UNIVERZITET U SARAJEVU FAKULTET ZA SAOBRAĆAJ I KOMUNIKACIJE
SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA:
Osnove saobraćajnih i komunikacijskih sistema Tema rada:
Historijski razvoj vodenog saobraćaja u svijetu Predmetni nastavnik: Asistent (saradnik): Student: Broj indeksa: Usmjerenje: Godina studija:
Red. Prof. Dr. Abidin Deljanin Mr. Sc. Mirza Berković Nejla Hodžić 8021 Kompjuterske i informacijske tehnologije I (prva)
Rezultat rada:
Sarajevo, 05.11.2018.
UVOD Vodeni saobraćaj obuhvata celokupan saobraćaj koji se odvija na vodenim površinama (moru, jezerima, rekama, kanalima). Međutim, daleko najveći značaj u okviru vodenog saobraćaja ima pomorski saobraćaj. Ideju da koristi vodeni put za kretanje, prahistoriski čovek je dobio posmatranjem kakvog stabla ili grane koja je voda nosila i na kome je bila ptica ili koja druga životinja. U daljem usavršavanju ovog pronalaska čovek je počeo da koristi sopstvene ruke za veslanje i upravljanje, da dubi stablo i time snižava težište te povećava stabilnost prvobitnih plovnih objekata, da povezuje više stabala u splav itd. Sa veslanja rukama prelazi na veslanje granom kojoj sve više podešava oblik te dobija i – veslo. Postepenim povećavanjem čamca razvio se brod sa veslima koji je kroz dugi niz vekova vladao u vodenom saobraćaju, uz povećavanje broja vesala i veslača. Može se konstatovati da je historija vodenog saobraćaja veoma duga još od Egipćana i Fenična, preko starih Grka i Rimljana, pa sve do srednjeg veka i Velikih geografskih otkrića. Međutim, za današnji morski saobraćaj od velike važnosti su događaji sa početka XIX stoljeća: uspostavljane prvih redovnih pomorskih linija širom sveta, posebno između Evrope i Severne Amerike (saobraćaj na njima su održavali brzi jedrenjaci – kliperi, čiji je razvoj kulminirao u periodu 1840-1870); pronalazak prvog broda na mehanički pogon (Clermont), koga je konstruisao 1807. godine Robert Fulton (“Klermon” je održavao redovan saobraćaj na reci Hadson, SAD); prvo putovanje parobrodom preko Atlantika - parobrod Savannah je prvi prešao Atlantik 1819. godine (Njujork – Liverpul) za 29 dana; prva redovna transatlantska putnička linija uvedena je 1838. godine; krajem XIX vijeka u Baltiĉkom moru počinju da koriste prve feribote za prevoz železničkih kompozicija; značajna unapređenja parobroda predstavljali su: uvođenje elise (1840) i čelične armature (1860). To je uticalo na povećanje učešća parobroda u tonaži svetske mornarice, koje je 1850. godine iznosilo samo 6%, a 1892. godine već 50%. Historijski značaj u pomorskom teretnom saobraćaju ima brod „Protos“, koji je 1880.godine dovezao na Londonsko tržište zamrznuto meso iz Australije, čime je počeo prekookeanski prevoz lako kvarljivih proizvoda (mesa, maslaca, citrusovog voća, banana).
1
Sadržaj UVOD 1.
RAZVOJ VODENOG SAOBRAĆAJA U SVIJETU.........................................................3 1.1
ETAPE RAZVOJA VODENOG SAOBRAĆAJA U SVIJETU..................................4
1.1.1
Prva etapa – brodovi na ručni pogon....................................................................4
1.1.2
Druga etapa - brodovi sa pogonom na jedra.........................................................6
1.1.3
Treća etapa – brodovi na mehanički pogon..........................................................9
1.1.4
Historijski razvoj jedra, jednog od osnovnih elemenata pogona brodova........10
2.
RAZVOJ PODMORNICA U SVIJETU............................................................................11
3.
RAZVOJ RIJEČNOG SAOBRAĆAJA U SVIJETU........................................................12
4.
RAZVOJ POMORSKOG SAOBRAĆAJA U SVIJETU..................................................13 4.1. RAZVOJ KANALSKOG SAOBRAĆAJA U SVIJETU...............................................14
5.
RAZVOJ JEZERSKOG SAOBRAĆAJA U SVIJETU.....................................................16
ZAKLJUČAK LITERATURA POPIS SLIKA
2
1. RAZVOJ VODENOG SAOBRAĆAJA U SVIJETU Čovjek je svoja prva nastaništa gradio u blizini vode, time je jedan od prvih načina putovanja bilo putovanje vodom. Smatra se da je vodeni saobraćaj jedna od najstarijih vrsta saobraćaja i da potiče iz prahistorijskog doba. Ljudi su vrlo rano shvatili sposobnost plutanja, te da bi povećali prvobitnu nosivost zaključili da je neophodno više komada drveta. Nešto kasnije komadi drveta su povezivani lozom i napravljen je prvi splav. Prvi čamac je bio izdubljen u deblu drveta i služio je za prevoz ljudi. Pošto je okruglo stablo bilo nestabilno u vodi Australijanci su to riješili postavljajući na jednu ili obje strane na poprečnim gredama dodali još jedan komad drveta, te taj čamac nazvali katamaran. 1Daljnji razvoj je tekao u zavisnosti od razvoja tehnike tj. vrste pogona brodova.Početkom 19. vijeka prve redovne pomorske linije uspostavljene su širom svijeta, naročito Evrope i Sjeverne Amerike.2
Slika 1. Splav
1.1
Slika 2. Katamaran
ETAPE RAZVOJA VODENOG SAOBRAĆAJA U SVIJETU
1 Kreculj,D. i Čolić, V.: Plovna sredstva, Saobraćajni fakultet, Beograd, 1998 2 Deljanin, A.: Knjiga, Osnovi saobraćajnih i komunikacijskih sistema, Fakultet za saobraćaj i komunikacije,2016
3
Na osnovu posebnosti određenih razdoblja i karakteristika vezanih za razvoj vodenog saobraćaja razlikujemo tri etape. U etapama razlikujemo napredak gradnje brodova, povećanje plovnih puteva, iskoristivih vodenih površina.
1.1.1
Prva etapa – brodovi na ručni pogon
Prva etapa razvoja obuhvata period od IV stoljeća p.n.e. do II stoljeća n.e. Početak razvoja nije imao velike potrebe čovjeka, bio je važan prevoz rijekama. Čovjek je izdubljivao stablo i time povećavo stabilnost plovnih sredstava u odnosu na prvobitne splavove.U početku čovjek je kao sredstvo veslanja koristio ruke, a nakon toga grane koje su vremenom oblikovane u veslo, nakon toga povećanim brodom, povećao se i broj vesala. U tom periodu istakli su se Egipćani koji su kombinacijom drveta i papirusa pravili brodski trup. Prva modernizacija vodenog saobraćaja pojavljuje se dolaskom feudalnog perioda. Iz ovog perioda su poznati Feničani, kao vrlo dobri pomorci. Plovili su po cijelom Sredozemlju i prošli su kroz Giblatar u Atlanski okean. Već oko 600-te godine p.n.e.plovili su duž zapadne obale u Afriku.
Slika 3. Egipatski brod oko 1350.g. pr. n. e
Slika 4. Fenički brod
Česti ratovi između Grčke i drugih brodova doveli su do razvoja ratnih brodova. Ratni brodovi su bili znatno druži od trgovačkih kako bi se mogao koristiti što veći broj vesala, a poznati ratni Grčki brodovi bile su trijere. 3 Tokom vremena trijera je usavršavana, postavši jedan od najboljih ratnih brodova. Na pramac broda ugrađen je kljun, koji je služio za probijanje neprijateljskog broda. Grci su također bili veoma dobri i u navigaciji.
3 Deljanin, A.: “Skripta predavanja razvoj saobraćaja i komunikacija u svijetu”, Fakultet za saobraćaj i komunikacije univerziteta u Sarajevu, 2013.g.
4
Slika 5. Grčka trijera, oko 500 g. p.n.e Libruni su antička civilizacija s područja Kvarnera, velebitskog primorija i sjeverne Dalmacije. Mnogi ih navode kao vješte pomorce i brodograditelje, koji su gradili brze, čvrste i okretne brodove. Imali su raznovrsnu flotu brodova: Drakofore4, Liburnee5, Galije6.
Slika 6. Liburinski Drakofor
Slika 7. Liburnea
4Drakofori - brodovi sa zmajskom glavom na pramcu 5Liburnea - vojni brodovi 6Galija - veći transportno trgovački brod
5
1.1.1
Druga etapa - brodovi sa pogonom na jedra
Druga etapa razvoja počinje u vremenskom razdoblju bronzanog i mlađeg gvozdenog doba. Iako se ne može povići oštra granica između prve i druge etape. To se mijenja pojavom antičkog društva, usljed javljanja veće potrebe za prevoz, kao i povezivanje udaljenijih lokacija zbog razvoja trgovine. Drugu etapu karakteriše gradnja brodova za pomorski saobraćaj. Usavršavanje gradnje brodova dovodi do otkrića jedra i kormila, koje su otkrili Egipćani. Kasnije su se uz Egipćane, prekomorskim putovanjima, istaknuli Francuzi, Grci, Kinezi i Rimljani.Pored trgovačkih brodova koji su pored robe prevozili i putnike, razvijali su se i ratni brodovi. Taj period je obilježilo i otkriće lađe koje se svrstava među najveće otkriće čovječanstva jer čovjek dospijeva u do tada nespojive krajeve. Kroz vijekove lađe se usavršavaju, te dostižu veće brzine, bezbjednost, nosivost i udobnost. Također je poznato da su Grci i Rimljaniimali dobro razvijen vodeni saobraćaj. Rimljani uvode novosti u gradnji brodova: kosnik ispod kojeg se nalazi malo križno jedro, užad na glavnom jedru, malo jedro na vrhu jarbole. Zbog posebno teških uslova za život na sjeveru Europe, Vikinzi su gradili brodove sposobne za plovidbu Sjevernim morem,ali i za brzepiratske akcije i pljačke.Svojim vitkim,čvrstim i žilavim brodovima,plovili su dalekood obala preko Atlanskog okeana, otkrili Island i Grenland. Pored trgovačkih brodova gradili i ratne brodove. 7
Slika 8. Vikinški ratni brod i trgovački brod
7 Deljanin, A.: “Skripta predavanja razvoj saobraćaja i komunikacija u svijetu”, Fakultet za saobraćaj i komunikacije univerziteta u Sarajevu,2013.g.
6
Srednjovjekovne galije u Sredozemlju dobivaju u XIII vijeku prva kormila koja su bilapostavljena na sredini broda. Korištenje kompasa i nova saznanja u navigaciji znatno su proširili mogućnost plovidbe,daleko od kopna. Otkrića novih pomorskih puteva, doprinjela su naglom razvoju brodogradnje, a pritom su se stalno povećavale veličine brodova, brzine plovidbe, poboljšavali navigacioni instrumenti. Razvoju vodenog saobraćaja je doprinjelo i robovlasništvo,jer se jeftina radna snaga (robovi) maksimalno iskorištavala te je omogućavala da se grade veliki brodovi.8 Tadašnji brodovi (brodovi na vesla) ma koliko oni bili veliki imali su ograničenu korisnunosivost jer veliki broj veslača zahtjevao i nošenje odgovarajuće količine hrane i vode. Zbog toga su trgovci više koristili,odnosno putovali jedrenjacima iako su oni tada bilizahtjevni. Brodovi su korišteni pretežno za prijevoz skupe robe, za potrebe bogatihslojeva društva, dakle za ograničeni broj korisnika i zato su prenosili robu uograničenim količinama. Pored ovakvih trgovačkih brodova postojali su i ratni brodovi(ratne lađe). 9
Slika 9. Atlantska ratna Nava One su u prvom redu bile na vesla, dok su trgovačke lađe bile jedrenjače, avesla su imslužila samo u izvjesnim slučajevima za pomoć u slučaju da izgube vjetar ida bi se brže vratili u normalnu putanju vjetra. Karakteristikaratnih brodova bila je tašto su oni imali oštar „kljun“. Oštar
kljun je imao svrhu da se pri sukobu saneprijateljem
bodovi
zabodu
u
bok
neprijateljskog broda.
8 Po historijskim zapisima nekih grčkih i rimskih filozofa u tom periodu su (285-247god. pne.) postojali brodovi koji su imali trinaest redova vesla, a neki čak i po trideset redova. 9Kreculj,D. i Čolić, V.: Plovna sredstva, Saobraćajni fakultet, Beograd, 1998
7
Osim za prevoz robe brodovisu služili i za prevoz putnika. Tek s ulaskom u novi vijek i pomorski i riječni, a i kanalski saobraćaj preuzeli su glavnu ulogu nosioca zadatog saobraćaja. U XIV vijeku na brodove se ugrađuju topovi radi zaštite od neprijateljskih brodova. Težina i broj topova se vremenom povećavao, zbog toga se korisni teret smajivao, dok naoružanjenije dostiglo takve razmjere da se roba uopšte nije mogla ukrcavati na brod. Usljed toga stvoren je na jednoj strani tipični ratni brod, a na drugoj strani trgovački brod, pa su prvištitili druge na njihovom putovanju. I u XIV vijeku još uvijek su se koristila vesla, međutim broj vesala se smanjivao jer se prešlo na teža vesla sa po tri do šest veslača poveslu što je olakšalo kretanje brodova. U XIV vijeku i uloga jedra se znatno povećala. Jedro je od pomoćnog pogonskog sredstva došlo do glavnog i jednostavnijeg pogonskog sredstva. Grade se tzv. karavele, brodovi sa dva do četiri jarbola. U periodu od 1415-1469 sa ovakvim brodovima počinju se vršiti prve ekspedicije, istraživanja koja traže mogućnost za osvajanje ili za trgovinu na ostrvima. Prevozni kapaciteti ovakvih brodova su bili različiti.
Slika 10. Karavela, Kolumbova “Santa Maria” Ratovi u Europi i masovna emigracija u Ameriku, razvoj trgovine između Amerike i dalekog Pacifika doprinijelo je do razvoja i gradnje brzih brodova sa vitkim trupom i više jedara. Tako je nastao jedrenjak poznat kao kliper,to su bili brodovi građeni za brzinu, a da bi brod postao kliper morao je preći udaljenost od New York-a do San Franciska za manje od 110 dana. 10
10 Najbrži kliper “Flying Cloud” izgrađen u Bostonu, koji je put od New York-a do San Franciska presao za 89 dana i 21 sat
8
Slika 11. Kliper - “Sovereign of the Sea”
1.1.2
Slika 12. Kliper - “Flying Cloud
Treća etapa – brodovi na mehanički pogon
Treća etapa razvoja, period parnih brodova,klipnemašine,turbine,dizel motora,nuklearnih pogona. Za razvoj ove etape od velikog značaja bilo je pronalaženje parne mašine, prelaz iz zanatskog u industrijski način proizvodnje, kao i pronalazak propelera. Uspješno poslovanje jedrenjaka usporilo je primjenu parne mašine u pomorskom saobraćaju i pored toga što su se prve ideje o korištenju vodene pare za pogon broda javile gotovo čitav vijek prije patentiranja Vatove parne mašine (1681.godine Papin je predložio da se za pokretanje lađe upotrijebi parna snaga). Prvi uspjeli parobrod bio je“Klermont” (Claremont). Njega je sagradio Robert Fulton, 1807godine. Brod “Komet” prevozio je kupače iz Glazgova na ušće rijeke Klajd. 11
Slika 13. “Claremont”
11 Claremont je bio dug 42,67 m, širok 4,57m, a snaga motora koja je pokretala dva točka sa po osam lopatica bila je 20 KS (14,7 kW). On je omogućavao plovidbu od 4,3 milje na sat.
9
Slika 14. “Savannah” 1819. godine brod “Savannah” sa jedrima i parnim strojem prelazi Atlantik12. Nakon ovog izgrađeno je još ovakvih brodova: “ Queen Marry”, “Queen Elizabeth”, “Normandie “, “Titanic”.
1.1.3 Historijski razvoj jedra, jednog od osnovnih elemenata pogona brodova Jedrenjaci su u toku povijesti povećali tonažu, mijenjajući pri tom obliku, broj jerbola i vrste jadara. Po broju jarbola i po vrstama jedara dobili su nazive. Jedrenjaci se dijele u nekoliko tipova: Okeanski: križnjak ili nava, bark, šunker ili goleta, škuna bark, bark škuna, barkantina, brik, škuna... Obalni (na Jadranu): leger, trabakul, pelig, bracera, bragoc. Jedrenjaci su se održali do danas, uglavnom kao školski brodovi, jahte ili turistički brodovi. Jedrenjaci imaju najviše pet jarbola, iznimno sedam ( neke američke golete) te idući od pramca prema krmi jarbol može biti: -
Pramčani Prednji Glavni (veliki ili velejarbol) Zadnji i Krmeni jarbol.
12Brod je išao iz luke Savana, preko Atlantskog okeana do Liverpula gdje je stigao za 26 dana. U toku plovidbe nestalo je drva pa je brod zadnjih dana plovio na jedra.
10
2. RAZVOJ PODMORNICA U SVIJETU Još od antičkih vremena ljudi su pokušavali pronaći način djelovanja ispod površine vode. Razvoj podmornica poticali su i znanstveni interesi, ali je prvenstveno bio povezan sa željom za stjecanjem prednosti nad protivničkom mornaricom. Prvu uspješnu vojnu podmornicu izradio je David Bushnell . Bila je jajolikog oblika te je imala mjesta za samo jednog člana posade. Zbog oblika dobila je nadimak “Turtle” (Kornjača). Tijekom Američkog rata za nezavisnost navodno je izvela napad na britanski brod, ali o tome ne postoje čvrsti dokazi. Robert Fulton danas je najpoznatiji kao izumitelj prvog komercijalno isplativog parobroda. Fulton je, međutim, bio i pionir na području razvoja podmornica. Konstruisao je podmornicu Nautilus, koju se zbog cilindričnog oblika, bakrenog tornja (kupole) i spremnika s kisikom katkad naziva prvom modernom podmornicom. Ideja o podmornici na nuklearni pogon prvi je put iznesena u SAD-u 1939. godine. Projekt je, međutim, pokrenut tek nakon kraja Drugog svjetskog rata. Nova podmornica, nazvana USS Nautilus, porinuta je 1954. u rijeci Thames u američkoj saveznoj državi Connecticut. Nuklearni reaktor davao joj je dvije velike prednosti. Prvo, za njegov rad nije potreban kisik te ne stvara ispušne plinove. Drugo, dozvoljava joj da gotovo neograničeno ostane ispod površine mora. Godine 1958. postala je prvom podmornicom koja je ploveći ispod arktičkog leda stigla do Sjevernog pola.
Slika 15. USS “Nautilus”
11
3. RAZVOJ RIJEČNOG SAOBRAĆAJA U SVIJETU Riječni saobraćaj je jedna od vrsta vodenog saobraćaja. Pod tim pojmom podrazumijeva se saobraćaj plovnim rijekama i kanalima kojima su rijeke međusobno povezane. Razvoj ove vrste vodenog saobraćaja zavisi od društveno-ekonomskih faktora kao i prirodnih uslova: položaj, veličina i sposobnost rijeka za plovidbu. Najveća plovna rijeka na svijetu je Amazon, ali intezitet saobraćaja na njoj je izuzetno slab, jer su oblasti kroz koje protiče nerazvijene. Od svjetskog značaja za plovidbu su rijeke Nil i Kongo u Africi, Jangcejang i Ob u Aziji, dok su u Evropi to: Rajna, Majna, Dunav, Volga itd.13 Povezivanjem rijeka plovim kanalima upotpunjuje se saobraćajni sistem, povećava se plovna mreža i rijeke tek kada se vežu kanalima dobiju svoj značaj. To su umjetno prokopani vodeni putevi na kopnu koji mogu spajati dva ili više prirodnih vodenih puteva: dva jezera, dva mora ili dvije rijeke. Kanali ne samo da služe za plovidbu već služe i u druge, gospodarske svrhe, kao npr. za navodnjavanje. Kanali služe i kao regulatori vodostaja rijeka, pa imaju i obrambenu funkciju. Oni su vrlo stara tvorevina. Javljaju se još prije nove ere u Egiptu, Mezopotamiji i Kini. Iako riječni saobraćaj spada u najstarije saobraćajne grane,on jos uvijek ima veliki značaj za pijevoz masovne jeftine robe,koja ne može da podnese visoke transportne troškove (npr. nafta, ruda, drvo, ugalj). Učešće riječnog saobraćaja u ukupnom transportu robe u Evropi iznosi 46%. Prosječni relativni troškovi izgradnje I održavanja vodenih puteva veći su od troškova cestovnih, a manji od troškova željezničke infrastrukture, ali su eksterni troškovi najniži. Riječni saobraćaj u konačnici je prijevoz masovnih roba, sporije od željeznice, ali na nižim troškovima po jedinici prevozne usluge .
13 Deljanin, A., “Skripta predavanja razvoj saobraćaja i komunikacija u svijetu”, Fakultet za saobraćaj i komunikacije univerziteta u Sarajevu, 2013.
12
Slika 16. Riječni promet na Rajni u Kölnu.
13
4. RAZVOJ POMORSKOG SAOBRAĆAJA U SVIJETU Pomorski saobraćaj prvenstveno omogućava razvoj spoljne trgovine, ima veliki udio u međunarodnoj trgovini. U njemu je posebno veliki udio prevoza tereta (nafte, derivata, ruda, uglja, žita itd.). Morskim transportom se preveze preko 5,5 mlrd. tona tereta godišnje. Morski transport preveze relativno mali deo ukupnog fizičkog obima prevezenog tereta, ali zbog velikog prosječnog rastojanja (7-8 hilj. km) na njega otpada 60% od ukupnog svjetskog prevoza robe. Jedna od značajnih karakteristika je zapravo najniža cijena prevoza tereta pomorskim putem, prema tome najviše se koristi u slučajevima prevoženja masovnih roba koje imaju dovoljno dug vremenski period da stignu do odredišta. Osim toga najčešći slučajevi korištenja pomorskog saobraćaja jeste pri prevozu tereta na velikim rastojanjima. Za ostvarivanje pomorski transport ima složena i raznovrsna sredstva kao što su morska luke, flote, remont brodova itd. U osnovi savremeni brodovi se dijele na : putnički, teretni, specijalni. Savremeni putnički brodovi podsjećaju na luksuzne hotele koji imaju na raspolaganju bioskopske i TV sale, bazene za kupanje, restorane, prodavnice i dr. Na razvoj pomorskog saobraćaja veliki uticaj je imao razvoj pomorskih luka. U tom razvoju ističe se mnogo karakterističnih razdoblja. Ona potiču od najstarijih vremena, raspada Zapadnog Rimskog Carstva 476. godine, otkrića Amerike 1476. godine, te razdoblje početka industrijske revolucije, pa sve do danas. Luke povezuju kopneni i vodeni saobraćaj i danas neke od najvećih svjetskih su: Singapoure, Rotterdam, New Orleans, Los Angeles, Shangai i Hong Kong. 14
Slika 17. Luka Singapoure
Slika 18. Luka Rotterdam
4.1. RAZVOJ KANALSKOG SAOBRAĆAJA U SVIJETU 14 Izvor: http://www.interijernet.hr/hr-razno/singapur-grad-lavova_56634
14
Kanalski saobraćaj ima iznimno značenje u transport robe i prevoženju putnika. Za globalni saobraćajni sustav najznačaniji su Suetski i Panamski kanal. Osim navedenih od velikog regionalnog značaja su Kielski i Korintski kanali. Sa gradnjom Suetskog kanala početo je 1859. godine, povezivanjem Sredozemnog i Crvenog mora. Kanal je omogućio povezivanje Evrope sa Azijom, izbjegavanjem dugog i teštkog puta oko Rta Dobre Nade na jugu Afrike.
Slika 19. Geografski prikaz Suetskog kanala
Slika 20. Suetski kanal
Panamski kanal je drugi najznačajniji u globalnom saobraćaju, nalazi se u Centralnoj Americi i povezuje Atlantski i Pacifički okean. Saobraćajno značenje Magellanogova prolaza izgubilo se nakon prokopavanja Panamskog kanala 1914. godine. 15 Njegovom izgradnjom potojeći plovidbeni put između New Yorka i San Francisca skraćen je za 8.000 milja.
Slika 21. Panamski kanal Kielski kanal povezuje Sjeverno i Baltičko more, ovim kanalom je prokopan poluotok Jylland da bi se izbjegla plovidba Danskim tjesnacem. Njime je između luka Kiela i Hambura postignuto skraćenje od 220 km.
15 Deljanin, A., “Skripta predavanja razvoj saobraćaja i komunikacija u svijetu”, Fakultet za saobraćaj i komunikacije univerziteta u Sarajevu, 2013.
15
Slika 22. Kielski kanal Korintski kanal povezuje Jonsko i Egejsko more i njime se u većini slučajeva koristi Grčka. 16 Korintski kanal je smatran velikim tehničkim dostignućem svoga vremena. Preko njega put za manje brodove se skraćuje za 400 km.
Slika 23. Korintski kanal
16 Deljanin, A., “Skripta predavanja razvoj saobraćaja i komunikacija u svijetu”, Fakultet za saobraćaj i komunikacije univerziteta u Sarajevu, 2013.
16
5. RAZVOJ JEZERSKOG SAOBRAĆAJA U SVIJETU Jezerska plovidba je naročito razvijena na jezerima povoljnog geografskog položaja, u privredno razvijenim i naseljenim oblastima. Jezerski saobraćaj je najzastupljeniji po jezerimana čijim se obalama nalaze ekonomsko različiti rejoni (npr. industrijski i poljoprivredni). U drugoj polovini XIX vijeka uveden je parobrodski saobraćaj po mnogim jezerima u Europi, na Bajkalskom jezeru u Sibiru, u Sjevernoj Americi „Velika jezera“ a do početka XX vijeka razvio se i na važnijim jezerima ostalih kontinenata. Između dva Svjetska ratauveden je i saobraćaj motornih brodova.17
Slika 24. Bajkalsko jezero Riječni i jezerski saobraćaj su dobili na važnosti od početka izgradnje vještačkih vodenih puteva i kanala, pomoću toga je omogućena veza između dijelova jedne zemlje, kao i dijelova vise zemalja.
17 http://sr.pdfcoke.com/doc/74776862/Historijski-Razvoj-Vodenog-Saobracaja-u-Svijetu
17
18
ZAKLJUČAK Osnovna karakteristika vodenog saobraćaja jeste da se obavlja vodenim putem. Razlikujemo pomorske, riječno-kanalske i jezerske vodene puteve. Različita prevozna sredstva vodenog saobraćaja imaju mogućnost plovidbe ovim putevima. Da bi vodeni saobraćaj funkionisao potrebna su pristaništa i luke, koje čine vezu kopnenog i vodenog saobraćaja. Imaju funkciju pristajanja vodenih prevoznih sredstava, te označavaju početnu i završnu tačku vodenog saobraćaja. Osnovno prevozno sredstvo vodenog saobraćaja je brod. Na osnovu njihove svrhe i upotrebe brodove dijelimo na: trgovačke, teretne, putničke, putničko-teretne, ratne i specijalne brodove. Trgovački brodovi namijenjeni za prijevoz putnika i robe, teretni brodovi prijevoz isključivo raznih vrsta terete, putnički brodovi prijevoz putnika, ratni brodovi namijenjeni za pomorsko ratovanje, specijalni brodovi- namijenjeni za posebne poslove i zadatke: ribarski, tegljači, ledolomci, trajekti, jahte, jedrilice. Prednosti vodenog saobraćaja su visoka, u više slučajeva praktično neograničena propusna sposobnost plovidbenih puteva, manje suprotstavljanje kretanju brodova, u tečnoj sredini manji otpor u odnosu na kretanje suhozemnim putevima, što obezbjeđuje efikasnije korištenje uređaja i istu potrošnju goriva po jedinici prevoza u poređenju sa suhozemnim transportom ima znatno veću nosivost parka, što uslovljava manji broj opslužujućeg osoblja po jedinici prevoza i širu mogućnost primjene, pri utovaru i istovaru, visoko proizvodne pretovarne mehanizme, a znatno manji u odnosu na željeznički i drumski transport, koeficijent odnosa vlastite težine voznog parka i njegove nosivosti i manji utrošak metala po jednoj toni nosivosti voznog parka. S tim da se odvija manjom brzinom u odnosu na druge vidove saobraćaja.
19
LITERATURA [1.] Deljanin, A., knjiga "Osnovi saobraćajnih i komunikacijskih sistema", Fakultet za saobraćaj i komunikacije univerziteta u Sarajevu, 2016. [2.] Deljanin, A., “Skripta predavanja razvoj saobraćaja i komunikacija u svijetu”, Fakultet za saobraćaj i komunikacije univerziteta u Sarajevu, 2013. [3.] Adamović, M. , “Uvod u saobraćaj knjiga I” , Saobraćajni fakultet Univerziteta u Beogradu, 1999. [4.] Čolić V., Radmilović Z., Škiljaica V., “Vodeni saobraćaj”,Saobraćajni fakultet Univerziteta u Beogradu 2005. [5.] Kreculj,D. i Čolić, V.: Plovna sredstva, Saobraćajni fakultet, 1998, Beograd Internet izvori: [1.] http://sr.pdfcoke.com/doc/74776862/Historijski-Razvoj-Vodenog-Saobracaja-u-Svijetu [2.] http://sh.wikipedia.org/wiki/Saobra%C4%87aj_u_Bosni_i_Hercegovini [3.]https://www.pdfcoke.com/doc/189830834/Skripta-Predavanja-Razvoj-Saobracaja-iKomunikacija-u-Svij
20
POPIS SLIKA Slika 1: Splav Slika 2: Katamaran Slika 3: Egipatski brod oko 1350.g. pr. n. e Slika 4: Fenički brod Slika 5: Grčka terijera, oko 500 g. p.n.e. Slika 6: Liburinski Drakofor Slika 7: Liburnea Slika 8: Vikinški ratni brod i trgovački brod Slika 9: Atlantska ratna Nava Slika 10: Karavela, Kolumbova “Santa Maria” Slika 11: Kliper- “Sovereign of the Sea” Slika 12: Kliper – “Flying Cloud” Slika 13: “Claremont” Slika 14: “Savannah” Slika 15: USS “Nautilus” Slika 16: Riječni promet na Rajni u Kölnu Slika 17: Luka Singapoure Slika 18: Luka Rotterdam Slika 19: Geografski prikaz Suetskog kanala Slika 20: Suetski kanal Slika 21: Panamski kanal Slika 22: Kielski kanal Slika 23: Korintski kanal Slika 24: Bajkalsko jezero
21