña ngêi tham gia BHXH vµ ®Ó h¹n chÕ sù l¹m dông vÒ BHXH, trong c¸c chÕ ®é BHXH ®Òu quy ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn hëng BHXH chÆt chÏ. ViÖc quy ®Þnh ®iÒu kiÖn hëng BHXH ë tõng quèc gia còng kh¸c nhau, xuÊt ph¸t tõ nh÷ng c¬ së thiÕt lËp kh¸c nhau. C¬ së cña viÖc quy ®Þnh ®iÒu kiÖn hëng BHXH bao gåm: c¬ së nh©n khÈu häc, ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ m«i trêng lao ®éng, ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi vµ quan hÖ tµi chÝnh BHXH. 135

C¬ së nh©n khÈu häc lµ mét trong nh÷ng c¨n cø quan träng ®Ó x¸c lËp ®iÒu kiÖn hëng cña mét chÕ ®é BHXH. VÝ dô ®Ó x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn tuæi ®êi cña chÕ ®é hu trÝ th× c¬ së nh©n khÈu häc ë ®©y lµ kh¸i niÖm "giµ" cña d©n c vµ cña ngêi lao ®éng. Tuæi giµ ®Ó hëng hu trÝ cña c¸c níc, c¸c vïng lµ kh¸c nhau v× tuæi giµ sinh häc cã kh¸c nhau. Cã níc, 50-60 tuæi ®· lµ tuæi nghØ hu, nhng l¹i cã níc cao h¬n. Song song víi c¬ së nh©n khÈu häc, ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ m«i trêng lao ®éng lµ mét c¨n cø rÊt quan träng ®Ó x¸c lËp ®iÒu kiÖn nghØ hëng BHXH. §iÓm chung nhÊt cña ®iÒu kiÖn lao ®éng ¶nh hëng ®Õn ngêi lao ®éng lµ suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng cña hä. §iÒu kiÖn lao ®éng kh¸c nhau sÏ cã ¶nh hëng kh¸c nhau tíi kh¶ n¨ng lao ®éng cña ngêi lao ®éng. Cïng mét ®é tuæi nh nhau, nhng møc ®é nÆng nhäc kh¸c nhau, tÝnh chÊt cña c«ng viÖc kh¸c nhau th× møc ®é "giµ lao ®éng" kh¸c nhau. §©y lµ yÕu tè cã liªn quan tíi "tuæi thä lao ®éng" cña ngêi lao ®éng. Khi x©y dùng c¸c ®iÒu kiÖn cña chÕ ®é BHXH, nhÊt lµ chÕ ®é hu trÝ, chÕ ®é tai n¹n lao ®éng - bÖnh nghÒ nghiÖp cÇn chó ý ®iÒu kiÖn suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng. Ngoµi c¸c yÕu tè sinh häc vµ ®iÒu kiÖn lao ®éng, khi x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn hëng BHXH, ph¶i c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cña quèc gia trong mçi thêi kú. C¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi bao gåm: §iÒu kiÖn tµi chÝnh BHXH lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó x¸c lËp c¸c ®iÒu kiÖn cña mét chÕ ®é BHXH. Khi tÝnh to¸n gi÷a c¸c møc ®ãng gãp vµ møc hëng; thêi gian ®ãng gãp vµ thêi gian hëng, lu«n ph¶i thÓ hiÖn nguyªn t¾c c©n b»ng c©n b»ng thu - chi. Tõ ®ã, ph¶i quy ®Þnh thêi h¹n ®ãng BHXH tèi thiÓu (nhÊt lµ ®èi víi c¸c chÕ ®é B¶o hiÓm x· héi dµi h¹n). • Møc hëng vµ thêi h¹n hëng trî cÊp BHXH: 136

Møc hëng trî cÊp BHXH ®îc quy ®Þnh cho tõng lo¹i trî cÊp BHXH. ViÖc quy ®Þnh møc hëng trî cÊp BHXH dùa trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c c¨n b¶n sau: + Møc trî cÊp BHXH chØ ®îc xem lµ kho¶n b¶o ®¶m chi tiªu, b¶o ®¶m møc sèng tèi thiÓu cho ngêi hëng trî cÊp. + Møc hëng trî cÊp BHXH thÊp h¬n møc thu nhËp lµm c¨n cø ®ãng BHXH lóc lµm viÖc. Nguyªn t¾c nµy nh»m khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng lµm viÖc vµ kh«ng û l¹i vµo chÕ ®é trî cÊp. + Møc hëng trî cÊp BHXH thêng cã quan hÖ tû lÖ víi møc thu nhËp lµm c¨n cø ®ãng BHXH. Víi cïng ®iÒu kiÖn so s¸nh, møc hëng trî cÊp BHXH cña ngêi ®ãng BHXH nhiÒu h¬n sÏ lín h¬n. VÒ thêi gian hëng trî cÊp BHXH còng kh«ng gièng nhau ë c¸c chÕ ®é. Nh×n chung, trõ nh÷ng chÕ ®é trî cÊp BHXH cã tÝnh dµi h¹n, thêi gian hëng trî cÊp BHXH ng¾n h¹n thêng c¨n cø vµo kho¶ng thêi gian ®Ó ngêi lao ®éng cã thÓ phôc håi ®îc kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc t×m ®îc viÖc lµm. - C¸c chÕ ®é BHXH theo C«ng íc quèc tÕ 102 Tïy thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng níc mµ chÕ ®é BHXH bao gåm nh÷ng nh¸nh nµo trong sè 9 nh¸nh cña c¸c chÕ ®é BHXH theo C«ng íc quèc tÕ 102 (Convention No. 102/1952 - Concerning Minimum Standards of Social Security). Ngµy 28/6/1952, Tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ (ILO) ®· th«ng qua C«ng íc sè 102 vÒ BHXH (qui ph¹m tèi thiÓu), tËp hîp c¸c chÕ ®é BHXH ®· cã trªn toµn thÕ giíi bao gåm 9 nh¸nh chÕ ®é: 1. Ch¨m sãc y tÕ 2. Trî cÊp èm ®au 3. Trî cÊp thai s¶n 4. Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp 5. Trî cÊp thÊt nghiÖp 6. Trî cÊp hu trÝ 137

7. Trî cÊp gia ®×nh 8. Trî cÊp tµn tËt 9. ChÕ ®é tö tuÊt (trî cÊp mÊt ngêi nu«i dìng) TiÕp sau C«ng íc 102 (1952), mét lo¹t c¸c C«ng íc vµ KhuyÕn nghÞ kh¸c ®îc ILO ban hµnh nh: C«ng íc sè 103 (1952-xÐt l¹i) vµ KhuyÕn nghÞ sè 95 (1952) vÒ b¶o vÖ thai s¶n; C«ng íc sè 118 (1962) vÒ ®èi xö b×nh ®¼ng vÒ §BXH ®èi víi kiÒu d©n vµ ngêi trong níc; C«ng íc vµ KhuyÕn nghÞ sè 121 (1964) vÒ trî gióp trong nh÷ng trêng hîp bÞ tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp; C«ng íc sè 128 (1967) vÒ trî gióp lóc tµn tËt tuæi giµ, mÊt ngêi trô cét gia ®×nh; C«ng íc sè 130 vµ KhuyÕn nghÞ 134 (1969) vÒ ch¨m sãc y tÕ vµ trî gióp lóc èm ®au; KhuyÕn nghÞ sè 162 (1980) vÒ ngêi lao ®éng cao tuæi; C«ng íc sè 157 (1982) vµ KhuyÕn nghÞ sè 167 (1983) vÒ b¶o lu c¸c quyÒn ®¶m b¶o x· héi;… . C¸c C«ng íc vµ khuyÕn nghÞ nµy thùc chÊt lµ sù ph¸t triÓn xoay quanh c¸c néi dung cèt lâi cña C«ng íc 102 vµ xu híng ph¸t triÓn cña hÖ thèng an sinh x· héi hiÖn ®¹i lµ tiÕn tíi sô b¶o vÖ phæ cËp, më réng cho toµn thÓ céng ®ång b»ng nhiÒu chÕ ®é da d¹ng. 1.2. B¶o hiÓm x· héi ë ViÖt nam

Kỳ họp thứ 9, Quốc hội Khoá XI, nước cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam ®· th«ng qua Luật số: 71/2006/QH11: Luật

bảo hiểm xã hội

(trong môc nµy, tõ LuËt hµm ý chØ Luật bảo hiểm xã hội). Luật quy định về chế độ, chính sách bảo hiểm xã hội; quyền và trách nhiệm của người lao động, của cơ quan, tổ chức, cá nhân tham gia bảo hiểm xã hội; tổ chức bảo hiểm xã hội; quỹ bảo hiểm xã hội; thủ tục thực hiện bảo hiểm xã hội và quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội. Luật không áp dụng đối với bảo hiểm y tế, bảo hiểm tiền gửi và các loại bảo hiểm mang tính kinh doanh. Theo Luật, có những điểm đáng chú ý sau: - Đối tượng áp dụng 138

1. Người lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc là công dân Việt Nam, bao gồm: a) Người làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ ba tháng trở lên; b) Cán bộ, công chức, viên chức; c) Công nhân quốc phòng, công nhân công an; d) Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp quân đội nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn kỹ thuật công an nhân dân; người làm công tác cơ yếu hưởng lương như đối với quân đội nhân dân, công an nhân dân; đ) Hạ sĩ quan, binh sĩ quân đội nhân dân và hạ sĩ quan, chiến sĩ công an nhân dân phục vụ có thời hạn; e) Người làm việc có thời hạn ở nước ngoài mà trước đó đã đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc. 2. Người sử dụng lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc bao gồm cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp, đơn vị vũ trang nhân dân; tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội khác; cơ quan, tổ chức nước ngoài, tổ chức quốc tế hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam; doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh cá thể, tổ hợp tác, tổ chức khác và cá nhân có thuê mướn, sử dụng và trả công cho người lao động. 3. Người lao động tham gia bảo hiểm thất nghiệp là công dân Việt Nam làm việc theo hợp đồng lao động hoặc hợp đồng làm việc mà các hợp đồng này không xác định thời hạn hoặc xác định thời hạn từ đủ mười hai tháng đến ba mươi sáu tháng với người sử dụng lao động quy định tại khoản 4. 4. Người sử dụng lao động tham gia bảo hiểm thất nghiệp là người sử dụng lao động quy định tại khoản 2 có sử dụng từ mười lao động trở lên. 139

5. Người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện là công dân Việt Nam trong độ tuổi lao động, không thuộc quy định tại khoản 1. 6. Cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đến bảo hiểm xã hội. - Các chế độ bảo hiểm xã hội 1. Bảo hiểm xã hội bắt buộc bao gồm các chế độ sau đây: a) ốm đau; b) Thai sản; c) Tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; d) Hưu trí; đ) Tử tuất. 2. Bảo hiểm xã hội tự nguyện bao gồm các chế độ sau đây: a) Hưu trí; b) Tử tuất. 3. Bảo hiểm thất nghiệp bao gồm các chế độ sau đây: a) Trợ cấp thất nghiệp; b) Hỗ trợ học nghề; c) Hỗ trợ tìm việc làm. - Nguyên tắc bảo hiểm xã hội 1. Mức hưởng bảo hiểm xã hội được tính trên cơ sở mức đóng, thời gian đóng bảo hiểm xã hội và có chia sẻ giữa những người tham gia bảo hiểm xã hội. 2. Mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp được tính trên cơ sở tiền lương, tiền công của người lao động. Mức đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện được tính trên cơ sở mức thu nhập do người lao động lựa chọn nhưng mức thu nhập này không thấp hơn mức lương tối thiểu chung. 3. Người lao động vừa có thời gian đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc vừa có thời gian đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện được hưởng chế độ hưu trí và chế độ tử tuất trên cơ sở thời gian đã đóng bảo hiểm xã hội. 140

4. Quỹ bảo hiểm xã hội được quản lý thống nhất, dân chủ, công khai, minh bạch, được sử dụng đúng mục đích, được hạch toán độc lập theo các quỹ thành phần của bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm xã hội tự nguyện và bảo hiểm thất nghiệp. - Nội dung cơ bản các chế độ Bảo hiểm xã hội bắt buộc • Chế độ ốm đau Đối tượng áp dụng chế độ ốm đau là người lao động quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều 2 nói trên. + Điều kiện hưởng chế độ ốm đau 1. Bị ốm đau, tai nạn rủi ro phải nghỉ việc và có xác nhận của cơ sở y tế. Trường hợp ốm đau, tai nạn phải nghỉ việc do tự huỷ hoại sức khoẻ, do say rượu hoặc sử dụng ma tuý, chất gây nghiện khác thì không được hưởng chế độ ốm đau. 2. Có con dưới bảy tuổi bị ốm đau, phải nghỉ việc để chăm sóc con và có xác nhận của cơ sở y tế. + Thời gian hưởng chế độ ốm đau 1. Thời gian tối đa hưởng chế độ ốm đau trong một năm đối với người lao động quy định tại các điểm a, b và c khoản 1 Điều 2 của Luật tính theo ngày làm việc không kể ngày nghỉ lễ, nghỉ Tết, ngày nghỉ hằng tuần và được quy định như sau: a) Làm việc trong điều kiện bình thường thì được hưởng ba mươi ngày nếu đã đóng bảo hiểm xã hội dưới mười lăm năm; bốn mươi ngày nếu đã đóng từ đủ mười lăm năm đến dưới ba mươi năm; sáu mươi ngày nếu đã đóng từ đủ ba mươi năm trở lên; b) Làm nghề hoặc công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm thuộc danh mục do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội và Bộ Y tế ban hành hoặc làm việc thường xuyên ở nơi có phụ cấp khu vực hệ số từ 0,7 trở lên thì được hưởng bốn mươi ngày nếu đã đóng bảo hiểm xã 141

hội dưới mười lăm năm; năm mươi ngày nếu đã đóng từ đủ mười lăm năm đến dưới ba mươi năm; bảy mươi ngày nếu đã đóng từ đủ ba mươi năm trở lên. 2. Người lao động mắc bệnh thuộc Danh mục bệnh cần chữa trị dài ngày do Bộ Y tế ban hành thì được hưởng chế độ ốm đau như sau: a) Tối đa không quá một trăm tám mươi ngày trong một năm tính cả ngày nghỉ lễ, nghỉ Tết, ngày nghỉ hằng tuần; b) Hết thời hạn một trăm tám mươi ngày mà vẫn tiếp tục điều trị thì được hưởng tiếp chế độ ốm đau với mức thấp hơn. 3. Thời gian hưởng chế độ ốm đau đối với người lao động quy định tại điểm d khoản 1 Điều 2 của Luật tuỳ thuộc vào thời gian điều trị tại cơ sở y tế thuộc quân đội nhân dân và công an nhân dân. + Thời gian hưởng chế độ khi con ốm đau 1. Thời gian hưởng chế độ khi con ốm đau trong một năm được tính theo số ngày chăm sóc con tối đa là hai mươi ngày làm việc nếu con dưới ba tuổi; tối đa là mười lăm ngày làm việc nếu con từ đủ ba tuổi đến dưới bảy tuổi. 2. Trường hợp cả cha và mẹ cùng tham gia bảo hiểm xã hội, nếu một người đã hết thời hạn hưởng chế độ mà con vẫn ốm đau thì người kia được hưởng chế độ theo quy định tại khoản 1. + Mức hưởng chế độ ốm đau 1. Người lao động hưởng chế độ ốm đau theo quy định tại khoản 1, điểm a khoản 2 Điều 23 và Điều 24 của Luật thì mức hưởng bằng 75% mức tiền lương, tiền công đóng bảo hiểm xã hội của tháng liền kề trước khi nghỉ việc. 2. Người lao động hưởng tiếp chế độ ốm đau quy định tại điểm b khoản 2 Điều 23 của Luật thì mức hưởng được quy định như sau: a) Bằng 65% mức tiền lương, tiền công đóng bảo hiểm xã hội của tháng liền kề trước khi nghỉ việc nếu đã đóng bảo hiểm xã hội từ đủ ba mươi năm trở lên; 142

b) Bằng 55% mức tiền lương, tiền công đóng bảo hiểm xã hội của tháng liền kề trước khi nghỉ việc nếu đã đóng bảo hiểm xã hội từ đủ mười lăm năm đến dưới ba mươi năm; c) Bằng 45% mức tiền lương, tiền công đóng bảo hiểm xã hội của tháng liền kề trước khi nghỉ việc nếu đã đóng bảo hiểm xã hội dưới mười lăm năm. 3. Người lao động hưởng chế độ ốm đau theo quy định tại khoản 3 Điều 23 của Luật thì mức hưởng bằng 100% mức tiền lương đóng bảo hiểm xã hội của tháng liền kề trước khi nghỉ việc. 4. Mức hưởng chế độ ốm đau tính theo quy định tại khoản 2 Điều này nếu thấp hơn mức lương tối thiểu chung thì được tính bằng mức lương tối thiểu chung. + Dưỡng sức, phục hồi sức khoẻ sau khi ốm đau 1. Người lao động sau thời gian hưởng chế độ ốm đau theo quy định tại Điều 23 của Luật mà sức khoẻ còn yếu thì được nghỉ dưỡng sức, phục hồi sức khoẻ từ năm ngày đến mười ngày trong một năm. 2. Mức hưởng một ngày bằng 25% mức lương tối thiểu chung nếu nghỉ dưỡng sức, phục hồi sức khoẻ tại gia đình; bằng 40% mức lương tối thiểu chung nếu nghỉ dưỡng sức, phục hồi sức khoẻ tại cơ sở tập trung. • Chế độ thai sản Đối tượng áp dụng chế độ thai sản là người lao động quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều 2 của Luật. + Điều kiện hưởng chế độ thai sản 1. Người lao động được hưởng chế độ thai sản khi thuộc một trong các trường hợp sau đây: a) Lao động nữ mang thai; b) Lao động nữ sinh con; c) Người lao động nhận nuôi con nuôi dưới bốn tháng tuổi; 143

d) Người lao động đặt vòng tránh thai, thực hiện các biện pháp triệt sản. 2. Người lao động quy định tại điểm b và điểm c khoản 1 phải đóng bảo hiểm xã hội từ đủ sáu tháng trở lên trong thời gian mười hai tháng trước khi sinh con hoặc nhận nuôi con nuôi. + Thời gian hưởng chế độ khi khám thai Trong thời gian mang thai, lao động nữ được nghỉ việc để đi khám thai năm lần, mỗi lần một ngày; trường hợp ở xa cơ sở y tế hoặc người mang thai có bệnh lý hoặc thai không bình thường thì được nghỉ hai ngày cho mỗi lần khám thai. Thời gian nghỉ việc hưởng chế độ thai sản tính theo ngày làm việc không kể ngày nghỉ lễ, nghỉ Tết, ngày nghỉ hằng tuần. + Thời gian hưởng chế độ khi sẩy thai, nạo, hút thai hoặc thai chết lưu Khi sẩy thai, nạo, hút thai hoặc thai chết lưu thì lao động nữ được nghỉ việc hưởng chế độ thai sản mười ngày nếu thai dưới một tháng; hai mươi ngày nếu thai từ một tháng đến dưới ba tháng; bốn mươi ngày nếu thai từ ba tháng đến dưới sáu tháng; năm mươi ngày nếu thai từ sáu tháng trở lên. Thời gian nghỉ việc hưởng chế độ thai sản tính cả ngày nghỉ lễ, nghỉ Tết, ngày nghỉ hằng tuần. + Thời gian hưởng chế độ khi sinh con 1. Lao động nữ sinh con được nghỉ việc hưởng chế độ thai sản theo quy định sau đây: a) Bốn tháng, nếu làm nghề hoặc công việc trong điều kiện lao động bình thường; b) Năm tháng, nếu làm nghề hoặc công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm thuộc danh mục do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội và Bộ Y tế ban hành; làm việc theo chế độ ba ca; làm việc thường xuyên ở nơi có phụ cấp khu vực hệ số từ 0,7 trở lên hoặc là nữ quân nhân, nữ công an nhân dân; 144

c) Sáu tháng đối với lao động nữ là người tàn tật theo quy định của pháp luật về người tàn tật; d) Trường hợp sinh đôi trở lên, ngoài thời gian nghỉ việc quy định tại các điểm a, b và c khoản này thì tính từ con thứ hai trở đi, cứ mỗi con được nghỉ thêm ba mươi ngày. 2. Trường hợp sau khi sinh con, nếu con dưới sáu mươi ngày tuổi bị chết thì mẹ được nghỉ việc chín mươi ngày tính từ ngày sinh con; nếu con từ sáu mươi ngày tuổi trở lên bị chết thì mẹ được nghỉ việc ba mươi ngày tính từ ngày con chết, nhưng thời gian nghỉ việc hưởng chế độ thai sản không vượt quá thời gian quy định tại khoản 1; thời gian này không tính vào thời gian nghỉ việc riêng theo quy định của pháp luật về lao động. 3. Trường hợp chỉ có cha hoặc mẹ tham gia bảo hiểm xã hội hoặc cả cha và mẹ đều tham gia bảo hiểm xã hội mà mẹ chết sau khi sinh con thì cha hoặc người trực tiếp nuôi dưỡng được hưởng chế độ thai sản cho đến khi con đủ bốn tháng tuổi. 4. Thời gian hưởng chế độ thai sản quy định tại các khoản 1, 2 và 3 Điều này tính cả ngày nghỉ lễ, nghỉ Tết, ngày nghỉ hằng tuần. + Thời gian hưởng chế độ khi nhận nuôi con nuôi Người lao động nhận nuôi con nuôi dưới bốn tháng tuổi thì được nghỉ việc hưởng chế độ thai sản cho đến khi con đủ bốn tháng tuổi. + Thời gian hưởng chế độ khi thực hiện các biện pháp tránh thai 1. Khi đặt vòng tránh thai người lao động được nghỉ việc bảy ngày. 2. Khi thực hiện biện pháp triệt sản người lao động được nghỉ việc mười lăm ngày. 3. Thời gian nghỉ việc hưởng chế độ thai sản quy định tại khoản 1 và khoản 2 tính cả ngày nghỉ lễ, nghỉ Tết, ngày nghỉ hằng tuần. + Trợ cấp một lần khi sinh con hoặc nhận nuôi con nuôi 145

Lao động nữ sinh con hoặc người lao động nhận nuôi con nuôi dưới bốn tháng tuổi thì được trợ cấp một lần bằng hai tháng lương tối thiểu chung cho mỗi con. Trường hợp chỉ có cha tham gia bảo hiểm xã hội mà mẹ chết khi sinh con thì cha được trợ cấp một lần bằng hai tháng lương tối thiểu chung cho mỗi con. + Mức hưởng chế độ thai sản 1. Người lao động hưởng chế độ thai sản theo quy định tại các điều 29, 30, 31, 32 và 33 của Luật này thì mức hưởng bằng 100% mức bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm xã hội của sáu tháng liền kề trước khi nghỉ việc. 2. Thời gian nghỉ việc hưởng chế độ thai sản được tính là thời gian đóng bảo hiểm xã hội. Thời gian này người lao động và người sử dụng lao động không phải đóng bảo hiểm xã hội. + Lao động nữ đi làm trước khi hết thời hạn nghỉ sinh con 1. Lao động nữ có thể đi làm trước khi hết thời hạn nghỉ sinh con quy định tại khoản 1 hoặc khoản 2 Điều 31 của Luật khi có đủ các điều kiện sau đây: a) Sau khi sinh con từ đủ sáu mươi ngày trở lên; b) Có xác nhận của cơ sở y tế về việc đi làm sớm không có hại cho sức khoẻ của người lao động; c) Phải báo trước và được người sử dụng lao động đồng ý. 2. Ngoài tiền lương, tiền công của những ngày làm việc, lao động nữ đi làm trước khi hết thời hạn nghỉ sinh con vẫn được hưởng chế độ thai sản cho đến khi hết thời hạn quy định tại khoản 1 hoặc khoản 2 Điều 31 của Luật. + Dưỡng sức, phục hồi sức khoẻ sau thai sản 1. Lao động nữ sau thời gian hưởng chế độ thai sản theo quy định tại Điều 30, khoản 1 hoặc khoản 2 Điều 31 của Luật mà sức 146

khoẻ còn yếu thì được nghỉ dưỡng sức, phục hồi sức khoẻ từ năm ngày đến mười ngày trong một năm. 2. Mức hưởng một ngày bằng 25% mức lương tối thiểu chung nếu nghỉ dưỡng sức, phục hồi sức khoẻ tại gia đình; bằng 40% mức lương tối thiểu chung nếu nghỉ dưỡng sức, phục hồi sức khoẻ tại cơ sở tập trung. • Chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp Đối tượng áp dụng chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp là người lao động quy định tại các điểm a, b, c, d và đ khoản 1 Điều 2 của Luật. + Điều kiện hưởng chế độ tai nạn lao động Người lao động được hưởng chế độ tai nạn lao động khi có đủ các điều kiện sau đây: 1. Bị tai nạn thuộc một trong các trường hợp sau đây: a) Tại nơi làm việc và trong giờ làm việc; b) Ngoài nơi làm việc hoặc ngoài giờ làm việc khi thực hiện công việc theo yêu cầu của người sử dụng lao động; c) Trên tuyến đường đi và về từ nơi ở đến nơi làm việc trong khoảng thời gian và tuyến đường hợp lý; 2. Suy giảm khả năng lao động từ 5% trở lên do bị tai nạn quy định tại khoản 1 nói trên. + Điều kiện hưởng chế độ bệnh nghề nghiệp Người lao động được hưởng chế độ bệnh nghề nghiệp khi có đủ các điều kiện sau đây: 1. Bị bệnh thuộc danh mục bệnh nghề nghiệp do Bộ Y tế và Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội ban hành khi làm việc trong môi trường hoặc nghề có yếu tố độc hại; 2. Suy giảm khả năng lao động từ 5% trở lên do bị bệnh quy định tại khoản 1 nói trên. 147

+ Trợ cấp một lần 1. Người lao động bị suy giảm khả năng lao động từ 5% đến 30% thì được hưởng trợ cấp một lần. 2. Mức trợ cấp một lần được quy định như sau: a) Suy giảm 5% khả năng lao động thì được hưởng năm tháng lương tối thiểu chung, sau đó cứ suy giảm thêm 1% thì được hưởng thêm 0,5 tháng lương tối thiểu chung; b) Ngoài mức trợ cấp quy định tại điểm a khoản này, còn được hưởng thêm khoản trợ cấp tính theo số năm đã đóng bảo hiểm xã hội, từ một năm trở xuống thì được tính bằng 0,5 tháng, sau đó cứ thêm mỗi năm đóng bảo hiểm xã hội được tính thêm 0,3 tháng tiền lương, tiền công đóng bảo hiểm xã hội của tháng liền kề trước khi nghỉ việc để điều trị. + Trợ cấp hằng tháng 1. Người lao động bị suy giảm khả năng lao động từ 31% trở lên thì được hưởng trợ cấp hằng tháng. 2. Mức trợ cấp hằng tháng được quy định như sau: a) Suy giảm 31% khả năng lao động thì được hưởng bằng 30% mức lương tối thiểu chung, sau đó cứ suy giảm thêm 1% thì được hưởng thêm 2% mức lương tối thiểu chung; b) Ngoài mức trợ cấp quy định tại điểm a khoản này, hằng tháng còn được hưởng thêm một khoản trợ cấp tính theo số năm đã đóng bảo hiểm xã hội, từ một năm trở xuống được tính bằng 0,5%, sau đó cứ thêm mỗi năm đóng bảo hiểm xã hội được tính thêm 0,3% mức tiền lương, tiền công đóng bảo hiểm xã hội của tháng liền kề trước khi nghỉ việc để điều trị. + Trợ cấp phục vụ Người lao động bị suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên mà bị liệt cột sống hoặc mù hai mắt hoặc cụt, liệt hai chi hoặc bị bệnh tâm 148

thần thì ngoài mức hưởng quy định tại Điều 43 của Luật, hằng tháng còn được hưởng trợ cấp phục vụ bằng mức lương tối thiểu chung. + Trợ cấp một lần khi chết do tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp Người lao động đang làm việc bị chết do tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp hoặc bị chết trong thời gian điều trị lần đầu do tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp thì thân nhân được hưởng trợ cấp một lần bằng ba mươi sáu tháng lương tối thiểu chung. + Dưỡng sức, phục hồi sức khoẻ sau khi điều trị thương tật, bệnh tật 1. Người lao động sau khi điều trị ổn định thương tật do tai nạn lao động hoặc bệnh tật do bệnh nghề nghiệp mà sức khỏe còn yếu thì được nghỉ dưỡng sức phục hồi sức khoẻ từ năm ngày đến mười ngày. 2. Mức hưởng một ngày bằng 25% mức lương tối thiểu chung nếu nghỉ dưỡng sức, phục hồi sức khoẻ tại gia đình; bằng 40% mức lương tối thiểu chung nếu nghỉ dưỡng sức, phục hồi sức khoẻ tại cơ sở tập trung. • Chế độ hưu trí Đối tượng áp dụng chế độ hưu trí là người lao động quy định tại khoản 1 Điều 2 của Luật. + Điều kiện hưởng lương hưu 1. Người lao động quy định tại các điểm a, b, c và e khoản 1 Điều 2 của Luật có đủ hai mươi năm đóng bảo hiểm xã hội trở lên được hưởng lương hưu khi thuộc một trong các trường hợp sau đây: a) Nam đủ sáu mươi tuổi, nữ đủ năm mươi lăm tuổi; b) Nam từ đủ năm mươi lăm tuổi đến đủ sáu mươi tuổi, nữ từ đủ năm mươi tuổi đến đủ năm mươi lăm tuổi và có đủ mười lăm năm làm nghề hoặc công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm thuộc danh mục do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội và Bộ Y tế ban hành hoặc có đủ mười lăm năm làm việc ở nơi có phụ cấp khu vực hệ số 0,7 trở lên.

149

Tuổi đời được hưởng lương hưu trong một số trường hợp đặc biệt khác do Chính phủ quy định. 2. Người lao động quy định tại điểm d khoản 1 Điều 2 của Luật này có đủ hai mươi năm đóng bảo hiểm xã hội trở lên được hưởng lương hưu khi thuộc một trong các trường hợp sau đây: a) Nam đủ năm mươi lăm tuổi, nữ đủ năm mươi tuổi, trừ trường hợp Luật sĩ quan quân đội nhân dân Việt Nam hoặc Luật công an nhân dân có quy định khác; b) Nam từ đủ năm mươi tuổi đến đủ năm mươi lăm tuổi, nữ từ đủ bốn mươi lăm tuổi đến đủ năm mươi tuổi và có đủ mười lăm năm làm nghề hoặc công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm thuộc danh mục do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội và Bộ Y tế ban hành hoặc có đủ mười lăm năm làm việc ở nơi có phụ cấp khu vực hệ số 0,7 trở lên. + Điều kiện hưởng lương hưu khi suy giảm khả năng lao động Người lao động quy định tại các điểm a, b, c, d và e khoản 1 Điều 2 của Luật đã đóng bảo hiểm xã hội đủ hai mươi năm trở lên, bị suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên, hưởng lương hưu với mức thấp hơn so với người đủ điều kiện hưởng lương hưu quy định tại Điều 50 của Luật khi thuộc một trong các trường hợp sau đây: 1. Nam đủ năm mươi tuổi, nữ đủ bốn mươi lăm tuổi trở lên; 2. Có đủ mười lăm năm trở lên làm nghề hoặc công việc đặc biệt nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm thuộc danh mục do Bộ Lao động Thương binh và Xã hội và Bộ Y tế ban hành. + Mức lương hưu hằng tháng 1. Mức lương hưu hằng tháng của người lao động đủ điều kiện quy định tại Điều 50 của Luật được tính bằng 45% mức bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm xã hội quy định tại Điều 58, Điều 59 hoặc Điều 60 của Luật tương ứng với mười lăm năm đóng bảo hiểm xã hội, sau đó cứ thêm mỗi năm đóng bảo hiểm xã hội thì tính thêm 2% đối với nam và 3% đối với nữ; mức tối đa bằng 75%. 150

2. Mức lương hưu hằng tháng của người lao động đủ điều kiện quy định tại Điều 51 của Luật được tính như quy định tại khoản 1, sau đó cứ mỗi năm nghỉ hưu trước tuổi quy định thì giảm 1%. 3. Mức lương hưu hằng tháng thấp nhất bằng mức lương tối thiểu chung. + Điều chỉnh lương hưu Lương hưu được điều chỉnh trên cơ sở mức tăng của chỉ số giá sinh hoạt và tăng trưởng kinh tế. Mức điều chỉnh cụ thể do Chính phủ quy định. + Trợ cấp một lần khi nghỉ hưu 1. Người lao động đã đóng bảo hiểm xã hội trên ba mươi năm đối với nam, trên hai mươi lăm năm đối với nữ, khi nghỉ hưu, ngoài lương hưu còn được hưởng trợ cấp một lần. 2. Mức trợ cấp một lần được tính theo số năm đóng bảo hiểm xã hội kể từ năm thứ ba mươi mốt trở đi đối với nam và năm thứ hai mươi sáu trở đi đối với nữ. Cứ mỗi năm đóng bảo hiểm xã hội thì được tính bằng 0,5 tháng mức bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm xã hội. + Bảo hiểm xã hội một lần đối với người không đủ điều kiện hưởng lương hưu 1. Người lao động quy định tại các điểm a, b, c và e khoản 1 Điều 2 của Luật được hưởng bảo hiểm xã hội một lần khi thuộc một trong các trường hợp sau đây: a) Đủ tuổi hưởng lương hưu theo quy định tại khoản 1 Điều 50 của Luật mà chưa đủ hai mươi năm đóng bảo hiểm xã hội; b) Suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên mà chưa đủ hai mươi năm đóng bảo hiểm xã hội; c) Sau một năm nghỉ việc nếu không tiếp tục đóng bảo hiểm xã hội và có yêu cầu nhận bảo hiểm xã hội một lần mà chưa đủ hai mươi năm đóng bảo hiểm xã hội; 151

d) Ra nước ngoài để định cư. 2. Người lao động quy định tại điểm d và điểm đ khoản 1 Điều 2 của Luật được hưởng bảo hiểm xã hội một lần khi phục viên, xuất ngũ, thôi việc mà không đủ điều kiện để hưởng lương hưu. + Mức hưởng bảo hiểm xã hội một lần Mức hưởng bảo hiểm xã hội một lần được tính theo số năm đã đóng bảo hiểm xã hội, cứ mỗi năm tính bằng 1,5 tháng mức bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm xã hội. + Bảo lưu thời gian đóng bảo hiểm xã hội Người lao động khi nghỉ việc mà chưa đủ điều kiện để hưởng lương hưu theo quy định tại Điều 50 và Điều 51 hoặc chưa hưởng bảo hiểm xã hội một lần theo quy định tại Điều 55 và Điều 56 của Luật thì được bảo lưu thời gian đóng bảo hiểm xã hội. + Mức bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm xã hội để tính lương hưu, trợ cấp một lần đối với người lao động tham gia bảo hiểm xã hội trước ngày 01 tháng 01 năm 1995 1. Người lao động thuộc đối tượng thực hiện chế độ tiền lương do Nhà nước quy định có toàn bộ thời gian đóng bảo hiểm xã hội theo chế độ tiền lương này thì tính bình quân tiền lương tháng đóng bảo hiểm xã hội của năm năm cuối trước khi nghỉ hưu. 2. Người lao động có toàn bộ thời gian đóng bảo hiểm xã hội theo chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định thì tính bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm xã hội của toàn bộ thời gian. 3. Người lao động vừa có thời gian đóng bảo hiểm xã hội thuộc đối tượng thực hiện chế độ tiền lương do Nhà nước quy định, vừa có thời gian đóng bảo hiểm xã hội theo chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định thì tính bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm xã hội chung của các thời gian; trong đó thời gian đóng theo chế độ tiền lương do Nhà nước quy định thì tính bình 152

quân tiền lương tháng đóng bảo hiểm xã hội theo quy định tại khoản 1 nói trên. + Mức bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm xã hội để tính lương hưu, trợ cấp một lần đối với người lao động tham gia bảo hiểm xã hội từ ngày 01 tháng 01 năm 1995 đến trước ngày Luật bảo hiểm xã hội có hiệu lực 1. Người lao động thuộc đối tượng thực hiện chế độ tiền lương do Nhà nước quy định có toàn bộ thời gian đóng bảo hiểm xã hội theo chế độ tiền lương này thì tính bình quân tiền lương tháng của số năm đóng bảo hiểm xã hội trước khi nghỉ hưu như sau: a) Tham gia bảo hiểm xã hội trong khoảng thời gian từ ngày 01 tháng 01 năm 1995 đến ngày 31 tháng 12 năm 2000 thì tính bình quân của tiền lương tháng đóng bảo hiểm xã hội của sáu năm cuối trước khi nghỉ hưu; b) Tham gia bảo hiểm xã hội trong khoảng thời gian từ ngày 01 tháng 01 năm 2001 đến ngày 31 tháng 12 năm 2006 thì tính bình quân của tiền lương tháng đóng bảo hiểm xã hội của tám năm cuối trước khi nghỉ hưu. 2. Người lao động có toàn bộ thời gian đóng bảo hiểm xã hội theo chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định thì tính bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm xã hội của toàn bộ thời gian. 3. Người lao động vừa có thời gian đóng bảo hiểm xã hội thuộc đối tượng thực hiện chế độ tiền lương do Nhà nước quy định, vừa có thời gian đóng bảo hiểm xã hội theo chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định thì tính bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm xã hội chung của các thời gian; trong đó thời gian đóng theo chế độ tiền lương do Nhà nước quy định thì tính bình quân tiền lương tháng đóng bảo hiểm xã hội theo quy định tại khoản 1 nói trên. 153

+ Mức bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm xã hội để tính lương hưu, trợ cấp một lần đối với người lao động tham gia bảo hiểm xã hội từ ngày Luật bảo hiểm xã hội có hiệu lực 1. Người lao động thuộc đối tượng thực hiện chế độ tiền lương do Nhà nước quy định có toàn bộ thời gian đóng bảo hiểm xã hội theo chế độ tiền lương này thì tính bình quân tiền lương tháng đóng bảo hiểm xã hội của mười năm cuối trước khi nghỉ hưu. 2. Người lao động có toàn bộ thời gian đóng bảo hiểm xã hội theo chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định thì tính bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm xã hội của toàn bộ thời gian. 3. Người lao động vừa có thời gian đóng bảo hiểm xã hội thuộc đối tượng thực hiện chế độ tiền lương do Nhà nước quy định, vừa có thời gian đóng bảo hiểm xã hội theo chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định thì tính bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm xã hội chung của các thời gian; trong đó thời gian đóng theo chế độ tiền lương do Nhà nước quy định thì tính bình quân tiền lương tháng đóng bảo hiểm xã hội theo quy định tại khoản 1 nói trên. • Chế độ tử tuất + Trợ cấp mai táng 1. Các đối tượng sau đây khi chết thì người lo mai táng được nhận trợ cấp mai táng: a) Người lao động quy định tại khoản 1 Điều 2 của Luật đang đóng bảo hiểm xã hội; b) Người lao động đang bảo lưu thời gian đóng bảo hiểm xã hội; c) Người đang hưởng lương hưu; hưởng trợ cấp tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp hằng tháng đã nghỉ việc. 2. Trợ cấp mai táng bằng mười tháng lương tối thiểu chung. 154

3. Trường hợp đối tượng quy định tại khoản 1 bị Tòa án tuyên bố là đã chết thì thân nhân được hưởng trợ cấp quy định tại khoản 2 . + Các trường hợp hưởng trợ cấp tuất hằng tháng 1. Các đối tượng quy định tại khoản 1 Điều 63 của Luật thuộc một trong các trường hợp sau đây khi chết thì thân nhân được hưởng tiền tuất hằng tháng: a) Đã đóng bảo hiểm xã hội đủ mười lăm năm trở lên nhưng chưa hưởng bảo hiểm xã hội một lần; b) Đang hưởng lương hưu; c) Chết do tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; d) Đang hưởng trợ cấp tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp hằng tháng với mức suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên. 2. Thân nhân của các đối tượng quy định tại khoản 1 được hưởng trợ cấp tuất hằng tháng, bao gồm: a) Con chưa đủ mười lăm tuổi; con chưa đủ mười tám tuổi nếu còn đi học; con từ đủ mười lăm tuổi trở lên nếu bị suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên; b) Vợ từ đủ năm mươi lăm tuổi trở lên hoặc chồng từ đủ sáu mươi tuổi trở lên; vợ dưới năm mươi lăm tuổi, chồng dưới sáu mươi tuổi nếu bị suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên; c) Cha đẻ, mẹ đẻ, cha vợ hoặc cha chồng, mẹ vợ hoặc mẹ chồng, người khác mà đối tượng này có trách nhiệm nuôi dưỡng nếu từ đủ sáu mươi tuổi trở lên đối với nam, từ đủ năm mươi lăm tuổi trở lên đối với nữ; d) Cha đẻ, mẹ đẻ, cha vợ hoặc cha chồng, mẹ vợ hoặc mẹ chồng, người khác mà đối tượng này có trách nhiệm nuôi dưỡng nếu dưới sáu mươi tuổi đối với nam, dưới năm mươi lăm tuổi đối với nữ và bị suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên.

155

Thân nhân quy định tại các điểm b, c và d khoản này phải không có thu nhập hoặc có thu nhập hằng tháng nhưng thấp hơn mức lương tối thiểu chung. + Mức trợ cấp tuất hằng tháng 1. Mức trợ cấp tuất hằng tháng đối với mỗi thân nhân bằng 50% mức lương tối thiểu chung; trường hợp thân nhân không có người trực tiếp nuôi dưỡng thì mức trợ cấp tuất hằng tháng bằng 70% mức lương tối thiểu chung. 2. Trường hợp có một người chết thuộc đối tượng quy định tại khoản 1 Điều 64 của Luật này thì số thân nhân được hưởng trợ cấp tuất hằng tháng không quá bốn người; trường hợp có từ hai người chết trở lên thì thân nhân của những người này được hưởng hai lần mức trợ cấp quy định tại khoản 1. 3. Thời điểm hưởng trợ cấp tuất hằng tháng được thực hiện kể từ tháng liền kề sau tháng mà người lao động, người hưởng lương hưu, trợ cấp tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp chết. + Các trường hợp hưởng trợ cấp tuất một lần Các đối tượng quy định tại khoản 1 Điều 63 của Luật thuộc một trong các trường hợp sau đây khi chết thì thân nhân được hưởng trợ cấp tuất một lần: 1. Người chết không thuộc các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều 64 của Luật 2. Người chết thuộc một trong các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều 64 nhưng không có thân nhân hưởng tiền tuất hằng tháng quy định tại khoản 2 Điều 64 của Luật . + Mức trợ cấp tuất một lần 1. Mức trợ cấp tuất một lần đối với thân nhân của người lao động đang làm việc hoặc người lao động đang bảo lưu thời gian đóng bảo hiểm xã hội được tính theo số năm đã đóng bảo hiểm xã hội, cứ mỗi năm tính bằng 1,5 tháng mức bình quân tiền lương, tiền công tháng 156

đóng bảo hiểm xã hội; mức thấp nhất bằng ba tháng mức bình quân tiền lương, tiền công tháng. 2. Mức trợ cấp tuất một lần đối với thân nhân của người đang hưởng lương hưu chết được tính theo thời gian đã hưởng lương hưu, nếu chết trong hai tháng đầu hưởng lương hưu thì tính bằng bốn mươi tám tháng lương hưu đang hưởng; nếu chết vào những tháng sau đó, cứ hưởng thêm một tháng lương hưu thì mức trợ cấp giảm đi 0,5 tháng lương hưu, mức thấp nhất bằng ba tháng lương hưu đang hưởng. - Nội dung cơ bản các chế độ Bảo hiểm xã hội tự nguyện • Chế độ hưu trí Bảo hiểm xã hội tự nguyện áp dụng đối với người lao động quy định tại khoản 5 Điều 2 của Luật. + Điều kiện hưởng lương hưu 1. Người lao động hưởng lương hưu khi có đủ các điều kiện sau đây: a) Nam đủ sáu mươi tuổi, nữ đủ năm mươi lăm tuổi; b) Đủ hai mươi năm đóng bảo hiểm xã hội trở lên. 2. Trường hợp nam đủ sáu mươi tuổi, nữ đủ năm mươi lăm tuổi nhưng thời gian đóng bảo hiểm xã hội còn thiếu không quá năm năm so với thời gian quy định tại điểm b khoản 1 thì được đóng tiếp cho đến khi đủ hai mươi năm. + Mức lương hưu hằng tháng 1. Mức lương hưu hằng tháng được tính bằng 45% mức bình quân thu nhập tháng đóng bảo hiểm xã hội quy định tại Điều 76 của Luật tương ứng với mười lăm năm đóng bảo hiểm xã hội, sau đó cứ thêm mỗi năm đóng bảo hiểm xã hội thì được tính thêm 2% đối với nam và 3% đối với nữ; mức tối đa bằng 75%.

157

2. Việc điều chỉnh lương hưu được thực hiện như quy định tại Điều 53 của Luật + Trợ cấp một lần khi nghỉ hưu 1. Người lao động đã đóng bảo hiểm xã hội trên ba mươi năm đối với nam, trên hai mươi lăm năm đối với nữ, khi nghỉ hưu, ngoài lương hưu còn được hưởng trợ cấp một lần. 2. Mức trợ cấp một lần được tính theo số năm đóng bảo hiểm xã hội kể từ năm thứ ba mươi mốt trở đi đối với nam và năm thứ hai mươi sáu trở đi đối với nữ. Cứ mỗi năm đóng bảo hiểm xã hội thì được tính bằng 0,5 tháng mức bình quân thu nhập tháng đóng bảo hiểm xã hội. + Bảo hiểm xã hội một lần đối với người không đủ điều kiện hưởng lương hưu hằng tháng Người lao động được hưởng bảo hiểm xã hội một lần khi thuộc một trong các trường hợp sau đây: 1. Nam đủ sáu mươi tuổi, nữ đủ năm mươi lăm tuổi mà chưa đủ hai mươi năm đóng bảo hiểm xã hội, trừ trường hợp quy định tại khoản 2 Điều 70 của Luật này; 2. Không tiếp tục đóng bảo hiểm xã hội và có yêu cầu nhận bảo hiểm xã hội một lần mà chưa đủ hai mươi năm đóng bảo hiểm xã hội; 3. Ra nước ngoài để định cư. + Mức hưởng bảo hiểm xã hội một lần Mức hưởng bảo hiểm xã hội một lần được tính theo số năm đã đóng bảo hiểm xã hội, cứ mỗi năm tính bằng 1,5 tháng mức bình quân thu nhập tháng đóng bảo hiểm xã hội. + Mức bình quân thu nhập tháng đóng bảo hiểm xã hội 1. Mức bình quân thu nhập tháng đóng bảo hiểm xã hội được tính bằng bình quân các mức thu nhập tháng đóng bảo hiểm xã hội của toàn bộ thời gian. 158

2. Thu nhập tháng đã đóng bảo hiểm xã hội để làm căn cứ tính mức bình quân thu nhập tháng đóng bảo hiểm xã hội của người lao động được điều chỉnh trên cơ sở chỉ số giá sinh hoạt của từng thời kỳ theo quy định của Chính phủ. • Chế độ tử tuất + Trợ cấp mai táng 1. Các đối tượng sau đây khi chết thì người lo mai táng được nhận trợ cấp mai táng: a) Người lao động đã có ít nhất năm năm đóng bảo hiểm xã hội; b) Người đang hưởng lương hưu. 2. Trợ cấp mai táng bằng mười tháng lương tối thiểu chung. 3. Trường hợp đối tượng quy định tại khoản 1 bị Tòa án tuyên bố là đã chết thì thân nhân được hưởng trợ cấp quy định tại khoản 2 . + Trợ cấp tuất 1. Người lao động đang đóng bảo hiểm xã hội, người lao động đang bảo lưu thời gian đóng bảo hiểm xã hội, người đang hưởng lương hưu khi chết thì thân nhân được hưởng trợ cấp tuất một lần. 2. Mức trợ cấp tuất một lần đối với thân nhân của người lao động đang đóng hoặc người lao động đang bảo lưu thời gian đóng bảo hiểm xã hội được tính theo số năm đã đóng bảo hiểm xã hội, cứ mỗi năm tính bằng 1,5 tháng mức bình quân thu nhập tháng đóng bảo hiểm xã hội. 3. Mức trợ cấp tuất một lần đối với thân nhân của người đang hưởng lương hưu chết được tính theo thời gian đã hưởng lương hưu, nếu chết trong hai tháng đầu hưởng lương hưu thì tính bằng bốn mươi tám tháng lương hưu đang hưởng; nếu chết vào những tháng sau đó, cứ hưởng thêm một tháng lương hưu thì mức trợ cấp giảm đi 0,5 tháng lương hưu. - Bảo hiểm thất nghiệp 159

Bảo hiểm thất nghiệp áp dụng bắt buộc đối người lao động quy định tại khoản 3 và người sử dụng lao động quy định tại khoản 4 Điều 2 của Luật. + Điều kiện hưởng bảo hiểm thất nghiệp Người thất nghiệp được hưởng bảo hiểm thất nghiệp khi có đủ các điều kiện sau đây: 1. Đã đóng bảo hiểm thất nghiệp đủ mười hai tháng trở lên trong thời gian hai mươi bốn tháng trước khi thất nghiệp; 2. Đã đăng ký thất nghiệp với tổ chức bảo hiểm xã hội; 3. Chưa tìm được việc làm sau mười lăm ngày kể từ ngày đăng ký thất nghiệp theo quy định tại khoản 2. + Trợ cấp thất nghiệp 1. Mức trợ cấp thất nghiệp hằng tháng bằng 60% mức bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm thất nghiệp của sáu tháng liền kề trước khi thất nghiệp. 2. Thời gian hưởng trợ cấp thất nghiệp được quy định như sau: a) Ba tháng, nếu có từ đủ mười hai tháng đến dưới ba mươi sáu tháng đóng bảo hiểm thất nghiệp; b) Sáu tháng, nếu có từ đủ ba mươi sáu tháng đến dưới bảy mươi hai tháng đóng bảo hiểm thất nghiệp; c) Chín tháng, nếu có từ đủ bảy mươi hai tháng đến dưới một trăm bốn mươi bốn tháng đóng bảo hiểm thất nghiệp; d) Mười hai tháng, nếu có từ đủ một trăm bốn mươi bốn tháng đóng bảo hiểm thất nghiệp trở lên. + Hỗ trợ học nghề: Người đang hưởng trợ cấp thất nghiệp được hỗ trợ học nghề với thời gian không quá sáu tháng. Mức hỗ trợ bằng mức chi phí học nghề ngắn hạn theo quy định của pháp luật về dạy nghề. + Hỗ trợ tìm việc làm: Người đang hưởng trợ cấp thất nghiệp được tư vấn, giới thiệu việc làm miễn phí. + Bảo hiểm y tế 160

1. Người đang hưởng trợ cấp thất nghiệp được hưởng chế độ bảo hiểm y tế. 2. Tổ chức bảo hiểm xã hội đóng bảo hiểm y tế cho người đang hưởng trợ cấp thất nghiệp. + Tạm dừng hưởng trợ cấp thất nghiệp Người đang hưởng trợ cấp thất nghiệp bị tạm dừng hưởng trợ cấp thất nghiệp khi thuộc một trong các trường hợp sau đây: 1. Không thực hiện quy định tại điểm b khoản 2 Điều 16 của Luật. 2. Bị tạm giam. + Chấm dứt hưởng trợ cấp thất nghiệp 1. Người đang hưởng trợ cấp thất nghiệp bị chấm dứt hưởng trợ cấp thất nghiệp trong các trường hợp sau đây: a) Hết thời hạn hưởng trợ cấp thất nghiệp; b) Có việc làm; c) Thực hiện nghĩa vụ quân sự; d) Hưởng lương hưu; đ) Sau hai lần từ chối nhận việc làm do tổ chức bảo hiểm xã hội giới thiệu mà không có lý do chính đáng; e) Không thực hiện quy định tại điểm b khoản 2 Điều 16 của Luật trong ba tháng liên tục; g) Ra nước ngoài để định cư; h) Chấp hành quyết định áp dụng biện pháp xử lý hành chính tại trường giáo dưỡng, cơ sở giáo dục, cơ sở chữa bệnh hoặc chấp hành hình phạt tù nhưng không được hưởng án treo; i) Bị chết. 2. Các trường hợp chấm dứt hưởng trợ cấp thất nghiệp quy định tại điểm b và điểm c khoản 1 sẽ được hưởng khoản trợ cấp một lần bằng giá trị còn lại của trợ cấp thất nghiệp quy định tại Điều 82 của Luật. 161

3. Sau khi chấm dứt hưởng trợ cấp thất nghiệp quy định tại khoản 1 thì thời gian đóng bảo hiểm thất nghiệp trước đó không được tính để hưởng trợ cấp thất nghiệp lần sau. - Quỹ bảo hiểm xã hội bắt buộc + Nguồn hình thành quỹ 1. Người sử dụng lao động đóng theo quy định tại Điều 92 của Luật. 2. Người lao động đóng theo quy định tại Điều 91 của Luật. 3. Tiền sinh lời của hoạt động đầu tư từ quỹ. 4. Hỗ trợ của Nhà nước. 5. Các nguồn thu hợp pháp khác. + Mức đóng và phương thức đóng của người lao động 1. Hằng tháng, người lao động quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều 2 của Luật đóng bằng 5% mức tiền lương, tiền công vào quỹ hưu trí và tử tuất; từ năm 2010 trở đi, cứ hai năm một lần đóng thêm 1% cho đến khi đạt mức đóng là 8%. 2. Người lao động hưởng tiền lương, tiền công theo chu kỳ sản xuất, kinh doanh trong các doanh nghiệp nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, diêm nghiệp thì mức đóng bảo hiểm xã hội hằng tháng theo quy định tại khoản 1; phương thức đóng được thực hiện hằng tháng, hằng quý hoặc sáu tháng một lần. 3. Mức đóng và phương thức đóng của người lao động quy định tại điểm e khoản 1 Điều 2 của Luật do Chính phủ quy định. + Mức đóng và phương thức đóng của người sử dụng lao động 1. Hằng tháng, người sử dụng lao động đóng trên quỹ tiền lương, tiền công đóng bảo hiểm xã hội của người lao động quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều 2 của Luật như sau: a) 3% vào quỹ ốm đau và thai sản; trong đó người sử dụng lao động giữ lại 2% để trả kịp thời cho người lao động đủ điều kiện hưởng 162

chế độ quy định tại Mục 1 và Mục 2 Chương III của Luật và thực hiện quyết toán hằng quý với tổ chức bảo hiểm xã hội; b) 1% vào quỹ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; c) 11% vào quỹ hưu trí và tử tuất; từ năm 2010 trở đi, cứ hai năm một lần đóng thêm 1% cho đến khi đạt mức đóng là 14%. 2. Hằng tháng, người sử dụng lao động đóng trên mức lương tối thiểu chung đối với mỗi người lao động quy định tại điểm đ khoản 1 Điều 2 của Luật như sau: a) 1% vào quỹ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; b) 16% vào quỹ hưu trí và tử tuất; từ năm 2010 trở đi, cứ hai năm một lần đóng thêm 2% cho đến khi đạt mức đóng là 22%. 3. Người sử dụng lao động thuộc các doanh nghiệp nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, diêm nghiệp trả lương theo chu kỳ sản xuất, kinh doanh thì mức đóng hằng tháng theo quy định tại khoản 1; phương thức đóng được thực hiện hằng tháng, hằng quý hoặc sáu tháng một lần. - Quỹ bảo hiểm xã hội tự nguyện + Nguồn hình thành quỹ 1. Người lao động đóng theo quy định tại Điều 100 của Luật. 2. Tiền sinh lời của hoạt động đầu tư từ quỹ. 3. Hỗ trợ của Nhà nước. 4. Các nguồn thu hợp pháp khác. + Sử dụng quỹ 1. Trả các chế độ bảo hiểm xã hội cho người lao động theo quy định tại Chương IV của Luật. 2. Đóng bảo hiểm y tế cho người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện đang hưởng lương hưu. 3. Chi phí quản lý. 4. Đầu tư để bảo toàn và tăng trưởng quỹ theo quy định tại Điều 96 và Điều 97 của Luật. 163

+ Mức đóng và phương thức đóng của người lao động 1. Mức đóng hằng tháng bằng 16% mức thu nhập người lao động lựa chọn đóng bảo hiểm xã hội; từ năm 2010 trở đi, cứ hai năm một lần đóng thêm 2% cho đến khi đạt mức đóng là 22%. Mức thu nhập làm cơ sở để tính đóng bảo hiểm xã hội được thay đổi tuỳ theo khả năng của người lao động ở từng thời kỳ, nhưng thấp nhất bằng mức lương tối thiểu chung và cao nhất bằng hai mươi tháng lương tối thiểu chung. 2. Người lao động được chọn một trong các phương thức đóng sau đây: a) Hằng tháng; b) Hằng quý; c) Sáu tháng một lần. - Quỹ bảo hiểm thất nghiệp + Nguồn hình thành quỹ 1. Người lao động đóng bằng 1% tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm thất nghiệp. 2. Người sử dụng lao động đóng bằng 1% quỹ tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm thất nghiệp của những người lao động tham gia bảo hiểm thất nghiệp. 3. Hằng tháng, Nhà nước hỗ trợ từ ngân sách bằng 1% quỹ tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm thất nghiệp của những người lao động tham gia bảo hiểm thất nghiệp và mỗi năm chuyển một lần. 4. Tiền sinh lời của hoạt động đầu tư từ quỹ. 5. Các nguồn thu hợp pháp khác. + Sử dụng quỹ 1. Trả trợ cấp thất nghiệp. 2. Hỗ trợ học nghề. 3. Hỗ trợ tìm việc làm. 4. Đóng bảo hiểm y tế cho người hưởng trợ cấp thất nghiệp. 164

5. Chi phí quản lý. 6. Đầu tư để bảo toàn và tăng trưởng quỹ theo quy định tại Điều 96 và Điều 97 của Luật. 2. B¶o hiÓm y tÕ (BHYT)

- §èi tîng ¸p dông chÕ ®é BHYT BHYT ViÖt nam hiÖn ®ang ¸p dông víi hai lo¹i ®èi tîng: ®èi tîng BHYT b¾t buéc vµ ®èi tîng BHYT tù nguyÖn. + §èi tîng BHYT b¾t buéc: theo quyÕt ®Þnh QuyÕt ®Þnh 722/Q§BHXH ngµy 26/5/2003 cña Tæng gi¸m ®èc BHXH ViÖt nam, ®èi tîng BHYT b¾t buéc bao gåm: (1) Ngêi lao ®éng ViÖt nam trong danh s¸ch lao ®éng thêng xuyªn, lao ®éng hîp ®ång tõ ®ñ 3 th¸ng trë lªn lµm viÖc trong: • C¸c doanh nghiÖp nhµ níc kÓ c¶ c¸c doanh nghiÖp thuéc lùc lîng vò trang; • C¸c tæ chøc kinh tÕ thuéc c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp, c¬ quan §¶ng, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ x· héi; • C¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi, khu chÕ xuÊt, khu c«ng nghiÖp tËp trung bao gåm: doanh nghiÖp liªn doanh vµ doanh nghiÖp 100% vèn níc ngoµi, c¸c c¬ quan tæ chøc níc ngoµi, tæ chøc quèc tÕ t¹i ViÖt nam trõ trêng hîp §iÒu íc quèc tÕ mµ Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt nam ký kÕt hoÆc tham gia cã quy ®Þnh kh¸c; • C¸c ®¬n vÞ, tæ chøc kinh tÕ ngoµi quèc doanh cã tõ 10 lao ®éng trë lªn. (2) C¸n bé c«ng chøc lµm viÖc trong c¸c c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp, ngêi lµm viÖc trong c¸c c¬ quan §¶ng, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ x· héi, c¸n bé x·, phêng, thÞ trÊn hëng sinh ho¹t phÝ hµng th¸ng theo quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh sè 09/1998/N§-

165

CP ngµy 23/01/1998 cña ChÝnh phñ, ngêi lµm viÖc trong c¸c c¬ quan d©n cö tõ Trung ¬ng ®Õn cÊp x·, phêng. (3) §¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n ®¬ng nhiÖm c¸c cÊp kh«ng thuéc biªn chÕ Nhµ níc hoÆc kh«ng hëng BHXH hµng th¸ng. (4) Ngêi cã c«ng víi C¸ch m¹ng theo quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh sè 28 CP ngµy 29/4/1995 cña ChÝnh phñ. (5) Th©n nh©n sÜ quan t¹i ngò theo quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh sè 63/2002/ N§- CP ngµy 18/6/2002 cña ChÝnh phñ. (6) Lu häc sinh níc ngoµi häc t¹i ViÖt nam quy ®Þnh t¹i Th«ng t liªn bé sè 68/LB/ TC-KH ngµy 04/11/1996 cña Bé Tµi chÝnh & Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t. (7) §èi tîng b¶o trî x· héi ®îc Nhµ níc cÊp kinh phÝ th«ng qua BHXH. (8) Ngêi nghÌo ®îc hëng chÕ ®é kh¸m ch÷a bÖnh theo quy ®Þnh t¹i QuyÕt ®Þnh sè 139/2002/Q§-TTg ngµy 15/10/2002 cña Thñ tíng ChÝnh phñ. (9) Ngêi ®ang hëng chÕ ®é trî cÊp BHXH hµng th¸ng (hu trÝ, mÊt søc lao ®éng, tai n¹n lao ®éng, c«ng nh©n cao su). Riªng trÎ em díi 6 tuæi ®îc ch¨m sãc søc kháe ban ®Çu, ®îc kh¸m ch÷a bÖnh, ch÷a bÖnh kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn t¹i c¸c c¬ së y tÕ c«ng lËp. + Ngoµi ®èi tîng BHYT b¾t buéc, BHYT ViÖt nam cßn ¸p dông më réng víi c¸c ®èi tîng BHYT tù nguyÖn kh¸c. - ChÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ • QuyÒn lîi trî cÊp BHYT Ngêi cã phiÕu kh¸m ch÷a bÖnh (KCB) kh¸m ch÷a bÖnh theo ®óng tuyÕn chuyªn m«n kü thuËt do Bé Y tÕ quy ®Þnh ®îc c¬ quan BHXH thanh to¸n chi phÝ KCB theo gi¸ viÖn phÝ hiÖn hµnh t¹i c¬ së KCB, bao gåm c¸c kho¶n: 166

+ TiÒn kh¸m bÖnh + Chi phÝ thuèc, ho¸ chÊt, m¸u vµ c¸c chÕ phÈm cña m¸u… + Chi phÝ c¸c dÞch vô kü thuËt y tÕ cã trong danh môc do nhµ níc quy ®Þnh sö dông trùc tiÕp cho ngêi bÖnh nh: xÐt nghiÖm, th¨m dß chøc n¨ng, chÈn ®o¸n h×nh ¶nh, c¸c thñ thuËt … + TiÒn ngµy giêng bÖnh (bao gåm c¶ chi phÝ vËt t tiªu hao th«ng dông nh: ch¨n, mµn, chiÕu… + Chi phÝ cña tõng lo¹i thñ thuËt vµ mét sè phÉu thuËt ®Æc biÖt theo danh môc do Bé Y tÕ quy ®Þnh. + Chi phÝ vËt t y tÕ chuyªn dông theo danh môc do Bé Y tÕ quy ®Þnh. §èi víi c¸c trêng hîp kh¸m ch÷a bÖnh theo yªu cÇu riªng, ngêi bÖnh ph¶i tù thanh to¸n chi phÝ KCB vµ ®îc c¬ quan BHXH thanh to¸n mét phÇn chi phÝ KCB theo møc chÝ phÝ b×nh qu©n t¹i tuyÕn chuyªn m«n kü thuËt phï hîp do Bé Y tÕ quy ®Þnh, bao gåm c¸c trêng hîp sau: + Kh¸m ch÷a bÖnh t¹i c¸c c¬ së y tÕ cña nhµ níc kh«ng ph¶i lµ n¬i ngêi bÖnh ®¨ng kú KCB ban ®Çu mµ kh«ng ph¶i trong t×nh tr¹ng cÊp cøu, hoÆc kh«ng cã giÊy giíi thiÖu chuyÓn viÖn hîp lÖ. + Tù chän thÇy thuèc, tù chän buång bÖnh, giêng bÖnh. + Kh«ng thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c thñ tôc khi KCB theo quy ®Þnh. + Kh¸m ch÷a bÖnh ë níc ngoµi. C¸c trêng hîp sau kh«ng thuéc ph¹m vi chi tr¶ cña Quü BHYT: + §iÒu trÞ bÖnh phong. + Sö dông thuèc ®Æc trÞ (theo danh môc cña Bé Y tÕ) ®· ®îc ng©n s¸ch Nhµ níc cÊp ®Ó ®iÒu trÞ c¸c bÖnh nh: lao, sèt rÐt, t©m thÇn ph©n liÖt, ®éng kinh.

167

+ DÞch vô kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, bao gåm: dïng thuèc tr¸nh thai, ®Æt dông cô tö cung, n¹o hót thai, ®×nh s¶n nam, ®×nh s¶n n÷ vµ c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai kh¸c. + Phßng vµ ch÷a bÖnh d¹i. + Phßng bÖnh, xÐt nghiÖm, chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ HIV/AIDS, lËu, giang mai. + Chi phÝ kh¸m, qu¶n lý thai vµ ®Î tõ con thø 3 trë ®i. + Tiªm chñng phßng bÖnh, ®iÒu dìng, an dìng, kh¸m søc khoÎ ®Þnh kú, kh¸m søc khoÎ tuyÓn lao ®éng. + ChØnh h×nh thÈm mü vµ t¹o h×nh thÈm mü, kÝnh m¾t, m¸y trî thÝnh, lµm ch©n tay gi¶, r¨ng gi¶, m¾t gi¶, æ khíp nh©n t¹o, thuû tinh thÓ nh©n t¹o, van tim nh©n t¹o. + §iÒu trÞ phôc håi chøc n¨ng ngoµi danh môc Bé Y tÕ quy ®inh. + C¸c bÖnh bÈm sinh vµ dÞ tËt bÈm sinh. + BÖnh nghÒ nghiÖp. + T¹i n¹n lao ®éng, tai n¹n giao th«ng, tai n¹n chiÕn tranh, tai n¹n do thiªn tai. + Tù tö, cè ý g©y th¬ng tÝch, nghiÖn chÊt ma tuý, vi ph¹m ph¸p luËt. + XÐt nghiÖm chÈn ®o¸n thai sím, ®iÒu trÞ v« sinh. + Chi phÝ vËn chuyÓn ngêi bÖnh, sö dông thuèc vµ c¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ dïng trong thö nghiÖm l©m sµng, thuèc viÖn trî; mua thuèc theo yªu cÇu riªng cña ngêi bÖnh, sö dông thuèc, dÞch vô kü thuËt ngoµi danh môc quy ®Þnh. Hiện nay với mức 3% lương, trong đó người sử dụng lao động đóng 2%; riêng mức đóng bảo hiểm y tế hàng năm đối với 4 nhóm đối tượng thuộc diện chính sách xã hội, bằng 3% mức lương tối thiểu chung (540.000 đồng/tháng); gồm: các đối tượng được khám, chữa bệnh theo quy định (trẻ em dưới 6 tuổi, người nghèo...), đồng bào các 168

dân tộc thiểu số, người già từ 85 tuổi trở lên không có lương hưu hoặc trợ cấp bảo hiểm xã hội và hộ gia đình cận nghèo có mức thu nhập bình quân đầu người tối đa bằng 130% mức của hộ gia đình nghèo.Theo đó, ngân sách Nhà nước sẽ bảo đảm nguồn đóng bảo hiểm y tế cho các đối tượng thuộc ba nhóm đầu và hỗ trợ tối thiểu 50% mức đóng bảo hiểm y tế cho đối tượng thuộc nhóm hộ gia đình cận nghèo. Ngày 23/07/2008 Bộ y tế đã trình bản dự thảo “Luật bảo hiểm y tế” để trình quốc hội xem xét và thông qua. Dự thảo này quy định về chế độ, chính sách bảo hiểm y tế, bao gồm: đối tượng, mức đóng, trách nhiệm đóng bảo hiểm y tế; thẻ bảo hiểm y tế; quyền lợi và nghĩa vụ của người tham gia bảo hiểm y tế; tổ chức khám bệnh, chữa bệnh cho người có thẻ bảo hiểm y tế; thanh toán chi phí khám bệnh, chữa bệnh bảo hiểm y tế; Quỹ bảo hiểm y tế; quyền và trách nhiệm của các bên liên quan đến bảo hiểm y tế; thanh tra, khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm

pháp

luật

về

bảo

hiểm

y

tế.

Điều đáng chú ý là mức đóng bảo hiểm y tế của các đối tượng phải tham gia bắt buộc được điều chỉnh. Mức đóng vẫn là 6% mức tiền công, tiền lương tháng của người lao động, người sử dụng lao động sẽ phải đóng 2/3 tức là 4% và người lao động đóng 1/3 tức là 2%. 3. B¶o hiÓm tiÒn göi (BHTG) 2.1. Kh¸I qu¸t vÒ B¶o hiÓm tiÒn göi

Bảo hiểm tiền gửi là loại bảo hiểm được thực hiện bởi tổ chức bảo hiểm mà thành viên tham gia bảo hiểm là các tổ chức hoạt động ngân hàng nhằm bảo đảm (có giới hạn) cho những khoản tiền gửi trong trường hợp mất khả năng thanh toán của các tổ chức thành viên. - Tổ chức bảo hiểm tiền gửi Tổ chức thành lập với chức năng bảo hiểm tiền gửi và các chức năng khác theo quy định của pháp luật.Các chức năng cơ bản theo thông lệ 169

quốc tế bao gồm: thu phí bảo hiểm, và chi trả tiền gửi được bảo hiểm; chấp thuận hoặc chấm dứt bảo hiểm tiền gửi theo nguyên tắc nhất định; quyết định cơ chế tính phí hoặc xây dựng và đệ trình lên cơ quan giám sát tài chính quyết định; tiếp cận nguồn tài chính bổ sung từ Nhà nước; quản lý, đầu tư quỹ bảo hiểm tích lũy; giám sát rủi ro và thu thập, kiểm tra thông tin về các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi; can thiệp vào việc lựa chọn giải pháp và triển khai hỗ trợ tài chính hoặc tiếp nhận xử lý; giải quyết khủng hoảng với tư cách là thành viên mạng an toàn tài chính quốc gia. Từ khi thế giới còn chưa hình thành khái niệm BHTG thì ở Mỹ đã tồn tại nhiều hình thức bảo vệ tiền gửi, trong đó chủ yếu nhất là hình thức "bảo vệ ngầm". "Bảo vệ ngầm" là việc Ngân hàng Trung Ương (NHTW) hoặc Chính phủ có cam kết (không công khai) sẽ bảo đảm hoàn trả tiền gửi cho người gửi tiền nếu có hiện tượng đóng cửa ngân hàng hoặc ngân hàng đó không có khả năng thanh toán cho người gửi tiền. Đến nay, một số quốc gia vẫn còn tồn tại hình thức bảo vệ ngầm. Xuất phát từ hoạt động "bảo vệ ngầm" mà hình thức "bảo vệ công khai" ra đời. Bảo hiểm tiền gửi là chính sách bảo đảm tất cả hoặc một phần tiền gửi cùng tiền lãi nhập gốc trên tài khoản sẽ được thanh toán cho người gửi tiền theo cơ chế hợp đồng hoặc cam kết công khai. Bảo vệ tiền gửi công khai xuất hiện đầu tiên ở New York năm 1829 với tên gọi "Chương trình bảo hiểm trách nhiệm Ngân hàng". Tiếp theo từ 1831-1858, 6 bang ở Mỹ đã thành lập các tổ chức bảo hiểm tiền gửi với mục đích bảo vệ các ngân hàng sắp đổ bể và bảo vệ người gửi tiền cá thể, người giữ các công cụ huy động tiền gửi, nhưng đến năm 1870 cả 6 tổ chức này bị đóng cửa. Giai đoạn tiếp theo 1908-1930, bảo hiểm tiền gửi lại tiếp tục được thành lập ở 8 bang khác. Trong 8 tổ chức bảo hiểm tiền gửi này có bốn tổ chức quy định bảo hiểm tiền gửi là bắt buộc, 2 tổ chức quy 170

định tự chọn và 2 tổ chức còn lại quy định tính chất bắt buộc tùy thuộc vào từng đối tượng và từng thời điểm. Đến năm 1930 cả 8 tổ chức trên đều bị đóng cửa do ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng kinh tế lớn (1929-1933) làm cho nhiều ngân hàng bị phá sản dẫn đến các tổ chức bảo hiểm tiền gửi mất khả năng thanh toán. Những năm đầu 1930, đặc biệt là giai đoạn 1930-1934, tình hình ngày càng trở nên khó khăn. Mỗi năm có hơn 1000 ngân hàng ngừng hoạt động. Riêng năm 1933 có tới 4000 ngân hàng lâm vào tình trạng phá sản. Trước tình hình đó, tháng 1/1934, tổ chức bảo hiểm tiền gửi liên bang Mỹ ra đời, đó là Federal Deposit Insurance Corporation (FDIC). Đây là tổ chức có thời gian hoạt động lâu dài nhất thế giới. Vốn của FDIC do Kho bạc Mỹ đóng góp 150 triệu USD và 12 Ngân hàng nhà nước Liên bang đóng góp 130 triệu USD. Đối tượng bắt buộc tham gia bảo hiểm tiền gửi là tất cả các ngân hàng quốc gia, ngân hàng được cấp giấy phép của các bang, các tổ chức tiết kiệm ở Mỹ còn đối tượng không bắt buộc là các ngân hàng Mỹ đăng ký hoạt động ở nước ngoài. Ngay từ khi mới thành lập, FDIC đã có 13.021 ngân hàng và 214 tổ chức tiết kiệm tham gia bảo hiểm tiền gửi. Khi mới thành lập các ngân hàng tham gia bảo hiểm tiền gửi phải nộp một mức phí hàng năm như nhau là 1% số dư tiền gửi thuộc phạm vi bảo hiểm nhưng chỉ phải trả trước một nửa mức phí, phần còn lại là đóng khi FDIC yêu cầu. Đến năm 1935 do luật Ngân hàng mới ra đời làm thay đổi mức phí còn 1/12 của 1% tổng số dư tiền gửi tương đương với 8,3 cent phí BHTG cho 100 USD tiền gửi huy động và năm 1950 giảm xuống còn 3,7 cent/100 USD tiền gửi. Sau đó tiếp tục giảm xuống còn 3,1 cent/100 USD tiền gửi. Sau năm 1980 nhiều ngân hàng đổ bể, mức phí bảo hiểm tiền gửi lại lên tới 8,7 cent/100 USD tiền gửi. Từ tháng 1/1993, FDIC áp dụng cách tính tỷ lệ phí bảo hiểm tiền gửi có phân biệt theo mức độ rủi ro của các tổ chức tham gia bảo hiểm 171

tiền gửi (dao động từ 0.001% đến 0,27% tổng số dư tiền gửi thuộc phạm vi bảo hiểm) Trên thế giới, theo Hiệp hội bảo hiểm tiền gửi Quốc tế - International Association of Deposit Insurers (IADI), vào thời điểm tháng 6 năm 2006, có 118 nước có hệ thống bảo hiểm tiền gửi hoạt động ( 95 đang hoạt động; 11 chờ xử lý pending; 12 đang có kế hoạch hoặc đang được nghiên cứu nghiêm túc planned or under serious study). Có những nước có số lượng nhiều hơn 1 tổ chức bảo hiểm tiền gửi đang hoạt động như: Canada, Germany, Italy, United States. Mặt khác, một tổ chức bảo hiểm tiền gửi có thể có phạm vi hoạt động không phải chỉ ở 1 nước như: Marshall Islands, Micronesia và Puerto Rico đang được bảo hiểm bởi US Federal Deposit Insurance Corporation. Ở Việt nam, tổ chức Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (tên giao dịch quốc tế là Deposit Insuarance of Viet Nam - DIV) ra đời tháng 7/2000, là một tổ chức tài chính nhà nước do nhà nước thành lập, cấp vốn, hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận, trên cơ sở bảo đảm an toàn vốn và tự bù đắp chi phí. - Đối tượng bảo hiểm Đối tượng bảo hiểm thường bị quan niệm là các khoản tiền gửi, tuy nhiên nếu xét về bản chất thì đây là loại bảo hiểm cho trách nhiệm hoàn trả của tổ chức tiến hành hoạt động ngân hàng đối với các khoản tiền gửi thuộc phạm vi bảo hiểm. Tùy theo quy định ở từng quốc gia mà chủng loại tiền gửi thuộc phạm vi bảo hiểm có thể khác nhau. Ở Việt nam hiện nay, bao gồm: các khoản tiền gửi được bảo hiểm là tiền gửi bằng đồng Việt Nam của cá nhân - tiền gửi tiết kiệm không kỳ hạn, tiền gửi tiết kiệm có kỳ hạn; tiền gửi không kỳ hạn, có kỳ hạn bao gồm cả tiền gửi trên tài khoản cá nhân; tiền mua các chứng chỉ tiền gửi và các trái phiếu ghi danh do cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi phát hành. Các loại chứng chỉ tiền gửi và các trái phiếu vô danh do tổ chức tham 172

gia bảo hiểm tiền gửi phát hành khôngthuộc phạm vi bảo hiểm bảo hiểm. - Tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi (người tham gia bảo hiểm) và người được hưởng quyền lợi bảo hiểm Người tham gia bảo hiểm: bảo hiểm tiền gửi ở các nước thường được quy định là loại bảo hiểm bắt buộc và luật pháp có quy định về nghĩa vụ tham gia bảo hiểm cho các loại đối tượng nhất định. Ở Việt nam hiện nay, các tổ chức tín dụng, tổ chức không phải là tổ chức tín dụng được phép thực hiện một số hoạt động ngân hàng theo qui định của Luật các tổ chức tín dụng có nhận tiền gửi bằng đồng Việt Nam của các cá nhân bắt buộc phải tham gia bảo hiểm tiền gửi. Tổ chức tham gia bảo hiểm có nghĩa vụ nộp phí bảo hiểm cho tổ chức bảo hiểm tiền gửi (trên tổng số dư tiền gửi) theo tỉ lệ quy định . Người được hưởng quyền lợi bảo hiểm là người sở hữu các khoản tiền gửi được bảo hiểm. 3.2. B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt nam

B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt nam thµnh lËp theo QuyÕt ®Þnh sè 218/1999/Q§-TTg ngµy 09 th¸ng 11 n¨m 1999 cña Thñ tíng ChÝnh phñ, lµ tæ chøc tµi chÝnh nhµ níc ho¹t ®éng kh«ng v× môc tiªu lîi nhuËn, b¶o ®¶m an toµn vèn vµ tù bï ®¾p chi phÝ, ®îc Nhµ níc cÊp vèn ®iÒu lÖ, ®îc miÔn nép c¸c lo¹i thuÕ. Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ra đời vào giai đoạn hệ thống Quỹ tín dụng nhân dân tuy đạt một số kết quả nhất định nhưng cũng đã bộc lộ những yếu kém, khiếm khuyết gây mất an toàn trong hoạt động. Tại thời điểm này có gần tới 40% số Quỹ tín dụng nhân dân hoạt động yếu kém (trong đó có khoảng 17% thua lỗ kéo dài không đủ khả năng tồn tại và phát triển thường xuyên đối mặt với nguy cơ đổ vỡ, phá sản) Tháng 1 năm 2001, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã thực hiện thanh toán chi trả tiền bảo hiểm cho người gửi tiền ở Quỹ tín dụng nhân dân Rạch Sỏi là đơn vị đầu tiên bị thu hồi giấy phép hoạt động có trụ sở 173

tại Kiên Giang (là tỉnh trọng điểm có toàn bộ 45 Quỹ tín dụng nhân dân hoạt động yếu kém, trong đó có 15 Quỹ tín dụng nhân dân có nguy cơ mất khả năng thanh toán buộc phải thu hồi giấy phép hoạt động). Tháng 2/2003 Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam chính thức gia nhập Hiệp hội bảo hiểm tiền gửi Quốc tế. Hiện nay, văn bản có giá trị pháp lý cao nhất tr ực tiếp điều chỉnh hoạt động bảo hiểm tiền gửi ở Việt nam là nghị định (Nghị định 89/1999/NĐ-CP ngày 1/9/1999 về bảo hiểm tiền gửi và Nghị định 109/2005/NĐ-CP ngày 24/8/2005 về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 89) Theo quy định, bất cứ một tổ chức nào có hoạt động huy động tiền gửi của dân cư (trừ ngân hàng chính sách hoặc tiết kiệm bưu điện) đều bắt buộc phải tham gia bảo hiểm tiền gửi và phải đóng phí trên tổng số dư tiền gửi theo tỉ lệ do pháp luật quy định. Trong trường hợp các ngân hàng lâm vào hoàn cảnh khó khăn, giải thể, phá sản, cơ quan bảo hiểm tiền gửi có thể hỗ trợ bằng cách cho vay, bảo lãnh, mua lại nợ của các đơn vị này. Đối với các trường hợp bị cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác định là không có khả năng thanh toán được các khoản nợ đến hạn, bảo hiểm tiền gửi sẽ có trách nhiệm chi trả tiền bảo hiểm cho người gửi tiền. Trong trường hợp vốn hoạt động của tổ chức bảo hiểm tiền gửi tạm thời không đủ để hỗ trợ các ngân hàng gặp khó khăn hoặc để chi trả tiền bảo hiểm cho người gửi tiền, cơ quan bảo hiểm tiền gửi có thể vay hoặc tiếp nhận vốn hỗ trợ đặc biệt của Chính phủ, phát hành trái phiếu hay vay của tổ chức tín dụng hoặc tổ chức khác có bảo lãnh của Chính phủ. Môc ®Ých c¬ b¶n cña b¶o hiÓm tiÒn göi lµ: b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ngêi göi tiÒn, gãp phÇn duy tr× sù æn ®Þnh cña c¸c tæ chøc tÝn dông, b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn an toµn lµnh m¹nh 174

ho¹t ®éng ng©n hµng, gãp phÇn t¹o sù yªn t©m cho nh÷ng ngêi göi tiÒn vµo c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i vµ tæ chøc tÝn dông. Chøc n¨ng c¬ b¶n cña b¶o hiÓm tiÒn göi lµ hç trî vµ gi¸m s¸t. B¶o hiÓm tiÒn göi hç trî c¸c tæ chøc tÝn dông b»ng viÖc cho vay hç trî ®Ó chi tr¶ tiÒn göi ®îc b¶o hiÓm, b¶o l·nh cho c¸c kho¶n vay ®Æc biÖt ®Ó cã nguån chi tr¶ tiÒn göi ®îc b¶o hiÓm, mua l¹i nî trong nh÷ng truêng hîp cÇn thiÕt. Cïng víi viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng hç trî, b¶o hiÓm tiÒn göi cßn gióp cho c¬ quan qu¶n lý nhµ níc (trùc tiÕp lµ Ng©n hµng Nhµ níc ViÖt Nam) gi¸m s¸t viÖc huy ®éng vµ sö dông vèn cña c¸c ®¬n vÞ tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi. BHTG x©y dùng c¸c quy chÕ, quy tr×nh nghiÖp vô ®Ó cã thÓ gi¸m s¸t tõ xa vµ kiÓm tra t¹i chç; c¸c tæ chøc tÝn dông tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi ph¶i b¸o c¸o B¶o hiÓm tiÒn göi vÒ t×nh h×nh huy ®éng vèn. Qua b¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh vµ viÖc thùc hiÖn nép phÝ BHTG cã thÓ n¾m b¾t biÕn ®éng vèn tù cã, viÖc ®¶m b¶o quy ®Þnh tØ lÖ an toµn vèn tèi thiÓu; tØ lÖ nî qu¸ h¹n, khã ®ßi vµ sö dông dù phßng rñi ro… Dùa trªn c¸c sè liÖu ®îc cung cÊp, B¶o hiÓm tiÒn göi cã thÓ thÊy ®îc thùc tr¹ng t×nh h×nh kinh doanh cña c¸c tæ chøc tÝn dông, sím ph¸t hiÖn c¸c vi ph¹m trong thùc hiÖn quy chÕ cña Nhµ níc vÒ BHTG, c¸c quy ®Þnh vÒ an toµn ho¹t ®éng ng©n hµng, nh÷ng tæ chøc tÝn dông cã dÊu hiÖu mÊt kh¶ n¨ng an toµn vÒ vèn, tõ ®ã ®a ra c¸c c¶nh b¸o sím ®èi víi víi tæ chøc tÝn dông vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ níc. §Ó cã thÓ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng trªn, ®iÒu 9, môc II, ch¬ng II §iÒu lÖ vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt nam ®· quy ®Þnh vÒ quyÒn cña B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt nam nh sau:

175

• Qu¶n lý, sö dông vèn ®iÒu lÖ, vèn bæ sung tõ nguån thu phÝ cña c¸c tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi vµ nguån vèn tiÕp nhËn, ®i vay theo quy ®Þnh. • ChuyÓn nhîng, cho thuª, thÕ chÊp, cÇm cè tµi s¶n thuéc quyÒn qu¶n lý theo quy ®Þnh ph¸p luËt. • Yªu cÇu c¸c tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi cung cÊp tµi liÖu, th«ng tin, b¸o c¸o vÒ t×nh h×nh ho¹t ®éng, kinh doanh theo ®Þnh kú hay ®ét xuÊt; thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p chÊn chØnh vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ an toµn trong ho¹t ®éng ng©n hµng vµ nguy c¬ mÊt kh¶ n¨ng chi tr¶. • KiÓm tra ®Þnh kú hoÆc ®ét xuÊt viÖc chÊp hµnh c¸c quy ®Þnh vÒ an toµn trong ho¹t ®éng cña tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi. • KiÕn nghÞ víi Ng©n hµng Nhµ níc cã biÖp ph¸p xö lý ®èi víi c¸c tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ an toµn trong ho¹t ®éng ng©n hµng cã nguy c¬ mÊt kh¶ n¨ng chi tr¶. • ChÊm døt b¶o hiÓm tiÒn göi ®èi víi tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi vi ph¹m quy ®Þnh t¹i kho¶n 1, §iÒu 10, NghÞ ®Þnh sè 89/1999/N§ - CP ngµy 01 th¸ng 9 n¨m 1999 cña ChÝnh phñ vÒ b¶o hiÓm tiÒn göi. • Tham gia qu¶n lý, thanh lý tµi s¶n cña tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi bÞ ph¸ s¶n. • KiÕn nghÞ víi c¸c c¬ quan Nhµ níc cã thÈm quyÒn trong viÖc x©y dùng, söa ®æi, bæ sung c¸c chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch vÒ b¶o hiÓm tiÒn göi. • Hîp t¸c víi c¸c tæ chøc trong vµ ngoµi níc nh»m t¨ng cêng n¨ng lùc ho¹t ®éng cña B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt Nam vµ cña tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi. 176

• TuyÓn chän, thuª mín, bè trÝ, sö dông, ®µo t¹o lao ®éng, lùa chän h×nh thøc tr¶ l¬ng, thëng vµ thùc hiÖn c¸c quyÒn kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. • Thùc hiÖn c¸c quyÒn h¹n kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. - §Æc ®iÓm ho¹t ®éng cña B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt nam + §èi tîng tham gia B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt nam: C¸c tæ chøc tÝn dông vµ tæ chøc kh«ng ph¶i lµ tæ chøc tÝn dông ®îc phÐp thùc hiÖn mét sè ho¹t ®éng ng©n hµng quy ®Þnh ña LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông cã nhËn tiÒn göi cña c¸ nh©n ph¶i tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi b¾t buéc + Giíi h¹n tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm: Sè tiÒn b¶o hiÓm ®îc tr¶ cho tÊt c¶ c¸c kho¶n tiÒn göi (gåm c¶ gèc vµ l·i) cña mét c¸ nh©n t¹i mét tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi ®îc ®iÒu chØnh theo quyÕt ®Þnh cña Thñ tíng ChÝnh phñ, hiện nay theo Nghị định 109 sửa đổi bổ sung một số điều của Nghị định 89 về bảo hiểm tiền gửi tèi ®a lµ 50 triÖu VND. Nếu số tiền gửi (gồm cả gốc và lãi) vượt quá mức 50 triệu đồng, khách hàng sẽ được nhận phần tài sản còn lại của mình trong quá trình thanh lý ngân hàng. + C¸c lo¹i tiÒn göi ®îc b¶o hiÓm: • TiÒn göi tiÕt kiÖm cã kú h¹n, kh«ng kú h¹n • TiÒn göi kh«ng kú h¹n, cã kú h¹n bao gåm c¶ tiÒn göi trªn tµi kho¶n c¸ nh©n • TiÒn mua c¸c chøng chØ tiÒn göi vµ c¸c tr¸i phiÕu ghi danh do c¸c c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn cho phÐp tæ chøc tham gia BHTG ph¸t hµnh + PhÝ b¶o hiÓm. Tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi ph¶i nép phÝ b¶o hiÓm tiÒn göi (theo møc 0,15 %/n¨m) tÝnh trªn sè d tiÒn göi b×nh qu©n cña c¸c c¸ nh©n t¹i tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi, møc phÝ ®îc ®iÒu chØnh theo quyÕt ®Þnh cña Thñ tíng 177

ChÝnh phñ trªn c¬ së ®Ò nghÞ cña BHTG vµ ý kiÕn cña NHNN vµ Bé tµi chÝnh PhÝ b¶o hiÓm tiÒn göi ®îc tÝnh vµ nép lµm 4 kú trong mét n¨m theo c¸c quý. C¬ së tÝnh phÝ b¶o hiÓm tiÒn göi lµ sè d c¸c lo¹i tiÒn göi thuéc ®èi tîng b¶o hiÓm cña quý tríc s¸t víi quý thu phÝ b¶o hiÓm tiÒn göi. C«ng thøc tÝnh phÝ: S 0 + S3 ----------- + S1 + S2 2

0,15

P = ------------------------------ x

------------

S

100 x 4

Trong ®ã: -> P lµ sè phÝ BHTG ph¶i nép trong mét quý -> S0 lµ sè d tiÒn göi thuéc ®èi tîng b¶o hiÓm ®Çu th¸ng thø nhÊt cña quý tríc s¸t víi quý thu phÝ BHTG -> S1,S2, S3 lµ sè d tiÒn göi thuéc ®èi tîng b¶o hiÓm ë cuèi c¸c th¸ng thø nhÊt, thø hai, thø ba cña cña quý tríc s¸t víi quý thu phÝ BHTG 0,15 ->

---------- lµ tû lÖ phÝ BHTG ph¶i nép cho mét quý trong

n¨m 100 x 4 + C¸c ho¹t ®éng nghiÖp vô cña BHTG • Thu phÝ b¶o hiÓm tiÒn göi cña c¸c tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi theo quy ®Þnh • Chi tr¶ c¸c kho¶n tiÒn göi ®îc b¶o hiÓm cho ngêi göi tiÒn trong ph¹m vi møc b¶o hiÓm tèi ®a theo quy ®Þnh. ViÖc chi tr¶ cña B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt nam ®îc thùc hiÖn nh sau: 178

+ Khi c¸c tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi bÞ c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn cã v¨n b¶n chÊm døt ho¹t ®éng vµ tæ chøc ®ã mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n, B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt nam cã tr¸ch nhiÖm chi tr¶ tiÒn göi ®îc b¶o hiÓm cña ngêi göi tiÒn + Trêng hîp tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi bÞ ph¸ s¶n th× B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt nam trë thµnh chñ nî ®èi víi tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi ®ã víi sè tiÒn mµ B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt nam ®· chi tr¶ cho ngêi göi tiÒn. B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt nam ®îc quyÒn tham gia qu¸ tr×nh qu¶n lý vµ thanh lý tµi s¶n cña tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi theo quy ®Þnh cña luËt ph¸ s¶n. • Theo dâi, gi¸m s¸t vµ kiÓm tra viÖc chÊp hµnh c¸c quy ®Þnh cña ChÝnh phñ vÒ B¶o hiÓm tiÒn göi vµ c¸c quy ®Þnh vÒ an toµn trong ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi • Cho vay hç trî, b¶o l·nh cho tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi vay vèn ®Ó cã nguån chi tr¶ tiÒn göi vµ mua l¹i nî cña tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi trong trêng hîp kho¶n nî ®ã cã tµi s¶n b¶o ®¶m. • Vay vèn cña c¸c tæ chøc tÝn dông vµ tæ chøc kh¸c ®Ó gi¶i quyÕt khã kh¨n t¹m thêi vÒ vèn ho¹t ®éng. Trong trêng hîp cÇn thiÕt viÖc vay vèn nµy ®îc thùc hiÖn víi sù b¶o l·nh cña ChÝnh phñ. • TiÕp nhËn c¸c nguån tµi trî cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong vµ ngoµi níc ®Ó t¨ng cêng n¨ng lùc ho¹t ®éng. • Trong trêng hîp ®Æc biÖt, khi gÆp khã kh¨n vÒ vèn ho¹t ®éng, ®îc vay hoÆc tiÕp nhËn nguån vèn hç trî ®Æc biÖt cña Nhµ níc. • §îc mua tr¸i phiÕu ChÝnh phñ; tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu Ng©n hµng Nhµ níc hoÆc tæ chøc tÝn dông nhµ níc; göi tiÒn t¹i Kho b¹c Nhµ níc, Ng©n hµng Nhµ níc ViÖt Nam hoÆc tæ chøc tÝn dông nhµ n179

íc nh»m ®¶m b¶o an toµn vèn, b¶o tån vèn, bï ®¾p chi phÝ. ViÖc sö dông vèn nhµn rçi ®Ó ®Çu t vµo c¸c tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu trªn ®©y do Héi ®ång qu¶n trÞ B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt Nam quyÕt ®Þnh. • Tæ chøc tuyªn truyÒn vÒ b¶o hiÓm tiÒn göi ®èi víi c«ng chóng; híng dÉn, ®µo t¹o, t vÊn vÒ c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm tiÒn göi vµ c¸c nghiÖp vô liªn quan tíi b¶o hiÓm tiÒn göi. Thùc hiÖn dÞch vô trao ®æi th«ng tin phôc vô cho ho¹t ®éng cña B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt Nam. • Thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng nghiÖp vô kh¸c khi ®îc Thñ tíng ChÝnh phñ cho phÐp. - Vèn vµ tµi s¶n: vèn ho¹t ®éng cña BHTG bao gåm: 1) Vèn ®iÒu lÖ 1.000 tû VND do Nhµ níc cÊp 2) Vèn vay khi ®îc Thñ tíng ChÝnh phñ cho phÐp 3) Vèn tµi trî cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong vµ ngoµi níc nÕu cã 4) C¸c kho¶n chªnh lÖch do ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n 5) Quü dù phßng nghiÖp vô (h×nh thµnh tõ nguån thu phÝ b¶o hiÓm tiÒn göi hµng n¨m sau khi ®· trõ ®i sè phÝ ®îc bæ sung vµo thu nhËp cña B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt Nam – sè phÝ thu ®îc tõ c¸c tæ chøc tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt Nam trong 3 n¨m ®Çu tõ n¨m 2001 – 2003 ®îc ph©n chia: 88% sè phÝ ®îc h¹ch to¸n vµo quü dù phßng nghiÖp vô, 12 % h¹ch to¸n vµo thu nhËp cña B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt Nam, Quü dù phßng nghiÖp vô dïng ®Ó chi tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cho ngêi göi tiÒn) 6) C¸c lo¹i quü dù phßng tµi chÝnh, quü ®Çu t ph¸t triÓn, quü dù phßng trî cÊp mÊt viÖc lµm, quü khen thëng, quü phóc lîi. 7) Vèn ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n vµ mua s¾m tµi s¶n cè ®Þnh do Nhµ níc cÊp (nÕu cã) 8) Vèn kh¸c. 180

Trong trường hợp vốn hoạt động của tổ chức bảo hiểm tiền gửi tạm thời không đủ để hỗ trợ các ngân hàng gặp khó khăn hoặc để chi trả tiền bảo hiểm cho người gửi tiền, cơ quan bảo hiểm tiền gửi có thể vay hoặc tiếp nhận vốn hỗ trợ đặc biệt của Chính phủ, phát hành trái phiếu hay vay của tổ chức tín dụng hoặc tổ chức khác có bảo lãnh của Chính phủ. - Sö dông vèn t¹m thêi nhµn rçi: B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt Nam ®îc sö dông vèn t¹m thêi nhµn rçi ®Ó ®Çu t: •

Göi kho b¹c nhµ níc, NHNN hoÆc c¸c tæ chøc tÝn dông nhµ níc

•

Mua tr¸i phiÕu ChÝnh phñ, tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu cña NHNN hoÆc c¸c tæ chøc tÝn dông nhµ níc ph¸t hµnh

B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt Nam ®ang kh¼ng ®ịnh gi¸ trị cña chÝnh s¸ch b¶o hiÓm tiÒn göi. Tuy nhiªn, v× ra ®êi cha l©u nªn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ vÒ møc giíi h¹n tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm thÊp, vÒ lo¹i ph¹m vi tiÒn göi ®îc b¶o hiÓm, vÒ nguyªn t¾c “cµo b»ng” phÝ b¶o hiÓm…vµ nhÊt lµ n¨ng lùc tµi chÝnh. N¨ng lùc tài chÝnh cña B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt Nam ®Õn nay còng rÊt h¹n chÕ, trong khi quy m« ho¹t ®éng và

quy m« tiÒn göi thuéc ®èi tîng

b¶o hiÓm më réng, t¨ng lên, ¸p lùc t¨ng møc tiÒn göi ®îc b¶o hiÓm tèi ®a ngày càng cao theo xu híng t¨ng thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi, c¹nh tranh trong kinh doanh tiÒn tÖ trong níc và

quèc tÕ

ngày cà ng gay g¾t, tiÒm Èn nhiÒu rñi ro. Híng ph¸t triÓn cña B¶o hiÓm tiÒn göi ViÖt Nam lµ tiÕp tôc hoµn thiÖn khung pháp lý, n©ng cao năng lực tài chính và nguồn nhân lực, từng bước mở rộng đối tượng bảo hiểm tiền gửi và tăng mức bảo hiểm tiền gửi tối đa, đa dạng hãa c¸c nghiệp vụ, tăng cường giám sát, chuyển sang chế độ thu phí trªn c¬ së rủi ro… Nh vËy, trong t¬ng lai kh«ng xa, B¶o

181

hiÓm tiÒn göi sÏ sím ph¸t huy vai trß vèn cã trong ®êi sèng céng ®ång. ----------------------------------------------

Bancassurance (Đọc thêm)

Bancassurance lµ sù phèi kÕt hîp ho¹t ®éng ng©n hµng vµ b¶o hiÓm trong viÖc cung cÊp dÞch vô ng©n hµng, dÞch vô b¶o hiÓm cho x· héi. ThuËt ng÷ “bancassurance” cã xuÊt sø tõ tiÕng Ph¸p, Bancassurance được hình thành ở Pháp vào những năm 70/80 của thế kỷ 20. Sau đó việc bán bảo hiểm qua hệ thống ngân hàng đã trở thành một kênh phân phối sản phẩm bảo hiểm được sử dụng phổ biến ở nhiều nước và thịnh hành ở một số nước như Tây ban nha, Pháp, Sigapore… Sau này, các hình thức phối kết hợp ngân hàng/ bảo hiểm trở nên đa dạng thuật ngữ Bancassurance được sử dụng với hàm ý rộng hơn, bên cạnh việc bán bảo hiểm qua kênh ngân hàng, bancassuance bao gồm nhiều hình thức phối kết hợp ngân hàng - bảo hiểm khác như: Các ngân hàng thương mại và công ty bảo hiểm liên doanh thành lập công ty bảo hiểm mới; ngân hàng thương mại thành lập, mua lại công ty bảo hiểm và toàn quyền kiểm soát công ty bảo hiểm đó; thỏa thuận về nắm giữ cổ phần giữa ngân hàng và công ty bảo hiểm; cung cấp loại dịch vụ tài chính kết hợp cả yếu tố tín dụng và bảo hiểm (Allfinanz); hình thành tập đoàn tài chính kinh doanh đồng thời hoạt động ngân hàng và bảo hiểm. Lý do dẫn đến sự ra đời và phát triển bancassurance tựu trung là sự phối kết hợp đó mang lại lợi ích cho ngân hàng, công ty bảo hiểm và tiện ích cho khách hàng. Đối với các ngân hàng thương mại, tăng thu nhập từ hoa hồng bảo hiểm, giảm bớt được rủi ro tín dụng, đa dạng hóa hoạt động kinh doanh và lĩnh vực đầu tư. Mặt khác, Bancassurance sẽ giúp các công ty bảo hiểm tiếp cận lượng khách 182

hàng đông đảo của ngân hàng thương mại và bán được sản phẩm bảo hiểm với chi phí bán hàng thấp. Bancassurance cũng mang lại tiện ích cho khách hàng bởi tính thuận tiện trong giao dịch mua bán dịch vụ, trả phí và giá phí giảm của dịch vụ kết hợp cả gói. Ở Việt Nam, Bancassurance phôi thai hình thành từ giữa những năm 90 của thế kỷ trước bằng việc các ngân hàng thực hiện khuyến mãi các sản phẩm bảo hiểm phi nhân thọ cho khách hàng. Tiếp đến là việc Ngân hàng Công thương Việt Nam đã liên doanh với The Asia Insurance để lập Công ty Bảo hiểm châu Á - Ngân hàng Công thương. Ngân hàng Đầu tư & Phát triển Việt Nam đã liên doanh với QBE để lập Công ty bảo hiểm BIDV-QBE. Nhiều ngân hàng cũng đã nắm giữ cổ phần của các công ty bảo hiểm cổ phần. Tháng 6-2001 Cty TNHH Bảo hiểm quốc tế Mỹ (AIA Việt Nam) ký hợp đồng hợp tác với Ngân hàng HSBC. Năm 2002, Bảo Việt đã ký thỏa thuận hợp tác với Ngân hàng Á Châu và Ngân hàng Công thương Việt Nam, tiếp đó với Ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn Việt Nam để hợp tác khai thác bảo hiểm nhân thọ. Năm 2005, các chủ thẻ ATM của Vietcombank, Agribank bắt đầu chú ý

đến

một

giao

dịch

mới:

Đóng

phí

bảo

hiểm

qua

máy

ATM.Vietcombank đã liên kết với Công ty Bảo hiểm AIA, Prudential với dịch vụ thanh toán phí bảo hiểm qua máy ATM. Tháng 5/2005. Sản phẩm bancassurance Phú Bảo Tín kết quả hợp tác giữa Prudential và ACB. Phú Bảo Tín là sản phẩm bảo hiểm của Prudential Việt Nam chỉ dành cho các khách hàng vay tín dụng trung và dài hạn của ACB. Những khách hàng của ACB vay tín dụng có thời hạn trên 12 tháng có thể tham gia mua bảo hiểm Phú - Bảo Tín. Đặc điểm của sản phẩm tín dụng này là nếu người được bảo hiểm tử vong hoặc thương tật toàn bộ và vĩnh viễn, người thụ hưởng (do người mua chỉ định) sẽ nhận được bảo hiểm từ Prudential. Số tiền nhận được từ công ty bảo hiểm sẽ tương ứng với số dư nợ cần phải trả cho ngân hàng. khi khách 183

hàng mua bảo hiểm tín dụng gặp rủi ro không thể trả được nợ ngân hàng thì công ty bảo hiểm sẽ thanh toán. Năm 2006, AIA Việt Nam tiếp tục phối hợp với các ngân hàng Đầu tưPhát triển (BIDV), Công thương (Incombank), Quốc tế (VIB Bank) đưa ra sản phẩm “An nghiệp bảo tín”. Theo đó, khách hàng đến những ngân hàng có quan hệ hợp tác với AIA vay tiền có thể mua sản phẩm “An nghiệp bảo tín” để bảo đảm cho khoản vay của mình. Nếu có rủi ro, AIA Việt Nam sẽ thanh toán cho ngân hàng số dư còn lại của khoản vay. Tháng 8/2006 Ngân hàng Kỹ thương Việt Nam (Techcombank)và Bảo Việt Nhân Thọ đã ký kết “Thoả thuận hợp tác về việc phân phối các sản phẩm các sản phẩm bảo hiểm nhân thọ qua ngân hàng” và ra mắt hai sản phẩm liên kết Ngân hàng - Bảo hiểm (Bancassurance) đầu tiên tại Việt Nam là “Tài khoản tiết kiệm giáo dục” và “Bảo hiểm tín dụng cho Nhà mới và Ô tô xịn”. "Tài khoản tiết kiệm giáo dục" là một hình thức tài khoản tiết kiệm định kỳ dài hạn bằng VND hướng tới mục tiêu tích luỹ để trang trải chi phí giáo dục/đào tạo cho trẻ trong tương lai. Khách hàng khi tham gia chương trình Tiết kiệm giáo dục của Techcombank sẽ được bảo hiểm miễn phí theo sản phẩm An tâm tiết kiệm của Bảo Việt Nhân Thọ. Người trả phí bảo hiểm cho khách hàng là Techcombank. Người được bảo hiểm (Chủ tài khoản/sổ tiết kiệm) là người có độ tuổi từ 18 đến 55. Tuổi được bảo hiểm tối đa là 65 tuổi. Thời hạn bảo hiểm trùng với thời hạn của tài khoản tiết kiệm (từ 1 đến 10 năm). Tham gia chương trình Tiết kiệm của Techcombank, khách hàng sẽ được hưởng nhiều lợi ích đặc biệt như: nộp tiền trước hạn để hưởng lãi suất bằng 100% lãi suất quy định của tài khoản; được hưởng chế độ bảo hiểm của Bảo Việt Nhân Thọ, nhận số tiền bồi thường bảo hiểm, tiền bảo hiểm được bồi hòan từ Bảo Vịêt Nhân Thọ;...Trong trường hợp khách hàng tham gia chương trình tiết kiệm giáo dục bị tử vong hoặc thương tật toàn 184

bộ vĩnh viễn, Bảo Việt sẽ tiếp tục đóng đóng số tiền tiết kiệm cho đến khi đáo hạn. Số tiền đáo hạn (tiền tiết kiệm) sẽ được trả cho người hưởng quyền lợi của khách hàng. Mức chi trả tối đa của Bảo hiểm lên đến 500.000.000 đồng. Bancassurance "Tín dụng nhà mới, ô tô xịn" của Techcombank gắn với loại hình An tâm bảo tín. Khách hàng sẽ nhận được nhiều tiện dụng từ việc khoản vay mua nhà, ô tô của mình và bảo hiểm cho khoản vay đó được kết hợp vào một sản phẩm do Techcombank cung cấp. Tuổi bắt đầu tham gia bảo hiểm (tính theo năm sinh) là từ đủ 18 đến 55 tuổi nhưng không quá 65 tuổi khi đáo hạn hợp đồng tín dụng. Thời hạn bảo hiểm trùng với thời hạn của khoản vay (từ 1 đến 10 năm). Khách hàng chỉ phải nộp phí bảo hiểm duy nhất một lần khi vay vốn. Phạm vi bảo hiểm cho khách hàng bao gồm các trường hợp tử vong, thương tật toàn bộ vĩnh viễn. Khi phát sinh quyền lợi bảo hiểm, Bảo Việt Nhân thọ sẽ thay khách hàng trả dư nợ khoản vay (bao gồm nợ tồn đọng cộng lãi luỹ kế) của khách hàng cho Techcombank. Tháng 10/2007, Ngân hàng Kỹ thương Việt Nam (Techcombank) đã chính thức ra mắt sản phẩm sản phẩm liên kết Bảo hiểm - Ngân hàng nữa mang tên Tích Luỹ Bảo Gia. Sản phẩm này là sự kết hợp giữa hai sản phẩm tài khoản Tích luỹ Bảo Gia của Techcombank và An Tâm Tiết Kiệm của Bảo Việt Nhân Thọ. Tài khoản Tích lũy Bảo gia là hình thức tài khoản tiền gửi VND có kỳ hạn, hàng tháng khách hàng có thể nộp một số tiền nhất định để hưởng lãi và hướng tới mục tiêu tích lũy dài hạn cho cuộc sống để đảm bảo cho khách hàng “An tâm tận hưởng cuộc sống”. Tham gia sản phẩm này, ngoài việc được hưởng lãi suất tiết kiệm ưu đãi, khách hàng sẽ được tặng bảo hiểm theo sản phẩm An Tâm Tiết Kiệm của Bảo Việt Nhân thọ. Như vậy, khách hàng sẽ được hưởng nhiều lợi ích đặc biệt như: nộp tiền trước hạn để hưởng lãi suất bằng 100% lãi suất quy định của tài khoản; được hưởng các quyền lợi bảo hiểm của Bảo 185

Việt Nhân Thọ. Đặc biệt, lãi suất đã được điều chỉnh hấp dẫn và thủ tục tham gia đã được tối giản hoá đảm bảo tính “2 trong 1” của sản phẩm Bancassurance. Cụ thể, trong trường hợp khách hàng không may gặp rủi ro tử vong hoặc thương tật toàn bộ vĩnh viễn do bất kỳ nguyên nhân nào, Bảo Việt Nhân thọ sẽ tiếp tục đóng số tiền tiết kiệm cho đến khi đáo hạn thay cho khách hàng vào tài khoản Tích luỹ Bảo gia của khách hàng mở tại Techcombank. Số tiền tối đa mà Bảo Việt Nhân thọ cam kết đóng thay cho khách hàng lên đến 500.000.000 đồng. Số tiền đáo hạn (tiền tiết kiệm) sẽ được trả cho người hưởng quyền lợi của khách hàng. Bên cạnh đó, để giúp khách hàng trang trải các chi phí khi chẳng may bị tử vong, Bảo Việt Nhân thọ còn chi trả quyền lợi bảo hiểm Trợ cấp tử vong với số tiền bằng 10 lần số tiền khách hàng đóng hàng tháng vào tài khoản và lên đến mức tối đa 50.000.000 đồng. Thời hạn của Tích Luỹ Bảo Gia là từ 1 đến 10 năm và thời hạn bảo hiểm cũng trùng với thời hạn tiết kiệm. Tích Luỹ Bảo Gia sẽ được cung cấp đến khách hàng tại tất cả các chi nhánh, phòng giao dịch của Techcombank tại Việt Nam. Cũng thuộc dòng sản phẩm liên kết ngân hàng - bảo hiểm còn có các sản phẩm mới như: + “Tiết kiệm nhân văn”- sản phẩm với các đặc tính: Hình thức sản phẩm: số tiền gửi từ 10 triệu đồng hoặc 700USD trở lên, kỳ hạn gửi 13 tháng đến 60 tháng, khách hàng không được rút vốn trước hạn; Đối tượng khách hàng: tất cả các khách hàng người việt nam và người nước ngoài trên 18 tuổi; Lợi ích: Tặng lãi suất bậc thang theo số dư tiền gửi, tặng lãi suất cho khách hàng trên 50 tuổi, tăng theo ký hạn gửi, tặng hợp đồng bảo hiểm nhân thọ: bảo hiểm tử vong và thương tật do tai nạn, thời gian bảo hiểm trung với thời gian gửi tiền, tối đa là 5 năm, tổng số tiền được bảo hiểm thối thiểu là 5 triệu đồng và tối đa 186

là 1 tỷ đồng, được t ăng tiền mặt nhân sự kiện lớn hàng năm, tăng chuyến du lịch nghĩ dưỡng. + “Tình yêu cho con”- sản phẩm với các đặc tính: kết hợp giữa sản phẩm bảo hiểm An tâm tích lũy của Bảo Việt Nhân Thọ với loại hình Gửi góp định kỳ của Habubank; Đối tượng khách hàng: các bậc phụ huynh, người bảo trợ… muốn chuẩn bị cho con em mình một khoản tài chính ổn định trong tương lai bằng cách hàng tháng gửi một số tiền nhất định vào một tài khoản tiết kiệm tại Habubank; Lợi ích: Việc nhận được các tiện ích từ dịch vụ tiền gửi tiết kiệm tại Habubank như lãi suất cạnh tranh, thủ tục đơn giản và thuận tiện trong giao dịch, khách hàng sẽ được tặng bảo hiểm An tâm tích lũy như là một quyền lợi phụ trội và riêng có của sản phẩm này. Trong trường hợp gặp rủi ro, Bảo Việt Nhân Thọ sẽ thay khách hàng tiếp tục thực hiện việc gửi tiết kiệm hàng tháng theo đúng số tiền và kỳ hạn gửi mà khách hàng đã đăng ký. Số tiền tối đa mà Bảo Việt Nhân Thọ có thể đóng thay khách hàng lên đến 800 triệu đồng. “Tình yêu cho con” có thời hạn kéo dài từ 1 đến 20 năm. + “Thẻ liên kết Manulife – Đông Á”- sản phẩm với các đặc tính: Để thanh toán phí bảo hiểm bằng dịch vụ ATM hoặc bằng dịch vụ thanh toán phí bảo hiểm tự động qua tài khoản thẻ. như một thẻ đa năng của ngân hàng Ðông Á cho các dịch vụ: rút tiền tại hệ thống máy ATM, hoặc thanh toán hoá đơn tại các nhà hàng, hệ thống siêu thị; Đối tượng khách hàng: Tất cả các khách hàng người Việt Nam và người nước ngoài trên 18 tuổi; Lợi ích: Tặng lãi suất bậc thang theo số dư tiền gửi, tặng lãi suất cho khách hàng trên 50 tuổi, tăng theo ký hạn gửi, tặng hợp đồng bảo hiểm nhân thọ: bảo hiểm tử vong và thương tật do tai nạn, thời gian bảo hiểm trung với thời gian gửi tiền, tối đa là 5 năm, tổng số tiền được bảo hiểm thối thiểu là 5 triệu đồng và tối đa là 1 tỷ đồng, được t ăng tiền mặt nhân sự kiện lớn hàng năm, tăng chuyến du lịch nghĩ dưỡng. 187

Ngoài ra, các Ngân hàng đã đưa ra những sản phẩm Ngân hàng ít nhiều mang đặc điểm của bảo hiểm nhân thọ như Tiết kiệm định kỳ của Sacombank, Giá trị tích lũy niềm tin của Habubank,... Ngân hàng Công thương Việt Nam đã liên doanh với The Asia Insurance để lập Công ty Bảo hiểm Châu Á - Ngân hàng Công thương, Ngân hàng Đầu tư & Phát triển Việt Nam đã liên doanh với QBE để lập Công ty bảo hiểm BIDV-QBE (nay là Công ty bảo hiểm BIC). Nhiều Ngân hàng cũng đã nắm giữ cổ phần của các công ty bảo hiểm cổ phần. Ngày 25/06/2007, tại Hà Nội cũng đã diễn ra lễ ký kết chính thức Hợp đồng hợp tác kinh doanh giữa Công ty Bảo hiểm Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIC) và Ngân hàng Techcombank. Theo đó, BIC và Trung tâm giao dịch Hội sở Techcombank sẽ cùng nhau hợp tác toàn diện trong các hoạt động khai thác bảo hiểm phi nhân thọ và các hoạt động Ngân hàng, hai bên sẽ triển khai tích hợp sản phẩm của nhau để cung cấp theo các Gói dịch vụ cho khách hàng nhằm không ngừng nâng cao chất lượng dịch vụ, tăng khả năng cạnh tranh, gia tăng giá trị cho khách hàng. Trong tương lai, hai bên sẽ đẩy mạnh việc triển khai hợp tác để bán hàng theo kênh trực tuyến. Theo bản Hợp đồng này, trước tiên hai bên sẽ thực hiện việc giới thiệu, khuyến kích các khách hàng tham gia các sản phẩm của nhau, cũng như việc ưu tiên sử dụng các sản phẩm, dịch vụ của nhau với các điều kiện ưu đãi; các biện pháp nhằm quảng bá, phát triển thương hiệu cũng sẽ được hai bên cùng thực hiện. Việc triển khai có hiệu quả tại Hội sở giao dịch của Techcombank là tiền đề để triển khai trong toàn hệ thống Techcombank trong toàn quốc. Đây cũng là một trong những bước tiến quan trọng của BIC trong chiến lược, nỗ lực để trở thành công ty dẫn đầu về cung cấp các sản phẩm thông qua kênh ngân hàng (Bancassurance). Điểm đáng chú ý Bancassurance đang thu hút sự quan tâm chiến lược của các DNBH, những tập đoàn tài chính bảo 188

hiểm lớn như Bảo Việt đã hình thành một bộ phận chuyên trách về Bancassurance. ---------------------------------------

189

Tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh NghiÖp vô b¶o hiÓm. Häc viÖn Tµi chÝnh,NXB Tµi chÝnh 2005 2. B¶o hiÓm - Nguyªn t¾c vµ thùc hµnh. Häc viÖn b¶o hiÓm Hoµng gia Anh, NXB Tµi chÝnh 1998 3. Gi¸o khoa quèc tÕ vÒ b¶o hiÓm. Trêng quèc gia b¶o hiÓm Paris.NXB Thèng kª 2001 4. Basic Insurance Concepts & Principles, Written and Published by Singapore College Of Insurance Limited, 1 st Edition- 2002 5. Commercial General Insurance, Written and Published by Singapore College Of Insurance, 1 st Edition- 2002 6. Personal General Insurance, Written and Published by Singapore College Of Insurance, 1 st Edition- 2002 7. V¨n b¶n ph¸p luËt vÒ mét sè lo¹i h×nh b¶o hiÓm, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, n¨m 2004 7. Bé Tµi chÝnh CHXHCN ViÖt nam, LuËt b¶o hiÓm mét sè níc. NXB Tµi

chÝnh 1999

8. LuËt B¶o hiÓm x· héi CHXHCN ViÖt nam 9. T¹p chÝ Sigma – Swiss Re. -------------------------------

190

191