Risk 6

การบงชี้และการประเมินความเสี่ยง (ตอน 6) สุรชัย วิวัจนสิรินทร* วศิน มหัตนิรันดรกุล**

จากเลมที่แลวมาหวังวาทานผูอานที่ติดตามตั้งแตตน ก็คงเขาใจวัตถุประสงคของกฎหมายการ ประเมินความเสี่ยงของโรงงานอุตสาหกรรมที่ประกาศออกมาเพื่อใชกับโรงงานทั้ง 12 ประเภทแลว และคงจะมีความเขาใจและสามารถใชเครื่องมือการประเมินความเสี่ยงทั้ง 6 เครื่องมือได หรือไมได ทั้งหมดก็ไมเปนไร เพราะถาชํานาญเครื่องมือเหลานี้สัก 2-3 เครื่องมือก็นาจะเพียงพอที่จะบงชี้หรือ ประเมินความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้น พรอมทั้งสามารถกําหนดมาตรการปองกันและแกไขได ก็อยางที่ ไดเคยคุยกันไว คือ เมื่อรูปญหาวามีโอกาสเกิดอะไร ตนเหตุมาจากไหน ก็ควรจะสามารถกําหนด มาตรการจัดการกับตนเหตุของปญหาที่เรียกวา “ การปองกัน” จุดประสงคคือ เพื่อไมใหเกิดปญหา เกิดขึ้น จะไดมีเวลาไปนั่งจิบกาแฟแทนที่จะยุงอยูกับการตอสูกับปญหาที่เกิด เหนื่อยเปลาๆ นอก จากจะกําหนดการป องกั น แลว ควรกําหนดมาตรการแกไขดวย เผื่ อฟลุค ถาปองกัน แลวยังเกิ ด ปญหาขึ้นมาอีกจะไดใชมาตรการดังกลาวตอสูกับปญหา เพื่อลดความสูญเสีย นั้นคือ “การแกไข” ถาใครเคยทํางานกับโรงงานที่มีความเสี่ยงสูง ก็จะคุนเคยกับคําวา “Prefire Plan” ดี ก็ใชหลัก การเดียวกันคือ ใหเปนเปนคนมองโลกในแงราย โดยมองวามีโอกาสเกิดปญหา เชน ไฟไหม ระเบิด หรือ ก าซรั่ ว ตามจุ ด ต างๆ แล ว พิ จ ารณาที ล ะจุ ด ว า ถ าเกิ ด กรณี ดั งกล าวจะระดมทรั พ ยากร คน อุปกรณตางๆ เขาระงับเหตุเชนใด กลับมาที่การประเมินความเสี่ยง โดยใชเครื่องมือแตละตัวที่เรา ถนัด กับปญหาที่ยกมา จะเห็นวา ทุกเครื่องมือ การประเมินความเสี่ยง 6 เครื่องมือ จะใหเรากําหนด 2 หัวขอ ดังนี้ มาตรการปองกัน / ควบคุมอันตราย และ ขอเสนอแนะ มาตรการปองกัน / ควบคุมอันตราย เปนมาตรการที่มีอยูเดิมในองคกร เพื่อปองกันมิใหเกิด ความเสี่ยงที่ไดประเมินมา ซึ่งอาจจะแตกประเด็นใหพิจารณาวา ควรจะมาจากอะไรบาง ก็อาจกลับ ไปพิจารณาที่มาของ Root Cause แตละตัว คือ 4 M (Man, Machine, Material และ Method) โดย - Man : อาจดูจากกําหนด Qualification ของคนในตําแหนงทํางานนั้น หรือ พิจารณาจัด อบรมใหมีความรูเพื่อปฏิบัติงานนั้นๆ - Machine : ดูจากการกําหนดการออกแบบเครื่องจักร หรือ มาตรการบํารุงรักษาเครื่องจักร เพื่อคงสภาพและสมรรถนะใหดีที่สุด ทั้งนี้ใหรวมไปถึงอุปกรณปองกัน อุปกรณควบคุม และอุปกรณเพื่อความปลอดภัยตางๆ

* ผูจัดการสวนความปลอดภัยและสิ่งแวดลอม บริษัท ปโตรเคมีแหงชาติ จํากัด (มหาชน) ** วิทยาลัยเทคนิคอุตสาหกรรม สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาพระนครเหนือ

- Method : กําหนดจากระเบียบ / วิธีก ารปฏิบั ติงานที่ใชในการควบคุม การทํางานหรือ เครื่องจักรในจุดนั้นๆ ทั้งที่เปนเอกสารหรือไมเปนเอกสาร ซึ่งการเปนเอกสารก็จะดีกวา เพราะคอนขางทําใหเชื่อถือไดวามีระเบียบวิธีการปฏิบัติงานนั้นจริง สื่อสารไดงาย และ รวมไปถึงสามารถเก็บไวตรวจสอบหรือสื่อสารใหคนรุนตอๆ ไป - Material : คงจะมองไปที่วัสดุ เครื่องใชตางๆ ที่นําไปใชตองใหเหมาะสมกับงานนั้นๆ เฉพาะมาตรการปองกันที่มีอยูเดิมจากมุมมอง 4 M ขางตน และมุมมองในการแกไขที่มีอยู ให กําหนดลงในชอง “มาตรการปองกันและควบคุมอันตราย” แตสวนที่ขาดอยูและนาจะนํามาเพิ่มเติม รวมกับมาตรการที่มีอยูเดิม เพื่อเพิ่มพลังในการปองกันและแกไขปญหา ก็นํามาใสในชอง “ขอเสนอ แนะ” ขั้นตอนดําเนินการตอไปคือ การกําหนดแผนงานดานความปลอดภัย ซึ่งประกอบดวย แผน ควบคุมความเสี่ยงและแผนลดความเสี่ยง ลองมาปรับแนวความคิดใหตรงกันดังนี้ 1. แผนควบคุมความเสี่ยง มองจากมาตรการทั้งปองกันและแกไขที่มีอยูเดิม นับเปนของดีที่ มีอยู ฉะนั้น ก็ควรจะรักษาไวใหมีอยูตลอดไป และใหดึงมาตรการที่มีอยูในชอง “มาตรการปองกัน ควบคุม และแกไข” มากําหนดเปนแผนงานควบคุมความเสี่ยง โดยกําหนดผูรับชอบ เพื่อกําหนดให ดําเนินการเชนนั้นอยางตอเนื่อง - กําหนดหัวขอเรื่องที่ผูรับผิดชอบตองดําเนินการ - หลักเกณฑ มาตรฐานที่ควบคุม - ผูตรวจ ติดตาม เพื่อตรวจติดตาม ผูรับผิดชอบดําเนินการตามความถี่กําหนด หวังวามาตรการที่มีอยูจะไมหายไปไหน มั่นใจวามีการควบคุมการดําเนินการใหเปนอยาง นั้นตลอดเวลา มีคําที่ดูยุงๆ อยู 2 คํา คือ คําวา “วัตถุประสงค” และ “เปาหมาย” โดย วัตถุประสงค : หมายถึงสิ่งที่คิดวาจะดําเนินการหลังจากอานชื่อความเสี่ยง ความคิดแรกที่ อานชื่อความเสี่ยงและนึกถึงวาจะทําอยางไรกับมัน นั่นแหละครับคือ วัตถุ ประสงค ซึ่งจะเปนทิศทางกวางๆ ในการดําเนินการ เปาหมาย : หมายถึง จุดที่จะไปถึง ซึ่งตองวัดความสําเร็จได บางทานอาจบอกวา เปา หมายตอง “SMART” คือ S = Specific : เฉพาะเจาะจง

* ผูจัดการสวนความปลอดภัยและสิ่งแวดลอม บริษัท ปโตรเคมีแหงชาติ จํากัด (มหาชน) ** วิทยาลัยเทคนิคอุตสาหกรรม สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาพระนครเหนือ

M = Measurable : วัดได A = Acceptable : ยอมรับได R = Realistic : เปนจริงและไปถึงได T = Timeframe : มีกําหนดเวลาแลวเสร็จ แตในเรื่องของแผนควบคุมความเสี่ยง เปนการกําหนดสิ่งที่เปนมาตรการที่มีอยูแลวใหชัด เจนยิ่งขึ้นทันที ดังนั้น วัตถุประสงค จะเปนทิศทางกวางๆ ที่สอดคลองกับความเสี่ยง เปาหมาย คือ สิ่งที่ตองการใหเปนและวัดได โดยสอดคลองกับวัตถุประสงค เชน ความเสี่ยง : อันตรายจากแอมโมเนียรั่วไหล วัตถุประสงค : ลดโอกาสเกิดแอมโนเนียมรั่วไหลสูพนักงาน และชุมชนโดยรอบ เปาหมาย : จํานวนครั้งแอมโมเนียรั่วไหลเปนศูนย มาตรการ : 1. แผนการตรวจสอบการรั่วไหลตามจุดตอและอุปกรณ (Leak Survey) 2. ตรวจสอบการทํางานของวาลวระบายแรงดัน มาตรการนี้ไมจําเปนตองมีกําหนดแลวเสร็จเพราะมีอยูในปจจุบันอยูแลว 2. แผนลดความเสี่ยง เปนการกําหนดมาตรการปองกัน/แกไข เพิ่มเติมใหครบถวน เพื่อเพิ่ม ประสิทธิภาพการจัดการกับความเสี่ยงนั้นๆ โดยกําหนดจากขอเสนอแนะที่ไดกําหนดขึ้น ขอเสนอ แนะดังกลาวเปนไดทั้งการปองกัน/แกไข เชนเดียวกับแผนควบคุมความเสี่ยง แตแตกตางกันตรง มาตรการในแผนลดความเสี่ยงเปนสิ่งที่ไมมีอยูเดิม การกําหนดวัตถุประสงค/เปาหมาย ดังนี้ วัตถุประสงค : เปนทิศทางการดําเนินการกวางๆ ที่สอดคลองกับความเสี่ยงและขอเสนอ แนะในการปรับปรุง ยิ่งขอเสนอแนะชัดเจนมากเทาใด ก็ใหเขียนวัตถุ ประสงคใหชัดเจนเทานั้น แตถาขอเสนอแนะมีหลายๆ ขอ ก็ใหเราเขียนวัตถุ ประสงคไดกวางๆ เปาหมาย : อธิบายวัตถุประสงคใหชัดเจนขึ้นพรอมกําหนดแลวเสร็จแนนอน ซึ่ง กําหนดเวลาหลังมาตรการที่ชาที่สุดที่จะจัดทําขึ้น เชน

ความเสี่ยง วัตถุประสงค 1 เปาหมาย วัตถุประสงค 2 เปาหมาย

: อันตรายจากการใชเชื้อเพลิงหุงตม : กําหนดแผนการตรวจสอบอุปกรณในระบบเชื้อเพลิง : แผนการตรวจสอบอุปกรณระบบเชื้อเพลิงแลวเสร็จ ธันวาคม 2545 : กําหนดมาตรการปองกันการเกิดเชื้อเพลิงรั่วไหล/ไฟไหม : มาตรการปองกัน/แกไขการเกิดเชื้อเพลิงรั่วไหล/ไฟไหมแลวเสร็จภายใน ธันวาคม 2545

* ผูจัดการสวนความปลอดภัยและสิ่งแวดลอม บริษัท ปโตรเคมีแหงชาติ จํากัด (มหาชน) ** วิทยาลัยเทคนิคอุตสาหกรรม สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาพระนครเหนือ

มาตรการ

1. จัดทําแผนการตรวจสอบอุปกรณ 2. จัดทําแผนตรวจสอบพื้นที่ 3. กําหนดการตรวจสอบการรั่วไหล 4. กําหนดปายหามทําใหเกิดประกายไฟ 5. ออกระเบียบคําสั่งเขตหามสูบบุหรี่

ลองดูตัวอยางการประเมินความเสี่ยงและการกําหนดแผนควบคุมความเสี่ยง แผนลดความ เสี่ยง ในการขนยายแอมโมเนียจากรถบรรทุก โดย Tank Car สงใหกับบริษัท เพื่อจัดเก็บไวใชใน ระบบทําความเย็น ซึ่งอาจมีแอมโมเนียรั่วไหลสูภายนอกกระทบตอพนักงานหรือชุมชนโดยรอบ ไอแอมโมเนียรั่วไหล

การขนสงจากรถรั่วไหล

ระบบทอ/ถังจาก รถมีจุดรั่วไหล

การเติมจากรถรั่วไหล

รถเกิดอุบัติเหตุ รั่วไหล

ตอขอตอเขา ถังไมแนน

การจัดเก็บรั่วไหล

ไมไดตอทอ Vent ไปที่รถ

ทอ/จุดตอรั่วเนื่อง จากเสื่อมสภาพ

เดินปมเติมเร็ว เกินไป ลืม รถเกิดอุบัติเหตุ เฉี่ยวชน

ไมมีระเบียบ ปฏิบัติงาน

ทอ/จุดตอรั่วเนื่อง จากเสื่อมสภาพ

ทอหรือ/ถัง ชํารุด

เดินปมดวย อัตราไหลสูงไป

วาวลปลอด ภัยทํางาน

น้ําในบอ Basin แหง

อันตรายจากแอมโมเนียรั่วไหลขณะขนสง/จัดเก็บและเคลื่อนยาย * ผูจัดการสวนความปลอดภัยและสิ่งแวดลอม บริษัท ปโตรเคมีแหงชาติ จํากัด (มหาชน) ** วิทยาลัยเทคนิคอุตสาหกรรม สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาพระนครเหนือ

/ถังชํารุด เสื่อมสภาพ

ผลการศึกษา วิเคราะห และทบทวนการดําเนินงานในโรงงานเพื่อการชี้บงอันตรายและการ ประเมินความเสี่ยงดวยวิธี Fault Tree Analysis ในพื้นที่/เครื่องจัก/กระบวนการผลิต/ขั้นตอนการ ปฏิบัติงาน/กิจกรรมของระบบทําความเย็นที่ใชแอมโมเนียเปนสารทําความเย็น โดยมีสถานการณ จําลองของเหตุการณที่อาจกอใหเกิดอุบัติเหตุรายแรงขณะทําการขนสง จัดเก็บ และเคลื่อนยาย สาเหตุที่ทําใหเกิดเหตุ อันตรายหรือผลที่ การณที่อาจกอใหเกิด เกิดขึ้นตามมา อุบัติภัยรายแรง -ทอ/ถังแอมโมเนีย -แอมโมเนียรั่ว จากรถบรรทุกสภาพ ไหลสูภายนอก ไมดีมีการรั่วไหล -อันตรายสูส ิ่งแวด ลอม/ชุมชน

-รถบรรทุกเกิดอุบัติ เหตุเฉี่ยวชนทอ/ถัง ของรถชํารุด

-ถังแอมโมเนียชํารุด

-ขณะเติมแอมโน เนียเขาถังโดยตอขอ ตอไมแนน -ระบบทอหรือขอตอ ชํารุด ………………….. …………………. ………………….. ………………….

มาตรการปองกัน และควบคุมอันตราย

ขอเสนอแนะ

การประเมินความเสี่ยง โอกาส ความ ผล ระดับ รุนแรง ลัพธ ความเสี่ยง 3 2 6 2

-มีระเบียบปฏิบัติงาน ตรวจสภาพรถ การเติมแอมโมเนีย กอนเขาโรงงาน - มีการใชอุปกรณ ปองกันสวนบุคคล -ตรวจสอบพื้นที่ทุก 4 ชั่วโมง -กําหนดเสนทาง 3 เดินรถและจุดจอด -สํารวจพื้นที่และ แกไขในจุดที่มี โอกาสเกิดอุบัติ เหตุเฉี่ยวชน -บํารุงรักษาเชิง 2 ปองกันถัง แอมโมเนีย -ตรวจสอบการรั่ว ไหลในระบบทอ/ จุดตอ -ตรวจสอบขอตอ 3 ตางๆ ใหแนน หนากอนเริ่มเติม แอมโนเนียเขาถัง -บํารุงรักษาเชิง 3 ปองกันทอ/ขอตอ ……………………. ……………….. ……. ……………………. ……………….. …….

3

9

3

3

6

2

2

6

2

2

6

2

……. …….

…… ……

…….. ……..

ตัวอยางแผนงานบริหารจัดการความเสี่ยง (แผนงานควบคุมความเสี่ยง) โดยฝายบํารุงรักษา วัตถุประสงค: เพื่อปองกัน ควบคุม และลดความรุนแรงจากการเกิดแอมโมเนียรั่วไหลจากการขนสง /จัดเก็บ และเคลื่อนยาย เปาหมาย: ใหจํานวนครั้งการเกิดแอมโมเนียรั่วไหลเปนศูนย * ผูจัดการสวนความปลอดภัยและสิ่งแวดลอม บริษัท ปโตรเคมีแหงชาติ จํากัด (มหาชน) ** วิทยาลัยเทคนิคอุตสาหกรรม สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาพระนครเหนือ

ลําดับ มาตรการหรือกิจกรรม การดําเนิน ผูรับผิดชอบ ที่ งาน เพื่อลดความเสี่ยง หรือขั้นตอน การปฏิบัติที่เปนความเสี่ยง 1 ตรวจสภาพรถกอนเขาโรงงาน จป.หัวหนางาน - ตัวถัง - ทอไอเสีย - ยาง - สภาพทั่วไป 2 กําหนดเสนทางเดินรถในโรงงาน จป.หัวหนางาน

3

ระเบียบการปฏิบัติงานการเติม แอมโมเนีย

พนักงานคลังวัตถุ ดิบ

หัวขอเรื่องที่ควบคุม หลักเกณฑ/มาตร ฐานที่ควบคุม -สภาพรถตามราย การกําหนด -เสนทางที่รถใช

-รายละเอียดใน ระเบียบปฏิบัติงาน

-สภาพรถตองอยู ในเกณฑกําหนด กอนเขาโรงงาน -รถที่เขามาใน โรงงานใหใช เสนทางตามที่ กําหนด -มีการดําเนินการ ตามรายละเอียด ระเบียบปฏิบัติ งานครบถวน

ผูตรวจติดตาม

จป.หัวหนางาน

จป.หัวหนางาน

หัวหนาแผนกคลัง วัตถุดิบ

แผนงานบริหารจัดการความเสี่ยง (แผนงานลดความเสี่ยง) โดยฝายบํารุงรักษา วัตถุประสงค: เพื่อจัดเตรียมมาตรการปองกันและลดความรุนแรงจากการเกิดแอมโมเนียหกรั่วไหล เปาหมาย: มีมาตรการปองกันและควบคุมความรุนแรงแอมโมเนียรั่วไหล ภายใน 31 พ.ค. 2546 ลําดับที่ 1. 2. 3.

4. … …

มาตรการ/กิจกรรม/การดําเนินงาน ลดความเสี่ยง กําหนดการตรวจสภาพกอนอนุญาตเขา โรงงาน กําหนดเสนทางเดินรถและจุดจอด เพิ่มเติมระเบียบปฏิบัติการเติมแอมโมเนีย ใหมีการ -ตรวจสอบขอตอใหแนนหนา -กําหนดแบบตรวจสอบและตรวจสอบ ตามแบบที่กําหนด ติดตั้งวาลวเติมน้ําอัตโนมัติเพื่อคุมระดับ ในบอ (Water Basin) ……………………………………… ………………………………………

ผูรับผิดชอบ

ระยะเวลาดําเนินการ

ผูตรวจติด ตาม จป.วิชาชีพ

จป.หัวหนางาน

1-15 กพ. 46

จป.หัวหนางาน พนักงานคลังวัตถุดิบ

1-15 กพ. 46 1-30 มค. 46

จป.วิชาชีพ หัวหนา แผนกคลัง วัตถุดิบ

วิศวกรเครื่องกล

15-30 มี.ค. 46

…………………… ……………………

………………….. …………………..

หัวหนาฝาย วิศวกรรม …………. ………….

หมายเหตุ

ทายนี้ ขอสรุปขั้นตอนการประเมินความเสี่ยงตั้งแตตนจนจบทั้ง 6 ตอน เพื่อใหเห็นภาพ รวมอีกครั้ง ดังนี้

* ผูจัดการสวนความปลอดภัยและสิ่งแวดลอม บริษัท ปโตรเคมีแหงชาติ จํากัด (มหาชน) ** วิทยาลัยเทคนิคอุตสาหกรรม สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาพระนครเหนือ

1. รวบรวมขอมูลพื้นฐานที่ใชในการประเมินความเสี่ยง เชน Process Flow Diagram (PFD), Piping / Instrument Diagram (PID), Material Safety Data Sheet (MSDS), Plot Plan, กฎหมายที่เกี่ยวของและขอมูลจําเปนอื่นๆ 2. ประเมินความเสี่ยงเบื้องตน (Preliminary Hazard Analysis : PHA) โดยประเมินจาก กระบวนการ เครื่องจักร และวัตถุดิบ 3. ตรวจสอบระดับอันตราย ถารุนแรง (Major Hazard) นํามากําหนดการประเมินความ เสี่ยง 4. ประเมินความเสี่ยงโดยใชเครื่องมือประเมินใน 6 แบบ ที่ใหเลือก 5. จัดทําแผนการควบคุม / ลดความเสี่ยง 6. สรุปผลการดําเนินการ อยางที่กลาวไวครับวา ความสําเร็จคือ เรารูวาเรายืนอยูบนกองความเสี่ยงอะไรบาง และหา ทางกําหนดแนวทางการควบคุมโดยมาตรการที่มีอยู และปรับปรุงเพื่อลดความเสี่ยงจากการเพิ่มเติม มาตรการที่จําเปน โดยความสําเร็จหลักจะเกิดจาก การมีขอมูลในรายละเอียดที่เพียงพอ และใชผูมี ความรู 3 ดาน คือ ความรูในกระบวนการผลิตในเชิงวิศวกรรม ความรูดานความปลอดภัย และความ สามารถใชเครื่องมือการประเมินความเสี่ยง

* ผูจัดการสวนความปลอดภัยและสิ่งแวดลอม บริษัท ปโตรเคมีแหงชาติ จํากัด (มหาชน) ** วิทยาลัยเทคนิคอุตสาหกรรม สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาพระนครเหนือ