Sh A Fa At
This document was uploaded by user and they confirmed that they have the permission to share it. If you are author or own the copyright of this book, please report to us by using this DMCA report form. Report DMCA
Overview
Download & View Sh A Fa At as PDF for free.
More details
- Words: 14,571
- Pages: 31
ﺑﺴﻪ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻣﺤﺴﻦ ﻏﺮوﻳﺎن اداره ﻛﻞ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻰ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﻌﺜﻪ اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﻰ ﻣﻌﺎد ﺷﻔﺎﻋﺖ
ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻟﺰوم اﺑﺘﻐﺎء وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮاى ﺗﻘﺮب اﻟﻰ اﷲ :ﻣﺎﺋﺪه.35 :
-1ﻧﻔﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻟـــﻒ -آﻳـــﺎت ﻣـــﻮﻫﻢ ﻧﻔـــﻰ ﺷـــﻔﺎﻋﺖ :ﺑﻘـــﺮه .254 ،123 ،48 :اﻧﻌـــﺎم .70 ،51 :ﺳـــﺠﺪه .4 :ﻓـــﺘﺢ.11 : ب -اﺧﺘــــﺼﺎص دادن ﺷــــﻔﺎﻋﺖ ﺑــــﺮاى ﺧﺪاوﻧــــﺪ :زﻣــــﺮ .44 :ﺳــــﺠﺪه .4 :اﺣــــﺰاب .17 :اﻧﻔﻄــــﺎر.20 : ج -ﻗﻄﻊ اﺳﺒﺎب و وﺳﺎﺋﻂ در آﺧﺮت :ﺑﻘﺮه .166 :اﻧﻌﺎم .94 :ﻣﺆﻣﻨﻮن .101 :دﺧﺎن .40 :ﺳـﺒﺎء .43 :اﻧﻔﻄـﺎر .19 :اﻧﻌـﺎم: .94 ،24اﻋــــــﺮاف .53 :ﻳــــــﻮﻧﺲ .30:ﻫــــــﻮد .21:ﻧﻤــــــﻞ .87 ،86 :ﻗــــــﺼﺺ .75 :اﺣﻘــــــﺎف.28 : د -ﻧﻔﻰ ﻧﺼﺮت ،ﻧﺎﺻﺮ و وﻟﻰ ﺑﺮاى ﮔﺮوﻫﻬﺎى :ﺑﻘﺮه .123 ،48 :اﻧﺒﻴﺎء .309 :ﻗﺼﺺ .40 :ﻫﻮد .113 :ﺻﺎﻓﺎت .25 :زﻣـﺮ: .54ﻓﺼﻠﺖ .16 :دﺧﺎن: .41 -40آل ﻋﻤــﺮان .192 ،91 ،56 ،22 :ﻧــﺴﺎء .173 ،123 ،52 :ﺗﻮﺑــﻪ .116 ،74 :ﻫــﻮد .113 :ﺣﺠــﺮ .37 :ﺣــﺞ.71 : ﻋﻨﻜﺒﻮت .25 :روم .29 :اﺣﺰاب .65 ،17 :ﻓﺎﻃﺮ .37 :ﺷﻮرى .47 ،46 ،31 ،8 :ﺟﺎﺛﻴﻪ .34 :ﻃﺎرق .10 :ﻫﻮد.123 ،62 :
-2اﺛﺒﺎت ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻟــﻒ -اﺛﺒــﺎت ﺷــﻔﺎﻋﺖ ﺑــﺎ اذن اﻟﻬــﻰ :ﺑﻘــﺮه .255 :ﺳــﺒﺎء .23 :ﻳــﻮﻧﺲ .3 :ﻧﺠــﻢ .26 :ﻧﺒــﺎء .38 :ﻫــﻮد.105 : ب -ﻧﻔﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻔﻌﺎء ﺑﺎﻃﻞ :اﻧﻌﺎم .94 :ﻳﻮﻧﺲ .18 :ﺷﻌﺮاء .93 ،91 :روم .13 ،12 :ﻳﺲ .75 ،23 :زﻣـﺮ .43 :ﺟﺎﺛﻴـﻪ: .10اﺣﻘﺎف .28 :زﺧﺮف .86 :اﺳﺮاء .57 ،56 :ﻓﺮﻗﺎن.19 :
-3ﺷﺎﻓﻌﻴﻦ اﻟﻒ -ﺷﺎﻓﻌﻴﻦ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ :ﺗﺤﺮﻳﻢ .8 :ﻧﺴﺎء .64 :ﻣﺤﻤﺪ .19 :ﺗﻮﺑﻪ .103 ،102 :ﻏﺎﻓﺮ .7 :ﺷﻮرى .50 :اﻧﺒﻴـﺎء.28 : ﻧﺠﻢ .26 :ﻧﺒﺎء .38 :ﺿﺤﻰ .5 :اﺳﺮاء.77 : ب -ﺷﺮاﺋﻂ ﺷﺎﻓﻌﻴﻦ ﭼﻴﺴﺖ :ﻣﺮﻳﻢ .87 :ﻃﻪ .109 :زﺧﺮف .86 :ﻧﺒﺎء .38 :ﺗﺤﺮﻳﻢ.8 :
-4ﻛﺴﺎﻧﻴﻜﻪ از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﻣﻰ ﺷـﻮﻧﺪ و ﻣـﺸﻤﻮل ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ: اﻧﺒﻴﺎء .28 :ﻧﺴﺎء .64 :ﻏﺎﻓﺮ .51 ،7 :ﻣﺤﻤﺪ .19 :ﺗﻮﺑﻪ .103 ،102 :ﻧﺠﻢ .26 :ﺳﺒﺄ.23 :
- 5ﻣﺤﺮوﻣﻴﻦ از ﺷﻔﺎﻋﺖ: ﺗﻮﺑﻪ .80 :ﻳﻮﻧﺲ .27 :ﻫﻮد .113 ،21 ،19 :رﻋﺪ .34 :ﻓﺮﻗﺎن .19 :ﺷـﻌﺮاء .100 :ﻏـﺎﻓﺮ .50 ،49 ،33 ،32 ،21 ،18 :ﻓـﺘﺢ: .11ﻣﺪﺛﺮ .48 ،38 :ﻣﻌﺮاج .2 ،1 :ﻧﺴﺎء.48 :
وﻫﺎﺑﻴﺖ و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻔﺎﻋﺖ »دار اﻟﺨﺎﻧﻰ« در رﻳﺎض و »اﻟﻤﻜﺘﺐ اﻻﺳﻼﻣﻰ« در ﺑﻴﺮوت رﺳﺎﻟﻪ اى ﻛﻮﭼﻚ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪ اﻟﻮﻫـﺎب ﺑﻨـﺎم »ﻛـﺸﻒ اﻟﺸُﺒﻬﺎت« را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ .اﻳﻦ ﺟﺰوه 56ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺖ و ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻌﻨﺎى »ﺗﻮﺣﻴﺪ« ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ .و ﺑـﺪﻧﺒﺎل آن ﺑﺤﺚ ﺷﺮك را ﺗﺒﻴﻦ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ .در ﻣﺒﺤﺚ ﺷﺮك ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺷﻔﺎﻋﺖ« و »ﺗﻮﺳﻞ« از اﻗﺴﺎم و ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﺷﺮك ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ .ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻮﻫﺎب اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ،ﺗﻮﺳﻞ ،دﻋﺎ ،ﻧﺬر ،ذﺑﺢ و اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ از اوﻟﻴـﺎء و اﻧﺒﻴﺎء را ﻣﻨﺎﻓﻰ ﺑﺎ ﺗﻮﺣﻴﺪ در ﻋﺒﺎدت داﻧﺴﺘﻪ ،ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﻮر را ﻣﺸﺮك ﻣﻰ ﺷﻤﺎرد و ﺧﻮن و ﻣـﺎل او را ﺣـﻼل ﻣـﻰ داﻧـــــﺪ و ﺑـــــﺎ اﺳـــــﺘﻨﺎد ﺑـــــﻪ آﻳـــــﺎت ﻗـــــﺮآن وى را از ﻋِـــــﺪاد ﻣـــــﺴﻠﻤﻴﻦ ﺧـــــﺎرج ﻣـــــﻰ ﻛﻨـــــﺪ. در ص 6ﻣﻰ ﻧﻮﻳﺴﺪ» :ﻋﺮﻓﺖ ان اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ اﻟﺬّى ﺟﺤﺪوه ﻫﻮ ﺗﻮﺣﻴﺪ اﻟﻌﺒﺎدة اﻟّﺬى ﻳﺴﻤﻴﻪ اﻟﻤﺸﺮﻛﻮن ﻓﻰ زﻣﺎﻧﻨـﺎ اﻻﻋﺘﻘـﺎد، ﻛﻤﺎ ﻛﺎﻧﻮا ﻳﺪﻋﻮن اﻟﻠّﻪ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﻟﻴﻼً و ﻧﻬﺎراً .ﺛﻢ ﻣﻨﻬﻢ ﻣﻦ ﻳﺪﻋﻮ اﻟﻤﻼﺋﻜﻪ ﻻﺟﻞ ﺻﻼﺣﻬﻢ و ﻗﺮﺑﻬﻢ ﻣـﻦ اﻟﻠّـﻪ ﻟﻴـﺸﻔﻌﻮ اﻟـﻪ، أوﻳﺪ ﻋﻮر ﺟﻼً ﺻﺎﻟﺤﺎً ﻣﺜﻞ اﻟﻼت ،أو ﻧﺒﻴﺎً ﻣﺜﻞ ﻋﻴﺴﻰ و ﻋﺮﻓﺖ انّ رﺳﻮل اﻟﻠّﻪ )ص( ﻗﺎﺗﻠﻬﻢ ﻋﻠﻰ ﻫﺬا اﻟﺸﺮك و دﻋﺎ ﻫـﻢ اﻟﻰ اﺧﻼص اﻟﻌﺒﺎدة ﻟﻠّﻪ وﺣﺪه ....و ﺗﺤﻘﻘﺖ أن رﺳﻮل اﻟﻠّﻪ )ص( ﻗﺎﺗﻠﻬﻢ ﻟﻴﻜﻮن اﻟﺪﻋﺎ ،ﻛﻠﻪ ﻟﻠّﻪ و اﻟﺬﺑﺢ ﻛﻠّﻪ ﻟﻠّـﻪ و اﻟﻨـﺬر ﻛﻠّﻪ ﻟﻠّﻪ و اﻻﺳﺘﻐﺎﺛﻪ ﻛﻠﻬﺎ ﻟﻠّﻪ و ﺟﻤﻴﻊ اﻧﻮاع اﻟﻌﺒﺎدة ﻛﻠّﻬﺎ ﻟﻠّﻪ و ﻋﺮﻓﺖ أن اﻗﺮارﻫﻢ ﺑﺘﻮﺣﻴﺪ اﻟﺮﺑﻮﺑﻴﻪ ﻟﻢ ﻳﺪﺧﻠﻬﻢ ﻓﻰ اﻻﺳﻼم و أنّ ﻗﺼﺪﻫﻢ اﻟﻤﻼﺋﻜﺔ أو اﻷﻧﺒﻴﺎء أو اﻷوﻟﻴﺎء ﻳﺮﻳﺪون ﺷﻔﺎﻋﺘﻬﻢ و اﻟﺘﻘﺮب اﻟﻰ اﻟﻠّﻪ ﺑﺬﻟﻚ ،ﻫـﻮ اﻟّـﺬى أﺣـﻞّ دﻣـﺎء ﻫـﻢ و أﻣــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮاﻟﻬﻢ«. ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻮﻫﺎب ﻣﺪﻋﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻣﺤﻜﻤـﺎت ﻗـﺮآن را رﻫـﺎ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻣﺸﺎﺑﻬﺎت ﻣﺘﻤﺴﻚ ﺷﺪه اﻧﺪ )ص (16و ﺳﭙﺲ در ص 35ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻰ ﮔﻴﺮد ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻌـﻀﻰ آﻳـﺎت ﻗـﺮآن ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻌﻀﻰ را رﻫﺎ ﻛﻨﺪ ،ﺑﻪ ﻣﺼﺪاق اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺾ و ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﺑﻌﺾ دﻳﮕﺮ از آﻳﺎت ﻗﺮآن ،ﻛـﺎﻓﺮ اﺳـﺖ و ﺑﻌﻀﻰ از ﻣﺮدم اﻫﻞ »إﺣﺴﺎء« را ﻣﺼﺪاق ﭼﻨﻴﻦ اﻓﺮادى ﻣﻰ داﻧﺪ .ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻮﻫﺎب در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ،ﺑـﻴﻦ اﺳـﺘﻐﺎﺛﻪ از زﻧﺪه و اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ از ﻣﺮده ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﻮر و ....ﻓﺮق ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻰ ﻧﻮﻳﺴﺪ» :ﻓﺎن اﻻﺳﺘﻐﺎﺛﻪ ﺑﺎﻟﻤﺨﻠﻮق ﻋﻠﻰ ﻣﺎﻳﻘﺪر ﻋﻠﻴﻪ ﻻ ﻧﻨﻜﺮﻫﺎ، ﻛﻤﺎ ﻗﺎل ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻓﻰ ﻗﺼﺔ ﻣﻮﺳﻰ» :ﻓﺎﺳﺘﻐﺎﺛﻪ اﻟّﺬى ﻣﻦ ﺷﻴﻌﺘﻪ ﻋﻠـﻰ اﻟـﺬى ﻣـﻦ وﻋـﺪوه« ) ،15ﻗـﺼﺺ( و ﻛﻤـﺎ ﻳـﺴﺘﻐﻴﺚ اﻻﻧﺴﺎن ﺑﺄﺻﺤﺎﺑﻪ ﻓﻰ اﻟﺤﺮب و ﻏﻴﺮﻫﺎ ﻣﻦ اﻻﺷﻴﺎء اﻟّﺘﻰ ﻳﻘﺪر ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﻤﺨﻠﻮق .و ﻧﺤﻦ اﻧﻜﺮﻧﺎ اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ اﻟﻌﺒﺎدة اﻟّﺘﻰ ﻳﻔﻌﻠﻮﻧﻬﺎ
ﻋﻨﺪ ﻗﺒﻮر اﻷوﻟﻴﺎء ،أو ﻓﻰ ﻏﻴﺒﺘﻬﻢ ،ﻓﻰ اﻻﺷﻴﺎء اﻟّﺘﻰ ﻻ ﻳﻘﺪر ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟّﺎ اﻟﻠّﻪ .اذا ﺛﺒﺖ ذﻟﻚ ﻓﺎﻻﺳـﺘﻐﺎﺛﻪ ﺑﺎﻻﻧﺒﻴـﺎء ﻳـﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣـﺔ ﻳﺮﻳﺪون ﻣﻨﻬﻢ أن ﻳﺪﻋﻮ اﻟﻠّﻪ أن ﻳﺤﺎﺳﺐ اﻟﻨﺎس ﺣﺘﻰ ﻳﺴﺘﺮﻳﺢ اﻫﻞ اﻟﺠﻨّﻪ ﻣﻦ ﻛﺮب اﻟﻤﻮﻗﻒ ،و ﻫـﺬا ﺟـﺎﺋﺰ ﻓـﻰ اﻟـﺪﻧﻴﺎ و اﻵﺧﺮة أن ﺗﺄﺗﻰ ﻋﻨﺪ رﺣﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﺣﻰ ،ﻳﺠﺎﻟﺴﻚ و ﻳﺴﻤﻊ ﻛﻼﻣﻚ و ﺗﻘﻮل ﻟﻪ :ادع اﻟﻠّﻪ ﻟﻰ ،ﻛﻤﺎ ﻛﺎن اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﻟﻠّـﻪ )ص( ﻳﺴﺄﻟﻮﻧﻪ ﻓﻰ ﺣﻴﺎﺗﻪ .و اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﻣﻮﺗﻪ ﻓﺤﺎﺷﺎ و ﻛﻠّﺎ أﻧﻬﻢ ﺳﺄﻟﻮه ذﻟﻚ ﻋﻨﺪ ﻗﺒﺮه ،ﺑﻞ أﻧﻜﺮ اﻟﺴﻠﻒ ﻋﻠﻰ ﻣﻦ ﻗﺼﺪ دﻋـﺎء اﻟﻠّـــــــــــﻪ ﻋﻨـــــــــــﺪ ﻗﺒـــــــــــﺮه ،ﻓﻜﻴـــــــــــﻒ دﻋـــــــــــﺎؤه ﻧﻔـــــــــــﺴﻪ!« )ص 48و (49 ﻧﻘﺪ :ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻴﺮﺳﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻮﻫﺎب در اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ،ﻣﻌﻨﺎى ﺷﻔﺎﻋﺖ و اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ و ﺗﻮﺳﻞ در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺷـﻴﻌﻪ را ﺗﺤﺮﻳـﻒ ﻧﻤﻮده ﺗﺎ ﺑﻪ ﻏﺮض ﺧﻮد ﻧﺎﺋﻞ ﺷﻮد و اﺷﻜﻼت ﺧﻮد را ﻣﻨﻄﻘﻰ و ﺑﺠﺎ ﺟﻠﻮه دﻫﺪ .ﻣﺎ ﺑﺮاى روﺷﻦ ﺷـﺪن ﻣﻌﻨـﺎى درﺳـﺖِ »ﺷﻔﺎﻋﺖ و ﺗﻮﺳﻞ« در دو ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﺒﻴﻦ اﻳﻦ دو ﻣﺒﺤﺚ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻳﻢ ﻛﻪ ذﻳﻼً ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻰ ﺷﻮد.
ﺷﻔﺎﻋﺖ از دﻳﺪﮔﺎه ﻋﻘﻞ و ﻧﻘﻞ ﻣﻌﻨﺎى ﻟﻐﻮى و اﺻﻄﻼﺣﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ از ﻣﺎده ﺷَﻔَﻊ و در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى »ﺟﻔﺖ ﺷﺪن« ﺑﺎ ﭼﻴﺰى اﺳﺖ و اﺻﻄﻼﺣﺎً ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى واﺳﻄﻪ ﺷﺪن ﺑـﺮاى دﻓـﻊ ﺿﺮر از ﻛﺴﻰ و ﻳﺎ رﺳﺎﻧﺪن ﻣﻨﻔﻌﺘﻰ ﺑﻪ اوﺳﺖ ﻛـﻪ در اﻳـﻦ واﺳـﻄﻪ ﺷـﺪن ،ﺳـﻪ ﻃـﺮف ،ﺑﺎﻳـﺴﺘﻰ وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ: أ :ﺷــــــــــﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨــــــــــﺪه ،ب :ﺷــــــــــﻔﺎﻋﺖ ﺷــــــــــﻮﻧﺪه ،ج :ﭘﺬﻳﺮﻧــــــــــﺪه ﺷــــــــــﻔﺎﻋﺖ، در اﺻﻄﻼح ﺷﺮﻋﻰ ،ﺷﻔﺎﻋﺖ در آﻧﺠﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻰ در ﻧـﺰد ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮاى دﻳﮕـﺮى ﻃﻠـﺐ ﻣﻐﻔـﺮت و آﻣﺮزش ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻋﻘﺎﺑﻰ ﻛﻪ در اﺛﺮ ﮔﻨﺎه ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺨﺺ ﮔﻨﻬﻜﺎر ﺷﺪه از او ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد و ﻳـﺎ ﺗﺨﻔﻴـﻒ ﻳﺎﺑـﺪ .در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺷﺨﺺ ﮔﻨﻬﻜﺎر ،ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻮﻧﺪه و ذات ﻣﻘﺪس ﭘﺮوردﮔﺎر ﭘﺬﻳﺮﻧﺪه ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد .ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎى ﻣﺬﻛﻮر از ﻣﺴﻠّﻤﺎت دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ رود و در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪد ،رواﻳﺎت ﻓﺮاواﻧﻰ ﻧﻴـﺰ از ﻃﺮﻳـﻖ ﺷـــــﻴﻌﻪ و ﺳـــــﻨﻰ از رﺳـــــﻮل اﻛـــــﺮم ﺻـــــﻠّﻰ اﻟﻠّـــــﻪ ﻋﻠﻴـــــﻪ و آﻟـــــﻪ ﻧﻘـــــﻞ ﺷـــــﺪه اﺳـــــﺖ. ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ اﻣﺎﻣﺎن ﺷﻴﻌﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ رواﻳﺖ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ،ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪ - در زﻣﻴﻨﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ -را از ﺑﻴﻦ ﻣﻰ ﺑﺮﻧﺪ و ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻳﻘﻴﻦ را ﺑﺮاى ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﻮﻳﺎن ﺑﺎ اﻧﺼﺎف ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰ ﺳﺎزﻧﺪ (1).اﻳﻨـﻚ ﺑﻪ ذﻛﺮ و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺮﺧﻰ از آﻳﺎت و رواﻳﺎت ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﻛﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ وﺟﻮد دارد ﻣﻰ ﭘﺮدازﻳﻢ:
آﻳﺎت -1ﻣـــــــــــــــ ـﻦْ ذَاﻟﱠـــــــــــــــــﺬى ﻳـــــــــــــــ ـﺸْﻔَﻊ اِﻟّـــــــــــــــــﺎ ﺑِﺎِذْﻧِـــــــــــــــ ـﻪِ(2). ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى دﻳﮕﺮى ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اذن او )ﺧﺪا( -2ﻣــــــــــــﺎ ﻣِــــــــــ ـﻦْ ﺷَــــــــــــﻔﻴﻊٍ اِﻟّــــــــــــﺎ ﻣِــــــــــ ـﻦْ ﺑﻌــــــــــ ـﺪِ اِذْﻧِــــــــــ ـﻪِ(3). )در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ( ﻫﻴﭻ ﺷﻔﻴﻌﻰ -ﺟﺰ ﺑﻌﺪ از اذن او )ﺧﺪا( -ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﺪ.
-3ﻳﻮﻣﺌِـــــﺬٍ ﻻ ﺗَﻨْﻔَـــــﻊ ﺷَـــــﻔﺎﻋﺔُ اِﻟّـــــﺎ ﻣـــــﻦْ اَذِنَ ﻟَـــــﻪ اﻟـــــﺮﱠﺣﻤﻦِ و رﺿِـــــﻰ ﻟَـــــﻪ ﻗَـــــﻮﻻً(4). در آن روز )ﻗﻴﺎﻣﺖ( ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺳﻮدى ﻧﺒﺨﺸﺪ ﺟﺰ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن ﺑـﻪ او رﺧـﺼﺖ ﺷـﻔﺎﻋﺖ داده و ﺳﺨﻨﺶ را ﺑﭙﺴﻨﺪد. -4ﻻ ﻳﻤﻠِﻜـــــــﻮنَ اﻟـــــــﺸﱠﻔﺎﻋﺔَ اِﻟّــــــــﺎ ﻣـــــــﻦِ اﺗﱠﺨَـــــــﺬَ ﻋِﻨـــــــﺪ اﻟـــــــﺮﱠﺣﻤﻦِ ﻋﻬــــــــﺪاً(5). )در ﻗﻴﺎﻣﺖ( ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻣﺎﻟﻚ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ )ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺣـﻖ( از ﺧـﺪاى ﻣﻬﺮﺑـﺎن ،ﻋﻬـﺪ )ﻧﺎﻣـﻪ ﺗﻮﺣﻴـﺪ ﻛﺎﻣـــــــــــــــــــــــــــــــﻞ( درﻳﺎﻓﺘـــــــــــــــــــــــــــــــﻪ ﺑﺎﺷـــــــــــــــــــــــــــــــﺪ. - 5و ﻻ ﻳــــــــﺸْﻔَﻌﻮنَ اِﻻ ﻣــــــــﻦِ ارﺗَــــــــﻀﻰ و ﻫــــــــﻢ ﻣِــــــــﻦْ ﺧَــــــــﺸْﻴﺘِﻪ ﻣــــــــﺸْﻔِﻘﻮنَ(6). آﻧﺎن )ﻣﻘﺮﺑﺎن درﮔﺎه اﻟﻬﻰ( از اﺣﺪى ﺟﺰ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﺪا از او راﺿﻰ اﺳﺖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﻨﺪ و داﺋﻤـﺎً از ﺧـﻮف ﻗﻬـﺮ ﺧﺪا ﻫﺮاﺳﺎﻧﻨﺪ.
رواﻳﺎت ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ در ﺑﺎره ﺷﻔﺎﻋﺖ ،ﻫﻢ از ﻃﺮﻳﻖ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ اﺣﺎدﻳﺜﻰ وارد ﺷﺪه و ﻫﻢ از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﻴﻌﻪ اﺧﺒﺎر ﻓﺮاواﻧﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣـﺎ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ.
اﺧﺒﺎر ﺷﻴﻌﻪ)(7 -1ﻗــﺎلَ رﺳــﻮلُ )ص( :ﺛَﻼﺛَــﺔٌ ﻳــﺸْﻔَﻌﻮنَ اِﻟَــﻰ اﻟﻠّــﻪِ ﻓَﻴــﺸَﻔﱠﻌﻮنَ (8).اَﻟْﺄﻧْﺒﻴــﺎء ،ﺛُــﻢ اﻟْﻌﻠَﻤــﺎء ،ﺛُــﻢ اﻟــﺸﱡﻬﺪاء(9). ﺳﻪ ﮔﺮوﻫﻨﺪ ﻛﻪ در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى ﮔﻨﻬﻜﺎران ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﺷﻔﺎﻋﺘﺸﺎن ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل واﻗﻊ ﻣﻰ ﺷﻮد :اﻧﺒﻴﺎء ،ﻋﻠﻤﺎى
دﻳﻦ و ﺷﻬﺪا -2ﻗــــــﺎلَ رﺳــــــﻮلُ اﻟﻠّــــــﻪِ )ص( :اِﻧﱠﻤــــــﺎ ﺷَــــــﻔﺎﻋﺘﻰ ﻟِﺄﻫــــــﻞِ اﻟْﻜَﺒــــــﺎﺋِﺮِ ﻣِــــــﻦْ اُﻣﺘــــــﻰ(10). ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاى ﻛﺴﺎﻧﻰ از اﻣﺘﻢ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه ﺷﺪه اﻧﺪ. -3ﻗـــــــﺎل اَﻣﻴـــــــﺮُ اﻟْﻤـــــــﺆْﻣِﻨﻴﻦَ )ع( :ﻟَﻨـــــــﺎ ﺷَـــــــﻔﺎﻋﺔٌ و ﻟِﺄﻫـــــــﻞِ ﻣﻮدﺗِﻨـــــــﺎ ﺷَـــــــﻔﺎﻋﺔٌ(11). اﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ )ع( )در ﺿﻤﻦ ﺣﺪﻳﺜﻰ( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﺑﺮاى ﻣﺎ و دوﺳﺘﺎﻧﻤﺎن ﺣﻖ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺳﺖ. -4ﻗــﺎلَ اﻟـﺼﺎدِقُ )ع( :ﻣـﻦْ اَﻧْﻜَـﺮَ ﺛَﻼﺛَـﺔَ اَﺷْــﻴﺎء ﻓَﻠَـﻴﺲ ﻣِـﻦْ ﺷــﻴﻌﺘِﻨﺎ :اَﻟْﻤِﻌــﺮاج و اﻟْﻤـﺴﺄﻟَﺔَ ﻓِــﻰ اﻟْﻘَﺒــﺮ و اﻟـﺸﱠﻔﺎﻋﺔَ(12). اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﻫﺮ ﻛﺲ ﺳﻪ ﭼﻴﺰ را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ :ﻣﻌـﺮاج ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ،ﺳـﺆال در ﻗﺒـﺮ و ﻣـﺴﺌﻠﻪ ﺷــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻔﺎﻋﺖ. - 5ﻗـــﺎل اﻟـــﺼﺎدق )ع( :ﻧُﻤﺠـــﺪ رﺑﻨـــﺎ و ﻧُـــﺼﻠﻰ ﻋﻠـــﻰ ﻧَﺒﻴﻨـــﺎ و ﻧَـــﺸْﻔَﻊ ﻟِـــﺸﻴﻌﺘِﻨﺎ ﻓَـــﻼ ﻳﺮُدﻧـــﺎ رﺑﻨـــﺎ(13). اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﻓﺮﻣﻮد :ﻣﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر را ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻣﻰ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﻣﺎن درود و ﺳﻼم ﻣﻰ ﻓﺮﺳـﺘﻴﻢ ،و ﺑـﺮاى ﺷـﻴﻌﻴﺎﻧﻤﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﻴﻢ ،و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ در ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺎ را رد ﻧﻤﻰ ﻛﻨﺪ.
-6ﻗﺎل اﻟﻜﺎﻇﻢ )ع( :ﺷﻴﻌﺘُﻨَﺎ اﻟﱠﺬﻳﻦَ ﻳﻘﻴﻤﻮنَ اﻟﺼﻠﻮةَ و ﻳﺆْﺗﻮنَ اﻟﺰﱠﻛﻮةَ و ﻳﺨﺮﺟﻮنَ اﻟْﺒﻴﺖ اﻟْﺤﺮام ،و ﻳﺼﻮﻣﻮنَ ﺷَﻬﺮَ رﻣـﻀﺎنَ، و ﻳﻮاﻟُﻮنَ اَﻫﻞَ اﻟْﺒﻴﺖِ و ﻳﺘَﺒﺮﱠؤنَ ﻣِﻦْ اَﻋﺪاﺋِﻬِﻢ ....و اِنﱠ اَﺣﺪﻫﻢ ﻟَﻴﺸْﻔَﻊ ﻓﻰ ﻣِﺜْﻞِ رﺑﻴﻌﺔٍ و ﻣﻀَﺮٍ ﻓَﻴﺸَﻔﱠﻌﻪ اﻟﻠّﻪ ﻓﻴﻬِﻢ ﻟِﻜِﺮاﻣﺘِﻪِ ﻋﻠَـﻰ اﻟﻠّــــــــــــــــــــــــــــــ ـﻪِ ﻋــــــــــــــــــــــــــــــ ـﺰﱠ و ﺟــــــــــــــــــــــــــــــ ـﻞﱠ(14). اﻣﺎم ﻛﺎﻇﻢ ﻋﻠﻴﻪ اﻻﺳﻼم ﻓﺮﻣﻮد :ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ ﭘﺎى ﻣﻰ دارﻧﺪ ،زﻛـﺎت ﻣـﻰ دﻫﻨـﺪ ،ﺑـﻪ زﻳـﺎرت ﻛﻌﺒﻪ ﻣﻰ روﻧﺪ ،در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن روزه ﻣﻰ ﮔﻴﺮﻧﺪ ،دوﺳﺘﺪار اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ ﻋـﺼﻤﺘﻨﺪ و از دﺷـﻤﻨﺎن اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ ﺑﻴـﺰارى ﻣـﻰ ﺟﻮﻳﻨﺪ ....و ﻳﻚ ﻓﺮد از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺎ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺣﻖ ﻃﻮاﻳﻔﻰ ﻫﻤﭽﻮن رﺑﻴﻌﻪ و ﻣﻀﺮ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ او را در ﺣــــــﻖ آﻧﻬــــــﺎ ﺑــــــﻪ ﺧــــــﺎﻃﺮ ﻛﺮاﻣــــــﺖ و ﺑﺰرﮔــــــﻮارى ﺧــــــﻮد -ﻣــــــﻰ ﭘــــــﺬﻳﺮد. - 7ﻗــــــﺎلَ اﻟﺮﱢﺿــــــﺎ )ع( :ﻣــــ ـﻦْ ﻛَــــ ـﺬﱠب ﺑِــــ ـﺸَﻔﺎﻋﺔِ رﺳــــ ـﻮلُ اﻟﻠّــــ ـﻪِ )ص( ﻟَــــ ـﻢ ﺗَﻨَﻠْــــ ـﻪ(15). ﻫـــــﺮ ﻛـــــﻪ ﺷـــــﻔﺎﻋﺖ رﺳـــــﻮل ﺧـــــﺪا )ص( را ﺗﻜـــــﺬﻳﺐ ﻧﻤﺎﻳـــــﺪ ﻣـــــﺸﻤﻮل آن ﻧﺨﻮاﻫـــــﺪ ﺷـــــﺪ. در زﻳﺎرت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ از اﻣﺎم دﻫﻢ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳـﺖ ،زاﺋـﺮ ،ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ اﻣﺎﻣـﺎن ﻣﻌـﺼﻮم )ع( ﮔﻮﻳـﺪ: و ﻟَﻜُﻢ اﻟْﻤﻮدةُ و اﻟﺪرﺟﺎت اﻟﺮﱠﻓﻴﻬﺔُ و اﻟْﻤﻘﺎم اﻟْﻤﺤﻤﻮد ،و اﻟْﻤﻜﺎنُ اﻟْﻤﻌﻠﻮم ﻋﻨْﺪ اﻟﻠّﻪِ و ﺟﻞﱠ و اﻟْﺠﺎه اﻟْﻌﻈﻴﻢ ،و اﻟﺸﱠﺄنُ اﻟْﻜَﺒﻴـﺮُ و اﻟــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺸﱠﻔﺎﻋﺔُ اﻟْﻤﻘْﺒﻮﻟَــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺔُ. ... )اى ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﭘﺎك و ﻣﻌﺼﻮم( ﺷﻤﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﻰ ﺗﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ ،و ﺷﻤﺎﻳﻴﺪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﺮاﺗـﺐ ﺑﻠﻨـﺪ و درﺟﺎت رﻓﻴﻊ و ﻣﻘﺎﻣﻬﺎى ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﻣﻨﺼﺒﻬﺎى ﺳﺘﻮده ،ﺷﻤﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ در ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪى ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧـﺎص و ﻣﻘـﺎم ﻋﻈـﻴﻢ و ﺷﺨﺼﻴﺘﻰ ﺑﺲ واﻻ دارﻳﺪ و ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﺣﻖ ﮔﻨﻬﻜﺎران از آن ﺷﻤﺎﺳﺖ(16).
اﺧﺒﺎر اﻫﻞ ﺳﻨﺖ -1ﻗـــﺎلَ رﺳـــﻮل اﻟﻠّـ ـﻪِ )ص( :ﺷَـــﻔﺎﻋﺘﻰ ﻧﺎﺋِﻠَـ ـﺔٌ اِنْ ﺷـــﺎء اﻟﻠّـ ـﻪ ﻣـ ـﻦْ ﻣـــﺎت» و« ﻻ ﻳـ ـﺸْﺮِك ﺑِﺎﻟﻠّـ ـﻪِ ﺷَـ ـﻴﺌﺎً(17). از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻦ -اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ -آن ﻛﺲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﻫـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﺷـﺎﺋﺒﻪ ﺷـﺮﻛﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در دﻟﺶ ﻧﺒﺎﺷﺪ. -2ﻗﺎلَ رﺳﻮلُ اﻟﻠّﻪِ )ص( :ﻗَﻮﻟﻪ ﺗَﻌﺎﻟﻰ :ﻋﺴﻰ اَنْ ﻳﺒﻌﺜَﻚ رﺑﻚ ﻣﻘﺎﻣﺎً ﻣﺤﻤﻮداً (18).ﻫﻮ اﻟْﻤﻘﺎم اﻟّﺬى اَﺷْﻔَﻊ ﻟِﺄﻣﺘﻰ ﻓﻴﻪِ(19). ﻣﻨﻈﻮر از »ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد« در آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :اﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺮاى ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد ﺑﺮ ﮔﺰﻳﻨﺪ« ﻣﻘﺎﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ در آن ﺑﺮاى اﻣﺘﻢ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﻢ. -3ﻗــــﺎلَ رﺳــــﻮلُ اﻟﻠّــــﻪِ )ص( :اِنﱠ ﺷَــــﻔﺎﻋﺘﻰ ﻳــــﻮم اﻟْﻘِﻴﺎﻣــــﺔِ ﻟِﺄﻫــــﻞِ اﻟْﻜَﺒــــﺎﺋِﺮِ ﻣِــــﻦْ اُﻣﺘــــﻰ(20). ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻦ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮاى ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه اﺳﺖ از اﻣﺘﻢ. -4ﻗــﺎلَ رﺳـﻮلُ اﻟﻠّـﻪِ )ص( :اِﻧّــﻰ ﻟَــﺄرﺟﻮ اَنْ اَﺷْـﻔَﻊ ﻳـﻮم اﻟْﻘِﻴﺎﻣـﺔِ ﻋـﺪد ﻣــﺎ ﻋﻠَــﻰ اﻟْــﺄرضِ ﻣِـﻦْ ﺷَـﺠﺮَةٍ و ﻣـﺪرةٍ(21). ﻣﻦ اﻣﻴﺪ دارم در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ )از ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران و دوزﺧﻴﺎن( ﺑـﻪ ﻋـﺪد آﻧﭽـﻪ از درﺧـﺖ و ﻛﻠـﻮخ در روى زﻣـﻴﻦ اﺳـﺖ، ﺷــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻔﺎﻋﺖ ﻛــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻨﻢ. - 5ﻗــــﺎلَ رﺳــــﻮلُ اﻟﻠّــــﻪِ )ص( :ﻳــــﺸْﻔَﻊ ﻳــــﻮم اﻟْﻘِﻴﺎﻣــــﺔِ اﻟْﺄﻧْﺒﻴــــﺎء ﺛﱡــــﻢ اﻟْﻌﻠَﻤــــﺎء ﺛﱡــــﻢ اﻟــــﺸﱡﻬﺪاء(22). در روز ﻗﻴﺎﻣـــﺖ ﻧﺨـــﺴﺖ اﻧﺒﻴـــﺎ ،ﭘـــﺲ از آن ﻋﻠﻤـــﺎ و ﺳـــﭙﺲ ﺷـــﻬﺪا ﮔﻨﻬﻜـــﺎران را ﺷـــﻔﺎﻋﺖ ﻣـــﻰ ﻛﻨﻨـــﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﻗﺮآﻧﻰ و رواﻳﺎت ﻓﺮاواﻧﻰ ﻛﻪ از ﺷﻴﻌﻪ و اﻫـﻞ ﺳـﻨﺖ در زﻣﻴﻨـﻪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ وﺟـﻮد دارد ،اﻧﻜـﺎر و ﺗﺸﻜﻴﻚ در آن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاى اﻫﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ و اﻧﺼﺎف ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ.
ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪى رواﻳﺎت رواﻳﺎﺗﻰ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ آوردﻳﻢ ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﻰ از رواﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪدى اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎره ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎى ﮔـﺴﺘﺮده آن ﺑـﻪ ﻣـﺎ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ .در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮاى رﻋﺎﻳﺖ اﺧﺘﺼﺎر از ﻧﻘﻞ ﺑﻘﻴﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ در ﻛﺘﺐ رواﻳﻰ آﻣﺪه اﺳﺖ -ﺧﻮد دارى ﻣﻰ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎ ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪى ﺟﺎﻣﻊ از ﻣﺠﻤﻮع رواﻳﺎت ،ﻣﻌﺎﻧﻰ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و اﺻﻄﻼﺣﻰ ﺷـﻔﺎﻋﺖ در ﻟـﺴﺎن ﺷـﺮع را ﺑﻴـﺎن ﻣـﻰ ﻛﻨـﻴﻢ. ﺑـــــﻪ ﻃـــــﻮر ﻛﻠـــــﻰ ﻣـــــﻰ ﺗـــــﻮان اﻳـــــﻦ رواﻳـــــﺎت را ﺑـــــﻪ ﺳـــــﻪ دﺳـــــﺘﻪ ﺗﻘـــــﺴﻴﻢ ﻧﻤـــــﻮد: دﺳﺘﻪ اول :رواﻳﺎﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( ،اﻫﻞ ﺑﻴﺖ اﻳﺸﺎن ،ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ و ﻳﺎ ﮔﺮوﻫﻬـﺎى ﺧـﺎص دﻳﮕـﺮ ﻣﺜﻞ اﻧﺒﻴﺎ ،ﻋﻠﻤﺎ و ﺷﻬﺪا اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻰ دﻫﻨﺪ و در ﺑﻌﻀﻰ رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻧﻴﺰ در ﺑﺎره ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﺧـﻮد ﻣـﻰ ﺗﻮاﻧــــــــــــــــــــــــــــــﺪ ﺷــــــــــــــــــــــــــــــﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨــــــــــــــــــــــــــــــﺪ(23). دﺳﺘﻪ دوم :رواﻳﺎﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻰ اﻋﻤﺎل ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در رواﻳﺘﻰ ﺷﻔﺎﻋﺘﺖ ﺑﻪ »اﻣﺎﻧﺖ دارى« ﻧـــــــــــــــــــــــــــﺴﺒﺖ داده ﺷـــــــــــــــــــــــــــﺪه اﺳـــــــــــــــــــــــــــﺖ(24). دﺳﺘﻪ ﺳﻮم :رواﻳﺎﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻔﺎدﺷﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم )ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ( در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﻛـــــــــــــــــــــــــــــﺮم )ص( ﻣـــــــــــــــــــــــــــــﻰ ﺑﺎﺷـــــــــــــــــــــــــــــﻨﺪ(25). اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻣﻌﻨﺎى ﻋﺎم و ﺟﺎﻣﻌﻰ ﺑﺮاى ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ آن اراﺋـﻪ دﻫـﻴﻢ ،ﺑﻬﺘـﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑﮕـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮﻳﻴﻢ: ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻫﻤﺎن واﺳﻄﻪ ﺷﺪن در درﮔﺎه اﻟﻬﻰ اﺳﺖ .و اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎ اﺷﺨﺎص و ﻳﺎ اﻓﻌﺎﻟﻰ ﻛﻪ در رواﻳﺎت ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺷـﻔﻴﻊ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﻧﺪ -ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺠﺮاﻳﻰ از ﻣﺠﺎرى ﻓﻴﺾ ﺑﺎرﻳﺘﻌﺎﻟﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ و وﺳﺎﺋﻂ ﻟﻄﻒ و رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪى ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ روﻧﺪ .ﻳﻌﻨﻰ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻓﻴﻮﺿﺎت اﻟﻬﻰ ﺳﺒﺐ و ﻣﺠﺮاى ﺧﺎﺻﻰ دارد ،ﻓﻴﺾ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻴﺰ ﺳﺒﺐ و ﻛﺎﻧﺎل ﺧﺎﺻﻰ دارد.
ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻄﻠﺐ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺎ ﺳﺮاﺳﺮ وﺟﻮد و ﻫﺴﺘﻰ ﻣﺎن از آن ﺧﺪاﺳﺖ و در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﻏﺮق در درﻳـﺎى ﻓـﻴﺾ ﺧﺪاوﻧـﺪى ﻫـﺴﺘﻴﻢ ،اﻣـﺎ ﺑﺮﺧﻰ ﻓﻴﻮﺿﺎت ﺧﺎص اﻟﻬﻰ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﻧﻤﻰ ﺷﻮد؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺘﻮﻗـﻒ ﺑـﺮ ﻳـﻚ ﺳـﺮى اﻓﻌـﺎل اﺧﺘﻴﺎرى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ اﻓﻌﺎل ﮔﺮدد از آن ﻓﻴﻮﺿﺎت ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ .ﺧﻮد اﻳﻦ ﻓﻴﻀﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺗﻔﺎوت و اﺧﺘﻼﻓﻰ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ اﻓﻌﺎل -ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﺒﺎب ﺗﺤﺼﻴﻞ آن ﻓﻴﻀﻬﺎ وﺟﻮد دارد ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣـﻰ ﺷـﻮﻧﺪ ،ﺑـﻪ ﮔﻮﻧﻪ اى ﻛﻪ ﻓﻴﺾ ﺧﺎﺻﻰ ﻛﻪ از راه اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﻓﻌﻞ ﻣﻌﻴﻦ ﻋﺎﻳﺪ اﻧﺴﺎن ﻣﻰ ﺷﻮد ﺑﺎ ﻓـﻴﺾ ﺧـﺎص ﻋﻤـﻞ دﻳﮕـﺮ ،ﺗﻔـﺎوت داﺷﺘﻪ و اﻳﻦ دو ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻰ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،ﻓﻴﺾ و ﺛﻮاﺑﻰ ﻛـﻪ از راه ﺻـﺪﻗﻪ ﺑـﻪ اﻧـﺴﺎن ﻣـﻰ رﺳـﺪ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ از راه دﻳﮕﺮ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺷﻮد و در ﻛﻨﺎر آن ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ و ﺻـﺎﻟﺢ دﻳﮕـﺮ ﻧﻴـﺰ ﺳـﺒﺐ ﺑـﺮاى ﻓـﻴﺾ ﺧﺎﺻﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﻴﻀﻬﺎى ﺧﺎص ﺟﺰ از راه اﻧﺠﺎم ﻓﻌﻞ اﺧﺘﻴﺎرى ﺧﺎص ﺧﻮدﺷﺎن ،ﺣﺎﺻـﻞ ﻧﻤـﻰ ﺷـﻮﻧﺪ .ﺑـﺮ اﻳـﻦ اﺳﺎس ﻣﻰ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺣﺘﻰ ﻣﻼﺋﻜﻪ اﻟﻬﻰ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﺗﺎم اﻟﺘﺠﺮد ﺑﻮده و ﺟﻤﻴﻊ ﻛﻤﺎﻻت ﻣﻤﻜﻨﻪ ﻧﻮع ﺧﻮد را ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ دارا ﻫﺴﺘﻨﺪ ،از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در ﻛﺎرﻫﺎى ﺧﻮد ،ﻣﺨﺘﺎر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻟﺬت ﺧﺎﺻﻰ را ﻛﻪ از راه اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﻓﻌﻞ اﺧﺘﻴـﺎرى ﺑـــــــــــــــﺮاى ﻣـــــــــــــــﺎ ﻗﺎﺑـــــــــــــــﻞ درك اﺳـــــــــــــــﺖ ،ادراك ﻧﻤﺎﻳﻨـــــــــــــــﺪ.
ﻫﺪف از اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ :ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺎﻳﺮ ﻓﻴﻮﺿﺎت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻰ ،ﺳﺒﺐ و ﻣﺠﺮاى ﺧﺎﺻﻰ دارد ،و اﮔﺮ اﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻦ ﻓﻴﺾ ﺑﻪ ﻛـﺴﻰ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ رﺳـﻴﺪ ،و اﻳـﻦ اﺳـﺒﺎب ﻧﻴـﺰ ﺟـﺰ از راه اﻓﻌـﺎل اﺧﺘﻴﺎرى ،ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻧﻴﺴﺖ.
ﭘﺎﺳﺦ دو ﺳﺆال ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺬﻛﻮر ﭘﺎﺳﺦ دو ﺷﺒﻬﻪ از ﺷﺒﻬﺎﺗﻰ ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ روﺷﻦ ﻣـﻰ ﺷـﻮد .از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ دو ﺷﺒﻬﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺬﻛﻮر دارد ،ﻟﺬا اﻳﻦ دو ﺷﺒﻬﻪ را در ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﻃﺮح ﻛـﺮده ﭘﺎﺳـﺦ ﻣـــــﻰ دﻫـــــﻴﻢ ،و ﭘﺎﺳـــــﺦ ﺷـــــﺒﻬﺎت دﻳﮕـــــﺮ را ﺑـــــﻪ ﺟـــــﺎى ﺧـــــﻮد ﺑﻴـــــﺎن ﺧـــــﻮاﻫﻴﻢ ﻛـــــﺮد: * ﺳﺆال اول :آﻳﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺮاﺑـﺮ دﻳﮕـﺮى )ﺷـﻔﻴﻊ( ﻧﻴـﺴﺖ ﭼـﺮا ﻛـﻪ اﮔـﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ در ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺆﺛﺮ ﺣﻘﻴﻘﻰ ﺗﻨﻬﺎ و ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪاﺳﺖ ،ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ در ﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻔﻴﻊ ﻫﻴﭻ اﺛﺮى ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻰ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ .و اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ دﻳﮕﺮى ﻧﻴﺰ در اﺿﺎﻓﻪ اﻳﻦ ﻓﻴﺾ اﻟﻬﻰ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﺆﺛﺮ اﺳـﺖ ﻣـﺴﺘﻠﺰم ﺗــــــــــــــــــــــﺄﺛﺮ و اﻧﻔﻌــــــــــــــــــــــﺎل ﺧﺪاوﻧــــــــــــــــــــــﺪ اﺳــــــــــــــــــــــﺖ! * ﺳﺆال دوم :آﻳﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖِ ﺷﻔﻴﻊ ﺑﺮاى رﻓﻊ ﻋﻘﺎب از ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﻘﺎب اﺳﺖ و ﭘﺬﻳﺮش اﻳـﻦ ﺷـﻔﺎﻋﺖ از ﺟﺎﻧـﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ رﺣﻤﺖ و ﻟﻄﻒ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻰ ﺷﻔﻴﻊ ،ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ از رﺣﻤﺖ و ﻟﻄﻒ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ
ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆال اول ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻴﺮ ﻓﻴﻀﻰ از ﻓﻴﻮﺿﺎت ﺧﺪاوﻧﺪى اﺳﺖ ،ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺸﺄ اﺻﻠﻰ و ﺣﻘﻴﻘﻰ اﻳﻦ ﻓﻴﺾ ،ﺷﻔﻴﻊ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﮔﺮ ﭼﻪ او ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺬرﮔﺎه و ﻣﺠﺮاى رﺳﻴﺪن اﻳﻦ ﻓﻴﺾ ﺧﺎص اﻟﻬﻰ ﺑﻪ اﻧـﺴﺎن ﻣـﺪﺧﻠﻴﺖ دارد .ﻳﻌﻨﻰ ﻓﻴﺾ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻓﻘﻂ از آن ﺧﺪاﺳﺖ ،اﻣﺎ ﺧﻮد آن ﻧﻴﺰ ﻣﺠﺎرى ﺧﺎﺻﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ،اﺋﻤﻪ ،ﺷﻬﺪا ،ﻋﻠﻤﺎ و ....را ﺑﺮاى رﺳﻴﺪن اﻳﻦ ﻓﻴﺾ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰ از اﻳﻦ ﻣﺠﺎرى ،اﻳﻦ ﻓﻴﺾ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻧﻴﺴﺖ .ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳـﻦ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ وﺳﺎﺋﻂ در ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺆﺛﺮﻧﺪ ،ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻣﺘـﺄﺛﺮ ﺷـﺪن و اﻧﻔﻌـﺎل ﭘـﺬﻳﺮى ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻧﻴﺴﺖ.
ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆال دوم از ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆال ﻗﺒﻠﻰ ﺟﻮاب اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻴﺰ روﺷﻦ ﻣﻰ ﺷﻮد .ﻳﻌﻨﻰ وﻗﺘﻰ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﻴﺾ و رﺣﻤﺖ ،ﺗﻨﻬـﺎ از ﻧﺎﺣﻴـﻪ ﺧﺪاﺳﺖ و اﻳﻦ ﺷﻔﻌﺎ و وﺳﺎﺋﻂ ﻓﻘﻂ ﻧﻘﺶ ﻣﺠﺮا و واﺳﻄﻪ دارﻧﺪ ،ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ رﺣﻤـﺖ و ﻣﻬﺮﺑـﺎﻧﻰ ﺷﻔﻴﻊ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ رﺣﻤﺖ ﺑﻰ ﻣﻨﺘﻬﺎى اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺑﺎﺑﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﺧـﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪى از ﻓﻴﺾ اﻟﻬﻰ ﮔﺸﻮده ﺷﻮد ﺗﺎ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻴﺰ اﻓﺮادى ﻣﺸﻤﻮل ﻓﻴﺾ و رﺣﻤﺖ او واﻗﻊ ﮔﺮدﻧﺪ.
ﺷﺮاﻳﻂ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ -ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ -از اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ و ﻗﻄﻌﻰ اﺳﻼم اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﺷـﺮاﻳﻂ و ﻣﻘﺘـﻀﻴﺎت وﻳـﮋه اى اﺳﺖ .از ﻻﺑﻼى ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودى ﻣﻰ ﺗﻮان اﻳﻦ ﺷﺮط را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ،اﻣﺎ اﻳﻨﻚ ﺑﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷـﺮاﻳﻂ را ﺑـــــــــــــــــﻪ ﺻـــــــــــــــــﻮرت زﻳـــــــــــــــــﺮ ﺧﻼﺻـــــــــــــــــﻪ ﻛﻨـــــــــــــــــﻴﻢ: * -1اذن اﻟﻬﻰ :ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺑﺴﻴﺎرى از آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮدﻳﻢ ﻳﻜﻰ از ﺷﺮاﻳﻂ اﺻﻠﻰ و اﺳﺎﺳﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻳـﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اذن اﻟﻬﻰ ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨـﺪ. * -2رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻔﻴﻊ :ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻨﻜﻪ اﺻﻞ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺑﺎ اذن اﻟﻬﻰ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺷﺨﺺ ﺷﻔﻴﻊ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ از ﻛــــﺴﺎﻧﻰ ﺑﺎﺷــــﺪ ﻛــــﻪ ﺧﺪاوﻧــــﺪ ﻧــــﺴﺒﺖ ﺑــــﻪ ﺷــــﻔﺎﻋﺖ از ﺳــــﻮى آﻧــــﺎن رﺿــــﺎﻳﺖ دارد(26). ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮط ﻧﻤﻰ ﺗﻮان از ﻫﺮ ﻛﺲ ﺗﻮﻗﻊ ﺷﻔﺎﻋﺖ داﺷﺖ و ﻧﻴﺰ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺪﻋﻰ ﺣـﻖ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﺷـﻮد. * -3رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻣﻮرد ﺷﻔﺎﻋﺖ :در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ،رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻮﻧﺪﮔﺎن ﻧﻴـﺰ ﺷﺮط اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﻴﺾ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﻫﻤﻪ ﺑﺸﻮد ،ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ -اﺳﺒﺎب و ﻣﻼك ﺧﺎﺻﻰ دارد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ اﻳﻦ ﻣﻼك را ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺸﻤﻮل ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﻴـﺮد و در ﻏﻴــــــــﺮ اﻳــــــــﻦ ﺻــــــــﻮرت از اﻳــــــــﻦ ﻓــــــــﻴﺾ ﻣﺤــــــــﺮوم ﺧﻮاﻫــــــــﺪ ﻣﺎﻧــــــــﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت و رواﻳﺎت اﻳﻦ ﺑﺎب ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﻌﻀﻰ از ﺷﺮاﻳﻄﻰ را ﻛﻪ ﺑﺎﻳـﺴﺘﻰ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﺷـﻮﻧﺪﮔﺎن داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﺗـﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﺣﻖ آﻧﺎن راﺿﻰ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ،ﻣﺎﻧﻨﺪ :اﻳﻤﺎن ،اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز ،ﭘﺮداﺧﺖ زﻛﺎت و اﻋﺘﻘـﺎد ﺑـــــــــﻪ ﻣﻌـــــــــﺎد ﻛـــــــــﻪ از آﻳـــــــــﺎت زﻳـــــــــﺮ ﺑـــــــــﻪ دﺳـــــــــﺖ ﻣـــــــــﻰ آﻳـــــــــﺪ: ﻓﻰ ﺟﻨّﺎتٍ ﻳﺘَﺴﺎﺋَﻠﻮنَ * ﻋﻦِ اﻟْﻤﺠﺮِﻣﻴﻦَ* ﻣﺎ ﺳﻠَﻜَﻜُﻢ ﻓﻰ ﺳﻘَﺮَ * ﻗﺎﻟﻮا ﻟَﻢ ﻧَﻚ ﻣِﻦَ اﻟْﻤﺼﻠّﻴﻦَ* و ﻟَﻢ ﻧَﻚ ﻧُﻄْﻌِﻢ اﻟْﻤِﺴﻜﻴﻦَ * و ﻛُﻨﺎ ﻧَﺨﻮض ﻣﻊ اﻟْﺨﺎﺋِﻀﻴﻦَ* و ﻛُﻨﺎ ﻧُﻜَﺬﱢب ﺑِﻴﻮمِ اﻟﺪﻳﻦِ* ﺣﺘّـﻰ اَﺗﺎﻧَـﺎ اﻟْﻴﻘـﻴﻦَ* ﻓَﻤـﺎ ﺗَـﻨْﻔَﻌﻬﻢ ﺷَـﻔﺎ ﻋـﺔُ اﻟـﺸّﺎﻓِﻌﻴﻦَ(27). ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن از ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﺳﺆال ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ :ﭼﻪ ﻛﺮدﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻋﺬاب دوزخ ﺷﺪﻳﺪ دوزﺧﻴﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﻣـﻰ دﻫﻨـﺪ :ﻣـﺎ از ﻧﻤﺎز ﮔﺰاران ﻧﺒﻮدﻳﻢ ،و ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ زﻛﺎت دﺳﺘﮕﻴﺮى از ﻣﺴﻜﻴﻨﺎن ﻧﻤﻰ ﻛﺮدﻳﻢ .و ﻫﻤﻮاره ﻋﻤﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ اﻫﻞ ﺑﺎﻃﻞ ﺑـﻪ ﺑﻄﺎﻟﺖ ﻣﻰ ﮔﺬراﻧﻴﻢ ،و روز ﺟﺰا و ﻗﻴﺎﻣﺖ را دروغ ﻣﻰ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﻢ ،ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﻣﺮگ ﮔﺮﻳﺒـﺎن ﻣـﺎ را ﮔﺮﻓـﺖ و ﺑﺮاﻳﻤـﺎن ﻳﻘﻴﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ) .اﻣﺎ اﻳﻨﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ( ﺑﺎ اﻳﻦ وﺿﻊ ،ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﺎﻓﻌﺎن در روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﻫﺮﮔﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل آﻧﻬﺎ ﻧﻤـﻰ ﺷـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮد. ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺳﻨﺨّﻴﺘﻰ ﺑﻴﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻮﻧﺪﮔﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣـﺆﺛﺮ اﻓﺘـﺪ .اﻣـﺎ اﮔﺮ زﻧﮕﺎرﻫﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ و ﭘﻠﻴﺪى و ﮔﻨﺎه آﻧﻘﺪر زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﺳـﻨﺨّﻴﺖ ﺑـﻴﻦ دو ﮔـﺮوه از ﺑـﻴﻦ رﻓﺘـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ، ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻫﻴﭻ اﺛﺮى ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ.
ﻣﺪﻋﻴﺎن دروﻏﻴﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ از دو ﮔﺮوه ﻧﺎم ﻣﻰ ﺑﺮد ﻛﻪ اﻳﻨﺎن در ﺷﻔﺎﻋﺖ ،اذن و رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺷﺮط ﻧﻤﻰ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻟﺬا ﺑﻪ دﻟﺨـﻮاه ﺧﻮﻳﺶ ﺷﻔﻴﻌﺎﻧﻰ ﺑﺮاى ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺳﺮ از ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻰ در آوردﻧﺪ و ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧـﮋاد ﭘﺮﺳـــــــــــــــــــــــــــــــﺘﻰ ﻛـــــــــــــــــــــــــــــــﺸﻴﺪه ﺷـــــــــــــــــــــــــــــــﺪﻧﺪ.
ﮔﺮوه اول ﻣﺸﺮﻛﻴﻨﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭼﻮن ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا دﺳﺘﺮﺳﻰ ﻧﺪارﻳﻢ ﻟﺬا ﺑﺘﻬﺎﻳﻰ را ﺳـﺎﺧﺘﻪ ،ﻣـﻰ ﭘﺮﺳـﺘﻴﻢ ﺗـﺎ ﻧـﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪ و اﺳﺒﺎب ﺗﻘﺮب و ﻧﺰدﻳﻜﻰ ﻣﺎ در آﺳﺘﺎن او ﺑﺎﺷﻨﺪ .اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ از آﻳﺎت زﻳـﺮ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻰ ﺷﻮﻧﺪ: -1و ﻳﻌﺒـــﺪونَ ﻣِـ ـﻦْ دونِ اﻟﻠّـ ـﻪِ ﻣـــﺎ ﻳـ ـﻀُﺮﱡﻫﻢ و ﻻ ﻳـ ـﻨْﻔَﻌﻬﻢ و ﻳﻘﻮﻟـ ـﻮنَ ﻫـ ـﺆُﻻءِ ﺷُـ ـﻔَﻌﺎؤُﻧﺎ ﻋِﻨْـ ـﺪ اﻟﻠّـ ـﻪِ(28). .... ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎن و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺟﺎﻫﻞ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﺑﺖ ﻫﺎى )ﺳﻨﮕﻰ و ﭼﻮﺑﻰ و (...را ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻔﻊ و ﺿﺮرى ﺑﻪ ﺣـﺎل آﻧﻬـﺎ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻰ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻣﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ :اﻳﻨﻬﺎ ﺷﻔﻴﻌﺎن ﻣﺎ در ﻧﺰد ﺧﺪاﻳﻨﺪ. -2و اﻟﱠـــﺬﻳﻦَ اﺗﱠﺨـــﺬوا ﻣِـــﻦْ دوﻧِـــﻪ أَوﻟِﻴـــﺎء ﻣـــﺎ ﻧَﻌﺒـــﺪ ﻫـــﻢ اِﻟّـــﺎ ﻟِﻴﻘﱢﺮﺑﻮﻧـــﺎ اِﻟَـــﻰ اﻟﻠّـــﻪِ زﻟْﻔـــﻰ (29).... و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا را )ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺘﻬﺎ( ﺑﻪ دوﺳﺘﻰ و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ )ﻣﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ (:ﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﺘﻬﺎ را ﻧﻤﻰ ﭘﺮﺳـﺘﻴﻢ ﺟـﺰ ﺑـﺮاى آﻧﻜــــــﻪ اﺳــــــﺒﺎب ﻗــــــﺮب و ﻣﻨﺰﻟــــــﺖ ﻣــــــﺎ را در ﻧــــــﺰد ﺧﺪاوﻧــــــﺪ ﻓــــــﺮاﻫﻢ ﺳــــــﺎزﻧﺪ. ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮوه ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ اﻳﺴﺘﺎده ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: -1و ﻣﺎ ﻧَﺮى ﻣﻌﻜُﻢ ﺷُﻔَﻌﺎﻛُﻢ اﻟﱠﺬﻳﻦَ زﻋﻤﺘُﻢ اَﻧﱠﻬﻢ ﻓﻴﻜُﻢ ﺷُﺮَﻛﺎء ،ﻟَﻘَﺪ ﺗَﻘَﻄﱠﻊ ﺑﻴﻨَﻜُﻢ و ﺿَـﻞﱠ ﻋـﻨْﻜُﻢ ﻣـﺎ ﻛُﻨْـﺘُﻢ ﺗَﺰْﻋﻤـﻮنَ(30). )ﺧﺪاوﻧﺪ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ اﻳﻨﺎن ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ (:اﻳﻨﻚ )ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ( ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ،آﻧﻬـﺎ را ﻛـﻪ ﺷـﻔﻴﻊ ﺧـﻮﻳﺶ ﻣـﻰ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ ﻧﻤﻰ ﺑﻴﻨﻴﻢ )ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ( ﻫﻤﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﺪاﻳﻰ اﻓﺘﺎد و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧـﻮﻳﺶ ﻣـﻰ ﭘﻨﺪاﺷــــــــــــــــﺘﻴﺪ ﮔــــــــــــــــﻢ ﺷــــــــــــــــﺪ و از دﺳــــــــــــــــﺘﺘﺎن رﻓــــــــــــــــﺖ. - 2ﻗُــﻞْ اَﺗُﻨَﺒﺌــﻮﻧﺮ اﻟﻠّــﻪ ﺑِﻤــﺎ ﻻ ﻳﻌﻠَــﻢ ﻓِــﻰ اﻟــﺴﻤﻮاتِ و ﻻ ﻓِــﻰ اﻟْــﺄرضِ ﺳــﺒﺤﺎﻧَﻪ و ﺗَﻌــﺎﻟﻰ ﻋﻤــﺎ ﻳــﺸْﺮِﻛﻮنَ(31). )اى رﺳﻮل ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﻴﺎن دروﻏﻴﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ( ﺑﮕﻮ :آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ادﻋﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﭼﻴـﺰى ﺧﺒـﺮ دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ -ﻧﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻧﻪ در زﻣﻴﻦ -ﺑﺪان ﻋﻠﻢ ﻧﺪارد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺰّه و ﻓﺮاﺗﺮ اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ اﻳﻨـﺎن ﺷـﺮﻳﻚ او ﻗـــــــــــــــــــــــــــــــــﺮار ﻣـــــــــــــــــــــــــــــــــﻰ دﻫﻨـــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ. ﮔﺮوه دوم ﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻓﺮزﻧﺪان اﻧﺒﻴﺎى ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﻴﻞ داﻧﺴﺘﻪ ،از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻳﻚ ﻧﻮع ﺑﺮﺗـﺮى ﻧـﮋادى ﺑـﺮاى ﺧﻮد ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺑﺮﺗﺮى ﻧﮋادى ،ﻣﺎ را دوﺳﺖ دارد و ﻟﺬا ﻣﺎ ﺟﺰ اﻳﺎم ﻣﻌﺪود و اﻧﺪﻛﻰ، ﻋـــــــــــــــــــــــــــــــﺬاب ﻧﺨـــــــــــــــــــــــــــــــﻮاﻫﻴﻢ ﺷـــــــــــــــــــــــــــــــﺪ: و ﻗــــــــــﺎﻟﻮا ﻟَــــــــــﻦْ ﺗَﻤــــــــــﺴﻨَﺎ اﻟﻨّــــــــــﺎر اِﻟّــــــــــﺎ اَﻳﺎﻣــــــــــﺎً ﻣﻌــــــــــﺪودةً(32). .... و ﻳﻬﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را در آﺗﺶ ﻋﺬاب ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻣﮕﺮ ﭼﻨﺪ روزى اﻧﺪك و ﻣﻌﺪود )ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻨـﺪار آﻧﻬـﺎ ﻫﻔـــــــــــــــــــــــﺖ ﻳـــــــــــــــــــــــﺎ ﭼﻬـــــــــــــــــــــــﻞ روز ﺑـــــــــــــــــــــــﻮد(. ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻨﺪار ﻏﻠﻂ و ﺗﻮﻫﻢ ﻧﺎﺑﺠﺎى ﻳﻬﻮد -ﻛﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮى ﻧﮋادى ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪى از ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﺷـﻔﻴﻌﺎن ﺳــــــﺎﺧﺘﮕﻰ ﺧــــــﻮﻳﺶ ﺑﻮدﻧــــــﺪ -ﺧﺪاوﻧــــــﺪ ﺧﻄــــــﺎب ﺑــــــﻪ آﻧــــــﺎن ﻣــــــﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳــــــﺪ: ﻳﺎ ﺑﻨﻰ اِﺳﺮاﺋﻴﻞَ ....و اﺗﱠﻘﻮا ﻳﻮﻣﺎً ﻻ ﺗﺠﺰى ﺗَﻔْﺲ ﺷَﻴﺌﺎً و ﻻ ﻳﻘْﺒﻞُ ﻣِﻨْﻬﺎ ﻋـﺪلٌ و ﻻ ﺗَﻨْﻔَﻌﻬـﺎ ﺷَـﻔﺎﻋﺔٌ و ﻻ ﻫـﻢ ﻳﻨْـﺼﺮونَ(33). اى ﻗﻮم ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ....ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ از روزى ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺟﺰاى ﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﻨﺪ و اﺣﺪى را ﺑﻪ ﺟﺎى دﻳﮕﺮى ﻣﺠـﺎزات ﻧﻜﻨﻨﺪ و از ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻓِﺪﻳﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﺴﻰ )ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰ ﭘﻨﺪارﻳـﺪ( ﺳـﻮدﻣﻨﺪ ﻧﺒﺎﺷـﺪ و ﻛـﺴﻰ را ﻳـﺎورى ﻧﻴــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺴﺖ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮى ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ وﺟﻮد دارد -و ﻣﺎ ﻗﺒﻼً ﻣﺘـﺬﻛﺮ ﺑﻌـﻀﻰ از آﻧﻬـﺎ ﺷـﺪﻳﻢ -روﺷـﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد از ﻧﻔﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ در آﻳﻪ ﻓﻮق ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻨﻈﻮر رد ﻛﺮدن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻔﻴﻌﺎن دروﻏﻴﻨﻰ اﺳـﺖ ﻛـــــــﻪ ﻗـــــــﻮم ﻳﻬـــــــﻮد ﺑـــــــﻪ دروغ ﺑـــــــﺮاى ﺧـــــــﻮد در ﻧﻈـــــــﺮ ﮔﺮﻓﺘـــــــﻪ ﺑﻮدﻧـــــــﺪ. ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ در آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮى ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻧﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻳﻦ ادﻋﺎى ﻛﺎذب ﻳﻬﻮدﻳـﺎن را ﻣـﺮدود داﻧـﺴﺘﻪ
اﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ: ﻗُـــــﻞْ اَﺗﱠﺨَــــ ـﺬْﺗُﻢ ﻋِﻨْـــــﺪ اﻟﻠّــــ ـﻪِ ﻋﻬــــــﺪاً اَم ﺗَﻘﻮﻟــــ ـﻮنَ ﻋﻠَــــــﻰ اﻟﻠّــــ ـﻪِ ﻣــــــﺎ ﻻ ﺗَﻌﻠَﻤــــ ـﻮنَ(34). )اى ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ( ﺑﻪ اﻳﻨﺎن ﺑﮕﻮ :آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ادﻋﺎﻫﺎى دروﻏﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ از ﺧﺪا ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﻳـﺪ ﻛـﻪ در آن ﻋﻬـﺪ، ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺨﻠﻒ ﻧﻜﻨﺪ ﻳﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ را ﻛﻪ )ﺑﻪ ﺧﻴﺎل ﺧﻮﻳﺶ درﺳـﺖ ﻛـﺮده اﻳـﺪ و( ﻫﺮﮔـﺰ ﺑـﺪان ﻋﻠـﻢ ﻧﺪارﻳـﺪ ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـــــــــــــــــــــــﺪ ﻧـــــــــــــــــــــــﺴﺒﺖ ﻣـــــــــــــــــــــــﻰ دﻫﻴـــــــــــــــــــــــﺪ ﻗُﻞْ ﻳﺎ اَﻳﻬﺎ اﻟﱠﺬﻳﻦَ ﻫﺎدوا اِنْ زﻋﻤﺘُﻢ اَﻧﱠﻜُﻢ اَوﻟﻴﺎء ﻟِﻠّﻪِ ﻣِﻦْ دونِ اﻟﻨّﺎسِ ﻓَﺘَﻤﻨﱠﻮا اﻟْﻤﻮت اِنْ ﻛُﻨْﺘُﻢ ﺻﺎدِﻗﻴﻦَ* و ﻻ ﻳﺘَﻤﻨﱠﻮﻧَﻪ اَﺑﺪاً ﺑِﻤـﺎ ﻗَـــــــــــــــﺪﻣﺖ اَﻳـــــــــــــــﺪﻳﻬِﻢ و اﻟﻠّـــــــــــــــﻪ ﻋﻠـــــــــــــــﻴﻢ ﺑِﺎﻟﻈّـــــــــــــــﺎﻟِﻤﻴﻦَ(35). ﺑﮕﻮ :اى ﻳﻬﻮدﻳﺎن ،اﮔﺮ ﻣﻰ ﭘﻨﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻤﺎ دوﺳﺘﺪار و ﻣﺤﺒﻮب ﺧﺪاﻳﻴﺪ و ﻧﻪ دﻳﮕـﺮ ﻣـﺮدم ،ﭘـﺲ اﮔـﺮ راﺳـﺘﮕﻮﻳﻴﺪ آرزوى ﻣﺮگ ﻛﻨﻴﺪ و )ﻣﺎ ﻣﻰ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ( اﻳﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﺮدارﻫﺎى زﺷﺘﻰ ﻛﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﺧـﻮﻳﺶ ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﺷـﺪه و ﭘـﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ آرزوﻳﻰ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺮده ﺳﺘﻤﻜﺎران آﮔﺎه اﺳﺖ.
ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻌﺎﻧﻰ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﺑﺤﺜﻬﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﻳﺎت و آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪدى ﻛﻪ در ﺑﺎره ﺷﻔﺎﻋﺖ وﺟﻮد دارد ،ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑـﻪ ﺳـﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ: -1ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮔﺮوﻫﻬﺎ و اﻓﺮاد ﺧﺎص؛ -2ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻌﻀﻰ اﻋﻤﺎل؛ -3ﺷـــــــــــــﻔﺎﻋﺖ ﭘﻴـــــــــــــﺎﻣﺒﺮ ﻛـــــــــــــﻪ ﻫﻤـــــــــــــﻪ ﺑـــــــــــــﺪان ﻣﺤﺘﺎﺟﻨـــــــــــــﺪ. اﻳﻨﻚ ﺑﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﻌﺎﻧﻰ ،ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﺪام ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﻰ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ،ﻣﻮرد ﺑﺤـﺚ ﻣﺎﺳـﺖ ﺗـﺎ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاى ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻰ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻰ از ﺷﺒﻬﺎت دﻳﮕﺮى ﻛـﻪ در زﻣﻴﻨـﻪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻣﻄـﺮح ﮔﺮدﻳـﺪه ﻓـﺮاﻫﻢ ﺷـﻮد. ﻣﻌﻨﺎى اول :ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آﻳﺎت و رواﻳﺎت ،ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﺧﺎﺻﻰ ،ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ از ﺳﻮى آﻧﺎن رﺿﺎﻳﺖ ﻣـﻰ دﻫﺪ ،در ﻗﻴﺎﻣﺖ -ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻛﺎﻓﻰ از اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﻋﺬاب اﻟﻬـﻰ رﻫـﺎ ﮔﺮدﻧﺪ وﻟﻰ ﺗﺎ ﺣﺪودى ﺳﻨﺨّﻴﺖ و ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪان را دارا ﻫﺴﺘﻨﺪ -در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻛـﺮده و آﻧﻬـﺎ را از ﻋﺬاب دوزخ ﻣﻰ رﻫﺎﻧﻨﺪ .روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ،ﻋﺎم و ﻫﻤﮕﺎﻧﻰ ﻧﻴـﺴﺖ و ﺷـﺎﻣﻞ دو دﺳـﺘﻪ ﻧﻤـﻰ ﺷـﻮد: ﻳﻜﻰ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻗﺪر ﻛﺎﻓﻰ ﺑﺮ ﺧﻮردار از اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻧﺪ و راه ،ﺑﺮاى ورود در ﺑﻬﺸﺖ و ﻧﺠﺎت از آﺗﺶ، ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﮔﺸﻮده اﺳﺖ؛ و دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﮔﻨﻬﻜﺎراﻧﺪ اﻣﺎ داراى ﺷﺮاﻳﻂ و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﺷــﻮﻧﺪﮔﺎن ذﻛــﺮ ﻛــﺮدﻳﻢ ﻧﻴــﺴﺘﻨﺪ و ﺳــﻨﺨّﻴﺘﻰ ﺑــﻴﻦ آﻧﻬــﺎ و ﺷــﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨــﺪﮔﺎن و ﺳــﻌﺎدﺗﻤﻨﺪان وﺟــﻮد ﻧــﺪارد(36). ﻣﻌﻨﺎى دوم :در ﺑﻌﻀﻰ از رواﻳﺎت ،ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﺎﺻﻰ ﻧـﺴﺒﺖ داده ﺷـﺪه اﺳـﺖ ،ﻣﺎﻧﻨـﺪ »رﺣـﻢ و اﻣﺎﻧـﺖ دارى«، »ﻃﺎﻋــــــــﺔ اﻟﻠﱠــــــــﻪ«» ،ﺗﻮﺑــــــــﻪ« و ...ﻳــــــــﺎ ﺑــــــــﻪ ﭼﻴﺰﻫــــــــﺎﻳﻰ ﻣﺜــــــــﻞ »ﻗــــــــﺮآن«(37). ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻋﺎم ﺷﻔﺎﻋﺖ -ﻳﻌﻨﻰ واﺳﻄﻪ و ﺳﺒﺐ ﺑﺮاى ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮى از ﻓﻴﺾ اﻟﻬﻰ -ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ :از آﻧﺠﺎ ﻛـﻪ ﻛﻠﻴﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻃﺎﻋﺔ اﻟﻠّْﻪ« ﻗﺮار دارﻧﺪ ،اﺳﺒﺎب ﺗﺤﺼﻴﻞ و ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪى از ﻓﻴﻮﺿﺎت اﻟﻬﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻟـﺬا در ﺑﻌﻀﻰ رواﻳﺎت در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺻﻔﺖ ﺷﻔﻴﻊ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ،و ﻳـﺎ از آن ﺟﻬـﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ از ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺳﻨﺨﻴﺖ و ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﻔﻴﻌﺎن واﻗﻌﻰ در روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ اﺳﺖ ،در ﻣﻮرد آﻧﻬـﺎ ﻧﻴـــﺰ ﺻـــﻔﺖ ﺷـــﻔﻴﻊ ﺑـــﻪ ﻛـــﺎر رﻓﺘـــﻪ و ﺷـــﻔﺎﻋﺖ ﺑـــﻪ آﻧﻬـــﺎ ﻧﻴـــﺰ ﻧـــﺴﺒﺖ داده ﺷـــﺪه اﺳـــﺖ(38).
ﻣﻌﻨﺎى ﺳﻮم :در ﺑﻌﻀﻰ رواﻳﺎت ﻳﻚ ﻧﻮع ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻋﺎم و ﻫﻤﮕﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺻﻠّﻰ اﻟﻠّﻪ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷـﺪه اﺳﺖ و ﻣﻔﺎد اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ رواﻳﺎت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ در ﻗﻴﺎﻣﺖ از آن ﺑﻰ ﻧﻴـﺎز ﻧﻴـﺴﺖ .اﻣـﺎم ﺻـﺎدق )ع( ﻣـﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ: و ﻣــــــﺎ ﻣِــــــﻦْ اَﺣــــــﺪٍ اِﻟّــــــﺎ ﻳﺤﺘــــــﺎج اِﻟــــــﻰ ﺷَــــــﻔﺎﻋﺔِ ﻣﺤﻤــــــﺪٍ )ص( ﻳﻮﻣﺌِــــــﺬٍ(39). ... در روز رﺳـــﺘﺎﺧﻴﺰ ﻛـــﺴﻰ ﻧﻴـــﺴﺖ ﺟـــﺰ اﻳﻨﻜـــﻪ ﺑـــﻪ ﺷـــﻔﺎﻋﺖ ﺣـــﻀﺮت ﻣﺤﻤـــﺪ )ص( ﻧﻴﺎزﻣﻨـــﺪ اﺳـــﺖ. در ﺗﻮﺟﻴــــــﻪ و ﺗﺤﻠﻴــــــﻞ اﻳــــــﻦ ﻣﻌﻨــــــﺎ ﺑــــــﻪ دو ﺑﻴــــــﺎن ﻣــــــﻰ ﺗــــــﻮان ﺳــــــﺨﻦ ﮔﻔــــــﺖ: ﺑﻴﺎن اول :ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻣﻨﻈﻮر از اﻳﻦ رواﻳﺎت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻫـﺮ ﺷـﻔﻴﻌﻰ در روز ﻗﻴﺎﻣـﺖ اﮔـﺮ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ ﻣﻘﺒﻮل در ﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ در ﻃﻮل ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ اذن و اﺟﺎزه ﺣﻀﺮﺗﺶ ﭘـﺬﻳﺮد. ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ ﺑﻴﺎن رواﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪدى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ در روز ﻣﺤﺸﺮ ﻫﻤﻪ اﻧﺒﻴﺎى اوﻟﻮاﻟﻌﺰم اﻟﻬﻰ )ع( رﺳـﻮل اﻛـﺮم )ص( را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻔﻴﻊ ﺑﻪ اﻫﻞ ﻣﺤﺸﺮ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ(40).
ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﺬﻛﻮر اوﻻً -دو ﮔﺮوﻫﻰ ﻛﻪ ﻣﺸﻤﻮل ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى اول ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻣﺸﻤﻮل ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻧﻴـﺰ ﻧﺨﻮاﻫﻨـﺪ ﺑـﻮد؛ ﻳﻌﻨـﻰ ﮔﺮوﻫﻰ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻗﺪر ﻛﺎﻓﻰ داراى ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻓـﺮادى ﻛـﻪ ﮔﻨﻬﻜﺎرﻧـﺪ و ﺑـﺎ اﻫـﻞ ﺳـﻌﺎدت و اﻫـﻞ ﺷــــــــــــــــــﻔﺎﻋﺖ ﺳــــــــــــــــــﻨﺨّﻴﺖ و ﺗﻨﺎﺳــــــــــــــــــﺐ ﻻزم را ﻧﺪارﻧـــــــــــــــــــﺪ. ﺛﺎﻧﻴﺎً اﻳﻦ رواﻳﺎت ﻫﺮﮔﺰ ﺷﻔﺎﻋﺖ از ﺳﻮى دﻳﮕﺮان را ﻧﻔﻰ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﺪ .ﭼﺮا ﻛﻪ در رواﻳﺎت ﻓـﺮاوان دﻳﮕـﺮى ﺑـﻪ ﮔﺮوﻫﻬـﺎ و اﺷﺨﺎص دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻔﺎد اﻳﻦ رواﻳﺎت اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺪون در ﺧﻮاﺳﺖ رﺳﻮل اﻛﺮم )ص( ﻣﺴﺘﻘﻼً ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨـﺪ (41).ﻧـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﻪ ﻫـﻴﭻ وﺟـﻪ ﺣـﻖ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ. ﺑﻴﺎن دوم :ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از اﻳﻦ ﻧﻮع ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎى ﺧﺎص و ﻳﻚ ﻓﻴﺾ ﻋـﺎم و ﻫﻤﮕـﺎﻧﻰ وﻳـﮋه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﻫﻤﻪ اﻫﻞ ﻣﺤﺸﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و اﻟﺒﺘﻪ ﺧﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﻧﺒﻰ اﻛﺮم )ص( را ﻛﻪ ﻋﻈﻴﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻈﻬﺮ ﺻﻔﺎت اﻟﻬﻰ و ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﻣﺠﻼى ﺗﺠﻠﻰ ﻧﻮر ﺧﺪاوﻧﺪى در ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻰ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺠـﺮاى اﻳـﻦ ﻓـﻴﺾ ﻋﻈﻤـﺎى ﺧـﻮﻳﺶ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻤﮕﺎن )اﻋﻢ از ﮔﻨﻬﻜﺎر و ﺑﻰ ﮔﻨﺎه( از آن ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﮔﺮدﻧـﺪ و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ ،درﺟـﺎت ﻋﺎﻟﻴـﻪ اﻫــﻞ ﺳــﻌﺎدت ﻋــﺎﻟﻰ ﺗــﺮ ﮔــﺮدد ،و ﻋــﺬاب و ﺳــﺨﺘﻰ و رﻧــﺞ ﮔﻨﻬﻜــﺎران و دوزﺧﻴــﺎن ،ﺗﺨﻔﻴــﻒ ﻳﺎﺑــﺪ(42). اﻛﻨﻮن ﭘﺲ از ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻌﺎﻧﻰ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻳﺎد آور ﻣﻰ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى اول ﺑﻮده و ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﻟﺬا در ﭘﺎﺳﺦ ﺷﺒﻬﺎﺗﻰ ﻛﻪ ذﻳﻼً ﻃﺮح ﻣﻰ ﺷـﻮد ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.
ﺷﺒﻬﺎت ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس آﻳﺎت و رواﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪد از اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ و ﻗﻄﻌﻰ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ رود ،ﻣﻊ اﻟﻮﺻـﻒ ﻋﺪه اى -ﺣﺘﻰ ﺑﻌﻀﻰ از ﻣﻔﺴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺎن در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﻴﺰ از ﭘﺬﻳﺮش آن ﺳﺮ ﺑﺎز زده ،اﻳـﻦ اﺻـﻞ را اﻧﻜـﺎر ﻣـﻰ ﻛﻨﻨﺪ .ﻋﺪه اى ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﺑﺨﻮﺑﻰ درك ﻧﻜﺮده و ﻳـﺎ واژﮔﻮﻧـﻪ ﻓﻬﻤﻴـﺪه اﻧـﺪ ،و ﻟـﺬا آن را رﻣـﺰ ﻋﻘـﺐ اﻓﺘـﺎدﮔﻰ و اﻧﺤﻄــــــــــــﺎط ﻣــــــــــــﺴﻠﻤﻴﻦ در ﺟﻬــــــــــــﺎن اﻣــــــــــــﺮوز داﻧــــــــــــﺴﺘﻪ اﻧــــــــــــﺪ.
ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺷﻜﺎﻻﺗﻰ ﻛﻪ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﻨﻜﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻃﺮح ﺷﺪه ،ﮔﻮاه ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ اﻳﻨـﺎن ﺑﺨـﻮﺑﻰ ﻧﺘﻮاﻧـﺴﺘﻪ اﻧـﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ را درك ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖ ﻏﻠﻂ و ﺗﻮﻫﻤﺎت ﺑﻴﺠﺎ ،اﻳﻦ اﺷﻜﺎﻻت را ﻃﺮح ﻧﻤﻮده اﻧﺪ .اﻳﻨﻚ ﻣﺎ ﺗﻌـﺪادى از اﻳﻦ ﺷﺒﻬﺎت را در اﻳﻨﺠﺎ ﻃﺮح ﻛﺮده و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﺎﺳﺦ آﻧﻬﺎ را ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد(43).
* ﺳﺆال ﺳﻮم: ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﻫﻤﻪ ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد ،آﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺗﺒﻌﻴﺾ و ﺑﻰ ﻋـﺪاﻟﺘﻰ و ﺑـﻪ اﺻـــــــــــــــــــــﻄﻼح »ﭘـــــــــــــــــــــﺎرﺗﻰ ﺑـــــــــــــــــــــﺎزى« ﻧﻴـــــــــــــــــــــﺴﺖ ﭘﺎﺳﺦ :ﺑﻰ ﻋﺪاﻟﺘﻰ و ﺗﺒﻌﻴﺾ در آﻧﺠﺎ ﺻﺪق ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى ﺑﻨﺎ ﺣﻖ ﺑﻪ ﻛﺴﻰ داده و ﻳﺎ از او ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷـﻮد ﻳﻌﻨـﻰ ﺗﻨﻬـﺎ ﭼﻨﺪ ﻓﺮد ﺧﺎص و ﻣﻌﺪود از ﻣﻴﺎن ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻰ داراى ﺷﺮاﻳﻂ و اﻣﺘﻴﺎزات ﻣﺴﺎوى ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑـﺮ ﮔﺰﻳـﺪه ﺷـﺪه و از ﻧﻌﻤﺘـــــــــﻰ ﺑـــــــــﺮ ﺧـــــــــﻮردار ﮔﺮدﻧـــــــــﺪ و دﻳﮕـــــــــﺮان از آن ﻣﺤـــــــــﺮوم ﺷـــــــــﻮﻧﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻣﻮرد ﺷﻔﺎﻋﺖ ،روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن دﻳﮕﺮ اﻣﺘﻴﺎزات اﻟﻬﻰ ﺳﺒﺐ و راه ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺧﺎﺻﻰ دارد و ﺟﺰ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺳﺒﺎب را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ .ﺑﺎﻳـﺴﺘﻰ ﺷـﺮاﻳﻄﻰ ﻛـﻪ ﺑﺮاى ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪى از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ در ﻛﺴﻰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺸﻤﻮل اﻳﻦ ﻟﻄﻒ اﻟﻬﻰ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ،و ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى و ﻧﺴﺒﺘﻬﺎى ﻓﺎﻣﻴﻠﻰ و ...ﻣﻼك اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎزات ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﺒﻌـﻴﺾ و ﺑـــــــــــــــــــــــﻰ ﻋـــــــــــــــــــــــﺪاﻟﺘﻰ واﻗـــــــــــــــــــــــﻊ ﺷـــــــــــــــــــــــﻮد. ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ داﺳﺘﺎن ﺣﻀﺮت ﻧﻮح )ع( و ﭘﺴﺮ ﻧﺎﺻﺎﻟﺢ او را ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ،در ﺧﻮاﺳﺖ ﺣﻀﺮت ﻧـﻮح )ع( از ﺧﺪاوﻧــــﺪ در ﻣــــﻮرد ﻧﺠــــﺎت ﻓﺮزﻧــــﺪش ﭘﺬﻳﺮﻓﺘــــﻪ ﻧﻤــــﻰ ﺷــــﻮد و ﭘﺎﺳــــﺦ ﻣــــﻰ رﺳــــﺪ ﻛــــﻪ: ﻳـــــــﺎ ﻧـــــــﻮح اِﻧﱠـــــــﻪ ﻟَـــــــﻴﺲ ﻣِـــــــﻦْ اَﻫﻠِـــــــﻚ اِﻧﱠـــــــﻪ ﻋﻤـــــــﻞٌ ﻏَﻴـــــــﺮُ ﺻـــــــﺎﻟﺢٍ(44). اى ﻧﻮح او )ﻓﺮزﻧﺪت( از ﺧﺎﻧﺪان ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ ،ﭼﺮا ﻛﻪ او داراى اﻋﻤﺎﻟﻰ ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ .در آﻳﻪ دﻫﻢ ﺳﻮره ﺗﺤﺮﻳﻢ در ﺑﺎره ﻫﻤﺴﺮان دو ﺗﻦ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻰ ﻳﻌﻨﻰ ﺣﻀﺮت ﻧﻮح و ﺣﻀﺮت ﻟﻮط )ع( ﻧﻴـﺰ ﻣـﻰ ﺧـﻮاﻧﻴﻢ ﻛـﻪ ﻫﺮﮔـﺰ اﻳـﻦ ﻧـﺴﺒﺖ و ﻧﺰدﻳﻜـــﻰ ﺑـــﺎ ﭘﻴـــﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬـــﻰ ،ﻧﻔﻌـــﻰ ﺑـــﻪ ﺣـــﺎل آﻧـــﺎن ﻧﺪاﺷـــﺘﻪ و اﻫـــﻞ دوزخ ﺧﻮاﻫﻨـــﺪ ﺑـــﻮد(45). در اﺧﺒﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺠﻠﺴﻰ ﺑﺮادر اﻣﺎم ﻫﺸﺘﻢ )ع( ﺑﻪ ﻧﺎم زﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ از ﺧﺎﻧﺪان رﺳﺎﻟﺖ و اﻧﺘﺴﺎب ﺧﻮد ﺑـﻪ آﻧﺎن دم ﻣﻰ زد و از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻰ ﻧﻤﻮد .اﻣﺎم رﺿﺎ )ع( ﻛﻪ در ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد ﺑﺮ او اﻋﺘﺮاض ﻛﺮده ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ: اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺘﻬﺎى ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان رﺳﺎﻟﺖ ،ﻣﻌﺬور ﺑﺎﺷـﻴﻢ ،ﺑﻨـﺎ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ،ﻣﻘـﺎم و ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺗﻮ از ﭘﺪر )ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ع( ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ! ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺎ زﺣﻤﺘﻬﺎ و ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎى زﻳﺎد ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻗﺮب اﻟﻬﻰ ﻧﺎﺋﻞ ﮔﺸﺖ و ﺗﻮﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺪون ﺗﺤﻤﻞ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ رﻧﺞ و ﻣﺸﻘﺖ و ﺻـﺮﻓﺎً ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ رواﺑـﻂ ﺧــــــــــــــــﺎﻧﻮادﮔﻰ ﺑــــــــــــــــﺪان ﻣﻘــــــــــــــــﺎم ﺧــــــــــــــــﻮاﻫﻰ رﺳــــــــــــــــﻴﺪ! در ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷـﻢ را ﻣﺨﺎﻃـﺐ ﻗـﺮار داده ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ: ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺎران ،دوﺳﺘﺎن ﻣﻨﻨﺪ و ﺑﺲ .ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻫـﺮ ﻳـﻚ از ﻣـﺎ ﺗﻨﻬـﺎ در ﮔـﺮو ﻋﻤـﻞ ﻣﺎﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ(46). در ﻫﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﻧﻴﺰ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮده ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ :ﻛﺴﻰ ﻫﺮﮔﺰ ادﻋﺎ ﻧﻜﻨﺪ و آرزو ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﭼﻴﺰى ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺶ ﻧﻔﻊ ﻣﻰ ﺑﺨﺸﺪ .ﻗﺴﻢ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮى ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪ ،ﻧﺠﺎت ﻧﻤﻰ ﺑﺨﺸﺪ ﻣﮕﺮ ﻋﻤﻞ ﺗـﻮأم ﺑـﺎ رﺣﻤـﺖ
اﻟﻬﻰ .ﻣﻦ ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﻋﺼﻴﺎن ﻛﺮده ﺑﻮدم ،ﺳﻘﻮط ﻣﻰ ﻛﺮدم! آﻳﺎت و رواﻳﺎت ﻣﺬﻛﻮر ﻫﻤﮕﻰ ﺣﺎﻛﻰ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در درﮔﺎه اﻟﻬﻰ ﻧﺴﺒﺘﻬﺎ و روابء ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺎر ﺳﺎزى ﻧﺪارد و آﻧﭽﻪ ﻣﻼك اﺻﻠﻰ ﺳﻌﺎدت و ﻗﺮب اﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ.
ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮى از ﺷﻔﺎﻋﺖ از دﻳﺪﮔﺎه رواﻳﺎت در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻠﻰ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻴﺾ ﺷﻔﺎﻋﺖ از دﻳﺪﮔﺎه ﻗﺮآن اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ و ﻣﺴﺎﺋﻠﻰ ﻣﺜﻞ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺒـﺪأ و ﻣﻌﺎد ،ﺑﺮ ﭘﺎ داﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎز ،ﭘﺮداﺧﺘﻦ زﻛﺎت و (47)...را ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪﻳﻢ ،ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ در ﻣﻮرد ﻇﻠـﻢ و ﺳـﺘﻢ ﻧﻴـﺰ ﻣـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ: ﻣــــــــــــﺎ ﻟِﻠﻈّــــــــــــﺎﻟﻤﻴﻦَ ﻣِــــــــــــﻦْ ﺣﻤــــــــــــﻴﻢٍ و ﻻ ﺷَــــــــــــﻔﻴﻊٍ ﻳﻄــــــــــــﺎع(48). ﺳــﺘﻤﮕﺮان را ﻫــﻴﭻ ﺧــﻮﻳﺶ و دوﺳــﺘﻰ ﻛــﻪ ﺣﻤﺎﻳــﺖ ﻛﻨــﺪ و ﺷــﻔﻴﻌﻰ ﻛــﻪ ﺷــﻔﺎﻋﺘﺶ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘــﻪ ﺷــﻮد ﻧﺨﻮاﻫــﺪ ﺑــﻮد. ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ آﻳﺎت ،در رواﻳﺎت ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺠﺎﺳـﺖ در ﺗﻮﺿـﻴﺢ ﭘﺎﺳـﺦ ﺳـﺆال ﻣـﺬﻛﻮر آورده ﺷـــــــــــــــــﻮد :اﻣـــــــــــــــــﺎم ﺻـــــــــــــــــﺎدق )ع( ﻣـــــــــــــــــﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳـــــــــــــــــﺪ: ﻻ ﻳﻨـــــــــــــــﺎلُ ﺷَـــــــــــــــﻔﺎﻋﺘُﻨﺎ ﻣِـــــــــــــــﻦِ اﺳـــــــــــــــﺘَﺨَﻒ ﺑِﺎﻟـــــــــــــــﺼﻠﻮةِ(49). آن ﻛــــــﺲ ﻛــــــﻪ ﻧﻤــــــﺎز را ﺳــــــﺒﻚ ﺑــــــﺸﻤﺎرد ﺑــــــﻪ ﺷــــــﻔﺎﻋﺖ ﻣــــــﺎ ﻧﺨﻮاﻫــــــﺪ رﺳــــــﻴﺪ. و اﻣـــــﺎم رﺿـــــﺎ )ع( ﻓﺮﻣﻮدﻧـــــﺪ :ﻣـــــﻦْ ﻛَـــــﺬﱠب ﺑِـــــﺸَﻔﺎﻋﺔِ رﺳـــــﻮلِ اﻟﻠّـــــﻪِ ﻟَـــــﻢ ﺗَﻨَﻠْـــــﻪ(50). ﻫــــﺮ ﻛــــﺲ ﺷــــﻔﺎﻋﺖ ﭘﻴــــﺎﻣﺒﺮ اﺳــــﻼم )ص( را ﺗﻜــــﺬﻳﺐ ﻧﻤﺎﻳــــﺪ ﺑــــﻪ آن ﻧﺎﺋــــﻞ ﻧﺨﻮاﻫــــﺪ ﺷــــﺪ. از رﺳـــﻮل اﻛـــﺮم )ص( ﻧﻘـــﻞ ﺷـــﺪه اﺳـــﺖ :ﻣـــﻦْ ﻟَـــﻢ ﻳـــﺆْﻣِﻦْ ﺑِـــﺸَﻔﺎﻋﺘﻰ ﻓَـــﻼ اَﻧﺎﻟُـــﻪ ﺷَـــﻔﺎﻋﺘﻰ(51). ﻫـــــﺮ ﻛـــــﺲ ﺑـــــﻪ ﺷـــــﻔﺎﻋﺖ ﻣـــــﻦ اﻳﻤـــــﺎن ﻧﺪاﺷـــــﺘﻪ ﺑﺎﺷـــــﺪ او را ﺑـــــﺪان ﻧﺎﺋـــــﻞ ﻧﻜـــــﻨﻢ. در ﻣــﻮرد ﺑﻌــﻀﻰ ﮔﻨﺎﻫــﺎن ﺑــﺰرگ ﻣﺜــﻞ زﻧــﺎ ﻧﻴــﺰ رواﻳــﺎﺗﻰ دارﻳــﻢ ﻛــﻪ ﺳــﺒﺐ ﺗــﺄﺧﻴﺮ ﺷــﻔﺎﻋﺖ ﻣــﻰ ﺷــﻮﻧﺪ: * -1اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( :ﻓﻮ اﷲ ﻣﺎ ﻳﻨﺎلُ ﺷَﻔﺎﻋﺘَﻨﺎ اِذا رﻛِـﺐ ﻫـﺬا »ﻳﻌﻨـﻰ اﻟﺰﻧـﺎ« ﺣﺘّـﻰ ﻳـﺼﻴﺒﻪ اَﻟَـﻢ اﻟْﻌـﺬابِ و ﻳـﺮى ﻫـﻮلَ ﺟﻬــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـﻨﱠﻢ(52). ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ زﺷﺖ )زﻧﺎ( ﮔﺮدد ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺎ ﻧﺎﺋﻞ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜـﻪ درد و رﻧـﺞ ﻋـــــــــــــﺬاب را ﺑﭽـــــــــــــﺸﺪ و ﻫﻮﻟﻨـــــــــــــﺎﻛﻰ آﺗـــــــــــــﺶ دوزخ را درك ﻛﻨـــــــــــــﺪ. * -2اﻣــﺎم ﺻــﺎدق )ع( :ﻟَــﻮ اَنﱠ اﻟْﻤﻼﺋِﻜَــﺔَ اﻟْﻤﻘَــﺮﱠﺑﻴﻦَ و اﻟْﺄﻧْﺒﻴــﺎء اﻟْﻤﺮْﺳــﻠﻴﻦَ ﺷَــﻔَﻌﻮا ﻓــﻰ ﻧﺎﺻِــﺐٍ ﻣــﺎ ﺷُــﻔﱢﻌﻮا(53). اﮔﺮ ﻣﻼﺋﻜﻪ ﻣﻘﺮب اﻟﻬﻰ و اﻧﺒﻴﺎ و رﺳﻮﻻن آﺳﻤﺎﻧﻰ در ﺣﻖ ﻧﺎﺻﺒﻰ ) (54ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. * -3رﺳﻮل اﻛﺮم )ص( :اِذا ﻗُﻤﺖ اﻟْﻤﻘﺎم اﻟْﻤﺤﻤﻮد (55)ﺗَﺸَﻔﱠﻌﺖ ﻓﻰ اَﺻﺤﺎبِ اﻟﻜﺒﺎﺋﺮ ﻣِﻦْ اُﻣﺘﻰ ﻓَﻴﺸَﻔﱢﻌﻨِﻰ اﻟﻠّـﻪ و اﻟﻠّـﻪِ ﻻ ﺗَــــــــــــــــــــــــــــﺸَﻔﱠﻌﺖ ﻓــــــــــــــــــــــــــــﻴﻤﻦْ اذى ذُرﻳﺘــــــــــــــــــــــــــــﻰ(56). وﻗﺘﻰ در ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد )ﻳﻌﻨﻰ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺷﻔﺎﻋﺖ( ﻗﺮار ﮔﻴﺮم ﺑﺮاى ﻛﺴﺎﻧﻰ از اﻣﺖ ﺧﻮد ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه ﺷـﺪه اﻧـﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺮا در ﺣﻖ آﻧﺎن ﻗﺒﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ،و ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧـﺪاى ﺑـﺰرگ ﻛـﻪ در ﺣـﻖ آﻧـــــﺎن ﻛـــــﻪ ﻓﺮزﻧـــــﺪان و ﺧﺎﻧـــــﺪان ﻣـــــﺮا آزار دﻫﻨـــــﺪ ﻫﺮﮔـــــﺰ ﺷـــــﻔﺎﻋﺖ ﻧﺨـــــﻮاﻫﻢ ﻛـــــﺮد. ﻏﺮض از ﺗﻄﻮﻳﻞ ﻛﻼم در ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆال ﺳﻮم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ورزﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻫﺮﮔﺰ ﻳﻚ اﻣﺮ ﮔــﺰاف و ﺑــﻰ ﺣــﺴﺎب ﻧﻴــﺴﺖ و ﻟــﺬا ﺑــﻪ ﻫــﻴﭻ وﺟــﻪ ﻧﻤــﻰ ﺗــﻮان آن را ﺗﺒﻌــﻴﺾ و ﺑــﻰ ﻋــﺪاﻟﺘﻰ ﺑــﻪ ﺣــﺴﺎب آورد. *
ﺳﺆال ﭼﻬﺎرم: ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ ﻣﻬﻢ ﺗﻮﺣﻴﺪ ،ﺑﺨﺼﻮص ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﻰ ﭼﻬﺎر ﮔﺎﻧﻪ آن ) (57ﻛﻪ ﻣﺆﺛﺮ ﺣﻘﻴﻘﻰ در ﻫﺮ اﻣﺮى ﺗﻨﻬـﺎ ذات ﭘﺎك ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻰ اﺳﺖ ،آﻳﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮدن ﺷﻔﻴﻊ و ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدن او در ﻧﺠـﺎت ﮔﻨﻬﻜـﺎران ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣـﻰ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺎ ﺗﻮﺣﻴـﺪ ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــﺎزﮔﺎرى داﺷـــــــــــــــــــــــــــــــﺘﻪ ﺑﺎﺷـــــــــــــــــــــــــــــــﺪ ﭘﺎﺳﺦ :در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﺮط ﻧﺨﺴﺖ در ﺷﻔﺎﻋﺖ ،اذن اﻟﻬﻰ اﺳﺖ و از اﻳﻦ رو ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻫﺮﮔـﺰ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎى دﺧﺎﻟﺖ اﺳﺘﻘﻼﻟﻰ ﺷﻔﻴﻊ و ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدن او در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻓﺮد ﮔﻨﻬﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻔﻴﻊ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻘﺶ واﺳـﻄﻪ اى را دارد ﻛـﻪ ﻣﺠﺮاى رﺳﻴﺪن ﻓﻴﺾ اﻟﻬﻰ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﮔﻨﻬﻜﺎر اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﺑﻌﺎد اﺻﻞ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻣﻨﺎﻓﺎت ﻧﺪارد .اﻟﺒﺘﻪ ﺷﻔﺎﻋﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﺘﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰ دادﻧﺪ و ﻳﺎ ﺷﻔﺎﻋﺘﻰ ﻛﻪ ﻳﻬﻮد ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑـﺎ روح ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ(58).
* ﺳﺆال ﭘﻨﺠﻢ: آﻳﺎ ﭘﺬﻳﺮش ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﺠﺮى ﻣﺮدم در ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه و ﺟﺴﺎرت ورزﻳﺪن در اﻧﺠﺎم ﻣﻌﺎﺻﻰ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻰ ﺳـﺎزد، ﭼﺮا ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ،اﻣﻴﺪوار ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﺎﻓﻌﺎنِ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺷﺪﻧﺪ ﺧﻴﺎﻟﺸﺎن از ﺟﻬـﺖ ﻋـﺬاب آﺳـﻮده ﮔـﺸﺘﻪ از اﻧﺠـﺎم ﮔﻨﺎﻫــــــــــــــــﺎن ﭼﻨــــــــــــــــﺪان ﺑــــــــــــــــﺎﻛﻰ ﻧﺨﻮاﻫﻨــــــــــــــــﺪ داﺷــــــــــــــــﺖ ﭘﺎﺳـــﺦ :ﺟـــﻮاب اﻳـــﻦ ﺷـــﺒﻬﻪ ﻣﻌـــﺮوف را ﺑـــﺎ دو راه ﺣـــﻞ ﻧﻘـــﻀﻰ و اﺳـــﺘﺪﻻﻟﻰ ﻣـــﻰ ﺗـــﻮان ﺑﻴـــﺎن ﻛـــﺮد: ﺟﻮاب ﻧﻘﻀﻰ :اﮔﺮ اﻳﻦ اﺷﻜﺎل در ﻣﻮرد ﺷﻔﺎﻋﺖ وارد ﺑﺎﺷﺪ ،در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻠﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ »ﻗﺒﻮل ﺗﻮﺑـﻪ«» ،اﻣﻴـﺪ ﺑـﻪ رﺣﻤـﺖ اﻟﻬﻰ« و »ﺗﻜﻔﻴﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎن« و ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺤﻪ اى ﻛﻪ ﺛﻮاﺑﻬﺎى ﻓﺮاوان دارﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ وارد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد ﭼــــﺮا ﻛــــﻪ آﻧﻬــــﺎ ﺟــــﺴﻮر و ﺑــــﻰ ﺑــــﺎك ﻧﻤﺎﻳﻨــــﺪ .ﺧﺪاوﻧــــﺪ در ﻗــــﺮآن ﻛــــﺮﻳﻢ ﻓﺮﻣــــﻮده اﺳــــﺖ: ﻗُﻞْ ﻳﺎ ﻋِﺒﺎدِى اﻟﱠﺬﻳﻦَ أَﺳﺮَﻓﻮا ﻋﻠﻰ اَﻧْﻔُﺴِﻬِﻢ ﻻ ﺗَﻘْﻨَﻄﻮا ﻣِـﻦْ رﺣﻤـﺔِ اﻟﻠّـﻪِ ،اِنﱠ اﻟﻠّـﻪ ﻳﻐْﻔِـﺮُ اﻟـﺬﱡﻧﻮب ﺟﻤﻴﻌـﺎً ،اِﻧﱠـﻪ ﻫـﻮ اﻟْﻐَﻔـﻮر اﻟــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮﱠﺣﻴﻢ(59). )اى ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ( ﺑﻪ آن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ ﻛﻪ در ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﻴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺧـﻮﻳﺶ ﻇﻠـﻢ و اﺳـﺮاف ﻛـﺮده اﻧﺪ ،ﺑﮕﻮ :ﻫﺮﮔﺰ از رﺣﻤﺖ ﺑﻰ ﻣﻨﺘﻬﺎى اﻟﻬﻰ ﻧﺎ اﻣﻴﺪ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ .اﻟﺒﺘﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن را ﻣﻰ آﻣﺮزد .ﺑﺮاﺳﺘﻰ او آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎن اﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ. در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ ،وﻋﺪه ﻣﻐﻔﺮت و آﻣﺮزش ﺑﻪ ﮔﻨﻬﻜﺎران داده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺒﺐ ﺟـﺮأت ﺑــــــــﺮ اﻧﺠــــــــﺎم ﮔﻨﺎﻫــــــــﺎن ﺷــــــــﻮد .و ﻳــــــــﺎ در آﻳــــــــﻪ دﻳﮕــــــــﺮ ﻣــــــــﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳــــــــﺪ: اِنْ ﺗَﺠﺘَﻨِﺒــــــــﻮا ﻛَﺒــــــــﺎﺋِﺮَ ﻣــــــــﺎ ﺗَﻨْﻬــــــــﻮنَ ﻋﻨْــــــــﻪ ﻧُﻜَﻔﱢــــــــﺮْ ﻋــــــــﻨْﻜُﻢ ﺳــــــــﻴﺌﺎﺗِﻜُﻢ(60). اﮔــﺮ از ﮔﻨﺎﻫــﺎن ﺑﺰرﮔــﻰ ﻛــﻪ از آﻧﻬــﺎ ﻧﻬــﻰ ﺷــﺪه اﻳــﺪ اﺟﺘﻨــﺎب ﻛﻨﻴــﺪ از ﮔﻨﺎﻫــﺎن دﻳﮕﺮﺗــﺎن ﮔﺬﺷــﺖ ﺧــﻮاﻫﻴﻢ ﻛــﺮد. وﻋﺪه ﻋﻔﻮى ﻛﻪ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪه ﻣﻰ ﺗﻮان ﻣﻮرد ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده واﻗﻊ ﺷﺪه ،اﻧـﺴﺎن را ﺑـﺮ ارﺗﻜـﺎب ﺟﻤﻴـﻊ ﮔﻨﺎﻫــــــــــــــــــــــﺎن ﺻــــــــــــــــــــــﻐﻴﺮه ﺟــــــــــــــــــــــﺴﻮر ﻧﻤﺎﻳــــــــــــــــــــــﺪ. اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻳﻚ آﻳﻪ را ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻳﺎت دﻳﮕﺮ و ﻳﺎ رواﻳﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن آن آﻳـﻪ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﻣﻌﻨﻰ ﻛﺮد ،و اﮔﺮ در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﺎت ،رواﻳﺎت و آﻳﺎت دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗـﺮار ﮔﻴﺮﻧـﺪ
ﻣﺠــــــــــﺎﻟﻰ ﺑــــــــــﺮاى ﺳــــــــــﻮء اﺳــــــــــﺘﻔﺎده ﺑــــــــــﺎﻗﻰ ﻧﺨﻮاﻫــــــــــﺪ ﻣﺎﻧــــــــــﺪ. ﺟﻮاب ﺣﻠّﻰ و اﺳﺘﺪﻻﻟﻰ :ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ و ﻋﺪه ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ و آﻣﺮزش ﮔﻨﺎﻫﺎن وﻗﺘﻰ اﻧﺴﺎن را ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﮔﻨـﺎه ﺟـﺴﻮر و ﺑﻰ ﺑﺎك ﻣﻰ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻄﻠﻖ و ﻗﻄﻌﻰ و ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﻗﻴﺪ و ﺷﺮﻃﻰ داده ﺷﻮد .اﻣـﺎ اﮔـﺮ ﻣـﺸﺮوط ﺑـﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ و ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻪ ﻗﻴﻮدى ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﻛﺲ آﻧﻬﺎ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،و از ﻃﺮﻓﻰ ﺗﺤﺼﻴﻞ آن ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺪان آﺳﺎن و ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ،در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﭼﻨﻴﻦ وﻋﺪه اى ﻫﺮﮔﺰ ﺳﺒﺐ ﺟﺮأت ﺑﺮ ﮔﻨﺎه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻌﻀﻰ آﻳﺎت ،وﻋﺪه ﻣﻐﻔﺮت و آﻣﺮزش ﺑﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ) ،(61اﻣﺎ در اﻛﺜﺮ ﻗﺮﻳـﺐ ﺑـﻪ اﺗﻔـﺎق ﻫﻤـﻴﻦ آﻳﺎت ،ﺷﺮاﻳﻄﻰ ﺑﺮاى ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻮﺑﻪ ذﻛﺮ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻨﻬﻜﺎرى ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ادﻋﺎ ﻛﻨﺪ ﻛـﻪ آن ﺷـﺮاﻳﻂ را داراﺳﺖ و ﻳﺎ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﺎﻣﻞ ،ﻗﺒﻞ از ﻣﺮگ ﺗﻮﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد! ﭼﺮا ﻛﻪ:
اوﻻً: ﺗﺤﺼﻴﻞ آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻛﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻠﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ادا ﻛﺮدن ﺗﻤﺎم ﺣﻘﻮﻗﻰ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ از ﻧﺎﺣﻴـﻪ ﻣـﺮدم ﺑـﻪ ﮔـﺮدن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.
ﺛﺎﻧﻴﺎً: وﻗﻮع ﻣﺮگ ﻫﺮﮔﺰ وﻗﺖ و زﻣﺎن ﺧﺎﺻﻰ ﻧﺪارد ﺗﺎ اﻧﺴﺎن ﺧﺎﻃﺮش آﺳﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎً ﻗﺒﻞ از ﻓﺮا رﺳﻴﺪن ﻣﺮگ ﻗﺎدر ﺑـﺮ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺷﺮاﻳﻂ و اﻧﺠﺎم ﺗﻮﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.
ﺛﺎﻟﺜﺎً: ﻳﻜﻰ از ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻮﺑﻪ ،ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻰ و ﻧﺪاﻣﺖِ واﻗﻌﻰ از ﮔﻨﺎه اﺳﺖ .ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﺗﻮﺑﻪ در آﻳﻨﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﻣﻌﺎﺻﻰ اﻗﺪام ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ،ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﻄﻊ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ اش ﻧﺪاﻣﺖ و ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻰ ﺣﻘﻴﻘﻰ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺨﺘﻰ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻮﺑﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﺑﻌـﻀﻰ آﻳـﺎت ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻧﻴﺰ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻮدن ﺗﻮﺑﻪ و ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﺪن آن در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧـﺴﺎن ﮔﻨﻬﻜـﺎر ﺑـﺎ ﺑﻴـﺎﻧﻰ ﺗﺮدﻳـﺪ آﻣﻴـﺰ ذﻛـﺮ ﺷـﺪه اﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ(62). ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ وﻋﺪه ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻮﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺒﺐ ﺟﺮأت ﺑﺮ ﮔﻨﺎه ﻫﺸﺪار ﺷﻮد ،ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺨﺖ و دﺷﻮار ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﻧﺴﺎن را در ﻟﺤﻈﻪ ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه ﻫﺸﺪار دﻫﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدن ﭘﺲ از ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه ،ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺸﻮد .و ﻟﺬا ﺑﻬﺘﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻼً ﮔﻨﺎﻫﻰ واﻗـﻊ ﻧـﺸﻮد ﺗـﺎ ﺑﻌـﺪاً ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ ﺗﻮﺑـﻪ ﻧﺒﺎﺷـﺪ. در ﻣﻮرد ﺗﻜﻔﻴﺮ ﺳﻴﺌﺎت ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈـﻪ ﻗـﺮار ﮔﻴـﺮد .ﻳﻌﻨـﻰ ﮔﺬﺷـﺖ و ﭘﻮﺷـﺎﻧﺪن ﮔﻨﺎﻫـﺎن ﻧﻴـﺰ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎﺻﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺗﺤﺼﻴﻞ آن ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﻳﺴﺘﻰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ اﻟﻬﻰ اﻣﻴـﺪ ﺑـﺴﺖ و ﻣﻼﺣﻈــﻪ اﻳــﻦ ﺷــﺮاﻳﻂ ﻫﺮﮔــﺰ ﻧﻤــﻰ ﺗﻮاﻧــﺪ راه را ﺑــﺮاى ﺟــﺮأت ﭘﻴــﺪا ﻛــﺮدن اﻧــﺴﺎن ﺑــﺮ ﮔﻨــﺎه ﺑــﺎز ﮔــﺬارد. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﺎﻧﺎت اﻣﻴﺪ ﺑﺨﺶ و وﻋﺪه ﻫﺎى اﻣﻴﺪوار ﻛﻨﻨﺪه ،از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻫﺎى ﺗﺮﺑﻴﺘﻰ اﺳﻼم و ﻗـﺮآن اﺳـﺖ. ﭼﺮا ﻛﻪ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﮔﻨﻬﻜﺎر ﭘﺲ از ارﺗﻜﺎب ﺧﻄﺎ ،ﺧﻮد ﺑﻪ زﺷﺘﻰ ﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﭘـﻰ ﺑﺒـﺮد و در اﻧـﺪرون ﺧـﻮﻳﺶ ﻧـﺎدم و ﭘﺸﻴﻤﺎن ﮔﺮدد ،اﻣﺎ ﻫﻤﻪ درﻫﺎى اﻣﻴﺪ و روزﻧﻪ ﻫﺎى ﻧﺠﺎت در ﭘﻴﺸﮕﺎه اﻟﻬﻰ را ﺑﻪ روى ﺧﻮد ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺒﻴﻨـﺪ ،ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺳـﻮء آن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ راه ﺗﻮﺑﻪ و ﺑﺎز ﮔﺸﺖ را ﺑﺎز ﺑﺒﻴﻨﺪ و ﻓﺮﺿﺎً در ﻣﻮاردى ﺑﺨﻮاﻫﺪ از آن ﺳﻮء اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ .و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻳﺄس و ﻧﺎاﻣﻴﺪى از رﺣﻤﺖ اﻟﻬﻰ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﮔﻨﻬﻜﺎر ﭼﻴﺮه ﮔﺮدد ،دﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛـﺎر
زﺷﺖ ﺧﻮاﻫﺪ زد و در ﺻﺪد ﺑﺮ ﻣﻰ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ زﻧﺪه اﺳﺖ از ﻟﺬﺗﻬﺎى ﻣـﺎدى و دﻧﻴـﻮى اﺳـﺘﻔﺎده ﻛﻨـﺪ و ﻏﺮاﺋـﺰ ﺷـﻬﻮاﻧﻰ ﺧﻮﻳﺶ را اﺷﺒﺎع ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در ﺗﻮان دارد از ﻓﺮﺻﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨـﺪ و ﻛـﺎم ﺧـﻮﻳﺶ ،از ﺟﻬـﺎن ﺑﺮﮔﻴـﺮد .از اﻳـﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ در رواﻳﺎت اﺳﻼﻣﻰ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﻫﻤﻮاره در ﺣﺎﻟﺘﻰ ﺑﻴﻦ ﺧﻮف و رﺟـﺎء ﻗـﺮار دارد .ﻳﻌﻨـﻰ ﻧـﻪ آﻧﭽﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ارﺗﻜﺎب ﺧﻄﺎ و ﮔﻨﺎه ﻛﺎﻣﻼً ﻗﻄﻊ اﻣﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻣﺄﻳﻮس از رﺣﻤﺖ ﺑﻰ ﻣﻨﺘﻬﺎى ﺧﺪاوﻧـﺪى ﺷـﻮد ،ﺑﻠﻜـﻪ در ﺻﺪد ﺗﻮﺑﻪ و ﺟﺒﺮان ﺑﺮ ﻣﻰ آﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ ،و ﻧﻪ آﻧﭽﻨﺎن ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺑﻪ رﺣﻤـﺖ و ﻟﻄﻒ او دل ﻣﻰ ﺑﻨﺪد ﻛﻪ او را ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﺎز دارد و ﺑﺮ ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه ﺟﺴﻮر و ﺑﻰ ﺑﺎك ﺳﺎزد .و از اﻳﻦ روﺳـﺖ ﻛـﻪ از ﻃﺮﻓﻰ ﻳﺄس از رﺣﻤـﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪى ،و از ﻃﺮﻓـﻰ اﻳﻤﻨـﻰ از ﻣﻜـﺮ اﻟﻬـﻰ ،ﻫـﺮ دو از ﮔﻨﺎﻫـﺎن ﻛﺒﻴـﺮه ﺷـﻤﺮده ﺷـﺪه اﻧـﺪ. ﺣﺎل ﭘﺲ از ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﺎﻻ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻰ از رﺣﻤﺘﻬﺎى اﻟﻬﻰ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﮔﻨﻬﻜﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺣﺘﻰ در ﻗﻴﺎﻣﺖ و در آﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈـﺎت ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷـﺖ ﻧﻴـﺰ ﻣـﺄﻳﻮس و ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﻧﺴﺎزد ،ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪى از اﻳﻦ ﻓﻴﺾ و رﺣﻤﺖ ﻫﻴﭻ ﻗﻴﺪ و ﺷـﺮﻃﻰ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ،ﺑﻠﻜـﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﻓﻴﻮﺿﺎت ،ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎﺻﻰ در ﻫﻤﻴﻦ دﻧﻴﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺒﺐ ﺟﺮأت ﺑﺮ ﮔﻨـﺎه و ﻋـﺼﻴﺎن ﻧﻤـﻰ ﺷﻮﻧﺪ ،ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﺴﺎن در زﻧﺪﮔﻰ دﻧﻴﺎ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻳﻜﻰ از ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻬـﺮه ﻣﻨـﺪى از ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺧﺮوى ،اﻳﻤﺎن در زﻧﺪﮔﻰ دﻧﻴﻮى و ﺣﻔﻆ آن ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﺮگ اﺳﺖ .ﺑﺪﻳﻬﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ اﻳﻤﺎن ﺣﻘﻴﻘـﻰ و ﺑﺨﺼﻮص ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪارى آن ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ دم ﺣﻴﺎت ،ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺮاﻗﺒﺘﻬﺎ و دﻗﺘﻬﺎى ﻓﺮاوان اﺳﺖ .ﺣﺎل ﻛﺴﻰ ﻛـﻪ ﺑـﻪ اﻣﻴـﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻌﺎﺻﻰ ﺻﻐﻴﺮه ﺷﻮد آﻳﺎ ﻗﻄﻌﺎً ﻣﻰ داﻧﺪ ﻛﻪ از ارﺗﻜﺎب اﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫـﺎن ﺻـﻐﻴﺮه و ﻛﻮﭼـﻚ ﺑـﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه و ﺑﺰرگ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ و ﺑﻰ اﻳﻤﺎﻧﻰ و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ در ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻛﺸﻴﺪه ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ و در ﻟﺤﻈﻪ ﻣﺮگ ،ﺑﻰ اﻳﻤﺎن و ﻳﺎ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ از دﻧﻴﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﻓﺖ ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ،ﻛـﺴﻰ ﻛـﻪ ﻣـﻰ داﻧـﺪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻓﻴﺾ و رﺣﻤﺘﻰ اﺳﺖ ﻣﺨﺼﻮصِ آﺧﺮت ،و در آﻧﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﺑﻌﻀﻰ از ﺑﻨﺪﮔﺎن اﻟﻬﻰ ﻣﻰ ﺷـﻮد ،و از ﻃﺮﻓـﻰ ﻗﻄﻊ و ﻳﻘﻴﻦ دارد ﻛﻪ ﺑﺮاى ﮔﻨﻬﻜﺎران و ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ،ﻗﺒﻞ از ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻳﻌﻨﻰ در ﻟﺤﻈﻪ ﻣﺮگ و در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮزخ ﻧﻴﺰ ﻋﺬاﺑﻬﺎﻳﻰ ﻣﺜﻞ ﺳﺨﺘﻰ ﺳﻜﺮات ﻣﻮت و ﺟﺎن ﻛﻨﺪن ،ﻓﺸﺎر ﻗﺒﺮ و ...در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺻـﺮﻓﺎً ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺷـــﻔﺎﻋﺖ اﺣﺘﻤـــﺎﻟﻰ اﺧـــﺮوى ،ﺧـــﻮد را ﮔﺮﻓﺘـــﺎر اﻳـــﻦ ﻋـــﺬاﺑﻬﺎ و ﺳـــﺨﺘﻴﻬﺎى ﻗﺒـــﻞ از ﻗﻴﺎﻣـــﺖ ﻧﻤﺎﻳـــﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق ،ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺳﺒﺐ ﺟﺮأت ﺑﺮ ﮔﻨﺎه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ،ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﻣﻴﺪ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪى از ﺷـﻔﺎﻋﺖ اﺧـﺮوى و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ آن ،ﺧﻮد ﺳﺒﺐ دورى از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮدد.
* ﺳﺆال ﺷﺸﻢ: آﻳﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﻰ آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻣﺜﻞ آﻳﻪ و اَنْ ﻟَﻴﺲ ﻟِﻠْﺄﻧْﺴﺎنِ اِﻟّﺎ ﻣﺎ ﺳﻌﻰ (63).ﻣﻨﺎﻓﺎت ﻧﺪارد ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻔﺎد آﻳﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎن ﺗﻨﻬﺎ در ﮔﺮو اﻋﻤﺎل اوﺳﺖ و ﻣﻮرد ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻌﻀﻰ اﻓﺮاد و ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ در ﻗﻴﺎﻣﺖ، ﺑـــــــــــــــــﺎ اﻳـــــــــــــــــﻦ ﻣﻨﺎﻓـــــــــــــــــﺎت ﺧﻮاﻫـــــــــــــــــﺪ داﺷـــــــــــــــــﺖ. ﭘﺎﺳﺦ :اﮔﺮ در ﺣﻘﻴﻘﺖِ ﻣﻌﻨﺎى ﺷﻔﺎﻋﺖ دﻗﺖ ﺷﻮد ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷـﺒﻬﺎت دﻳﮕـﺮ ،واﺿـﺢ اﺳـﺖ؛ ﭼـﺮا ﻛـﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻳﻚ اﻣﺮ ﮔﺰاف و ﺑﺪون ﺣﺴﺎب و ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ اﻣﻮر و ﺷﺮاﻳﻄﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ در ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺎن آﻧﻬﺎ را ﻛﺴﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻣﺤﺘﺎج ﻣﺮاﻗﺒﺘﻬﺎ و اﻋﻤﺎل ﺧﺎﺻﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪﻳﻢ .از اﻳﻦ رو در واﻗـﻊ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ :اﮔﺮ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎ در ﻛﺴﻰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،اﻣﺎ ﺑـﺎز ﻫـﻢ ﻣـﺸﻤﻮل ﺷـﻔﺎﻋﺖ اﻟﻬـﻰ ﻧـﺸﻮد و از ﻋﺬاب رﻫﺎﻳﻰ ﻧﻴﺎﺑﺪ ،اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻟَﻴﺲ ﻟِﻠْﺄﻧْﺴﺎنِ اِﻟّﺎ ﻣﺎ ﺳﻌﻰ ﻣﻮرد ﻧﺪارد )دﻗﺖ ﺷﻮد(.
* ﺳﺆال ﻫﻔﺘﻢ: اﺻﻮﻻً آﻳﺎت ﭼﻨﺪى در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ دارﻳﻢ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻧﻜﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ ) (64ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ،ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺎ ﻧــــــــــــــــﺺ ﺻــــــــــــــــﺮﻳﺢ اﻳــــــــــــــــﻦ آﻳــــــــــــــــﺎت ﻣﻨﺎﻓــــــــــــــــﺎت دارد. ﭘﺎﺳﺦ :ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎً اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان آﻳﺎت ﻗﺮآن را ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻳـﺎت ﻗﺒـﻞ و ﺑﻌـﺪ و ﻳـﺎ ﺑـﺪون ﻣﻼﺣﻈﻪ آﻳﺎت دﻳﮕﺮ و رواﻳﺎﺗﻰ ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﺎد آن آﻳﻪ اﺳﺖ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮد ،و ﺗﻮﺿﻴﺢ داد .و ﻫﻢ از اﻳـﻦ روﺳـﺖ ﻛـﻪ رﺳـــــــــــــــــــــﻮل اﻛـــــــــــــــــــــﺮم )ص( ﻣـــــــــــــــــــــﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨـــــــــــــــــــــﺪ: ﻧَـﺰَل )اﻟﻘـﺮآن( ﻳـﺼﺪقُ ﺑﻌـﻀُﻪ ﺑﻌـﻀﺎً (65).ﺑﻌــﻀﻰ از آﻳـﺎت ﻗـﺮآن ﺑﻌــﻀﻰ دﻳﮕـﺮ را )ﺗﻔـﺴﻴﺮ و( ﺗــﺼﺪﻳﻖ ﻣـﻰ ﻛﻨــﺪ. اﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ )ع( ﻧﻴـﺰ در ﻧﻬـﺞ اﻟﺒﻼﻏـﻪ ﻣـﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨـﺪ ...:و ﻳﻨْﻄِـﻖُ ﺑﻌـﻀُﻪ ﺑِـﺒﻌﺾٍ و ﻳـﺸْﻬﺪ ﺑﻌـﻀُﻪ ﻋﻠـﻰ ﺑﻌـﺾٍ(66). ﺑﻌـــﻀﻰ از آﻳـــﺎت ﺑﻌـــﻀﻰ دﻳﮕـــﺮ را ﺑﻴـــﺎن ﻣـــﻰ ﻛﻨـــﺪ و ﺑﺮﺧـــﻰ ﺑـــﺮ ﺑﺮﺧـــﻰ دﻳﮕـــﺮ ﮔـــﻮاﻫﻰ ﻣـــﻰ دﻫـــﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻰ آﻳﺎت ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ را رد ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ ،ﭼـﺮا ﻛـﻪ آﻳـﺎت ﻓﺮاوان دﻳﮕﺮى ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻌﻀﻰ از آﻧﻬﺎ را ذﻛﺮ ﻛﺮدﻳﻢ اﺻﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﻓﻰ اﻟﺠﻤﻠﻪ -اﺛﺒﺎت ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ ،و ﻋـﻼوه ﺑـﺮ اﻳﻦ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ از ﺳﻮى ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻣﻌﺼﻮم )ع( ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﻔﺴﺮان ﺣﻘﻴﻘﻰ ﻛﻼم ﺧﺪاﻳﻨﺪ ،رواﻳﺎت ﻓﺮاواﻧﻰ در ﻣـﻮرد ﺷـﻔﺎﻋﺖ وارد ﺷـــﺪه اﺳـــﺖ ،ﺗـــﺎ آﻧﺠـــﺎ ﻛـــﻪ ﺷـــﺎﻳﺪ ﺑﺘـــﻮان ﮔﻔـــﺖ اﻳـــﻦ رواﻳـــﺎت ﺑـــﻪ ﺣـــﺪ ﺗـــﻮاﺗﺮ رﺳـــﻴﺪه اﺳـــﺖ. ﺑﻨــــﺎ ﺑــــﺮ اﻳــــﻦ ﻧﺒﺎﻳــــﺴﺘﻰ اﻳــــﻦ آﻳــــﺎت را ﺑــــﻪ ﻃــــﻮر ﻣﻄﻠــــﻖ ﺗﻔــــﺴﻴﺮ و ﻣﻌﻨــــﺎ ﻛــــﺮد ،ﭼــــﺮا ﻛــــﻪ: اوﻻً :آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮى دال ﺑﺮ ﺷﻔﺎﻋﺖ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺨـﺼﺺ و ﻣﻘﻴـﺪ ﺑـﺮاى اﻳـﻦ ﻋﻤﻮﻣـﺎت و اﻃﻼﻗـــــــــــــــــــــــــــــــﺎت ﻗـــــــــــــــــــــــــــــــﺮار ﮔﻴﺮﻧـــــــــــــــــــــــــــــــﺪ. ﺛﺎﻧﻴﺎً :آﻳﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﻧﻔﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ در ﻣﻘﺎم ﻧﻔﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺳﺘﻘﻼﻟﻰ و ﺑﺪون اذن اﻟﻬﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺜﺎل ﻗﻮم ﻳﻬﻮد و ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ(67).
ﺷﻔﻴﻌﺎن ﻛﻴﺎﻧﻨﺪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻗﺮآن ﺗﺎ ﺣﺪودى وﻳﮋﮔﻴﻬﺎى ﻛﻠﻰ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺣـﻖ ﺷـﻔﺎﻋﺖ دارﻧـﺪ ﺑـﻪ دﺳﺖ آوردﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﻠﻰ ﺗﺮﻳﻦ و اﺻﻠﻰ ﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎ ﻣﺄذون ﺑﻮدن از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ و رﺿـﺎﻳﺖ اﻟﻬـﻰ ﺑـﺮ ﺷـﻔﺎﻋﺖ آﻧﻬﺎﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ: ﻣــــــــــــﺎ ﻣِــــــــــــﻦْ ﺷَــــــــــــﻔﻴﻊٍ اِﻟّــــــــــــﺎ ﻣِــــــــــــﻦْ ﺑﻌــــــــــــﺪِ اِذْﻧِــــــــــــﻪِ(68). ﺷــــــــﻔﺎﻋﺖ ﻫــــــــﻴﭻ ﺷــــــــﻔﻴﻌﻰ ﺗﺤﻘــــــــﻖ ﻧﻴﺎﺑــــــــﺪ ﻣﮕــــــــﺮ ﺑﻌــــــــﺪ از اذن اﻟﻬــــــــﻰ. ﻳﻮﻣﺌِــــــﺬٍ ﻻ اﻟــــــﺸﱠﻔﺎﻋﺔُ اِﻟّـــــــﺎ ﻣــــــﻦْ اَذِنَ ﻟَــــــﻪ اﻟــــــﺮﱠﺣﻤﻦُ و رﺿِــــــﻰ ﻟَــــــﻪ ﻗَــــــﻮﻻً(69). در روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺳﻮدى ﻧﺒﺨﺸﺪ ،ﺟﺰ آﻧﻜﻪ ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن ﺑﻪ او اﺟﺎزه ﺷﻔﺎﻋﺖ داده و ﺳﺨﻨﺶ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ او ﮔﺮدﻳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪه اﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ. در آﻳــــﻪ زﻳــــﺮ ﻳﻜــــﻰ از ﺻــــﻔﺎت ﻛﻠــــﻰ ﺷــــﻔﻴﻊ ﺷــــﺎﻫﺪ ﺑــــﺎﻟﺤﻖ ) (70ﺑــــﻮدن ذﻛــــﺮ ﺷــــﺪه اﺳــــﺖ: و ﻻ ﻳﻤﻠِـــﻚ اﻟﱠـــﺬﻳﻦَ ﻳـــﺪﻋﻮنَ ﻣِـــﻦْ دوﻧِـــﻪِ اﻟـــﺸﱠﻔﺎﻋﺔَ اِﻟّـــﺎ ﻣـــﻦْ ﺷَـــﻬِﺪ ﺑِـــﺎﻟْﺤﻖّ و ﻫـــﻢ ﻳﻌﻠَﻤـــﻮنَ(71). آﻧﺎن ﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪاى ﻳﻜﺘﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﻨﺪ ،ﻗﺎدر ﺑﺮ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﺴﻰ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از روى ﻋﻠـﻢ ﺑـﻪ ﺣـﻖ
ﺷــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻬﺎدت دﻫﻨــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ. ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺼﺎدﻳﻖ واﻗﻌﻰ ﻣﻔﺎد اﻳﻦ آﻳﺎت اﻟﻬﻰ ﻳﻌﻨﻰ ﺷﻔﻌﺎى ﺣﻘﻴﻘﻰ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ ﻧﺎﭼـﺎر ﺑﺎﻳـﺴﺘﻰ ﺑـﻪ رواﻳـﺎت ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﻛﺮده ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻣﻔﺴﺮان واﻗﻌﻰ آﻳﺎت ﻗﺮآن در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﭼﻪ ﻣـﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨـﺪ .در ﻳـﻚ ﺑﺮرﺳـﻰ ﺳـﻄﺤﻰ از رواﻳـﺎت ،ﺑﺨـﻮﺑﻰ روﺷﻦ ﻣﻰ ﺷﻮد ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ .در ﺑﺮﺧﻰ از رواﻳﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم )ع( ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺟﻤـﻊ ﺑـﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻌﺎﺑﻴﺮ ﻟَﻨﺎ ﺷَﻔﺎﻋﺔٌ و ﻧَﺸْﻔَﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﺷﺎره دارﻧﺪ و ﻧﻴـﺰ در زﻳـﺎرت ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣـــــــــــــــــــــــﺴﺌﻠﻪ اﺷـــــــــــــــــــــــﺎره ﺷـــــــــــــــــــــــﺪه ﺑـــــــــــــــــــــــﻮد. در ﺑﺎره ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮدن رﺳﻮل اﻛﺮم )ص( ﻧﻴﺰ رواﻳﺎﺗﻰ ذﻛﺮ ﮔﺮدﻳﺪ .ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻌﻀﻰ آﻳﺎت ﻗـﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻳﻪ 79ﺳﻮره اﺳﺮاء ) -(72ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪ -و آﻳﻪ 5ﺳﻮره ﺿﺤﻰ ) (73ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( ﻫﺴﺘﻨﺪ .و ﻣﻮرد ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﺮدن اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( از ﺧﻮد آن ﺣﻀﺮت رواﻳـﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻓﺮﻣـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮده اﻧـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ: ....و ﻳـــــــــــــــــــﺸْﻔَﻊ اَﻫـــــــــــــــــــﻞُ ﺑﻴﺘـــــــــــــــــــﻰ ﻓَﻴـــــــــــــــــــﺸَﻔﱠﻌﻮنَ(74) ... )در ﻗﻴﺎﻣــﺖ( اﻫــﻞ ﺑﻴــﺖ ﻣــﻦ ﺷــﻔﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻫﻨــﺪ ﻛــﺮد و ﺷﻔﺎﻋﺘــﺸﺎن ﻫــﻢ ﻣﻘﺒــﻮل درﮔــﺎه ﺧﺪاوﻧــﺪ ﺧﻮاﻫــﺪ ﺑــﻮد. ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت و رواﻳﺎت ﻣﻰ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻏﻴﺮ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ،ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ،و از ﻣﻴﺎن اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ،اﻓـﺮادى ﻫﻤﭽـﻮن اﻧﺒﻴــــــﺎء اﻟﻬــــــﻰ ،ﻋﻠﻤــــــﺎ ،ﺷــــــﻬﺪا و ﻣــــــﺆﻣﻨﻴﻦ در ﻗﻴﺎﻣــــــﺖ ﺣــــــﻖ ﺷــــــﻔﺎﻋﺖ دارﻧــــــﺪ(75). در ﻣــــــﻮرد ﺷــــــﻔﺎﻋﺖ ﻗــــــﺮآن ﻛــــــﺮﻳﻢ ﻧﻴــــــﺰ رواﻳــــــﺎﺗﻰ ﻧﻘــــــﻞ ﺷــــــﺪه اﺳــــــﺖ(76). اﻣﺎ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮاً اﻳﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻏﻴﺮ از ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺻﻄﻼﺣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤـﺚ ﻣﺎﺳـﺖ ،و ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎى ﻫـﺪاﻳﺘﮕﺮى و ﺳﺒﺒﻴﺖ ﺑﺮاى ﻧﺠﺎت و ﻓﻼح اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ اﻣﻮرى ﻣﺜﻞ ﺗﻮﺑﻪ ،ﻃﺎﻋﺔ اﻟﻠﱠﻪ و ....ﻧﻴـﺰ ﻧـﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ.
ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﻌﺎرف ﻣﺴﻠﻢ و ﻣﺸﻬﻮر ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اوﻟﻴﺎء اﻟﻬﻰ و ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ )ع( و ﺑﺰرﮔﺎن دﻳـﻦ ،ﺑـﺮاى رﻓـﻊ ﻣﺸﻜﻼت و ﺑﺮ آورده ﺷﺪن ﺣﺎﺟﺎت ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ .از ﺳﻮﻳﻰ ﻣﻌﺎﻧﺪﻳﻦ و ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺸﻴﻊ ﻫﻤﻮاره در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ، ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻮﺳﻞ را ﻣﺸﻮه ﺟﻠﻮه داده و ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ آن را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺷﺮك ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﺮده اﻧﺪ و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺗـﺸﻴﻊ را ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺘﻬﺎى ﻧﺎرواﻳﻰ ﻣﺘﻬﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ .در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ وﻫﺎﺑﻴﻮن -ﻛﻪ ﺑﺤﻖ آﻟﺖ دﺳﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎر و اﺳﺘﻜﺒﺎر ﺟﻬـﺎﻧﻰ ﻫـﺴﺘﻨﺪ - ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺘﻬﺎى ﻧﺎروا و ﺗﻬﻤﺘﻬﺎى ﺑﻴﺠﺎ داﻣﻦ ﻣﻰ زﻧﻨـﺪ .اﺑـﻦ ﺗﻴﻤﻴـﻪ )ﻣﺘﻮﻓـﺎى 728ق( ﻛـﻪ ﭘﺎﻳـﻪ ﮔـﺬار وﻫﺎﺑﻴﺖ اﺳﺖ ،ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻃﻠﺐ ﺣﺎﺟﺖ از ﺣﻀﺮﺗﺶ را ،ﺷﺮك ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و آزار و اذﻳـﺖ ﺧـﻮد ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻣﻰ ﭘﻨﺪارد و زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ )ع( و ﻧﻀﺮع و اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ در ﺑﺎرﮔﺎه آﻧﺎن را ﺑﺖ ﭘﺮﺳـﺘﻰ ﻣـﻰ ﺷـﻤﺎرد ) (77وى ﺗﻮﺳـــﻞ را ﺑـــﻪ ﻣﻌﻨــــﻰ ﻧـــﺪا ﻛــــﺮدن ﺷـــﺨﺺ ﻣﻌـــﺪوم داﻧــــﺴﺘﻪ و آن را ﻋﻤﻠـــﻰ ﺣــــﺮام ﻣـــﻰ داﻧــــﺪ. ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻰ ﻋﺒﺪ اﻟﻮﻫﺎب ) 1206 - 1115ق( ﻧﻴﺰ ﻛﻪ از رﻫﺒﺮان ﻓﺮﻗﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ اﺳﺖ ،ﻣﻰ ﮔﻮﻳـﺪ :ﺧﻄـﺎب ﻛـﺮدن ﺷـﺨﺺ ﻣﻌـــــﺪوم ﻗﺒـــــﻴﺢ اﺳـــــﺖ؛ ﭼـــــﺮا ﻛـــــﻪ ﻣـــــﺮده ﻫﺮﮔـــــﺰ ﺗﻮاﻧـــــﺎﻳﻰ ﭘﺎﺳـــــﺨﮕﻮﻳﻰ ﻧـــــﺪارد(78).
ﻣﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻧﺎروا ﮔﻮﻳﻴﻬﺎ ﻧﺎﺷﻰ از ﻋﺪم درك ﺻﺤﻴﺢ آﻧﺎن از ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻮﺳﻞ در ﻣﻜﺘﺐ ﺗـﺸﻴﻊ اﺳـﺖ .و اﻟﺒﺘـﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻧﻴﺰ ﻧﻔﻰ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻏﺮاض ﭘﻠﻴﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎرى ﻋﺎﻟﻤﺎً و ﻋﺎﻣﺪاً ﺳـﻌﻰ در ﺗﺤﺮﻳـﻒ ﻣﻌﺎرف ﺷﻴﻌﻰ دارد ،ﮔﺮ ﭼﻪ رﻫﺒﺮان وﻫﺎﺑﻴﺖ ﺧﻮد ﻣﻰ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﻣﻌﺎرف ،ﺧﻼف ﭘﻨﺪارﻫﺎى ﺑﺎﻃﻞ آﻧﺎن اﺳﺖ. ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮ آﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر اﺷﺎرﺗﻰ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﻮﺳﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ و اﻳـﻦ ﻣـﺴﺌﻠﻪ را از دﻳـﺪﮔﺎه ﻋﻘـﻞ و ﻧﻘـﻞ ﺑﺮرﺳﻰ ﻛﻨﻴﻢ:
ﻣﻌﻨﺎى ﻟﻐﻮى ﺗﻮﺳﻞ ﺗﻮﺳﻞ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ،از ﻃﺮﻳﻖ اﺑﺰار ،ﻋﻤﻞ ﻳﺎ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ» .وﺳﻞَ« ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﺑـﻪ ﻛــــــــــــــــﺎر ﻣــــــــــــــــﻰ رود .در اﻟﻤﻨﺠــــــــــــــــﺪ آﻣــــــــــــــــﺪه اﺳــــــــــــــــﺖ: وﺳــــﻞ و ﺗﻮﺳــــﻞَ اﻟــــﻰ اﻟﻠﱠــــﻪ ﺑﻌﻤــــﻞٍ او وﺳــــﻴﻠﺔٍ :ﻋﻤِــــﻞَ ﻋﻤــــﻼً ﺗﻘــــﺮّب ﺑِــــﻪ اﻟﻴــــﻪ ﺗﻌــــﺎﻟﻰ. و وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﭼﻴﺰى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ،اﻳﻦ ﺗﻘﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰ ﺷﻮد :اﻟﻮﺳﻴﻠَﺔ :ﻣﺎ ﻳﺘﻘﺮﱠب ﺑﻪ اﻟﻰ اﻟﻐﻴﺮ .ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎى ﺗﻀﺮع ،اﺳﺘﺠﺪاء »اﺳﺘﻌﻄﺎء« ،اﻟﺘﻤﺎس ،اﺳﺘﺮﺣﺎم ،اﺳﺘﺪﻋﺎ ،و ﻧﺬرع ،ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ(79).
ﻣﻌﻨﺎى اﺻﻄﻼﺣﻰ ﺗﻮﺳﻞ ﺗﻮﺳـــﻞ ﺑـــﻪ ﻣﻌﻨـــﺎى ﻣـــﺼﻄﻠﺢ در ﻓﺮﻫﻨـــﮓ ﺷـــﻴﻌﻰ را ﻣـــﻰ ﺗـــﻮاﻧﻴﻢ ﺑـــﻪ ﺻـــﻮرت زﻳـــﺮ ﺗﻌﺮﻳـــﻒ ﻛﻨـــﻴﻢ: ﺗﻮﺳﻞ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺣﻘﻴﻘﻰ از ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺟﻮدى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه و ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮاى وﺳـﺎﻃﺖ در اﻣـﺮ ﺧﻴـﺮى ﻣﺮﺑــــــــــــــــــﻮط ﺑــــــــــــــــــﻪ دﻧﻴــــــــــــــــــﺎ ﻳــــــــــــــــــﺎ آﺧــــــــــــــــــﺮت. از اﻳـــــــــﻦ ﺗﻌﺮﻳـــــــــﻒ ﭼﻨـــــــــﺪﻳﻦ ﻣﻄﻠـــــــــﺐ ﺑـــــــــﻪ دﺳـــــــــﺖ ﻣـــــــــﻰ آﻳـــــــــﺪ: أ :ﺑـــﺪﻳﻬﻰ اﺳـــﺖ ﻛـــﻪ ﺗﻮﺳـــﻞ ﺻـــﺮﻓﺎً ﻟﻘﻠﻘـــﻪ زﺑـــﺎن ﻧﻴـــﺴﺖ ،ﺑﻠﻜـــﻪ ﺧﻮاﺳـــﺘﻨﻰ ﺣﻘﻴﻘـــﻰ ﻣـــﻰ ﺑﺎﺷـــﺪ. ب :روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻮﺳﻞ ،ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ از ﻗﺒﺮ ﻳﺎ ﺑﺪن ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ و ﺟﺴﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻳﺎ اﻣﺎم و ...ﭼﻴﺰى ﻃﻠﺐ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﻴﻢ ،ﺑﻠﻜـﻪ از ﺣﻘﻴﻘــﺖ وﺟــﻮدى آﻧــﺎن ﻛــﻪ ﺑــﻪ ﻋﻘﻴــﺪه ﻣــﺎ ﻧﻔــﺲ ﻧﺒــﻮى و ﻳــﺎ وﻟَــﻮى آﻧــﺎن اﺳــﺖ ،اﺳــﺘﻤﺪاد ﻣــﻰ ﻛﻨــﻴﻢ. ج :ﻣﺘﻮﺳﻞٌ ﺑﻪ ﻣﻰ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻮﺳﻞ از ﻛﻤﺎل و ﻣﺮﺗﺒﺖ وﺟـﻮدى ﺑﻴـﺸﺘﺮ و ﺑـﺎﻻﺗﺮى ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑﺎﺷـﺪ؛ ﭼـﺮا ﻛـﻪ وﺳـــﺎﻃﺖ ﺟـــﺰ در اﻳـــﻦ ﺻـــﻮرت ﻛـــﻪ واﺳـــﻄﻪ ،ﻓـــﻮق ﻣﺘﻮﺳـــﻞ و دون ﻣﺘﻮﺳـــﻞ اﻟﻴـــﻪ ﺑﺎﺷـــﺪ ،ﻣﻌﻨـــﺎ ﻧـــﺪارد. د :ﺗﻮﺳــﻞ ﻣــﻰ ﺑﺎﻳــﺴﺖ در اﻣــﺮ ﺧﻴــﺮ ﻳﻌﻨــﻰ اﻣــﺮى ﻛــﻪ ﻣﻨﺎﻓــﺎﺗﻰ ﺑــﺎ ﻧﻈــﺎم اﺣــﺴﻦ اﻟﻬــﻰ ﻧــﺪارد ،ﺑﺎﺷــﺪ. ه :ﻣﻮﺿــــــﻮع ﺗﻮﺳــــــﻞ ﻣــــــﻰ ﺗﻮاﻧــــــﺪ اﻣــــــﺮ ﺧﻴــــــﺮ دﻧﻴــــــﻮى و ﻳــــــﺎ اﺧــــــﺮوى ﺑﺎﺷــــــﺪ. و :ﻇﺮﻓﻴـــﺖ ﺗﻮﺳـــﻞ دﻧﻴﺎﺳـــﺖ ،ﺑـــﻪ ﺧـــﻼف ﺷـــﻔﺎﻋﺖِ ﻣـــﺼﻄﻠﺢ ﻛـــﻪ ﻇـــﺮف آن ،ﺟﻬـــﺎن آﺧـــﺮت اﺳـــﺖ. ﺑﺮﺧـــﻰ ﺷـــﻔﺎﻋﺖ ﺑـــﻪ ﻣﻌﻨـــﺎى ﻋـــﺎم و ﻟﻐـــﻮى آن را در ﺗﻌﺮﻳـــﻒ ﺗﻮﺳـــﻞ آورده و ﭼﻨـــﻴﻦ ﮔﻔﺘـــﻪ اﻧـــﺪ: اﻻﺳﺘﻐﺎﺛَﺔُ ﺑﺎﻟﻨﺒﻰ) ص( و ﺑﺈِﺧﻮاﻧﻪ اﻟﻨﺒﻴﻴﻦ و اﻟﻤﺮﺳﻠﻴﻦ و ﺑﺎﻷوﻟﻴﺎء و اﻟﺼﺎﻟﺤﻴﻦ ،ﻫﻲ ﻋﺒﺎرةٌ ﻋﻦ ﺳﺆال اﻟﺸﻔﺎﻋﺔ ﻣﻨﻬﻢ ﻟﻘـﻀﺎء اﻟﺤــــــــــــــﻮاﺋﺞ و دﻓــــــــــــــﻊ اﻟﻨﻮاﺋــــــــــــــﺐ و ﺗﻔــــــــــــــﺮﻳﺞ اﻟﻜــــــــــــــﺮوب(80). روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﻮق ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى وﺳﺎﻃﺖ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺷﻔﺎﻋﺖِ ﻣﺼﻄﻠﺢ ﻛﻪ ﻇﺮف ﺗﺤﻘـﻖ آن ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ.
ﺗﻮﺳﻞ ،ﻧﻮﻋﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ در دﻧﻴﺎﺳﺖ ﻣﻌﻨﺎى اﺻﻄﻼﺣﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ ،واﺳﻄﻪ ﺷﺪن ﺷـﺨﺺ در ﻗﻴﺎﻣـﺖ ﺑـﺮاى ﺑﻬـﺮه ﻣﻨـﺪى دﻳﮕـﺮان از ﻓـﻴﺾ و رﺣﻤـﺖ اﻟﻬـﻰ اﺳﺖ (81).ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻰ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﻮﻧـﻪ وﺳـﺎﻃﺖ در ﻫﻤـﻴﻦ ﺟﻬـﺎن ﻧﻴـﺰ واﻗـﻊ ﺷـﻮد ،ﻧـﻮﻋﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰ ﺷﻮد ،و ﻃﻠﺐ ﻛﺮدن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ وﺳﺎﻃﺖ ﻧﻴﺰ ،ﻧﻮﻋﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻫﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳـﻼﻣﻰ ﻣــــــــﺎ از اﻳــــــــﻦ ﻣــــــــﺴﺌﻠﻪ ﺗﺤــــــــﺖ ﻋﻨــــــــﻮان ﺗﻮﺳــــــــﻞ ﻳــــــــﺎد ﺷــــــــﺪه اﺳــــــــﺖ. ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻰ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺗﻮﺳﻞ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺧﻮاﺳﺘﻦ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﺮدن از ﺷﺨﺼﻰ در دﻧﻴﺎ ﺑﺮاى وﺳﺎﻃﺖ در ﺣـﺼﻮل ﻧﻌﻤﺖ و ﺳﻌﺎدت و ﻳﺎ رﻓﻊ ﻧﻘﻤﺖ و ﺷﻘﺎوت دﻧﻴﻮى ﻳﺎ اﺧﺮوى ﻛﻪ ﺟـﺎﻣﻊ اﻳـﻦ دو ،ﻫﻤـﺎن ﻣﻌﻨـﺎى ﺧﻴـﺮ اﺳـﺖ و ﺧﻴـﺮ اﻣﺮﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم اﺣﺴﻦ اﻟﻬﻰ ﺑﺎﺷﺪ .از ﻫﻤﻴﻦ رو اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮور ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﻧـﺬر و اﻣﺜـﺎل آن و ﻧﻴـﺰ ﻣﻮﺿـــﻮع ﺗﻮﺳـــﻞ ﺑﺎﺷـــﻨﺪ؛ ﭼـــﻮن در ﻗﻠﻤـــﺮو اراده اﻟﻬـــﻰ و ﺧﻮاﺳـــﺖ وﺳـــﺎﺋﻂ ﻗـــﺮار ﻧﻤـــﻰ ﮔﻴﺮﻧـــﺪ. آﻧﭽﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺬﻛﺮ و ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻃﻠﺐ وﺳﺎﻃﺖ ﺗﻜﻮﻳﻨﻰ ﻧﻴـﺴﺖ .ﻳﻌﻨـﻰ ،در ﺗﻮﺳﻞ در ﺧﻮاﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ واﺳﻄﻪ ،ﺧﻮد در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻋﻠﻞ ﺗﻜﻮﻳﻨﻰ ﻣﻄﻠﻮب واﻗﻊ ﺷـﻮد و آن را ﺑـﻪ وﺟﻮد آورد ،ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ دﻋﺎ ﻛﻨﺪ و از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﺟﺖ و ﻧﻴﺎز ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑـﺮآورده ﺷﻮد ،و ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﻪ دﻋﺎﻫﺎى ﺷـﺨﺺ ﻣﺘﻮﺳـﻞ ،ﻣـﺴﺘﺠﺎب ﮔـﺮدد (82).ﺣﺎﺟـﺖ ﻣـﻰ ﺑﺎﻳـﺴﺖ ﺣﺎﺟﺖِ ﻣﺸﺮوع ﻳﻌﻨﻰ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم اﺳﺒﺎب و ﻣﺴﺒﺒﺎت ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ در راﺳﺘﺎى اراده ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻧﻔـﻮس اﻧﺒﻴـﺎء و اوﻟﻴـﺎء اﻟﻬﻰ و ﻣﺘﻮﺳﻞٌ اﻟﻴﻪ ﻳﻌﻨﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد .ﺳﺮّ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﺧﻰ ﺗﻮﺳﻼت و دﻋﺎﻫﺎى ﻣﺎ اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑــــــﺎ ﻧﻈــــــﺎم ﻛﻠــــــﻰ ﻫــــــﺴﺘﻰ ﻛــــــﻪ ﻧﻈــــــﺎم اﺣــــــﺴﻦ اﺳــــــﺖ ﺳــــــﺎزﮔﺎر ﻧﻴــــــﺴﺖ. ﺷﻜﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺮط ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدن ﻣﺘﻮﺳﻼت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮادى ﻛﻪ ﺑـﺮاى وﺳـﺎﻃﺖ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺳـﻞ ﻗـﺮار ﻣـﻰ ﮔﻴﺮﻧـﺪ، اﻓﺮادى ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎﻧﻰ وارﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ در ﺧﻮاﺳﺘﺸﺎن در ﭘﻴﺸﮕﺎه اﻟﻬﻰ ﻣﻘﺒﻮل اﻓﺘﺪ و ﺑـﻪ اﺻـﻄﻼح »ﻣـﺴﺘَﺠﺎب اﻟﺪﻋﻮه« ﺑﺎﺷﻨﺪ ،اﻳﻨﺎن ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اراده و ﻣﺸﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﻓﺎﻧﻰ و ﻣﻨﺪك در اراده اﻟﻬﻰ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺎم اﻟﻬـﻰ اﺳـﺖ .ﻫـﺮ ﻣﻮﺟﻮدى ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻮﺳﻞ ،ﻗﺮب ﺑﻴﺸﺘﺮى ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺛﺒﻮﺗﺎً ﻣﻰ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺳـﻞ ﻗـﺮار ﮔﻴﺮد (83)،اﻣﺎ اﺛﺒﺎﺗﺎً ﻣﺼﺪاق روﺷﻦ و ﻣﺘﻘﻴﻦ ﻣﺘﻮﺳﻞٌ ﺑﻪِ ،ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ از ﻃﺮﻳـﻖ رواﻳـﺎت ﺑـﻪ ﻣـﺎ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﺷﺪه اﻧﺪ.
آﻳﺎت ﻗﺮآن در زﻣﻴﻨﻪ دﻋﺎ و ﺗﻮﺳﻞ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﻃﻠﺐ دﻋﺎ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ و ﺟﻮﻫﺮ ﺗﻮﺳﻼت ﻫﻤﺎن دﻋﺎﺳﺖ .اﻳﻨﻚ ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ آﻳﺎ از دﻳﺪﮔﺎه ﻗـﺮآن اﺻـــﻞ دﻋـــﺎ و در ﺧﻮاﺳـــﺖ از ﻣـــﺴﺒﺐ اﻻﺳـــﺒﺎب ﻳﻌﻨـــﻰ ﺧﺪاوﻧـــﺪ ﺗﻌـــﺎﻟﻰ اﻣـــﺮى ﻣﻘﺒـــﻮل و ﻣﻨﻄﻘـــﻰ اﺳـــﺖ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﻣﺘﻌﺪد از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﺳﻼت و در ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎ را ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻰ از آﻧﻬﺎ اﺷـﺎره ﻣــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻰ ﻛﻨــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻴﻢ: ﺑﺮﺧﻰ از آﻳﺎت در ﺑﺎره ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ )ع( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاى اﻫﻞ ﻣﻜﻪ از ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻌﻤﺖ ﻣـﻰ ﻛﻨـﺪ .روﺷـﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ دﻋﺎى ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ )ع( در ﺣﻖ اﻫﻞ ﻣﻜﻪ اﺳﺖ و ﻧﻪ در ﺣﻖ ﺧﻮد ،ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮﺳﻞ و وﺳﺎﻃﺖ در دﻋـﺎ
و ﻃﻠﺐ ،ﺑﺨﻮﺑﻰ ﺻﺎدق اﺳﺖ ،ﮔﺮ ﭼﻪ دﻋﺎ ﺑﺮاى ﺧﻮد ،ﻣﺼﺪاق ﺗﻮﺳﻞ ﻣﺼﻄﻠﺢ ﻧﻴﺴﺖ ،دﻋﺎى ﺣـﻀﺮت اﺑـﺮاﻫﻴﻢ اﺑـﺮاﻫﻴﻢ )ع( ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ: -1و إِذْا ﻗﺎلَ إِﺑﺮاﻫﻴﻢ رب اﺟﻌﻞْ ﻫﺬا ﺑﻠَﺪاً اﻣِﻨﺎً و ارزقْ أﻫﻠَﻪ ﻣِﻦَ اﻟﺜﱠﻤـﺮاتِ ﻣـﻦْ اﻣـﻦَ ﻣِـﻨْﻬﻢ ﺑِﺎﻟﻠّـﻪِ و اﻟْﻴـﻮمِ اﻻﺧِـﺮِ(84)... و آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ درﮔﺎه اﻟﻬﻰ ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ :اى ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ،ﺗﻮ ﺧﻮد اﻳﻦ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ را در اﻣﻨﻴـﺖ و آﺳـﺎﻳﺶ ﮔﻴﺮ ،و اﻫﻞ آن را از ﺛﻤﺮات و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﺳﺎز ،آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ اﻳﻤﺎن آورده اﻧﺪ... -2رﺑﻨــﺎ و اﺑﻌــﺚْ ﻓــﻴﻬِﻢ رﺳــﻮﻻً ﻣِــﻨْﻬﻢ ﻳﺘْﻠــﻮا ﻋﻠَــﻴﻬِﻢ اﻳﺎﺗِــﻚ و ﻳﻌﻠﱢﻤﻬــﻢ اﻟْﻜِﺘــﺎب و اﻟْﺤِﻜْﻤــﺔَ و ﻳــﺰَﻛّﻴﻬِﻢ(85). ﭘﺮوردﮔﺎرا در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻗﻮم ﻓﺮﺳﺘﺎده اى از ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮﮔﺰﻳﻦ ﻛﻪ آﻳﺎت ﺗﻮ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﻼوت ﻧﻤﺎﻳﺪ و آﻧﺎن را ﻛﺘﺎب و ﺣﻜﻤــــــــــــــﺖ آﻣــــــــــــــﻮزد و از ﭘﻠﻴــــــــــــــﺪﻳﻬﺎ ﭘﺎﻛــــــــــــــﺸﺎن ﺳــــــــــــــﺎزد(86). در ﺑﻌﻀﻰ آﻳﺎت ،ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ )ع( ﺑﺮاى ﺧﻮد ،ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮﻳﺶ و دﻳﮕـﺮ ﻣـﺆﻣﻨﻴﻦ از ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻃﻠـﺐ آﻣـﺮزش و ﻣﻐﻔــــــــــــــــــــــــــــــــﺮت ﻣــــــــــــــــــــــــــــــــﻰ ﻧﻤﺎﻳــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ: رﺑﻨَـــــــــــﺎ اﻏْﻔِﺮْﻟـــــــــــﻰ و ﻟِﻮاﻟِـــــــــــﺪى و ﻟِﻠْﻤـــــــــــﺆْﻣِﻨﻴﻦَ ﻳـــــــــــﻮم اﻟﺤِـــــــــــﺴﺎب(87). ﭘﺮوردﮔﺎرا ،رﺣﻤﺖ و ﻣﻐﻔﺮت ﺧﻮﻳﺶ را در روز ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻰ اﻋﻤﺎل ،ﻧﺼﻴﺐ ﻣﻦ و واﻟﺪﻳﻨﻢ و دﻳﮕـﺮ اﻫـﻞ اﻳﻤـﺎن ﺑﻔﺮﻣـﺎ. ﺣــــــــﻀﺮت ﻣﻮﺳــــــــﻰ )ع( ﻧﻴــــــــﺰ ﺑــــــــﻪ ﭘﻴــــــــﺸﮕﺎه ﺧــــــــﺪا ﻋﺮﺿــــــــﻪ ﻣــــــــﻰ دارد: رب اﻏْﻔِﺮْﻟــــــﻰ و ﻟِــــــﺄﺧﻰ و أَدﺧِﻠْﻨــــــﺎ ﻓــــــﻰ رﺣﻤﺘِــــــﻚ و اَﻧْــــــﺖ اَرﺣــــــﻢ اﻟــــــﺮّاﺣِﻤﻴﻦَ(88). اى ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ،ﻣﻦ و ﺑﺮادرم )ﻫﺎرون( را ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت و آﻣﺮزش ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار ده و ﻣﺎ را در رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ داﺧـﻞ ﮔـــــــــــــــﺮدان ،و ﻫﻤﺎﻧـــــــــــــــﺎ ﺗـــــــــــــــﻮ ﻣﻬﺮﺑـــــــــــــــﺎﻧﺘﺮﻳﻦ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧـــــــــــــــﺎﻧﻰ. ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ دﻋﺎى ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻰ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم ﺑﺮاى دﻳﮕﺮان -ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﮔﻔﺘـﻴﻢ -ﻣـﺼﺪاق ﺗﻮﺳـﻞ اﺳﺖ.
ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻘﺮب ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻼﺋﻜﻪ اﻟﻬﻰ از آن ﺣﻴﺚ ﻛﻪ از ﺳﻌﻪ و ﻣﺮﺗﺒﺖ وﺟﻮدى ﺑﺎﻻ و واﻻﻳﻰ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻮﺳـﻞٌ ﺑـﻪ ﺑـﺮاى دﻳﮕﺮان -اﺳﺒﺎب ﺗﻘﺮب و وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻐﻔﺮت ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻟﺬا ﺑﺮ اﺳﺎس آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻣﻼﺋﻜﻪ اﻟﻬﻰ در ﺣﻖ ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ دﻋﺎ ﻣـﻰ ﻛﻨﻨـــــــﺪ و از ﭘﻴـــــــﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧـــــــﺪ ﺑـــــــﺮاى آﻧـــــــﺎن ﻃﻠـــــــﺐ آﻣـــــــﺮزش ﻣـــــــﻰ ﻛﻨﻨـــــــﺪ: ....رﺑﻨﺎ وﺳِﻌﺖ ﻛُﻞﱠ ﺷَﻰ ءٍ رﺣﻤﺔً و ﻋﻠْﻤﺎً ،ﻓَﺎﻏْﻔِﺮْ ﻟِﻠﱠﺬﻳﻦَ ﺗﺎﺑﻮا و اﺗﱠﺒﻌﻮا ﺳﺒﻴﻠَﻚ و ﻗِﻬِﻢ ﻋﺬاب اﻟﺠﺤـﻴﻢِ * رﺑﻨـﺎ و أَدﺧِﻠْﻬـﻢ ﺟﻨّﺎتِ ﻋﺪنٍ اﻟﱠﺘﻰ وﻋﺪﺗﱠﻬﻢ و ﻣِﻦْ ﺻﻠَﺢ ﻣِﻦْ آﺑﺎﺋِﻬِﻢ و أَزواﺟِﻬِﻢ و ذُرﻳﺎﺗِﻬِﻢ إِﻧﱠﻚ أﻧْﺖ اﻟﻌﺰﻳﺰُ اﻟﺤﻜﻴﻢ * و ﻗِﻬِﻢ اﻟـﺴﻴِﺌﺎتِ ،و ﻣـــــﻦْ ﺗَـــــﻖِ اﻟـــــﺴﻴﺌﺎتِ ﻳﻮﻣﺌِـــــﺬٍ ﻓَﻘَـــــﺪ رﺣﻤﺘَـــــﻪ ،و ذﻟِـــــﻚ ﻫـــــﻮ اﻟْﻔَـــــﻮز اﻟﻌﻈــــــﻴﻢ(89). )ﻣﻼﺋﻜﻪ اﻟﻬﻰ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻰ دارﻧﺪ (:ﭘﺮوردﮔﺎرا ،ﻋﻠﻢ و رﺣﻤﺖ ﺗﻮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،ﭘﺲ آﻧﺎن را ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛـﺮده اﻧﺪ و راه ﺗﻮ را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻴﺎﻣﺮز و از ﻋﺬاب دوزخ رﻫﺎﻳﺸﺎن ﺳﺎز ،ﺑﺎر اﻟﻬﺎ آﻧﻬﺎ را در ﺑﻬﺸﺖ ﻋﺪن )و ﺑﺮﻳﻦ( ﻛﻪ وﻋﺪه ﺷﺎن داده اى ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﺪران و ﻣﺎدران و ﻫﻤﺴﺮان و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻛﻪ ﺻـﺎﻟﺤﻨﺪ داﺧـﻞ ﮔـﺮدان ﻛـﻪ ﺑﺮاﺳـﺘﻰ ﺗـﻮﻳﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻘﺘﺪرِ ﺣﻜﻴﻢ ،و ﻣﺆﻣﻨﺎن را )ﺑﻪ ﻟﻄﻒ و ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺧﻮد( از ارﺗﻜﺎب اﻋﻤﺎل زﺷﺖ ﻣـﺼﻮن دار ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﻛـﺲ را از زﺷﺘﻜﺎرى ﻣﺤﻔﻮظ دارى او را ﻣﻮرد ﻋﻨﺎﻳﺖ و رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار داده اى و اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺘﻰ رﺳﺘﮕﺎرى و ﻓﻴـﺮوزى ﺑــــــــــــــــــــــــــــــــﻪ ﺷــــــــــــــــــــــــــــــــﻤﺎر ﻣــــــــــــــــــــــــــــــــﻰ رود. در ﻣﻮاردى ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺧﻄﺎب ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻮرد زﻧﺎن و ﻣـﺮدان ﺑـﺎ اﻳﻤـﺎن و ﭘﻴـﺮوان ﺧـﻮﻳﺶ ،ﻋﻔـﻮ و
ﮔﺬﺷﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاى آﻧﺎن ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﻧﻤﺎﻳﺪ .ﻣﺪﻟﻮل اﻟﺘﺰاﻣﻰ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻃﻠـــﺐ وﺳـــﺎﻃﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨـــﺪ و ﺑـــﻪ اﻳـــﺸﺎن ﻣﺘﻮﺳـــﻞ ﺷـــﻮﻧﺪ ﺗـــﺎ ﺗﻘـــﺮب ﺑﻴـــﺸﺘﺮى ﺑـــﻪ ﺧﺪاوﻧـــﺪ ﭘﻴـــﺪا ﻛﻨﻨـــﺪ: ....-1ﻓَـــــــــــــــــــﺎﻋﻒ ﻋـــــــــــــــــــﻨْﻬﻢ و اﺳـــــــــــــــــــﺘَﻐْﻔِﺮْ ﻟَﻬـــــــــــــــــــﻢ(90)... )اى ﭘﻴـــــﺎﻣﺒﺮ ﻣـــــﺎ( از ﺧﻄﺎﻫـــــﺎى ﻣـــــﺮدم در ﮔـــــﺬر و ﺑـــــﺮاى آﻧﻬـــــﺎ ﻃﻠـــــﺐ آﻣـــــﺮزش ﻛـــــﻦ. ....-2و اﺳـــــــــــﺘَﻐْﻔِﺮْ ﻟَﻬـــــــــــﻢ اﻟﻠﱠـــــــــــﻪ ،اِنﱠ اﻟﻠﱠـــــــــــﻪ ﻏَﻔـــــــــــﻮر رﺣـــــــــــﻴﻢ(91). ﺑﺮاى ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻛﻦ ،ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺘﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ. -3و اﺳــــــــــ ـﺘَﻐْﻔِﺮْ ﻟَﻬــــــــــ ـﻦﱠ اﻟﻠﱠــــــــــ ـﻪ اِنﱠ اﻟﻠﱠــــــــــ ـﻪ ﻏَﻔــــــــــ ـﻮر رﺣــــــــــــﻴﻢ(92). ﺑــﺮاى زﻧــﺎن ﻣــﺆﻣﻦ از درﮔــﺎه اﻟﻬــﻰ ﻃﻠــﺐ آﻣــﺮزش ﻧﻤــﺎ ﻛــﻪ ﺑﺮاﺳــﺘﻰ ﺧﺪاوﻧــﺪ ﺑﺨــﺸﻨﺪه و ﻣﻬﺮﺑــﺎن اﺳــﺖ. آﻧﭽﻪ در ﺗﻤﺎﻣﻰ آﻳﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ،واﺳﻄﻪ ﺷﺪن اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ،در ﺑﺎرﮔﺎهِ ﺧﺪاوﻧـﺪ و در ﺧﻮاﺳﺖ و ﺗﻘﺎﺿﺎى او در ﺣﻖ ﺧﻮد و دﻳﮕﺮان در ﻫﻤﻴﻦ دﻧﻴﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ در ﺣﻖ ﺧﻮد و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻣـﺼﺪاق ﺗﻮﺳﻞ ﻣﺼﻄﻠﺢ ﻧﻴﺴﺖ و اﮔﺮ در ﺣﻖ دﻳﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺼﺪاق ﺗﻮﺳﻞ اﺳﺖ .ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ اﮔـﺮ اﻧـﺴﺎن از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﺜﻞ ﻧﻤﺎز ،ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﮔﺮ ﭼﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﻣـﺼﻄﻠﺢ اﻃـﻼق ﻧﻤﻰ ﺷﻮد اﻣﺎ ﻣﻰ ﺗﻮان اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ و ﺷﺨﺺ ﻣﺼﻠﱢﻰ را ﻣﺘﻮﺳﻞ و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﺘﻮﺳﻞٌ اﻟﻴﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪ.
ﺳﺆاﻻت و ﺷﺒﻬﺎت در ﺑﺎب ﺗﻮﺳﻞ ﺳﺆال اول: ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻧﻰ ﻋﺎم و ﻫﻤﮕﺎﻧﻰ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ دﺳـﺖ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ درﮔﺎه او دراز ﻧﻤﻮده و ﺧﻮد ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از او ﭼﻴﺰى ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ) (93آﻳﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن ﺑـﻪ ﺷـﺨﺺ دﻳﮕـﺮ ﺑـﺮاى واﺳﻄﻪ ﺷﺪن در درﮔﺎه اﻟﻬﻰ ﺗﻮﺣﻴﺪ در اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺣﻴﺪ در دﻋﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ از ﺧـﺪا ﭼﻴـﺰى ﺑﺨـﻮاﻫﻴﻢ - ﻣﻨﺎﻓــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎت ﻧــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪارد ﭘﺎﺳﺦ :ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﻣﻰ ﮔﻮﻳﻴﻢ :ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ اﺷﻜﺎﻟﻰ ﻧﺪارد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ در دﻋﺎ ﻧﻴـﺰ ﻫـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﻣﻨﺎﻓـﺎﺗﻰ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ داﺷـــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ؛ ﭼـــــــــــــــــــــــــــــــــﺮا ﻛـــــــــــــــــــــــــــــــــﻪ: * اوﻻً :اﻳﻦ ﻳﻚ اﻣﺮ ﻋﺮﻓﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻛﺴﻰ ﺑﺨﻮاﻫﺪ از ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮى ﺗﻘﺎﺿﺎى اﻣﺮ ﻣﻬﻢ و ﺑﺎ ارزﺷﻰ را ﺑﻨﻤﺎﻳـﺪ در ﭘﻰ آن ﺑﺮ ﻣﻰ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺳﻮﻣﻰ را ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮى ﺑﺎ ﻓﺮد ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ دارد ،ﺑﻴﺎﺑﺪ و او را واﺳﻄﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ ،ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد .ﻟﺬا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻓﺮاد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﻧﻈﺮ درﺟﺎت و ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﺮب اﻟﻬـﻰ ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ اﺧـﺘﻼف دارﻧﺪ ،اﻓﺮاد ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى واﻻﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮ را در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ واﺳـﻄﻪ ﻗـﺮار داده ،از ﻃﺮﻳـﻖ آﻧـﺎن ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮد را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ .ﻣﻨﻈﻮر از ﻋﺮﻓﻴﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ اﺗﺨـﺎذ وﺳـﻴﻠﻪ و واﺳـﻄﻪ ،رﻳـﺸﻪ در ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎن دارد و ﻟﺬا ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺎن و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن اﻟﻬﻰ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﻓﻄـﺮت و ارﺗﻜـﺎز اوﻟﻴـﻪ اﻧـﺴﺎن ﻧﻴـﺰ ﻫـﺴﺖ. * ﺛﺎﻧﻴﺎً :در ﺧﻮد ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ آﻳﺎﺗﻰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻰ اﻣﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﻧﺰد ﭘﻴﻐﻤﺒـﺮ )ص( آﻣـﺪه از اﻳﺸﺎن ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش و ﻣﻐﻔﺮت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﺮده و ﻧﻤـﻰ ﻛﻨﻨـﺪ ﻣـﻮرد ﺗـﻮﺑﻴﺦ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘــﻪ اﻧــﺪ و اﻳــﻦ ﺗــﻮﺑﻴﺦ ﺣــﺎﻛﻰ از ﻣﻘﺒﻮﻟﻴــﺖ ،ﻣــﺸﺮوﻋﻴﺖ و ﻣﻄﻠﻮﺑﻴــﺖ ﺗﻮﺳــﻞ در ﻧــﺰد ﺧﺪاوﻧــﺪ اﺳــﺖ:
و ﻟَـﻮ أَﻧﱠﻬـﻢ إِذْ ﻇَﻠَﻤـﻮا أَﻧْﻔُـﺴﻬﻢ ﺟــﺎءوك ﻓَﺎﺳـﺘَﻐْﻔَﺮُوا اﻟﻠﱠـﻪ و اﺳـﺘَﻐْﻔَﺮَ ﻟَﻬـﻢ اﻟﺮﱠﺳـﻮلُ ﻟَﻮﺟــﺪوا اﻟﻠﱠـﻪ ﺗَﻮاﺑـﺎً رﺣِﻴﻤـﺎً(94). و اﮔﺮ آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﮔﺮوه ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﺎ ﻧﻔﺎق و ﮔﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ،از ﻛﺮدار ﺧﻮد ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﻮده ﺑـﻪ ﻧـﺰد ﺗـﻮ )ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص (-ﻣﻰ آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻛﻨﻰ و از ﺧﺪا ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﻧﻤﺎﻳﻰ ،اﻟﺒﺘﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺗﻮﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮ و ﻣﻬﺮﺑﺎن ﻣــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻰ ﻳﺎﻓﺘﻨــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ. ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻣﻮرد ﺑﺮادران ﺣﻀﺮت ﻳﻮﺳﻒ )ع( در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﺧﻄﺎﻫﺎ و اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺎرى ﻫـﺎ در ﺣﻖ ﺣﻀﺮت ﻳﻮﺳﻒ )ع( ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﺪر ﺧﻮﻳﺶ ﺣﻀﺮت ﻳﻌﻘﻮب )ع( آﻣﺪه از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى آﻧﺎن از درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻧﻤﺎﻳﺪ و آن ﺣﻀﺮت ﻧﻴﺰ در ﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن را رد ﻧﻜﺮد و اﻳﻦ ﺧﻮد دﻟﻴﻞِ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻮﺳﻞ از ﺳﻮى آن ﺣـﻀﺮت اﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ: ﻗﺎﻟﻮا ﻳﺎ أَﺑﺎﻧَﺎ اﺳـﺘَﻐْﻔِﺮْ ﻟَﻨـﺎ ذُﻧُﻮﺑﻨـﺎ إِﻧّـﺎ ﻛُﻨّـﺎ ﺧـﺎﻃِﺌﻴﻦَ * ﻗـﺎلَ ﺳـﻮف أَﺳـﺘَﻐْﻔِﺮُ ﻟَﻜُـﻢ رﺑـﻰ إِﻧﱠـﻪ ﻫـﻮ اﻟْﻐَﻔـﻮر اﻟـﺮﱠﺣﻴﻢ(95). ﮔﻔﺘﻨﺪ :اى ﭘﺪر ،ﺑﺮاى ﻣﺎ از ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاه؛ زﻳﺮا ﻣﺎ ﺧﻄﺎ ﻛﺮده اﻳﻢ .ﮔﻔﺖ :ﺑﺰودى از ﭘﻴﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔـﺎرم ﺑﺮاﻳﺘـﺎن ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد؛ ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ.
اﺑﺘﻐﺎء وﺳﻴﻠﻪ در دو آﻳﻪ از آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺑﺘﻐﺎء وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻌﻨﻰ ﺟﺴﺘﺠﻮ و ﮔﺰﻳﻨﺶ راه و وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮاى ﻗﺮب ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ،ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳـــــــــــــﺖ .در آﻳـــــــــــــﻪ 57ﺳـــــــــــــﻮره اﺳـــــــــــــﺮاء ﻣـــــــــــــﻰ ﺧـــــــــــــﻮاﻧﻴﻢ: أوﻟﺌِــــــــــﻚ اﻟﱠــــــــــﺬﻳﻦَ ﻳــــــــــﺪﻋﻮنَ ﻳﺒﺘَﻐــــــــــﻮنَ اﻟــــــــــﻰ رﺑﻬِــــــــــﻢ اﻟْﻮﺳــــــــــﻴﻠَﺔَ. ﻣﻌﺒﻮد ﻫﺎﻳﻰ ﻏﻴﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ )ﻣﺜﻞ ﻣﺴﻴﺢ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن( ،ﺧﻮد ،ﺧﺪا را ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ و ﺑﺮاى ﺗﻘـﺮب ﺑـﻪ او وﺳـﻴﻠﻪ اى ﻣـﻰ ﺟﻮﻳﻨـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ. در آﻳﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺗﻘﺮّب ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ،وﺳﻴﻠﻪ اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﻨﺪ و ﺗﻘـﻮاى ﺣﻘﻴﻘـﻰ ﺟـﺰ از راه اﺗﺨــــــــــــــــﺎذ وﺳــــــــــــــــﻴﻠﻪ )ﺗﻮﺳــــــــــــــــﻞ( ﻧﺨﻮاﻫــــــــــــــــﺪ ﺑــــــــــــــــﻮد: ﻳــــــــﺎ اَﻳﻬﺎاﻟﱠــــــــﺬﻳﻦَ اﻣﻨــــــــﻮا اﺗﱠﻘُــــــــﻮا اﻟﻠﱠــــــــﻪ و ا ﺑﺘَﻐــــــــﻮا اِﻟَﻴــــــــﻪِ اﻟْﻮﺳــــــــﻴﻠَﺔَ(96). اى ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده اﻳـﺪ ،ﺗﻘـﻮاى ﺧـﺪا ﭘﻴـﺸﻪ ﻛﻨﻴـﺪ و ﺑـﺮاى ﺧـﻮﻳﺶ در ﻧـﺰد او وﺳـﻴﻠﻪ و راه ﺟـﺴﺘﺠﻮ ﻛﻨﻴـﺪ. ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﻈﻮر از ﻛﻠﻤﻪ وﺳﻴﻠﻪ در آﻳﻪ ﻣﺬﻛﻮر ،ﻣﻄﻠﻖِ اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻘﺮّب اﻟﻰ اﻟﻠﱠـﻪ ﻣـﻰ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ،ﺑـﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ از ﺑﻌﻀﻰ رواﻳﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰ آﻳﺪ ﻣﺮاد از آن ،ﻣﻘﺎم ﺧﺎﺻﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻄــﺎ ﺷــﺪه اﺳــﺖ و ﺑﻨــﺎ ﺑــﺮ ﺗﻌــﺪادى دﻳﮕــﺮ از رواﻳــﺎت ،اﺋﻤــﻪ ﻣﻌــﺼﻮﻣﻴﻦ )ع( ﺧــﻮد ﺗــﺼﺮﻳﺢ ﻓﺮﻣــﻮده اﻧــﺪ ﻛــﻪ: ﺑــــﻪ ﺧــــﺪا ﺳــــﻮﮔﻨﺪ ﻣــــﺮاد از وﺳــــﻴﻠﻪ در اﻳــــﻦ آﻳــــﻪ ،ﻣــــﺎ ﭼﻬــــﺎرده ﻣﻌــــﺼﻮم ﻫــــﺴﺘﻴﻢ(97). در اﻳﻦ آﻳﻪ دﻳﮕﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﻋﺪم ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪه اى ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( را ﻧﺸﺎﻧﻪ اﺳﺘﻜﺒﺎر و ﺧﻮد ﺑﺰرگ ﺑﻴﻨﻰ ﻣـــــــــــــﻰ داﻧـــــــــــــﺪ و در ﻣـــــــــــــﻮرد ﻣﻨـــــــــــــﺎﻓﻘﻴﻦ ﻣـــــــــــــﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳـــــــــــــﺪ: و إذا ﻗِﻴــﻞَ ﻟَﻬــﻢ ﺗَﻌــﺎﻟَﻮا ﻳــﺴﺘَﻐْﻔِﺮْ ﻟَﻜُــﻢ رﺳــﻮلُ اﻟﻠﱠــﻪِ ﻟَــﻮوا رؤُﺳــﻬﻢ و رأَﻳــﺘَﻬﻢ ﻳــﺼﺪونَ و ﻫــﻢ ﻣــﺴﺘَﻜْﺒِﺮونَ(98). و آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ )ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ( ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا آﻳﻴﺪ ﺗﺎ از در ﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔـﺮت ﻧﻤﺎﻳـﺪ، ﺳــــﺮ ﻣــــﻰ ﭘﻴﭽﻴﺪﻧــــﺪ و ﻣــــﻰ ﺑﻴﻨــــﻰ ﻛــــﻪ از روى ﺗﻜّﺒــــﺮ و ﻧﺨــــﻮت روى ﺑــــﺮ ﻣــــﻰ ﺗﺎﺑﻨــــﺪ. ﺑﻨــﺎ ﺑــﺮ اﻳــﻦ در ﺧــﻮد آﻳــﺎت ﻗــﺮآن ﻛــﺮﻳﻢ ﻧﻴــﺰ ﺑــﻪ ﺗﻮﺳــﻞ و واﺳــﻄﻪ ﻃﻠﺒــﻰ در ﭘﻴــﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧــﺪ اﻣــﺮ ﺷــﺪه اﺳــﺖ. * ﺛﺎﻟﺜﺎً :ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﺟﺴﺘﻦ و واﺳﻄﻪ ﻗﺮار دادن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه و ﺷﺎﻳـﺴﺘﻪ اى ﻫﻤﭽـﻮن اﻧﺒﻴـﺎ و اﺋﻤـﻪ و...
وﻗﺘﻰ ﺑﺎ ﺗﻮﺣﻴﺪ در دﻋﺎ ﻣﻨﺎﻓﺎت ﭘﻴﺪا ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ آﻧﺎن را در ﻋﺮضِ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار داده و ﻣﺴﺘﻘﻼً از آﻧـﺎن ﭼﻴـﺰى ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ،ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺷﺮك ورزﻳﺪن ﺑﻪ ﺧﺪا و رﻗﻴﺐ ﺗﺮاﺷﻴﺪن ﺑﺮاى او ﻣـﻰ ﺷـﻮد ،اﻣـﺎ ﺗﻮﺳـﻞ ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ در ﻛﻨﺎر ﺧﺪاوﻧـﺪ رﺑﻮﺑﻴـﺖ و ﺗـﺪاﺑﻴﺮ اﻣـﻮر و اﺟﺎﺑـﺖ ﺣﻮاﻳﺞ ﻣﺮدم را ﻣﺴﺘﻘﻼً ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ -ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ -ﺗﻮﺳﻞ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎى واﺳـﻄﻪ ﻗـﺮار دادن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى واﻻﺗﺮى اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮى داﺷﺘﻪ و از ﻗﺮب ﺑﻴﺸﺘﺮى ﺑﺮﺧﻮردارﻧـﺪ .در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻰ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﺧﻮد از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﺑﺎرز و ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻨﺪه و ﻋﺒﺪ اﻟﻬﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ اﻓﺘﺨﺎرﺷﺎن ﻧﻴﺰ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻋﺒﻮدﻳﺖ ﺧﺎﻟﺺ و ﻣﺤﺾ ﺑﺮاى ذات ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ از ﻫﻤﻴﻦ ﺣﻴﺚِ ﻋﺒﻮدﻳﺖ و ﺑﻨﺪﮔﻰ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮاى آﻧﺎن ﻣﻘﺎم و ﻣﺮﺗﺒﺘﻰ واﻻ ﻗﺎﺋﻠﻴﻢ .از اﻳﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎم ﻳﺎرى ﺟﺴﺘﻦ از ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺣﻀﺮت ﺑﻘﻴﺔ اﻟﻠﱠﻪ اﻻﻋﻈﻢ اﻣﺎم ﻋـﺼﺮ )ﻋـــــــــــــﺞ( ﺧﻄـــــــــــــﺎب ﺑـــــــــــــﻪ آن ﺑﺰرﮔـــــــــــــﻮار ﻣـــــــــــــﻰ ﮔـــــــــــــﻮﻳﻴﻢ: ﻟَﻘَـــﺪ ﺗَﻮﺟﻬـــﺖ اِﻟَﻴـــﻚ ﺑِﺤـــﺎﺟﺘﻰ ﻟِﻌِﻠْﻤـــﻰ اَنﱠ ﻟَـــﻚ ﻋِﻨْـــﺪ اﻟﻠﱠـــﻪِ ﺷَـــﻔﺎﻋﺔً ﻣﻘْﺒﻮﻟَـــﺔً و ﻣﻘﺎﻣـــﺎً ﻣﺤﻤـــﻮداً. )اى ﭘﻴـــﺸﻮا و ﺳـــﺮور ﻣـــﻦ( ﺗﻨﻬـــﺎ ﺑـــﻪ ﺗـــﻮ ﭼـــﺸﻢ اﻣﻴـــﺪ دوﺧﺘـــﻪ و ﺗﻨﻬـــﺎ از ﺗـــﻮ ﻃﻠـــﺐ ﺣﺎﺟـــﺖ ﻧﻤـــﻮدم: زﻳﺮا ﻣﻰ داﻧﻢ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺗﻮ در ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ و در ﺑﺎرﮔـﺎه ﻛﺒﺮﻳـﺎﻳﻰ او از ﻣﻘـﺎم و ارﺟـﻰ ﻋﻈـﻴﻢ و ﺷﺎﻳـﺴﺘﻪ ﺑﺮﺧــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮردارى. در ﭘﺎﻳﺎن زﻳﺎرت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ اﺋﻤﻪ و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن دﻳﻦ ،واﺳﻄﻪ ﻗﺮار داده ﺷﺪه و ﺑـﻪ آﻧـﺎن ﺗﻮﺳﻞ ﺟﺴﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻰ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﻣﻘﺮب درﮔﺎه اﻟﻬﻰ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻟﺬا ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در رﻓﻊ ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬﺎ و ﺑﺮآوردن ﻧﻴﺎزﻫﺎ ،ﺷﻔﻴﻊ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
در زﻳﺎرت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﻴﻢ اَﻟّﻠﻬﻢ اِﻧﻰ ﻟﻮ وﺟﺪت ﺷُﻔَﻌﺎء اَﻗْﺮَب اِﻟَﻴﻚ ﻣِﻦْ ﻣﺤﻤﺪٍ )ص( و اَﻫﻞِ ﺑﻴﺘِـﻪِ اﻟْﺎَﺧْﻴـﺎرِ اﻟْﺎَﺋِﻤـﺔِ اﻟْـﺎَﺑﺮارِ ﻟَﺠﻠَﻌـﺘَﻬﻢ ﺷُـﻔَﻌﺎﺋﻰ(99). ﺧﺪاﻳﺎ ﺑﺮاﺳﺘﻰ اﮔﺮ ﺷﻔﻴﻌﺎﻧﻰ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﻪ ﺗﻮ از ﻣﺤﻤﺪ )ص( و ﺧﺎﻧﺪان ﻧﻴﻚ او -ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن راﺳـﺘﻴﻦ و وارﺳـﺘﻪ اﻧـﺪ - ﻣــــﻰ ﻳــــﺎﻓﺘﻴﻢ ،ﻫــــﺮ آﻳﻨــــﻪ آﻧﻬــــﺎ را ﺑــــﻪ ﻋﻨــــﻮان ﺷــــﻔﻴﻊ در آﺳــــﺘﺎن ﺗــــﻮ اﻧﺘﺨــــﺎب ﻣــــﻰ ﻧﻤــــﻮدﻳﻢ. اراده ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ )ع( ﻓﺎﻧﻰ و ﻣﻨﺪك در اراده و ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،ﺑﻪ ﻣﻘﺎم واﻻى ﻋﺒﻮدﻳـﺖ ﻧﺎﺋـﻞ ﺷـــــــﺪه اﻧـــــــﺪ و ﻣـــــــﻰ ﺗﻮاﻧﻨـــــــﺪ واﺳـــــــﻄﻪ و وﺳـــــــﻴﻠﻪ ﻗـــــــﺮب دﻳﮕـــــــﺮان ﺑﺎﺷـــــــﻨﺪ. ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻮﺳﻞ ﻧﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﺮف و ﻓﻄﺮت ﻣﻮرد ﺧﺪﺷﻪ اﺳﺖ و ﻧﻪ از ﺟﻬﺖ ﻗﺮآن و ﻋﻘﻞ؛ ﭼﺮا ﻛﻪ در ﺧﻮد آﻳﺎت ﻗـﺮآن ﺑﺮ ﺿﺮورت ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺎن و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﺎﻧﻰ ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه و از ﻧﻈﺮ ﻋﻘﻠﻰ ﻧﻴﺰ واﺳـﻄﻪ ﻗـﺮار دادن آﻧـﺎن ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻰ ﺑﺎ ﺗﻮﺣﻴﺪ و اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ آن ﻧﺪارد.
ﺗﻮﺳﻞ ﻣﺠﺎزى و ﺣﻘﻴﻘﻰ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻮﺳﻞ ﻫﻤﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﻗﻠﺒﻰ و ﻛﺸﺶ دروﻧﻰ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻮﺳﻞٌ ﺑﻪ ﺑـﺮاى ﻗـﺮب ﺑـﻪ ﻣﺘﻮﺳـﻞٌ اﻟﻴـﻪ ﻳﻌﻨـﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ در ﻣﺤﻮر ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ،ﻧﻪ ﻣﺠﺎز .ﺧﻮاﺳﺖ و ﻣﻴﻞ ﻗﻠﺒﻰ ﺣﻘﻴﻘـﻰ ،اﻣـﺮى ﺟـﺪاى از ﺣﻘﻴﻘـﺖِ وﺟﻮدى ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻧﻴﺴﺖ .و ﻟﺬا ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖِ وﺟـﻮدى اﻧـﺴﺎن و ﺗﺤـﻮل ﺟـﻮﻫﺮ و
ذات ﻓﺮد در راﺳﺘﺎى ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺟﻮدى ذوات ﻣﻘﺪﺳﻪ اوﻟﻴﺎء اﻟﻬﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ذوات ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﻮه اى از ﻣﻘﺎم ﺣﻖ ﻣﺤﺾ و ﻛﻤﺎل ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ .وﻗﺘﻰ روح ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻮﺳﻞ ،از ارواح اﻧﺒﻴﺎء ﻣﻌﺼﻮم )ع( رﻧـﮓ ﻣـﻰ ﮔﻴـﺮد، در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺼﻄﺒﻎ ﺑﻪ ﺻﺒﻐﺔ اﻟﻠﱠﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد و اﻳﻦ ،ﻳﻚ اﻣﺮ ﺣﻘﻴﻘﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺛﺎر ﺣﻘﻴﻘﻰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد .ﺗﻮﺳﻞ ﺣﻘﻴﻘﺘـﺎً از ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺗﻠّﻔﻆ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮ ﭼﻪ از ﻧﺎﺣﻴﻪ اوﻟﻴﺎء دﻳﻦ ،اﻟﻔﺎظ ﺗﻮﺳﻞ و دﻋﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺄﺛﻮر اﺳﺖ .آﻧـﺎن ،ﻫـﻢ ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﺗﻮﺳـﻞ و ﻫـﻢ اﻟﻔﺎظ ﺣﺎﻛﻰ از ﺣﻘﻴﻘﺖ آن را ﺗﻌﻠﻴﻢ داده اﻧﺪ .اﮔﺮ ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻠّﻔﻆ ﺑﺴﻨﺪه ﻛﻨﻴﻢ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻰ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﻮﻗـﻊ آﺛـﺎر ﺗﻮﺳـﻞ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﻋﻠﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺴﻴﺎرى از دﻋﺎﻫﺎ و ﺗﻮﺳﻼت ﻣﺎ ﻣﺴﺘﺠﺎب ﻧﻴﺴﺖ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ،ﺳـﺮ ﻋـﺪم اﺳـﺘﺠﺎﺑﺖ دﻋـﺎ و ﺗﻮﺳﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮد و ﻣﻄﻠﻮب ﻣﺎ در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻧﻈﺎم اﺣﺴﻦ ﻫﺴﺘﻰ ﻧﻤﻰ ﮔﻨﺠﺪ و ﺧﻴﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﻳـﺎ ﻣﻘﺘـﻀﻰ آن - ﻛﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﻘﻼب و ﺗﺤﻮل ﺟﻮﻫﺮى در اﻧﺪرون ﻣﺎﺳﺖ -ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﺪ.
ﺗﻮﺳﻞ و ﺗﻘﻮﻳﺖ روح ﺑﻨﺪﮔﻰ از آﺛﺎر ﺑﺎ ارزش و اﺧﻼﻗﻰِ ﺗﻮﺳﻞ ،اﻳﺠﺎد و ﺗﻘﻮﻳﺖ روح ﺑﻨﺪﮔﻰ و ﺧﻀﻮع در اﻧﺴﺎن اﺳﺖ .ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻮﺳﻞ در اﻳﻦ ﺟﻬﺖ از ﺧﻮد دﻋﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ؛ ﭼﺮا ﻛﻪ دﻋﺎ ﻛﺮدن و دﺳﺖ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺳﻮى ﺑﻰ ﻧﻴﺎز ﺑﻰ اﻧﺒﺎز ﻛﺸﻴﺪن ،ﮔﺮ ﭼﻪ از ﺟﻠﻮه ﻫﺎى ﺑـﺎرز و ﻧﻤﻮدﻫﺎى روﺷﻦ ﺧﻀﻮع و ﺑﻨﺪﮔﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ اﻧـﺴﺎن را از اوج ﻏـﺮور و ﻧﺨـﻮت و ﺧﻮد ﺑﺰرگ ﺑﻴﻨﻰ ﺑﻪ زﻳﺮ ﻣﻰ ﻛﺸﺪ و ﺧﺎﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻦ ﻣﻰ ﺳﺎزد ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل در دﻋﺎ و راز و ﻧﻴﺎزِ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﺧـﺪا ،ﮔـﻮﻳﻰ اﻧﺴﺎن ﺧﻮد را ﻻﻳﻖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ رو در روى و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دﻳﺪه و آﻧﮕـﺎه ﻟـﺐ ﺑـﻪ ﺳـﺨﻦ ﮔـﺸﻮده اﺳـﺖ ،اﻣـﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاى ﺗﺸّﺮف ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﻛﺒﺮﻳﺎﻳﻰ و ﻣﻠﻜﻮﺗﻰ ﭘﺮوردﮔﺎر ،ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪه اى را ﺑﻪ وﺳﺎﻃﺖ ﻣﻰ ﺧﻮاﻧـﺪ و او را از آن ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ واﻻﺗﺮى در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ دارد -ﺷﻔﻴﻊ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰ ﮔﻴﺮد ،ﮔﻮﻳﻰ ﺧﻮد را ﻛﻤﺘـﺮ از آن ﻣـﻰ ﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً در ﺑﺮاﺑﺮ ذات ﭘﺎك رﺑﻮﺑﻰ ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ و ﺑﺎ او راز ﮔﻮﻳﺪ و ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮﻳﺶ را از وى ﻃﻠﺐ ﻛﻨﺪ .و اﻳـﻦ اوج ﺧـــــــــﻀﻮع و ﺧـــــــــﺸﻮع و ﻋﺒﻮدﻳـــــــــﺖ ﻋﺒـــــــــﺪ در ﺑﺮاﺑـــــــــﺮ ﻣﻌﺒـــــــــﻮد اﺳـــــــــﺖ. ﻣﺎ اﮔﺮ در ﺗﻮﺳﻞ ،ﺳﺮ ﺑﺮ آﺳﺘﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ )ع( ﻣﻰ ﺳﺎﺋﻴﻢ از آن ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻨـﺪه ﺻـﺎﻟﺢ در ﺑﺎرﮔـﺎه ﻛﺒﺮﻳﺎﻳﻰ ﺣﻖ )ﺟﻞّ و ﻋﻼ( ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻳﻢ و ﺧﻮد ﻧﻴﺰ از آن ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﻟﻴﺎﻗﺖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻰ ﻻزم ﺑﺮاى ﺣﻀﻮر در ﻣﺤﻀﺮ رﺑﻮﺑﻰ را در ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﻰ ﻳﺎﺑﻴﻢ ،در ﺑﺮاﺑﺮ ذوات ﻣﻄﻬﺮ و ﻣﻘﺪس اﻳﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺻﺎﻟﺢ ،ﺳﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ و ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻓﺮود ﻣﻰ آورﻳـﻢ؛ ﭼـﺮا ﻛﻪ ﺑﺎور دارﻳﻢ -ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻴﺎس ﻣﺴﺎوات -ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺒِﺪ ﻋﺒﺪ .اﮔﺮ ﻛﺴﻰ ﺑﻨﺪﮔﻰ ﺑﻨﺪه ﺧﺪا را ﮔـﺮدن ﻧﻬـﺪ ،در ﺣﻘﻴﻘـﺖ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﺑﻨﺪﮔﻰ ﺧﺪاى را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
اﺳﺘﻜﺒﺎر ،ﻣﺎﻧﻊ ﺗﻮﺳﻞ اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﻧﻤﻮدﻳﻢ ،ﺟﻮﻫﺮ ﺗﻮﺳﻞ ،ﻋﺒﻮدﻳﺖ و ﺧﻀﻮع اﺳﺖ .ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻛﺴﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺧﻀﻮع و ﺧـﺸﻮع در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻨﺪه اى از ﺑﻨﺪﮔﺎن اﻟﻬﻰ ﺗﻀﺮع و زارى ﻧﻤﺎﻳﺪ و از ﻃﻠﺐ دﻋﺎ ﻛﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻨﻮﺳـﻴﻠﻪ ﺧﻮد را در آﺳﺘﺎن ﺣﻖ ،ﺣﻘﻴﺮ و ذﻟﻴﻞ و ﺧﺎﺿﻊ ﺳﺎزد ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺤﻮل و اﻧﻘﻼب دروﻧﻰ ،ﺳﺒﺐ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺳﻨﺨﻴﺖ ﺑـﺎ ﻛﻤﺎل ﻣﻄﻠﻖ ﺷﻮد و اﺳﺒﺎب ﺗﻘّﺮب را ﻓﺮاﻫﻢ آورد .ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻰ داراى روﺣﻴﻪ اﺳﺘﻜﺒﺎرى ﺑﺎﺷـﺪ و ﻋﺠـﺐ و ﻏﺮور و ﺧﻮد ﺑﺰرگ ﺑﻴﻨﻰ در ﺟﺎن او رﺳﻮخ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد .ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﮔـﺮدن
ﻓﺮازى دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺒﻴﺎء و ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ )ع( ﻧﻴﺰ ﺳﺮ ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻓـﺮود ﻧﺨﻮاﻫﻨـﺪ آورد و اﻫـﻞ ﺗﻮﺳـﻞ ﻧﻤـﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ .ﻛﺴﻰ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻪ ﻋﺒﺪ ﺧﺪاﻳﻨﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺧﻀﻮع ﻧﻴـﺴﺖ دﻳـﺮ ﻳـﺎ زود در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺧﺪاوﻧـــــــــــــﺪ ﻧﻴـــــــــــــﺰ ﮔـــــــــــــﺮدن ﻓـــــــــــــﺮازى ﺧﻮاﻫـــــــــــــﺪ ﻛـــــــــــــﺮد. ﻗـــﺮآن ﻛـــﺮﻳﻢ در آﻳـــﻪ ﭘـــﻨﺠﻢ ﺳـــﻮره ﻣﻨـــﺎﻓﻘﻮن ﺑـــﻪ وﺿـــﻮح ﺑـــﺪﻳﻦ ﻟﻄﻴﻔـــﻪ اﺷـــﺎره ﻓﺮﻣـــﻮده اﺳـــﺖ: و اِذا ﻗﻴــﻞَ ﻟَﻬــﻢ ﺗَﻌــﺎﻟَﻮا ﻳْــﺴﺘَﻐْﻔِﺮْ ﻟَﻜُــﻢ رﺳــﻮلُ اﻟﻠﱠــﻪِ ﻟَــﻮوا رؤُﺳــﻬﻢ و راَﻳــﺘَﻬﻢ ﻳــﺼﺪونَ و ﻫــﻢ ﻣــﺴﺘَﻜْﺒِﺮونَ. آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن )ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن( ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا آﻳﻴﺪ ﺗﺎ اﻳﺸﺎن از درﮔﺎه اﻟﻬﻰ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ آﻣـﺮزش ﻃﻠـﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺳـﺮ ﻣـﻰ ﭘﻴﭽﻴﺪﻧـﺪ و ﺗـﻮ ﺧـﻮد )اى رﺳـﻮل( ﻣـﻰ ﺑﻴﻨـﻰ ﻛـﻪ از روى اﺳـﺘﻜﺒﺎر و ﻧﺨـﻮت روى ﺑـﺮ ﻣـﻰ ﺗﺎﺑﻨـﺪ. از اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻮﺳﻞ در اﺧﻼق آدﻣﻰ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ .ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻫﻞ ﺗﻮﺳﻞ ،ﻫﺮﮔﺰ اﻫﻞ ﻧﻔﺎق و اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و در ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎى ﻋﻴﻨﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﺨﻮﺑﻰ ﻣﻰ ﺑﻴﻨﻴﻢ اﻓﺮادى ﻛﻪ اﻫﻞ دﻋﺎ و ﺗﻮﺳﻞ اﻧﺪ ﺑﻴﺶ از ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ از روﺣﻴﻪ ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﻰ ﺑﺮ ﺧﻮر دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻜﺲ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺎﻟﻖ ﻫﺴﺘﻰ زاﻧﻮ ﻧـﺰده اﻧـﺪ ﻫﺮﮔـﺰ ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﺧﺪاوﻧﺪى ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﻰ ﺑﻪ ﺧﺮج دﻫﻨﺪ.
ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻘﻮﻟﻪ اى اﺳﺖ ﺣﺴﺎس و ﺧﺰﻧﺪه .ﻓﺮﻫﻨﮓِ ﻓﺮد ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﺣﺲ ﻛﺮد ،اﻣﺎ آﺛﺎر ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﻣـﻰ ﺗـﻮان در ﻛﻨﺸﻬﺎ ،رﻓﺘﺎر و ﺳﻠﻮك ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ دﻳﺪ» .ﺗﻬﺎﺟﻢ« ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺎرِ ﻧﻈـﺎﻣﻰ و ﺟﻨﮕـﻰ دارد و در ﺟﺒﻬـﻪ ﻧﺒـﺮد ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ،اﻳﻦ ﺗﻬﺎﺟﻢ اﻣﺮى ﻣﺤﺴﻮس و ﭘﻴﺪاﺳﺖ ،ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﺳﻮاره و ﭘﻴﺎده دﺷﻤﻦ ،ادوات و اﺑﺰار ﺟﻨﮕﻰ دﺷﻤﻦ را دﻳﺪ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺗﺮﻓﻨﺪ ،ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻧﻤﻮد .اﻣﺎ ﺗﻬﺎﺟﻢ در ﺳﺎﺧﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ،ﺑﺴﻰ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﺑﻐﺮﻧﺞ اﺳﺖ .ﻓﻜـﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ،ﭘﺎ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺎﺳﻴﻢ ﺧﺎر دار راه را ﺑﺮ وى ﺑﺒﻨﺪﻳﻢ و ﺑﺎ ﻣﻴﻦ ﭘﺎﻳﺶ را ﻗﻄﻊ ﻛﻨﻴﻢ .ﺗﻬﺎﺟﻢ در ﻗﻠﻤﺮو ﻓﺮﻫﻨـﮓ ،ﺑـﺴﺎن ﺗﻮﭘﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﺗﺨﺮﻳﺐ آن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺳﺖ اﻣﺎ ﺻﺪا ﻧﺪارد .و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻤﭽﻮن اﺷﻌﻪ اى ﻧﺎﻓﺬ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻰ ﻫﻴﭻ ﺳﺮ ﺻﺪا ،از دﻳﻮاره ﻫﺎ و ﻣﻮاﻧﻊ ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ﻣﻰ ﮔﺬرد و در ذﻫﻨﻴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻰ ﻧﺸﻴﻨﺪ و ﺑﺎورﻫﺎ ،اﻋﺘﻘﺎدات و ارزﺷﻬﺎى ﺣﺎﻛﻢ ﺑـﺮ ﻓﺮد ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻰ ﺳﺎزد .ﺑﺮﺧﻰ از اﻣﻮرى ﻛﻪ ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺎﻧﻊ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻰ ﺗﻠﻘـﻰ ﻣـﻰ ﻛﻨـﻴﻢ، ﻣﺎﻧﻌﻴﺖ ﺷﺎن ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻴﺸﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻓﺘﺎب اﺳﺖ! در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺠﻮم ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ،ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺳﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﺑـــــــــــﺎ ﻓﺮﻫﻨــــــــــــﮓ ﻣــــــــــــﻰ ﺗــــــــــــﻮان ﺑــــــــــــﻰ رﻧــــــــــــﮓ ﺳــــــــــــﺎﺧﺖ. در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ،ﺗﻘﺎﺑﻞ و ﺑﺮﺧﻮرد ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ﭼﻮﻧﺎن ﻣـﺴﻜﻨﻰ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻮﻗﺘـﺎً درد را ﺗـﺴﻜﻴﻦ ﻣـﻰ دﻫـﺪ و اﺣﺴﺎس آراﻣﺶ ﻧﺎ ﭘﺎﻳﺪار و زود ﮔﺬر ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻰ آورد اﻣﺎ وﻳـﺮوس ﻛُـﺶ ﻧﻴـﺴﺖ و رﻳـﺸﻪ درد را ﻧﻤـﻰ ﺳـﻮزاﻧﺪ .ﻧﻔـﻮذ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ در ذﻫﻨﻴﺖ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﻔﺘﮕﻮى اﻋﻀﺎى ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮاده در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻳﺎد ﮔﻴﺮى زﺑﺎنِ ﻛﻮدﻛﺎن اﺳـﺖ. ﻛﻮدك ﺑﻰ آﻧﻜﻪ ﺧﻮد اراده و ﻣﻌﺮﻓﻰ ﺑﺮ ﻳﺎد ﮔﻴﺮى ﻟﻐﺎت و واژه ﻫﺎى زﺑﺎن ﻣﺎدرى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،آرام و ﺑﺘﺪرﻳﺞ آﻧﻬﺎ را ﻓﺮا ﻣﻰ ﮔﻴﺮد و اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﻴﺮى ﺑﺮاى او اﻣﺮى اﺳﺖ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻓﻜﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺎى ﺧﻮد را ﺑﺎز ﻣﻰ ﻛﻨﻨـﺪ و ﻓﺮد ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻰ آﻧﻜﻪ ﺧﻮد ﻓﺮم و ﺗﺼﻤﻴﻤﻰ ﺑﺮ ﭘﺬﻳﺮش ارزﺷﻬﺎ ،ﺑﻴﻨﺸﻬﺎ و ﻧﮕﺮﺷﻬﺎى ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ، ﻣﻨﻔﻌﻼﻧـــــــــــــــﻪ از ﻗﺒـــــــــــــــﻮل آن ﮔﺮﻳـــــــــــــــﺰ و ﮔﺮﻳـــــــــــــــﺰى ﻧﺪارﻧـــــــــــــــﺪ. اﺻﻮﻻً ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎ ﻣﺮز ﻧﻤﻰ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﺮاى ﮔﺬر از ﻣﻐﺰﻫﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ ،ﺟﻮاز ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻰ ﮔﻴﺮﻧـﺪ و ﺑـﺮاى ورود در اذﻫـﺎن آدﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﻛﻮﺑﻪ اى را ﻧﻤﻰ ﻛﻮﺑﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺻﺎﺣﺒﺨﺎﻧﻪ اﺟﺎزه دﻫﺪ وارد ﺷﻮﻧﺪ واﻻ ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ! ﺳﺆال و ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺑـﻰ اﺟﺎزه وارد ﻣﻰ ﺷﻮد و ﺗﺎ ﭘﺎﺳﺨﻰ ﻣﻘﻨﻊ درﻳﺎﻓﺖ ﺑﻜﻨﺪ ،ﻫﻤﭽﻨﺎن دﻏﺪﻏﻪ ﻣﻰ آﻓﺮﻳﻨﺪ و ﻣﺪام ﺧﺎﻧﻪ ذﻫﻦ را آﺷﻔﺘﻪ ﻣﻰ ﺳﺎزد
آراﻣــــــــــــﺶ و ﺳــــــــــــﻜﻮن را از اﻫــــــــــــﺎﻟﻰ ﺳــــــــــــﻠﺐ ﻣــــــــــــﻰ ﻛﻨــــــــــــﺪ. اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان و ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻣﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﻧﮕﺎﻫﺒﺎﻧﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ دﺳﺘﮕﺎه رادار ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ و داﺋﻤﺎً و ﺑﺪﻗﺖ ﺻـﻔﺤﻪ رادار را رﺻﺪ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﺮﺗﺎب ﻣﻮﺷﻚ و ﮔﻠﻮﻟﻪ از ﭘﺎﻳﮕﺎه دﺷﻤﻦ ،ﺑﺎﻳﺪ آژﻳﺮ ﺧﻄﺮ را ﺑﻪ ﺻـﺪا در آورﻧـﺪ، ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻳﻦ ﺻﺪا ﭘﺎره اى ﮔﻮﺷﻬﺎ را ﺑﺨﺮاﺷﺪ و ﺑﺮﺧﻰ ﺧﻮاﺑﻬﺎ را آﺷﻔﺘﻪ ﺳﺎزد .رﺳﺎﻟﺖ روﺷـﻨﻔﻜﺮان ﻣـﺴﻠﻤﺎن و ﻋﺎﻟﻤـﺎن دﻳﻨﻰ و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ دﺳﺘﻰ در ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ دارﻧﺪ و ﻓﻀﺎى ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺟﺎﻣﻌـﻪ را ﺷـﻜﻞ ﻣـﻰ ﺑﺨـﺸﻨﺪ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ: اوﻻً :دﺷﻤﻦ ﺷﻨﺎﺳﻰ ﻛﻨﻨﺪ :ﺑﺪون ﺷﻨﺎﺧﺖ دﺷﻤﻦ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ و آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ او اﻳﺴﺘﺎد .و اﻳﻦ دﺷـﻤﻦ ﺷﻨﺎﺳـﻰ ﻣﻰ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ و اﺑﻌﺎد ﺑﺎﺷﺪ .ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋى ﺗﻬﺎﺟﻤﻰ دﺷﻤﻦ ،ﺗﺎﻛﺘﻴﻜﻬﺎى ﺗﻬﺎﺟﻢ ،اﺑﺰار و ادوات ،ﺳـﻼﺣﻬﺎى ﻣﺮﺋﻰ و ﻧﺎﻣﺮﺋﻰِ ﻣﻬﺎﺟﻤﺎن از ﺿﺮورى ﺗﺮﻳﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﺳﺖ .اﮔﺮ ﻃﺒﻴﺐ ﻛﻪ ﻋﻬـﺪه دار ﻣﻌﺎﻟﺠـﻪ ﺟـﺴﻢ ﺑﻴﻤـﺎر اﺳﺖ ،ﻧﺨﺴﺖ وﻳﺮوس ﺑﻴﻤﺎرى زا را ﺑﺪرﺳﺘﻰ ﻧﺸﻨﺎﺳﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ در او ﭘﺎد زﻫﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺑـﺮاى ﺑﻴﻤـﺎر ﺗﺠـﻮﻳﺰ ﻧﻤﺎﻳﺪ! و اﮔﺮ ﻋﺎﻟﻤﺎن دﻳﻨﻰ و ﭘﺮﭼﻤﺪاران ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻰ و ﻣﺮزﺑﺎﻧﺎن اﻗﻠﻴﻢ دﻳﻨﺪارى ،ﻧﺪاﻧﻨﺪ ﻛـﻪ اﻣـﺮوز ﺷـﺒﻬﻪ ﻓﻜـﺮى و ﻓﻠﺴﻔﻰ اى ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن وﻳﺮوس ﺧﻄﺮﻧﺎك در ﻣﻐﺰ و ﻓﻜﺮ ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺎ ﻻﻧﻪ و ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻰ ﻛﻨـﺪ و ﻫﻤﭽـﻮن ﺧُـﻮره ،ﺑﻨﻴﺎﻧﻬـﺎى ﻓﻜﺮى و اﻋﺘﻘﺎدى آﻧﺎن را ﻣﻰ ﺧﻮرد ﭼﻴﺴﺖ و ﭼﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎ و ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻗـﺪرت ﺗﺨﺮﻳـﺐ دارد ،ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ اﻳﺴﺘﺎدﮔﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻧﻴﺰ از ﺧﻄﺮ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺑﺮﻫﺎﻧﻨﺪ! ﻣﮕـﺮ ﻣـﻰ ﺷـﻮد ﺷـﺒﻬﻪ را ﻧﺸﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺪان ﭘﺎﺳﺦ داد و ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺳﺆال و ﺷﻜﻞ ﻫﻤﭽﻨﺎن در ذﻫﻦ آدﻣﻰ ﺑﺎﻗﻰ اﺳﺖ ،ﻣﮕﺮ ﻣﻰ ﺗـﻮان آﺳـﻮده و ﺑـﻰ دﻏﺪﻏـــــــــــــــــــــﻪ آرام ﮔﺮﻓـــــــــــــــــــــﺖ! ﺷـــــــــــــــــــــﺒﻬﻪ ﺷﻨﺎﺳـــــــــــــــــــــﻰ در ﻋﺮﺻﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ،ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺣﻮزه ﻫﺎى ﻋﻠﻤﻴﻪ و داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎى ﻣﺎ ﺻﻮرت ﭘـﺬﻳﺮد و ﻣﺘﺨﺼـــــــــــــــﺼﺎﻧﻰ اﻳـــــــــــــــﻦ ﻣﻬـــــــــــــــﻢ را ﺑـــــــــــــــﺮ دوش ﮔﻴﺮﻧـــــــــــــــﺪ. ﺛﺎﻧﻴﺎً :ﻣﻰ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ ﻫﺮ اﺑﺰار و ﻫﺮ ﺷﻴﻮه دﺷﻤﻦ ،ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻛﺮد و دارو و ﭘﺎدزﻫﺮ ﻻزم را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳـﺎﺧﺖ .ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﻛﻪ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ را ﺑﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻦ ،اﻗﺪاﻣﻰ اﺳﺖ ﻧﺎﺑﺠﺎ و ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ ،در ﻣﻴـﺪان ﻣﻘـﻮﻻت ﻓﺮﻫﻨﮕـﻰ ﻧﻴـﺰ، ﻣﺜﻼً ﻓﻘﻪ را ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭘﺎﺳﺦ دادن و ﻳﺎ ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ ،ﻛﺎرى اﺳﺖ ﻧﺎروا و ﺑﻰ اﺛﺮ و ﺑﻰ ﺛﻤﺮ .ﻫﺮ رﺷﺘﻪ از داﻧﺶ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ،ﻣﺘـﺪ وﻳﮋه ﺧﻮد را ﻣﻰ ﻃﻠﺒﺪ و ﺷﺒﻬﻪ و ﭘﺎﺳﺦ آن ﻧﻴﺰ در ﻫﺮ ﻳﻚ از رﺷﺘﻪ ﻫﺎى ﻣﻌﺮﻓﺘﻰ ،ﺷﻴﻮه اى ﻣﺨـﺼﻮص دارد .در ﻣﻴـﺪان ﺟﻨﮓ ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ،ﻣﮕﺮ ﻣﻰ ﺗﻮان اﺛﺮ ﮔﺎز ﺳﻤﻰ را ﺑﺎ ﺗﻔﻨﮓ ﺧﻨﺜﻰ ﻛﺮد! و ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻴﺮ و ﻛﻤﺎن و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﺎﻧﮓ و زره ﭘﻮش ﺑﺮ ﺧﺎﺳﺖ! اﻣﺮوز ﺳﻼح دﺷﻤﻦ در ﻋﺮﺻﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻳﻨﻰ ﻣﺎ ،ﻃﺮح ﺳـﺆال ﻓﻠـﺴﻔﻰ و ﺷـﺒﻬﻪ ﻋﻘﻴـﺪﺗﻰ اﺳﺖ .و اﻳﻦ ﺷﺒﻬﺎت و ﺳﺆاﻻت ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﻛﺘﺐ ﻛﻼﻣﻰ و ﻓﻠﺴﻔﻰ ﭘﺎره اى از ﻗﺪﻣﺎ آﻣﺪه ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻔﺎوت دارد .ﮔﻤﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻰ زﻧﻨﺪ آﻧﺎﻧﻜﻪ ﻣﻰ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻧﻴﺎزى ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﺎى ﺟﺪﻳﺪ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑـﺎ آﻧﭽـﻪ از ﭘـﻴﺶ اﻧﺪوﺧﺘـﻪ اﻧـﺪ، ﻗﺪرتِ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻰ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺷﺒﻬﺎت و ﺳﺆاﻻت را اﻟﻰ ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﻪ دارﻧﺪ! اﮔﺮ ﺑﺎ ﻃﺐ ﻗﺪﻳﻢ ﻣﻰ ﺗﻮان ﻫﻤﻪ ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎى ﺣﺎل و آﻳﻨﺪه را ﻋﻼج ﻛﺮد ،ﺑﺎ ﻛﻼم و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻗﺪﻳﻢ ﻫﻢ ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺷﺒﻬﺎت و ﺳﺆاﻻت ﻛﻼﻣﻰ و ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺟﺪﻳـﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ .اﻟﺒﺘﻪ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻗﺪﻳﻢ و ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮ ﻧﻤﻰ دارد و ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺪﻣﺖ ،ﻋﻠﻤﺖ را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎزد ،اﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﺑـﺮ ﺳــــﺮ ﻓﺮﻣﻮﻟﻬــــﺎ ،ﺷــــﻴﻮه ﻫــــﺎ و ﻧﻜﺘــــﻪ ﻫــــﺎى ﺗــــﺎزه در ﻣﻔــــﺎﻫﻴﻢ و ﻣﻘــــﻮﻻت ﻋﻠﻤــــﻰ ﺟﺪﻳــــﺪ اﺳــــﺖ. ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ را ﺟﺰ ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﮕﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ و ﻧﻤﻰ ﺑﺎﻳﺴﺖ دﻓﻊ و رﻓﻊ ﻛﻨﻨﺪ و اﻻ ﻛﺎر ﮔﺮه ﻣﻰ ﺧـﻮرد و اﻳـﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻐﺮﻧﺞ ﺗﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد .ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﻛـﺮدن ﺗﺤﻘـﻖ ﻳـﻚ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ،آﻫﻨﮕـﻰ دراز دارد و ﺻـﺒﺮ و ﺣﻮﺻـﻠﻪ اى ﺑﺎﻳــــﺴﺘﻪ و ﺷﺎﻳــــﺴﺘﻪ ﻣــــﻰ ﻃﻠﺒــــﺪ ،ﻣﻘﺎﺑﻠــــﻪ ﺑــــﺎ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬــــﺎ ﻧﻴــــﺰ اﻣــــﺮى اﺳــــﺖ دراز ﻣــــﺪت و ﺑﻄــــﺊ. اﻗﺪاﻣﺎت دﻓﻌﻰ و ﺳﻄﺤﻰ و ﻣﻘﻄﻌﻰ ،ﭼﻨﺪان ﺛﻤﺮ ﻧﻤﻰ دﻫﻨﺪ و اﺛﺮ ﻧﻤﻰ ﺑﺨﺸﻨﺪ .ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺳﺎزﻧﺪﮔﻰ اﻗﺘﺼﺎدى و ﻋﻤﺮاﻧﻰ ﻛﺸﻮر ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ 5ﺳﺎﻟﻪ و 10ﺳﺎﻟﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮد ،ﺑﺮاى اﺻﻼﺣﺎت و اﻗـﺪاﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕـﻰ ﻧﻴـﺰ ﺑﺎﻳـﺪ از
ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن و ﻛﺎر ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻰ دﻋﻮت ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﻫﻤﻔﻜﺮى و ﺷﻮر و ﺑﺤﺚ ،ﺑﺮاى 20ﺳﺎل آﻳﻨـﺪه اﻗﺪاﻣﺎت ،ﺳﻤﺖ ﮔﻴﺮﻳﻬﺎ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺣﺮﻛﺘﻬﺎى ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺼﻮرت ﻣـﺪون و ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ رﻳـﺰى ﺷـﺪه ﺗﻨﻈـﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ. واﻟﺴﻼم .آﺑﻌﻠﻰ ﺗﻬﺮان (1ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪان ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﻗﺮآن و ﺣﺪﻳﺚ ﺗـﺄﻟﻴﻒ اﺳـﺘﺎد ﻋﺎﻟﻴﻘـﺪر آﻗـﺎى رﺿـﺎ اﺳـﺘﺎدى ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ. (2ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﺑﻘـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮه )255, :(2 (3ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮﻧﺲ )3, :(10 (4ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻃـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻪ )109, :(20 (5ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻣــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮﻳﻢ )87, :(19 (6ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره اﻧﺒﻴــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎء )28, :(21 (7رك :ﺑﺤــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎر اﻷﻧــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮار ،ج ،8ص 63, - 29 (8ﻳﺸﻔﱠﻌﻮن« ﺻﻴﻐﻪ ﻣﺠﻬﻮل از ﺑﺎب ﺗﻔﻌﻴﻞ )ﺗﺸﻔﻴﻊ( اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻗﺒﻮل ﺷﺪن و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻣـﻰ ﺑﺎﺷـﺪ. )ﺑﺤـــــــــــﺎراﻷﻧﻮار ،ج ،8ص 36؛ ﻣﺠﻤـــــــــــﻊ اﻟﺒﺤـــــــــــﺮﻳﻦ ،ج .4ﺑـــــــــــﺎب ﺷـــــــــــﻔﻊ(. (9ﺑﺤــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎراﻷﻧﻮار ،ج ،8ص 34, (10ﻫﻤــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎن. (11ﺧــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺼﺎل ﺻــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪوق ،ص 624, (12ﺑﺤـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎراﻷﻧﻮار ،ج ،8ص 37, (13ﺑﺤــــــــﺎراﻷﻧﻮار ،ج ،8ص 41؛ ﻓــــــــﻀﺎﺋﻞ اﻟــــــــﺸﻴﻌﻪ ،ﺻــــــــﺪوق ،ص ،159ﺣــــــــﺪﻳﺚ 45, (14ﺑﺤــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎاﻷﻧﻮار ،ج ،8ص 59, (15ﻋﻴــــــــــــــــــــــــــﻮن اﻟﺨﺒــــــــــــــــــــــــــﺎر ارﺿــــــــــــــــــــــــــﺎ ،ج ،2ص 66, (16ﻣﺄﺧﺬ ﻏﺎﻟﺐ رواﻳﺎﺗﻰ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻛﺘﺎب »ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﻗﺮآن و ﺣﺪﻳﺚ« ﻧﻮﺷـﺘﻪ اﺳـﺘﺎد ﻣﺤﺘـﺮم آﻗـﺎى رﺿــــــــــــــــــــــــــــــــﺎ اﺳــــــــــــــــــــــــــــــــﺘﺎدى اﺳــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ. (17ﻣــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺴﻨﺪ اﺣﻤــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ ،ج ،2ص 426, (18از آﻳـــــــــــــــــــــــــــــﻪ 79ﺳـــــــــــــــــــــــــــــﻮره اﺳـــــــــــــــــــــــــــــﺮاء. (19ﻣــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺴﻨﺪ اﺣﻤــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ ،ج ،2ص 528, (20ﺳــــــــــــــــــــــــــﻨﻦ اﺑــــــــــــــــــــــــــﻦ ﻣﺎﺟــــــــــــــــــــــــــﻪ ،ج ،2ص 1443, (21ﻣــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺴﻨﺪ اﺣﻤــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ ،ج ،5ص 347, (22ﺳــــــــــــــــــــــــــﻨﻦ اﺑــــــــــــــــــــــــــﻦ ﻣﺎﺟــــــــــــــــــــــــــﻪ ،ج ،2ص 1443, (23ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺑﺤﺎراﻷﻧﻮار ،ج ،8ص ) 40 -34ﺣـــــــــــــﺪﻳﺚ (21 1-و ص ) 42ﺣـــــــــــــﺪﻳﺚ (35ﻣﺮاﺟﻌـــــــــــــﻪ ﺷـــــــــــــﻮد. (24ﺑﺤـــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎراﻷﻧﻮار ،ج ،8ص ) 43ﺣـــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪﻳﺚ .(39 (25ﻫﻤـــــــــﺎن ،ص ) ،48ﺣـــــــــﺪﻳﺚ ،(51ص ) 42ﺣـــــــــﺪﻳﺚ (31و ص ) 38ﺣـــــــــﺪﻳﺚ .(10 (26آﻳــــــــﺎت ﺷــــــــﻔﺎﻋﺖ ﻛــــــــﻪ ﺳــــــــﺎﺑﻘﺎً ذﻛــــــــﺮ ﺷــــــــﺪ ﻣﻼﺣﻈــــــــﻪ ﺷــــــــﻮد.
(27ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻣـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪﺛّﺮ )48, - 40 :(74 (28ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮﻧﺲ )18, :(10 (29ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره زﻣـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮ )3, :(39 (30ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره اﻧﻌــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎم )94, :(6 (31ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮﻧﺲ )18, :(10 (32ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﺑﻘـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮه )80, :(2 (33ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﺑﻘــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮه )123, - 122 :(2 (34ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﺑﻘـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮه )80, :(2 (35ﺳﻮره ﺟﻤﻌﻪ ):(62 .7 - 6 (36اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎى ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻫﻤﻪ -ﺣﺘﻰ وﻫﺎﺑﻴﻬﺎ اﺳﺖ ،ﺑﺠﺰ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ .و اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻫﻤـﺎن ﻣﻔﺎد ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ص( اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ »إِدﺧَﺮْت ﺷَﻔﺎﻋﺘﻰ ﻟِﺄﻫﻞِ اﻟْﻜَﺒﺎﺋِﺮِ ﻣِـﻦْ أُﻣﺘـﻰ« )ﻣﺠﻤـﻊ اﻟﺒﻴـﺎن ،ج ،1 .(104
ص
(37و اﻋﻠَﻤﻮا اَﻧﱠﻪ ﺷﺎﻓﻊ و ﻣﺸَﻔﱠﻊ ...و اَﻧﱠﻪ ﻣﻦْ ﺷَﻔَﻊ ﻟَﻪ اﻟْﻘُﺮْآنُ ﻳﻮم اﻟﻘِﻴﺎﻣﺔِ ﺷُﻔﱢﻊ ﻓﻴﻪِ) .ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏـﻪ ،ﻓـﻴﺾ اﻟـﺴﻼم ،ﺧﻄﺒـﻪ ،175
ص
.(567
(38ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺮاد از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻋﻠﻤﺎ در ﺣﻖ ﺷﺎﮔﺮدان ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺎﺷـﺪ؛ ﭼـﻮن ﻋﻠﻤـﺎ واﺳـﻄﻪ ﻓـﻴﺾ اﻧـﺪ ﻟـﺬا ﺷـــــــﻔﺎﻋﺖ ﺑـــــــﻪ ﻫﻤـــــــﻴﻦ ﻣﻌﻨـــــــﺎ ﺑـــــــﻪ آﻧﻬـــــــﺎ ﻧـــــــﺴﺒﺖ داده ﺷـــــــﺪه اﺳـــــــﺖ. (39ﺑﺤـــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎراﻷﻧﻮار ،ج ،8ص ) 48ﺣـــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪﻳﺚ .(51 (40ﺑﺤـــــــﺎراﻷﻧﻮار ،ج ،8ص ) 35ﺣـــــــﺪﻳﺚ ،(7ص ) 45ﺣـــــــﺪﻳﺚ (46و ص ) 47ﺣـــــــﺪﻳﺚ .(48 (41ﺧﻮاﺳــــــــــﺖ ﭘﻴــــــــــﺎﻣﺒﺮ )ص( در واﻗــــــــــﻊ ﺧﻮاﺳــــــــــﺖ ﺧﺪاوﻧــــــــــﺪ اﺳــــــــــﺖ. (42اﻳﻦ ﺗﺬﻛﺮ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺪﻋﻰ ﺻﺮاﺣﺖ اﻳﻦ رواﻳﺎت در ﻣﻌﺎﻧﻰ ﻳـﺎد ﺷـﺪه ﻧﻴـﺴﺘﻴﻢ و ﺻـﺮﻓﺎً ﻣـﻰ ﮔـﻮﻳﻴﻢ ﻣﻤﻜـــــــﻦ اﺳـــــــﺖ ﻛـــــــﻪ اﻳـــــــﻦ ﻣﻌـــــــﺎﻧﻰ از اﻳـــــــﻦ رواﻳـــــــﺎت اﺳـــــــﺘﻈﻬﺎر ﺷـــــــﻮد. (43ﻗـــــــﺒﻼً دو ﺷـــــــﺒﻬﻪ از اﻳـــــــﻦ ﺷـــــــﺒﻬﺎت را ﻃـــــــﺮح ﻛـــــــﺮده و ﭘﺎﺳـــــــﺦ ﮔﻔﺘـــــــﻴﻢ. (44ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻫــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮد )46, :(11 ﺿ ـﺮَب اﻟﻠّ ـﻪ ﻣ ـﺜَﻼً ﻟِﻠﱠــﺬﻳﻦَ ﻛَﻔَــﺮوا اﻣ ـﺮَأَةَ ﻟ ـﻮطٍ ....در ﻣﺒﺎﺣــﺚ ﮔﺬﺷــﺘﻪ اﻳــﻦ آﻳــﺎت ﺑــﻪ ﻣﻨﺎﺳــﺐ ذﻛــﺮ ﮔﺮدﻳ ـﺪ. َ (45 (46اﻟﺤﻴﺎة ج ،2ص ) 293ﺣﺪﻳﺚ اول( ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺑﺤﺎر اﻷﻧﻮار ،ج ،96ص 233از ﻛﺘـﺎب ﺻـﻔﺎت اﻟـﺸﻴﻌﻪ ،ﺻـﺪوق )ره(. (47رك :ﺳﻮره ﻫﺎى ﻣﺪﺛﺮ ):(74 48 -40؛ ﺷﻌﺮاء ):(26 101 -91؛ اﻋـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮاف )53, - 50 :(7 (48ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻣـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺆﻣﻦ )18, :(40 (49ﻛـــــــــــــــﺎﻓﻰ ،ج ،6ﺻـــــــــــــــﺪ 401و ج ،3ص 270و ﺗﻬـــــــــــــــﺬﻳﺐ ج ،9ص 107, (50ﻋﻴـــﻮن اﻻﺧﺒـــﺎر اﻟﺮﺿـــﺎ ،ج ،2ص ،66از اﻳـــﻦ رواﻳـــﺖ ﺑـــﺮاى اﺛﺒـــﺎت ﺷـــﻔﺎﻋﺖ ﻧﻴـــﺰ اﺳـــﺘﻔﺎده ﺷـــﺪ. (51اﻣــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎﻟﻰ ﺻــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪوق ،ص 5,
(52اﺻــــــــــــــــﻮل ﻛــــــــــــــــﺎﻓﻰ ،ج ،5ص ) ،469ﺑﺨــــــــــــــــﺸﻰ از ﺣــــــــــــــــﺪﻳﺚ(. (53ﻣﺤﺎﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻦ ﺑﺮﻗــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻰ ،ص 184, (54ﻛــــــــﺴﻰ ﻛــــــــﻪ دﺷــــــــﻤﻦ ﺧﺎﻧــــــــﺪان رﺳــــــــﺎﻟﺖ و اﻫــــــــﻞ ﺑﻴــــــــﺖ اوﺳــــــــﺖ. (55اﺷﺎره دارد ﺑـﻪ آﻳـﻪ :و ﻣِـﻦَ اﻟﻠﱠﻴـﻞِ ﻓَﺘَﻬﺠـﺪ ﺑِـﻪِ ﻧﺎﻓِﻠَـﺔٍ ﻟَـﻚ ﻋـﺴﻰ أَنْ ﻳﺒﻌﺜَـﻚ رﺑـﻚ ﻣﻘﺎﻣـﺎً ﻣﺤﻤـﻮداً )اﺳـﺮاء(79 ، (56اﻣـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎﻟﻰ ﺻـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪوق ،ص 177, (57ﺗﻮﺣﻴــــــــــــــــــﺪ در ذات ،ﺻــــــــــــــــــﻔﺎت ،اﻓﻌــــــــــــــــــﺎل و ﻋﺒــــــــــــــــــﺎدت. (58ﺑﻨﮕﺮﻳــــﺪ ﺑــــﻪ ﺳــــﻮره ﻫــــﺎى ﺑﻘــــﺮه )80 :(2؛ ﻳــــﻮﻧﺲ )18 :(10؛ زﻣــــﺮ )3 :(39؛ اﻧﻌــــﺎم )94, :(6 (59ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره زﻣــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮ )53, :(39 (60ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻧــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺴﺎء )31, :(4 (61ﻣﺜــﻞ اﻳــﻦ آﻳــﻪ :و إﻧّــﻰ ﻟَﻐَﻔّــﺎر ﻟِﻤــﻦْ ﺗــﺎب و آﻣــﻦَ و ﻋﻤِــﻞَ ﺻــﺎﻟِﺤﺎً ﺛُــﻢ اﻫﺘَــﺪى ) .ﺳــﻮره ﻃــﻪ ).(82 :(20 (62ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ :ﻓَﺄَﻣﺎ ﻣﻦْ ﺗﺎب و آ ﻣﻦَ و ﻋﻤِﻞَ ﺻـﺎﻟِﺤﺎً ﻓَﻌـﺴﻰ أَنْ ﻳﻜـﻮنَ ﻣِـﻦَ اﻟْﻤﻔْﻠﺤـﻴﻦَ )ﺳـﻮره ﻗـﺼﺺ ).(67 :(28 ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ و اﻳﻤﺎن آورد و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﭘﻴـﺸﻪ ﻛﻨـﺪ ،اﻣﻴـﺪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ از ﺟﻤﻠـﻪ رﺳـﺘﮕﺎران ﻣﺤـﺴﻮب ﮔـﺮدد. (63ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻧﺠــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻢ )39, :(53 (64ﻣﺜﻞ آﻳﺎت 123 ،48و 254ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ﻛﻪ در آﻳﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﻴﻢ :و اﺗﱠﻘﻮا ﻳﻮﻣﺎً ﻻ ﺗﺠﺰى ﻧَﻔْﺲ ﻋﻦْ ﻧَﻔْﺲٍ ﺷَـﻴﺌﺎً و ﻻ ﻳﻘْﺒﻞُ ﻣِﻨْﻬﺎ ﺷَﻔﺎﻋﺔٌ و ﻻ ﻳﺆْﺧَﺬُ ﻣِﻨْﻬﺎ ﻋﺪلٌ و ﻻ ﻫﻢ ﻳﻨْﺼﺮونَ :.ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ از روزى ﻛﻪ در آن ﻫﺮ ﻛﺴﻰ ﺑـﻪ ﺟـﺎى دﻳﮕـﺮى ﻣﺠﺎزات ﻧﺸﻮد و ﻫﻴﭻ ﺷﻔﺎﻋﺘﻰ از ﻛﺴﻰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﮕـﺮدد و از ﻛـﺴﻰ ﻋـﻮض ﻧـﺴﺘﺎﻧﻨﺪ و ﻛـﺴﻰ ﻳـﺎرى و ﻛﻤـﻚ ﻧـﺸﻮد. (65ﻗـــــﺮآن در اﺳـــــﻼم ،ﻋﻼﻣـــــﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒـــــﺎﻳﻰ )ره( ص ،45ﺑـــــﻪ ﻧﻘـــــﻞ از در اﻟﻤﻨﺜـــــﻮر ،ج ،2ص 8, (66ﻧﻬـــــــــــــــﺞ اﻟﺒﻼﻏـــــــــــــــﻪ ﺻـــــــــــــــﺒﺤﻰ ﺻـــــــــــــــﺎﻟﺢ ،ﺧﻄﺒـــــــــــــــﻪ 133, (67ﺑـــــــــــــﻪ ﺗﻔـــــــــــــﺴﻴﺮ اﻟﻤﻴـــــــــــــﺰان ج ،1ص 167ﻣﺮاﺟﻌـــــــــــــﻪ ﺷـــــــــــــﻮد. (68ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮﻧﺲ )3, :(10 (69ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻃــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻪ )109, :(20 (70ﻣﺮﺣﻮم ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻰ )ﻗﺪه( ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد از »ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ ﺣﻖ« اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ )اﻟﻤﻴﺰان، ج
،18
ص
.(127
(71ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره زﺧـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮف )86, :(43 (72و ﻣِــــﻦَ اﻟﻠﱠﻴــــﻞِ ﻓَﺘَﻬﺠــــﺪ ﺑــــﻪ ﻧﺎﻓِﻠَــــﺔً ﻟَــــﻚ ﻋــــﺴﻰ أَنْ ﻳﺒﻌﺜَــــﻚ رﺑــــﻚ ﻣﻘﺎﻣــــﺎً ﻣﺤﻤــــﻮداً. (73و ﻟَــــــــــــــــــ ـﺴﻮف ﻳﻌﻄﻴــــــــــــــــــ ـﻚ رﺑــــــــــــــــــ ـﻚ ﻓَﺘَﺮْﺿــــــــــــــــــــﻰ . (74ﻣﺠﻤــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻊ اﻟﺒﻴــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎن ،ج ،1ص 104, (75در ﺑﺤﺜﻬــــﺎى ﮔﺬﺷــــﺘﻪ ﺑــــﻪ ﺑﺮﺧــــﻰ آﻳــــﺎت و رواﻳــــﺎت -در اﻳــــﻦ ﺑــــﺎره -اﺷــــﺎره ﺷــــﺪ. (76ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم )ص( :ﺗَﻌﻠﱠﻤﻮا اﻟْﻘُﺮْآنْ ﻓَﺎِﻧﱠﻪ ﺷﺎﻓﻊ ﻟِﺄﺻﺤﺎﺑِﻪِ ﻳﻮم اﻟْﻘﻴﺎﻣﺔِ .ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ،ج ،5ص 249و ) 251ﻗﺮآن را ﻓﺮا ﮔﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺘﻰ در روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺑﺮاى اﺻﺤﺎب و ﭘﻴﺮوان ﺧﻮﻳﺶ ﺷﺎﻓﻊ اﺳﺖ( اﻣﻴـﺮ اﻟﻤـﺆﻣﻨﻴﻦ )ع( :إِﻋﻠَﻤـﻮا أَﻧﱠـﻪ) اى اﻟﻘــﺮآن( ﺷــﺎﻓﻊ و ﻣــﺸَﻔﱠﻊ ....و إِﻧﱠــﻪ ﻣــﻦْ ﺷَــﻔَﻊ ﻟَــﻪ اﻟْﻘُــﺮآنُ اﻟْﻘﻴﺎﻣــﺔِ ﺷُــﻔﱢﻊ ﻓﻴــﻪ .ﻧﻬــﺞ اﻟﺒﻼﻏــﻪ ،ﻃﺒــﻪ 171, (77ﻧﮕـــﺎه ﻛﻨﻴـــﺪ ﺑـــﻪ :وﻫـــﺎﺑﻴﮕﺮى ،ﻫﻤـــﺎﻳﻮن ﻫﻤﺘـــﻰ ،ﺗﻬـــﺮان ،ﺳـــﺎزﻣﺎن ﺗﺒﻠﻴﻐـــﺎت اﺳـــﻼﻣﻰ ،1367 ،ص 72, (78ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻘﺪى ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ وﻫﺎﺑﻴﺎن ،ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ ﻣﻮﺳﻮى ﻗﺰوﻳﻨﻰ ،ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻦ ﻃـﺎرﻣﻰ ،ﺗﻬـﺮان ،وزارت ﻓﺮﻫﻨـــــــــــــــــــــــــﮓ و ارﺷـــــــــــــــــــــــــﺎد اﺳـــــــــــــــــــــــــﻼﻣﻰ ،1366 ،ص 67,
(79اﻟﻤـــﻮرد ،ﻗـــﺎﻣﻮس ﻋﺮﺑـــﻰ -اﻧﮕﻠﻴـــﺰى ،اﻟـــﺪﻛﺘﻮر روﺣـــﻰ اﻟﺒﻌﻠﺒﻜـــﻰ ،ﺑﻴـــﺮوت ،ﻃﺒﻌـــﺔ ﺟﺪﻳـــﺪة1990, ، (80اﻻﺳﻼم اﻟﺴﻌﻮدى اﻟﻤﻤﺴﻮخ ،اﻻﺳﺘﺎذ اﻟﺴﻴﺪ ﻃﺎﻟﺐ اﻟﺨﺮاﺳـﺎن ،ﻣﺆﺳـﺴﻪ اﻟﻨـﺸﺮ اﻻﺳـﻼﻣﻰ ،ﻗـﻢ 1409 ،ق ،ص .35 (81ﻧﮕـــــﺎه ﻛﻨﻴـــــﺪ ﺑـــــﻪ :ﻣﻘﺎﻟـــــﻪ ﺷـــــﻔﺎﻋﺖ ،از اﻳـــــﻦ ﻗﻠـــــﻢ در ﻧـــــﻮر ﻋﻠـــــﻢ ،ﺷـــــﻤﺎره 46, (82اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﺧﻮد ﻣﺘﻮﺳﻞ و دﻋﺎ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻋﻠﻞ ﺗﻜﻮﻳﻨﻰ ﻳـﻚ ﭘﺪﻳـﺪه ﻗـــــﺮار ﮔﻴـــــﺮد وﻟـــــﻰ اﻳـــــﻦ ﺳـــــﺒﺐ ﻏﻴـــــﺮ از اﺳـــــﺒﺎب ﻋـــــﺎدى آن ﭘﺪﻳـــــﺪه ﺧﻮاﻫـــــﺪ ﺑـــــﻮد. (83ﻣﺆﻟﻒ »ﻧﻘﺪى ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ وﻫﺎﺑﻴﺎن« در ص 77ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨـﺎرى ﻣـﻰ ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪ ﻛـﻪ ﺧﻠﻴﻔـﻪ دوم در ﻫﻨﮕـﺎم ﻗﺤﻄـــــﻰ ﺧﺸﻜـــــﺴﺎﻟﻰ ﺑـــــﻪ ﻋﺒـــــﺎس ﻋﻤـــــﻮى ﭘﻴـــــﺎﻣﺒﺮ ﻣﺘﻮﺳـــــﻞ ﺷـــــﺪ و ﺣـــــﺎﺟﺘﺶ روا ﺷـــــﺪ. (84ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﺑﻘــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮه )126, :(2 (85ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﺑﻘــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮه )129, :(2 (86از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﺳﻼم )ص( ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :اَﻧَﺎدﻋﻮةُ اِﺑﺮاﻫﻴﻢ) .ﻣﻦ ﻫﻤﺎن دﻋﻮت ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻫـﺴﺘﻢ(. (87ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره اﺑـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮاﻫﻴﻢ )41, :(14 (88ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره اﻋـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮاف )151, :(7 (89ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻣـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺆﻣﻦ )9,-7 :(40 (90ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره آل ﻋﻤـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮان )159, :(3 (91ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻧــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮر )62, :(24 (92ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻣﻤﺘﺤﻨــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻪ )12, :(60 (93ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ) 186 :(2آﻣـﺪه :و اِذا ﺳـﺄَﻟَﻚ ﻋِﺒـﺎدى ﻋﻨّـﻰ ﻓَـﺈِﻧّﻰ ﻗَﺮﻳـﺐ اُﺟﻴـﺐ دﻋـﻮةَ اﻟـﺪاعِ اِذا دﻋـﺎنِ، ﻓَﻠْﻴــــــــــــﺴﺘَﺠﻴﺒﻮا ﻟــــــــــــﻰ و ﻟْﻴﺆْﻣِﻨــــــــــــﻮا ﺑــــــــــــﻰ ﻟَﻌﻠﱠﻬــــــــــــﻢ ﻳﺮْﺷُــــــــــــﺪونَ. (94ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻧــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺴﺎء )64, :(4 (95ﺳﻮره ﻳﻮﺳﻒ ):(12 98, -97 (96ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻣﺎﺋــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪه )35, :(5 (97ﺑـــــــــــــﻪ ﺗﻔـــــــــــــﺴﻴﺮ اﻟﻤﻴـــــــــــــﺰان ،ج ،5ص 333ﻣﺮاﺟﻌـــــــــــــﻪ ﺷـــــــــــــﻮد. (98ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻣﻨـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎﻓﻘﻮن ).5 :(63 (99ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن ،ﺣﺎج ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺎس ﻗﻤﻰ )ره( ،زﻳﺎرت ﺟﺎﻣﻌﻪ.
ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻟﺰوم اﺑﺘﻐﺎء وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮاى ﺗﻘﺮب اﻟﻰ اﷲ :ﻣﺎﺋﺪه.35 :
-1ﻧﻔﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻟـــﻒ -آﻳـــﺎت ﻣـــﻮﻫﻢ ﻧﻔـــﻰ ﺷـــﻔﺎﻋﺖ :ﺑﻘـــﺮه .254 ،123 ،48 :اﻧﻌـــﺎم .70 ،51 :ﺳـــﺠﺪه .4 :ﻓـــﺘﺢ.11 : ب -اﺧﺘــــﺼﺎص دادن ﺷــــﻔﺎﻋﺖ ﺑــــﺮاى ﺧﺪاوﻧــــﺪ :زﻣــــﺮ .44 :ﺳــــﺠﺪه .4 :اﺣــــﺰاب .17 :اﻧﻔﻄــــﺎر.20 : ج -ﻗﻄﻊ اﺳﺒﺎب و وﺳﺎﺋﻂ در آﺧﺮت :ﺑﻘﺮه .166 :اﻧﻌﺎم .94 :ﻣﺆﻣﻨﻮن .101 :دﺧﺎن .40 :ﺳـﺒﺎء .43 :اﻧﻔﻄـﺎر .19 :اﻧﻌـﺎم: .94 ،24اﻋــــــﺮاف .53 :ﻳــــــﻮﻧﺲ .30:ﻫــــــﻮد .21:ﻧﻤــــــﻞ .87 ،86 :ﻗــــــﺼﺺ .75 :اﺣﻘــــــﺎف.28 : د -ﻧﻔﻰ ﻧﺼﺮت ،ﻧﺎﺻﺮ و وﻟﻰ ﺑﺮاى ﮔﺮوﻫﻬﺎى :ﺑﻘﺮه .123 ،48 :اﻧﺒﻴﺎء .309 :ﻗﺼﺺ .40 :ﻫﻮد .113 :ﺻﺎﻓﺎت .25 :زﻣـﺮ: .54ﻓﺼﻠﺖ .16 :دﺧﺎن: .41 -40آل ﻋﻤــﺮان .192 ،91 ،56 ،22 :ﻧــﺴﺎء .173 ،123 ،52 :ﺗﻮﺑــﻪ .116 ،74 :ﻫــﻮد .113 :ﺣﺠــﺮ .37 :ﺣــﺞ.71 : ﻋﻨﻜﺒﻮت .25 :روم .29 :اﺣﺰاب .65 ،17 :ﻓﺎﻃﺮ .37 :ﺷﻮرى .47 ،46 ،31 ،8 :ﺟﺎﺛﻴﻪ .34 :ﻃﺎرق .10 :ﻫﻮد.123 ،62 :
-2اﺛﺒﺎت ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻟــﻒ -اﺛﺒــﺎت ﺷــﻔﺎﻋﺖ ﺑــﺎ اذن اﻟﻬــﻰ :ﺑﻘــﺮه .255 :ﺳــﺒﺎء .23 :ﻳــﻮﻧﺲ .3 :ﻧﺠــﻢ .26 :ﻧﺒــﺎء .38 :ﻫــﻮد.105 : ب -ﻧﻔﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻔﻌﺎء ﺑﺎﻃﻞ :اﻧﻌﺎم .94 :ﻳﻮﻧﺲ .18 :ﺷﻌﺮاء .93 ،91 :روم .13 ،12 :ﻳﺲ .75 ،23 :زﻣـﺮ .43 :ﺟﺎﺛﻴـﻪ: .10اﺣﻘﺎف .28 :زﺧﺮف .86 :اﺳﺮاء .57 ،56 :ﻓﺮﻗﺎن.19 :
-3ﺷﺎﻓﻌﻴﻦ اﻟﻒ -ﺷﺎﻓﻌﻴﻦ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ :ﺗﺤﺮﻳﻢ .8 :ﻧﺴﺎء .64 :ﻣﺤﻤﺪ .19 :ﺗﻮﺑﻪ .103 ،102 :ﻏﺎﻓﺮ .7 :ﺷﻮرى .50 :اﻧﺒﻴـﺎء.28 : ﻧﺠﻢ .26 :ﻧﺒﺎء .38 :ﺿﺤﻰ .5 :اﺳﺮاء.77 : ب -ﺷﺮاﺋﻂ ﺷﺎﻓﻌﻴﻦ ﭼﻴﺴﺖ :ﻣﺮﻳﻢ .87 :ﻃﻪ .109 :زﺧﺮف .86 :ﻧﺒﺎء .38 :ﺗﺤﺮﻳﻢ.8 :
-4ﻛﺴﺎﻧﻴﻜﻪ از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﻣﻰ ﺷـﻮﻧﺪ و ﻣـﺸﻤﻮل ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻰ ﻛﺮدﻧﺪ: اﻧﺒﻴﺎء .28 :ﻧﺴﺎء .64 :ﻏﺎﻓﺮ .51 ،7 :ﻣﺤﻤﺪ .19 :ﺗﻮﺑﻪ .103 ،102 :ﻧﺠﻢ .26 :ﺳﺒﺄ.23 :
- 5ﻣﺤﺮوﻣﻴﻦ از ﺷﻔﺎﻋﺖ: ﺗﻮﺑﻪ .80 :ﻳﻮﻧﺲ .27 :ﻫﻮد .113 ،21 ،19 :رﻋﺪ .34 :ﻓﺮﻗﺎن .19 :ﺷـﻌﺮاء .100 :ﻏـﺎﻓﺮ .50 ،49 ،33 ،32 ،21 ،18 :ﻓـﺘﺢ: .11ﻣﺪﺛﺮ .48 ،38 :ﻣﻌﺮاج .2 ،1 :ﻧﺴﺎء.48 :
وﻫﺎﺑﻴﺖ و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻔﺎﻋﺖ »دار اﻟﺨﺎﻧﻰ« در رﻳﺎض و »اﻟﻤﻜﺘﺐ اﻻﺳﻼﻣﻰ« در ﺑﻴﺮوت رﺳﺎﻟﻪ اى ﻛﻮﭼﻚ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪ اﻟﻮﻫـﺎب ﺑﻨـﺎم »ﻛـﺸﻒ اﻟﺸُﺒﻬﺎت« را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ .اﻳﻦ ﺟﺰوه 56ﺻﻔﺤﻪ اﺳﺖ و ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻌﻨﺎى »ﺗﻮﺣﻴﺪ« ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ .و ﺑـﺪﻧﺒﺎل آن ﺑﺤﺚ ﺷﺮك را ﺗﺒﻴﻦ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ .در ﻣﺒﺤﺚ ﺷﺮك ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺷﻔﺎﻋﺖ« و »ﺗﻮﺳﻞ« از اﻗﺴﺎم و ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﺷﺮك ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ .ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻮﻫﺎب اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ،ﺗﻮﺳﻞ ،دﻋﺎ ،ﻧﺬر ،ذﺑﺢ و اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ از اوﻟﻴـﺎء و اﻧﺒﻴﺎء را ﻣﻨﺎﻓﻰ ﺑﺎ ﺗﻮﺣﻴﺪ در ﻋﺒﺎدت داﻧﺴﺘﻪ ،ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﻮر را ﻣﺸﺮك ﻣﻰ ﺷﻤﺎرد و ﺧﻮن و ﻣـﺎل او را ﺣـﻼل ﻣـﻰ داﻧـــــﺪ و ﺑـــــﺎ اﺳـــــﺘﻨﺎد ﺑـــــﻪ آﻳـــــﺎت ﻗـــــﺮآن وى را از ﻋِـــــﺪاد ﻣـــــﺴﻠﻤﻴﻦ ﺧـــــﺎرج ﻣـــــﻰ ﻛﻨـــــﺪ. در ص 6ﻣﻰ ﻧﻮﻳﺴﺪ» :ﻋﺮﻓﺖ ان اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ اﻟﺬّى ﺟﺤﺪوه ﻫﻮ ﺗﻮﺣﻴﺪ اﻟﻌﺒﺎدة اﻟّﺬى ﻳﺴﻤﻴﻪ اﻟﻤﺸﺮﻛﻮن ﻓﻰ زﻣﺎﻧﻨـﺎ اﻻﻋﺘﻘـﺎد، ﻛﻤﺎ ﻛﺎﻧﻮا ﻳﺪﻋﻮن اﻟﻠّﻪ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﻟﻴﻼً و ﻧﻬﺎراً .ﺛﻢ ﻣﻨﻬﻢ ﻣﻦ ﻳﺪﻋﻮ اﻟﻤﻼﺋﻜﻪ ﻻﺟﻞ ﺻﻼﺣﻬﻢ و ﻗﺮﺑﻬﻢ ﻣـﻦ اﻟﻠّـﻪ ﻟﻴـﺸﻔﻌﻮ اﻟـﻪ، أوﻳﺪ ﻋﻮر ﺟﻼً ﺻﺎﻟﺤﺎً ﻣﺜﻞ اﻟﻼت ،أو ﻧﺒﻴﺎً ﻣﺜﻞ ﻋﻴﺴﻰ و ﻋﺮﻓﺖ انّ رﺳﻮل اﻟﻠّﻪ )ص( ﻗﺎﺗﻠﻬﻢ ﻋﻠﻰ ﻫﺬا اﻟﺸﺮك و دﻋﺎ ﻫـﻢ اﻟﻰ اﺧﻼص اﻟﻌﺒﺎدة ﻟﻠّﻪ وﺣﺪه ....و ﺗﺤﻘﻘﺖ أن رﺳﻮل اﻟﻠّﻪ )ص( ﻗﺎﺗﻠﻬﻢ ﻟﻴﻜﻮن اﻟﺪﻋﺎ ،ﻛﻠﻪ ﻟﻠّﻪ و اﻟﺬﺑﺢ ﻛﻠّﻪ ﻟﻠّـﻪ و اﻟﻨـﺬر ﻛﻠّﻪ ﻟﻠّﻪ و اﻻﺳﺘﻐﺎﺛﻪ ﻛﻠﻬﺎ ﻟﻠّﻪ و ﺟﻤﻴﻊ اﻧﻮاع اﻟﻌﺒﺎدة ﻛﻠّﻬﺎ ﻟﻠّﻪ و ﻋﺮﻓﺖ أن اﻗﺮارﻫﻢ ﺑﺘﻮﺣﻴﺪ اﻟﺮﺑﻮﺑﻴﻪ ﻟﻢ ﻳﺪﺧﻠﻬﻢ ﻓﻰ اﻻﺳﻼم و أنّ ﻗﺼﺪﻫﻢ اﻟﻤﻼﺋﻜﺔ أو اﻷﻧﺒﻴﺎء أو اﻷوﻟﻴﺎء ﻳﺮﻳﺪون ﺷﻔﺎﻋﺘﻬﻢ و اﻟﺘﻘﺮب اﻟﻰ اﻟﻠّﻪ ﺑﺬﻟﻚ ،ﻫـﻮ اﻟّـﺬى أﺣـﻞّ دﻣـﺎء ﻫـﻢ و أﻣــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮاﻟﻬﻢ«. ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻮﻫﺎب ﻣﺪﻋﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻣﺤﻜﻤـﺎت ﻗـﺮآن را رﻫـﺎ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻣﺸﺎﺑﻬﺎت ﻣﺘﻤﺴﻚ ﺷﺪه اﻧﺪ )ص (16و ﺳﭙﺲ در ص 35ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻰ ﮔﻴﺮد ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻌـﻀﻰ آﻳـﺎت ﻗـﺮآن ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻌﻀﻰ را رﻫﺎ ﻛﻨﺪ ،ﺑﻪ ﻣﺼﺪاق اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺾ و ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﺑﻌﺾ دﻳﮕﺮ از آﻳﺎت ﻗﺮآن ،ﻛـﺎﻓﺮ اﺳـﺖ و ﺑﻌﻀﻰ از ﻣﺮدم اﻫﻞ »إﺣﺴﺎء« را ﻣﺼﺪاق ﭼﻨﻴﻦ اﻓﺮادى ﻣﻰ داﻧﺪ .ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻮﻫﺎب در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ،ﺑـﻴﻦ اﺳـﺘﻐﺎﺛﻪ از زﻧﺪه و اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ از ﻣﺮده ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﻮر و ....ﻓﺮق ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻰ ﻧﻮﻳﺴﺪ» :ﻓﺎن اﻻﺳﺘﻐﺎﺛﻪ ﺑﺎﻟﻤﺨﻠﻮق ﻋﻠﻰ ﻣﺎﻳﻘﺪر ﻋﻠﻴﻪ ﻻ ﻧﻨﻜﺮﻫﺎ، ﻛﻤﺎ ﻗﺎل ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻓﻰ ﻗﺼﺔ ﻣﻮﺳﻰ» :ﻓﺎﺳﺘﻐﺎﺛﻪ اﻟّﺬى ﻣﻦ ﺷﻴﻌﺘﻪ ﻋﻠـﻰ اﻟـﺬى ﻣـﻦ وﻋـﺪوه« ) ،15ﻗـﺼﺺ( و ﻛﻤـﺎ ﻳـﺴﺘﻐﻴﺚ اﻻﻧﺴﺎن ﺑﺄﺻﺤﺎﺑﻪ ﻓﻰ اﻟﺤﺮب و ﻏﻴﺮﻫﺎ ﻣﻦ اﻻﺷﻴﺎء اﻟّﺘﻰ ﻳﻘﺪر ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﻤﺨﻠﻮق .و ﻧﺤﻦ اﻧﻜﺮﻧﺎ اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ اﻟﻌﺒﺎدة اﻟّﺘﻰ ﻳﻔﻌﻠﻮﻧﻬﺎ
ﻋﻨﺪ ﻗﺒﻮر اﻷوﻟﻴﺎء ،أو ﻓﻰ ﻏﻴﺒﺘﻬﻢ ،ﻓﻰ اﻻﺷﻴﺎء اﻟّﺘﻰ ﻻ ﻳﻘﺪر ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟّﺎ اﻟﻠّﻪ .اذا ﺛﺒﺖ ذﻟﻚ ﻓﺎﻻﺳـﺘﻐﺎﺛﻪ ﺑﺎﻻﻧﺒﻴـﺎء ﻳـﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣـﺔ ﻳﺮﻳﺪون ﻣﻨﻬﻢ أن ﻳﺪﻋﻮ اﻟﻠّﻪ أن ﻳﺤﺎﺳﺐ اﻟﻨﺎس ﺣﺘﻰ ﻳﺴﺘﺮﻳﺢ اﻫﻞ اﻟﺠﻨّﻪ ﻣﻦ ﻛﺮب اﻟﻤﻮﻗﻒ ،و ﻫـﺬا ﺟـﺎﺋﺰ ﻓـﻰ اﻟـﺪﻧﻴﺎ و اﻵﺧﺮة أن ﺗﺄﺗﻰ ﻋﻨﺪ رﺣﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﺣﻰ ،ﻳﺠﺎﻟﺴﻚ و ﻳﺴﻤﻊ ﻛﻼﻣﻚ و ﺗﻘﻮل ﻟﻪ :ادع اﻟﻠّﻪ ﻟﻰ ،ﻛﻤﺎ ﻛﺎن اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﻟﻠّـﻪ )ص( ﻳﺴﺄﻟﻮﻧﻪ ﻓﻰ ﺣﻴﺎﺗﻪ .و اﻣﺎ ﺑﻌﺪ ﻣﻮﺗﻪ ﻓﺤﺎﺷﺎ و ﻛﻠّﺎ أﻧﻬﻢ ﺳﺄﻟﻮه ذﻟﻚ ﻋﻨﺪ ﻗﺒﺮه ،ﺑﻞ أﻧﻜﺮ اﻟﺴﻠﻒ ﻋﻠﻰ ﻣﻦ ﻗﺼﺪ دﻋـﺎء اﻟﻠّـــــــــــﻪ ﻋﻨـــــــــــﺪ ﻗﺒـــــــــــﺮه ،ﻓﻜﻴـــــــــــﻒ دﻋـــــــــــﺎؤه ﻧﻔـــــــــــﺴﻪ!« )ص 48و (49 ﻧﻘﺪ :ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻴﺮﺳﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻮﻫﺎب در اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ،ﻣﻌﻨﺎى ﺷﻔﺎﻋﺖ و اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ و ﺗﻮﺳﻞ در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺷـﻴﻌﻪ را ﺗﺤﺮﻳـﻒ ﻧﻤﻮده ﺗﺎ ﺑﻪ ﻏﺮض ﺧﻮد ﻧﺎﺋﻞ ﺷﻮد و اﺷﻜﻼت ﺧﻮد را ﻣﻨﻄﻘﻰ و ﺑﺠﺎ ﺟﻠﻮه دﻫﺪ .ﻣﺎ ﺑﺮاى روﺷﻦ ﺷـﺪن ﻣﻌﻨـﺎى درﺳـﺖِ »ﺷﻔﺎﻋﺖ و ﺗﻮﺳﻞ« در دو ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﺒﻴﻦ اﻳﻦ دو ﻣﺒﺤﺚ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻳﻢ ﻛﻪ ذﻳﻼً ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻰ ﺷﻮد.
ﺷﻔﺎﻋﺖ از دﻳﺪﮔﺎه ﻋﻘﻞ و ﻧﻘﻞ ﻣﻌﻨﺎى ﻟﻐﻮى و اﺻﻄﻼﺣﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ از ﻣﺎده ﺷَﻔَﻊ و در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى »ﺟﻔﺖ ﺷﺪن« ﺑﺎ ﭼﻴﺰى اﺳﺖ و اﺻﻄﻼﺣﺎً ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى واﺳﻄﻪ ﺷﺪن ﺑـﺮاى دﻓـﻊ ﺿﺮر از ﻛﺴﻰ و ﻳﺎ رﺳﺎﻧﺪن ﻣﻨﻔﻌﺘﻰ ﺑﻪ اوﺳﺖ ﻛـﻪ در اﻳـﻦ واﺳـﻄﻪ ﺷـﺪن ،ﺳـﻪ ﻃـﺮف ،ﺑﺎﻳـﺴﺘﻰ وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ: أ :ﺷــــــــــﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨــــــــــﺪه ،ب :ﺷــــــــــﻔﺎﻋﺖ ﺷــــــــــﻮﻧﺪه ،ج :ﭘﺬﻳﺮﻧــــــــــﺪه ﺷــــــــــﻔﺎﻋﺖ، در اﺻﻄﻼح ﺷﺮﻋﻰ ،ﺷﻔﺎﻋﺖ در آﻧﺠﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻰ در ﻧـﺰد ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮاى دﻳﮕـﺮى ﻃﻠـﺐ ﻣﻐﻔـﺮت و آﻣﺮزش ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻋﻘﺎﺑﻰ ﻛﻪ در اﺛﺮ ﮔﻨﺎه ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺨﺺ ﮔﻨﻬﻜﺎر ﺷﺪه از او ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد و ﻳـﺎ ﺗﺨﻔﻴـﻒ ﻳﺎﺑـﺪ .در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺷﺨﺺ ﮔﻨﻬﻜﺎر ،ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻮﻧﺪه و ذات ﻣﻘﺪس ﭘﺮوردﮔﺎر ﭘﺬﻳﺮﻧﺪه ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد .ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎى ﻣﺬﻛﻮر از ﻣﺴﻠّﻤﺎت دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ رود و در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪد ،رواﻳﺎت ﻓﺮاواﻧﻰ ﻧﻴـﺰ از ﻃﺮﻳـﻖ ﺷـــــﻴﻌﻪ و ﺳـــــﻨﻰ از رﺳـــــﻮل اﻛـــــﺮم ﺻـــــﻠّﻰ اﻟﻠّـــــﻪ ﻋﻠﻴـــــﻪ و آﻟـــــﻪ ﻧﻘـــــﻞ ﺷـــــﺪه اﺳـــــﺖ. ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ اﻣﺎﻣﺎن ﺷﻴﻌﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ رواﻳﺖ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ،ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪ - در زﻣﻴﻨﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ -را از ﺑﻴﻦ ﻣﻰ ﺑﺮﻧﺪ و ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻳﻘﻴﻦ را ﺑﺮاى ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﻮﻳﺎن ﺑﺎ اﻧﺼﺎف ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰ ﺳﺎزﻧﺪ (1).اﻳﻨـﻚ ﺑﻪ ذﻛﺮ و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺮﺧﻰ از آﻳﺎت و رواﻳﺎت ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﻛﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ وﺟﻮد دارد ﻣﻰ ﭘﺮدازﻳﻢ:
آﻳﺎت -1ﻣـــــــــــــــ ـﻦْ ذَاﻟﱠـــــــــــــــــﺬى ﻳـــــــــــــــ ـﺸْﻔَﻊ اِﻟّـــــــــــــــــﺎ ﺑِﺎِذْﻧِـــــــــــــــ ـﻪِ(2). ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى دﻳﮕﺮى ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اذن او )ﺧﺪا( -2ﻣــــــــــــﺎ ﻣِــــــــــ ـﻦْ ﺷَــــــــــــﻔﻴﻊٍ اِﻟّــــــــــــﺎ ﻣِــــــــــ ـﻦْ ﺑﻌــــــــــ ـﺪِ اِذْﻧِــــــــــ ـﻪِ(3). )در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ( ﻫﻴﭻ ﺷﻔﻴﻌﻰ -ﺟﺰ ﺑﻌﺪ از اذن او )ﺧﺪا( -ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﺪ.
-3ﻳﻮﻣﺌِـــــﺬٍ ﻻ ﺗَﻨْﻔَـــــﻊ ﺷَـــــﻔﺎﻋﺔُ اِﻟّـــــﺎ ﻣـــــﻦْ اَذِنَ ﻟَـــــﻪ اﻟـــــﺮﱠﺣﻤﻦِ و رﺿِـــــﻰ ﻟَـــــﻪ ﻗَـــــﻮﻻً(4). در آن روز )ﻗﻴﺎﻣﺖ( ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺳﻮدى ﻧﺒﺨﺸﺪ ﺟﺰ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن ﺑـﻪ او رﺧـﺼﺖ ﺷـﻔﺎﻋﺖ داده و ﺳﺨﻨﺶ را ﺑﭙﺴﻨﺪد. -4ﻻ ﻳﻤﻠِﻜـــــــﻮنَ اﻟـــــــﺸﱠﻔﺎﻋﺔَ اِﻟّــــــــﺎ ﻣـــــــﻦِ اﺗﱠﺨَـــــــﺬَ ﻋِﻨـــــــﺪ اﻟـــــــﺮﱠﺣﻤﻦِ ﻋﻬــــــــﺪاً(5). )در ﻗﻴﺎﻣﺖ( ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻣﺎﻟﻚ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ )ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺣـﻖ( از ﺧـﺪاى ﻣﻬﺮﺑـﺎن ،ﻋﻬـﺪ )ﻧﺎﻣـﻪ ﺗﻮﺣﻴـﺪ ﻛﺎﻣـــــــــــــــــــــــــــــــﻞ( درﻳﺎﻓﺘـــــــــــــــــــــــــــــــﻪ ﺑﺎﺷـــــــــــــــــــــــــــــــﺪ. - 5و ﻻ ﻳــــــــﺸْﻔَﻌﻮنَ اِﻻ ﻣــــــــﻦِ ارﺗَــــــــﻀﻰ و ﻫــــــــﻢ ﻣِــــــــﻦْ ﺧَــــــــﺸْﻴﺘِﻪ ﻣــــــــﺸْﻔِﻘﻮنَ(6). آﻧﺎن )ﻣﻘﺮﺑﺎن درﮔﺎه اﻟﻬﻰ( از اﺣﺪى ﺟﺰ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﺪا از او راﺿﻰ اﺳﺖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﻨﺪ و داﺋﻤـﺎً از ﺧـﻮف ﻗﻬـﺮ ﺧﺪا ﻫﺮاﺳﺎﻧﻨﺪ.
رواﻳﺎت ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ در ﺑﺎره ﺷﻔﺎﻋﺖ ،ﻫﻢ از ﻃﺮﻳﻖ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ اﺣﺎدﻳﺜﻰ وارد ﺷﺪه و ﻫﻢ از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﻴﻌﻪ اﺧﺒﺎر ﻓﺮاواﻧﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣـﺎ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ.
اﺧﺒﺎر ﺷﻴﻌﻪ)(7 -1ﻗــﺎلَ رﺳــﻮلُ )ص( :ﺛَﻼﺛَــﺔٌ ﻳــﺸْﻔَﻌﻮنَ اِﻟَــﻰ اﻟﻠّــﻪِ ﻓَﻴــﺸَﻔﱠﻌﻮنَ (8).اَﻟْﺄﻧْﺒﻴــﺎء ،ﺛُــﻢ اﻟْﻌﻠَﻤــﺎء ،ﺛُــﻢ اﻟــﺸﱡﻬﺪاء(9). ﺳﻪ ﮔﺮوﻫﻨﺪ ﻛﻪ در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى ﮔﻨﻬﻜﺎران ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﺷﻔﺎﻋﺘﺸﺎن ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل واﻗﻊ ﻣﻰ ﺷﻮد :اﻧﺒﻴﺎء ،ﻋﻠﻤﺎى
دﻳﻦ و ﺷﻬﺪا -2ﻗــــــﺎلَ رﺳــــــﻮلُ اﻟﻠّــــــﻪِ )ص( :اِﻧﱠﻤــــــﺎ ﺷَــــــﻔﺎﻋﺘﻰ ﻟِﺄﻫــــــﻞِ اﻟْﻜَﺒــــــﺎﺋِﺮِ ﻣِــــــﻦْ اُﻣﺘــــــﻰ(10). ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاى ﻛﺴﺎﻧﻰ از اﻣﺘﻢ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه ﺷﺪه اﻧﺪ. -3ﻗـــــــﺎل اَﻣﻴـــــــﺮُ اﻟْﻤـــــــﺆْﻣِﻨﻴﻦَ )ع( :ﻟَﻨـــــــﺎ ﺷَـــــــﻔﺎﻋﺔٌ و ﻟِﺄﻫـــــــﻞِ ﻣﻮدﺗِﻨـــــــﺎ ﺷَـــــــﻔﺎﻋﺔٌ(11). اﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ )ع( )در ﺿﻤﻦ ﺣﺪﻳﺜﻰ( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﺑﺮاى ﻣﺎ و دوﺳﺘﺎﻧﻤﺎن ﺣﻖ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺳﺖ. -4ﻗــﺎلَ اﻟـﺼﺎدِقُ )ع( :ﻣـﻦْ اَﻧْﻜَـﺮَ ﺛَﻼﺛَـﺔَ اَﺷْــﻴﺎء ﻓَﻠَـﻴﺲ ﻣِـﻦْ ﺷــﻴﻌﺘِﻨﺎ :اَﻟْﻤِﻌــﺮاج و اﻟْﻤـﺴﺄﻟَﺔَ ﻓِــﻰ اﻟْﻘَﺒــﺮ و اﻟـﺸﱠﻔﺎﻋﺔَ(12). اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﻫﺮ ﻛﺲ ﺳﻪ ﭼﻴﺰ را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ :ﻣﻌـﺮاج ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ،ﺳـﺆال در ﻗﺒـﺮ و ﻣـﺴﺌﻠﻪ ﺷــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻔﺎﻋﺖ. - 5ﻗـــﺎل اﻟـــﺼﺎدق )ع( :ﻧُﻤﺠـــﺪ رﺑﻨـــﺎ و ﻧُـــﺼﻠﻰ ﻋﻠـــﻰ ﻧَﺒﻴﻨـــﺎ و ﻧَـــﺸْﻔَﻊ ﻟِـــﺸﻴﻌﺘِﻨﺎ ﻓَـــﻼ ﻳﺮُدﻧـــﺎ رﺑﻨـــﺎ(13). اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﻓﺮﻣﻮد :ﻣﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر را ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻣﻰ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﻣﺎن درود و ﺳﻼم ﻣﻰ ﻓﺮﺳـﺘﻴﻢ ،و ﺑـﺮاى ﺷـﻴﻌﻴﺎﻧﻤﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﻴﻢ ،و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ در ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺎ را رد ﻧﻤﻰ ﻛﻨﺪ.
-6ﻗﺎل اﻟﻜﺎﻇﻢ )ع( :ﺷﻴﻌﺘُﻨَﺎ اﻟﱠﺬﻳﻦَ ﻳﻘﻴﻤﻮنَ اﻟﺼﻠﻮةَ و ﻳﺆْﺗﻮنَ اﻟﺰﱠﻛﻮةَ و ﻳﺨﺮﺟﻮنَ اﻟْﺒﻴﺖ اﻟْﺤﺮام ،و ﻳﺼﻮﻣﻮنَ ﺷَﻬﺮَ رﻣـﻀﺎنَ، و ﻳﻮاﻟُﻮنَ اَﻫﻞَ اﻟْﺒﻴﺖِ و ﻳﺘَﺒﺮﱠؤنَ ﻣِﻦْ اَﻋﺪاﺋِﻬِﻢ ....و اِنﱠ اَﺣﺪﻫﻢ ﻟَﻴﺸْﻔَﻊ ﻓﻰ ﻣِﺜْﻞِ رﺑﻴﻌﺔٍ و ﻣﻀَﺮٍ ﻓَﻴﺸَﻔﱠﻌﻪ اﻟﻠّﻪ ﻓﻴﻬِﻢ ﻟِﻜِﺮاﻣﺘِﻪِ ﻋﻠَـﻰ اﻟﻠّــــــــــــــــــــــــــــــ ـﻪِ ﻋــــــــــــــــــــــــــــــ ـﺰﱠ و ﺟــــــــــــــــــــــــــــــ ـﻞﱠ(14). اﻣﺎم ﻛﺎﻇﻢ ﻋﻠﻴﻪ اﻻﺳﻼم ﻓﺮﻣﻮد :ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ ﭘﺎى ﻣﻰ دارﻧﺪ ،زﻛـﺎت ﻣـﻰ دﻫﻨـﺪ ،ﺑـﻪ زﻳـﺎرت ﻛﻌﺒﻪ ﻣﻰ روﻧﺪ ،در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن روزه ﻣﻰ ﮔﻴﺮﻧﺪ ،دوﺳﺘﺪار اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ ﻋـﺼﻤﺘﻨﺪ و از دﺷـﻤﻨﺎن اﻫـﻞ ﺑﻴـﺖ ﺑﻴـﺰارى ﻣـﻰ ﺟﻮﻳﻨﺪ ....و ﻳﻚ ﻓﺮد از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﺎ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺣﻖ ﻃﻮاﻳﻔﻰ ﻫﻤﭽﻮن رﺑﻴﻌﻪ و ﻣﻀﺮ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ او را در ﺣــــــﻖ آﻧﻬــــــﺎ ﺑــــــﻪ ﺧــــــﺎﻃﺮ ﻛﺮاﻣــــــﺖ و ﺑﺰرﮔــــــﻮارى ﺧــــــﻮد -ﻣــــــﻰ ﭘــــــﺬﻳﺮد. - 7ﻗــــــﺎلَ اﻟﺮﱢﺿــــــﺎ )ع( :ﻣــــ ـﻦْ ﻛَــــ ـﺬﱠب ﺑِــــ ـﺸَﻔﺎﻋﺔِ رﺳــــ ـﻮلُ اﻟﻠّــــ ـﻪِ )ص( ﻟَــــ ـﻢ ﺗَﻨَﻠْــــ ـﻪ(15). ﻫـــــﺮ ﻛـــــﻪ ﺷـــــﻔﺎﻋﺖ رﺳـــــﻮل ﺧـــــﺪا )ص( را ﺗﻜـــــﺬﻳﺐ ﻧﻤﺎﻳـــــﺪ ﻣـــــﺸﻤﻮل آن ﻧﺨﻮاﻫـــــﺪ ﺷـــــﺪ. در زﻳﺎرت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ از اﻣﺎم دﻫﻢ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳـﺖ ،زاﺋـﺮ ،ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ اﻣﺎﻣـﺎن ﻣﻌـﺼﻮم )ع( ﮔﻮﻳـﺪ: و ﻟَﻜُﻢ اﻟْﻤﻮدةُ و اﻟﺪرﺟﺎت اﻟﺮﱠﻓﻴﻬﺔُ و اﻟْﻤﻘﺎم اﻟْﻤﺤﻤﻮد ،و اﻟْﻤﻜﺎنُ اﻟْﻤﻌﻠﻮم ﻋﻨْﺪ اﻟﻠّﻪِ و ﺟﻞﱠ و اﻟْﺠﺎه اﻟْﻌﻈﻴﻢ ،و اﻟﺸﱠﺄنُ اﻟْﻜَﺒﻴـﺮُ و اﻟــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺸﱠﻔﺎﻋﺔُ اﻟْﻤﻘْﺒﻮﻟَــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺔُ. ... )اى ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﭘﺎك و ﻣﻌﺼﻮم( ﺷﻤﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﻰ ﺗﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ ،و ﺷﻤﺎﻳﻴﺪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﺮاﺗـﺐ ﺑﻠﻨـﺪ و درﺟﺎت رﻓﻴﻊ و ﻣﻘﺎﻣﻬﺎى ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﻣﻨﺼﺒﻬﺎى ﺳﺘﻮده ،ﺷﻤﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ در ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪى ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧـﺎص و ﻣﻘـﺎم ﻋﻈـﻴﻢ و ﺷﺨﺼﻴﺘﻰ ﺑﺲ واﻻ دارﻳﺪ و ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﺣﻖ ﮔﻨﻬﻜﺎران از آن ﺷﻤﺎﺳﺖ(16).
اﺧﺒﺎر اﻫﻞ ﺳﻨﺖ -1ﻗـــﺎلَ رﺳـــﻮل اﻟﻠّـ ـﻪِ )ص( :ﺷَـــﻔﺎﻋﺘﻰ ﻧﺎﺋِﻠَـ ـﺔٌ اِنْ ﺷـــﺎء اﻟﻠّـ ـﻪ ﻣـ ـﻦْ ﻣـــﺎت» و« ﻻ ﻳـ ـﺸْﺮِك ﺑِﺎﻟﻠّـ ـﻪِ ﺷَـ ـﻴﺌﺎً(17). از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻦ -اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ -آن ﻛﺲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﻫـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﺷـﺎﺋﺒﻪ ﺷـﺮﻛﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در دﻟﺶ ﻧﺒﺎﺷﺪ. -2ﻗﺎلَ رﺳﻮلُ اﻟﻠّﻪِ )ص( :ﻗَﻮﻟﻪ ﺗَﻌﺎﻟﻰ :ﻋﺴﻰ اَنْ ﻳﺒﻌﺜَﻚ رﺑﻚ ﻣﻘﺎﻣﺎً ﻣﺤﻤﻮداً (18).ﻫﻮ اﻟْﻤﻘﺎم اﻟّﺬى اَﺷْﻔَﻊ ﻟِﺄﻣﺘﻰ ﻓﻴﻪِ(19). ﻣﻨﻈﻮر از »ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد« در آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :اﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺮاى ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد ﺑﺮ ﮔﺰﻳﻨﺪ« ﻣﻘﺎﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ در آن ﺑﺮاى اﻣﺘﻢ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﻢ. -3ﻗــــﺎلَ رﺳــــﻮلُ اﻟﻠّــــﻪِ )ص( :اِنﱠ ﺷَــــﻔﺎﻋﺘﻰ ﻳــــﻮم اﻟْﻘِﻴﺎﻣــــﺔِ ﻟِﺄﻫــــﻞِ اﻟْﻜَﺒــــﺎﺋِﺮِ ﻣِــــﻦْ اُﻣﺘــــﻰ(20). ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻦ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮاى ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه اﺳﺖ از اﻣﺘﻢ. -4ﻗــﺎلَ رﺳـﻮلُ اﻟﻠّـﻪِ )ص( :اِﻧّــﻰ ﻟَــﺄرﺟﻮ اَنْ اَﺷْـﻔَﻊ ﻳـﻮم اﻟْﻘِﻴﺎﻣـﺔِ ﻋـﺪد ﻣــﺎ ﻋﻠَــﻰ اﻟْــﺄرضِ ﻣِـﻦْ ﺷَـﺠﺮَةٍ و ﻣـﺪرةٍ(21). ﻣﻦ اﻣﻴﺪ دارم در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ )از ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران و دوزﺧﻴﺎن( ﺑـﻪ ﻋـﺪد آﻧﭽـﻪ از درﺧـﺖ و ﻛﻠـﻮخ در روى زﻣـﻴﻦ اﺳـﺖ، ﺷــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻔﺎﻋﺖ ﻛــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻨﻢ. - 5ﻗــــﺎلَ رﺳــــﻮلُ اﻟﻠّــــﻪِ )ص( :ﻳــــﺸْﻔَﻊ ﻳــــﻮم اﻟْﻘِﻴﺎﻣــــﺔِ اﻟْﺄﻧْﺒﻴــــﺎء ﺛﱡــــﻢ اﻟْﻌﻠَﻤــــﺎء ﺛﱡــــﻢ اﻟــــﺸﱡﻬﺪاء(22). در روز ﻗﻴﺎﻣـــﺖ ﻧﺨـــﺴﺖ اﻧﺒﻴـــﺎ ،ﭘـــﺲ از آن ﻋﻠﻤـــﺎ و ﺳـــﭙﺲ ﺷـــﻬﺪا ﮔﻨﻬﻜـــﺎران را ﺷـــﻔﺎﻋﺖ ﻣـــﻰ ﻛﻨﻨـــﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﻗﺮآﻧﻰ و رواﻳﺎت ﻓﺮاواﻧﻰ ﻛﻪ از ﺷﻴﻌﻪ و اﻫـﻞ ﺳـﻨﺖ در زﻣﻴﻨـﻪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ وﺟـﻮد دارد ،اﻧﻜـﺎر و ﺗﺸﻜﻴﻚ در آن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاى اﻫﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ و اﻧﺼﺎف ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ.
ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪى رواﻳﺎت رواﻳﺎﺗﻰ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ آوردﻳﻢ ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﻰ از رواﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪدى اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎره ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎى ﮔـﺴﺘﺮده آن ﺑـﻪ ﻣـﺎ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ .در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮاى رﻋﺎﻳﺖ اﺧﺘﺼﺎر از ﻧﻘﻞ ﺑﻘﻴﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ در ﻛﺘﺐ رواﻳﻰ آﻣﺪه اﺳﺖ -ﺧﻮد دارى ﻣﻰ ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎ ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪى ﺟﺎﻣﻊ از ﻣﺠﻤﻮع رواﻳﺎت ،ﻣﻌﺎﻧﻰ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و اﺻﻄﻼﺣﻰ ﺷـﻔﺎﻋﺖ در ﻟـﺴﺎن ﺷـﺮع را ﺑﻴـﺎن ﻣـﻰ ﻛﻨـﻴﻢ. ﺑـــــﻪ ﻃـــــﻮر ﻛﻠـــــﻰ ﻣـــــﻰ ﺗـــــﻮان اﻳـــــﻦ رواﻳـــــﺎت را ﺑـــــﻪ ﺳـــــﻪ دﺳـــــﺘﻪ ﺗﻘـــــﺴﻴﻢ ﻧﻤـــــﻮد: دﺳﺘﻪ اول :رواﻳﺎﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( ،اﻫﻞ ﺑﻴﺖ اﻳﺸﺎن ،ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ و ﻳﺎ ﮔﺮوﻫﻬـﺎى ﺧـﺎص دﻳﮕـﺮ ﻣﺜﻞ اﻧﺒﻴﺎ ،ﻋﻠﻤﺎ و ﺷﻬﺪا اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻰ دﻫﻨﺪ و در ﺑﻌﻀﻰ رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻧﻴﺰ در ﺑﺎره ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﺧـﻮد ﻣـﻰ ﺗﻮاﻧــــــــــــــــــــــــــــــﺪ ﺷــــــــــــــــــــــــــــــﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨــــــــــــــــــــــــــــــﺪ(23). دﺳﺘﻪ دوم :رواﻳﺎﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻰ اﻋﻤﺎل ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در رواﻳﺘﻰ ﺷﻔﺎﻋﺘﺖ ﺑﻪ »اﻣﺎﻧﺖ دارى« ﻧـــــــــــــــــــــــــــﺴﺒﺖ داده ﺷـــــــــــــــــــــــــــﺪه اﺳـــــــــــــــــــــــــــﺖ(24). دﺳﺘﻪ ﺳﻮم :رواﻳﺎﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻔﺎدﺷﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم )ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ( در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﻛـــــــــــــــــــــــــــــﺮم )ص( ﻣـــــــــــــــــــــــــــــﻰ ﺑﺎﺷـــــــــــــــــــــــــــــﻨﺪ(25). اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻣﻌﻨﺎى ﻋﺎم و ﺟﺎﻣﻌﻰ ﺑﺮاى ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ آن اراﺋـﻪ دﻫـﻴﻢ ،ﺑﻬﺘـﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑﮕـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮﻳﻴﻢ: ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻫﻤﺎن واﺳﻄﻪ ﺷﺪن در درﮔﺎه اﻟﻬﻰ اﺳﺖ .و اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎ اﺷﺨﺎص و ﻳﺎ اﻓﻌﺎﻟﻰ ﻛﻪ در رواﻳﺎت ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺷـﻔﻴﻊ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﻧﺪ -ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺠﺮاﻳﻰ از ﻣﺠﺎرى ﻓﻴﺾ ﺑﺎرﻳﺘﻌﺎﻟﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ و وﺳﺎﺋﻂ ﻟﻄﻒ و رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪى ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ روﻧﺪ .ﻳﻌﻨﻰ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻓﻴﻮﺿﺎت اﻟﻬﻰ ﺳﺒﺐ و ﻣﺠﺮاى ﺧﺎﺻﻰ دارد ،ﻓﻴﺾ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻴﺰ ﺳﺒﺐ و ﻛﺎﻧﺎل ﺧﺎﺻﻰ دارد.
ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻄﻠﺐ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺎ ﺳﺮاﺳﺮ وﺟﻮد و ﻫﺴﺘﻰ ﻣﺎن از آن ﺧﺪاﺳﺖ و در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﻏﺮق در درﻳـﺎى ﻓـﻴﺾ ﺧﺪاوﻧـﺪى ﻫـﺴﺘﻴﻢ ،اﻣـﺎ ﺑﺮﺧﻰ ﻓﻴﻮﺿﺎت ﺧﺎص اﻟﻬﻰ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﻧﻤﻰ ﺷﻮد؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺘﻮﻗـﻒ ﺑـﺮ ﻳـﻚ ﺳـﺮى اﻓﻌـﺎل اﺧﺘﻴﺎرى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ اﻓﻌﺎل ﮔﺮدد از آن ﻓﻴﻮﺿﺎت ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ .ﺧﻮد اﻳﻦ ﻓﻴﻀﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺗﻔﺎوت و اﺧﺘﻼﻓﻰ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ اﻓﻌﺎل -ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﺒﺎب ﺗﺤﺼﻴﻞ آن ﻓﻴﻀﻬﺎ وﺟﻮد دارد ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣـﻰ ﺷـﻮﻧﺪ ،ﺑـﻪ ﮔﻮﻧﻪ اى ﻛﻪ ﻓﻴﺾ ﺧﺎﺻﻰ ﻛﻪ از راه اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﻓﻌﻞ ﻣﻌﻴﻦ ﻋﺎﻳﺪ اﻧﺴﺎن ﻣﻰ ﺷﻮد ﺑﺎ ﻓـﻴﺾ ﺧـﺎص ﻋﻤـﻞ دﻳﮕـﺮ ،ﺗﻔـﺎوت داﺷﺘﻪ و اﻳﻦ دو ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻰ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،ﻓﻴﺾ و ﺛﻮاﺑﻰ ﻛـﻪ از راه ﺻـﺪﻗﻪ ﺑـﻪ اﻧـﺴﺎن ﻣـﻰ رﺳـﺪ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ از راه دﻳﮕﺮ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺷﻮد و در ﻛﻨﺎر آن ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ و ﺻـﺎﻟﺢ دﻳﮕـﺮ ﻧﻴـﺰ ﺳـﺒﺐ ﺑـﺮاى ﻓـﻴﺾ ﺧﺎﺻﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﻴﻀﻬﺎى ﺧﺎص ﺟﺰ از راه اﻧﺠﺎم ﻓﻌﻞ اﺧﺘﻴﺎرى ﺧﺎص ﺧﻮدﺷﺎن ،ﺣﺎﺻـﻞ ﻧﻤـﻰ ﺷـﻮﻧﺪ .ﺑـﺮ اﻳـﻦ اﺳﺎس ﻣﻰ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺣﺘﻰ ﻣﻼﺋﻜﻪ اﻟﻬﻰ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﺗﺎم اﻟﺘﺠﺮد ﺑﻮده و ﺟﻤﻴﻊ ﻛﻤﺎﻻت ﻣﻤﻜﻨﻪ ﻧﻮع ﺧﻮد را ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ دارا ﻫﺴﺘﻨﺪ ،از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در ﻛﺎرﻫﺎى ﺧﻮد ،ﻣﺨﺘﺎر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻟﺬت ﺧﺎﺻﻰ را ﻛﻪ از راه اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﻓﻌﻞ اﺧﺘﻴـﺎرى ﺑـــــــــــــــﺮاى ﻣـــــــــــــــﺎ ﻗﺎﺑـــــــــــــــﻞ درك اﺳـــــــــــــــﺖ ،ادراك ﻧﻤﺎﻳﻨـــــــــــــــﺪ.
ﻫﺪف از اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ :ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺎﻳﺮ ﻓﻴﻮﺿﺎت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻰ ،ﺳﺒﺐ و ﻣﺠﺮاى ﺧﺎﺻﻰ دارد ،و اﮔﺮ اﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻦ ﻓﻴﺾ ﺑﻪ ﻛـﺴﻰ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ رﺳـﻴﺪ ،و اﻳـﻦ اﺳـﺒﺎب ﻧﻴـﺰ ﺟـﺰ از راه اﻓﻌـﺎل اﺧﺘﻴﺎرى ،ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻧﻴﺴﺖ.
ﭘﺎﺳﺦ دو ﺳﺆال ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺬﻛﻮر ﭘﺎﺳﺦ دو ﺷﺒﻬﻪ از ﺷﺒﻬﺎﺗﻰ ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ روﺷﻦ ﻣـﻰ ﺷـﻮد .از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ دو ﺷﺒﻬﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺬﻛﻮر دارد ،ﻟﺬا اﻳﻦ دو ﺷﺒﻬﻪ را در ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﻃﺮح ﻛـﺮده ﭘﺎﺳـﺦ ﻣـــــﻰ دﻫـــــﻴﻢ ،و ﭘﺎﺳـــــﺦ ﺷـــــﺒﻬﺎت دﻳﮕـــــﺮ را ﺑـــــﻪ ﺟـــــﺎى ﺧـــــﻮد ﺑﻴـــــﺎن ﺧـــــﻮاﻫﻴﻢ ﻛـــــﺮد: * ﺳﺆال اول :آﻳﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺮاﺑـﺮ دﻳﮕـﺮى )ﺷـﻔﻴﻊ( ﻧﻴـﺴﺖ ﭼـﺮا ﻛـﻪ اﮔـﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ در ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺆﺛﺮ ﺣﻘﻴﻘﻰ ﺗﻨﻬﺎ و ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪاﺳﺖ ،ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ در ﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻔﻴﻊ ﻫﻴﭻ اﺛﺮى ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻰ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ .و اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ دﻳﮕﺮى ﻧﻴﺰ در اﺿﺎﻓﻪ اﻳﻦ ﻓﻴﺾ اﻟﻬﻰ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﺆﺛﺮ اﺳـﺖ ﻣـﺴﺘﻠﺰم ﺗــــــــــــــــــــــﺄﺛﺮ و اﻧﻔﻌــــــــــــــــــــــﺎل ﺧﺪاوﻧــــــــــــــــــــــﺪ اﺳــــــــــــــــــــــﺖ! * ﺳﺆال دوم :آﻳﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖِ ﺷﻔﻴﻊ ﺑﺮاى رﻓﻊ ﻋﻘﺎب از ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﻘﺎب اﺳﺖ و ﭘﺬﻳﺮش اﻳـﻦ ﺷـﻔﺎﻋﺖ از ﺟﺎﻧـﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ رﺣﻤﺖ و ﻟﻄﻒ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻰ ﺷﻔﻴﻊ ،ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ از رﺣﻤﺖ و ﻟﻄﻒ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ
ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆال اول ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻴﺮ ﻓﻴﻀﻰ از ﻓﻴﻮﺿﺎت ﺧﺪاوﻧﺪى اﺳﺖ ،ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺸﺄ اﺻﻠﻰ و ﺣﻘﻴﻘﻰ اﻳﻦ ﻓﻴﺾ ،ﺷﻔﻴﻊ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﮔﺮ ﭼﻪ او ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺬرﮔﺎه و ﻣﺠﺮاى رﺳﻴﺪن اﻳﻦ ﻓﻴﺾ ﺧﺎص اﻟﻬﻰ ﺑﻪ اﻧـﺴﺎن ﻣـﺪﺧﻠﻴﺖ دارد .ﻳﻌﻨﻰ ﻓﻴﺾ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻓﻘﻂ از آن ﺧﺪاﺳﺖ ،اﻣﺎ ﺧﻮد آن ﻧﻴﺰ ﻣﺠﺎرى ﺧﺎﺻﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ،اﺋﻤﻪ ،ﺷﻬﺪا ،ﻋﻠﻤﺎ و ....را ﺑﺮاى رﺳﻴﺪن اﻳﻦ ﻓﻴﺾ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰ از اﻳﻦ ﻣﺠﺎرى ،اﻳﻦ ﻓﻴﺾ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻧﻴﺴﺖ .ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳـﻦ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ وﺳﺎﺋﻂ در ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺆﺛﺮﻧﺪ ،ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻣﺘـﺄﺛﺮ ﺷـﺪن و اﻧﻔﻌـﺎل ﭘـﺬﻳﺮى ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻧﻴﺴﺖ.
ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆال دوم از ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆال ﻗﺒﻠﻰ ﺟﻮاب اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻴﺰ روﺷﻦ ﻣﻰ ﺷﻮد .ﻳﻌﻨﻰ وﻗﺘﻰ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﻴﺾ و رﺣﻤﺖ ،ﺗﻨﻬـﺎ از ﻧﺎﺣﻴـﻪ ﺧﺪاﺳﺖ و اﻳﻦ ﺷﻔﻌﺎ و وﺳﺎﺋﻂ ﻓﻘﻂ ﻧﻘﺶ ﻣﺠﺮا و واﺳﻄﻪ دارﻧﺪ ،ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ رﺣﻤـﺖ و ﻣﻬﺮﺑـﺎﻧﻰ ﺷﻔﻴﻊ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ رﺣﻤﺖ ﺑﻰ ﻣﻨﺘﻬﺎى اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺑﺎﺑﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﺧـﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪى از ﻓﻴﺾ اﻟﻬﻰ ﮔﺸﻮده ﺷﻮد ﺗﺎ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻴﺰ اﻓﺮادى ﻣﺸﻤﻮل ﻓﻴﺾ و رﺣﻤﺖ او واﻗﻊ ﮔﺮدﻧﺪ.
ﺷﺮاﻳﻂ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ -ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ -از اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ و ﻗﻄﻌﻰ اﺳﻼم اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﺷـﺮاﻳﻂ و ﻣﻘﺘـﻀﻴﺎت وﻳـﮋه اى اﺳﺖ .از ﻻﺑﻼى ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودى ﻣﻰ ﺗﻮان اﻳﻦ ﺷﺮط را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ،اﻣﺎ اﻳﻨﻚ ﺑﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷـﺮاﻳﻂ را ﺑـــــــــــــــــﻪ ﺻـــــــــــــــــﻮرت زﻳـــــــــــــــــﺮ ﺧﻼﺻـــــــــــــــــﻪ ﻛﻨـــــــــــــــــﻴﻢ: * -1اذن اﻟﻬﻰ :ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺑﺴﻴﺎرى از آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮدﻳﻢ ﻳﻜﻰ از ﺷﺮاﻳﻂ اﺻﻠﻰ و اﺳﺎﺳﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻳـﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اذن اﻟﻬﻰ ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨـﺪ. * -2رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻔﻴﻊ :ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻨﻜﻪ اﺻﻞ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺑﺎ اذن اﻟﻬﻰ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺷﺨﺺ ﺷﻔﻴﻊ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ از ﻛــــﺴﺎﻧﻰ ﺑﺎﺷــــﺪ ﻛــــﻪ ﺧﺪاوﻧــــﺪ ﻧــــﺴﺒﺖ ﺑــــﻪ ﺷــــﻔﺎﻋﺖ از ﺳــــﻮى آﻧــــﺎن رﺿــــﺎﻳﺖ دارد(26). ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮط ﻧﻤﻰ ﺗﻮان از ﻫﺮ ﻛﺲ ﺗﻮﻗﻊ ﺷﻔﺎﻋﺖ داﺷﺖ و ﻧﻴﺰ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺪﻋﻰ ﺣـﻖ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﺷـﻮد. * -3رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻣﻮرد ﺷﻔﺎﻋﺖ :در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ،رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻮﻧﺪﮔﺎن ﻧﻴـﺰ ﺷﺮط اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﻴﺾ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﻫﻤﻪ ﺑﺸﻮد ،ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ -اﺳﺒﺎب و ﻣﻼك ﺧﺎﺻﻰ دارد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ اﻳﻦ ﻣﻼك را ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺸﻤﻮل ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﻴـﺮد و در ﻏﻴــــــــﺮ اﻳــــــــﻦ ﺻــــــــﻮرت از اﻳــــــــﻦ ﻓــــــــﻴﺾ ﻣﺤــــــــﺮوم ﺧﻮاﻫــــــــﺪ ﻣﺎﻧــــــــﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت و رواﻳﺎت اﻳﻦ ﺑﺎب ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﻌﻀﻰ از ﺷﺮاﻳﻄﻰ را ﻛﻪ ﺑﺎﻳـﺴﺘﻰ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﺷـﻮﻧﺪﮔﺎن داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﺗـﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﺣﻖ آﻧﺎن راﺿﻰ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ،ﻣﺎﻧﻨﺪ :اﻳﻤﺎن ،اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز ،ﭘﺮداﺧﺖ زﻛﺎت و اﻋﺘﻘـﺎد ﺑـــــــــﻪ ﻣﻌـــــــــﺎد ﻛـــــــــﻪ از آﻳـــــــــﺎت زﻳـــــــــﺮ ﺑـــــــــﻪ دﺳـــــــــﺖ ﻣـــــــــﻰ آﻳـــــــــﺪ: ﻓﻰ ﺟﻨّﺎتٍ ﻳﺘَﺴﺎﺋَﻠﻮنَ * ﻋﻦِ اﻟْﻤﺠﺮِﻣﻴﻦَ* ﻣﺎ ﺳﻠَﻜَﻜُﻢ ﻓﻰ ﺳﻘَﺮَ * ﻗﺎﻟﻮا ﻟَﻢ ﻧَﻚ ﻣِﻦَ اﻟْﻤﺼﻠّﻴﻦَ* و ﻟَﻢ ﻧَﻚ ﻧُﻄْﻌِﻢ اﻟْﻤِﺴﻜﻴﻦَ * و ﻛُﻨﺎ ﻧَﺨﻮض ﻣﻊ اﻟْﺨﺎﺋِﻀﻴﻦَ* و ﻛُﻨﺎ ﻧُﻜَﺬﱢب ﺑِﻴﻮمِ اﻟﺪﻳﻦِ* ﺣﺘّـﻰ اَﺗﺎﻧَـﺎ اﻟْﻴﻘـﻴﻦَ* ﻓَﻤـﺎ ﺗَـﻨْﻔَﻌﻬﻢ ﺷَـﻔﺎ ﻋـﺔُ اﻟـﺸّﺎﻓِﻌﻴﻦَ(27). ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن از ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﺳﺆال ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ :ﭼﻪ ﻛﺮدﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻋﺬاب دوزخ ﺷﺪﻳﺪ دوزﺧﻴﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﻣـﻰ دﻫﻨـﺪ :ﻣـﺎ از ﻧﻤﺎز ﮔﺰاران ﻧﺒﻮدﻳﻢ ،و ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ زﻛﺎت دﺳﺘﮕﻴﺮى از ﻣﺴﻜﻴﻨﺎن ﻧﻤﻰ ﻛﺮدﻳﻢ .و ﻫﻤﻮاره ﻋﻤﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ اﻫﻞ ﺑﺎﻃﻞ ﺑـﻪ ﺑﻄﺎﻟﺖ ﻣﻰ ﮔﺬراﻧﻴﻢ ،و روز ﺟﺰا و ﻗﻴﺎﻣﺖ را دروغ ﻣﻰ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﻢ ،ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﻣﺮگ ﮔﺮﻳﺒـﺎن ﻣـﺎ را ﮔﺮﻓـﺖ و ﺑﺮاﻳﻤـﺎن ﻳﻘﻴﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ) .اﻣﺎ اﻳﻨﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ( ﺑﺎ اﻳﻦ وﺿﻊ ،ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﺎﻓﻌﺎن در روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﻫﺮﮔﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل آﻧﻬﺎ ﻧﻤـﻰ ﺷـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮد. ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺳﻨﺨّﻴﺘﻰ ﺑﻴﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻮﻧﺪﮔﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣـﺆﺛﺮ اﻓﺘـﺪ .اﻣـﺎ اﮔﺮ زﻧﮕﺎرﻫﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ و ﭘﻠﻴﺪى و ﮔﻨﺎه آﻧﻘﺪر زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﺳـﻨﺨّﻴﺖ ﺑـﻴﻦ دو ﮔـﺮوه از ﺑـﻴﻦ رﻓﺘـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ، ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻫﻴﭻ اﺛﺮى ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ.
ﻣﺪﻋﻴﺎن دروﻏﻴﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ از دو ﮔﺮوه ﻧﺎم ﻣﻰ ﺑﺮد ﻛﻪ اﻳﻨﺎن در ﺷﻔﺎﻋﺖ ،اذن و رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺷﺮط ﻧﻤﻰ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻟﺬا ﺑﻪ دﻟﺨـﻮاه ﺧﻮﻳﺶ ﺷﻔﻴﻌﺎﻧﻰ ﺑﺮاى ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺳﺮ از ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻰ در آوردﻧﺪ و ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧـﮋاد ﭘﺮﺳـــــــــــــــــــــــــــــــﺘﻰ ﻛـــــــــــــــــــــــــــــــﺸﻴﺪه ﺷـــــــــــــــــــــــــــــــﺪﻧﺪ.
ﮔﺮوه اول ﻣﺸﺮﻛﻴﻨﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭼﻮن ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا دﺳﺘﺮﺳﻰ ﻧﺪارﻳﻢ ﻟﺬا ﺑﺘﻬﺎﻳﻰ را ﺳـﺎﺧﺘﻪ ،ﻣـﻰ ﭘﺮﺳـﺘﻴﻢ ﺗـﺎ ﻧـﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪ و اﺳﺒﺎب ﺗﻘﺮب و ﻧﺰدﻳﻜﻰ ﻣﺎ در آﺳﺘﺎن او ﺑﺎﺷﻨﺪ .اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ از آﻳﺎت زﻳـﺮ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻰ ﺷﻮﻧﺪ: -1و ﻳﻌﺒـــﺪونَ ﻣِـ ـﻦْ دونِ اﻟﻠّـ ـﻪِ ﻣـــﺎ ﻳـ ـﻀُﺮﱡﻫﻢ و ﻻ ﻳـ ـﻨْﻔَﻌﻬﻢ و ﻳﻘﻮﻟـ ـﻮنَ ﻫـ ـﺆُﻻءِ ﺷُـ ـﻔَﻌﺎؤُﻧﺎ ﻋِﻨْـ ـﺪ اﻟﻠّـ ـﻪِ(28). .... ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎن و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺟﺎﻫﻞ ﺑﻪ ﺟﺎى ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﺑﺖ ﻫﺎى )ﺳﻨﮕﻰ و ﭼﻮﺑﻰ و (...را ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻔﻊ و ﺿﺮرى ﺑﻪ ﺣـﺎل آﻧﻬـﺎ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻰ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻣﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ :اﻳﻨﻬﺎ ﺷﻔﻴﻌﺎن ﻣﺎ در ﻧﺰد ﺧﺪاﻳﻨﺪ. -2و اﻟﱠـــﺬﻳﻦَ اﺗﱠﺨـــﺬوا ﻣِـــﻦْ دوﻧِـــﻪ أَوﻟِﻴـــﺎء ﻣـــﺎ ﻧَﻌﺒـــﺪ ﻫـــﻢ اِﻟّـــﺎ ﻟِﻴﻘﱢﺮﺑﻮﻧـــﺎ اِﻟَـــﻰ اﻟﻠّـــﻪِ زﻟْﻔـــﻰ (29).... و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا را )ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺘﻬﺎ( ﺑﻪ دوﺳﺘﻰ و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ )ﻣﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ (:ﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﺘﻬﺎ را ﻧﻤﻰ ﭘﺮﺳـﺘﻴﻢ ﺟـﺰ ﺑـﺮاى آﻧﻜــــــﻪ اﺳــــــﺒﺎب ﻗــــــﺮب و ﻣﻨﺰﻟــــــﺖ ﻣــــــﺎ را در ﻧــــــﺰد ﺧﺪاوﻧــــــﺪ ﻓــــــﺮاﻫﻢ ﺳــــــﺎزﻧﺪ. ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮوه ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ اﻳﺴﺘﺎده ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: -1و ﻣﺎ ﻧَﺮى ﻣﻌﻜُﻢ ﺷُﻔَﻌﺎﻛُﻢ اﻟﱠﺬﻳﻦَ زﻋﻤﺘُﻢ اَﻧﱠﻬﻢ ﻓﻴﻜُﻢ ﺷُﺮَﻛﺎء ،ﻟَﻘَﺪ ﺗَﻘَﻄﱠﻊ ﺑﻴﻨَﻜُﻢ و ﺿَـﻞﱠ ﻋـﻨْﻜُﻢ ﻣـﺎ ﻛُﻨْـﺘُﻢ ﺗَﺰْﻋﻤـﻮنَ(30). )ﺧﺪاوﻧﺪ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ اﻳﻨﺎن ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ (:اﻳﻨﻚ )ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ( ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ،آﻧﻬـﺎ را ﻛـﻪ ﺷـﻔﻴﻊ ﺧـﻮﻳﺶ ﻣـﻰ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ ﻧﻤﻰ ﺑﻴﻨﻴﻢ )ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ( ﻫﻤﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﺪاﻳﻰ اﻓﺘﺎد و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧـﻮﻳﺶ ﻣـﻰ ﭘﻨﺪاﺷــــــــــــــــﺘﻴﺪ ﮔــــــــــــــــﻢ ﺷــــــــــــــــﺪ و از دﺳــــــــــــــــﺘﺘﺎن رﻓــــــــــــــــﺖ. - 2ﻗُــﻞْ اَﺗُﻨَﺒﺌــﻮﻧﺮ اﻟﻠّــﻪ ﺑِﻤــﺎ ﻻ ﻳﻌﻠَــﻢ ﻓِــﻰ اﻟــﺴﻤﻮاتِ و ﻻ ﻓِــﻰ اﻟْــﺄرضِ ﺳــﺒﺤﺎﻧَﻪ و ﺗَﻌــﺎﻟﻰ ﻋﻤــﺎ ﻳــﺸْﺮِﻛﻮنَ(31). )اى رﺳﻮل ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﻴﺎن دروﻏﻴﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ( ﺑﮕﻮ :آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ادﻋﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﭼﻴـﺰى ﺧﺒـﺮ دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ -ﻧﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻧﻪ در زﻣﻴﻦ -ﺑﺪان ﻋﻠﻢ ﻧﺪارد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺰّه و ﻓﺮاﺗﺮ اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ اﻳﻨـﺎن ﺷـﺮﻳﻚ او ﻗـــــــــــــــــــــــــــــــــﺮار ﻣـــــــــــــــــــــــــــــــــﻰ دﻫﻨـــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ. ﮔﺮوه دوم ﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻰ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻓﺮزﻧﺪان اﻧﺒﻴﺎى ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﻴﻞ داﻧﺴﺘﻪ ،از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻳﻚ ﻧﻮع ﺑﺮﺗـﺮى ﻧـﮋادى ﺑـﺮاى ﺧﻮد ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺑﺮﺗﺮى ﻧﮋادى ،ﻣﺎ را دوﺳﺖ دارد و ﻟﺬا ﻣﺎ ﺟﺰ اﻳﺎم ﻣﻌﺪود و اﻧﺪﻛﻰ، ﻋـــــــــــــــــــــــــــــــﺬاب ﻧﺨـــــــــــــــــــــــــــــــﻮاﻫﻴﻢ ﺷـــــــــــــــــــــــــــــــﺪ: و ﻗــــــــــﺎﻟﻮا ﻟَــــــــــﻦْ ﺗَﻤــــــــــﺴﻨَﺎ اﻟﻨّــــــــــﺎر اِﻟّــــــــــﺎ اَﻳﺎﻣــــــــــﺎً ﻣﻌــــــــــﺪودةً(32). .... و ﻳﻬﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را در آﺗﺶ ﻋﺬاب ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻣﮕﺮ ﭼﻨﺪ روزى اﻧﺪك و ﻣﻌﺪود )ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻨـﺪار آﻧﻬـﺎ ﻫﻔـــــــــــــــــــــــﺖ ﻳـــــــــــــــــــــــﺎ ﭼﻬـــــــــــــــــــــــﻞ روز ﺑـــــــــــــــــــــــﻮد(. ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻨﺪار ﻏﻠﻂ و ﺗﻮﻫﻢ ﻧﺎﺑﺠﺎى ﻳﻬﻮد -ﻛﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮى ﻧﮋادى ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪى از ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﺷـﻔﻴﻌﺎن ﺳــــــﺎﺧﺘﮕﻰ ﺧــــــﻮﻳﺶ ﺑﻮدﻧــــــﺪ -ﺧﺪاوﻧــــــﺪ ﺧﻄــــــﺎب ﺑــــــﻪ آﻧــــــﺎن ﻣــــــﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳــــــﺪ: ﻳﺎ ﺑﻨﻰ اِﺳﺮاﺋﻴﻞَ ....و اﺗﱠﻘﻮا ﻳﻮﻣﺎً ﻻ ﺗﺠﺰى ﺗَﻔْﺲ ﺷَﻴﺌﺎً و ﻻ ﻳﻘْﺒﻞُ ﻣِﻨْﻬﺎ ﻋـﺪلٌ و ﻻ ﺗَﻨْﻔَﻌﻬـﺎ ﺷَـﻔﺎﻋﺔٌ و ﻻ ﻫـﻢ ﻳﻨْـﺼﺮونَ(33). اى ﻗﻮم ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ....ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ از روزى ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺟﺰاى ﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﻨﺪ و اﺣﺪى را ﺑﻪ ﺟﺎى دﻳﮕﺮى ﻣﺠـﺎزات ﻧﻜﻨﻨﺪ و از ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻓِﺪﻳﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﺴﻰ )ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻰ ﭘﻨﺪارﻳـﺪ( ﺳـﻮدﻣﻨﺪ ﻧﺒﺎﺷـﺪ و ﻛـﺴﻰ را ﻳـﺎورى ﻧﻴــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺴﺖ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮى ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ وﺟﻮد دارد -و ﻣﺎ ﻗﺒﻼً ﻣﺘـﺬﻛﺮ ﺑﻌـﻀﻰ از آﻧﻬـﺎ ﺷـﺪﻳﻢ -روﺷـﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد از ﻧﻔﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ در آﻳﻪ ﻓﻮق ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻨﻈﻮر رد ﻛﺮدن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻔﻴﻌﺎن دروﻏﻴﻨﻰ اﺳـﺖ ﻛـــــــﻪ ﻗـــــــﻮم ﻳﻬـــــــﻮد ﺑـــــــﻪ دروغ ﺑـــــــﺮاى ﺧـــــــﻮد در ﻧﻈـــــــﺮ ﮔﺮﻓﺘـــــــﻪ ﺑﻮدﻧـــــــﺪ. ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ در آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮى ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻧﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻳﻦ ادﻋﺎى ﻛﺎذب ﻳﻬﻮدﻳـﺎن را ﻣـﺮدود داﻧـﺴﺘﻪ
اﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ: ﻗُـــــﻞْ اَﺗﱠﺨَــــ ـﺬْﺗُﻢ ﻋِﻨْـــــﺪ اﻟﻠّــــ ـﻪِ ﻋﻬــــــﺪاً اَم ﺗَﻘﻮﻟــــ ـﻮنَ ﻋﻠَــــــﻰ اﻟﻠّــــ ـﻪِ ﻣــــــﺎ ﻻ ﺗَﻌﻠَﻤــــ ـﻮنَ(34). )اى ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ( ﺑﻪ اﻳﻨﺎن ﺑﮕﻮ :آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ادﻋﺎﻫﺎى دروﻏﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻰ از ﺧﺪا ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﻳـﺪ ﻛـﻪ در آن ﻋﻬـﺪ، ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺨﻠﻒ ﻧﻜﻨﺪ ﻳﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ را ﻛﻪ )ﺑﻪ ﺧﻴﺎل ﺧﻮﻳﺶ درﺳـﺖ ﻛـﺮده اﻳـﺪ و( ﻫﺮﮔـﺰ ﺑـﺪان ﻋﻠـﻢ ﻧﺪارﻳـﺪ ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـــــــــــــــــــــــﺪ ﻧـــــــــــــــــــــــﺴﺒﺖ ﻣـــــــــــــــــــــــﻰ دﻫﻴـــــــــــــــــــــــﺪ ﻗُﻞْ ﻳﺎ اَﻳﻬﺎ اﻟﱠﺬﻳﻦَ ﻫﺎدوا اِنْ زﻋﻤﺘُﻢ اَﻧﱠﻜُﻢ اَوﻟﻴﺎء ﻟِﻠّﻪِ ﻣِﻦْ دونِ اﻟﻨّﺎسِ ﻓَﺘَﻤﻨﱠﻮا اﻟْﻤﻮت اِنْ ﻛُﻨْﺘُﻢ ﺻﺎدِﻗﻴﻦَ* و ﻻ ﻳﺘَﻤﻨﱠﻮﻧَﻪ اَﺑﺪاً ﺑِﻤـﺎ ﻗَـــــــــــــــﺪﻣﺖ اَﻳـــــــــــــــﺪﻳﻬِﻢ و اﻟﻠّـــــــــــــــﻪ ﻋﻠـــــــــــــــﻴﻢ ﺑِﺎﻟﻈّـــــــــــــــﺎﻟِﻤﻴﻦَ(35). ﺑﮕﻮ :اى ﻳﻬﻮدﻳﺎن ،اﮔﺮ ﻣﻰ ﭘﻨﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻤﺎ دوﺳﺘﺪار و ﻣﺤﺒﻮب ﺧﺪاﻳﻴﺪ و ﻧﻪ دﻳﮕـﺮ ﻣـﺮدم ،ﭘـﺲ اﮔـﺮ راﺳـﺘﮕﻮﻳﻴﺪ آرزوى ﻣﺮگ ﻛﻨﻴﺪ و )ﻣﺎ ﻣﻰ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ( اﻳﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﺮدارﻫﺎى زﺷﺘﻰ ﻛﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﺧـﻮﻳﺶ ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﺷـﺪه و ﭘـﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ آرزوﻳﻰ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺮده ﺳﺘﻤﻜﺎران آﮔﺎه اﺳﺖ.
ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻌﺎﻧﻰ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﺑﺤﺜﻬﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﻳﺎت و آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪدى ﻛﻪ در ﺑﺎره ﺷﻔﺎﻋﺖ وﺟﻮد دارد ،ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑـﻪ ﺳـﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ: -1ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮔﺮوﻫﻬﺎ و اﻓﺮاد ﺧﺎص؛ -2ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻌﻀﻰ اﻋﻤﺎل؛ -3ﺷـــــــــــــﻔﺎﻋﺖ ﭘﻴـــــــــــــﺎﻣﺒﺮ ﻛـــــــــــــﻪ ﻫﻤـــــــــــــﻪ ﺑـــــــــــــﺪان ﻣﺤﺘﺎﺟﻨـــــــــــــﺪ. اﻳﻨﻚ ﺑﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﻌﺎﻧﻰ ،ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﺪام ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﻰ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ،ﻣﻮرد ﺑﺤـﺚ ﻣﺎﺳـﺖ ﺗـﺎ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاى ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻰ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻰ از ﺷﺒﻬﺎت دﻳﮕﺮى ﻛـﻪ در زﻣﻴﻨـﻪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻣﻄـﺮح ﮔﺮدﻳـﺪه ﻓـﺮاﻫﻢ ﺷـﻮد. ﻣﻌﻨﺎى اول :ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آﻳﺎت و رواﻳﺎت ،ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﺧﺎﺻﻰ ،ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ از ﺳﻮى آﻧﺎن رﺿﺎﻳﺖ ﻣـﻰ دﻫﺪ ،در ﻗﻴﺎﻣﺖ -ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻛﺎﻓﻰ از اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﻋﺬاب اﻟﻬـﻰ رﻫـﺎ ﮔﺮدﻧﺪ وﻟﻰ ﺗﺎ ﺣﺪودى ﺳﻨﺨّﻴﺖ و ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪان را دارا ﻫﺴﺘﻨﺪ -در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻛـﺮده و آﻧﻬـﺎ را از ﻋﺬاب دوزخ ﻣﻰ رﻫﺎﻧﻨﺪ .روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ،ﻋﺎم و ﻫﻤﮕﺎﻧﻰ ﻧﻴـﺴﺖ و ﺷـﺎﻣﻞ دو دﺳـﺘﻪ ﻧﻤـﻰ ﺷـﻮد: ﻳﻜﻰ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻗﺪر ﻛﺎﻓﻰ ﺑﺮ ﺧﻮردار از اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻧﺪ و راه ،ﺑﺮاى ورود در ﺑﻬﺸﺖ و ﻧﺠﺎت از آﺗﺶ، ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﮔﺸﻮده اﺳﺖ؛ و دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﮔﻨﻬﻜﺎراﻧﺪ اﻣﺎ داراى ﺷﺮاﻳﻂ و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﺷــﻮﻧﺪﮔﺎن ذﻛــﺮ ﻛــﺮدﻳﻢ ﻧﻴــﺴﺘﻨﺪ و ﺳــﻨﺨّﻴﺘﻰ ﺑــﻴﻦ آﻧﻬــﺎ و ﺷــﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨــﺪﮔﺎن و ﺳــﻌﺎدﺗﻤﻨﺪان وﺟــﻮد ﻧــﺪارد(36). ﻣﻌﻨﺎى دوم :در ﺑﻌﻀﻰ از رواﻳﺎت ،ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﺎﺻﻰ ﻧـﺴﺒﺖ داده ﺷـﺪه اﺳـﺖ ،ﻣﺎﻧﻨـﺪ »رﺣـﻢ و اﻣﺎﻧـﺖ دارى«، »ﻃﺎﻋــــــــﺔ اﻟﻠﱠــــــــﻪ«» ،ﺗﻮﺑــــــــﻪ« و ...ﻳــــــــﺎ ﺑــــــــﻪ ﭼﻴﺰﻫــــــــﺎﻳﻰ ﻣﺜــــــــﻞ »ﻗــــــــﺮآن«(37). ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻋﺎم ﺷﻔﺎﻋﺖ -ﻳﻌﻨﻰ واﺳﻄﻪ و ﺳﺒﺐ ﺑﺮاى ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮى از ﻓﻴﺾ اﻟﻬﻰ -ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ :از آﻧﺠﺎ ﻛـﻪ ﻛﻠﻴﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻃﺎﻋﺔ اﻟﻠّْﻪ« ﻗﺮار دارﻧﺪ ،اﺳﺒﺎب ﺗﺤﺼﻴﻞ و ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪى از ﻓﻴﻮﺿﺎت اﻟﻬﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻟـﺬا در ﺑﻌﻀﻰ رواﻳﺎت در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺻﻔﺖ ﺷﻔﻴﻊ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ،و ﻳـﺎ از آن ﺟﻬـﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ از ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺳﻨﺨﻴﺖ و ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﻔﻴﻌﺎن واﻗﻌﻰ در روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ اﺳﺖ ،در ﻣﻮرد آﻧﻬـﺎ ﻧﻴـــﺰ ﺻـــﻔﺖ ﺷـــﻔﻴﻊ ﺑـــﻪ ﻛـــﺎر رﻓﺘـــﻪ و ﺷـــﻔﺎﻋﺖ ﺑـــﻪ آﻧﻬـــﺎ ﻧﻴـــﺰ ﻧـــﺴﺒﺖ داده ﺷـــﺪه اﺳـــﺖ(38).
ﻣﻌﻨﺎى ﺳﻮم :در ﺑﻌﻀﻰ رواﻳﺎت ﻳﻚ ﻧﻮع ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻋﺎم و ﻫﻤﮕﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺻﻠّﻰ اﻟﻠّﻪ ﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷـﺪه اﺳﺖ و ﻣﻔﺎد اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ رواﻳﺎت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ در ﻗﻴﺎﻣﺖ از آن ﺑﻰ ﻧﻴـﺎز ﻧﻴـﺴﺖ .اﻣـﺎم ﺻـﺎدق )ع( ﻣـﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ: و ﻣــــــﺎ ﻣِــــــﻦْ اَﺣــــــﺪٍ اِﻟّــــــﺎ ﻳﺤﺘــــــﺎج اِﻟــــــﻰ ﺷَــــــﻔﺎﻋﺔِ ﻣﺤﻤــــــﺪٍ )ص( ﻳﻮﻣﺌِــــــﺬٍ(39). ... در روز رﺳـــﺘﺎﺧﻴﺰ ﻛـــﺴﻰ ﻧﻴـــﺴﺖ ﺟـــﺰ اﻳﻨﻜـــﻪ ﺑـــﻪ ﺷـــﻔﺎﻋﺖ ﺣـــﻀﺮت ﻣﺤﻤـــﺪ )ص( ﻧﻴﺎزﻣﻨـــﺪ اﺳـــﺖ. در ﺗﻮﺟﻴــــــﻪ و ﺗﺤﻠﻴــــــﻞ اﻳــــــﻦ ﻣﻌﻨــــــﺎ ﺑــــــﻪ دو ﺑﻴــــــﺎن ﻣــــــﻰ ﺗــــــﻮان ﺳــــــﺨﻦ ﮔﻔــــــﺖ: ﺑﻴﺎن اول :ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻣﻨﻈﻮر از اﻳﻦ رواﻳﺎت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻫـﺮ ﺷـﻔﻴﻌﻰ در روز ﻗﻴﺎﻣـﺖ اﮔـﺮ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ ﻣﻘﺒﻮل در ﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ در ﻃﻮل ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ اذن و اﺟﺎزه ﺣﻀﺮﺗﺶ ﭘـﺬﻳﺮد. ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ ﺑﻴﺎن رواﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪدى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ در روز ﻣﺤﺸﺮ ﻫﻤﻪ اﻧﺒﻴﺎى اوﻟﻮاﻟﻌﺰم اﻟﻬﻰ )ع( رﺳـﻮل اﻛـﺮم )ص( را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻔﻴﻊ ﺑﻪ اﻫﻞ ﻣﺤﺸﺮ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ(40).
ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﺬﻛﻮر اوﻻً -دو ﮔﺮوﻫﻰ ﻛﻪ ﻣﺸﻤﻮل ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى اول ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻣﺸﻤﻮل ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻧﻴـﺰ ﻧﺨﻮاﻫﻨـﺪ ﺑـﻮد؛ ﻳﻌﻨـﻰ ﮔﺮوﻫﻰ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻗﺪر ﻛﺎﻓﻰ داراى ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻓـﺮادى ﻛـﻪ ﮔﻨﻬﻜﺎرﻧـﺪ و ﺑـﺎ اﻫـﻞ ﺳـﻌﺎدت و اﻫـﻞ ﺷــــــــــــــــــﻔﺎﻋﺖ ﺳــــــــــــــــــﻨﺨّﻴﺖ و ﺗﻨﺎﺳــــــــــــــــــﺐ ﻻزم را ﻧﺪارﻧـــــــــــــــــــﺪ. ﺛﺎﻧﻴﺎً اﻳﻦ رواﻳﺎت ﻫﺮﮔﺰ ﺷﻔﺎﻋﺖ از ﺳﻮى دﻳﮕﺮان را ﻧﻔﻰ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﺪ .ﭼﺮا ﻛﻪ در رواﻳﺎت ﻓـﺮاوان دﻳﮕـﺮى ﺑـﻪ ﮔﺮوﻫﻬـﺎ و اﺷﺨﺎص دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻔﺎد اﻳﻦ رواﻳﺎت اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺪون در ﺧﻮاﺳﺖ رﺳﻮل اﻛﺮم )ص( ﻣﺴﺘﻘﻼً ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨـﺪ (41).ﻧـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﻪ ﻫـﻴﭻ وﺟـﻪ ﺣـﻖ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ. ﺑﻴﺎن دوم :ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از اﻳﻦ ﻧﻮع ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎى ﺧﺎص و ﻳﻚ ﻓﻴﺾ ﻋـﺎم و ﻫﻤﮕـﺎﻧﻰ وﻳـﮋه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﻫﻤﻪ اﻫﻞ ﻣﺤﺸﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و اﻟﺒﺘﻪ ﺧﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﻧﺒﻰ اﻛﺮم )ص( را ﻛﻪ ﻋﻈﻴﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻈﻬﺮ ﺻﻔﺎت اﻟﻬﻰ و ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﻣﺠﻼى ﺗﺠﻠﻰ ﻧﻮر ﺧﺪاوﻧﺪى در ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻰ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺠـﺮاى اﻳـﻦ ﻓـﻴﺾ ﻋﻈﻤـﺎى ﺧـﻮﻳﺶ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻤﮕﺎن )اﻋﻢ از ﮔﻨﻬﻜﺎر و ﺑﻰ ﮔﻨﺎه( از آن ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﮔﺮدﻧـﺪ و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ ،درﺟـﺎت ﻋﺎﻟﻴـﻪ اﻫــﻞ ﺳــﻌﺎدت ﻋــﺎﻟﻰ ﺗــﺮ ﮔــﺮدد ،و ﻋــﺬاب و ﺳــﺨﺘﻰ و رﻧــﺞ ﮔﻨﻬﻜــﺎران و دوزﺧﻴــﺎن ،ﺗﺨﻔﻴــﻒ ﻳﺎﺑــﺪ(42). اﻛﻨﻮن ﭘﺲ از ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻌﺎﻧﻰ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻳﺎد آور ﻣﻰ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى اول ﺑﻮده و ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﻟﺬا در ﭘﺎﺳﺦ ﺷﺒﻬﺎﺗﻰ ﻛﻪ ذﻳﻼً ﻃﺮح ﻣﻰ ﺷـﻮد ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.
ﺷﺒﻬﺎت ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس آﻳﺎت و رواﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪد از اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ و ﻗﻄﻌﻰ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ رود ،ﻣﻊ اﻟﻮﺻـﻒ ﻋﺪه اى -ﺣﺘﻰ ﺑﻌﻀﻰ از ﻣﻔﺴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺎن در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﻴﺰ از ﭘﺬﻳﺮش آن ﺳﺮ ﺑﺎز زده ،اﻳـﻦ اﺻـﻞ را اﻧﻜـﺎر ﻣـﻰ ﻛﻨﻨﺪ .ﻋﺪه اى ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﺑﺨﻮﺑﻰ درك ﻧﻜﺮده و ﻳـﺎ واژﮔﻮﻧـﻪ ﻓﻬﻤﻴـﺪه اﻧـﺪ ،و ﻟـﺬا آن را رﻣـﺰ ﻋﻘـﺐ اﻓﺘـﺎدﮔﻰ و اﻧﺤﻄــــــــــــﺎط ﻣــــــــــــﺴﻠﻤﻴﻦ در ﺟﻬــــــــــــﺎن اﻣــــــــــــﺮوز داﻧــــــــــــﺴﺘﻪ اﻧــــــــــــﺪ.
ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺷﻜﺎﻻﺗﻰ ﻛﻪ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﻨﻜﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻃﺮح ﺷﺪه ،ﮔﻮاه ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ اﻳﻨـﺎن ﺑﺨـﻮﺑﻰ ﻧﺘﻮاﻧـﺴﺘﻪ اﻧـﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ را درك ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖ ﻏﻠﻂ و ﺗﻮﻫﻤﺎت ﺑﻴﺠﺎ ،اﻳﻦ اﺷﻜﺎﻻت را ﻃﺮح ﻧﻤﻮده اﻧﺪ .اﻳﻨﻚ ﻣﺎ ﺗﻌـﺪادى از اﻳﻦ ﺷﺒﻬﺎت را در اﻳﻨﺠﺎ ﻃﺮح ﻛﺮده و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﺎﺳﺦ آﻧﻬﺎ را ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد(43).
* ﺳﺆال ﺳﻮم: ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﻫﻤﻪ ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد ،آﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺗﺒﻌﻴﺾ و ﺑﻰ ﻋـﺪاﻟﺘﻰ و ﺑـﻪ اﺻـــــــــــــــــــــﻄﻼح »ﭘـــــــــــــــــــــﺎرﺗﻰ ﺑـــــــــــــــــــــﺎزى« ﻧﻴـــــــــــــــــــــﺴﺖ ﭘﺎﺳﺦ :ﺑﻰ ﻋﺪاﻟﺘﻰ و ﺗﺒﻌﻴﺾ در آﻧﺠﺎ ﺻﺪق ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰى ﺑﻨﺎ ﺣﻖ ﺑﻪ ﻛﺴﻰ داده و ﻳﺎ از او ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷـﻮد ﻳﻌﻨـﻰ ﺗﻨﻬـﺎ ﭼﻨﺪ ﻓﺮد ﺧﺎص و ﻣﻌﺪود از ﻣﻴﺎن ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻰ داراى ﺷﺮاﻳﻂ و اﻣﺘﻴﺎزات ﻣﺴﺎوى ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑـﺮ ﮔﺰﻳـﺪه ﺷـﺪه و از ﻧﻌﻤﺘـــــــــﻰ ﺑـــــــــﺮ ﺧـــــــــﻮردار ﮔﺮدﻧـــــــــﺪ و دﻳﮕـــــــــﺮان از آن ﻣﺤـــــــــﺮوم ﺷـــــــــﻮﻧﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻣﻮرد ﺷﻔﺎﻋﺖ ،روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن دﻳﮕﺮ اﻣﺘﻴﺎزات اﻟﻬﻰ ﺳﺒﺐ و راه ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺧﺎﺻﻰ دارد و ﺟﺰ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺳﺒﺎب را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ .ﺑﺎﻳـﺴﺘﻰ ﺷـﺮاﻳﻄﻰ ﻛـﻪ ﺑﺮاى ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪى از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ در ﻛﺴﻰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺸﻤﻮل اﻳﻦ ﻟﻄﻒ اﻟﻬﻰ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ،و ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى و ﻧﺴﺒﺘﻬﺎى ﻓﺎﻣﻴﻠﻰ و ...ﻣﻼك اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎزات ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﺒﻌـﻴﺾ و ﺑـــــــــــــــــــــــﻰ ﻋـــــــــــــــــــــــﺪاﻟﺘﻰ واﻗـــــــــــــــــــــــﻊ ﺷـــــــــــــــــــــــﻮد. ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ داﺳﺘﺎن ﺣﻀﺮت ﻧﻮح )ع( و ﭘﺴﺮ ﻧﺎﺻﺎﻟﺢ او را ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ،در ﺧﻮاﺳﺖ ﺣﻀﺮت ﻧـﻮح )ع( از ﺧﺪاوﻧــــﺪ در ﻣــــﻮرد ﻧﺠــــﺎت ﻓﺮزﻧــــﺪش ﭘﺬﻳﺮﻓﺘــــﻪ ﻧﻤــــﻰ ﺷــــﻮد و ﭘﺎﺳــــﺦ ﻣــــﻰ رﺳــــﺪ ﻛــــﻪ: ﻳـــــــﺎ ﻧـــــــﻮح اِﻧﱠـــــــﻪ ﻟَـــــــﻴﺲ ﻣِـــــــﻦْ اَﻫﻠِـــــــﻚ اِﻧﱠـــــــﻪ ﻋﻤـــــــﻞٌ ﻏَﻴـــــــﺮُ ﺻـــــــﺎﻟﺢٍ(44). اى ﻧﻮح او )ﻓﺮزﻧﺪت( از ﺧﺎﻧﺪان ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ ،ﭼﺮا ﻛﻪ او داراى اﻋﻤﺎﻟﻰ ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ .در آﻳﻪ دﻫﻢ ﺳﻮره ﺗﺤﺮﻳﻢ در ﺑﺎره ﻫﻤﺴﺮان دو ﺗﻦ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻰ ﻳﻌﻨﻰ ﺣﻀﺮت ﻧﻮح و ﺣﻀﺮت ﻟﻮط )ع( ﻧﻴـﺰ ﻣـﻰ ﺧـﻮاﻧﻴﻢ ﻛـﻪ ﻫﺮﮔـﺰ اﻳـﻦ ﻧـﺴﺒﺖ و ﻧﺰدﻳﻜـــﻰ ﺑـــﺎ ﭘﻴـــﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬـــﻰ ،ﻧﻔﻌـــﻰ ﺑـــﻪ ﺣـــﺎل آﻧـــﺎن ﻧﺪاﺷـــﺘﻪ و اﻫـــﻞ دوزخ ﺧﻮاﻫﻨـــﺪ ﺑـــﻮد(45). در اﺧﺒﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺠﻠﺴﻰ ﺑﺮادر اﻣﺎم ﻫﺸﺘﻢ )ع( ﺑﻪ ﻧﺎم زﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ از ﺧﺎﻧﺪان رﺳﺎﻟﺖ و اﻧﺘﺴﺎب ﺧﻮد ﺑـﻪ آﻧﺎن دم ﻣﻰ زد و از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻰ ﻧﻤﻮد .اﻣﺎم رﺿﺎ )ع( ﻛﻪ در ﻣﺠﻠﺲ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد ﺑﺮ او اﻋﺘﺮاض ﻛﺮده ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ: اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺘﻬﺎى ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪى ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان رﺳﺎﻟﺖ ،ﻣﻌﺬور ﺑﺎﺷـﻴﻢ ،ﺑﻨـﺎ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ،ﻣﻘـﺎم و ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺗﻮ از ﭘﺪر )ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻰ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ع( ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ! ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺎ زﺣﻤﺘﻬﺎ و ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎى زﻳﺎد ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻗﺮب اﻟﻬﻰ ﻧﺎﺋﻞ ﮔﺸﺖ و ﺗﻮﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺪون ﺗﺤﻤﻞ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ رﻧﺞ و ﻣﺸﻘﺖ و ﺻـﺮﻓﺎً ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ رواﺑـﻂ ﺧــــــــــــــــﺎﻧﻮادﮔﻰ ﺑــــــــــــــــﺪان ﻣﻘــــــــــــــــﺎم ﺧــــــــــــــــﻮاﻫﻰ رﺳــــــــــــــــﻴﺪ! در ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻨﻰ ﻫﺎﺷـﻢ را ﻣﺨﺎﻃـﺐ ﻗـﺮار داده ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ: ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺎران ،دوﺳﺘﺎن ﻣﻨﻨﺪ و ﺑﺲ .ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻫـﺮ ﻳـﻚ از ﻣـﺎ ﺗﻨﻬـﺎ در ﮔـﺮو ﻋﻤـﻞ ﻣﺎﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ(46). در ﻫﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﻧﻴﺰ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮده ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ :ﻛﺴﻰ ﻫﺮﮔﺰ ادﻋﺎ ﻧﻜﻨﺪ و آرزو ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﭼﻴﺰى ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺶ ﻧﻔﻊ ﻣﻰ ﺑﺨﺸﺪ .ﻗﺴﻢ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮى ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪ ،ﻧﺠﺎت ﻧﻤﻰ ﺑﺨﺸﺪ ﻣﮕﺮ ﻋﻤﻞ ﺗـﻮأم ﺑـﺎ رﺣﻤـﺖ
اﻟﻬﻰ .ﻣﻦ ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﻋﺼﻴﺎن ﻛﺮده ﺑﻮدم ،ﺳﻘﻮط ﻣﻰ ﻛﺮدم! آﻳﺎت و رواﻳﺎت ﻣﺬﻛﻮر ﻫﻤﮕﻰ ﺣﺎﻛﻰ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در درﮔﺎه اﻟﻬﻰ ﻧﺴﺒﺘﻬﺎ و روابء ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺎر ﺳﺎزى ﻧﺪارد و آﻧﭽﻪ ﻣﻼك اﺻﻠﻰ ﺳﻌﺎدت و ﻗﺮب اﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ.
ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮى از ﺷﻔﺎﻋﺖ از دﻳﺪﮔﺎه رواﻳﺎت در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻠﻰ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻴﺾ ﺷﻔﺎﻋﺖ از دﻳﺪﮔﺎه ﻗﺮآن اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ و ﻣﺴﺎﺋﻠﻰ ﻣﺜﻞ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺒـﺪأ و ﻣﻌﺎد ،ﺑﺮ ﭘﺎ داﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎز ،ﭘﺮداﺧﺘﻦ زﻛﺎت و (47)...را ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪﻳﻢ ،ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ در ﻣﻮرد ﻇﻠـﻢ و ﺳـﺘﻢ ﻧﻴـﺰ ﻣـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ: ﻣــــــــــــﺎ ﻟِﻠﻈّــــــــــــﺎﻟﻤﻴﻦَ ﻣِــــــــــــﻦْ ﺣﻤــــــــــــﻴﻢٍ و ﻻ ﺷَــــــــــــﻔﻴﻊٍ ﻳﻄــــــــــــﺎع(48). ﺳــﺘﻤﮕﺮان را ﻫــﻴﭻ ﺧــﻮﻳﺶ و دوﺳــﺘﻰ ﻛــﻪ ﺣﻤﺎﻳــﺖ ﻛﻨــﺪ و ﺷــﻔﻴﻌﻰ ﻛــﻪ ﺷــﻔﺎﻋﺘﺶ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘــﻪ ﺷــﻮد ﻧﺨﻮاﻫــﺪ ﺑــﻮد. ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ آﻳﺎت ،در رواﻳﺎت ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺠﺎﺳـﺖ در ﺗﻮﺿـﻴﺢ ﭘﺎﺳـﺦ ﺳـﺆال ﻣـﺬﻛﻮر آورده ﺷـــــــــــــــــﻮد :اﻣـــــــــــــــــﺎم ﺻـــــــــــــــــﺎدق )ع( ﻣـــــــــــــــــﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳـــــــــــــــــﺪ: ﻻ ﻳﻨـــــــــــــــﺎلُ ﺷَـــــــــــــــﻔﺎﻋﺘُﻨﺎ ﻣِـــــــــــــــﻦِ اﺳـــــــــــــــﺘَﺨَﻒ ﺑِﺎﻟـــــــــــــــﺼﻠﻮةِ(49). آن ﻛــــــﺲ ﻛــــــﻪ ﻧﻤــــــﺎز را ﺳــــــﺒﻚ ﺑــــــﺸﻤﺎرد ﺑــــــﻪ ﺷــــــﻔﺎﻋﺖ ﻣــــــﺎ ﻧﺨﻮاﻫــــــﺪ رﺳــــــﻴﺪ. و اﻣـــــﺎم رﺿـــــﺎ )ع( ﻓﺮﻣﻮدﻧـــــﺪ :ﻣـــــﻦْ ﻛَـــــﺬﱠب ﺑِـــــﺸَﻔﺎﻋﺔِ رﺳـــــﻮلِ اﻟﻠّـــــﻪِ ﻟَـــــﻢ ﺗَﻨَﻠْـــــﻪ(50). ﻫــــﺮ ﻛــــﺲ ﺷــــﻔﺎﻋﺖ ﭘﻴــــﺎﻣﺒﺮ اﺳــــﻼم )ص( را ﺗﻜــــﺬﻳﺐ ﻧﻤﺎﻳــــﺪ ﺑــــﻪ آن ﻧﺎﺋــــﻞ ﻧﺨﻮاﻫــــﺪ ﺷــــﺪ. از رﺳـــﻮل اﻛـــﺮم )ص( ﻧﻘـــﻞ ﺷـــﺪه اﺳـــﺖ :ﻣـــﻦْ ﻟَـــﻢ ﻳـــﺆْﻣِﻦْ ﺑِـــﺸَﻔﺎﻋﺘﻰ ﻓَـــﻼ اَﻧﺎﻟُـــﻪ ﺷَـــﻔﺎﻋﺘﻰ(51). ﻫـــــﺮ ﻛـــــﺲ ﺑـــــﻪ ﺷـــــﻔﺎﻋﺖ ﻣـــــﻦ اﻳﻤـــــﺎن ﻧﺪاﺷـــــﺘﻪ ﺑﺎﺷـــــﺪ او را ﺑـــــﺪان ﻧﺎﺋـــــﻞ ﻧﻜـــــﻨﻢ. در ﻣــﻮرد ﺑﻌــﻀﻰ ﮔﻨﺎﻫــﺎن ﺑــﺰرگ ﻣﺜــﻞ زﻧــﺎ ﻧﻴــﺰ رواﻳــﺎﺗﻰ دارﻳــﻢ ﻛــﻪ ﺳــﺒﺐ ﺗــﺄﺧﻴﺮ ﺷــﻔﺎﻋﺖ ﻣــﻰ ﺷــﻮﻧﺪ: * -1اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( :ﻓﻮ اﷲ ﻣﺎ ﻳﻨﺎلُ ﺷَﻔﺎﻋﺘَﻨﺎ اِذا رﻛِـﺐ ﻫـﺬا »ﻳﻌﻨـﻰ اﻟﺰﻧـﺎ« ﺣﺘّـﻰ ﻳـﺼﻴﺒﻪ اَﻟَـﻢ اﻟْﻌـﺬابِ و ﻳـﺮى ﻫـﻮلَ ﺟﻬــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـﻨﱠﻢ(52). ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ زﺷﺖ )زﻧﺎ( ﮔﺮدد ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺎ ﻧﺎﺋﻞ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜـﻪ درد و رﻧـﺞ ﻋـــــــــــــﺬاب را ﺑﭽـــــــــــــﺸﺪ و ﻫﻮﻟﻨـــــــــــــﺎﻛﻰ آﺗـــــــــــــﺶ دوزخ را درك ﻛﻨـــــــــــــﺪ. * -2اﻣــﺎم ﺻــﺎدق )ع( :ﻟَــﻮ اَنﱠ اﻟْﻤﻼﺋِﻜَــﺔَ اﻟْﻤﻘَــﺮﱠﺑﻴﻦَ و اﻟْﺄﻧْﺒﻴــﺎء اﻟْﻤﺮْﺳــﻠﻴﻦَ ﺷَــﻔَﻌﻮا ﻓــﻰ ﻧﺎﺻِــﺐٍ ﻣــﺎ ﺷُــﻔﱢﻌﻮا(53). اﮔﺮ ﻣﻼﺋﻜﻪ ﻣﻘﺮب اﻟﻬﻰ و اﻧﺒﻴﺎ و رﺳﻮﻻن آﺳﻤﺎﻧﻰ در ﺣﻖ ﻧﺎﺻﺒﻰ ) (54ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. * -3رﺳﻮل اﻛﺮم )ص( :اِذا ﻗُﻤﺖ اﻟْﻤﻘﺎم اﻟْﻤﺤﻤﻮد (55)ﺗَﺸَﻔﱠﻌﺖ ﻓﻰ اَﺻﺤﺎبِ اﻟﻜﺒﺎﺋﺮ ﻣِﻦْ اُﻣﺘﻰ ﻓَﻴﺸَﻔﱢﻌﻨِﻰ اﻟﻠّـﻪ و اﻟﻠّـﻪِ ﻻ ﺗَــــــــــــــــــــــــــــﺸَﻔﱠﻌﺖ ﻓــــــــــــــــــــــــــــﻴﻤﻦْ اذى ذُرﻳﺘــــــــــــــــــــــــــــﻰ(56). وﻗﺘﻰ در ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد )ﻳﻌﻨﻰ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺷﻔﺎﻋﺖ( ﻗﺮار ﮔﻴﺮم ﺑﺮاى ﻛﺴﺎﻧﻰ از اﻣﺖ ﺧﻮد ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه ﺷـﺪه اﻧـﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺮا در ﺣﻖ آﻧﺎن ﻗﺒﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ،و ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧـﺪاى ﺑـﺰرگ ﻛـﻪ در ﺣـﻖ آﻧـــــﺎن ﻛـــــﻪ ﻓﺮزﻧـــــﺪان و ﺧﺎﻧـــــﺪان ﻣـــــﺮا آزار دﻫﻨـــــﺪ ﻫﺮﮔـــــﺰ ﺷـــــﻔﺎﻋﺖ ﻧﺨـــــﻮاﻫﻢ ﻛـــــﺮد. ﻏﺮض از ﺗﻄﻮﻳﻞ ﻛﻼم در ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆال ﺳﻮم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ورزﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻫﺮﮔﺰ ﻳﻚ اﻣﺮ ﮔــﺰاف و ﺑــﻰ ﺣــﺴﺎب ﻧﻴــﺴﺖ و ﻟــﺬا ﺑــﻪ ﻫــﻴﭻ وﺟــﻪ ﻧﻤــﻰ ﺗــﻮان آن را ﺗﺒﻌــﻴﺾ و ﺑــﻰ ﻋــﺪاﻟﺘﻰ ﺑــﻪ ﺣــﺴﺎب آورد. *
ﺳﺆال ﭼﻬﺎرم: ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ ﻣﻬﻢ ﺗﻮﺣﻴﺪ ،ﺑﺨﺼﻮص ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﻰ ﭼﻬﺎر ﮔﺎﻧﻪ آن ) (57ﻛﻪ ﻣﺆﺛﺮ ﺣﻘﻴﻘﻰ در ﻫﺮ اﻣﺮى ﺗﻨﻬـﺎ ذات ﭘﺎك ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻰ اﺳﺖ ،آﻳﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮدن ﺷﻔﻴﻊ و ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدن او در ﻧﺠـﺎت ﮔﻨﻬﻜـﺎران ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣـﻰ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺎ ﺗﻮﺣﻴـﺪ ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــﺎزﮔﺎرى داﺷـــــــــــــــــــــــــــــــﺘﻪ ﺑﺎﺷـــــــــــــــــــــــــــــــﺪ ﭘﺎﺳﺦ :در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﺮط ﻧﺨﺴﺖ در ﺷﻔﺎﻋﺖ ،اذن اﻟﻬﻰ اﺳﺖ و از اﻳﻦ رو ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻫﺮﮔـﺰ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎى دﺧﺎﻟﺖ اﺳﺘﻘﻼﻟﻰ ﺷﻔﻴﻊ و ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدن او در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻓﺮد ﮔﻨﻬﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻔﻴﻊ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻘﺶ واﺳـﻄﻪ اى را دارد ﻛـﻪ ﻣﺠﺮاى رﺳﻴﺪن ﻓﻴﺾ اﻟﻬﻰ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﮔﻨﻬﻜﺎر اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﺑﻌﺎد اﺻﻞ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻣﻨﺎﻓﺎت ﻧﺪارد .اﻟﺒﺘﻪ ﺷﻔﺎﻋﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﺘﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰ دادﻧﺪ و ﻳﺎ ﺷﻔﺎﻋﺘﻰ ﻛﻪ ﻳﻬﻮد ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑـﺎ روح ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ(58).
* ﺳﺆال ﭘﻨﺠﻢ: آﻳﺎ ﭘﺬﻳﺮش ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﺠﺮى ﻣﺮدم در ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه و ﺟﺴﺎرت ورزﻳﺪن در اﻧﺠﺎم ﻣﻌﺎﺻﻰ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻰ ﺳـﺎزد، ﭼﺮا ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻣﺮدم ،اﻣﻴﺪوار ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﺎﻓﻌﺎنِ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺷﺪﻧﺪ ﺧﻴﺎﻟﺸﺎن از ﺟﻬـﺖ ﻋـﺬاب آﺳـﻮده ﮔـﺸﺘﻪ از اﻧﺠـﺎم ﮔﻨﺎﻫــــــــــــــــﺎن ﭼﻨــــــــــــــــﺪان ﺑــــــــــــــــﺎﻛﻰ ﻧﺨﻮاﻫﻨــــــــــــــــﺪ داﺷــــــــــــــــﺖ ﭘﺎﺳـــﺦ :ﺟـــﻮاب اﻳـــﻦ ﺷـــﺒﻬﻪ ﻣﻌـــﺮوف را ﺑـــﺎ دو راه ﺣـــﻞ ﻧﻘـــﻀﻰ و اﺳـــﺘﺪﻻﻟﻰ ﻣـــﻰ ﺗـــﻮان ﺑﻴـــﺎن ﻛـــﺮد: ﺟﻮاب ﻧﻘﻀﻰ :اﮔﺮ اﻳﻦ اﺷﻜﺎل در ﻣﻮرد ﺷﻔﺎﻋﺖ وارد ﺑﺎﺷﺪ ،در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻠﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ »ﻗﺒﻮل ﺗﻮﺑـﻪ«» ،اﻣﻴـﺪ ﺑـﻪ رﺣﻤـﺖ اﻟﻬﻰ« و »ﺗﻜﻔﻴﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎن« و ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺤﻪ اى ﻛﻪ ﺛﻮاﺑﻬﺎى ﻓﺮاوان دارﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ وارد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد ﭼــــﺮا ﻛــــﻪ آﻧﻬــــﺎ ﺟــــﺴﻮر و ﺑــــﻰ ﺑــــﺎك ﻧﻤﺎﻳﻨــــﺪ .ﺧﺪاوﻧــــﺪ در ﻗــــﺮآن ﻛــــﺮﻳﻢ ﻓﺮﻣــــﻮده اﺳــــﺖ: ﻗُﻞْ ﻳﺎ ﻋِﺒﺎدِى اﻟﱠﺬﻳﻦَ أَﺳﺮَﻓﻮا ﻋﻠﻰ اَﻧْﻔُﺴِﻬِﻢ ﻻ ﺗَﻘْﻨَﻄﻮا ﻣِـﻦْ رﺣﻤـﺔِ اﻟﻠّـﻪِ ،اِنﱠ اﻟﻠّـﻪ ﻳﻐْﻔِـﺮُ اﻟـﺬﱡﻧﻮب ﺟﻤﻴﻌـﺎً ،اِﻧﱠـﻪ ﻫـﻮ اﻟْﻐَﻔـﻮر اﻟــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮﱠﺣﻴﻢ(59). )اى ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ( ﺑﻪ آن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ ﻛﻪ در ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﻴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺧـﻮﻳﺶ ﻇﻠـﻢ و اﺳـﺮاف ﻛـﺮده اﻧﺪ ،ﺑﮕﻮ :ﻫﺮﮔﺰ از رﺣﻤﺖ ﺑﻰ ﻣﻨﺘﻬﺎى اﻟﻬﻰ ﻧﺎ اﻣﻴﺪ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ .اﻟﺒﺘﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن را ﻣﻰ آﻣﺮزد .ﺑﺮاﺳﺘﻰ او آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎن اﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ. در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ ،وﻋﺪه ﻣﻐﻔﺮت و آﻣﺮزش ﺑﻪ ﮔﻨﻬﻜﺎران داده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺒﺐ ﺟـﺮأت ﺑــــــــﺮ اﻧﺠــــــــﺎم ﮔﻨﺎﻫــــــــﺎن ﺷــــــــﻮد .و ﻳــــــــﺎ در آﻳــــــــﻪ دﻳﮕــــــــﺮ ﻣــــــــﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳــــــــﺪ: اِنْ ﺗَﺠﺘَﻨِﺒــــــــﻮا ﻛَﺒــــــــﺎﺋِﺮَ ﻣــــــــﺎ ﺗَﻨْﻬــــــــﻮنَ ﻋﻨْــــــــﻪ ﻧُﻜَﻔﱢــــــــﺮْ ﻋــــــــﻨْﻜُﻢ ﺳــــــــﻴﺌﺎﺗِﻜُﻢ(60). اﮔــﺮ از ﮔﻨﺎﻫــﺎن ﺑﺰرﮔــﻰ ﻛــﻪ از آﻧﻬــﺎ ﻧﻬــﻰ ﺷــﺪه اﻳــﺪ اﺟﺘﻨــﺎب ﻛﻨﻴــﺪ از ﮔﻨﺎﻫــﺎن دﻳﮕﺮﺗــﺎن ﮔﺬﺷــﺖ ﺧــﻮاﻫﻴﻢ ﻛــﺮد. وﻋﺪه ﻋﻔﻮى ﻛﻪ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪه ﻣﻰ ﺗﻮان ﻣﻮرد ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده واﻗﻊ ﺷﺪه ،اﻧـﺴﺎن را ﺑـﺮ ارﺗﻜـﺎب ﺟﻤﻴـﻊ ﮔﻨﺎﻫــــــــــــــــــــــﺎن ﺻــــــــــــــــــــــﻐﻴﺮه ﺟــــــــــــــــــــــﺴﻮر ﻧﻤﺎﻳــــــــــــــــــــــﺪ. اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻳﻚ آﻳﻪ را ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻳﺎت دﻳﮕﺮ و ﻳﺎ رواﻳﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن آن آﻳـﻪ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﻣﻌﻨﻰ ﻛﺮد ،و اﮔﺮ در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﺎت ،رواﻳﺎت و آﻳﺎت دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗـﺮار ﮔﻴﺮﻧـﺪ
ﻣﺠــــــــــﺎﻟﻰ ﺑــــــــــﺮاى ﺳــــــــــﻮء اﺳــــــــــﺘﻔﺎده ﺑــــــــــﺎﻗﻰ ﻧﺨﻮاﻫــــــــــﺪ ﻣﺎﻧــــــــــﺪ. ﺟﻮاب ﺣﻠّﻰ و اﺳﺘﺪﻻﻟﻰ :ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ و ﻋﺪه ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ و آﻣﺮزش ﮔﻨﺎﻫﺎن وﻗﺘﻰ اﻧﺴﺎن را ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﮔﻨـﺎه ﺟـﺴﻮر و ﺑﻰ ﺑﺎك ﻣﻰ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻄﻠﻖ و ﻗﻄﻌﻰ و ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﻗﻴﺪ و ﺷﺮﻃﻰ داده ﺷﻮد .اﻣـﺎ اﮔـﺮ ﻣـﺸﺮوط ﺑـﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ و ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻪ ﻗﻴﻮدى ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﻛﺲ آﻧﻬﺎ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،و از ﻃﺮﻓﻰ ﺗﺤﺼﻴﻞ آن ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺪان آﺳﺎن و ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ،در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﭼﻨﻴﻦ وﻋﺪه اى ﻫﺮﮔﺰ ﺳﺒﺐ ﺟﺮأت ﺑﺮ ﮔﻨﺎه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻌﻀﻰ آﻳﺎت ،وﻋﺪه ﻣﻐﻔﺮت و آﻣﺮزش ﺑﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ) ،(61اﻣﺎ در اﻛﺜﺮ ﻗﺮﻳـﺐ ﺑـﻪ اﺗﻔـﺎق ﻫﻤـﻴﻦ آﻳﺎت ،ﺷﺮاﻳﻄﻰ ﺑﺮاى ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻮﺑﻪ ذﻛﺮ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻨﻬﻜﺎرى ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ادﻋﺎ ﻛﻨﺪ ﻛـﻪ آن ﺷـﺮاﻳﻂ را داراﺳﺖ و ﻳﺎ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﺎﻣﻞ ،ﻗﺒﻞ از ﻣﺮگ ﺗﻮﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد! ﭼﺮا ﻛﻪ:
اوﻻً: ﺗﺤﺼﻴﻞ آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻛﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻠﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ادا ﻛﺮدن ﺗﻤﺎم ﺣﻘﻮﻗﻰ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ از ﻧﺎﺣﻴـﻪ ﻣـﺮدم ﺑـﻪ ﮔـﺮدن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.
ﺛﺎﻧﻴﺎً: وﻗﻮع ﻣﺮگ ﻫﺮﮔﺰ وﻗﺖ و زﻣﺎن ﺧﺎﺻﻰ ﻧﺪارد ﺗﺎ اﻧﺴﺎن ﺧﺎﻃﺮش آﺳﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎً ﻗﺒﻞ از ﻓﺮا رﺳﻴﺪن ﻣﺮگ ﻗﺎدر ﺑـﺮ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺷﺮاﻳﻂ و اﻧﺠﺎم ﺗﻮﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.
ﺛﺎﻟﺜﺎً: ﻳﻜﻰ از ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻮﺑﻪ ،ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻰ و ﻧﺪاﻣﺖِ واﻗﻌﻰ از ﮔﻨﺎه اﺳﺖ .ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﺗﻮﺑﻪ در آﻳﻨﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﻣﻌﺎﺻﻰ اﻗﺪام ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ،ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﻄﻊ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ اش ﻧﺪاﻣﺖ و ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻰ ﺣﻘﻴﻘﻰ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺨﺘﻰ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻮﺑﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﺑﻌـﻀﻰ آﻳـﺎت ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻧﻴﺰ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻮدن ﺗﻮﺑﻪ و ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﺪن آن در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧـﺴﺎن ﮔﻨﻬﻜـﺎر ﺑـﺎ ﺑﻴـﺎﻧﻰ ﺗﺮدﻳـﺪ آﻣﻴـﺰ ذﻛـﺮ ﺷـﺪه اﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ(62). ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ وﻋﺪه ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻮﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺒﺐ ﺟﺮأت ﺑﺮ ﮔﻨﺎه ﻫﺸﺪار ﺷﻮد ،ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺨﺖ و دﺷﻮار ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﻧﺴﺎن را در ﻟﺤﻈﻪ ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه ﻫﺸﺪار دﻫﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدن ﭘﺲ از ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه ،ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺸﻮد .و ﻟﺬا ﺑﻬﺘﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻼً ﮔﻨﺎﻫﻰ واﻗـﻊ ﻧـﺸﻮد ﺗـﺎ ﺑﻌـﺪاً ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ ﺗﻮﺑـﻪ ﻧﺒﺎﺷـﺪ. در ﻣﻮرد ﺗﻜﻔﻴﺮ ﺳﻴﺌﺎت ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈـﻪ ﻗـﺮار ﮔﻴـﺮد .ﻳﻌﻨـﻰ ﮔﺬﺷـﺖ و ﭘﻮﺷـﺎﻧﺪن ﮔﻨﺎﻫـﺎن ﻧﻴـﺰ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎﺻﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺗﺤﺼﻴﻞ آن ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﻳﺴﺘﻰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ اﻟﻬﻰ اﻣﻴـﺪ ﺑـﺴﺖ و ﻣﻼﺣﻈــﻪ اﻳــﻦ ﺷــﺮاﻳﻂ ﻫﺮﮔــﺰ ﻧﻤــﻰ ﺗﻮاﻧــﺪ راه را ﺑــﺮاى ﺟــﺮأت ﭘﻴــﺪا ﻛــﺮدن اﻧــﺴﺎن ﺑــﺮ ﮔﻨــﺎه ﺑــﺎز ﮔــﺬارد. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﺎﻧﺎت اﻣﻴﺪ ﺑﺨﺶ و وﻋﺪه ﻫﺎى اﻣﻴﺪوار ﻛﻨﻨﺪه ،از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻫﺎى ﺗﺮﺑﻴﺘﻰ اﺳﻼم و ﻗـﺮآن اﺳـﺖ. ﭼﺮا ﻛﻪ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﮔﻨﻬﻜﺎر ﭘﺲ از ارﺗﻜﺎب ﺧﻄﺎ ،ﺧﻮد ﺑﻪ زﺷﺘﻰ ﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﭘـﻰ ﺑﺒـﺮد و در اﻧـﺪرون ﺧـﻮﻳﺶ ﻧـﺎدم و ﭘﺸﻴﻤﺎن ﮔﺮدد ،اﻣﺎ ﻫﻤﻪ درﻫﺎى اﻣﻴﺪ و روزﻧﻪ ﻫﺎى ﻧﺠﺎت در ﭘﻴﺸﮕﺎه اﻟﻬﻰ را ﺑﻪ روى ﺧﻮد ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺒﻴﻨـﺪ ،ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺳـﻮء آن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ راه ﺗﻮﺑﻪ و ﺑﺎز ﮔﺸﺖ را ﺑﺎز ﺑﺒﻴﻨﺪ و ﻓﺮﺿﺎً در ﻣﻮاردى ﺑﺨﻮاﻫﺪ از آن ﺳﻮء اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ .و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻳﺄس و ﻧﺎاﻣﻴﺪى از رﺣﻤﺖ اﻟﻬﻰ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﮔﻨﻬﻜﺎر ﭼﻴﺮه ﮔﺮدد ،دﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛـﺎر
زﺷﺖ ﺧﻮاﻫﺪ زد و در ﺻﺪد ﺑﺮ ﻣﻰ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ زﻧﺪه اﺳﺖ از ﻟﺬﺗﻬﺎى ﻣـﺎدى و دﻧﻴـﻮى اﺳـﺘﻔﺎده ﻛﻨـﺪ و ﻏﺮاﺋـﺰ ﺷـﻬﻮاﻧﻰ ﺧﻮﻳﺶ را اﺷﺒﺎع ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در ﺗﻮان دارد از ﻓﺮﺻﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨـﺪ و ﻛـﺎم ﺧـﻮﻳﺶ ،از ﺟﻬـﺎن ﺑﺮﮔﻴـﺮد .از اﻳـﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ در رواﻳﺎت اﺳﻼﻣﻰ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﻫﻤﻮاره در ﺣﺎﻟﺘﻰ ﺑﻴﻦ ﺧﻮف و رﺟـﺎء ﻗـﺮار دارد .ﻳﻌﻨـﻰ ﻧـﻪ آﻧﭽﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ارﺗﻜﺎب ﺧﻄﺎ و ﮔﻨﺎه ﻛﺎﻣﻼً ﻗﻄﻊ اﻣﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻣﺄﻳﻮس از رﺣﻤﺖ ﺑﻰ ﻣﻨﺘﻬﺎى ﺧﺪاوﻧـﺪى ﺷـﻮد ،ﺑﻠﻜـﻪ در ﺻﺪد ﺗﻮﺑﻪ و ﺟﺒﺮان ﺑﺮ ﻣﻰ آﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ ،و ﻧﻪ آﻧﭽﻨﺎن ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺑﻪ رﺣﻤـﺖ و ﻟﻄﻒ او دل ﻣﻰ ﺑﻨﺪد ﻛﻪ او را ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﺎز دارد و ﺑﺮ ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه ﺟﺴﻮر و ﺑﻰ ﺑﺎك ﺳﺎزد .و از اﻳﻦ روﺳـﺖ ﻛـﻪ از ﻃﺮﻓﻰ ﻳﺄس از رﺣﻤـﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪى ،و از ﻃﺮﻓـﻰ اﻳﻤﻨـﻰ از ﻣﻜـﺮ اﻟﻬـﻰ ،ﻫـﺮ دو از ﮔﻨﺎﻫـﺎن ﻛﺒﻴـﺮه ﺷـﻤﺮده ﺷـﺪه اﻧـﺪ. ﺣﺎل ﭘﺲ از ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﺎﻻ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻰ از رﺣﻤﺘﻬﺎى اﻟﻬﻰ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﮔﻨﻬﻜﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺣﺘﻰ در ﻗﻴﺎﻣﺖ و در آﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈـﺎت ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷـﺖ ﻧﻴـﺰ ﻣـﺄﻳﻮس و ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﻧﺴﺎزد ،ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪى از اﻳﻦ ﻓﻴﺾ و رﺣﻤﺖ ﻫﻴﭻ ﻗﻴﺪ و ﺷـﺮﻃﻰ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ،ﺑﻠﻜـﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﻓﻴﻮﺿﺎت ،ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎﺻﻰ در ﻫﻤﻴﻦ دﻧﻴﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺒﺐ ﺟﺮأت ﺑﺮ ﮔﻨـﺎه و ﻋـﺼﻴﺎن ﻧﻤـﻰ ﺷﻮﻧﺪ ،ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﺴﺎن در زﻧﺪﮔﻰ دﻧﻴﺎ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻳﻜﻰ از ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻬـﺮه ﻣﻨـﺪى از ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺧﺮوى ،اﻳﻤﺎن در زﻧﺪﮔﻰ دﻧﻴﻮى و ﺣﻔﻆ آن ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﺮگ اﺳﺖ .ﺑﺪﻳﻬﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ اﻳﻤﺎن ﺣﻘﻴﻘـﻰ و ﺑﺨﺼﻮص ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪارى آن ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ دم ﺣﻴﺎت ،ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺮاﻗﺒﺘﻬﺎ و دﻗﺘﻬﺎى ﻓﺮاوان اﺳﺖ .ﺣﺎل ﻛﺴﻰ ﻛـﻪ ﺑـﻪ اﻣﻴـﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻌﺎﺻﻰ ﺻﻐﻴﺮه ﺷﻮد آﻳﺎ ﻗﻄﻌﺎً ﻣﻰ داﻧﺪ ﻛﻪ از ارﺗﻜﺎب اﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫـﺎن ﺻـﻐﻴﺮه و ﻛﻮﭼـﻚ ﺑـﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه و ﺑﺰرگ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ و ﺑﻰ اﻳﻤﺎﻧﻰ و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ در ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻛﺸﻴﺪه ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ و در ﻟﺤﻈﻪ ﻣﺮگ ،ﺑﻰ اﻳﻤﺎن و ﻳﺎ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ از دﻧﻴﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﻓﺖ ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ،ﻛـﺴﻰ ﻛـﻪ ﻣـﻰ داﻧـﺪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻓﻴﺾ و رﺣﻤﺘﻰ اﺳﺖ ﻣﺨﺼﻮصِ آﺧﺮت ،و در آﻧﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﺑﻌﻀﻰ از ﺑﻨﺪﮔﺎن اﻟﻬﻰ ﻣﻰ ﺷـﻮد ،و از ﻃﺮﻓـﻰ ﻗﻄﻊ و ﻳﻘﻴﻦ دارد ﻛﻪ ﺑﺮاى ﮔﻨﻬﻜﺎران و ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ،ﻗﺒﻞ از ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻳﻌﻨﻰ در ﻟﺤﻈﻪ ﻣﺮگ و در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮزخ ﻧﻴﺰ ﻋﺬاﺑﻬﺎﻳﻰ ﻣﺜﻞ ﺳﺨﺘﻰ ﺳﻜﺮات ﻣﻮت و ﺟﺎن ﻛﻨﺪن ،ﻓﺸﺎر ﻗﺒﺮ و ...در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺻـﺮﻓﺎً ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺷـــﻔﺎﻋﺖ اﺣﺘﻤـــﺎﻟﻰ اﺧـــﺮوى ،ﺧـــﻮد را ﮔﺮﻓﺘـــﺎر اﻳـــﻦ ﻋـــﺬاﺑﻬﺎ و ﺳـــﺨﺘﻴﻬﺎى ﻗﺒـــﻞ از ﻗﻴﺎﻣـــﺖ ﻧﻤﺎﻳـــﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق ،ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺳﺒﺐ ﺟﺮأت ﺑﺮ ﮔﻨﺎه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ،ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﻣﻴﺪ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪى از ﺷـﻔﺎﻋﺖ اﺧـﺮوى و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ آن ،ﺧﻮد ﺳﺒﺐ دورى از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮدد.
* ﺳﺆال ﺷﺸﻢ: آﻳﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﻰ آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻣﺜﻞ آﻳﻪ و اَنْ ﻟَﻴﺲ ﻟِﻠْﺄﻧْﺴﺎنِ اِﻟّﺎ ﻣﺎ ﺳﻌﻰ (63).ﻣﻨﺎﻓﺎت ﻧﺪارد ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻔﺎد آﻳﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎن ﺗﻨﻬﺎ در ﮔﺮو اﻋﻤﺎل اوﺳﺖ و ﻣﻮرد ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻌﻀﻰ اﻓﺮاد و ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ در ﻗﻴﺎﻣﺖ، ﺑـــــــــــــــــﺎ اﻳـــــــــــــــــﻦ ﻣﻨﺎﻓـــــــــــــــــﺎت ﺧﻮاﻫـــــــــــــــــﺪ داﺷـــــــــــــــــﺖ. ﭘﺎﺳﺦ :اﮔﺮ در ﺣﻘﻴﻘﺖِ ﻣﻌﻨﺎى ﺷﻔﺎﻋﺖ دﻗﺖ ﺷﻮد ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷـﺒﻬﺎت دﻳﮕـﺮ ،واﺿـﺢ اﺳـﺖ؛ ﭼـﺮا ﻛـﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻳﻚ اﻣﺮ ﮔﺰاف و ﺑﺪون ﺣﺴﺎب و ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ اﻣﻮر و ﺷﺮاﻳﻄﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ در ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺎن آﻧﻬﺎ را ﻛﺴﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻣﺤﺘﺎج ﻣﺮاﻗﺒﺘﻬﺎ و اﻋﻤﺎل ﺧﺎﺻﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪﻳﻢ .از اﻳﻦ رو در واﻗـﻊ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ :اﮔﺮ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎ در ﻛﺴﻰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،اﻣﺎ ﺑـﺎز ﻫـﻢ ﻣـﺸﻤﻮل ﺷـﻔﺎﻋﺖ اﻟﻬـﻰ ﻧـﺸﻮد و از ﻋﺬاب رﻫﺎﻳﻰ ﻧﻴﺎﺑﺪ ،اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻟَﻴﺲ ﻟِﻠْﺄﻧْﺴﺎنِ اِﻟّﺎ ﻣﺎ ﺳﻌﻰ ﻣﻮرد ﻧﺪارد )دﻗﺖ ﺷﻮد(.
* ﺳﺆال ﻫﻔﺘﻢ: اﺻﻮﻻً آﻳﺎت ﭼﻨﺪى در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ دارﻳﻢ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻧﻜﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ ) (64ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ،ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺎ ﻧــــــــــــــــﺺ ﺻــــــــــــــــﺮﻳﺢ اﻳــــــــــــــــﻦ آﻳــــــــــــــــﺎت ﻣﻨﺎﻓــــــــــــــــﺎت دارد. ﭘﺎﺳﺦ :ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎً اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان آﻳﺎت ﻗﺮآن را ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻳـﺎت ﻗﺒـﻞ و ﺑﻌـﺪ و ﻳـﺎ ﺑـﺪون ﻣﻼﺣﻈﻪ آﻳﺎت دﻳﮕﺮ و رواﻳﺎﺗﻰ ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﺎد آن آﻳﻪ اﺳﺖ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮد ،و ﺗﻮﺿﻴﺢ داد .و ﻫﻢ از اﻳـﻦ روﺳـﺖ ﻛـﻪ رﺳـــــــــــــــــــــﻮل اﻛـــــــــــــــــــــﺮم )ص( ﻣـــــــــــــــــــــﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨـــــــــــــــــــــﺪ: ﻧَـﺰَل )اﻟﻘـﺮآن( ﻳـﺼﺪقُ ﺑﻌـﻀُﻪ ﺑﻌـﻀﺎً (65).ﺑﻌــﻀﻰ از آﻳـﺎت ﻗـﺮآن ﺑﻌــﻀﻰ دﻳﮕـﺮ را )ﺗﻔـﺴﻴﺮ و( ﺗــﺼﺪﻳﻖ ﻣـﻰ ﻛﻨــﺪ. اﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ )ع( ﻧﻴـﺰ در ﻧﻬـﺞ اﻟﺒﻼﻏـﻪ ﻣـﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨـﺪ ...:و ﻳﻨْﻄِـﻖُ ﺑﻌـﻀُﻪ ﺑِـﺒﻌﺾٍ و ﻳـﺸْﻬﺪ ﺑﻌـﻀُﻪ ﻋﻠـﻰ ﺑﻌـﺾٍ(66). ﺑﻌـــﻀﻰ از آﻳـــﺎت ﺑﻌـــﻀﻰ دﻳﮕـــﺮ را ﺑﻴـــﺎن ﻣـــﻰ ﻛﻨـــﺪ و ﺑﺮﺧـــﻰ ﺑـــﺮ ﺑﺮﺧـــﻰ دﻳﮕـــﺮ ﮔـــﻮاﻫﻰ ﻣـــﻰ دﻫـــﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻰ آﻳﺎت ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ را رد ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ ،ﭼـﺮا ﻛـﻪ آﻳـﺎت ﻓﺮاوان دﻳﮕﺮى ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻌﻀﻰ از آﻧﻬﺎ را ذﻛﺮ ﻛﺮدﻳﻢ اﺻﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﻓﻰ اﻟﺠﻤﻠﻪ -اﺛﺒﺎت ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ ،و ﻋـﻼوه ﺑـﺮ اﻳﻦ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ از ﺳﻮى ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻣﻌﺼﻮم )ع( ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﻔﺴﺮان ﺣﻘﻴﻘﻰ ﻛﻼم ﺧﺪاﻳﻨﺪ ،رواﻳﺎت ﻓﺮاواﻧﻰ در ﻣـﻮرد ﺷـﻔﺎﻋﺖ وارد ﺷـــﺪه اﺳـــﺖ ،ﺗـــﺎ آﻧﺠـــﺎ ﻛـــﻪ ﺷـــﺎﻳﺪ ﺑﺘـــﻮان ﮔﻔـــﺖ اﻳـــﻦ رواﻳـــﺎت ﺑـــﻪ ﺣـــﺪ ﺗـــﻮاﺗﺮ رﺳـــﻴﺪه اﺳـــﺖ. ﺑﻨــــﺎ ﺑــــﺮ اﻳــــﻦ ﻧﺒﺎﻳــــﺴﺘﻰ اﻳــــﻦ آﻳــــﺎت را ﺑــــﻪ ﻃــــﻮر ﻣﻄﻠــــﻖ ﺗﻔــــﺴﻴﺮ و ﻣﻌﻨــــﺎ ﻛــــﺮد ،ﭼــــﺮا ﻛــــﻪ: اوﻻً :آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮى دال ﺑﺮ ﺷﻔﺎﻋﺖ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺨـﺼﺺ و ﻣﻘﻴـﺪ ﺑـﺮاى اﻳـﻦ ﻋﻤﻮﻣـﺎت و اﻃﻼﻗـــــــــــــــــــــــــــــــﺎت ﻗـــــــــــــــــــــــــــــــﺮار ﮔﻴﺮﻧـــــــــــــــــــــــــــــــﺪ. ﺛﺎﻧﻴﺎً :آﻳﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﻧﻔﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ در ﻣﻘﺎم ﻧﻔﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺳﺘﻘﻼﻟﻰ و ﺑﺪون اذن اﻟﻬﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺜﺎل ﻗﻮم ﻳﻬﻮد و ﺑﻨﻰ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ(67).
ﺷﻔﻴﻌﺎن ﻛﻴﺎﻧﻨﺪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻗﺮآن ﺗﺎ ﺣﺪودى وﻳﮋﮔﻴﻬﺎى ﻛﻠﻰ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺣـﻖ ﺷـﻔﺎﻋﺖ دارﻧـﺪ ﺑـﻪ دﺳﺖ آوردﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﻠﻰ ﺗﺮﻳﻦ و اﺻﻠﻰ ﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎ ﻣﺄذون ﺑﻮدن از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ و رﺿـﺎﻳﺖ اﻟﻬـﻰ ﺑـﺮ ﺷـﻔﺎﻋﺖ آﻧﻬﺎﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ: ﻣــــــــــــﺎ ﻣِــــــــــــﻦْ ﺷَــــــــــــﻔﻴﻊٍ اِﻟّــــــــــــﺎ ﻣِــــــــــــﻦْ ﺑﻌــــــــــــﺪِ اِذْﻧِــــــــــــﻪِ(68). ﺷــــــــﻔﺎﻋﺖ ﻫــــــــﻴﭻ ﺷــــــــﻔﻴﻌﻰ ﺗﺤﻘــــــــﻖ ﻧﻴﺎﺑــــــــﺪ ﻣﮕــــــــﺮ ﺑﻌــــــــﺪ از اذن اﻟﻬــــــــﻰ. ﻳﻮﻣﺌِــــــﺬٍ ﻻ اﻟــــــﺸﱠﻔﺎﻋﺔُ اِﻟّـــــــﺎ ﻣــــــﻦْ اَذِنَ ﻟَــــــﻪ اﻟــــــﺮﱠﺣﻤﻦُ و رﺿِــــــﻰ ﻟَــــــﻪ ﻗَــــــﻮﻻً(69). در روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺳﻮدى ﻧﺒﺨﺸﺪ ،ﺟﺰ آﻧﻜﻪ ﺧﺪاى رﺣﻤﺎن ﺑﻪ او اﺟﺎزه ﺷﻔﺎﻋﺖ داده و ﺳﺨﻨﺶ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ او ﮔﺮدﻳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪه اﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ. در آﻳــــﻪ زﻳــــﺮ ﻳﻜــــﻰ از ﺻــــﻔﺎت ﻛﻠــــﻰ ﺷــــﻔﻴﻊ ﺷــــﺎﻫﺪ ﺑــــﺎﻟﺤﻖ ) (70ﺑــــﻮدن ذﻛــــﺮ ﺷــــﺪه اﺳــــﺖ: و ﻻ ﻳﻤﻠِـــﻚ اﻟﱠـــﺬﻳﻦَ ﻳـــﺪﻋﻮنَ ﻣِـــﻦْ دوﻧِـــﻪِ اﻟـــﺸﱠﻔﺎﻋﺔَ اِﻟّـــﺎ ﻣـــﻦْ ﺷَـــﻬِﺪ ﺑِـــﺎﻟْﺤﻖّ و ﻫـــﻢ ﻳﻌﻠَﻤـــﻮنَ(71). آﻧﺎن ﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪاى ﻳﻜﺘﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻰ ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﻨﺪ ،ﻗﺎدر ﺑﺮ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﺴﻰ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ از روى ﻋﻠـﻢ ﺑـﻪ ﺣـﻖ
ﺷــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻬﺎدت دﻫﻨــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ. ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺼﺎدﻳﻖ واﻗﻌﻰ ﻣﻔﺎد اﻳﻦ آﻳﺎت اﻟﻬﻰ ﻳﻌﻨﻰ ﺷﻔﻌﺎى ﺣﻘﻴﻘﻰ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ ﻧﺎﭼـﺎر ﺑﺎﻳـﺴﺘﻰ ﺑـﻪ رواﻳـﺎت ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﻛﺮده ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻣﻔﺴﺮان واﻗﻌﻰ آﻳﺎت ﻗﺮآن در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﭼﻪ ﻣـﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨـﺪ .در ﻳـﻚ ﺑﺮرﺳـﻰ ﺳـﻄﺤﻰ از رواﻳـﺎت ،ﺑﺨـﻮﺑﻰ روﺷﻦ ﻣﻰ ﺷﻮد ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ .در ﺑﺮﺧﻰ از رواﻳﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم )ع( ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺟﻤـﻊ ﺑـﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰ دﻫﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻌﺎﺑﻴﺮ ﻟَﻨﺎ ﺷَﻔﺎﻋﺔٌ و ﻧَﺸْﻔَﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﺷﺎره دارﻧﺪ و ﻧﻴـﺰ در زﻳـﺎرت ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣـــــــــــــــــــــــﺴﺌﻠﻪ اﺷـــــــــــــــــــــــﺎره ﺷـــــــــــــــــــــــﺪه ﺑـــــــــــــــــــــــﻮد. در ﺑﺎره ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮدن رﺳﻮل اﻛﺮم )ص( ﻧﻴﺰ رواﻳﺎﺗﻰ ذﻛﺮ ﮔﺮدﻳﺪ .ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻌﻀﻰ آﻳﺎت ﻗـﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻳﻪ 79ﺳﻮره اﺳﺮاء ) -(72ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪ -و آﻳﻪ 5ﺳﻮره ﺿﺤﻰ ) (73ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( ﻫﺴﺘﻨﺪ .و ﻣﻮرد ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﺮدن اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( از ﺧﻮد آن ﺣﻀﺮت رواﻳـﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻓﺮﻣـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮده اﻧـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ: ....و ﻳـــــــــــــــــــﺸْﻔَﻊ اَﻫـــــــــــــــــــﻞُ ﺑﻴﺘـــــــــــــــــــﻰ ﻓَﻴـــــــــــــــــــﺸَﻔﱠﻌﻮنَ(74) ... )در ﻗﻴﺎﻣــﺖ( اﻫــﻞ ﺑﻴــﺖ ﻣــﻦ ﺷــﻔﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻫﻨــﺪ ﻛــﺮد و ﺷﻔﺎﻋﺘــﺸﺎن ﻫــﻢ ﻣﻘﺒــﻮل درﮔــﺎه ﺧﺪاوﻧــﺪ ﺧﻮاﻫــﺪ ﺑــﻮد. ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت و رواﻳﺎت ﻣﻰ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻏﻴﺮ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ،ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ،و از ﻣﻴﺎن اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ،اﻓـﺮادى ﻫﻤﭽـﻮن اﻧﺒﻴــــــﺎء اﻟﻬــــــﻰ ،ﻋﻠﻤــــــﺎ ،ﺷــــــﻬﺪا و ﻣــــــﺆﻣﻨﻴﻦ در ﻗﻴﺎﻣــــــﺖ ﺣــــــﻖ ﺷــــــﻔﺎﻋﺖ دارﻧــــــﺪ(75). در ﻣــــــﻮرد ﺷــــــﻔﺎﻋﺖ ﻗــــــﺮآن ﻛــــــﺮﻳﻢ ﻧﻴــــــﺰ رواﻳــــــﺎﺗﻰ ﻧﻘــــــﻞ ﺷــــــﺪه اﺳــــــﺖ(76). اﻣﺎ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮاً اﻳﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻏﻴﺮ از ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺻﻄﻼﺣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤـﺚ ﻣﺎﺳـﺖ ،و ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎى ﻫـﺪاﻳﺘﮕﺮى و ﺳﺒﺒﻴﺖ ﺑﺮاى ﻧﺠﺎت و ﻓﻼح اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ اﻣﻮرى ﻣﺜﻞ ﺗﻮﺑﻪ ،ﻃﺎﻋﺔ اﻟﻠﱠﻪ و ....ﻧﻴـﺰ ﻧـﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ.
ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻳﻜﻰ از ﻣﻌﺎرف ﻣﺴﻠﻢ و ﻣﺸﻬﻮر ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺸﻴﻊ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اوﻟﻴﺎء اﻟﻬﻰ و ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ )ع( و ﺑﺰرﮔﺎن دﻳـﻦ ،ﺑـﺮاى رﻓـﻊ ﻣﺸﻜﻼت و ﺑﺮ آورده ﺷﺪن ﺣﺎﺟﺎت ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ .از ﺳﻮﻳﻰ ﻣﻌﺎﻧﺪﻳﻦ و ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺸﻴﻊ ﻫﻤﻮاره در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ، ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻮﺳﻞ را ﻣﺸﻮه ﺟﻠﻮه داده و ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ آن را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺷﺮك ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﺮده اﻧﺪ و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺗـﺸﻴﻊ را ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺘﻬﺎى ﻧﺎرواﻳﻰ ﻣﺘﻬﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ .در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ وﻫﺎﺑﻴﻮن -ﻛﻪ ﺑﺤﻖ آﻟﺖ دﺳﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎر و اﺳﺘﻜﺒﺎر ﺟﻬـﺎﻧﻰ ﻫـﺴﺘﻨﺪ - ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺘﻬﺎى ﻧﺎروا و ﺗﻬﻤﺘﻬﺎى ﺑﻴﺠﺎ داﻣﻦ ﻣﻰ زﻧﻨـﺪ .اﺑـﻦ ﺗﻴﻤﻴـﻪ )ﻣﺘﻮﻓـﺎى 728ق( ﻛـﻪ ﭘﺎﻳـﻪ ﮔـﺬار وﻫﺎﺑﻴﺖ اﺳﺖ ،ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻃﻠﺐ ﺣﺎﺟﺖ از ﺣﻀﺮﺗﺶ را ،ﺷﺮك ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و آزار و اذﻳـﺖ ﺧـﻮد ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻣﻰ ﭘﻨﺪارد و زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ )ع( و ﻧﻀﺮع و اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ در ﺑﺎرﮔﺎه آﻧﺎن را ﺑﺖ ﭘﺮﺳـﺘﻰ ﻣـﻰ ﺷـﻤﺎرد ) (77وى ﺗﻮﺳـــﻞ را ﺑـــﻪ ﻣﻌﻨــــﻰ ﻧـــﺪا ﻛــــﺮدن ﺷـــﺨﺺ ﻣﻌـــﺪوم داﻧــــﺴﺘﻪ و آن را ﻋﻤﻠـــﻰ ﺣــــﺮام ﻣـــﻰ داﻧــــﺪ. ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻰ ﻋﺒﺪ اﻟﻮﻫﺎب ) 1206 - 1115ق( ﻧﻴﺰ ﻛﻪ از رﻫﺒﺮان ﻓﺮﻗﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ اﺳﺖ ،ﻣﻰ ﮔﻮﻳـﺪ :ﺧﻄـﺎب ﻛـﺮدن ﺷـﺨﺺ ﻣﻌـــــﺪوم ﻗﺒـــــﻴﺢ اﺳـــــﺖ؛ ﭼـــــﺮا ﻛـــــﻪ ﻣـــــﺮده ﻫﺮﮔـــــﺰ ﺗﻮاﻧـــــﺎﻳﻰ ﭘﺎﺳـــــﺨﮕﻮﻳﻰ ﻧـــــﺪارد(78).
ﻣﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻧﺎروا ﮔﻮﻳﻴﻬﺎ ﻧﺎﺷﻰ از ﻋﺪم درك ﺻﺤﻴﺢ آﻧﺎن از ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻮﺳﻞ در ﻣﻜﺘﺐ ﺗـﺸﻴﻊ اﺳـﺖ .و اﻟﺒﺘـﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻧﻴﺰ ﻧﻔﻰ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ وﻫﺎﺑﻴﺖ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻏﺮاض ﭘﻠﻴﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎرى ﻋﺎﻟﻤﺎً و ﻋﺎﻣﺪاً ﺳـﻌﻰ در ﺗﺤﺮﻳـﻒ ﻣﻌﺎرف ﺷﻴﻌﻰ دارد ،ﮔﺮ ﭼﻪ رﻫﺒﺮان وﻫﺎﺑﻴﺖ ﺧﻮد ﻣﻰ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﻣﻌﺎرف ،ﺧﻼف ﭘﻨﺪارﻫﺎى ﺑﺎﻃﻞ آﻧﺎن اﺳﺖ. ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮ آﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر اﺷﺎرﺗﻰ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﻮﺳﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ و اﻳـﻦ ﻣـﺴﺌﻠﻪ را از دﻳـﺪﮔﺎه ﻋﻘـﻞ و ﻧﻘـﻞ ﺑﺮرﺳﻰ ﻛﻨﻴﻢ:
ﻣﻌﻨﺎى ﻟﻐﻮى ﺗﻮﺳﻞ ﺗﻮﺳﻞ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ،از ﻃﺮﻳﻖ اﺑﺰار ،ﻋﻤﻞ ﻳﺎ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ» .وﺳﻞَ« ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﺑـﻪ ﻛــــــــــــــــﺎر ﻣــــــــــــــــﻰ رود .در اﻟﻤﻨﺠــــــــــــــــﺪ آﻣــــــــــــــــﺪه اﺳــــــــــــــــﺖ: وﺳــــﻞ و ﺗﻮﺳــــﻞَ اﻟــــﻰ اﻟﻠﱠــــﻪ ﺑﻌﻤــــﻞٍ او وﺳــــﻴﻠﺔٍ :ﻋﻤِــــﻞَ ﻋﻤــــﻼً ﺗﻘــــﺮّب ﺑِــــﻪ اﻟﻴــــﻪ ﺗﻌــــﺎﻟﻰ. و وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﭼﻴﺰى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ،اﻳﻦ ﺗﻘﺮب ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰ ﺷﻮد :اﻟﻮﺳﻴﻠَﺔ :ﻣﺎ ﻳﺘﻘﺮﱠب ﺑﻪ اﻟﻰ اﻟﻐﻴﺮ .ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎى ﺗﻀﺮع ،اﺳﺘﺠﺪاء »اﺳﺘﻌﻄﺎء« ،اﻟﺘﻤﺎس ،اﺳﺘﺮﺣﺎم ،اﺳﺘﺪﻋﺎ ،و ﻧﺬرع ،ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ(79).
ﻣﻌﻨﺎى اﺻﻄﻼﺣﻰ ﺗﻮﺳﻞ ﺗﻮﺳـــﻞ ﺑـــﻪ ﻣﻌﻨـــﺎى ﻣـــﺼﻄﻠﺢ در ﻓﺮﻫﻨـــﮓ ﺷـــﻴﻌﻰ را ﻣـــﻰ ﺗـــﻮاﻧﻴﻢ ﺑـــﻪ ﺻـــﻮرت زﻳـــﺮ ﺗﻌﺮﻳـــﻒ ﻛﻨـــﻴﻢ: ﺗﻮﺳﻞ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺣﻘﻴﻘﻰ از ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺟﻮدى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه و ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮاى وﺳـﺎﻃﺖ در اﻣـﺮ ﺧﻴـﺮى ﻣﺮﺑــــــــــــــــــﻮط ﺑــــــــــــــــــﻪ دﻧﻴــــــــــــــــــﺎ ﻳــــــــــــــــــﺎ آﺧــــــــــــــــــﺮت. از اﻳـــــــــﻦ ﺗﻌﺮﻳـــــــــﻒ ﭼﻨـــــــــﺪﻳﻦ ﻣﻄﻠـــــــــﺐ ﺑـــــــــﻪ دﺳـــــــــﺖ ﻣـــــــــﻰ آﻳـــــــــﺪ: أ :ﺑـــﺪﻳﻬﻰ اﺳـــﺖ ﻛـــﻪ ﺗﻮﺳـــﻞ ﺻـــﺮﻓﺎً ﻟﻘﻠﻘـــﻪ زﺑـــﺎن ﻧﻴـــﺴﺖ ،ﺑﻠﻜـــﻪ ﺧﻮاﺳـــﺘﻨﻰ ﺣﻘﻴﻘـــﻰ ﻣـــﻰ ﺑﺎﺷـــﺪ. ب :روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻮﺳﻞ ،ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ از ﻗﺒﺮ ﻳﺎ ﺑﺪن ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ و ﺟﺴﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻳﺎ اﻣﺎم و ...ﭼﻴﺰى ﻃﻠﺐ ﻧﻤﻰ ﻛﻨﻴﻢ ،ﺑﻠﻜـﻪ از ﺣﻘﻴﻘــﺖ وﺟــﻮدى آﻧــﺎن ﻛــﻪ ﺑــﻪ ﻋﻘﻴــﺪه ﻣــﺎ ﻧﻔــﺲ ﻧﺒــﻮى و ﻳــﺎ وﻟَــﻮى آﻧــﺎن اﺳــﺖ ،اﺳــﺘﻤﺪاد ﻣــﻰ ﻛﻨــﻴﻢ. ج :ﻣﺘﻮﺳﻞٌ ﺑﻪ ﻣﻰ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻮﺳﻞ از ﻛﻤﺎل و ﻣﺮﺗﺒﺖ وﺟـﻮدى ﺑﻴـﺸﺘﺮ و ﺑـﺎﻻﺗﺮى ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑﺎﺷـﺪ؛ ﭼـﺮا ﻛـﻪ وﺳـــﺎﻃﺖ ﺟـــﺰ در اﻳـــﻦ ﺻـــﻮرت ﻛـــﻪ واﺳـــﻄﻪ ،ﻓـــﻮق ﻣﺘﻮﺳـــﻞ و دون ﻣﺘﻮﺳـــﻞ اﻟﻴـــﻪ ﺑﺎﺷـــﺪ ،ﻣﻌﻨـــﺎ ﻧـــﺪارد. د :ﺗﻮﺳــﻞ ﻣــﻰ ﺑﺎﻳــﺴﺖ در اﻣــﺮ ﺧﻴــﺮ ﻳﻌﻨــﻰ اﻣــﺮى ﻛــﻪ ﻣﻨﺎﻓــﺎﺗﻰ ﺑــﺎ ﻧﻈــﺎم اﺣــﺴﻦ اﻟﻬــﻰ ﻧــﺪارد ،ﺑﺎﺷــﺪ. ه :ﻣﻮﺿــــــﻮع ﺗﻮﺳــــــﻞ ﻣــــــﻰ ﺗﻮاﻧــــــﺪ اﻣــــــﺮ ﺧﻴــــــﺮ دﻧﻴــــــﻮى و ﻳــــــﺎ اﺧــــــﺮوى ﺑﺎﺷــــــﺪ. و :ﻇﺮﻓﻴـــﺖ ﺗﻮﺳـــﻞ دﻧﻴﺎﺳـــﺖ ،ﺑـــﻪ ﺧـــﻼف ﺷـــﻔﺎﻋﺖِ ﻣـــﺼﻄﻠﺢ ﻛـــﻪ ﻇـــﺮف آن ،ﺟﻬـــﺎن آﺧـــﺮت اﺳـــﺖ. ﺑﺮﺧـــﻰ ﺷـــﻔﺎﻋﺖ ﺑـــﻪ ﻣﻌﻨـــﺎى ﻋـــﺎم و ﻟﻐـــﻮى آن را در ﺗﻌﺮﻳـــﻒ ﺗﻮﺳـــﻞ آورده و ﭼﻨـــﻴﻦ ﮔﻔﺘـــﻪ اﻧـــﺪ: اﻻﺳﺘﻐﺎﺛَﺔُ ﺑﺎﻟﻨﺒﻰ) ص( و ﺑﺈِﺧﻮاﻧﻪ اﻟﻨﺒﻴﻴﻦ و اﻟﻤﺮﺳﻠﻴﻦ و ﺑﺎﻷوﻟﻴﺎء و اﻟﺼﺎﻟﺤﻴﻦ ،ﻫﻲ ﻋﺒﺎرةٌ ﻋﻦ ﺳﺆال اﻟﺸﻔﺎﻋﺔ ﻣﻨﻬﻢ ﻟﻘـﻀﺎء اﻟﺤــــــــــــــﻮاﺋﺞ و دﻓــــــــــــــﻊ اﻟﻨﻮاﺋــــــــــــــﺐ و ﺗﻔــــــــــــــﺮﻳﺞ اﻟﻜــــــــــــــﺮوب(80). روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﻮق ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى وﺳﺎﻃﺖ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺷﻔﺎﻋﺖِ ﻣﺼﻄﻠﺢ ﻛﻪ ﻇﺮف ﺗﺤﻘـﻖ آن ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ.
ﺗﻮﺳﻞ ،ﻧﻮﻋﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ در دﻧﻴﺎﺳﺖ ﻣﻌﻨﺎى اﺻﻄﻼﺣﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ ،واﺳﻄﻪ ﺷﺪن ﺷـﺨﺺ در ﻗﻴﺎﻣـﺖ ﺑـﺮاى ﺑﻬـﺮه ﻣﻨـﺪى دﻳﮕـﺮان از ﻓـﻴﺾ و رﺣﻤـﺖ اﻟﻬـﻰ اﺳﺖ (81).ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻰ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﻮﻧـﻪ وﺳـﺎﻃﺖ در ﻫﻤـﻴﻦ ﺟﻬـﺎن ﻧﻴـﺰ واﻗـﻊ ﺷـﻮد ،ﻧـﻮﻋﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰ ﺷﻮد ،و ﻃﻠﺐ ﻛﺮدن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ وﺳﺎﻃﺖ ﻧﻴﺰ ،ﻧﻮﻋﻰ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻫﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳـﻼﻣﻰ ﻣــــــــﺎ از اﻳــــــــﻦ ﻣــــــــﺴﺌﻠﻪ ﺗﺤــــــــﺖ ﻋﻨــــــــﻮان ﺗﻮﺳــــــــﻞ ﻳــــــــﺎد ﺷــــــــﺪه اﺳــــــــﺖ. ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻰ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺗﻮﺳﻞ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺧﻮاﺳﺘﻦ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﺮدن از ﺷﺨﺼﻰ در دﻧﻴﺎ ﺑﺮاى وﺳﺎﻃﺖ در ﺣـﺼﻮل ﻧﻌﻤﺖ و ﺳﻌﺎدت و ﻳﺎ رﻓﻊ ﻧﻘﻤﺖ و ﺷﻘﺎوت دﻧﻴﻮى ﻳﺎ اﺧﺮوى ﻛﻪ ﺟـﺎﻣﻊ اﻳـﻦ دو ،ﻫﻤـﺎن ﻣﻌﻨـﺎى ﺧﻴـﺮ اﺳـﺖ و ﺧﻴـﺮ اﻣﺮﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم اﺣﺴﻦ اﻟﻬﻰ ﺑﺎﺷﺪ .از ﻫﻤﻴﻦ رو اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮور ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﻧـﺬر و اﻣﺜـﺎل آن و ﻧﻴـﺰ ﻣﻮﺿـــﻮع ﺗﻮﺳـــﻞ ﺑﺎﺷـــﻨﺪ؛ ﭼـــﻮن در ﻗﻠﻤـــﺮو اراده اﻟﻬـــﻰ و ﺧﻮاﺳـــﺖ وﺳـــﺎﺋﻂ ﻗـــﺮار ﻧﻤـــﻰ ﮔﻴﺮﻧـــﺪ. آﻧﭽﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺬﻛﺮ و ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻃﻠﺐ وﺳﺎﻃﺖ ﺗﻜﻮﻳﻨﻰ ﻧﻴـﺴﺖ .ﻳﻌﻨـﻰ ،در ﺗﻮﺳﻞ در ﺧﻮاﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ واﺳﻄﻪ ،ﺧﻮد در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻋﻠﻞ ﺗﻜﻮﻳﻨﻰ ﻣﻄﻠﻮب واﻗﻊ ﺷـﻮد و آن را ﺑـﻪ وﺟﻮد آورد ،ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ دﻋﺎ ﻛﻨﺪ و از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﺟﺖ و ﻧﻴﺎز ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑـﺮآورده ﺷﻮد ،و ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﻪ دﻋﺎﻫﺎى ﺷـﺨﺺ ﻣﺘﻮﺳـﻞ ،ﻣـﺴﺘﺠﺎب ﮔـﺮدد (82).ﺣﺎﺟـﺖ ﻣـﻰ ﺑﺎﻳـﺴﺖ ﺣﺎﺟﺖِ ﻣﺸﺮوع ﻳﻌﻨﻰ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم اﺳﺒﺎب و ﻣﺴﺒﺒﺎت ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ در راﺳﺘﺎى اراده ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻧﻔـﻮس اﻧﺒﻴـﺎء و اوﻟﻴـﺎء اﻟﻬﻰ و ﻣﺘﻮﺳﻞٌ اﻟﻴﻪ ﻳﻌﻨﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد .ﺳﺮّ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﺧﻰ ﺗﻮﺳﻼت و دﻋﺎﻫﺎى ﻣﺎ اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑــــــﺎ ﻧﻈــــــﺎم ﻛﻠــــــﻰ ﻫــــــﺴﺘﻰ ﻛــــــﻪ ﻧﻈــــــﺎم اﺣــــــﺴﻦ اﺳــــــﺖ ﺳــــــﺎزﮔﺎر ﻧﻴــــــﺴﺖ. ﺷﻜﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺮط ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدن ﻣﺘﻮﺳﻼت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮادى ﻛﻪ ﺑـﺮاى وﺳـﺎﻃﺖ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺳـﻞ ﻗـﺮار ﻣـﻰ ﮔﻴﺮﻧـﺪ، اﻓﺮادى ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎﻧﻰ وارﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ در ﺧﻮاﺳﺘﺸﺎن در ﭘﻴﺸﮕﺎه اﻟﻬﻰ ﻣﻘﺒﻮل اﻓﺘﺪ و ﺑـﻪ اﺻـﻄﻼح »ﻣـﺴﺘَﺠﺎب اﻟﺪﻋﻮه« ﺑﺎﺷﻨﺪ ،اﻳﻨﺎن ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اراده و ﻣﺸﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﻓﺎﻧﻰ و ﻣﻨﺪك در اراده اﻟﻬﻰ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺎم اﻟﻬـﻰ اﺳـﺖ .ﻫـﺮ ﻣﻮﺟﻮدى ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻮﺳﻞ ،ﻗﺮب ﺑﻴﺸﺘﺮى ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺛﺒﻮﺗﺎً ﻣﻰ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺳـﻞ ﻗـﺮار ﮔﻴﺮد (83)،اﻣﺎ اﺛﺒﺎﺗﺎً ﻣﺼﺪاق روﺷﻦ و ﻣﺘﻘﻴﻦ ﻣﺘﻮﺳﻞٌ ﺑﻪِ ،ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ از ﻃﺮﻳـﻖ رواﻳـﺎت ﺑـﻪ ﻣـﺎ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﺷﺪه اﻧﺪ.
آﻳﺎت ﻗﺮآن در زﻣﻴﻨﻪ دﻋﺎ و ﺗﻮﺳﻞ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﻃﻠﺐ دﻋﺎ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ و ﺟﻮﻫﺮ ﺗﻮﺳﻼت ﻫﻤﺎن دﻋﺎﺳﺖ .اﻳﻨﻚ ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪ آﻳﺎ از دﻳﺪﮔﺎه ﻗـﺮآن اﺻـــﻞ دﻋـــﺎ و در ﺧﻮاﺳـــﺖ از ﻣـــﺴﺒﺐ اﻻﺳـــﺒﺎب ﻳﻌﻨـــﻰ ﺧﺪاوﻧـــﺪ ﺗﻌـــﺎﻟﻰ اﻣـــﺮى ﻣﻘﺒـــﻮل و ﻣﻨﻄﻘـــﻰ اﺳـــﺖ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎى ﻣﺘﻌﺪد از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﺳﻼت و در ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎ را ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻰ از آﻧﻬﺎ اﺷـﺎره ﻣــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻰ ﻛﻨــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻴﻢ: ﺑﺮﺧﻰ از آﻳﺎت در ﺑﺎره ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ )ع( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاى اﻫﻞ ﻣﻜﻪ از ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻌﻤﺖ ﻣـﻰ ﻛﻨـﺪ .روﺷـﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ دﻋﺎى ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ )ع( در ﺣﻖ اﻫﻞ ﻣﻜﻪ اﺳﺖ و ﻧﻪ در ﺣﻖ ﺧﻮد ،ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮﺳﻞ و وﺳﺎﻃﺖ در دﻋـﺎ
و ﻃﻠﺐ ،ﺑﺨﻮﺑﻰ ﺻﺎدق اﺳﺖ ،ﮔﺮ ﭼﻪ دﻋﺎ ﺑﺮاى ﺧﻮد ،ﻣﺼﺪاق ﺗﻮﺳﻞ ﻣﺼﻄﻠﺢ ﻧﻴﺴﺖ ،دﻋﺎى ﺣـﻀﺮت اﺑـﺮاﻫﻴﻢ اﺑـﺮاﻫﻴﻢ )ع( ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ: -1و إِذْا ﻗﺎلَ إِﺑﺮاﻫﻴﻢ رب اﺟﻌﻞْ ﻫﺬا ﺑﻠَﺪاً اﻣِﻨﺎً و ارزقْ أﻫﻠَﻪ ﻣِﻦَ اﻟﺜﱠﻤـﺮاتِ ﻣـﻦْ اﻣـﻦَ ﻣِـﻨْﻬﻢ ﺑِﺎﻟﻠّـﻪِ و اﻟْﻴـﻮمِ اﻻﺧِـﺮِ(84)... و آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ درﮔﺎه اﻟﻬﻰ ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ :اى ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ،ﺗﻮ ﺧﻮد اﻳﻦ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ را در اﻣﻨﻴـﺖ و آﺳـﺎﻳﺶ ﮔﻴﺮ ،و اﻫﻞ آن را از ﺛﻤﺮات و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﺳﺎز ،آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ اﻳﻤﺎن آورده اﻧﺪ... -2رﺑﻨــﺎ و اﺑﻌــﺚْ ﻓــﻴﻬِﻢ رﺳــﻮﻻً ﻣِــﻨْﻬﻢ ﻳﺘْﻠــﻮا ﻋﻠَــﻴﻬِﻢ اﻳﺎﺗِــﻚ و ﻳﻌﻠﱢﻤﻬــﻢ اﻟْﻜِﺘــﺎب و اﻟْﺤِﻜْﻤــﺔَ و ﻳــﺰَﻛّﻴﻬِﻢ(85). ﭘﺮوردﮔﺎرا در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻗﻮم ﻓﺮﺳﺘﺎده اى از ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮﮔﺰﻳﻦ ﻛﻪ آﻳﺎت ﺗﻮ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﻼوت ﻧﻤﺎﻳﺪ و آﻧﺎن را ﻛﺘﺎب و ﺣﻜﻤــــــــــــــﺖ آﻣــــــــــــــﻮزد و از ﭘﻠﻴــــــــــــــﺪﻳﻬﺎ ﭘﺎﻛــــــــــــــﺸﺎن ﺳــــــــــــــﺎزد(86). در ﺑﻌﻀﻰ آﻳﺎت ،ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ )ع( ﺑﺮاى ﺧﻮد ،ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮﻳﺶ و دﻳﮕـﺮ ﻣـﺆﻣﻨﻴﻦ از ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻃﻠـﺐ آﻣـﺮزش و ﻣﻐﻔــــــــــــــــــــــــــــــــﺮت ﻣــــــــــــــــــــــــــــــــﻰ ﻧﻤﺎﻳــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ: رﺑﻨَـــــــــــﺎ اﻏْﻔِﺮْﻟـــــــــــﻰ و ﻟِﻮاﻟِـــــــــــﺪى و ﻟِﻠْﻤـــــــــــﺆْﻣِﻨﻴﻦَ ﻳـــــــــــﻮم اﻟﺤِـــــــــــﺴﺎب(87). ﭘﺮوردﮔﺎرا ،رﺣﻤﺖ و ﻣﻐﻔﺮت ﺧﻮﻳﺶ را در روز ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻰ اﻋﻤﺎل ،ﻧﺼﻴﺐ ﻣﻦ و واﻟﺪﻳﻨﻢ و دﻳﮕـﺮ اﻫـﻞ اﻳﻤـﺎن ﺑﻔﺮﻣـﺎ. ﺣــــــــﻀﺮت ﻣﻮﺳــــــــﻰ )ع( ﻧﻴــــــــﺰ ﺑــــــــﻪ ﭘﻴــــــــﺸﮕﺎه ﺧــــــــﺪا ﻋﺮﺿــــــــﻪ ﻣــــــــﻰ دارد: رب اﻏْﻔِﺮْﻟــــــﻰ و ﻟِــــــﺄﺧﻰ و أَدﺧِﻠْﻨــــــﺎ ﻓــــــﻰ رﺣﻤﺘِــــــﻚ و اَﻧْــــــﺖ اَرﺣــــــﻢ اﻟــــــﺮّاﺣِﻤﻴﻦَ(88). اى ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ،ﻣﻦ و ﺑﺮادرم )ﻫﺎرون( را ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت و آﻣﺮزش ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار ده و ﻣﺎ را در رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ داﺧـﻞ ﮔـــــــــــــــﺮدان ،و ﻫﻤﺎﻧـــــــــــــــﺎ ﺗـــــــــــــــﻮ ﻣﻬﺮﺑـــــــــــــــﺎﻧﺘﺮﻳﻦ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧـــــــــــــــﺎﻧﻰ. ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ دﻋﺎى ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻰ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم ﺑﺮاى دﻳﮕﺮان -ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﮔﻔﺘـﻴﻢ -ﻣـﺼﺪاق ﺗﻮﺳـﻞ اﺳﺖ.
ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻘﺮب ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻼﺋﻜﻪ اﻟﻬﻰ از آن ﺣﻴﺚ ﻛﻪ از ﺳﻌﻪ و ﻣﺮﺗﺒﺖ وﺟﻮدى ﺑﺎﻻ و واﻻﻳﻰ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻮﺳـﻞٌ ﺑـﻪ ﺑـﺮاى دﻳﮕﺮان -اﺳﺒﺎب ﺗﻘﺮب و وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻐﻔﺮت ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻟﺬا ﺑﺮ اﺳﺎس آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻣﻼﺋﻜﻪ اﻟﻬﻰ در ﺣﻖ ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ دﻋﺎ ﻣـﻰ ﻛﻨﻨـــــــﺪ و از ﭘﻴـــــــﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧـــــــﺪ ﺑـــــــﺮاى آﻧـــــــﺎن ﻃﻠـــــــﺐ آﻣـــــــﺮزش ﻣـــــــﻰ ﻛﻨﻨـــــــﺪ: ....رﺑﻨﺎ وﺳِﻌﺖ ﻛُﻞﱠ ﺷَﻰ ءٍ رﺣﻤﺔً و ﻋﻠْﻤﺎً ،ﻓَﺎﻏْﻔِﺮْ ﻟِﻠﱠﺬﻳﻦَ ﺗﺎﺑﻮا و اﺗﱠﺒﻌﻮا ﺳﺒﻴﻠَﻚ و ﻗِﻬِﻢ ﻋﺬاب اﻟﺠﺤـﻴﻢِ * رﺑﻨـﺎ و أَدﺧِﻠْﻬـﻢ ﺟﻨّﺎتِ ﻋﺪنٍ اﻟﱠﺘﻰ وﻋﺪﺗﱠﻬﻢ و ﻣِﻦْ ﺻﻠَﺢ ﻣِﻦْ آﺑﺎﺋِﻬِﻢ و أَزواﺟِﻬِﻢ و ذُرﻳﺎﺗِﻬِﻢ إِﻧﱠﻚ أﻧْﺖ اﻟﻌﺰﻳﺰُ اﻟﺤﻜﻴﻢ * و ﻗِﻬِﻢ اﻟـﺴﻴِﺌﺎتِ ،و ﻣـــــﻦْ ﺗَـــــﻖِ اﻟـــــﺴﻴﺌﺎتِ ﻳﻮﻣﺌِـــــﺬٍ ﻓَﻘَـــــﺪ رﺣﻤﺘَـــــﻪ ،و ذﻟِـــــﻚ ﻫـــــﻮ اﻟْﻔَـــــﻮز اﻟﻌﻈــــــﻴﻢ(89). )ﻣﻼﺋﻜﻪ اﻟﻬﻰ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻰ دارﻧﺪ (:ﭘﺮوردﮔﺎرا ،ﻋﻠﻢ و رﺣﻤﺖ ﺗﻮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،ﭘﺲ آﻧﺎن را ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛـﺮده اﻧﺪ و راه ﺗﻮ را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻴﺎﻣﺮز و از ﻋﺬاب دوزخ رﻫﺎﻳﺸﺎن ﺳﺎز ،ﺑﺎر اﻟﻬﺎ آﻧﻬﺎ را در ﺑﻬﺸﺖ ﻋﺪن )و ﺑﺮﻳﻦ( ﻛﻪ وﻋﺪه ﺷﺎن داده اى ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﺪران و ﻣﺎدران و ﻫﻤﺴﺮان و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻛﻪ ﺻـﺎﻟﺤﻨﺪ داﺧـﻞ ﮔـﺮدان ﻛـﻪ ﺑﺮاﺳـﺘﻰ ﺗـﻮﻳﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻘﺘﺪرِ ﺣﻜﻴﻢ ،و ﻣﺆﻣﻨﺎن را )ﺑﻪ ﻟﻄﻒ و ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺧﻮد( از ارﺗﻜﺎب اﻋﻤﺎل زﺷﺖ ﻣـﺼﻮن دار ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﻛـﺲ را از زﺷﺘﻜﺎرى ﻣﺤﻔﻮظ دارى او را ﻣﻮرد ﻋﻨﺎﻳﺖ و رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار داده اى و اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺘﻰ رﺳﺘﮕﺎرى و ﻓﻴـﺮوزى ﺑــــــــــــــــــــــــــــــــﻪ ﺷــــــــــــــــــــــــــــــــﻤﺎر ﻣــــــــــــــــــــــــــــــــﻰ رود. در ﻣﻮاردى ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺧﻄﺎب ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻮرد زﻧﺎن و ﻣـﺮدان ﺑـﺎ اﻳﻤـﺎن و ﭘﻴـﺮوان ﺧـﻮﻳﺶ ،ﻋﻔـﻮ و
ﮔﺬﺷﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاى آﻧﺎن ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﻧﻤﺎﻳﺪ .ﻣﺪﻟﻮل اﻟﺘﺰاﻣﻰ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ )ص( ﻃﻠـــﺐ وﺳـــﺎﻃﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨـــﺪ و ﺑـــﻪ اﻳـــﺸﺎن ﻣﺘﻮﺳـــﻞ ﺷـــﻮﻧﺪ ﺗـــﺎ ﺗﻘـــﺮب ﺑﻴـــﺸﺘﺮى ﺑـــﻪ ﺧﺪاوﻧـــﺪ ﭘﻴـــﺪا ﻛﻨﻨـــﺪ: ....-1ﻓَـــــــــــــــــــﺎﻋﻒ ﻋـــــــــــــــــــﻨْﻬﻢ و اﺳـــــــــــــــــــﺘَﻐْﻔِﺮْ ﻟَﻬـــــــــــــــــــﻢ(90)... )اى ﭘﻴـــــﺎﻣﺒﺮ ﻣـــــﺎ( از ﺧﻄﺎﻫـــــﺎى ﻣـــــﺮدم در ﮔـــــﺬر و ﺑـــــﺮاى آﻧﻬـــــﺎ ﻃﻠـــــﺐ آﻣـــــﺮزش ﻛـــــﻦ. ....-2و اﺳـــــــــــﺘَﻐْﻔِﺮْ ﻟَﻬـــــــــــﻢ اﻟﻠﱠـــــــــــﻪ ،اِنﱠ اﻟﻠﱠـــــــــــﻪ ﻏَﻔـــــــــــﻮر رﺣـــــــــــﻴﻢ(91). ﺑﺮاى ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻛﻦ ،ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺘﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ. -3و اﺳــــــــــ ـﺘَﻐْﻔِﺮْ ﻟَﻬــــــــــ ـﻦﱠ اﻟﻠﱠــــــــــ ـﻪ اِنﱠ اﻟﻠﱠــــــــــ ـﻪ ﻏَﻔــــــــــ ـﻮر رﺣــــــــــــﻴﻢ(92). ﺑــﺮاى زﻧــﺎن ﻣــﺆﻣﻦ از درﮔــﺎه اﻟﻬــﻰ ﻃﻠــﺐ آﻣــﺮزش ﻧﻤــﺎ ﻛــﻪ ﺑﺮاﺳــﺘﻰ ﺧﺪاوﻧــﺪ ﺑﺨــﺸﻨﺪه و ﻣﻬﺮﺑــﺎن اﺳــﺖ. آﻧﭽﻪ در ﺗﻤﺎﻣﻰ آﻳﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ،واﺳﻄﻪ ﺷﺪن اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ،در ﺑﺎرﮔﺎهِ ﺧﺪاوﻧـﺪ و در ﺧﻮاﺳﺖ و ﺗﻘﺎﺿﺎى او در ﺣﻖ ﺧﻮد و دﻳﮕﺮان در ﻫﻤﻴﻦ دﻧﻴﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ در ﺣﻖ ﺧﻮد و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻣـﺼﺪاق ﺗﻮﺳﻞ ﻣﺼﻄﻠﺢ ﻧﻴﺴﺖ و اﮔﺮ در ﺣﻖ دﻳﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺼﺪاق ﺗﻮﺳﻞ اﺳﺖ .ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ اﮔـﺮ اﻧـﺴﺎن از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﺜﻞ ﻧﻤﺎز ،ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﮔﺮ ﭼﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﻣـﺼﻄﻠﺢ اﻃـﻼق ﻧﻤﻰ ﺷﻮد اﻣﺎ ﻣﻰ ﺗﻮان اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ و ﺷﺨﺺ ﻣﺼﻠﱢﻰ را ﻣﺘﻮﺳﻞ و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﺘﻮﺳﻞٌ اﻟﻴﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪ.
ﺳﺆاﻻت و ﺷﺒﻬﺎت در ﺑﺎب ﺗﻮﺳﻞ ﺳﺆال اول: ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻧﻰ ﻋﺎم و ﻫﻤﮕﺎﻧﻰ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ دﺳـﺖ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ درﮔﺎه او دراز ﻧﻤﻮده و ﺧﻮد ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از او ﭼﻴﺰى ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ) (93آﻳﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن ﺑـﻪ ﺷـﺨﺺ دﻳﮕـﺮ ﺑـﺮاى واﺳﻄﻪ ﺷﺪن در درﮔﺎه اﻟﻬﻰ ﺗﻮﺣﻴﺪ در اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺣﻴﺪ در دﻋﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ از ﺧـﺪا ﭼﻴـﺰى ﺑﺨـﻮاﻫﻴﻢ - ﻣﻨﺎﻓــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎت ﻧــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪارد ﭘﺎﺳﺦ :ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﻣﻰ ﮔﻮﻳﻴﻢ :ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ اﺷﻜﺎﻟﻰ ﻧﺪارد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ در دﻋﺎ ﻧﻴـﺰ ﻫـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﻣﻨﺎﻓـﺎﺗﻰ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ داﺷـــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ؛ ﭼـــــــــــــــــــــــــــــــــﺮا ﻛـــــــــــــــــــــــــــــــــﻪ: * اوﻻً :اﻳﻦ ﻳﻚ اﻣﺮ ﻋﺮﻓﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻰ ﻛﺴﻰ ﺑﺨﻮاﻫﺪ از ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮى ﺗﻘﺎﺿﺎى اﻣﺮ ﻣﻬﻢ و ﺑﺎ ارزﺷﻰ را ﺑﻨﻤﺎﻳـﺪ در ﭘﻰ آن ﺑﺮ ﻣﻰ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺳﻮﻣﻰ را ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮى ﺑﺎ ﻓﺮد ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ دارد ،ﺑﻴﺎﺑﺪ و او را واﺳﻄﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ ،ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد .ﻟﺬا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻓﺮاد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﻧﻈﺮ درﺟﺎت و ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﺮب اﻟﻬـﻰ ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ اﺧـﺘﻼف دارﻧﺪ ،اﻓﺮاد ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى واﻻﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮ را در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ واﺳـﻄﻪ ﻗـﺮار داده ،از ﻃﺮﻳـﻖ آﻧـﺎن ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮد را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ .ﻣﻨﻈﻮر از ﻋﺮﻓﻴﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ اﺗﺨـﺎذ وﺳـﻴﻠﻪ و واﺳـﻄﻪ ،رﻳـﺸﻪ در ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎن دارد و ﻟﺬا ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺎن و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن اﻟﻬﻰ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﻓﻄـﺮت و ارﺗﻜـﺎز اوﻟﻴـﻪ اﻧـﺴﺎن ﻧﻴـﺰ ﻫـﺴﺖ. * ﺛﺎﻧﻴﺎً :در ﺧﻮد ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ آﻳﺎﺗﻰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻰ اﻣﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﻧﺰد ﭘﻴﻐﻤﺒـﺮ )ص( آﻣـﺪه از اﻳﺸﺎن ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش و ﻣﻐﻔﺮت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﺮده و ﻧﻤـﻰ ﻛﻨﻨـﺪ ﻣـﻮرد ﺗـﻮﺑﻴﺦ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘــﻪ اﻧــﺪ و اﻳــﻦ ﺗــﻮﺑﻴﺦ ﺣــﺎﻛﻰ از ﻣﻘﺒﻮﻟﻴــﺖ ،ﻣــﺸﺮوﻋﻴﺖ و ﻣﻄﻠﻮﺑﻴــﺖ ﺗﻮﺳــﻞ در ﻧــﺰد ﺧﺪاوﻧــﺪ اﺳــﺖ:
و ﻟَـﻮ أَﻧﱠﻬـﻢ إِذْ ﻇَﻠَﻤـﻮا أَﻧْﻔُـﺴﻬﻢ ﺟــﺎءوك ﻓَﺎﺳـﺘَﻐْﻔَﺮُوا اﻟﻠﱠـﻪ و اﺳـﺘَﻐْﻔَﺮَ ﻟَﻬـﻢ اﻟﺮﱠﺳـﻮلُ ﻟَﻮﺟــﺪوا اﻟﻠﱠـﻪ ﺗَﻮاﺑـﺎً رﺣِﻴﻤـﺎً(94). و اﮔﺮ آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﮔﺮوه ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﺎ ﻧﻔﺎق و ﮔﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ،از ﻛﺮدار ﺧﻮد ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﻮده ﺑـﻪ ﻧـﺰد ﺗـﻮ )ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص (-ﻣﻰ آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻛﻨﻰ و از ﺧﺪا ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﻧﻤﺎﻳﻰ ،اﻟﺒﺘﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺗﻮﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮ و ﻣﻬﺮﺑﺎن ﻣــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻰ ﻳﺎﻓﺘﻨــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ. ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻣﻮرد ﺑﺮادران ﺣﻀﺮت ﻳﻮﺳﻒ )ع( در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﺧﻄﺎﻫﺎ و اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺎرى ﻫـﺎ در ﺣﻖ ﺣﻀﺮت ﻳﻮﺳﻒ )ع( ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﺪر ﺧﻮﻳﺶ ﺣﻀﺮت ﻳﻌﻘﻮب )ع( آﻣﺪه از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى آﻧﺎن از درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻧﻤﺎﻳﺪ و آن ﺣﻀﺮت ﻧﻴﺰ در ﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن را رد ﻧﻜﺮد و اﻳﻦ ﺧﻮد دﻟﻴﻞِ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻮﺳﻞ از ﺳﻮى آن ﺣـﻀﺮت اﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ: ﻗﺎﻟﻮا ﻳﺎ أَﺑﺎﻧَﺎ اﺳـﺘَﻐْﻔِﺮْ ﻟَﻨـﺎ ذُﻧُﻮﺑﻨـﺎ إِﻧّـﺎ ﻛُﻨّـﺎ ﺧـﺎﻃِﺌﻴﻦَ * ﻗـﺎلَ ﺳـﻮف أَﺳـﺘَﻐْﻔِﺮُ ﻟَﻜُـﻢ رﺑـﻰ إِﻧﱠـﻪ ﻫـﻮ اﻟْﻐَﻔـﻮر اﻟـﺮﱠﺣﻴﻢ(95). ﮔﻔﺘﻨﺪ :اى ﭘﺪر ،ﺑﺮاى ﻣﺎ از ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاه؛ زﻳﺮا ﻣﺎ ﺧﻄﺎ ﻛﺮده اﻳﻢ .ﮔﻔﺖ :ﺑﺰودى از ﭘﻴﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔـﺎرم ﺑﺮاﻳﺘـﺎن ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد؛ ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ.
اﺑﺘﻐﺎء وﺳﻴﻠﻪ در دو آﻳﻪ از آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺑﺘﻐﺎء وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻌﻨﻰ ﺟﺴﺘﺠﻮ و ﮔﺰﻳﻨﺶ راه و وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮاى ﻗﺮب ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ،ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳـــــــــــــﺖ .در آﻳـــــــــــــﻪ 57ﺳـــــــــــــﻮره اﺳـــــــــــــﺮاء ﻣـــــــــــــﻰ ﺧـــــــــــــﻮاﻧﻴﻢ: أوﻟﺌِــــــــــﻚ اﻟﱠــــــــــﺬﻳﻦَ ﻳــــــــــﺪﻋﻮنَ ﻳﺒﺘَﻐــــــــــﻮنَ اﻟــــــــــﻰ رﺑﻬِــــــــــﻢ اﻟْﻮﺳــــــــــﻴﻠَﺔَ. ﻣﻌﺒﻮد ﻫﺎﻳﻰ ﻏﻴﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ )ﻣﺜﻞ ﻣﺴﻴﺢ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن( ،ﺧﻮد ،ﺧﺪا را ﻣﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ و ﺑﺮاى ﺗﻘـﺮب ﺑـﻪ او وﺳـﻴﻠﻪ اى ﻣـﻰ ﺟﻮﻳﻨـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ. در آﻳﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺗﻘﺮّب ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ،وﺳﻴﻠﻪ اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﻨﺪ و ﺗﻘـﻮاى ﺣﻘﻴﻘـﻰ ﺟـﺰ از راه اﺗﺨــــــــــــــــﺎذ وﺳــــــــــــــــﻴﻠﻪ )ﺗﻮﺳــــــــــــــــﻞ( ﻧﺨﻮاﻫــــــــــــــــﺪ ﺑــــــــــــــــﻮد: ﻳــــــــﺎ اَﻳﻬﺎاﻟﱠــــــــﺬﻳﻦَ اﻣﻨــــــــﻮا اﺗﱠﻘُــــــــﻮا اﻟﻠﱠــــــــﻪ و ا ﺑﺘَﻐــــــــﻮا اِﻟَﻴــــــــﻪِ اﻟْﻮﺳــــــــﻴﻠَﺔَ(96). اى ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده اﻳـﺪ ،ﺗﻘـﻮاى ﺧـﺪا ﭘﻴـﺸﻪ ﻛﻨﻴـﺪ و ﺑـﺮاى ﺧـﻮﻳﺶ در ﻧـﺰد او وﺳـﻴﻠﻪ و راه ﺟـﺴﺘﺠﻮ ﻛﻨﻴـﺪ. ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﻈﻮر از ﻛﻠﻤﻪ وﺳﻴﻠﻪ در آﻳﻪ ﻣﺬﻛﻮر ،ﻣﻄﻠﻖِ اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻘﺮّب اﻟﻰ اﻟﻠﱠـﻪ ﻣـﻰ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ،ﺑـﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ از ﺑﻌﻀﻰ رواﻳﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰ آﻳﺪ ﻣﺮاد از آن ،ﻣﻘﺎم ﺧﺎﺻﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم )ص( از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻄــﺎ ﺷــﺪه اﺳــﺖ و ﺑﻨــﺎ ﺑــﺮ ﺗﻌــﺪادى دﻳﮕــﺮ از رواﻳــﺎت ،اﺋﻤــﻪ ﻣﻌــﺼﻮﻣﻴﻦ )ع( ﺧــﻮد ﺗــﺼﺮﻳﺢ ﻓﺮﻣــﻮده اﻧــﺪ ﻛــﻪ: ﺑــــﻪ ﺧــــﺪا ﺳــــﻮﮔﻨﺪ ﻣــــﺮاد از وﺳــــﻴﻠﻪ در اﻳــــﻦ آﻳــــﻪ ،ﻣــــﺎ ﭼﻬــــﺎرده ﻣﻌــــﺼﻮم ﻫــــﺴﺘﻴﻢ(97). در اﻳﻦ آﻳﻪ دﻳﮕﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﻋﺪم ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪه اى ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( را ﻧﺸﺎﻧﻪ اﺳﺘﻜﺒﺎر و ﺧﻮد ﺑﺰرگ ﺑﻴﻨﻰ ﻣـــــــــــــﻰ داﻧـــــــــــــﺪ و در ﻣـــــــــــــﻮرد ﻣﻨـــــــــــــﺎﻓﻘﻴﻦ ﻣـــــــــــــﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳـــــــــــــﺪ: و إذا ﻗِﻴــﻞَ ﻟَﻬــﻢ ﺗَﻌــﺎﻟَﻮا ﻳــﺴﺘَﻐْﻔِﺮْ ﻟَﻜُــﻢ رﺳــﻮلُ اﻟﻠﱠــﻪِ ﻟَــﻮوا رؤُﺳــﻬﻢ و رأَﻳــﺘَﻬﻢ ﻳــﺼﺪونَ و ﻫــﻢ ﻣــﺴﺘَﻜْﺒِﺮونَ(98). و آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ )ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ( ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا آﻳﻴﺪ ﺗﺎ از در ﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔـﺮت ﻧﻤﺎﻳـﺪ، ﺳــــﺮ ﻣــــﻰ ﭘﻴﭽﻴﺪﻧــــﺪ و ﻣــــﻰ ﺑﻴﻨــــﻰ ﻛــــﻪ از روى ﺗﻜّﺒــــﺮ و ﻧﺨــــﻮت روى ﺑــــﺮ ﻣــــﻰ ﺗﺎﺑﻨــــﺪ. ﺑﻨــﺎ ﺑــﺮ اﻳــﻦ در ﺧــﻮد آﻳــﺎت ﻗــﺮآن ﻛــﺮﻳﻢ ﻧﻴــﺰ ﺑــﻪ ﺗﻮﺳــﻞ و واﺳــﻄﻪ ﻃﻠﺒــﻰ در ﭘﻴــﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧــﺪ اﻣــﺮ ﺷــﺪه اﺳــﺖ. * ﺛﺎﻟﺜﺎً :ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﺟﺴﺘﻦ و واﺳﻄﻪ ﻗﺮار دادن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه و ﺷﺎﻳـﺴﺘﻪ اى ﻫﻤﭽـﻮن اﻧﺒﻴـﺎ و اﺋﻤـﻪ و...
وﻗﺘﻰ ﺑﺎ ﺗﻮﺣﻴﺪ در دﻋﺎ ﻣﻨﺎﻓﺎت ﭘﻴﺪا ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ آﻧﺎن را در ﻋﺮضِ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار داده و ﻣﺴﺘﻘﻼً از آﻧـﺎن ﭼﻴـﺰى ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ،ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﺷﺮك ورزﻳﺪن ﺑﻪ ﺧﺪا و رﻗﻴﺐ ﺗﺮاﺷﻴﺪن ﺑﺮاى او ﻣـﻰ ﺷـﻮد ،اﻣـﺎ ﺗﻮﺳـﻞ ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ در ﻛﻨﺎر ﺧﺪاوﻧـﺪ رﺑﻮﺑﻴـﺖ و ﺗـﺪاﺑﻴﺮ اﻣـﻮر و اﺟﺎﺑـﺖ ﺣﻮاﻳﺞ ﻣﺮدم را ﻣﺴﺘﻘﻼً ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ -ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ -ﺗﻮﺳﻞ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎى واﺳـﻄﻪ ﻗـﺮار دادن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى واﻻﺗﺮى اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮى داﺷﺘﻪ و از ﻗﺮب ﺑﻴﺸﺘﺮى ﺑﺮﺧﻮردارﻧـﺪ .در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻰ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﺧﻮد از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﺑﺎرز و ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻨﺪه و ﻋﺒﺪ اﻟﻬﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ اﻓﺘﺨﺎرﺷﺎن ﻧﻴﺰ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻋﺒﻮدﻳﺖ ﺧﺎﻟﺺ و ﻣﺤﺾ ﺑﺮاى ذات ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ از ﻫﻤﻴﻦ ﺣﻴﺚِ ﻋﺒﻮدﻳﺖ و ﺑﻨﺪﮔﻰ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮاى آﻧﺎن ﻣﻘﺎم و ﻣﺮﺗﺒﺘﻰ واﻻ ﻗﺎﺋﻠﻴﻢ .از اﻳﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎم ﻳﺎرى ﺟﺴﺘﻦ از ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺣﻀﺮت ﺑﻘﻴﺔ اﻟﻠﱠﻪ اﻻﻋﻈﻢ اﻣﺎم ﻋـﺼﺮ )ﻋـــــــــــــﺞ( ﺧﻄـــــــــــــﺎب ﺑـــــــــــــﻪ آن ﺑﺰرﮔـــــــــــــﻮار ﻣـــــــــــــﻰ ﮔـــــــــــــﻮﻳﻴﻢ: ﻟَﻘَـــﺪ ﺗَﻮﺟﻬـــﺖ اِﻟَﻴـــﻚ ﺑِﺤـــﺎﺟﺘﻰ ﻟِﻌِﻠْﻤـــﻰ اَنﱠ ﻟَـــﻚ ﻋِﻨْـــﺪ اﻟﻠﱠـــﻪِ ﺷَـــﻔﺎﻋﺔً ﻣﻘْﺒﻮﻟَـــﺔً و ﻣﻘﺎﻣـــﺎً ﻣﺤﻤـــﻮداً. )اى ﭘﻴـــﺸﻮا و ﺳـــﺮور ﻣـــﻦ( ﺗﻨﻬـــﺎ ﺑـــﻪ ﺗـــﻮ ﭼـــﺸﻢ اﻣﻴـــﺪ دوﺧﺘـــﻪ و ﺗﻨﻬـــﺎ از ﺗـــﻮ ﻃﻠـــﺐ ﺣﺎﺟـــﺖ ﻧﻤـــﻮدم: زﻳﺮا ﻣﻰ داﻧﻢ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺗﻮ در ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ و در ﺑﺎرﮔـﺎه ﻛﺒﺮﻳـﺎﻳﻰ او از ﻣﻘـﺎم و ارﺟـﻰ ﻋﻈـﻴﻢ و ﺷﺎﻳـﺴﺘﻪ ﺑﺮﺧــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮردارى. در ﭘﺎﻳﺎن زﻳﺎرت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻰ ﺷﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ اﺋﻤﻪ و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن دﻳﻦ ،واﺳﻄﻪ ﻗﺮار داده ﺷﺪه و ﺑـﻪ آﻧـﺎن ﺗﻮﺳﻞ ﺟﺴﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻰ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﻣﻘﺮب درﮔﺎه اﻟﻬﻰ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻟﺬا ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در رﻓﻊ ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬﺎ و ﺑﺮآوردن ﻧﻴﺎزﻫﺎ ،ﺷﻔﻴﻊ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
در زﻳﺎرت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﻴﻢ اَﻟّﻠﻬﻢ اِﻧﻰ ﻟﻮ وﺟﺪت ﺷُﻔَﻌﺎء اَﻗْﺮَب اِﻟَﻴﻚ ﻣِﻦْ ﻣﺤﻤﺪٍ )ص( و اَﻫﻞِ ﺑﻴﺘِـﻪِ اﻟْﺎَﺧْﻴـﺎرِ اﻟْﺎَﺋِﻤـﺔِ اﻟْـﺎَﺑﺮارِ ﻟَﺠﻠَﻌـﺘَﻬﻢ ﺷُـﻔَﻌﺎﺋﻰ(99). ﺧﺪاﻳﺎ ﺑﺮاﺳﺘﻰ اﮔﺮ ﺷﻔﻴﻌﺎﻧﻰ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﻪ ﺗﻮ از ﻣﺤﻤﺪ )ص( و ﺧﺎﻧﺪان ﻧﻴﻚ او -ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن راﺳـﺘﻴﻦ و وارﺳـﺘﻪ اﻧـﺪ - ﻣــــﻰ ﻳــــﺎﻓﺘﻴﻢ ،ﻫــــﺮ آﻳﻨــــﻪ آﻧﻬــــﺎ را ﺑــــﻪ ﻋﻨــــﻮان ﺷــــﻔﻴﻊ در آﺳــــﺘﺎن ﺗــــﻮ اﻧﺘﺨــــﺎب ﻣــــﻰ ﻧﻤــــﻮدﻳﻢ. اراده ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ )ع( ﻓﺎﻧﻰ و ﻣﻨﺪك در اراده و ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،ﺑﻪ ﻣﻘﺎم واﻻى ﻋﺒﻮدﻳـﺖ ﻧﺎﺋـﻞ ﺷـــــــﺪه اﻧـــــــﺪ و ﻣـــــــﻰ ﺗﻮاﻧﻨـــــــﺪ واﺳـــــــﻄﻪ و وﺳـــــــﻴﻠﻪ ﻗـــــــﺮب دﻳﮕـــــــﺮان ﺑﺎﺷـــــــﻨﺪ. ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻮﺳﻞ ﻧﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﺮف و ﻓﻄﺮت ﻣﻮرد ﺧﺪﺷﻪ اﺳﺖ و ﻧﻪ از ﺟﻬﺖ ﻗﺮآن و ﻋﻘﻞ؛ ﭼﺮا ﻛﻪ در ﺧﻮد آﻳﺎت ﻗـﺮآن ﺑﺮ ﺿﺮورت ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺎن و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﺎﻧﻰ ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه و از ﻧﻈﺮ ﻋﻘﻠﻰ ﻧﻴﺰ واﺳـﻄﻪ ﻗـﺮار دادن آﻧـﺎن ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻰ ﺑﺎ ﺗﻮﺣﻴﺪ و اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ آن ﻧﺪارد.
ﺗﻮﺳﻞ ﻣﺠﺎزى و ﺣﻘﻴﻘﻰ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻮﺳﻞ ﻫﻤﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﻗﻠﺒﻰ و ﻛﺸﺶ دروﻧﻰ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻮﺳﻞٌ ﺑﻪ ﺑـﺮاى ﻗـﺮب ﺑـﻪ ﻣﺘﻮﺳـﻞٌ اﻟﻴـﻪ ﻳﻌﻨـﻰ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ در ﻣﺤﻮر ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ،ﻧﻪ ﻣﺠﺎز .ﺧﻮاﺳﺖ و ﻣﻴﻞ ﻗﻠﺒﻰ ﺣﻘﻴﻘـﻰ ،اﻣـﺮى ﺟـﺪاى از ﺣﻘﻴﻘـﺖِ وﺟﻮدى ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻧﻴﺴﺖ .و ﻟﺬا ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖِ وﺟـﻮدى اﻧـﺴﺎن و ﺗﺤـﻮل ﺟـﻮﻫﺮ و
ذات ﻓﺮد در راﺳﺘﺎى ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺟﻮدى ذوات ﻣﻘﺪﺳﻪ اوﻟﻴﺎء اﻟﻬﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ذوات ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﻮه اى از ﻣﻘﺎم ﺣﻖ ﻣﺤﺾ و ﻛﻤﺎل ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ .وﻗﺘﻰ روح ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻮﺳﻞ ،از ارواح اﻧﺒﻴﺎء ﻣﻌﺼﻮم )ع( رﻧـﮓ ﻣـﻰ ﮔﻴـﺮد، در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺼﻄﺒﻎ ﺑﻪ ﺻﺒﻐﺔ اﻟﻠﱠﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد و اﻳﻦ ،ﻳﻚ اﻣﺮ ﺣﻘﻴﻘﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺛﺎر ﺣﻘﻴﻘﻰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد .ﺗﻮﺳﻞ ﺣﻘﻴﻘﺘـﺎً از ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺗﻠّﻔﻆ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﺮ ﭼﻪ از ﻧﺎﺣﻴﻪ اوﻟﻴﺎء دﻳﻦ ،اﻟﻔﺎظ ﺗﻮﺳﻞ و دﻋﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺄﺛﻮر اﺳﺖ .آﻧـﺎن ،ﻫـﻢ ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﺗﻮﺳـﻞ و ﻫـﻢ اﻟﻔﺎظ ﺣﺎﻛﻰ از ﺣﻘﻴﻘﺖ آن را ﺗﻌﻠﻴﻢ داده اﻧﺪ .اﮔﺮ ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻠّﻔﻆ ﺑﺴﻨﺪه ﻛﻨﻴﻢ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻰ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﻮﻗـﻊ آﺛـﺎر ﺗﻮﺳـﻞ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﻋﻠﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺴﻴﺎرى از دﻋﺎﻫﺎ و ﺗﻮﺳﻼت ﻣﺎ ﻣﺴﺘﺠﺎب ﻧﻴﺴﺖ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ،ﺳـﺮ ﻋـﺪم اﺳـﺘﺠﺎﺑﺖ دﻋـﺎ و ﺗﻮﺳﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮد و ﻣﻄﻠﻮب ﻣﺎ در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻧﻈﺎم اﺣﺴﻦ ﻫﺴﺘﻰ ﻧﻤﻰ ﮔﻨﺠﺪ و ﺧﻴﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﻳـﺎ ﻣﻘﺘـﻀﻰ آن - ﻛﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﻘﻼب و ﺗﺤﻮل ﺟﻮﻫﺮى در اﻧﺪرون ﻣﺎﺳﺖ -ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻤﻰ ﺑﺎﺷﺪ.
ﺗﻮﺳﻞ و ﺗﻘﻮﻳﺖ روح ﺑﻨﺪﮔﻰ از آﺛﺎر ﺑﺎ ارزش و اﺧﻼﻗﻰِ ﺗﻮﺳﻞ ،اﻳﺠﺎد و ﺗﻘﻮﻳﺖ روح ﺑﻨﺪﮔﻰ و ﺧﻀﻮع در اﻧﺴﺎن اﺳﺖ .ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻮﺳﻞ در اﻳﻦ ﺟﻬﺖ از ﺧﻮد دﻋﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ؛ ﭼﺮا ﻛﻪ دﻋﺎ ﻛﺮدن و دﺳﺖ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺳﻮى ﺑﻰ ﻧﻴﺎز ﺑﻰ اﻧﺒﺎز ﻛﺸﻴﺪن ،ﮔﺮ ﭼﻪ از ﺟﻠﻮه ﻫﺎى ﺑـﺎرز و ﻧﻤﻮدﻫﺎى روﺷﻦ ﺧﻀﻮع و ﺑﻨﺪﮔﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ اﻧـﺴﺎن را از اوج ﻏـﺮور و ﻧﺨـﻮت و ﺧﻮد ﺑﺰرگ ﺑﻴﻨﻰ ﺑﻪ زﻳﺮ ﻣﻰ ﻛﺸﺪ و ﺧﺎﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻦ ﻣﻰ ﺳﺎزد ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل در دﻋﺎ و راز و ﻧﻴﺎزِ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﺧـﺪا ،ﮔـﻮﻳﻰ اﻧﺴﺎن ﺧﻮد را ﻻﻳﻖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ رو در روى و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دﻳﺪه و آﻧﮕـﺎه ﻟـﺐ ﺑـﻪ ﺳـﺨﻦ ﮔـﺸﻮده اﺳـﺖ ،اﻣـﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاى ﺗﺸّﺮف ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﻛﺒﺮﻳﺎﻳﻰ و ﻣﻠﻜﻮﺗﻰ ﭘﺮوردﮔﺎر ،ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪه اى را ﺑﻪ وﺳﺎﻃﺖ ﻣﻰ ﺧﻮاﻧـﺪ و او را از آن ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ واﻻﺗﺮى در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ دارد -ﺷﻔﻴﻊ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻰ ﮔﻴﺮد ،ﮔﻮﻳﻰ ﺧﻮد را ﻛﻤﺘـﺮ از آن ﻣـﻰ ﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً در ﺑﺮاﺑﺮ ذات ﭘﺎك رﺑﻮﺑﻰ ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ و ﺑﺎ او راز ﮔﻮﻳﺪ و ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮﻳﺶ را از وى ﻃﻠﺐ ﻛﻨﺪ .و اﻳـﻦ اوج ﺧـــــــــﻀﻮع و ﺧـــــــــﺸﻮع و ﻋﺒﻮدﻳـــــــــﺖ ﻋﺒـــــــــﺪ در ﺑﺮاﺑـــــــــﺮ ﻣﻌﺒـــــــــﻮد اﺳـــــــــﺖ. ﻣﺎ اﮔﺮ در ﺗﻮﺳﻞ ،ﺳﺮ ﺑﺮ آﺳﺘﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ )ع( ﻣﻰ ﺳﺎﺋﻴﻢ از آن ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻨـﺪه ﺻـﺎﻟﺢ در ﺑﺎرﮔـﺎه ﻛﺒﺮﻳﺎﻳﻰ ﺣﻖ )ﺟﻞّ و ﻋﻼ( ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻳﻢ و ﺧﻮد ﻧﻴﺰ از آن ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﻟﻴﺎﻗﺖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻰ ﻻزم ﺑﺮاى ﺣﻀﻮر در ﻣﺤﻀﺮ رﺑﻮﺑﻰ را در ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﻰ ﻳﺎﺑﻴﻢ ،در ﺑﺮاﺑﺮ ذوات ﻣﻄﻬﺮ و ﻣﻘﺪس اﻳﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺻﺎﻟﺢ ،ﺳﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ و ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻓﺮود ﻣﻰ آورﻳـﻢ؛ ﭼـﺮا ﻛﻪ ﺑﺎور دارﻳﻢ -ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻴﺎس ﻣﺴﺎوات -ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺒِﺪ ﻋﺒﺪ .اﮔﺮ ﻛﺴﻰ ﺑﻨﺪﮔﻰ ﺑﻨﺪه ﺧﺪا را ﮔـﺮدن ﻧﻬـﺪ ،در ﺣﻘﻴﻘـﺖ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﺑﻨﺪﮔﻰ ﺧﺪاى را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
اﺳﺘﻜﺒﺎر ،ﻣﺎﻧﻊ ﺗﻮﺳﻞ اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﻧﻤﻮدﻳﻢ ،ﺟﻮﻫﺮ ﺗﻮﺳﻞ ،ﻋﺒﻮدﻳﺖ و ﺧﻀﻮع اﺳﺖ .ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻛﺴﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺧﻀﻮع و ﺧـﺸﻮع در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻨﺪه اى از ﺑﻨﺪﮔﺎن اﻟﻬﻰ ﺗﻀﺮع و زارى ﻧﻤﺎﻳﺪ و از ﻃﻠﺐ دﻋﺎ ﻛﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻨﻮﺳـﻴﻠﻪ ﺧﻮد را در آﺳﺘﺎن ﺣﻖ ،ﺣﻘﻴﺮ و ذﻟﻴﻞ و ﺧﺎﺿﻊ ﺳﺎزد ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺤﻮل و اﻧﻘﻼب دروﻧﻰ ،ﺳﺒﺐ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺳﻨﺨﻴﺖ ﺑـﺎ ﻛﻤﺎل ﻣﻄﻠﻖ ﺷﻮد و اﺳﺒﺎب ﺗﻘّﺮب را ﻓﺮاﻫﻢ آورد .ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻰ داراى روﺣﻴﻪ اﺳﺘﻜﺒﺎرى ﺑﺎﺷـﺪ و ﻋﺠـﺐ و ﻏﺮور و ﺧﻮد ﺑﺰرگ ﺑﻴﻨﻰ در ﺟﺎن او رﺳﻮخ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﻧﻤﻰ ﺷﻮد .ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﮔـﺮدن
ﻓﺮازى دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻰ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺒﻴﺎء و ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ )ع( ﻧﻴﺰ ﺳﺮ ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻓـﺮود ﻧﺨﻮاﻫﻨـﺪ آورد و اﻫـﻞ ﺗﻮﺳـﻞ ﻧﻤـﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ .ﻛﺴﻰ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻪ ﻋﺒﺪ ﺧﺪاﻳﻨﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺧﻀﻮع ﻧﻴـﺴﺖ دﻳـﺮ ﻳـﺎ زود در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺧﺪاوﻧـــــــــــــﺪ ﻧﻴـــــــــــــﺰ ﮔـــــــــــــﺮدن ﻓـــــــــــــﺮازى ﺧﻮاﻫـــــــــــــﺪ ﻛـــــــــــــﺮد. ﻗـــﺮآن ﻛـــﺮﻳﻢ در آﻳـــﻪ ﭘـــﻨﺠﻢ ﺳـــﻮره ﻣﻨـــﺎﻓﻘﻮن ﺑـــﻪ وﺿـــﻮح ﺑـــﺪﻳﻦ ﻟﻄﻴﻔـــﻪ اﺷـــﺎره ﻓﺮﻣـــﻮده اﺳـــﺖ: و اِذا ﻗﻴــﻞَ ﻟَﻬــﻢ ﺗَﻌــﺎﻟَﻮا ﻳْــﺴﺘَﻐْﻔِﺮْ ﻟَﻜُــﻢ رﺳــﻮلُ اﻟﻠﱠــﻪِ ﻟَــﻮوا رؤُﺳــﻬﻢ و راَﻳــﺘَﻬﻢ ﻳــﺼﺪونَ و ﻫــﻢ ﻣــﺴﺘَﻜْﺒِﺮونَ. آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن )ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن( ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا آﻳﻴﺪ ﺗﺎ اﻳﺸﺎن از درﮔﺎه اﻟﻬﻰ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ آﻣـﺮزش ﻃﻠـﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺳـﺮ ﻣـﻰ ﭘﻴﭽﻴﺪﻧـﺪ و ﺗـﻮ ﺧـﻮد )اى رﺳـﻮل( ﻣـﻰ ﺑﻴﻨـﻰ ﻛـﻪ از روى اﺳـﺘﻜﺒﺎر و ﻧﺨـﻮت روى ﺑـﺮ ﻣـﻰ ﺗﺎﺑﻨـﺪ. از اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻮﺳﻞ در اﺧﻼق آدﻣﻰ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ .ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻫﻞ ﺗﻮﺳﻞ ،ﻫﺮﮔﺰ اﻫﻞ ﻧﻔﺎق و اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و در ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎى ﻋﻴﻨﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﺨﻮﺑﻰ ﻣﻰ ﺑﻴﻨﻴﻢ اﻓﺮادى ﻛﻪ اﻫﻞ دﻋﺎ و ﺗﻮﺳﻞ اﻧﺪ ﺑﻴﺶ از ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ از روﺣﻴﻪ ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﻰ ﺑﺮ ﺧﻮر دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻜﺲ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺎﻟﻖ ﻫﺴﺘﻰ زاﻧﻮ ﻧـﺰده اﻧـﺪ ﻫﺮﮔـﺰ ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﺧﺪاوﻧﺪى ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﻰ ﺑﻪ ﺧﺮج دﻫﻨﺪ.
ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻘﻮﻟﻪ اى اﺳﺖ ﺣﺴﺎس و ﺧﺰﻧﺪه .ﻓﺮﻫﻨﮓِ ﻓﺮد ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﺣﺲ ﻛﺮد ،اﻣﺎ آﺛﺎر ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﻣـﻰ ﺗـﻮان در ﻛﻨﺸﻬﺎ ،رﻓﺘﺎر و ﺳﻠﻮك ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ دﻳﺪ» .ﺗﻬﺎﺟﻢ« ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺎرِ ﻧﻈـﺎﻣﻰ و ﺟﻨﮕـﻰ دارد و در ﺟﺒﻬـﻪ ﻧﺒـﺮد ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ،اﻳﻦ ﺗﻬﺎﺟﻢ اﻣﺮى ﻣﺤﺴﻮس و ﭘﻴﺪاﺳﺖ ،ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﺳﻮاره و ﭘﻴﺎده دﺷﻤﻦ ،ادوات و اﺑﺰار ﺟﻨﮕﻰ دﺷﻤﻦ را دﻳﺪ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺗﺮﻓﻨﺪ ،ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻧﻤﻮد .اﻣﺎ ﺗﻬﺎﺟﻢ در ﺳﺎﺧﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ،ﺑﺴﻰ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﺑﻐﺮﻧﺞ اﺳﺖ .ﻓﻜـﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ،ﭘﺎ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺎﺳﻴﻢ ﺧﺎر دار راه را ﺑﺮ وى ﺑﺒﻨﺪﻳﻢ و ﺑﺎ ﻣﻴﻦ ﭘﺎﻳﺶ را ﻗﻄﻊ ﻛﻨﻴﻢ .ﺗﻬﺎﺟﻢ در ﻗﻠﻤﺮو ﻓﺮﻫﻨـﮓ ،ﺑـﺴﺎن ﺗﻮﭘﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﺗﺨﺮﻳﺐ آن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺳﺖ اﻣﺎ ﺻﺪا ﻧﺪارد .و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻤﭽﻮن اﺷﻌﻪ اى ﻧﺎﻓﺬ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻰ ﻫﻴﭻ ﺳﺮ ﺻﺪا ،از دﻳﻮاره ﻫﺎ و ﻣﻮاﻧﻊ ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ﻣﻰ ﮔﺬرد و در ذﻫﻨﻴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻰ ﻧﺸﻴﻨﺪ و ﺑﺎورﻫﺎ ،اﻋﺘﻘﺎدات و ارزﺷﻬﺎى ﺣﺎﻛﻢ ﺑـﺮ ﻓﺮد ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻰ ﺳﺎزد .ﺑﺮﺧﻰ از اﻣﻮرى ﻛﻪ ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺎﻧﻊ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻰ ﺗﻠﻘـﻰ ﻣـﻰ ﻛﻨـﻴﻢ، ﻣﺎﻧﻌﻴﺖ ﺷﺎن ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻴﺸﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻓﺘﺎب اﺳﺖ! در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺠﻮم ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ،ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺳﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﺑـــــــــــﺎ ﻓﺮﻫﻨــــــــــــﮓ ﻣــــــــــــﻰ ﺗــــــــــــﻮان ﺑــــــــــــﻰ رﻧــــــــــــﮓ ﺳــــــــــــﺎﺧﺖ. در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ،ﺗﻘﺎﺑﻞ و ﺑﺮﺧﻮرد ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ﭼﻮﻧﺎن ﻣـﺴﻜﻨﻰ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻮﻗﺘـﺎً درد را ﺗـﺴﻜﻴﻦ ﻣـﻰ دﻫـﺪ و اﺣﺴﺎس آراﻣﺶ ﻧﺎ ﭘﺎﻳﺪار و زود ﮔﺬر ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻰ آورد اﻣﺎ وﻳـﺮوس ﻛُـﺶ ﻧﻴـﺴﺖ و رﻳـﺸﻪ درد را ﻧﻤـﻰ ﺳـﻮزاﻧﺪ .ﻧﻔـﻮذ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ در ذﻫﻨﻴﺖ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﻔﺘﮕﻮى اﻋﻀﺎى ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮاده در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻳﺎد ﮔﻴﺮى زﺑﺎنِ ﻛﻮدﻛﺎن اﺳـﺖ. ﻛﻮدك ﺑﻰ آﻧﻜﻪ ﺧﻮد اراده و ﻣﻌﺮﻓﻰ ﺑﺮ ﻳﺎد ﮔﻴﺮى ﻟﻐﺎت و واژه ﻫﺎى زﺑﺎن ﻣﺎدرى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،آرام و ﺑﺘﺪرﻳﺞ آﻧﻬﺎ را ﻓﺮا ﻣﻰ ﮔﻴﺮد و اﻳﻦ ﻓﺮاﮔﻴﺮى ﺑﺮاى او اﻣﺮى اﺳﺖ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻓﻜﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺎى ﺧﻮد را ﺑﺎز ﻣﻰ ﻛﻨﻨـﺪ و ﻓﺮد ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻰ آﻧﻜﻪ ﺧﻮد ﻓﺮم و ﺗﺼﻤﻴﻤﻰ ﺑﺮ ﭘﺬﻳﺮش ارزﺷﻬﺎ ،ﺑﻴﻨﺸﻬﺎ و ﻧﮕﺮﺷﻬﺎى ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ، ﻣﻨﻔﻌﻼﻧـــــــــــــــﻪ از ﻗﺒـــــــــــــــﻮل آن ﮔﺮﻳـــــــــــــــﺰ و ﮔﺮﻳـــــــــــــــﺰى ﻧﺪارﻧـــــــــــــــﺪ. اﺻﻮﻻً ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎ ﻣﺮز ﻧﻤﻰ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﺮاى ﮔﺬر از ﻣﻐﺰﻫﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ ،ﺟﻮاز ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻰ ﮔﻴﺮﻧـﺪ و ﺑـﺮاى ورود در اذﻫـﺎن آدﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﻛﻮﺑﻪ اى را ﻧﻤﻰ ﻛﻮﺑﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺻﺎﺣﺒﺨﺎﻧﻪ اﺟﺎزه دﻫﺪ وارد ﺷﻮﻧﺪ واﻻ ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ! ﺳﺆال و ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺑـﻰ اﺟﺎزه وارد ﻣﻰ ﺷﻮد و ﺗﺎ ﭘﺎﺳﺨﻰ ﻣﻘﻨﻊ درﻳﺎﻓﺖ ﺑﻜﻨﺪ ،ﻫﻤﭽﻨﺎن دﻏﺪﻏﻪ ﻣﻰ آﻓﺮﻳﻨﺪ و ﻣﺪام ﺧﺎﻧﻪ ذﻫﻦ را آﺷﻔﺘﻪ ﻣﻰ ﺳﺎزد
آراﻣــــــــــــﺶ و ﺳــــــــــــﻜﻮن را از اﻫــــــــــــﺎﻟﻰ ﺳــــــــــــﻠﺐ ﻣــــــــــــﻰ ﻛﻨــــــــــــﺪ. اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان و ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻣﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﻧﮕﺎﻫﺒﺎﻧﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ دﺳﺘﮕﺎه رادار ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ و داﺋﻤﺎً و ﺑﺪﻗﺖ ﺻـﻔﺤﻪ رادار را رﺻﺪ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭘﺮﺗﺎب ﻣﻮﺷﻚ و ﮔﻠﻮﻟﻪ از ﭘﺎﻳﮕﺎه دﺷﻤﻦ ،ﺑﺎﻳﺪ آژﻳﺮ ﺧﻄﺮ را ﺑﻪ ﺻـﺪا در آورﻧـﺪ، ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻳﻦ ﺻﺪا ﭘﺎره اى ﮔﻮﺷﻬﺎ را ﺑﺨﺮاﺷﺪ و ﺑﺮﺧﻰ ﺧﻮاﺑﻬﺎ را آﺷﻔﺘﻪ ﺳﺎزد .رﺳﺎﻟﺖ روﺷـﻨﻔﻜﺮان ﻣـﺴﻠﻤﺎن و ﻋﺎﻟﻤـﺎن دﻳﻨﻰ و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ دﺳﺘﻰ در ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ دارﻧﺪ و ﻓﻀﺎى ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺟﺎﻣﻌـﻪ را ﺷـﻜﻞ ﻣـﻰ ﺑﺨـﺸﻨﺪ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ: اوﻻً :دﺷﻤﻦ ﺷﻨﺎﺳﻰ ﻛﻨﻨﺪ :ﺑﺪون ﺷﻨﺎﺧﺖ دﺷﻤﻦ ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ و آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ او اﻳﺴﺘﺎد .و اﻳﻦ دﺷـﻤﻦ ﺷﻨﺎﺳـﻰ ﻣﻰ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ و اﺑﻌﺎد ﺑﺎﺷﺪ .ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋى ﺗﻬﺎﺟﻤﻰ دﺷﻤﻦ ،ﺗﺎﻛﺘﻴﻜﻬﺎى ﺗﻬﺎﺟﻢ ،اﺑﺰار و ادوات ،ﺳـﻼﺣﻬﺎى ﻣﺮﺋﻰ و ﻧﺎﻣﺮﺋﻰِ ﻣﻬﺎﺟﻤﺎن از ﺿﺮورى ﺗﺮﻳﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﺳﺖ .اﮔﺮ ﻃﺒﻴﺐ ﻛﻪ ﻋﻬـﺪه دار ﻣﻌﺎﻟﺠـﻪ ﺟـﺴﻢ ﺑﻴﻤـﺎر اﺳﺖ ،ﻧﺨﺴﺖ وﻳﺮوس ﺑﻴﻤﺎرى زا را ﺑﺪرﺳﺘﻰ ﻧﺸﻨﺎﺳﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ در او ﭘﺎد زﻫﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺑـﺮاى ﺑﻴﻤـﺎر ﺗﺠـﻮﻳﺰ ﻧﻤﺎﻳﺪ! و اﮔﺮ ﻋﺎﻟﻤﺎن دﻳﻨﻰ و ﭘﺮﭼﻤﺪاران ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻰ و ﻣﺮزﺑﺎﻧﺎن اﻗﻠﻴﻢ دﻳﻨﺪارى ،ﻧﺪاﻧﻨﺪ ﻛـﻪ اﻣـﺮوز ﺷـﺒﻬﻪ ﻓﻜـﺮى و ﻓﻠﺴﻔﻰ اى ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن وﻳﺮوس ﺧﻄﺮﻧﺎك در ﻣﻐﺰ و ﻓﻜﺮ ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺎ ﻻﻧﻪ و ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻰ ﻛﻨـﺪ و ﻫﻤﭽـﻮن ﺧُـﻮره ،ﺑﻨﻴﺎﻧﻬـﺎى ﻓﻜﺮى و اﻋﺘﻘﺎدى آﻧﺎن را ﻣﻰ ﺧﻮرد ﭼﻴﺴﺖ و ﭼﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎ و ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻗـﺪرت ﺗﺨﺮﻳـﺐ دارد ،ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ اﻳﺴﺘﺎدﮔﻰ ﻛﻨﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻧﻴﺰ از ﺧﻄﺮ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺑﺮﻫﺎﻧﻨﺪ! ﻣﮕـﺮ ﻣـﻰ ﺷـﻮد ﺷـﺒﻬﻪ را ﻧﺸﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺪان ﭘﺎﺳﺦ داد و ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺳﺆال و ﺷﻜﻞ ﻫﻤﭽﻨﺎن در ذﻫﻦ آدﻣﻰ ﺑﺎﻗﻰ اﺳﺖ ،ﻣﮕﺮ ﻣﻰ ﺗـﻮان آﺳـﻮده و ﺑـﻰ دﻏﺪﻏـــــــــــــــــــــﻪ آرام ﮔﺮﻓـــــــــــــــــــــﺖ! ﺷـــــــــــــــــــــﺒﻬﻪ ﺷﻨﺎﺳـــــــــــــــــــــﻰ در ﻋﺮﺻﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ،ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺣﻮزه ﻫﺎى ﻋﻠﻤﻴﻪ و داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎى ﻣﺎ ﺻﻮرت ﭘـﺬﻳﺮد و ﻣﺘﺨﺼـــــــــــــــﺼﺎﻧﻰ اﻳـــــــــــــــﻦ ﻣﻬـــــــــــــــﻢ را ﺑـــــــــــــــﺮ دوش ﮔﻴﺮﻧـــــــــــــــﺪ. ﺛﺎﻧﻴﺎً :ﻣﻰ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ ﻫﺮ اﺑﺰار و ﻫﺮ ﺷﻴﻮه دﺷﻤﻦ ،ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻛﺮد و دارو و ﭘﺎدزﻫﺮ ﻻزم را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳـﺎﺧﺖ .ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﻛﻪ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ را ﺑﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻦ ،اﻗﺪاﻣﻰ اﺳﺖ ﻧﺎﺑﺠﺎ و ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ ،در ﻣﻴـﺪان ﻣﻘـﻮﻻت ﻓﺮﻫﻨﮕـﻰ ﻧﻴـﺰ، ﻣﺜﻼً ﻓﻘﻪ را ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭘﺎﺳﺦ دادن و ﻳﺎ ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ ،ﻛﺎرى اﺳﺖ ﻧﺎروا و ﺑﻰ اﺛﺮ و ﺑﻰ ﺛﻤﺮ .ﻫﺮ رﺷﺘﻪ از داﻧﺶ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ،ﻣﺘـﺪ وﻳﮋه ﺧﻮد را ﻣﻰ ﻃﻠﺒﺪ و ﺷﺒﻬﻪ و ﭘﺎﺳﺦ آن ﻧﻴﺰ در ﻫﺮ ﻳﻚ از رﺷﺘﻪ ﻫﺎى ﻣﻌﺮﻓﺘﻰ ،ﺷﻴﻮه اى ﻣﺨـﺼﻮص دارد .در ﻣﻴـﺪان ﺟﻨﮓ ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ،ﻣﮕﺮ ﻣﻰ ﺗﻮان اﺛﺮ ﮔﺎز ﺳﻤﻰ را ﺑﺎ ﺗﻔﻨﮓ ﺧﻨﺜﻰ ﻛﺮد! و ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻴﺮ و ﻛﻤﺎن و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﺎﻧﮓ و زره ﭘﻮش ﺑﺮ ﺧﺎﺳﺖ! اﻣﺮوز ﺳﻼح دﺷﻤﻦ در ﻋﺮﺻﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻳﻨﻰ ﻣﺎ ،ﻃﺮح ﺳـﺆال ﻓﻠـﺴﻔﻰ و ﺷـﺒﻬﻪ ﻋﻘﻴـﺪﺗﻰ اﺳﺖ .و اﻳﻦ ﺷﺒﻬﺎت و ﺳﺆاﻻت ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﻛﺘﺐ ﻛﻼﻣﻰ و ﻓﻠﺴﻔﻰ ﭘﺎره اى از ﻗﺪﻣﺎ آﻣﺪه ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻔﺎوت دارد .ﮔﻤﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻰ زﻧﻨﺪ آﻧﺎﻧﻜﻪ ﻣﻰ ﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻧﻴﺎزى ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﺎى ﺟﺪﻳﺪ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑـﺎ آﻧﭽـﻪ از ﭘـﻴﺶ اﻧﺪوﺧﺘـﻪ اﻧـﺪ، ﻗﺪرتِ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻰ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺷﺒﻬﺎت و ﺳﺆاﻻت را اﻟﻰ ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﻪ دارﻧﺪ! اﮔﺮ ﺑﺎ ﻃﺐ ﻗﺪﻳﻢ ﻣﻰ ﺗﻮان ﻫﻤﻪ ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎى ﺣﺎل و آﻳﻨﺪه را ﻋﻼج ﻛﺮد ،ﺑﺎ ﻛﻼم و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻗﺪﻳﻢ ﻫﻢ ﻣﻰ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺷﺒﻬﺎت و ﺳﺆاﻻت ﻛﻼﻣﻰ و ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺟﺪﻳـﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ .اﻟﺒﺘﻪ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻗﺪﻳﻢ و ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮ ﻧﻤﻰ دارد و ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺪﻣﺖ ،ﻋﻠﻤﺖ را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎزد ،اﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﺑـﺮ ﺳــــﺮ ﻓﺮﻣﻮﻟﻬــــﺎ ،ﺷــــﻴﻮه ﻫــــﺎ و ﻧﻜﺘــــﻪ ﻫــــﺎى ﺗــــﺎزه در ﻣﻔــــﺎﻫﻴﻢ و ﻣﻘــــﻮﻻت ﻋﻠﻤــــﻰ ﺟﺪﻳــــﺪ اﺳــــﺖ. ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ را ﺟﺰ ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﮕﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ و ﻧﻤﻰ ﺑﺎﻳﺴﺖ دﻓﻊ و رﻓﻊ ﻛﻨﻨﺪ و اﻻ ﻛﺎر ﮔﺮه ﻣﻰ ﺧـﻮرد و اﻳـﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻐﺮﻧﺞ ﺗﺮ ﻣﻰ ﺷﻮد .ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﻛـﺮدن ﺗﺤﻘـﻖ ﻳـﻚ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ،آﻫﻨﮕـﻰ دراز دارد و ﺻـﺒﺮ و ﺣﻮﺻـﻠﻪ اى ﺑﺎﻳــــﺴﺘﻪ و ﺷﺎﻳــــﺴﺘﻪ ﻣــــﻰ ﻃﻠﺒــــﺪ ،ﻣﻘﺎﺑﻠــــﻪ ﺑــــﺎ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬــــﺎ ﻧﻴــــﺰ اﻣــــﺮى اﺳــــﺖ دراز ﻣــــﺪت و ﺑﻄــــﺊ. اﻗﺪاﻣﺎت دﻓﻌﻰ و ﺳﻄﺤﻰ و ﻣﻘﻄﻌﻰ ،ﭼﻨﺪان ﺛﻤﺮ ﻧﻤﻰ دﻫﻨﺪ و اﺛﺮ ﻧﻤﻰ ﺑﺨﺸﻨﺪ .ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺳﺎزﻧﺪﮔﻰ اﻗﺘﺼﺎدى و ﻋﻤﺮاﻧﻰ ﻛﺸﻮر ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ 5ﺳﺎﻟﻪ و 10ﺳﺎﻟﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮد ،ﺑﺮاى اﺻﻼﺣﺎت و اﻗـﺪاﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕـﻰ ﻧﻴـﺰ ﺑﺎﻳـﺪ از
ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن و ﻛﺎر ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻰ دﻋﻮت ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﻫﻤﻔﻜﺮى و ﺷﻮر و ﺑﺤﺚ ،ﺑﺮاى 20ﺳﺎل آﻳﻨـﺪه اﻗﺪاﻣﺎت ،ﺳﻤﺖ ﮔﻴﺮﻳﻬﺎ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺣﺮﻛﺘﻬﺎى ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺼﻮرت ﻣـﺪون و ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ رﻳـﺰى ﺷـﺪه ﺗﻨﻈـﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ. واﻟﺴﻼم .آﺑﻌﻠﻰ ﺗﻬﺮان (1ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪان ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﻗﺮآن و ﺣﺪﻳﺚ ﺗـﺄﻟﻴﻒ اﺳـﺘﺎد ﻋﺎﻟﻴﻘـﺪر آﻗـﺎى رﺿـﺎ اﺳـﺘﺎدى ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ. (2ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﺑﻘـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮه )255, :(2 (3ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮﻧﺲ )3, :(10 (4ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻃـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻪ )109, :(20 (5ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻣــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮﻳﻢ )87, :(19 (6ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره اﻧﺒﻴــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎء )28, :(21 (7رك :ﺑﺤــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎر اﻷﻧــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮار ،ج ،8ص 63, - 29 (8ﻳﺸﻔﱠﻌﻮن« ﺻﻴﻐﻪ ﻣﺠﻬﻮل از ﺑﺎب ﺗﻔﻌﻴﻞ )ﺗﺸﻔﻴﻊ( اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى ﻗﺒﻮل ﺷﺪن و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻣـﻰ ﺑﺎﺷـﺪ. )ﺑﺤـــــــــــﺎراﻷﻧﻮار ،ج ،8ص 36؛ ﻣﺠﻤـــــــــــﻊ اﻟﺒﺤـــــــــــﺮﻳﻦ ،ج .4ﺑـــــــــــﺎب ﺷـــــــــــﻔﻊ(. (9ﺑﺤــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎراﻷﻧﻮار ،ج ،8ص 34, (10ﻫﻤــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎن. (11ﺧــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺼﺎل ﺻــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪوق ،ص 624, (12ﺑﺤـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎراﻷﻧﻮار ،ج ،8ص 37, (13ﺑﺤــــــــﺎراﻷﻧﻮار ،ج ،8ص 41؛ ﻓــــــــﻀﺎﺋﻞ اﻟــــــــﺸﻴﻌﻪ ،ﺻــــــــﺪوق ،ص ،159ﺣــــــــﺪﻳﺚ 45, (14ﺑﺤــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎاﻷﻧﻮار ،ج ،8ص 59, (15ﻋﻴــــــــــــــــــــــــــﻮن اﻟﺨﺒــــــــــــــــــــــــــﺎر ارﺿــــــــــــــــــــــــــﺎ ،ج ،2ص 66, (16ﻣﺄﺧﺬ ﻏﺎﻟﺐ رواﻳﺎﺗﻰ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻛﺘﺎب »ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﻗﺮآن و ﺣﺪﻳﺚ« ﻧﻮﺷـﺘﻪ اﺳـﺘﺎد ﻣﺤﺘـﺮم آﻗـﺎى رﺿــــــــــــــــــــــــــــــــﺎ اﺳــــــــــــــــــــــــــــــــﺘﺎدى اﺳــــــــــــــــــــــــــــــــﺖ. (17ﻣــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺴﻨﺪ اﺣﻤــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ ،ج ،2ص 426, (18از آﻳـــــــــــــــــــــــــــــﻪ 79ﺳـــــــــــــــــــــــــــــﻮره اﺳـــــــــــــــــــــــــــــﺮاء. (19ﻣــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺴﻨﺪ اﺣﻤــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ ،ج ،2ص 528, (20ﺳــــــــــــــــــــــــــﻨﻦ اﺑــــــــــــــــــــــــــﻦ ﻣﺎﺟــــــــــــــــــــــــــﻪ ،ج ،2ص 1443, (21ﻣــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺴﻨﺪ اﺣﻤــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪ ،ج ،5ص 347, (22ﺳــــــــــــــــــــــــــﻨﻦ اﺑــــــــــــــــــــــــــﻦ ﻣﺎﺟــــــــــــــــــــــــــﻪ ،ج ،2ص 1443, (23ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺑﺤﺎراﻷﻧﻮار ،ج ،8ص ) 40 -34ﺣـــــــــــــﺪﻳﺚ (21 1-و ص ) 42ﺣـــــــــــــﺪﻳﺚ (35ﻣﺮاﺟﻌـــــــــــــﻪ ﺷـــــــــــــﻮد. (24ﺑﺤـــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎراﻷﻧﻮار ،ج ،8ص ) 43ﺣـــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪﻳﺚ .(39 (25ﻫﻤـــــــــﺎن ،ص ) ،48ﺣـــــــــﺪﻳﺚ ،(51ص ) 42ﺣـــــــــﺪﻳﺚ (31و ص ) 38ﺣـــــــــﺪﻳﺚ .(10 (26آﻳــــــــﺎت ﺷــــــــﻔﺎﻋﺖ ﻛــــــــﻪ ﺳــــــــﺎﺑﻘﺎً ذﻛــــــــﺮ ﺷــــــــﺪ ﻣﻼﺣﻈــــــــﻪ ﺷــــــــﻮد.
(27ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻣـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪﺛّﺮ )48, - 40 :(74 (28ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮﻧﺲ )18, :(10 (29ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره زﻣـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮ )3, :(39 (30ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره اﻧﻌــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎم )94, :(6 (31ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮﻧﺲ )18, :(10 (32ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﺑﻘـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮه )80, :(2 (33ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﺑﻘــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮه )123, - 122 :(2 (34ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﺑﻘـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮه )80, :(2 (35ﺳﻮره ﺟﻤﻌﻪ ):(62 .7 - 6 (36اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎى ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻫﻤﻪ -ﺣﺘﻰ وﻫﺎﺑﻴﻬﺎ اﺳﺖ ،ﺑﺠﺰ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ .و اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻫﻤـﺎن ﻣﻔﺎد ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ص( اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ »إِدﺧَﺮْت ﺷَﻔﺎﻋﺘﻰ ﻟِﺄﻫﻞِ اﻟْﻜَﺒﺎﺋِﺮِ ﻣِـﻦْ أُﻣﺘـﻰ« )ﻣﺠﻤـﻊ اﻟﺒﻴـﺎن ،ج ،1 .(104
ص
(37و اﻋﻠَﻤﻮا اَﻧﱠﻪ ﺷﺎﻓﻊ و ﻣﺸَﻔﱠﻊ ...و اَﻧﱠﻪ ﻣﻦْ ﺷَﻔَﻊ ﻟَﻪ اﻟْﻘُﺮْآنُ ﻳﻮم اﻟﻘِﻴﺎﻣﺔِ ﺷُﻔﱢﻊ ﻓﻴﻪِ) .ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏـﻪ ،ﻓـﻴﺾ اﻟـﺴﻼم ،ﺧﻄﺒـﻪ ،175
ص
.(567
(38ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺮاد از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻋﻠﻤﺎ در ﺣﻖ ﺷﺎﮔﺮدان ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺎﺷـﺪ؛ ﭼـﻮن ﻋﻠﻤـﺎ واﺳـﻄﻪ ﻓـﻴﺾ اﻧـﺪ ﻟـﺬا ﺷـــــــﻔﺎﻋﺖ ﺑـــــــﻪ ﻫﻤـــــــﻴﻦ ﻣﻌﻨـــــــﺎ ﺑـــــــﻪ آﻧﻬـــــــﺎ ﻧـــــــﺴﺒﺖ داده ﺷـــــــﺪه اﺳـــــــﺖ. (39ﺑﺤـــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎراﻷﻧﻮار ،ج ،8ص ) 48ﺣـــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪﻳﺚ .(51 (40ﺑﺤـــــــﺎراﻷﻧﻮار ،ج ،8ص ) 35ﺣـــــــﺪﻳﺚ ،(7ص ) 45ﺣـــــــﺪﻳﺚ (46و ص ) 47ﺣـــــــﺪﻳﺚ .(48 (41ﺧﻮاﺳــــــــــﺖ ﭘﻴــــــــــﺎﻣﺒﺮ )ص( در واﻗــــــــــﻊ ﺧﻮاﺳــــــــــﺖ ﺧﺪاوﻧــــــــــﺪ اﺳــــــــــﺖ. (42اﻳﻦ ﺗﺬﻛﺮ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺪﻋﻰ ﺻﺮاﺣﺖ اﻳﻦ رواﻳﺎت در ﻣﻌﺎﻧﻰ ﻳـﺎد ﺷـﺪه ﻧﻴـﺴﺘﻴﻢ و ﺻـﺮﻓﺎً ﻣـﻰ ﮔـﻮﻳﻴﻢ ﻣﻤﻜـــــــﻦ اﺳـــــــﺖ ﻛـــــــﻪ اﻳـــــــﻦ ﻣﻌـــــــﺎﻧﻰ از اﻳـــــــﻦ رواﻳـــــــﺎت اﺳـــــــﺘﻈﻬﺎر ﺷـــــــﻮد. (43ﻗـــــــﺒﻼً دو ﺷـــــــﺒﻬﻪ از اﻳـــــــﻦ ﺷـــــــﺒﻬﺎت را ﻃـــــــﺮح ﻛـــــــﺮده و ﭘﺎﺳـــــــﺦ ﮔﻔﺘـــــــﻴﻢ. (44ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻫــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮد )46, :(11 ﺿ ـﺮَب اﻟﻠّ ـﻪ ﻣ ـﺜَﻼً ﻟِﻠﱠــﺬﻳﻦَ ﻛَﻔَــﺮوا اﻣ ـﺮَأَةَ ﻟ ـﻮطٍ ....در ﻣﺒﺎﺣــﺚ ﮔﺬﺷــﺘﻪ اﻳــﻦ آﻳــﺎت ﺑــﻪ ﻣﻨﺎﺳــﺐ ذﻛــﺮ ﮔﺮدﻳ ـﺪ. َ (45 (46اﻟﺤﻴﺎة ج ،2ص ) 293ﺣﺪﻳﺚ اول( ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺑﺤﺎر اﻷﻧﻮار ،ج ،96ص 233از ﻛﺘـﺎب ﺻـﻔﺎت اﻟـﺸﻴﻌﻪ ،ﺻـﺪوق )ره(. (47رك :ﺳﻮره ﻫﺎى ﻣﺪﺛﺮ ):(74 48 -40؛ ﺷﻌﺮاء ):(26 101 -91؛ اﻋـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮاف )53, - 50 :(7 (48ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻣـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺆﻣﻦ )18, :(40 (49ﻛـــــــــــــــﺎﻓﻰ ،ج ،6ﺻـــــــــــــــﺪ 401و ج ،3ص 270و ﺗﻬـــــــــــــــﺬﻳﺐ ج ،9ص 107, (50ﻋﻴـــﻮن اﻻﺧﺒـــﺎر اﻟﺮﺿـــﺎ ،ج ،2ص ،66از اﻳـــﻦ رواﻳـــﺖ ﺑـــﺮاى اﺛﺒـــﺎت ﺷـــﻔﺎﻋﺖ ﻧﻴـــﺰ اﺳـــﺘﻔﺎده ﺷـــﺪ. (51اﻣــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎﻟﻰ ﺻــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪوق ،ص 5,
(52اﺻــــــــــــــــﻮل ﻛــــــــــــــــﺎﻓﻰ ،ج ،5ص ) ،469ﺑﺨــــــــــــــــﺸﻰ از ﺣــــــــــــــــﺪﻳﺚ(. (53ﻣﺤﺎﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻦ ﺑﺮﻗــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻰ ،ص 184, (54ﻛــــــــﺴﻰ ﻛــــــــﻪ دﺷــــــــﻤﻦ ﺧﺎﻧــــــــﺪان رﺳــــــــﺎﻟﺖ و اﻫــــــــﻞ ﺑﻴــــــــﺖ اوﺳــــــــﺖ. (55اﺷﺎره دارد ﺑـﻪ آﻳـﻪ :و ﻣِـﻦَ اﻟﻠﱠﻴـﻞِ ﻓَﺘَﻬﺠـﺪ ﺑِـﻪِ ﻧﺎﻓِﻠَـﺔٍ ﻟَـﻚ ﻋـﺴﻰ أَنْ ﻳﺒﻌﺜَـﻚ رﺑـﻚ ﻣﻘﺎﻣـﺎً ﻣﺤﻤـﻮداً )اﺳـﺮاء(79 ، (56اﻣـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎﻟﻰ ﺻـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪوق ،ص 177, (57ﺗﻮﺣﻴــــــــــــــــــﺪ در ذات ،ﺻــــــــــــــــــﻔﺎت ،اﻓﻌــــــــــــــــــﺎل و ﻋﺒــــــــــــــــــﺎدت. (58ﺑﻨﮕﺮﻳــــﺪ ﺑــــﻪ ﺳــــﻮره ﻫــــﺎى ﺑﻘــــﺮه )80 :(2؛ ﻳــــﻮﻧﺲ )18 :(10؛ زﻣــــﺮ )3 :(39؛ اﻧﻌــــﺎم )94, :(6 (59ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره زﻣــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮ )53, :(39 (60ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻧــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺴﺎء )31, :(4 (61ﻣﺜــﻞ اﻳــﻦ آﻳــﻪ :و إﻧّــﻰ ﻟَﻐَﻔّــﺎر ﻟِﻤــﻦْ ﺗــﺎب و آﻣــﻦَ و ﻋﻤِــﻞَ ﺻــﺎﻟِﺤﺎً ﺛُــﻢ اﻫﺘَــﺪى ) .ﺳــﻮره ﻃــﻪ ).(82 :(20 (62ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ :ﻓَﺄَﻣﺎ ﻣﻦْ ﺗﺎب و آ ﻣﻦَ و ﻋﻤِﻞَ ﺻـﺎﻟِﺤﺎً ﻓَﻌـﺴﻰ أَنْ ﻳﻜـﻮنَ ﻣِـﻦَ اﻟْﻤﻔْﻠﺤـﻴﻦَ )ﺳـﻮره ﻗـﺼﺺ ).(67 :(28 ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ و اﻳﻤﺎن آورد و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﭘﻴـﺸﻪ ﻛﻨـﺪ ،اﻣﻴـﺪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ از ﺟﻤﻠـﻪ رﺳـﺘﮕﺎران ﻣﺤـﺴﻮب ﮔـﺮدد. (63ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻧﺠــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻢ )39, :(53 (64ﻣﺜﻞ آﻳﺎت 123 ،48و 254ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ﻛﻪ در آﻳﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻰ ﺧﻮاﻧﻴﻢ :و اﺗﱠﻘﻮا ﻳﻮﻣﺎً ﻻ ﺗﺠﺰى ﻧَﻔْﺲ ﻋﻦْ ﻧَﻔْﺲٍ ﺷَـﻴﺌﺎً و ﻻ ﻳﻘْﺒﻞُ ﻣِﻨْﻬﺎ ﺷَﻔﺎﻋﺔٌ و ﻻ ﻳﺆْﺧَﺬُ ﻣِﻨْﻬﺎ ﻋﺪلٌ و ﻻ ﻫﻢ ﻳﻨْﺼﺮونَ :.ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ از روزى ﻛﻪ در آن ﻫﺮ ﻛﺴﻰ ﺑـﻪ ﺟـﺎى دﻳﮕـﺮى ﻣﺠﺎزات ﻧﺸﻮد و ﻫﻴﭻ ﺷﻔﺎﻋﺘﻰ از ﻛﺴﻰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﮕـﺮدد و از ﻛـﺴﻰ ﻋـﻮض ﻧـﺴﺘﺎﻧﻨﺪ و ﻛـﺴﻰ ﻳـﺎرى و ﻛﻤـﻚ ﻧـﺸﻮد. (65ﻗـــــﺮآن در اﺳـــــﻼم ،ﻋﻼﻣـــــﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒـــــﺎﻳﻰ )ره( ص ،45ﺑـــــﻪ ﻧﻘـــــﻞ از در اﻟﻤﻨﺜـــــﻮر ،ج ،2ص 8, (66ﻧﻬـــــــــــــــﺞ اﻟﺒﻼﻏـــــــــــــــﻪ ﺻـــــــــــــــﺒﺤﻰ ﺻـــــــــــــــﺎﻟﺢ ،ﺧﻄﺒـــــــــــــــﻪ 133, (67ﺑـــــــــــــﻪ ﺗﻔـــــــــــــﺴﻴﺮ اﻟﻤﻴـــــــــــــﺰان ج ،1ص 167ﻣﺮاﺟﻌـــــــــــــﻪ ﺷـــــــــــــﻮد. (68ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮﻧﺲ )3, :(10 (69ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻃــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻪ )109, :(20 (70ﻣﺮﺣﻮم ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻰ )ﻗﺪه( ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد از »ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ ﺣﻖ« اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ )اﻟﻤﻴﺰان، ج
،18
ص
.(127
(71ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره زﺧـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮف )86, :(43 (72و ﻣِــــﻦَ اﻟﻠﱠﻴــــﻞِ ﻓَﺘَﻬﺠــــﺪ ﺑــــﻪ ﻧﺎﻓِﻠَــــﺔً ﻟَــــﻚ ﻋــــﺴﻰ أَنْ ﻳﺒﻌﺜَــــﻚ رﺑــــﻚ ﻣﻘﺎﻣــــﺎً ﻣﺤﻤــــﻮداً. (73و ﻟَــــــــــــــــــ ـﺴﻮف ﻳﻌﻄﻴــــــــــــــــــ ـﻚ رﺑــــــــــــــــــ ـﻚ ﻓَﺘَﺮْﺿــــــــــــــــــــﻰ . (74ﻣﺠﻤــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻊ اﻟﺒﻴــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎن ،ج ،1ص 104, (75در ﺑﺤﺜﻬــــﺎى ﮔﺬﺷــــﺘﻪ ﺑــــﻪ ﺑﺮﺧــــﻰ آﻳــــﺎت و رواﻳــــﺎت -در اﻳــــﻦ ﺑــــﺎره -اﺷــــﺎره ﺷــــﺪ. (76ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم )ص( :ﺗَﻌﻠﱠﻤﻮا اﻟْﻘُﺮْآنْ ﻓَﺎِﻧﱠﻪ ﺷﺎﻓﻊ ﻟِﺄﺻﺤﺎﺑِﻪِ ﻳﻮم اﻟْﻘﻴﺎﻣﺔِ .ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ،ج ،5ص 249و ) 251ﻗﺮآن را ﻓﺮا ﮔﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺘﻰ در روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺑﺮاى اﺻﺤﺎب و ﭘﻴﺮوان ﺧﻮﻳﺶ ﺷﺎﻓﻊ اﺳﺖ( اﻣﻴـﺮ اﻟﻤـﺆﻣﻨﻴﻦ )ع( :إِﻋﻠَﻤـﻮا أَﻧﱠـﻪ) اى اﻟﻘــﺮآن( ﺷــﺎﻓﻊ و ﻣــﺸَﻔﱠﻊ ....و إِﻧﱠــﻪ ﻣــﻦْ ﺷَــﻔَﻊ ﻟَــﻪ اﻟْﻘُــﺮآنُ اﻟْﻘﻴﺎﻣــﺔِ ﺷُــﻔﱢﻊ ﻓﻴــﻪ .ﻧﻬــﺞ اﻟﺒﻼﻏــﻪ ،ﻃﺒــﻪ 171, (77ﻧﮕـــﺎه ﻛﻨﻴـــﺪ ﺑـــﻪ :وﻫـــﺎﺑﻴﮕﺮى ،ﻫﻤـــﺎﻳﻮن ﻫﻤﺘـــﻰ ،ﺗﻬـــﺮان ،ﺳـــﺎزﻣﺎن ﺗﺒﻠﻴﻐـــﺎت اﺳـــﻼﻣﻰ ،1367 ،ص 72, (78ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻘﺪى ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ وﻫﺎﺑﻴﺎن ،ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ ﻣﻮﺳﻮى ﻗﺰوﻳﻨﻰ ،ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻦ ﻃـﺎرﻣﻰ ،ﺗﻬـﺮان ،وزارت ﻓﺮﻫﻨـــــــــــــــــــــــــﮓ و ارﺷـــــــــــــــــــــــــﺎد اﺳـــــــــــــــــــــــــﻼﻣﻰ ،1366 ،ص 67,
(79اﻟﻤـــﻮرد ،ﻗـــﺎﻣﻮس ﻋﺮﺑـــﻰ -اﻧﮕﻠﻴـــﺰى ،اﻟـــﺪﻛﺘﻮر روﺣـــﻰ اﻟﺒﻌﻠﺒﻜـــﻰ ،ﺑﻴـــﺮوت ،ﻃﺒﻌـــﺔ ﺟﺪﻳـــﺪة1990, ، (80اﻻﺳﻼم اﻟﺴﻌﻮدى اﻟﻤﻤﺴﻮخ ،اﻻﺳﺘﺎذ اﻟﺴﻴﺪ ﻃﺎﻟﺐ اﻟﺨﺮاﺳـﺎن ،ﻣﺆﺳـﺴﻪ اﻟﻨـﺸﺮ اﻻﺳـﻼﻣﻰ ،ﻗـﻢ 1409 ،ق ،ص .35 (81ﻧﮕـــــﺎه ﻛﻨﻴـــــﺪ ﺑـــــﻪ :ﻣﻘﺎﻟـــــﻪ ﺷـــــﻔﺎﻋﺖ ،از اﻳـــــﻦ ﻗﻠـــــﻢ در ﻧـــــﻮر ﻋﻠـــــﻢ ،ﺷـــــﻤﺎره 46, (82اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﺧﻮد ﻣﺘﻮﺳﻞ و دﻋﺎ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻋﻠﻞ ﺗﻜﻮﻳﻨﻰ ﻳـﻚ ﭘﺪﻳـﺪه ﻗـــــﺮار ﮔﻴـــــﺮد وﻟـــــﻰ اﻳـــــﻦ ﺳـــــﺒﺐ ﻏﻴـــــﺮ از اﺳـــــﺒﺎب ﻋـــــﺎدى آن ﭘﺪﻳـــــﺪه ﺧﻮاﻫـــــﺪ ﺑـــــﻮد. (83ﻣﺆﻟﻒ »ﻧﻘﺪى ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ وﻫﺎﺑﻴﺎن« در ص 77ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨـﺎرى ﻣـﻰ ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪ ﻛـﻪ ﺧﻠﻴﻔـﻪ دوم در ﻫﻨﮕـﺎم ﻗﺤﻄـــــﻰ ﺧﺸﻜـــــﺴﺎﻟﻰ ﺑـــــﻪ ﻋﺒـــــﺎس ﻋﻤـــــﻮى ﭘﻴـــــﺎﻣﺒﺮ ﻣﺘﻮﺳـــــﻞ ﺷـــــﺪ و ﺣـــــﺎﺟﺘﺶ روا ﺷـــــﺪ. (84ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﺑﻘــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮه )126, :(2 (85ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﺑﻘــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮه )129, :(2 (86از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﺳﻼم )ص( ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :اَﻧَﺎدﻋﻮةُ اِﺑﺮاﻫﻴﻢ) .ﻣﻦ ﻫﻤﺎن دﻋﻮت ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻫـﺴﺘﻢ(. (87ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره اﺑـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮاﻫﻴﻢ )41, :(14 (88ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره اﻋـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮاف )151, :(7 (89ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻣـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺆﻣﻦ )9,-7 :(40 (90ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره آل ﻋﻤـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺮان )159, :(3 (91ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻧــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮر )62, :(24 (92ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻣﻤﺘﺤﻨــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻪ )12, :(60 (93ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ) 186 :(2آﻣـﺪه :و اِذا ﺳـﺄَﻟَﻚ ﻋِﺒـﺎدى ﻋﻨّـﻰ ﻓَـﺈِﻧّﻰ ﻗَﺮﻳـﺐ اُﺟﻴـﺐ دﻋـﻮةَ اﻟـﺪاعِ اِذا دﻋـﺎنِ، ﻓَﻠْﻴــــــــــــﺴﺘَﺠﻴﺒﻮا ﻟــــــــــــﻰ و ﻟْﻴﺆْﻣِﻨــــــــــــﻮا ﺑــــــــــــﻰ ﻟَﻌﻠﱠﻬــــــــــــﻢ ﻳﺮْﺷُــــــــــــﺪونَ. (94ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻧــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺴﺎء )64, :(4 (95ﺳﻮره ﻳﻮﺳﻒ ):(12 98, -97 (96ﺳــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻣﺎﺋــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺪه )35, :(5 (97ﺑـــــــــــــﻪ ﺗﻔـــــــــــــﺴﻴﺮ اﻟﻤﻴـــــــــــــﺰان ،ج ،5ص 333ﻣﺮاﺟﻌـــــــــــــﻪ ﺷـــــــــــــﻮد. (98ﺳـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﻮره ﻣﻨـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــﺎﻓﻘﻮن ).5 :(63 (99ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ اﻟﺠﻨﺎن ،ﺣﺎج ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺎس ﻗﻤﻰ )ره( ،زﻳﺎرت ﺟﺎﻣﻌﻪ.
Related Documents
Sh A Fa At
May 2020 2
Sh A Be Bar At
May 2020 4
Man Fa At
November 2019 25
Fa A
June 2020 8
Fa A
May 2020 12