Srbi-u-djelu-georgija-pahimera-11552688399.docx

UNIVERZITET U BANJOJ LUCI FILOZOFSKI FAKULTET STUDIJSKI PROGRAM ISTORIJA

SRBI U DJELU GEORGIJA PAHIMERA Seminarski rad iz predmeta Istorija Vizantije 2

Mentor: Mila Krneta

Student: Jovana Pudić

Banja Luka, 2018.

Georgije Pahimer je vizantijski pisac, čija je intelektualna djelatnost vezana za početak „renesanse Paleologa“ u poslednjim decenijama XIII vijeka i u godinama između toga i sledećeg vijeka. Rođen je 1242. godine u Nikeji, a nakon vraćanja Carigrada pod vizantijsku vlast, preselio se tamo 1261. godine. 1 Njegovo djelo „Istorija“ se sastoji od 13 knjiga. U prvih 6 knjiga obradio je vladavinu Mihaila VIII Paleologa (1259-1282), a u ostalih 7 knjiga obradio je vladavinu Andronika II Paleologa (1282-1328). Tako da njegovo djelo obuhvata vrijeme između 1255. godine i 1307. godine.2 Pahimer je svoje djelo pisao kao savremenik, bio je dovoljno učen i dovoljno u centru zbivanja da bi upoznao istinu svoga doba. Usvojio je i dovoljno osjećanja, odgovornosti svojih velikih preteča, antičkih pisaca, da bi mogao tu istinu iznostiti. Njegova objektivnost je nesumljiva i počiva na ozbiljnosti, kritičkom pristupu skrupoloznom korišćenju izvora i lucidnom rasuđivanju. To su sve elementi iz kojih možemo izvući zaključak da možemo njegovu istoriju smatrati pouzdanim, vjerodostojnim izvorom.3 Georgije Pahimer predstavlja značajan izvor ne samo za istoriju srpskog naroda, nego za istoriju svih južnoslovenskih naroda. Nažalost, njemu je izmakao sav značaj uspona Srbije pod Urošem I (1243-1276) i Milutinom (1282-1321), čak nije opisao pojedine faze srpsko-vizantijskog sučeljavanja koje je proizašlo iz srpskog uspona.

4

Dva najobimnija izvještaja o odnosima sa Srbijom su pokušaji udaje Ane,

ćerke Mihaila VIII, za kraljevića Milutina, i ostvarene udaje Simonide, ćerke Adronika II, za Milutina, tada kralja.5 Pahimer navodi da je Mihailo VIII nakon zauzeća Carigrada i restauracije Vizantije, predao svom bratu despotu Jovanu vojne snage sa istoka i naredio mu da upadne u zemlje Ilira i Tribala. 6

Naziv Tribali označava Srbe, ovde vidimo da Pahimer koristi arhaizam za ime Srba. Stari

nazivi su se često ubacivali u savremeno piščevo doba, to nije bilo zato što su oni bili neobrazovani i nisu znali koji narodi postoje, koji više ne i gdje se ko nalazi. Upravo suprotno, vizantijski pisci su često koristili „zastarjele nazive“ da pokažu svoju obrazovanost, tačnije

1

Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, tom VI, str. 1. Isto, str. 2. 3 Isto, str. 3. 4 Pod ovim se misli na srpsko osvajanje Skoplja 1282.godine; neuspjelo ratovanje Mihaila Glavara protiv Srba 1297/98.godine, itd. 5 Isto, str. 7. 6 Isto, 18. 2

poznavanje istorije teritorija i naroda.7 Pod zemljama Ilira i Tribala se misli na Albaniju i Srbiju. Međutim, u istoriji se još oko ove informacije vodi polemika. To je iz razloga što Pahimer navodi da je Mihailo VIII svom bratu naredio napad na Srbiju, međutim Uroš I je od bitke u Pelagoniji postao relativno pouzdan saveznik Vizantije. Tako da ovde imamo kontradiktornost koja u nauci još nije razrješena. Dalji pomen srpskog naroda u ovom djelu je kroz ličnost bugarskog cara Konstantina Tiha, za kojeg navodi da „rodom napola beše od Srba“ 8. Bugarski car Konstantin koji je došao na vlast 1257/58. mogao je samo preko ženske linije da bude u rodu sa Nemanjićima, tačnije preko majke. Međutim ta geneološka linija nije do kraja rasvjetljena. Sam car Konstantin u povelji manastiru Sv. Đorđa naziva Stefana Nemanju svojim djedom. Postoje indicije da je Stefan Nemanja imao ćerku koju je udao u Bugarsku, ali ništa sa sigurnošću nije utvrđeno. Pahimer nam je ostavio bogat prikaz vizantijskog pokušaja sklapanja saveza sa kraljem Urošem. Starija careva ćerka Irina bila je obećana budućem caru Jovanu Asenu, car je odlučio da svoju drugu ćerku Anu pošalje u Srbiju. On dalje navodi kako su pregovori bili da se „Ana uda za drugog Uroševog sina Milutina, jer je prvi, očev imenjak9 bio oženjen ćerkom kralja Peonije10“.11 Dalje nam Pahimer pripovjeda kako su poslali poslanstvo po caričinom nalogu koje se trebalo podobnije upoznati sa prilikama kod Srba. U suštini cilj ovog poslanstva je bilo to da oni vide način života i ustrojstvo u srpskoj državi i da li je ono dostojno prinzece rođene u „purpuru“. Dalje nam govori da nakon dolaska poslanika na srpski dvor da oni nisu vidjeli ništa dostojno svite niti odgovarajuće kraljevske vlasti. Pripovjeda nam o čuđenju Uroša posmatrajući poslanike, naročito evnuhe i da mu nije jasno šta oni predstavljaju.12 Nakon što su objasnili kralju da je kod njih takav carski red, Uroš im je pokazao jednu siromašno odjevenu, mladu ženu koja je prela i rekao im da se oni tako odnosne prema mladama.13 Nakon ovih dešavanja Pahimer navodi kako je sve kod Srba „priprosto i siromašno, kao da životare o zverinju i kradući.14 Iz ove

Za Arabljanje, Turke itd, su pretežno koristili naziv Persijanci. Iako im je bilo poznato da je Persijsko carstvo srušeno za vrijeme cara Iraklija I (610-641). Oni su htjeli da prikažu svoje poznavanje istorije te teritorije. 8 Isto, str. 22. 9 Ovo se odnosi na Dragutina. Pahimer je ovde pogrijesio, očev imenjak je Milutin a ne Dragutin. 10 Pod Peonijom se misli na Ugarsku 11 Isto, str. 25. 12 Iz ovog vidimo nepoznavanje vizantijskih običaja od strane Srba. 13 Isto, str. 26. 14 Isto, str. 27 7

rečenice vidimo piščevo ogorčenje Srbima i njihovim životom, gledajući na njih kao „varvare“, smatramo da je pisac ovo napisao smatrajući Vizantice inferniornima u odnosu na Srbe. Pisac je takođe naveo da oni „ne mogu vjerovati ljudima koji ne paze na stid i pokor“, ova izjava je dodatni argument na ranije iznešene stavove. Pahimer je kroz opis ovog događaja prikazao Srbe u lošem svijetlu, u jednu ruku ovo je relativno objektivan podatak o jednom u suštini patrijahalnom društvu.Pregovori između Vizantije i Srbije su se odvijali od 1267 do 1269 godine. Ti pregovori nisu propali zato što su Srbi „nedostojni“ vizantijske princeze već iz razloga što srpski presto nije trebao naslijediti Milutin, već Dragutin koji je bio oženjen ugarskom princezom. Smatra se da je 1268 godine, Katilina ugarska princeza već bila na srpskom dvoru i da je baš na nju Uroš pokazao kada je govorio o srpskom ophođenju prema mladama.Vizantici su uložili dosta truda u pregovore sa Srbijom. Sama činjenica da su bili spremni da Srbima daju „purpurno“ rođenu princezu je velika čast. Jedan od vidova vizantijske politike, diplomatije su politički brakovi, ali ni tada nisu davala porfirorodnu princezu nego pretežno svoje rodice ili princeze koji nisu rođene u porfiri15. Takođe, u princezinoj pratnji se nalazio patrijarh i ova činjenica nam ukazuje da su dosta uložili u povezivanje sa Srbijom. Nakon propalih dogovora dolazi do promjena vizantiske politike prema Srbiji i tada se Vizantija okreće prema Ugarskoj. Pahimer pominje srpskog poslanika „ mesazon po imenu Georgije“16 Iz ovog vidimo da Pahimer ne poznaje hijerarhiju i nazive srpskih zvaničnik. On navodi naziv vizantijskog dostojanstva koje smatra ekvivalentom srpskom. Pahimer nam pripovjeda o Kotanici vizantijskom prebjegu koji je stupio u srpsku službu. Uz pomoć Kotacija Srbija je uspiješno osvajala vizantiske oblasti, ali Pahimer je izostavio srpska osvajanja u svom pripovjedanju. Pahimer nam pripovjeda strategu Soluna koji se žalio caru zbog čestih upada Srba. Car Andronik II je bio „voljan da učini nešto što bi se svidjelo i susjedu, želio da se sa njim, ako je mogućno, zakune17.“18 Iz ove rečenice vidimo nemoć Vizantije da se bori na dva frontato, sa jedne strane Srbi a sa druge Tatari, to je jedini razlog zašto je Vizantija pristala na pregovore. Takođe u ovoj rečenici vidimo carev očaj i nemoćnost carstva koje je još uvijek bilo uzdrmano krizom. Pisac nam govori kako je car smatrao da je mir jedino moguć ako Kada je dijete rođeno u „purpurnoj“ dvorani carske palate. Isto, str. 28. 17 Isto, str. 37 18 U nauci su se dugo sporilo ko je započeo pregovore, Vizantina ili Srbija. Na kraju je utvrđeno da je Vizantija. 15 16

ga uspostave uz bračni ugovor, zbog „prevrtljivosti Srbina“. Znimljivo je da pisac nabraja dotadašnje Milutinove žene ali da samo prvu njegovu ženu Jelenu smatra zakonitom. Za njega su ostale tri žene nezakonite zato sto je prva žena jos uvijek bila živa. Međutim stvaran razlog njegovog takvog stava je što Jelena umire u to doba i potome bi vizantijska princeza postala zakonita druga žena po redu. To je zato sto se u Vizanti mogla sklopiti dva braka, treći u vandrednim okolnostima, na četvrtu se nije moglo ni pomišljati. Pisac nam u suštini tako pripovjeda da bi nam predstavio vizantisko-srpski brak kao legitiman. Prvobitno je bio dogovor da ce se careva sestra udati za Milutina. Međutim careva sestra koja je bila udovica se nije htjela ponovo udati nego je htjela da živi sa uspomenom na svog pokojnog muža. Caru je bila jedina opcija njegova ćerka „ali je car smatrao kralja Srbije nedovoljno dostojnim srodstvom preko rođene ćerke a kako je vrijeme nedostatak ublažilo, smatrao je Milutina dostojnim

19

“.Ako

uporedimo pokušaj sklapanja braka između Milutina i Ane i sada između Simonide i Milutina možemo vidjeti kako je značaj Srba se povećao za Vizantiju i kako su Vizantijci počeli cijeniti njih. Bitno je istaći da je pisac govori o Simonidi da „beše to vrlo šaljiva ćerkica, sa još nenavršenom šestom godinom“. Iz ovog vidimo da je brak ugovoren iako princeza nije bila punoljetna po vizantijskim običajima. S obzirom da je brak sklopljen pod vandrednim okolnostima, jer je princeza bila maloljetna, vidimo da je carstvo bilo u velikoj krizi. Brak je sklopljen pod uslovom da kralj „pošalje Romejima i Kotanicia i onu koja mu je donedavno bila žena“20 takođe u ugovor je ulazilo da Milutin mora čekati sa konzumiranjem braka sa Simonidom do njenog punoljetstva, odnosno do njene 12 godine. Kao što smo ranije naveli, Pahimer donosi važne podatke i o Srbiji toga vremena, ali piše o Srbima kao i o ostalim Južnim Slovenima, sa oholim potcjenjivanjem i prezirom. To je u suštini karakteristično i za druge vizantijske pisce te epohe. Iz navedenih činjenica vidimo da je Pahimer najviše pažnje obratio na vizantijsko-srpsku politik. Njega nisu zanimali običaji, uprava i dešavanja u Srbiji. Zato nam on najviše koristi za spoznaju toka pregovora oko sklapanja brakova i iz toga dobijama najviše podataka. U svojim izlaganjima on je grubo predstavio Srbe, kao jedan obični varvarski narod. U njegovim izlaganjima nema ništa pogrešno jer je u suštini to realna slika patrijahalne Srbije toga doba. U svom djelu on ništa ne izmišlja, pisao je onako kako je bilo, ali je neke stvari prećutao koje nisu išle u korist carstvu. Iako je dao jasnu sliku događaja, 19 20

Isto, str. 46. Isto, str. 54.

neke stvari konstatno istične, a druge padaju u sjenku tih prvih. Sve u svemu, Georgije Pahimer nam je značajan, vjerodostoja i u jednu ruku objektivan istoričar.