Rev Ay At

‫رواﻳﺖِ رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎبﻫﺎي رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪي ﻳﻚ اُﺑﮋه‪ :‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣﺮوزي‬ ‫ﻣﺤﺴﻦ ﺣﺴﺎم ﻣﻈﺎﻫﺮي‬ ‫‪[email protected]‬‬

‫‪1‬‬ ‫ﻛﻮه ﻛﻪ ﻣﻲرﻓﺘﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻠﻪاﺳﻜﻲ ﺳﻮار ﻣﻲﺷﺪﻳﻢ‪ .‬روي ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻠﻪاﺳﻜﻲﻫﺎ داﺷﺘﻢ ﺣـﺎﻓﻆ ﻗـﺮآن ﻣـﻲﺷـﺪم‪ .‬ﻣـﻦ را‬ ‫ﻣﻲﺑﺮد ﭘﻴﺴﺖ ﻣﻮﺗﻮرﺳﻮاري‪ .‬ﻣﻲرﻓﺘﻴﻢ ﻛﺎﻳﺖﺳﻮاري‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﻪ ﻓﻴﻠﻢدﻳﺪن ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻦ را ﻣﻲﺑﺮد ﻓﻴﻠﻢﻫﺎي ﻧﺒﺮد ﻛﻮﺑـﺎ‬ ‫و اﻧﻘﻼب اﻟﺠﺰاﻳﺮ‪ .‬ﺑﺮاﻳﻢ ﻛﺘﺎب زﻳﺎد ﻣﻲآورد‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً رﻣﺎنﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻳﻢﺷﺎن‪.‬‬ ‫ﻣﺪق ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻫﻢﺳﺮ ﺷﻬﻴﺪ ]اﻳﻨﻚ ﺷﻮﻛﺮان ‪ ،[2‬ﻣﺮﻳﻢ ﺑﺮادران‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‪21 :1384 ،‬‬

‫‪2‬‬ ‫ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﮔﻔﺖ »ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﭼﻴﺰي ﺗﻮي دﻧﻴﺎ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮ را از ﻣﻦ ﺟﺪا ﻛﻨﺪ؛ ﻳﻚ ﻋﺸﻖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻋـﺸﻖ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺪا‪ ،‬ﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ‪ «.‬ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﻐﺾاش را ﻗﻮرت داد‪ .‬دﺳﺘﺶ را زﻳﺮ ﺳﺮش ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ »ﻗـﻮل ﺑـﺪه زﻳـﺎد‬ ‫ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﻨﻮﻳﺴﻲ‪ «.‬اﻣﺎ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺧﻮشاش ﻧﻤﻲآﻣﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ ﻫﻢ ﻛـﻪ ﻓﺮﺻـﺖ اﻳـﻦ ﻛﺎرﻫـﺎ را ﻧﻤـﻲﮔﺬاﺷـﺖ‪.‬‬ ‫آﻫﺴﺘﻪ ﮔﻔﺖ »ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﺧﻂ‪ «.‬ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ دﺳﺖ ﻓﺮﺷﺘﻪ را ﻛﻪ ﺑﻴﻦ دﺳﺖﻫﺎش ﺑـﻮد را ﻓـﺸﺎر داد و ﻗـﻮل داد ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ؛ ﺗﺎ آنﺟﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺪق ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻫﻢﺳﺮ ﺷﻬﻴﺪ ]اﻳﻨﻚ ﺷﻮﻛﺮان ‪ ،[2‬ﻣﺮﻳﻢ ﺑﺮادران‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‪23 :1384 ،‬‬

‫‪3‬‬ ‫رﻓﺘﻢ ﻫﻤﺎن آراﻳﺶﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻋﺮوﺳﻲ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدم‪ .‬از آنﻃﺮف ﻫﻢ ﻳﻚراﺳﺖ رﻓﺘﻢ ﻋﻜﺎﺳﻲ‪ .‬ﺑﺮاﻳﻢ ﻧﻮﺷﺘﻲ ﻋﻜﺲ‬ ‫را ﻛﻪ دﻳﺪهاي‪ ،‬ﻫﺰار دﻓﻌﻪ ﺻﻮرتام را ﺑﻮﺳﻴﺪهاي و ﮔﻔﺘﻪاي »ﭼﻪﻗﺪر ﺧﻮﺷﮕﻞ ﺷﺪي ژﻳﻼ!« ﺧﻮﺷﮕﻞ ﺗـﻮ ﺑـﻮدي‪،‬‬ ‫ﻋﺰﻳﺰ دوﺳﺖداﺷﺘﻨﻲ ﻣﻦ!‬ ‫ﻓﻜﻮري ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻫﻢﺳﺮ ﺷﻬﻴﺪ ]آﺳﻤﺎن ‪ ،[2‬زﻫﺮا ﻣﺸﺘﺎق‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‪43 :1382 ،‬‬

‫‪4‬‬ ‫ﺑﺎور ﻧﻤﻲﻛﺮدم ﺧﻮدت ﺑﺎﺷﻲ ﺟﻮاد‪ .‬ﭼﺮا آن ﺷﻜﻠﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدي؟ ﻣﻮﻫﺎي ﺷﺎﻧﻪ ﻧﺰده‪ ،‬رﻳﺶ ﻧﺰده‪ .‬اﻳﻦ ﻟﺒـﺎس ﺗـﻮ ﺑـﻮد‬ ‫ﻛﻪ آنﻃﻮر ﺳﻴﺎه و ﭼﺮوك ﺷﺪه ﺑﻮد؟ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺷﻮﺧﻲ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ »ﺧﻮب ﺷﺪ ﺟﻨﮓ ﺷﺪ و ﻣﺎ ﻛﺜﻴﻔـﻲ ﺗـﻮ را‬ ‫ﻫﻢ دﻳﺪﻳﻢ‪ «.‬از ﺑﺲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﺐ ﺑﻮدي‪ .‬از ﺑﺲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻮي ﻋﻄﺮ ﻣﻲدادي‪ .‬از ﺑﺲ ﺷﻠﻮارﻫﺎﻳﺖ را ﺧﻂ اﺗـﻮ ﻛـﺸﻴﺪه‬ ‫ﺑﻮدم‪ .‬ﺟﻮاد‪ ،‬ﺟﻮاد‪ ،‬ﺟﻮاد‪ .‬دﻟﻢ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ اﺳﻢات را ﺗﺎ ﺗﻪ دﻧﻴﺎ ﺻﺪا ﺑﺰﻧﻢ‪.‬‬ ‫ﻓﻜﻮري ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻫﻢﺳﺮ ﺷﻬﻴﺪ ]آﺳﻤﺎن ‪ ،[2‬زﻫﺮا ﻣﺸﺘﺎق‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‪39 :1382 ،‬‬

‫‪١‬‬

‫‪5‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻲ »ژﻳﻼ ﺧﺎﻧﻢ! ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ دوﺳﺖ دارﻳﺪ؟« ﮔﻔﺘﻢ »ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺟﺎز ﮔﻮش ﻣﻲﻛـﻨﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺘـﻲ »وﻟـﻲ ﻣـﻦ‬ ‫ﻋﺎﺷﻖ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚام‪ «.‬ﮔﻔﺘﻲ »ژﻳﻼ ﺧﺎﻧﻢ! اﻫﻞ ورزش ﻫﺴﺘﻴﺪ؟« ﮔﻔﺘﻢ » ﺗﺎ دلات ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﺑـﺴﻜﺘﺒﺎل‬ ‫ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻫﻢ واﻟﻴﺒﺎل‪ ... «.‬ﺟﺒﺎر ﺑﺮاﻳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﻳـﻚ روز ﺑـﺎ ﺑﻴـﮋن و ﺟﺒـﺎر ﺷـﻤﺎ رﻓﺘـﻴﻢ ﻣـﺴﺎﺑﻘﻪي ﻛـﺸﺘﻲ‬ ‫ﻏﻼمرﺿﺎ ﺗﺨﺘﻲ؟ ﻣﻦ را ﻧﻤﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﮋن ﻣﻲﮔﻔﺖ »زﺷﺖ اﺳﺖ‪ .‬دﺧﺘﺮ را ﭼﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻲ؟ آن ﻫـﻢ وﺳـﻂ آن ﻫﻤـﻪ‬ ‫ﻣﺮد ﺗﻮي ورزشﮔﺎه‪ .‬ﺧﺠﺎﻟﺖ دارد‪ «.‬ﺧﺠﺎﻟﺖ ﻧﻜﺸﻴﺪم‪ .‬ﻧﺸﺴﺘﻢ ﺗﺎ ﺗﻪ ﻛﺸﺘﻲ را ﻧﮕﺎه ﻛﺮدم‪.‬‬ ‫ﻓﻜﻮري ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻫﻢﺳﺮ ﺷﻬﻴﺪ ]آﺳﻤﺎن ‪ ،[2‬زﻫﺮا ﻣﺸﺘﺎق‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‪17 :1382 ،‬‬

‫‪6‬‬ ‫ﮔﻔﺖ »ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﺧﻄﺒﻪي ﻋﻘﺪ ﻣﺎ ﺟﺎري ﺷﺪه‪ .‬ﻣﻦ ﺣﺞ ﻛﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻫﺮﺑﺎر ﺧﺎﻧﻪي ﺧﺪا را ﻃﻮاف ﻣﻲﻛـﺮدم‪،‬‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﻫﻢ ﻛﻨﺎر ﺧﻮدم ﻣﻲدﻳﺪم‪ .‬آن ﻣﻮﻗﻊ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮدم اﻳﻦ ﻧﻔﺲ ﻣﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦﺟﺎ ﻫﻢ ﻧﻤﻲﮔﺬارد ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎدﺗﻢ‬ ‫ﺑﺮﺳﻢ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪ و دﻳﺪم ﺷﻤﺎ اﻳﻦﺟﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﺮدم ﻛﻪ آن ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻦ ﺑـﻮده ﻛـﻪ در‬ ‫ﻃﻮاف‪ ،‬ﻛﻨﺎرم آﻣﺪه‪«.‬‬ ‫ﻫﻤﺖ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻫﻢﺳﺮ ﺷﻬﻴﺪ ]ﻧﻴﻤﻪي ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺎه ‪ ،[2‬ﺣﺒﻴﺒﻪ ﺟﻌﻔﺮﻳﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‪22-21 :1380 ،‬‬

‫‪7‬‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪي ﻣﺼﻄﻔﺎ را ﺑﺎز ﻛﺮد و ﺷﺮوع ﻛﺮد ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن‪» :‬ﻣﻦ در اﻳﺮان ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬وﻟـﻲ ﻗﻠـﺐام ﺑـﺎ ﺗـﻮ در ﺟﻨـﻮب‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﺆﺳﺴﻪ‪ ،‬در ﺻﻮر‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺗﻮ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲزﻧﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺳﻮزم و ﺑـﺎ ﺗـﻮ ﻣـﻲدوم زﻳـﺮ ﺑﻤﺒـﺎران و‬ ‫آﺗﺶ‪ .‬ﻣﻦ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺮگ ﻣﻲروم‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻬﺎدت‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻟﻘﺎي ﺧـﺪا ﺑـﺎ ﻛﺮاﻣـﺖ‪ .‬ﻣـﻦ‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺣﺘﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻬﺎدت‪ .‬ﺣﺘﺎ روز آﺧـﺮ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺧـﺪا‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﻣـﺼﻴﺒﺖ روي‬ ‫وﺟﻮد ﺷﻤﺎ ﺳﻴﻄﺮه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺖﺗﺎن را روي دﺳﺖام ﺑﮕﻴﺮﻳـﺪ و اﺣـﺴﺎس ﻛﻨﻴـﺪ ﻛـﻪ وﺟﻮدﺗـﺎن در وﺟـﻮدم ذوب‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﺸﻖ را در وﺟﻮدﺗﺎن ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ‪ .‬دﺳﺖ ﻋﺸﻖ را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪«...‬‬ ‫ﭼﻤﺮان ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻫﻢﺳﺮ ﺷﻬﻴﺪ ]ﻧﻴﻤﻪي ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺎه ‪ ،[1‬ﺣﺒﻴﺒﻪ ﺟﻌﻔﺮﻳﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‪40 :1380 ،‬‬

‫‪8‬‬ ‫ﻋﺒﺎس آن ﻣﻮﻗﻊ اول ﺟﻮاﻧﻲاش ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻮان ﺧﻮشﺗﻴﭗ و ﺧﺎرجرﻓﺘﻪاي ﺑﻮد‪ .‬ﻓﻬﻤﻴـﺪم ﻛـﻪ ﭼـﺮا آن دو ﺳـﺎل ﺗـﻮي‬ ‫آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻋﻜﺲ ﻣﻦ ﺗﻮي ﺟﻴﺐاش ﺑﻮده‪ .‬ﻋﻜﺲ ﺗﻜﻲ از ﻣﻦ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻔﻬﻤﻴﺪم از ﻛﺠﺎ ﮔﻴﺮ آورده‪ .‬ﺣﺘـﺎ ﻳـﻚ ﺑـﺎر ﻳـﻚ‬ ‫دﺧﺘﺮ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ آنﺟﺎ او را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ و ﺧﻮشاش ﻣﻲآﻳﺪ و ﻣﻲآﻳﺪ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﻪ ﻋﺒﺎس ﻳﻚ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬او‬ ‫ﻫﻢ ﻋﻜﺲ ﻣﺮا در ﻣﻲآورد و ﻧﺸﺎناش ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »ﻣﻦ زن دارم‪«.‬‬ ‫ﺑﺎﺑﺎﻳﻲ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻫﻢﺳﺮ ﺷﻬﻴﺪ ]آﺳﻤﺎن ‪ ،[1‬ﻋﻠﻲ ﻣﺮج‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‪20 :1380 ،‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪9‬‬ ‫ﺷﻴﺸﻪ را ﻛﺸﻴﺪ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ .‬ﺳﺮش را از ﭘﻨﺠﺮه ﻛﺮد ﺑﻴﺮون و در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺗﻮﻧﻞ ﺟﻴﻎ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﺗﻮﻧﻞ دراز ﭘﺮ از ﺻﺪاي ﺟﻴـﻎ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺎس ﺧﻨﺪﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻪﻣﺎﻧﺪهي ﺳﻴﮕﺎر وﻳﻨﺴﺘﻮناش آﺧﺮﻳﻦ ﭘﻚ را زد و ﺻﺪاي ﺿﺒﻂ را ﻛﻪ آﻫﻨـﮓ ﺗﻨـﺪي ﻫـﻢ‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺶﺗﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﻴﺸﻪ آﻫﻨﮓﻫﺎي ﻣﻼﻳﻢ ﮔﻮش ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻋﺸﻖاش ﺧﻮاﻧﻨﺪهاي ﺑـﻮد ﺑـﻪ اﺳـﻢ اﻧـﺪي وﻳﻠﻴـﺎﻣﺰ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻨﺎز ﭘﻠﻚﻫﺎﻳﺶ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻓﺸﺎر داد و ﺑﺎ ﺧﻨﺪه ﻓﺮﻳﺎد ﻛﺸﻴﺪ »ﻋﺐﺑﺎس! ﻋﺐﺑـﺎس! اﻳـﻦ ﻣﺎﺷـﻴﻦ ﺑﻴﻮﻛـﻪ‪ ،‬ﻫﻮاﭘﻴﻤـﺎ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ‪ ... «...‬ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ »ﺧﺎﺗﻮن ﻣـﻦ در ﺗﻮﻧـﻞ ﻧﻄﻘـﻲ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ؟« ﻣﻬﻨـﺎز ﺑـﺎ ﭼـﺸﻢﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ از ﺟـﻮاﻧﻲ و‬ ‫ﺧﻮشﺑﺨﺘﻲ ﻣﻲدرﺧﺸﻴﺪ ﺟﻮاب داد »ﮔﻔﺘﻢ ﻳﻮاشﺗﺮ ﺑﺮﻳﺪ ‪«...‬‬ ‫دوران ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻫﻢﺳﺮ ﺷﻬﻴﺪ ]آﺳﻤﺎن ‪ ،[4‬زﻫﺮا ﻣﺸﺘﺎق‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‪11 :1383 ،‬‬

‫‪10‬‬ ‫ﻳﻮﺳﻒ ﺗﺌﺎﺗﺮ را ﺧﻴﻠﻲ دوﺳﺖ داﺷﺖ‪ .‬ﺷﻴﺮاز ﻛﻪ ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻦ را زﻳﺎد ﺗﺌﺎﺗﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﻳﻚﺑﺎر ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ رﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ اﺳـﻢاش‬ ‫»ﻧﻮﺑﺎن و زار« ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻮﺳﻒ ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻳﻚ ﻧﻮع درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي روﺣﻲ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﻼﻫﺪوز ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻫﻢﺳﺮ ﺷﻬﻴﺪ ]ﻧﻴﻤﻪي ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺎه ‪ ،[8‬زﻫﺮه ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‪28 :1383 ،‬‬

‫‪11‬‬ ‫آنﻣﻮﻗﻊﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎﻫﺎ ﻳﺎدﺗﺎن ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻣ‪‬ﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺲ ﻣﺬﻫﺒﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺒﺎساش ﻧﺎﻣﺮﺗﺐ و ﭼﺮوك ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﻮﻫـﺎﻳﺶ‬ ‫ﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﺷﺮق و ﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﻏﺮب‪ ...‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻇﻮاﻫﺮ دﻧﻴﺎ ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻤﻴﺪ ﻧﻪ‪ .‬ﺧﻴﻠـﻲ ﺧـﻮشﻟﺒـﺎس ﺑـﻮد؛‬ ‫ﺧﻴﻠﻲ ﺗﻤﻴﺰ‪ .‬ﭘﻮﺗﻴﻦﻫﺎﻳﺶ واﻛﺲزده‪ ،‬ﻣﻮﻫﺎ ﻣﺮﺗﺐ و ﺷﺎﻧﻪﻛﺮده‪ ،‬ﻗﺪﺑﻠﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﭼـﺸﻢام ﺧﻮﺷـﮕﻞﺗـﺮﻳﻦ ﭘـﺎسدار روي‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﻛﺮي ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻫﻢﺳﺮ ﺷﻬﻴﺪ ]ﻧﻴﻤﻪي ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺎه ‪ ،[3‬ﺣﺒﻴﺒﻪ ﺟﻌﻔﺮﻳﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‪13 :1380 ،‬‬

‫‪12‬‬ ‫ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﺧﻮدم داﺷﺘﻢ ﻣﻲرﻓﺘﻢ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻤﻴﺪ ﮔﻔﺘﻢ »دارم ﻣﻲروم‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮﻧﮕـﺸﺘﻢ ﺣﻼﻟـﻢ ﻛـﻦ!« او‬ ‫آﻣﺪ ﺗﻮي ﮔﻮشام دﻋﺎﻳﻲ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺻﻮرتام را ﺑﻮﺳﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ »ﺣﻤﻴﺪ! ﺟﻠﻮي ﻫﻤﻪ؟ ﺑﺪ اﺳﺖ!« او دزداﻧﻪ ﺑﻘﻴﻪ را ﻧﮕﺎه‬ ‫ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ » ﭼﺮا ﺑﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻧﻴﺖ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻧﻴﺖام ﺧﻴﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺎﻛﺮي ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻫﻢﺳﺮ ﺷﻬﻴﺪ ]ﻧﻴﻤﻪي ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺎه ‪ ،[3‬ﺣﺒﻴﺒﻪ ﺟﻌﻔﺮﻳﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‪32 :1380 ،‬‬

‫‪13‬‬ ‫ﺗﻮي رﺳﺘﻮران ﺳﺮ ﺷﺎم در ﻳﻚ ﻓﺮﺻﺖ ﻛﻮﺗﺎه وﻗﺘﻲ ﺣﻮاس ﻣﺤﻤﻮد ]ﺑﺮادرم[ ﺟﺎي دﻳﮕـﺮي ﺑـﻮد‪ ،‬ﺣـﺴﻦ ﺟﻌﺒـﻪي‬ ‫ﻛﻮﭼﻚ ﻛﺎدوﺷﺪهاي را ﮔﺬاﺷﺖ ﺗﻮي دﺳﺖام و ﮔﻔﺖ »ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﺑﻴﺶﺗـﺮ دوﺳـﺖاش دارم‪ «.‬آﻳﻴﻨـﻪ‬

‫‪٣‬‬

‫ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻢ رﻧﮓ ﺑﻪ رويام ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻔﺲام ﺑﻨﺪ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ ﺗﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﺴﺘﻪ را ﺑـﺎز ﻛـﻨﻢ؛‬ ‫ﮔﺮدنﺑﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻚﻃﺮفاش اﷲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻚﻃﺮفاش ﻋﻠﻲ‪.‬‬ ‫آﺑﺸﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻫﻢﺳﺮ ﺷﻬﻴﺪ ]ﻧﻴﻤﻪي ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺎه ‪ ،[12‬ﻣﺮﺟﺎن ﻓﻮﻻدوﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‪15 :1384 ،‬‬ ‫‪14‬‬ ‫ﺷﺐﻫﺎ ﻣﻲرﻓﺘﻴﻢ ﺑﻴﺮون‪ .‬ﭘﻴﺎده ﻣﻲرﻓﺘﻴﻢ ﺳﻴﻨﻤﺎ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻂ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﻮرﻧﺲ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬دهﻓﺮﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺮﺑﺎدرﻓﺘﻪ‪ ،‬اِﻟﺴﻴﺪ‪.‬‬ ‫از اِﻟﺴﻴﺪ ﺧﻮشاش آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻚﺑﺎر ﺑﺮايام ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬آنوﻗﺖﻫﺎ ﻛﻲ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺟﻨﮕﻲ ﺑﺸﻮد و اوﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧـﺎم‬ ‫ﺳﻴﺪا ﺗﻴﺮ ﺑﺨﻮرد و ﺑﻪ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﮕﻮﻳﺪ ﺗﺎ روﺣﻴﻪي ﺳﺮﺑﺎزﻫﺎ ﺿﻌﻴﻒ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻋﻴﻦ اِﻟﺴﻴﺪ‪.‬‬ ‫آﺑﺸﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻫﻢﺳﺮ ﺷﻬﻴﺪ ]ﻧﻴﻤﻪي ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺎه ‪ ،[12‬ﻣﺮﺟﺎن ﻓﻮﻻدوﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‪19 :1384 ،‬‬

‫‪ .1‬آﻏﺎز داﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﺎلﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ دﻫﻪي ﻫﻔﺘﺎد ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن ﻣﺆﺳﺴﻪي رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ ﻛـﻪ‬ ‫در ﺳﺎﻳﻪي ﺷﻬﺮت و ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﺷﻬﻴﺪ ﺳﻴﺪﻣﺮﺗﻀﺎ آوﻳﻨﻲ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر و وﺟﻬﻪي ﻗﺎﺑﻞﻗﺒﻮﻟﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﺮ آن ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻗﻠﻢروي ﻛﺎري ﺧﻮد را از اﻧﺤـﺼﺎر ﻣﺤـﺼﻮﻻت ﺻـﻮﺗﻲ ـ ﺗـﺼﻮﻳﺮي ﺑـﻪ ﺗﻬﻴـﻪ و اﻧﺘـﺸﺎر‬ ‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻮﺷﺘﺎري ﮔﺴﺘﺮش دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ روﻳﻪ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر ﻛﻮﺗﺎهﻣﺪت ﻧـﺸﺮﻳﻪي »ﻣـﺴﺘﻨﺪ« و‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﻧﺘﺸﺎر ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻳﺖ ﺧﺎﻃﺮات ﺟﻨﮓ‪ ،‬رزﻣﻨﺪﮔﺎن و ﺷﻬﺪا ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ‬ ‫وارد ﻋﺮﺻﻪي ادﺑﻴﺎت و ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺷﺪﻧﺪ و دﻳﺮي ﻧﭙﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﻣﺨﺎﻃﺒـﺎنِ ﺧـﺼﻮﺻﺎً ﺟـﻮان‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ اﻳﻦ اﺳﺘﻘﺒﺎل را ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻓﺮم ﺟﺬاب‪ ،‬ﺷﻜﻴﻞ و ﺑﺪﻳﻊ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﺘﺎبﻫـﺎ‬ ‫داﻧﺴﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﻬﻤﻲ درﺳﺖ از ذاﻳﻘﻪي ﻛﺘﺎبﺧﻮانﻫﺎ‪ ،‬در ﺟﺰﻳﻲﺗـﺮﻳﻦ ﻣـﻮارد ﻫـﻢ ﺑـﺎ ﻧـﻮآوري و‬ ‫ﺗﺪﻗﻴﻖ در ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻫﻢراه ﺑﻮد؛ از ﻗﻄﻊ ﺟﺬاب ﭘﺎرهاي ﻛﺘﺎبﻫﺎ ﺗﺎ ﺟﻨﺲ )ﻣﻘﻮاي ﻓﺎﺑﺮﻳﺎﻧﺎ(‬ ‫و ﻃﺮاﺣﻲ ﺳﺎده اﻣﺎ ﺣﺮﻓﻪاي ﺟﻠﺪﻫﺎ و ﺣﺘﺎ رﺳﻢاﻟﺨﻂ و ﺻﻔﺤﻪآراﻳﻲ داﺧﻠﻲ‪ .‬اﻫﻤﻴـﺖ اﻳـﻦ ﻣـﺴﺄﻟﻪ آنﺟـﺎ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ آن زﻣﺎن ـ و ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ـ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺑـﺎ درونﻣﺎﻳـﻪي ﻣـﺬﻫﺒﻲ و اﻧﻘﻼﺑـﻲ‪ ،‬در‬ ‫اﺑﺘﺪاﻳﻲﺗﺮﻳﻦ و ﻏﻴﺮﺣﺮﻓﻪايﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﻧﺎﺷﺮان ﻣﺬﻫﺒﻲ و اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻛـﻢﺗـﺮ‬ ‫ﺗﻼﺷﻲ در ﺟﻬﺖ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺣﺮﻓﻪاي ﭼﺎپ ﻛﺘﺎب ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮ اﻳﻦﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ درونﻣﺎﻳﻪ اﺳﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻏﻨﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻇﻮاﻫﺮ اﻣﺮي دور از ﺷﺄن و در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﺎري ﻋﺒﺚ اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺑﺎور ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮان داﻣﻨﻪاش را ﺗﺎ آداب و ﻋﺎدات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﻨﺖﮔﺮاﻳﺎن ﻣﺬﻫﺒﻲ ﭘﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫ﻫﻤﺎره ﺑﺎ ﻧﺎﺧﻮﺷﻨﻮدي ﻧﺴﻞ ﺟﻮان و ﺗﺤﻮلﺧﻮاه ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺷﺪ و ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻧﻮآوري دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﮔﺴﺘﺮش داﻳﺮهي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﺘﺎبﻫﺎ‪ ،‬آنﻫﻢ در روزﮔﺎري ﻛﻪ ﻫﻤـﻪ‬ ‫از ﻛﺎﻫﺶ آﻣﺎر ﻛﺘﺎبﺧﻮاﻧﻲ ﺷﻜﻮه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮم ﺑﻴﺎﻧﻲ ﻧﻮﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﺑـﻪ ﻛـﺎر رﻓﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮم ﻛﻮﺗﺎﻫﻪﻧﻮﻳﺴﻲ در ﺑﻴﺎن ﺧﺎﻃﺮات ﺟﻨﮓ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﻛﺴﺎﻟﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺧﺎﻃﺮات را‬ ‫ﻣﻲزداﻳﺪ و از ﻣﺮارت زﻳﺎدهﮔﻮﻳﻲﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل در آنﻫﺎ ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ‪ .‬ﺑﻴﺎن داﺳﺘﺎﻧﻲ و آﻣﻴـﺰش واﻗﻌﻴـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﺗﻠﺦ و ﺧﺸﻦ ﺟﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﺗﺨﻴﻞ داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺟﺬاﺑﻴﺖ ادﺑﻴﺎت اﻳﻦ ﻛﺘﺎبﻫـﺎ اﻓـﺰوده اﺳـﺖ‪ .‬ﺗـﺎ آنﺟـﺎ در‬ ‫ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ و ﺑﻪ واﺳﻄﻪي ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺘﻘﺒﺎل از ﻛﺘﺎبﻫﺎي رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‪ ،‬ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻓﺮم ادﺑﻲ اﻳﻦ ﻛﺘﺎبﻫﺎ‬

‫‪٤‬‬

‫‪.4‬‬

‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫‪.7‬‬

‫‪.8‬‬

‫ﻫﻢ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪي ﻳﻚ ﮔﺰﻳﻨﻪي ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ و درﻋﻴﻦﺣﺎل ﺳﻬﻞ و ﻣﻤﺘﻨﻊ ﺑـﺮاي اﺳـﺘﻔﺎده و اﻟﮕـﻮﮔﻴﺮي دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﻧﺎﺷﺮان ﻓﻌﺎل در ﻋﺮﺻﻪي ادﺑﻴﺎت دﻓﺎعﻣﻘﺪس رواج ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺗﻔﺎق ﺑﺪﻳﻊ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘﺎبﻫﺎي رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ رخ داد ورود ﻧﺴﻞ ﺟﺪﻳﺪي از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺟـﻮان‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪي ادﺑﻴﺎت ﭘﺎيداري اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻏﻠـﺐ ﺑـﻪ ﭘـﺎرهاي ﻧـﺸﺮﻳﺎت ﻧـﻮآور و ﻣﺨـﺼﻮص‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن ﻧﺴﺐ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ادﺑﻴﺎت و ذاﻳﻘﻪي ﺟﻮاﻧﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﮔﺮﭼﻪ آنروز ﻫﻨﻮز ﭼﻨﺪان ﻣﻌﻤـﻮل ﻧﺒـﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ‬ ‫اﻣﺮوز دﻳﮕﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻣﻲ راﻳﺞ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﺘﺎبﻫﺎي رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻴﺶ و ﭘﻴﺶ از آنﻛﻪ ﺟﺮﻳﺎنﺳﺎز ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺧﻮد ﻣﺤـﺼﻮل ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﺟﺮﻳﺎﻧـﺎﺗﻲ‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در ﻧﻴﻤﻪي دوم دﻫﻪي ﻫﻔﺘﺎد‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺘﺎﺑﻲ ﭼﺸﻢﮔﻴـﺮ ﺗﺤـﻮﻻت اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬ ‫وﺳﻴﻌﻲ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﺤﻮﻻﺗﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻪ اﺷﺘﺮاك ﻛﻪ ﺟﻤﻠﻪﮔﻲ اﻣﻀﺎي »ﺟﻮاﻧﺎن« را ﭘﺎي‬ ‫ﺧﻮد داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﺗﺮﺑﻴﺖﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻓﻀﺎي ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ و در دوران ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ و ﺑـﺎ ذاﻳﻘـﻪ‪،‬‬ ‫ﺳﻼﻳﻖ‪ ،‬ارزشﻫﺎ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت و در ﻳﻚ ﻛﻼم ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﻧﺴﻞ ﭘﺪران و ﻣﺎدران ﺧﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻇﻬﻮر‬ ‫ﭘﺪﻳﺪهي ﻛﺘﺎبﻫﺎي رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ را ﺑﺎﻳﺪ در راﺳﺘﺎي ﭘﻴﺪاﻳﺶ و ﮔـﺴﺘﺮش »ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺟﻮاﻧـﺎن« و ﺑـﻪ ﺗﺒـﻊ‬ ‫ﻇﻬﻮر »ﺳﺒﻚزﻧﺪﮔﻲ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻪي ﺟﺪﻳﺪ« )ﻣﺪل ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان( ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫»ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻧﺎن« ﺑﻴﺎنﮔﺮ اﺣﺴﺎس ﺟﻮاﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ آﺷﻜﺎرا ﺑﺎ اﺣﺴﺎس ﺑﺰرگﺳﺎﻻن ﺗﻔﺎوت دارد )ﻓﺮاي‬ ‫ﻫﻮﻟﺪ ‪ (71 :1379‬و ﺣﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻓﺮض اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻮاﻧﺎن در ﻋﻼﻳـﻖ و ﻣـﺸﻐﻮﻟﻴﺎت ﻳـﻚﺳـﺎﻧﻲ در‬ ‫اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ ﺷﺮﻳﻚاﻧﺪ و ﺟﻤﻠﻪﮔﻲ در ﺷﻜﻠﻲ از ﻃﻐﻴﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺰرگﺗﺮانﺷﺎن درﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻇﻬﻮر اﻳـﻦ ﻧـﻮع‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري آنﻫﺎ و ﻧﻴﺰ اﻓـﺰاﻳﺶ ﺣـﺲ اﻧـﺰواي آنﻫـﺎ راﺑﻄـﻪي ﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ‬ ‫دارد‪).‬ﺷﻮﻛﺮ ‪ (243 :1384‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻴـﺰان‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﮔﺮوه ﺟﻮاﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺮوه ﺳﻨﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣـﺴﺘﻘﻞ در ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮش ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ و ﻣﺤﺘـﻮاي ﺧﺎﺻـﻲ از ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣـﺎدي و ﺑـﻪ وﻳـﮋه‬ ‫ﻣﻌﻨﻮي اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﺗﺠﻠﻲ ﻧﻮع ﺧﺎﺻﻲ از اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬اﺣﺴﺎس زﻧﺪﮔﻲ و ارزشﻫﺎي وﻳـﮋهي ﻧـﺴﻞ‬ ‫ﺟﻮان اﺳﺖ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آﺷﻜﺎري را در ﻗﻠﻢروﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ از ﺟﻤﻠـﻪ رﻓﺘـﺎر‪ ،‬ورزش‪،‬‬ ‫ﺗﻔﺮﻳﺢ‪ ،‬اﺧﻼق‪ ،‬ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﺣﺘﺎ زﺑﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪).‬ﺷﻔﺮز ‪(190-189 :1383‬‬ ‫ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺻﻮرتﻫﺎي ﺑﻴﺎﻧﻲ ﻧﻮ و ﺑﺪﻳﻊ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺧﺎص )زﺑﺎن‪ ،‬ﻣﺪ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺎت ﺑﺪﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و‪ (...‬ﺗﺠﻠﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨـﺪ‪).‬ﺷـﻔﺮز ‪ (198 :1383‬ﺳـﺒﻚ زﻧـﺪﮔﻲ را‬ ‫ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺟﺎﻣﻊ از ﻋﻤﻞﻛﺮدﻫﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﻓـﺮد آنﻫـﺎ را ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد زﻳﺮا ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺟﺎري او را ﺑﺮآورده ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻞﻛﻪ رواﻳﺖ ﺧﺎﺻﻲ را ﻫﻢ ﻛـﻪ وي ﺑـﺮاي‬ ‫ﻫﻮﻳﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺗﺠﺴﻢ ﻣﻲﺑﺨﺸﻨﺪ‪).‬ﮔﻴﺪﻧﺰ ‪ (120 :1383‬ﺑـﻪ اﻋﺘﻘـﺎد‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ورث‪ ،‬ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺷـﻬﺮ و ﺷﻬﺮﻧـﺸﻴﻨﻲ )در ﻣﻌﻨـﺎي‬ ‫ﻧﻮﻳﻦ و اﻣﺮوزياش( ﻣﻼزﻣﺖ دارد‪) ،‬ﺑﻴﺮو ‪ (904 :1376‬و )ﮔﻴـﺪﻧﺰ ‪ (599 :1378‬و در ﻛـﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪).‬ﻓﻴﺎﻟﻜﻮف ‪(63 :1383‬‬ ‫ﭘﺮﺑﻲراه ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ را اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺟﻮان ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﭼﻪ‪ ،‬ﺑﺎر ﻋﻤﺪهي ﻣﺒـﺎرزات ﺑـﺮ دوش‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮ از آﻣﻮزهﻫﺎي رﻫﺒﺮان اﻧﻘﻼب و ﺑﺎ ﮔﺬر از ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎ و ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎريﻫـﺎي ﭘـﺪران و‬ ‫ﻣﺎدران ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪي ﻣﺒﺎرزه ﻗﺪم ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ رويﻛﺮد ﺧﻮد در ﺳﺎﻳﻪﺳـﺎر ﺑﺮداﺷـﺖ ﺟﺪﻳـﺪي از‬ ‫اﺳﻼم و ﺗﺸﻴﻊ ﻣﻴﺴﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ آن ﺟﻮاﻧﺎن ﭘﺬﻳﺮاﻳﺶ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺸﻴﻊ ﻳﻚ ﻣﻜﺘـﺐ ﺑـﻮد؛‬

‫‪٥‬‬

‫‪.9‬‬

‫‪.10‬‬

‫‪.11‬‬

‫‪.12‬‬

‫‪.13‬‬

‫ﻳﻚ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮد ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﻫﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دارد و ﺣﺮﻓﻲ ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ‪ .‬ﺗﺸﻴﻌﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﻗﻴﺎم ﻋﺎﺷﻮرا و ﻗﺮاﺋﺖ ﺣﻤﺎﺳﻲ ـ ﺳﻴﺎﺳﻲ از آن‪ ،‬ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺴﺖ ﻇﻠـﻢ را ﺑﺮﺗﺎﺑـﺪ و ﺳـﻜﻮت و‬ ‫اﻧﻔﻌﺎل را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦرو ﺻﻔﺎﺗﻲ ﭼﻮن ﺳﺮخ )رﻧﮓ ﺧﻮن( را ﭘﺬﻳﺮا ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ درﺳـﺖ در‬ ‫ﻧﻘﻄﻪي ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺮداﺷﺖ ﺳﻨﺘﻲ از اﺳﻼم و ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﻦداري را ﻛﻤـﺎﺑﻴﺶ در ﻋﻤـﻞ ﺑـﻪ ﻓـﺮاﻳﺾ و‬ ‫اﺣﻜﺎم ﻋﺒﺎدي ﻓﺮدي ﻣﻲداﻧﺴﺖ و ﭼﻨﺪان ﺑﺮاي ﺑﻌﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آن وﺟﻬﻲ ﻗﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ را آﻻﻳﻨﺪهي‬ ‫دﻳﻦ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺖ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺷﺎه ﺷﻴﻌﻪ را ﺑﺮﻧﻤﻲﺗﺎﻓﺖ‪ .‬ﺟﻮاﻧﺎن اﻧﻘﻼﺑﻲ در ﺟﺒﻬﻪي داﺧﻞ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ‬ ‫ﺳﺮ ﺳﺘﻴﺰ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﺳﻼم و ﺗـﺸﻴﻌﻲ ﻛـﻪ آن را ﺑـﻪ اﻟﻘـﺎﺑﻲ ﭼـﻮن ﻣﺘﺤﺠـﺮ‪ ،‬ﺳـﻴﺎه و ﺷﺎﻫﻨـﺸﺎﻫﻲ ﻣـﺘﻬﻢ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب و ﮔﺬر از دوران ﭘﺮ آﺷﻮب دوﺳﻪ ﺳـﺎل اول ﻫـﻢ ﺑـﺎز ﻧﻘـﺶآﻓﺮﻳﻨـﻲ ﺑﺮﻋﻬـﺪهي‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬اﻧﻘـﻼب ﻧﻮﭘـﺎ در داﺧـﻞ و ﺧـﺎرج ﺑـﺎ ﺑﺤـﺮان ﻣﻮاﺟـﻪ ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ .‬در داﺧـﻞ ﺧﻄـﺮ‬ ‫ﮔﺮوﻫﻚﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺿﺪاﻧﻘﻼب و اﺳﺘﻘﻼلﻃﻠﺒﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﻗﻮﻣﻴﺖﻫﺎ و در ﺧﺎرج ﻣﺤﺎﺻﺮه و ﻛﺎرﺷـﻜﻨﻲ‬ ‫اﺑﺮﻗﺪرتﻫﺎ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﻴﻠﻲ‪ .‬اﻧﻘﻼب ﺟﻮانﺗﺮ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﺑﺘﻮان واﮔﺬاﺷﺖاش‪ .‬ﺑـﺎز‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن وارد ﻋﺮﺻﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻛﻤﻴﺘﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺳﭙﺎه ﭘﺎﺳﺪاران و ﺟﻬﺎد ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ را ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻔﺎرت‬ ‫آﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺴﻮراﻧﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺟﻨﮓ را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺿﺮورت و ﻧﻴﺎز زﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬زودﻫﻨﮕﺎم آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﺸﻮر ﻛﺸﺎﻧﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﺟـﻮان‬ ‫ﻣﻴﺮﺣﺴﻴﻦ ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬دوﻟﺘﻲ ﺑﻮد آرﻣﺎنﮔﺮا و اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻛﻪ ﺷـﺎهﺑﻴـﺖ ﺳﻴﺎﺳـﺖﻫـﺎﻳﺶ ﻓﻘﺮزداﻳـﻲ و ﻛـﺴﺐ‬ ‫اﺳﺘﻘﻼل و ﺧﻮدﻛﻔﺎﻳﻲ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲرﻓﺖ‪ .‬دوﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداري ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺳﺘﺜﻤﺎرﮔﺮ ﻣﻲداﻧـﺴﺖ‬ ‫و ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداري داﺧﻠﻲ و ورود ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪي اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻼن ﻫﻢ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﻨﺘﺮلﺷﺪهي دوﻟﺘﻲ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ‪ .‬اﻗﺘﻀﺎي اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻳﻚ دوران رﻳﺎﺿﺖ‬ ‫و زﻧﺪﮔﻲ ﻫﻢراه ﺑﺎ زﻫﺪ و ﺳﺎدﮔﻲ و ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺗﺠﻤﻞ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن ﻧﺴﻞ اول و دوم اﻧﻘﻼب ﺟﻮاﻧﻲ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺎﺳﺎً ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﻧﻴﺎﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧـﻪي‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺗﻘﺪﻳﺮ دﻳﮕﺮي را ﺑﺮاي آﻧﺎن رﻗﻢ زده و زودﻫﻨﮕﺎم آﻧـﺎن را ﺑـﺮ ﻣـﺴﻨﺪ ﺑﺰرﮔـﺎن و ﺑـﺰرگﺳـﺎﻻن‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻲﻛﻪ ﻓﺮاﻏﺘﻲ و ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺑﺮاي ﻟﺬت‪ ،‬ﺧﻮﺷﻲ و ﺷﻴﻄﻨﺖ ﺟﻮاﻧﻲ در اﺧﺘﻴﺎرﺷﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺟـﻮاﻧﻲ‬ ‫ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ دﻳﮕﺮ در ﻗﺎﻣﻮس اﻧﻘﻼب ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮﮔﻮن ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻨﮓ ﻛـﻪ ﺗﻤـﺎم ﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن ديروز ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪي ﺷﻬﺮ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺗﺎزه آنﻫﻨﮕﺎم ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮاﻏﺘﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ ﺗﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺪانﻫـﺎ‬ ‫رخ ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﺑﻪ ﭘﺪران و ﻣﺎدران و دﻳﮕﺮ ﻫﻢﻧﺴﻼن ﻏﻴﺮاﻧﻘﻼﺑﻲ آﻧﺎن ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﺳﺎلﻫﺎي ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﻴﻠﻲ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ اﺟﺮاي ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪﻣﺤﻮر دوﻟﺖ ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫ﻇﻬﻮر ﻃﺒﻘﻪي ﺷﻬﺮي ﺟﺪﻳﺪي در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ و ارزشﻫﺎي دﻳﮕـﺮ و ﻣﺘﻔـﺎوت‬ ‫از اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻛﻪ در دﻫﻪي اول اﻧﻘﻼب ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺗﺒﻠﻴﻎ و ﺗﺮوﻳﺞ ﻣـﻲﺷـﺪ‪ ،‬ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ داﻣﻨﻪاش ﮔﺎه ﺑﻪ ﺗﻌﺎرض ﻫﻢ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﺼﺮفﮔﺮاﻳـﻲ و رواج زﻧـﺪﮔﻲ ﺗﺠﻤﻼﺗـﻲ و‬ ‫ﻣﺮﻓﻪ ﺑﻴﺶﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮدﻫﺎ را داﺷﺖ‪ .‬از ﺑﻴﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﻨﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺟﻮاﻧـﺎن اﺻـﻠﻲﺗـﺮﻳﻦ ﻣﺨﺎﻃـﺐ اﻳـﻦ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ :‬ﺟﻮاﻧﺎن ﻧﺴﻞ ﺳﻮم‪.‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻻت‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از رويﻛﺮدﻫـﺎي ﺳـﻔﺖ و ﺳـﺨﺖ و ﻧﻴـﺰ رﺳـﻤﻲ و ﻛﻠﻴـﺸﻪاي‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﻋﺮﺻﻪي ﺳﺒﻚ دﻳﻦداري را دﺳﺖﺧﻮش دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﺗﺒـﻊ ﺳﻴﺎﺳـﺖﻫـﺎي‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﺳـﻄﺢ زﻧـﺪﮔﻲ ﺟﺪﻳـﺪ‪ ،‬ﺧـﻮد‬

‫‪٦‬‬

‫‪.14‬‬

‫‪.15‬‬

‫‪.16‬‬

‫‪.17‬‬

‫‪.18‬‬

‫اﻗﺘﻀﺎﺋﺎت و »اﺧﻼق« ﺧﺎص ﺧﻮد را داﺷﺖ و اراﻳﻪي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺪﻳﺪي از دﻳﻦ و دﻳﻦداري ﻫـﻢ ﻳﻜـﻲ از‬ ‫اﺟﺰاي ﻻﻳﻨﻔﻚ اﻳﻦ اﺧﻼق ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﻠﻔﻴﻖ اﻳﻦ اﺧﻼق ﺟﺪﻳﺪ ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻮﭘﺪﻳﺪ ﺟﻮاﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺴﺘﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي و ﻧـﻀﺞ‬ ‫ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت در ﺑﻴﻦ ﺟﻮاﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺗﻜﺜﺮ ﻳﻚ وﺟﻪ‬ ‫اﺷﺘﺮاك داﺷﺘﻨﺪ و آن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺻﺮﻓﺎً »ﻣﺨﺎﻃﺐ« رﺳﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﻴﺸﻴﻦ )ﻓﺮﻫﻨﮓ واﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺰرگﺗﺮﻫﺎ و ﺳﻨﺘﻲﻫﺎ( را وﺟﻬﻪي ﻫﻤﺖ ﺧـﻮد‬ ‫ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ داﻳﻤﺎً از اﺑﺎﺣﻪﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬دﻳﻦﮔﺮﻳﺰي و ﺑﻲﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺴﻞ ﺟﻮان ﺑﻪ ارزشﻫﺎي‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﻼﻳﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﺎره آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺘﻔﺎوتﺑﻮدن و ﺳﺮﺑﻪراهﻧﺒـﻮدن ﻣـﻮرد ﺳـﺮزﻧﺶ ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲدادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﺟﻮاﻧﺎن را ﺑﺎﻳـﺪ ﻧـﺎﻇﺮ ﺑـﻪ ﺟﻮاﻧـﺎن ﻣـﺬﻫﺒﻲ ﻃﺒﻘـﻪي‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﺑﺎﻻي ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻦ )ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻳﺖ ﺗﻬﺮان( داﻧﺴﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻳﻦ ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫ﻛﻪ اﻣﺮوز داﻋﻴﻪي ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪي آرﻣـﺎﻧﻲ دﻳـﻦداري ﺟﻮاﻧـﺎن اﻣـﺮوز اﻳﺮاﻧـﻲ را دارد‪ ،‬در‬ ‫واﭘﺴﻴﻦ ﺳﺎلﻫﺎي دﻫﻪي ﻫﻔﺘﺎد و در ﺑﻴﻦ ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي ﻃﺒﻘﻪي ﺑﻮرژوا و ﻣﺮﻓﻪ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﭘﺪﻳﺪار ﺷـﺪ و‬ ‫آرامآرام ﺑﻪ ﻣﺪد اﻣﺘﻴﺎزات رﺳﺎﻧﻪاي ﺧﻮد ﺗﻮاﻧـﺴﺖ داﻣﻨـﻪي ﻧﻔـﻮذش را ﺗـﺎ ﺟﻮاﻧـﺎن دﻳﮕـﺮ ﺷـﻬﺮﻫﺎ ﻫـﻢ‬ ‫ﺑﮕﺴﺘﺮاﻧﺪ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﻠﻴﺪ ﻓﻬﻢ ﺑﺴﻴﺎري ﻣﺴﺎﻳﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺒﺘﻼﺑﻪ اﻣﺮوز ﺟﺎﻣﻌﻪي اﻳـﺮان‬ ‫اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﻲ ﻣﻴﺴﺮ ﻣﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺑﺘـﻮاﻧﻴﻢ ﻗﺮاﺋـﺖ و ﺑﺮداﺷـﺖ اﻳـﻦ ﺧـﺮدهﻓﺮﻫﻨـﮓ و‬ ‫اﻋﻀﺎﻳﺶ را از دﻳﻦ و در ﻣﺮﺣﻠﻪي ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن ﻋﻀﻮ اﻳﻦ ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮓ ـ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻠﻢ در اﻳﻦﺟﺎ آنﻫﺎ را »ﺑﭽـﻪﻣـﺬﻫﺒﻲﻫـﺎي اﻣـﺮوزي« ﺑﻨـﺎﻣﻢ ـ‬ ‫ﻫﻮﻳﺘﻲ دوﮔﺎﻧﻪ دارﻧﺪ‪ :‬از ﻳﻚﺳﻮ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﻬﺮي ﺑﺰرگ ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻣﻈﺎﻫﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺪرن ﺧﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧـﺪ؛‬ ‫و از ﺳﻮﻳﻲ ﺑﻪ دﻳﻦ )و ﭘﺎرهايﺷﺎن‪ :‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ( اﺣﺴﺎس ﻋﻠﻘﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺎﻳﻲ در دﻧﻴﺎي اﻣﺮوز‬ ‫دارﻧﺪ و ﭘﺎﻳﻲ در دﻧﻴﺎي ﺳﻨﺖ‪ .‬دﺳﺘﻲ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ و ﭼﺸﻤﻲ ﺑﺮ آﺳﻤﺎن‪ .‬و ﻃﺮﻓـﻪ آنﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻫـﺮ دوي اﻳـﻦ‬ ‫ﻫﻮﻳﺖﻫﺎ ﻫﻢ ﭘﺎﺑﻨﺪﻧﺪ و ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐداري از ﺗﻌﺼﺐ دﻳﻨﻲ از اﻣـﺮوزيزﻳـﺴﺘﻦ ﭼـﺸﻢ‬ ‫ﭘﻮﺷﻨﺪ و ﻧﻪ ﻣﺎﻳﻞاﻧﺪ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺪرن از ﻋﻠﻘﻪﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﺧﻮد ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻓﺎرغ از ﺗﻤﺎﻳﻼت اﻳﻦ ﺟﻮاﻧﺎن‪ ،‬دﻳﻦ و زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺪرن ﻫﺮﻛﺪام ارزشﻫﺎ و اﻗﺘﻀﺎﺋﺎﺗﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺎه ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫ﺟﻤﻊ ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻛﺎر ﺑﻪ ﺗﻌﺎرض ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آنﺟﺎ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮان از ﺗﻠﻔﻴﻖ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و‬ ‫ﻫﻴﭻﻛﺪام ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻫﻢ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ از ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛـﻨﺶﮔـﺮ ﻓـﺮدي ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﻣﺨﻴ‪‬ﺮ اﺳﺖ ﺑﻴﻦ دو ﮔﺰﻳﻨﻪ‪ ،‬دو راه‪ ،‬دو اﻧﺘﺨﺎب‪ .‬و راه ﺳﻮﻣﻲ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺘﺎ اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺼﺎدﻳﻖ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻌﺎرض ﻣﻌﺪود و ﻣﺤﺪود اﺳﺖ ﺳﺌﻮال اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻌﺎرﺿﺎت ﭼﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﻛـﺮد؟ اﻳـﻦ ﺳـﺌﻮاﻟﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ـ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ آن را ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪي ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ و ﻣـﺆﺛﺮﺗﺮﻳﻦ ﮔـﺎم در‬ ‫راﺳﺘﺎي ﺟﻤﻊ دﻳﻦ و ﻣﺪرﻧﻴﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ـ ﻫﻤﻪي ﺷﻬﺮوﻧﺪان و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺟﻮاﻧـﺎن ﻻﺟـﺮم ﺑـﺪان‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ دادهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻛﻪ ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣﺮوزي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺌﻮال ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ ﺑـﺎ ﻧﻤﻮﻧـﻪي ﻣـﺸﺎﺑﻪ‬ ‫دﻫﻪي اول اﻧﻘﻼب ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺪران و ﻣﺎدرانﺷﺎن آﺷﻜﺎرا ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﻤﻲ اﻏﺮاق ﻣﻲﺗﻮان ادﻋـﺎ ﻛـﺮد‬ ‫ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي آنروز در اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺗﻌﺎرﺿﺎت‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﺟﺎﻧﺐ دﻳﻦ را ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ ﻫـﺮ دﻟﻴـﻞ اﻋـﻢ از‬ ‫اﺧﻼص و اﻳﻤﺎن ﻗﻮي ﻳﺎ ﺟﺒﺮ زﻣﺎﻧﻪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬از ﭘﺎرهاي ﻟـﺬات و ﺧﻮﺷـﻲﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ آنﻫـﺎ را‬

‫‪٧‬‬

‫‪.19‬‬

‫‪.20‬‬

‫‪.21‬‬

‫‪.22‬‬

‫ﻣﺎدي و ﺑﻬﺮهﻫﺎي دﻧﻴﺎي ﻓﺎﻧﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در ﻓﻀﺎي اﻧﻘﻼﺑـﻲ آن‬ ‫زﻣﺎن‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻛﻪ رﻫﺒﺮاناش ﭘﺎﺑﺮﻫﻨﻪﮔﺎن و زاﻏﻪﻧﺸﻴﻨﺎن را ﺻﺎﺣﺒﺎن اﺻﻠﻲ آن ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﺑـﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺠﻤﻞ و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ آن اﻣﺮي ﻣﺬﻣﻮم ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪه و در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺳـﺎدهزﻳـﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻗﻨﺎﻋـﺖ و زﻫـﺪ ارزش‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﻤﻌﻲ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ازﺧﻮدﮔﺬﺷﺘﻪﮔﻲ و اﻳﺜﺎر ﺗﺒﻠﻴـﻎ‬ ‫ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداران ﻟﻘﺐ زاﻟﻮﺻﻔﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮﻓﻬﺎن ﻟﻘﺐ ﺑﻲدرد اﻋﻄﺎ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ در آن ﻣﻘﻄﻊ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻧﻘﻼبﻛـﺮدن و ﭼﻨـﺪي ﺑﻌـﺪ ﺟﻨﮕﻴـﺪن‪ ،‬ﺑﺮداﺷـﺖ‬ ‫اﺳﻼم اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻳﻜﻪﺗﺎز ﻣﻴﺪان ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎً در ادﺑﻴﺎت رﻫﺒﺮان ﻓﻜﺮي و ﺳﻴﺎﺳـﻲ اﻧﻘـﻼب از‬ ‫اﻣﺎمﺧﻤﻴﻨﻲ ﺗﺎ دﻛﺘﺮ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ و ﺷﻬﻴﺪ ﻣﻄﻬﺮي ﺗﺒﻠﻴﻎ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬اﺳﻼم دﻳﻨﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﺻﺪدرﺻﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺮدم و ادارهي ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ داﺷـﺘﻪ و داﻋﻴـﻪي ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬ ‫دارد‪ .‬ﮔﺴﺘﺮهي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن اﻧﻘﻼب ﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاﺗـﺮ از ﻣﺮزﻫـﺎي اﻳـﺮان ﺑـﻮده و ﻫﻤـﻪي ﻣـﺮدم ﺟﻬـﺎن و‬ ‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﻋﺎﻟﻢ را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ادﺑﻴﺎت ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺑﻴﺎن و ﻣﻨﺶ دﻳﻦداران‪ ،‬ادﺑﻴﺎت اﻧﻘﻼﺑﻲ‪ ،‬اﻋﺘﺮاﺿـﻲ‬ ‫و ﺣﻤﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬دﻏﺪﻏﻪي اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖﺧﻮاﻫﻲ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻇﻠﻢ و ﻇﺎﻟﻤﺎن اﺳﺖ؛ از ﻇﻠﻢ داﺧﻠﻲ )ﺟﻨﮓ‬ ‫ﻓﻘﺮ و ﻏﻨﺎ( ﺗﺎ ﻇﻠﻢ ﺧﺎرﺟﻲ )ﻧﺒﺮد ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و اﺳﺘﻜﺒﺎر ﺟﻬﺎﻧﻲ(‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺒﻊ اﻳﻦ رويﻛﺮد اﻧﺘﻈﺎري ﻫﻢ ﻛـﻪ‬ ‫از ﺟﻮاﻧﺎن اﻧﻘﻼﺑﻲ و ﻣﺆﻣﻦ ﻣﻲرود اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎره ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه آﻣﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ و در دو ﺟﺒﻬﻪي ﺟﻬـﺎد‬ ‫اﻛﺒﺮ و ﺟﻬﺎد اﺻﻐﺮ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪.‬‬ ‫از اواﺳﻂ دﻫﻪي دوم اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺮداﺷﺖ اﻧﻘﻼﺑﻲ و ﻣﺒﺎرزاﺗﻲ راﻳـﺞ‬ ‫در دﻫﻪي اول از اﺳﻼم آرامآرام رﻧﮓ ﺑﺎﺧﺖ و در ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﺤﻮل ﻣﻨﺶ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺣﺎﻛﻤﺎن و ﺑـﻪ ﺗﺒـﻊ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻗﺮاﺋـﺖ دﻳﮕـﺮي از اﺳـﻼم ﻣﻬﻴـﺎ ﺷـﺪ‪ .‬ﻗﺮاﺋﺘـﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣﺮوزي ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ در ﺑﺴﺘﺮ آن ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﺤﺼﻮﻻت آن ﻣﺤـﺴﻮب ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫اﺳﻼم ﻏﻴﺮاﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎﻣﻪي اﻧﻘﻼب و ﺟﻨـﮓ‪ ،‬دﻳـﻦداري را ﺳـﺨﺖ و ﺑـﻪﺷـﺪت ﻣﻘﻴـﺪ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺖ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ از اﺳـﻼم ﺑـﻮد؛ ﻳﻌﻨـﻲ دﻳـﻦ ﺑـﻪﻣﺜﺎﺑـﻪي اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ .‬اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي را ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﻧﺒﺎﻳﺪﻫﺎﻳﺶ‪ .‬در اﻳﻦ رويﻛﺮد ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﺑﺎﺷﻲ ﻳـﺎ زﻳﻨﺒـﻲ؛ وﮔﺮﻧـﻪ ﻳﺰﻳـﺪي‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ‪ .‬ﻃﻴﻔﻲ اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺟﺒﻬﻪﺑﻨﺪيﻫﺎ ﻫﻤﺎره دوﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻔﻴﺪﻫﺎ و ﺳﻴﺎهﻫﺎ‪ .‬درﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﺑﺎزي‬ ‫ﺷﻄﺮﻧﺞ‪ .‬اﻣﺎ در دﻳﻦداري ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣﺮوزي ﻛﻢﺗﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺸﺎﻧﻲ از رويﻛﺮد اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺒﻊ ﻣﻨﺶ ﻧﺴﺒﻲﻧﮕﺮي ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻻت و ﺗﻌﺎﻣﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻪ اﻗﺘﻀﺎي زﻧﺪﮔﻲ اﻣﺮوزي اﺳـﺖ‪ ،‬داﻳـﺮهي‬ ‫اﻣﺮ و ﻧﻬﻲﻫﺎ در اﻳﻦ دﻳﻦداري ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪود ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﺮﺑﻴـﺖ ﺷـﻬﺮي‪ ،‬ﺗﻨـﻮع و ﮔـﺴﺘﺮش وﺳـﺎﻳﻞ‬ ‫ارﺗﺒﺎطﺟﻤﻌﻲ و‪ ...‬ﻫﻢ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﻛﻪ روزﺑﻪروز ﻧﻘﺎط ﺗﺸﺎﺑﻪ و اﺷﺘﺮاك ﺟﻮاﻧﺎن دلﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻴﺶﺗﺮ و ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺷﻮد و ﻣﺮزﻫﺎي ﺻﺮﻳﺢ و ﻗﺎﻃﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﻗـﺸﺮ رﻧـﮓ ﺑـﺎزد‪ .‬ﻳﺎدﻣـﺎن‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻳﻚ ﻗﺎﻋﺪه اﺳﺖ؛ ﻗﺎﻋﺪهاي ﻛﻪ ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻏﻴﺮ آن ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳـﺪ‪ :‬در »ﺷـﻬﺮ« ﻫﻤـﻪي ﺟﻮاﻧـﺎن‬ ‫ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺳﻼﻳﻖ و ذاﻳﻘﻪي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ دارﻧﺪ و اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖﺷﺎن را ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻢ ﻣـﻲﮔﺬراﻧﻨـﺪ‪ :) .‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن(‬ ‫اﻣﺮوزه دﻳﮕﺮ ﻧﻪ از اﻧﻘﻼب و ﺷﻮرش و اﻋﺘﺮاض ﺧﺒﺮي اﺳﺖ و ﻧـﻪ از ﺟﻨـﮓ و ﻣﺒـﺎرزه و دﻓـﺎع‪ .‬ادﺑﻴـﺎت‬ ‫رﻫﺒﺮان و ﺣﺎﻛﻤﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻢ ادﺑﻴﺎت ﺛﺒﺎت و ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ و آﺑﺎداﻧﻲ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬دﻳﮕـﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻧﻴـﺎزي ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﻀﺎي ﺣﻤﺎﺳﻪ و ﺷﻮر و ﻫﻴﺠﺎن ﻧﺪارد؛ ﺑﻞﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑـﻴﺶ از ﻫـﺮ ﭼﻴـﺰ ﺑـﻪ آراﻣـﺶ ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪ اﺳـﺖ‪.‬‬

‫‪٨‬‬

‫ﺟﺒﻬﻪﺑﻨﺪيﻫﺎ و ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪيﻫﺎ ﻫﻢ دﺳﺖﺧﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻛـﻢﺗـﺮ ﻛـﺴﻲ از دوﮔﺎﻧـﻪي‬ ‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ‪ /‬ﻣﺴﺘﻜﺒﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﻛﻤﺎ آنﻛﻪ در اردوﮔﺎه رﻗﻴﺐ ﻫﻢ ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﻛﻪ داﻋﻴـﻪي‬ ‫ﻋﺪاﻟﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴـﺴﻢ ﻣﺒﻠـﻎ آزادي داده اﺳـﺖ‪ .‬در ﻋﺮﺻـﻪي ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬ ‫ﺧﺎرﺟﻲ ﻫﻢ »ﺻﺪور اﻧﻘﻼب« ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻌﺎري ﺗﺎرﻳﺦﻣﺼﺮفﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺒﺪل ﺷـﺪه و دوﻟـﺖﻫـﺎ از ﺿـﺮورت‬ ‫دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻲ ﻓﻌﺎل و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻨﺶزداﻳﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺒﻊ‪ ،‬رويﻛﺮد ﺟﻬﺎنﮔﺮا ﻫﻢ ﺑﻲﻣﺼﺮف ﻣﺎﻧﺪه‬ ‫و وﻃﻦﮔﺮاﻳﻲ و ﻣﻴﻬﻦدوﺳﺘﻲ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎ اﻣـﻮاج ﺷـﺘﺎﺑﺎن واردات ﻛﺎﻻﻫـﺎي ﻣـﺼﺮﻓﻲ در‬ ‫ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻫﻢ ﻃﺒﻘﺎت ﺑﺎﻻ و ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺟﻮاﻧﺎن ﻟﺬت زﻧﺪﮔﻲ راﺣﺖ و ﺑـﻲدﻏﺪﻏـﻪ را‬ ‫ﭼﺸﻴﺪهاﻧﺪ و دﻟﻴﻠﻲ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ وﻗﺘﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﺧﻮب و راﺣﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺨﺘﻲ دﻫﻨـﺪ‪ .‬اﻗﺘـﻀﺎي‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪي اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري و رﻗﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﮔﺬﺷﺘﻦ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد )ﻓـﺮد(‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻔﻊ دﻳﮕﺮي )ﺟﻤﻊ( ﭼﻨﺪان ﻣﻮﺿﻮﻋﻴﺘﻲ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در زﻧﺪﮔﻲ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻓﺮدﻳﺖﻫـﺎ ﻫـﻢ ﺑـﻪﻧـﺴﺒﺖ ﺷـﻜﻞ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﺳﺎﺳﺎً اﺟﺘﻤﺎع از آن ﺟﺎيﮔﺎه واﻻي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻧﺰول ﻛﺮده اﺳـﺖ‪ .‬در ﺷـﻬﺮﻫﺎ ﻣـﺮدم از رﻓـﺎه‬ ‫ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﻴﺎزﻫﺎﺷﺎن از ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ و ﺑﻨﻴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮي و ﻣـﺼﺮﻓﻲ ﺗﺒـﺪﻳﻞ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه آنﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﻣـﺴﻘﻴﻢ ﺑـﺎ ﻧﺤـﻮهي ﻋﻤـﻞ ﺣﺎﻛﻤـﺎن و ﻣـﺪﻳﺮان اﺟﺮاﻳـﻲ و ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻻﻳﻪﻫﺎﻳﻲ از روﺣﺎﻧﻴﺎن ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬دﻳﮕﺮ رويﻛﺮد ﻋﻤﻴﻘﺎً ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ دﻳﻦ ﭼﻨـﺪان ﺑـﺎ رﻏﺒـﺖ‬ ‫ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ .23‬دﻳﻦداري ﺗﺎﺑﻌﻲ اﺳﺖ از اﺣﻮال زﻣﺎﻧﻪ و اﺟﺘﻤﺎع‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﻣـﺬﻫﺒﻲ رﺷـﺪﻳﺎﻓﺘﻪ‬ ‫در ﭼﻨﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﺳﺌﻮال »ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟« ﻣﺬﻛﻮر دادﻧﺪ‪ ،‬آﺷﻜﺎرا ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺖ از ﭘﺎﺳـﺦ ﭘـﺪران و‬ ‫ﻣﺎدرانﺷﺎن آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺟﻮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﻔﻊ دﻳﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﭼﺸﻢ از ﻟـﺬت زﻧـﺪﮔﻲ ﻣﺮﻓـﻪ‬ ‫ﺑﭙﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﭼﻨﺪان رﻏﺒﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪) .‬و اﺳﺎﺳﺎً ﻣﮕﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧـﺸﺎن دﻫﻨـﺪ؟!( اﻳـﻦ‬ ‫اﻟﺰاﻣﺎً ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺻﺮفﻧﻈﺮ آﻧﺎن از ﺗﻘﻴﺪ ﺑﻪ دﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻛـﺎﻫﺶ اﺣـﺴﺎس ﻣﻌﻨـﻮي و اﻳﻤـﺎﻧﻲ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ ﺳﺨﻦ از ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻧﻮﻋﻲ دﻳﻦداري اﺳﺖ ﻛﻪ »اﻳﻦ« دارد و »آن« ﻧﻴﺰ ﻫﻢ‪ .‬دﻳﻨﻲ ﻋﺎري‬ ‫از ﭼﺎرﭼﻮبﻫﺎي ﺳﻔﺖ و ﺳﺨﺖ‪ .‬دﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﺑﺎ اﻣﺮوزيﺑﻮدن ﻧﺪارد‪ .‬دﻳﻨﻲ ﺳـﻬﻞ و ﺳـﺎده‪ ،‬زﻳﺒـﺎ و‬ ‫دوﺳﺖداﺷﺘﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻌﻄﻒ و ﻣﺘﺴﺎﻫﻞ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ‪ :‬ﺑﻲﺧﻄﺮ‪.‬‬ ‫‪ .24‬از دﻳﮕﺮ ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎي اﻳﻦ دﻳﻦداري ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﮔﺮاﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﻮﻟﻪاي ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻣﺼﺎدﻳﻘﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﺎ ﭼﻨﺪي ﭘﻴﺶ از آن‪ ،‬ﺑﻌﻀﺎً ﺣﺘﺎ ﺿﺪارزش ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜـﺎل ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ رويﻛـﺮد‬ ‫ﻣﺜﺒﺖ ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣﺮوزي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪي آراﺳﺘﮕﻲ و زﻳﺒﺎﻳﻲ اﺷﺎره ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪﺧﻼف ﻣﻘﻄﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬ ‫ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﺮاي ﺧﺎﻛﻲﺑﻮدن و ﺳﺎده و ارزانﭘﻮﺷـﻲ ارزش ﻗﺎﻳـﻞ ﺑﻮدﻧـﺪ و از ﺗﻨـﻮع در ﻟﺒـﺎس ﻳـﺎ‬ ‫ﺷﻴﻚﭘﻮﺷﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺮاف و ﺗﺠﻤﻞﮔﺮاﻳﻲ ﺗﻌﺒﻴﺮ و ﻃﺮد ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣـﺮوزي ﻋﻤﻮﻣـﺎً زﻳﺒـﺎﻳﻲ‪،‬‬ ‫آراﻳﺶ‪ ،‬ﺷﻴﻚﭘﻮﺷﻲ ﺑﺮايﺷﺎن ﻣﻬﻢ اﺳﺖ و اﺳﺎﺳﺎً ﺑﺪن ﺑﺮاي آنﻫﺎ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻣـﻀﺎﻋﻒ ﻳﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻟﻴﺴﺖ ارزشﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮاردي ﭼﻮن آزادي‪ ،‬ﺷﺎدي و ﻫﻴﺠﺎن را ﻧﻴﺰ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪ .25‬ﺑﺮاي ﻣﻠﻤﻮس و ﻋﻴﻨﻲﺗﺮﺷﺪن ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﭘﻴﺶﻧﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻛﻪ از دﻳﻦ و دﻳـﻦداري‬ ‫در ﻣﺠﻼﺗﻲ ﭼﻮن »اﻳﺮان ﺟﻮان«‪» ،‬ﺳﺮوش ﺟﻮان«‪» ،‬ﻧـﺴﻞ ‪» ،«3‬ﻫـﻢﺷـﻬﺮي ﺟـﻮان« و ـ ﺑـﺎ ﻛﻤـﻲ‬ ‫اﻏﻤﺎض ـ »ﭼﻠﭽﺮاغ«‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﻧﻈﻴـﺮ »ﻧـﻴﻢرخ«‪» ،‬اﻛـﺴﻴﮋن«‪» ،‬ﺟـﺰر و ﻣـﺪ« و‬ ‫»ﻛﻮﻟﻪﭘﺸﺘﻲ«‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﺎرهاي ﺳﺮﻳﺎلﻫﺎي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺎي ﺧﻮد اﻣﻀﺎي ﻗﺎﺳﻢ ﺟﻌﻔﺮي ﻳﺎ ﻋﻠﻲرﺿﺎ اﻓﺨﻤـﻲ‬

‫‪٩‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺎرﮔﺮدان و ﻋﻠﻲرﺿﺎ ﺑﺮازش را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺸﺎور ﻣﺬﻫﺒﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬دﻗـﺖ ﻛﻨﻴـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻟﻴـﺴﺖ‬ ‫ﻣﺪاﺣﻲﻫﺎي ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ ﻫﻼﻟﻲ و ﻛﻠﻴﭗﻫﺎي ﺳﺎﻣﻲﻳﻮﺳﻒ را ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮان اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪ .26‬اﻣﺎ ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞﺗﻮﺟﻬﻲ از اﻳﻦ ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎﻳﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻋﻠﻘﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻫﻢ دارﻧﺪ‪ :‬اﻧﻘﻼﺑﻲﻫﺎ و ﺑﺴﻴﺠﻲﻫﺎي اﻣـﺮوزي‪ .‬ﺷـﺎﻳﺪ اﻳـﻦ ﺳـﺌﻮال‬ ‫ﭘﻴﺶ آﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﺗﻌﺎرض زﻧﺪﮔﻲ در رﻓﺎه و ﭘﺎﺑﻨﺪي ﺑﻪ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻛـﻪ ﺻـﺎﺣﺒﺎن اﺻـﻠﻲاش ﭘﺎﺑﺮﻫﻨـﻪﮔـﺎن‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ و در ﺻﺪر ﺷﻌﺎرﻫﺎﻳﺶ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ را ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﺣﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺎﺳـﺦ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ در ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣﺮوزي درﺳﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺪل دﻳﻦداري‪ ،‬ﺑﺎ ﻣـﺪل ﺟﺪﻳـﺪي‬ ‫از اﻧﻘﻼﺑﻲﮔﺮي ﻫﻢ ﻣﻮاﺟﻬﻴﻢ؛ ﻣﺪﻟﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ »دﻳﮕﺮ« از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﻛـﻪ در آن ﺑـﻴﺶﺗـﺮ‬ ‫ﮔﺰارهﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺣﺬف ﺷﺪه ﻳﺎ ﺣﺘﻲاﻻﻣﻜﺎن ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ و آنﭼـﻪ ﺑـﺮ ﺟـﺎ ﻣـﻲﻣﺎﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﻗﺮاﺋﺘﻲ اﺳﺖ ﻓﺎﻧﺘﺰي و ﺷﻴﻚ از اﻧﻘﻼب‪ .‬ﻗﺮاﺋﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻲﺷﻚ ﺑـﺴﻴﺎري ﺟﻨﺒـﻪﻫـﺎي ﻧﺎزﻳﺒـﺎ و ﺳـﺨﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﭼﻨﺪان ﺑﺎ ﻃﺒﻊ ﻟﻄﻴﻒ و ﺧﻴﺎل ﻧﺎزكاﻧﺪﻳﺶ ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣﺮوزي ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪ را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ارزشﻫﺎ و آرﻣﺎنﻫﺎي اﻧﻘﻼب ﻫﻢ در ﺳﻄﺢ ﻧﻤﺎدﻫﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و اداﻣﻪي ﺣﻴﺎت دادهاﻧـﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﻮﻻً ﻧﻤﺎدﮔﺮاﻳﻲ و ﻣﻨﺎﺳﻚﮔﺮاﻳﻲ از ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎي ﺑﺎرز اﻳﻦ ﻗﺮاﺋﺖ از اﻧﻘـﻼب اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‬ ‫آنﭼﻪ اﻋﻀﺎي اﻳﻦ ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮓ را ﺑﻪ دوران ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﻴﻠﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲزﻧﺪ ﺑﻴﺶﺗﺮ اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﻮاع ﭼﻔﻴﻪ‬ ‫)اﻳﺮاﻧﻲ و ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻲ(‪ ،‬ﭘﻼك‪ ،‬اﻧﮕﺸﺘﺮ و‪ ...‬اﺳﺖ و ﺑﺎزدﻳﺪ ﮔﺎهﮔﺎﻫﻲ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﮕﻲ و اﻧـﻮاع ﭘﻮﺳـﺘﺮﻫﺎي‬ ‫ﺷﻴﻚ از ﺑﻌﻀﻲ ﺳﺮداران ﺷﻬﻴﺮ ﺷﻬﻴﺪ )ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺟﻬﺖ ﺗﺰﻳﻴﻦ دﻳﻮار اﺗﺎقﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ(‪.‬‬ ‫‪ .27‬ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣﺮوزي درﻋﻴﻦﺣﺎل ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺳﺨﺘﻲ را ﭘـﺸﺖ ﺳـﺮ ﻣـﻲﮔﺬراﻧﻨـﺪ‪ .‬ﭼﺮاﻛـﻪ در ﮔﻴـﺮودار‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻋﻠﻘﻪﻫﺎي دﻳﻨﻲ و اﻧﻘﻼﺑﻲ را ﺧﻮد را ﻣﺮﺗﺒﺎً آپدﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و ﻃﺮﻓﻪ آنﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻪروزﺳﺎزي ﻫﻢ ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎر زﻧﺪﮔﻲ اﻣﺮوزيﺷﺎن ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬آنﺟﺎ ﻫﻢ ﻛﻪ از ﭘـﺲ ﺣـﻞ ﺗﻌﺎرﺿـﺎت ﺑـﺮ‬ ‫ﻧﻴﺎﻳﻨﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ داﻣﺎن ﻧﻤﺎدﻫﺎ و اﺳﻄﻮرهﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ و اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪي ﻣﻬـﻢ‪ ،‬ﺣﻠﻘـﻪي‬ ‫وﺻﻞ آنﭼﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ اﺳﺖ ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪهي ﻛﺘﺎبﻫﺎي رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‪ .‬ﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣـﺼﺎدﻳﻖ‬ ‫اﻳﻦ دﺳﺖﺑﻪداﻣﺎنﺷﺪن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﺑﺎ ﻣﺜﺎلﻫﺎﻳﻲ ﻣﻨﻈﻮرم را روﺷﻦ ﺳﺎزم‪.‬‬ ‫‪ .28‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣﺮوزي ﻫﻮﻳﺘﻲ دوﮔﺎﻧﻪ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻚﺳﺮش ﺑﻪ ﻋﻠﻘﻪﻫﺎي دﻳﻨﻲ و اﻧﻘﻼﺑـﻲ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ و ﺳﺮ دﻳﮕﺮش ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﻣﺮوزي‪ .‬ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮﻓﻬﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ‬ ‫ﺟﻮريﻛﻪ در رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺟﻮاﻧﺎن ﺷﻬﺮي آنﻫﺎ را از ﺗﻚوﺗﺎ ﻧﻴﻨﺪازد ـ و ﻫﻢ ﻛﺴﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﺑﺎﺣﻪﮔﺮي‬ ‫و ﻻاﺑﺎﻟﻲﺑﻮدن و ﺑﻲﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ اﺣﻜﺎم دﻳﻨﻲ و ارزشﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻣﺘﻬﻢﺷﺎن ﺳﺎزد‪ .‬در ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫دﻏﺪﻏﻪ و ﻧﻴﺎز ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺮاﺋﺖﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر از دﻳﻦداري و اﻧﻘﻼﺑﻲﮔـﺮي ﻇﻬـﻮر ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‬ ‫ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣﺮوزي ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ راﺑﻄﻪي ﺧـﻮﺑﻲ دارﻧـﺪ‪ .‬آﺳـﺘﺎﻧﻪي ﺗﺤﻤـﻞﺷـﺎن ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺑﺪﺣﺠﺎﺑﻲ و اﻧﺘﻘﺎد از ﻧﻈﺎم ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻻﺗﻲ ﭼﻮن ﺗﺮاﺷﻴﺪن رﻳـﺶ و ﺗﻌﺎﻣـﻞ و‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﮕﺮش ﻣﻨﻌﻄﻒﺗﺮي دارﻧﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎﻧﻲﺗﺮ ﻣـﻲاﻧﺪﻳـﺸﻨﺪ‪ .‬ﻛﻤـﺎﺑﻴﺶ ﺑـﺮاي ﺻـﻴﺎﻧﺖ از‬ ‫ﺣﻮزهي ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺧﻮد و دﻳﮕﺮان ارزش ﻗﺎﻳﻞاﻧﺪ‪ .‬از ﻛﻨﺎر ﻣﻘﻮﻻﺗﻲ ﭼﻮن اﻣﺮﺑﻪﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲازﻣﻨﻜـﺮ ﺑـﻪ‬ ‫آراﻣﻲ و در ﺳﻜﻮت ﻣﻲﮔﺬرﻧﺪ‪ .‬و اﺳﺎﺳﺎً ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ و اﺧﻼق دﻳﻦ ﺑﺮايﺷﺎن ﺑﻴﺶ از ﻓﻘﻪ دﻳﻦ ﺟﺬاﺑﻴﺖ دارد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ رويﻛﺮدﻫﺎ اﻟﺒﺘﻪ آﺷﻜﺎرا ﺑﻪﺧﻼف ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ و دﻳﺮﻳﻦ دﻳﻦداران و اﻧﻘﻼﺑﻲﻫﺎي ﻧﺴﻞ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ و ﻃﺒﻌﺎً ﺑﺮوز ﭼﺎﻟﺶﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن را زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪١٠‬‬

‫‪.29‬‬

‫‪.30‬‬

‫‪.31‬‬

‫‪.32‬‬

‫در ﻣﻘﺎم ﺣﻞ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻣﺮﺳﻮم اﻋﻀﺎي اﻳﻦ ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻣﻨﺶ و‬ ‫ﺳﻴﺮهي ﻓﺮدي ﺑﺮﺧﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي دﻳﻨﻲ و اﻧﻘﻼﺑﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪﺟﻬـﺎﺗﻲ در ﮔﻔﺘﻤـﺎن‬ ‫ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣﺮوزي ﻧﻘﺸﻲ اﺳﻄﻮرهﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اُﺑﮋه ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺗـﺼﻮﻳﺮي‬ ‫ﻛﻪ در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن از آﻳﺖاﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪاي )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻫﺒﺮ اﻧﻘﻼب‪ :‬ﻣﺮﺟﻌﻴـﺖ ﻫﻨﺠـﺎري ﺣﻜـﻮﻣﺘﻲ‪ ،‬و ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻣﺮﺟﻊ ﺗﻘﻠﻴﺪ‪ :‬ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ ﻫﻨﺠﺎري دﻳﻨﻲ( و ﺑﺮﺧﻲ ﺷﻬﺪاي ﺷﺎﺧﺺ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﺎً ﺷﻬﻴﺪ ﻣﺼﻄﻔﺎ ﭼﻤﺮان‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪ‬ ‫ﺳﻴﺪﻣﺮﺗﻀﺎ آوﻳﻨﻲ و ﺷﻬﻴﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻫﻤﺖ )ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺳـﻪ ﭼﻬـﺮهي ﺷـﺎﺧﺺ‪ ،‬ﻣﺤﺒـﻮب و واﺟـﺪ اﺑﻌـﺎد‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺟﺬاب( اراﻳﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺎﻳﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آﻳﺖاﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪاي ـ ﻛﻪ ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣﺮوزي ﺗﻤﺎﻳﻞ دارﻧﺪ اﻳﺸﺎن را »آﻗﺎ« ﺧﻄﺎب ﻛﻨﻨﺪ ـ در ﮔﻔﺘﻤﺎن‬ ‫ﻣﺬﻛﻮر ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﺟﺎيﮔﺎه ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﭼﻨﺪﺑ‪‬ﻌﺪي و ﺟـﺬاب ﻧﻤﺎﻳﺎﻧـﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﺰارهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣـﺮوزي درﺑـﺎرهي اﻳـﺸﺎن راﻳـﺞ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺎرغ از ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻴﺰان ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ اﻳﻦ ﻣﻮارد را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮﺷﻤﺮد‪» :‬ﺑﺴﻴﺎر اﻫﻞ ﻛﺘﺎبﺧﻮاﻧﺪناﻧﺪ‬ ‫و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن رﻣﺎن رﻏﺒﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨـﺪ‪ :‬د‪‬نآرام‪ ،‬ﺧـﺎﻧﻮادهي ﺗﻴﺒـﻮ‪ ،‬ﭘﻄـﺮ ﺑـﺰرگ‪ ،‬ﺑﻴﻨﻮاﻳـﺎن‪،‬‬ ‫ﺟﻨﺎﻳﺖ و ﻣﻜﺎﻓﺎت و‪ ...‬و اﻧﺼﺎﻓﺎً ﻫﻢ ﻛﻢﺗﺮ ﺷﺨـﺼﻴﺖ روﺣـﺎﻧﻲ در اﻳـﻦ ﺳـﻄﺢ ﻣـﻲﺗـﻮان ﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﻪ در‬ ‫ﺳﺨﻨﺎناش ﺑﻪ آﺛﺎر ﭘﻮﻟﻪوي‪ ،‬اﻣﻴﻞ زوﻻ‪ ،‬روﻣﻦ روﻻن‪ ،‬آﻧﺎﺗﻮﻟﻲ رﻳﺒﺎﻛﻒ‪ ،‬ﺗﻮﻟﺴﺘﻮي و‪ ...‬اﺷﺎره ﻛﻨـﺪ و ﮔـﺎه‬ ‫ﺣﺘﺎ آنﻫﺎ را ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪) «.‬ﺧﺎﻣﻨﻪاي ‪» (1377‬اﻳﺸﺎن ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ از ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﭘﺮوﭘﺎﻗﺮص ﺳﻴﻨﻤﺎ اﺳـﺖ و‬ ‫ﻓﻴﻠﻢﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ زﻳﺎد ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻫﺪ آنﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﭼﻨﺪﺳﺎل ﭘﻴﺶ در ﺟﻤﻊ ﺳـﻴﻨﻤﺎﮔﺮان‪ ،‬ﻓـﻴﻠﻢ‬ ‫ژاﻧﺪارك را ﻣﺼﺪاق ﻫﻨﺮ دﻳﻨﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪» «.‬اﻫﻞ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﺎ ﺷﺎﻳﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻮاﺧﺘﻦ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﺳﺎزﻫﺎ )ﻣﺸﺨﺼﺎً ﺳﻪﺗﺎر( آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻧﺪ‪» «.‬اﻳﺸﺎن دﺳﺘﻲ ﻫﻢ در ﺷﻌﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻢ در ﺳـﺮودن ﺷـﻌﺮ‪،‬‬ ‫ﻫﻢ ﻧﻘﺪ آن‪ .‬آﺷﻨﺎﻳﻲﺷﺎن ﺑﺎ ﺷﻬﺮﻳﺎر‪ ،‬اﺧﻮان ﺛﺎﻟﺚ و رﻫﻲﻣﻌﻴـﺮي و راﺑﻄـﻪي ﻧﺰدﻳـﻚﺷـﺎن ﺑـﺎ ﺑـﺴﻴﺎري‬ ‫ﺷﻌﺮاي ﻣﻌﺎﺻﺮ و اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪي اﻳﻦ ﻣﻮارد اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺳﺎﺑﻘﻪي رﻓﺎﻗﺖ اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﺳﺮﺷﻨﺎس و ﻣﺤﺒﻮﺑﻲ ﭼﻮن دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻲ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ و ﺟﻼل آلاﺣﻤﺪ را‪» «.‬ﻣﻌﺮوف اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﺸﺎن اﻫﻞ ورزش ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و واﻟﻴﺒﺎل و ﻛﻮهﻧﻮردي از ورزشﻫﺎي ﻣﻮردﻋﻼﻗـﻪﺷـﺎن اﺳـﺖ‪» «.‬در‬ ‫ﺑﻌﺪ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻫﻢ در ﺑﻴﻦ ﻣﺮاﺟﻊ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻓﻌﻠﻲ‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻓﺘﺎواي اﻳﺸﺎن آﺳـﺎنﮔﻴﺮﺗـﺮ و ﻣﻨﻌﻄـﻒﺗـﺮ )ﺑﺨﻮاﻧﻴـﺪ‪:‬‬ ‫ﺟﻮانﭘﺴﻨﺪﺗﺮ( اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﺣﻜﺎم اﻳﺸﺎن درﺑﺎرهي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻤﺎع ﺻﺪاي زن‪ ،‬رﻗـﺺ‪ ،‬ﺷـﺮطﺑﻨـﺪي‬ ‫و‪ ...‬ﺷﺎﺧﺺﺗﺮﻧﺪ‪) «.‬ﺧﺎﻣﻨﻪاي ‪ (1374‬اﻳﻦ ﮔﺰارهﻫﺎ و ﻧﻈﺎﻳﺮ آنﻫﺎ دﻗﻴﻘﺎً ﻫﻤﺎنﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎب ﻣﻴـﻞ و‬ ‫ﺳﻠﻴﻘﻪي ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣﺮوزي و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺎزﻧﺪهي ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻫﺒﺮ اﻧﻘﻼب ﻧﺰد اﻳـﺸﺎن دارا‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﺑﻴﻦ ﺷﻬﺪا ﻧﻴﺰ ﺷﻬﻴﺪان ﺳﻴﺪﻣﺮﺗﻀﺎ آوﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﺎ ﭼﻤﺮان و اﺑـﺮاﻫﻴﻢ ﻫﻤـﺖ ﺑـﻴﻦ ﺑﭽـﻪﻣـﺬﻫﺒﻲﻫـﺎي‬ ‫اﻣﺮوزي )ﺧﺼﻮﺻﺎً دﺧﺘﺮان( از ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﺑﻴﺶﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده‪ ،‬ﻫﻮاداران زﻳـﺎدي دارﻧـﺪ و ﺑـﻪﺗﺮﺗﻴـﺐ‬ ‫»آﻗﺎﻣﺮﺗﻀﺎ«‪» ،‬ﭼﻤﺮان« و »ﺣﺎجﻫﻤﺖ« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼـﺮا اﻳـﻦ ﺳـﻪ ﺷـﻬﻴﺪ؟ ﭘﺎﺳـﺦ را ﺑﺎﻳـﺪ در‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ اﻳﻦ ﺷﻬﺪا ﻧﺰد آﻧﺎن ﺟﺴﺖ‪ .‬ﺗـﺼﻮﻳﺮي ﻛـﻪ ﺷـﺒﺎﻫﺖ ﺑـﺴﻴﺎري ﺑـﻪ ﺳـﺒﻚزﻧـﺪﮔﻲ ﻣﻮردﻋﻼﻗـﻪي‬ ‫ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣﺮوزي دارد‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻟﻲ ﺑﺰﻧﻢ‪ .‬ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﻧﻪ در آن ﻣﻌﻨﺎي ﻗﺪﺳﻲ و ﻋﺮﻓﺎﻧﻲاش ﺑﻞﻛﻪ در ﻣﻌﻨـﺎي ﻣﺮﺳـﻮم ﻳﻌﻨـﻲ‬ ‫اوج ﻣﺤﺒﺖ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﻧﺴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻧﮕﺮش دﻳﻦداران ﺳﻨﺘﻲ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺣﻜﻢ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻮي ﺧﻄﺮآﻓـﺮﻳﻦ‬ ‫داﺷﺘﻪ و اﻣﺮي ﻣﺬﻣﻮم و در ﺑﻪﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ دور از ﺷﺄن ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﺪﻳﻦ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﻴـﺰ‬

‫‪١١‬‬

‫ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﺷﺮاﻳﻂ زﻧﺪﮔﻲ اﻣﺮوزي در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﻳﻠـﻲ ﭼـﻮن ﮔـﺴﺘﺮش و ﺗﻨـﻮع ﺗﻌـﺎﻣﻼت و‬ ‫رواﺑﻂ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎً ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ زﻧﺪﮔﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﺑﻪﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬ ‫زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز ﺑﺮﺧﻲ رواﺑﻂ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻴﻦ دو ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ )از ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﺤﻴﻂ داﻧﺶﮔﺎهﻫﺎ( ﻣﻲﺷﻮد و در اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﭼﻨﺪان ﺗﻤﺎﻳﺰي ﺑﻴﻦ ﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎ و ﻏﻴﺮ آنﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ اﻣﺮوزه ﻋﺎﺷﻖﺷﺪن و‬ ‫ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﭘﻴﺶ از ازدواج و اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﻮاردي ﺑﺎ ﻗﺼﺪ زﻣﻴﻨﻪﺳﺎزي ﺑﺮاي ازدواج‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻗـﺒﺢ‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﻧﺪارد و در ﺑﻴﻦ ﺟﻮاﻧﺎن اﻋﻢ از ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻏﻴﺮ آن ﭘﺪﻳﺪهاي راﻳﺞ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ آن ﻧﮕﺮش ﺳـﻨﺘﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﮔﺎه در ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎﻧﻮاده رخ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﭼﺎﻟﺶ ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟‬ ‫‪ .33‬اﻳﻦﺟـﺎ ﻫـﻢ ﺑـﺎز ﭘـﺎي اﺳـﻄﻮرهﻫـﺎي ﻣـﺬﻫﺒﻲ و اﻧﻘﻼﺑـﻲ ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن ﻣـﻲآﻳـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﺷـﻤﺎ در ﺟﺮﮔـﻪي‬ ‫ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣﺮوزي ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻤﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻫﻢدﻟﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺟﻮاناﻳﺪ‪ ،‬اوﻻً‪ .‬ﺑﻪ اﻗﺘـﻀﺎي‬ ‫ﺟﻮاﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻴﻠﻲ ﺟﻮانﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻋﺎﺷﻖ ﺷﺪهاﻳﺪ ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﻳﻚ دﻳﻦدار‬ ‫و داراي وﺟﻬﻪي ﻣﺬﻫﺒﻲ و اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ .‬ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻋـﺸﻖ ﭘـﻴﺶ از ازدواج‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬راﺑﻌﺎً‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ از ﻋﺸﻖ ﺧﻮد ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻣـﺴﺎً‪ .‬در ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ‬ ‫ﺳﺨﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪهاﻳﺪ‪ ،‬ﺳﺎدﺳﺎً‪ .‬ﺧﺐ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺴﺎب ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﭼﻪ ﻣﺘﺎﻋﻲ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﮔﺮانﺑﻬﺎﺗﺮ از اﻳﻦ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻔﻬﻤﻴﺪ ﻓﺮﺿﺎً ﻓﻼن ﺷﻬﻴﺪ ﺳﺮﺷﻨﺎس و ﺑﺰرگ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻗﺒـﻮلاش دارﻧـﺪ ﻫـﻢ در ﺟـﻮاﻧﻲ‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻋﺸﻖ ﭘﻴﺶ از ازدواج را داﺷﺘﻪ؛ آنﻫﻢ ﺑﻪ ﭼﻪ آب و ﺗـﺎﺑﻲ! ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﻋﻤـﻞ ﺷـﻤﺎ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻪﺑﺴﺎ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺮوي از ﺳﻴﺮهي ﺷﻬﺪا و اﻟﮕﻮﮔﻴﺮي از زﻧﺪﮔﻲ و ﻣﻨﺶ اﻳﺸﺎن ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪:‬‬ ‫ﻳﻚ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻋﻤﻠﻲ و ﻛﺎرﺑﺮدي‪ .‬ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺷﻬﺪا ﻫﻢ آنﻗﺪر داﻳﺮهي ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮﻛﺎرﺗﺎن ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧـﻪ از اﻳـﺸﺎن ﺑﻴﺎورﻳـﺪ‪ .‬ﻣـﺜﻼً ﺗﺠﺮﺑـﻪي ﻋﺎﺷـﻘﻲﺗـﺎن را ﺑـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫ﺷﻬﻴﺪﭼﻤﺮان و ﺷﻬﻴﺪآوﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪﺗﺎن ﺑﻪ ﻓﻴﻠﻢدﻳﺪن )ﺗﺮﺟﻴﺤﺎً ﻧﻮع ﻫـﺎﻟﻴﻮودي و ﺑـﻲﺳﺎﻧـﺴﻮرش( را ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻼﻳﻖ ﺷﻬﻴﺪآوﻳﻨﻲ‪ ،‬و ﺣﺘﺎ ﺳﻴﮕﺎرﻛﺸﻴﺪنﺗﺎن را ﺑﻪ ﻋﺎدات ﺷﻬﻴﺪﻫﻤﺖ ارﺟﺎع دﻫﻴﺪ!‬ ‫‪ .34‬ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﭘﺮاﻛﻨﺪهي و ﻧﻴﺰ ﺷﻨﻴﺪهﻫﺎي ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻛﺘﺎبﻫـﺎي‬ ‫رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﺎً آنﻫﺎ ﻛﻪ رواﻳﺖﮔﺮ ﺧﺎﻃﺮات ﻫﻢﺳﺮان ﺷﻬﻴﺪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺣـﺮﻳﻢ زﻧـﺪﮔﻲ ﺧـﺼﻮﺻﻲ‬ ‫ﺷﻬﺪا ﭘﺎ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي »ﻧﻴﻤﻪي ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺎه«‪» ،‬آﺳﻤﺎن« و »اﻳﻨﻚ ﺷﻮﻛﺮان«(‪ ،‬ﻓﺎرغ از اﻳﻦﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﭼﻪ ﻫﺪﻓﻲ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﻛﺮدي در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﺮاي ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫـﺎي اﻣـﺮوزي دارﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮﻫﻪي ازدواج ﻳﺎ دوران ﻋﺎﺷـﻘﻲ آﻣـﺎر رﻏﺒـﺖ آنﻫـﺎ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎبﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻃـﺮز‬ ‫ﺷﮕﻔﺖآوري ﺑﺎﻻ ﻣﻲرود‪ .‬و اﻳﻦ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮاﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎبﻫﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺟﻮان ﺑﺎ رواﻳـﺖ دﻳﮕـﺮي‬ ‫از زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺶ و ﺳﻴﺮهي ﺷﻬﺪا آﺷﻨﺎ ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ ﺑـﺮاي او ﺟـﺬاب اﺳـﺖ‪ .‬رواﻳﺘـﻲ ﻧـﺎﻇﺮ ﺑـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﻲ اﻳﺸﺎن و ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ رواﻳﺖﻫﺎي ﻣﺮﺳﻮم دﻳﮕﺮ‪.‬‬ ‫‪ .35‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮاردي ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﻧﻤﻮد اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ رواﻳـﺖ اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﺘﺎبﻫﺎ‪ ،‬رواﻳﺘﻲ زﻧﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬راوي ﻫﻢﺳﺮ ﺷﻬﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻫﻢرزم ﺷﻬﻴﺪ‪ .‬زن اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧـﻪ ﻣـﺮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫ﺑﻪﺧﻼف رواﻳﺖﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬از ﻣﻨﻈﺮ ﻳﻚ زن )ﺑﺎ ﻫﻤﻪي اﻗﺘﻀﺎﺋﺎت زﻧﺎﻧﻪ( ﺑﻪ ﺷﻬﻴﺪ ﻣﻲﻧﮕﺮد ﻧﻪ از ﻣﻨﻈﺮ‬ ‫ﻣﺮداﻧﻪ‪ .‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ در اﻳـﻦﺟـﺎ ﻣـﺎ ﺑـﺎ ﺑﺮداﺷـﺖ ﻓـﺮدي ﺷـﻬﻴﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ داﺧـﻞ ﺧﺎﻧـﻪاش و ﺑـﺎ زﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﻲاش ﻛﺎر دارﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖ ﺟﻤﻌﻲ او و ﺑﻴﺮون ﺧﺎﻧﻪ و زﻧـﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲاش‪ .‬در اﻳـﻦ ﻧﮕـﺎه‬ ‫ﻓﻼن ﺷﻬﻴﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آنﻛﻪ »ﺷﻬﻴﺪ« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻫﻢﺳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺮد ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻫﻤﻪي ﻣﺮدﻫـﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺎﺷﻖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ازدواج ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﭽﻪدار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و زن و ﺑﭽﻪ و زﻧﺪﮔﻲﺷﺎن را‬

‫‪١٢‬‬

‫‪.36‬‬

‫‪.37‬‬

‫‪.38‬‬

‫‪.39‬‬

‫دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪) .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻮادهي ﺷﻬﻴﺪ ﺑﻪ او دارﻧﺪ( اﻣﺎ در ﻧﮕﺎه دوم او ﻳﻚ رزﻣﻨﺪه و ﺟﻬـﺎدﮔﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در راه اداي ﺗﻜﻠﻴﻒ و ﭘﺎسداري از اﻋﺘﻘﺎدات و ارزشﻫﺎش‪ ،‬ﺑـﺎ اﻳﺜـﺎر و ازﺧﻮدﮔﺬﺷـﺘﻪﮔـﻲ وارد‬ ‫ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ و در اﻳﻦ راه ﺣﺘﺎ از ﺑﺬل ﺟﺎن درﻳﻎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓـﻴﺾ ﺷـﻬﺎدت‬ ‫ﻧﺎﻳﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ و ﺣﺎل ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎماش ﮔﺮاﻣﻲ و ﻳﺎدش ﭘﺮرهرو ﺑﺎﺷـﺪ‪) .‬ﻳﻌﻨـﻲ ﻧﮕـﺎﻫﻲ ﻛـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ و ﻧﻈـﺎم‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺷﻬﻴﺪ دارد‪ (.‬در ﻧﮕﺎه اول ﺷﻬﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﻮﭼﻚاش ﺧﻮاﻧﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد و در دوﻣـﻴﻦ ﻧﮕـﺎه ﺑـﻪ‬ ‫اﻟﻘﺎﺑﻲ ﭼﻮن ﺳﺮدار رﺷﻴﺪ اﺳﻼم و ﻧﻈﺎﻳﺮ آن‪ .‬اوﻟﻲ رواﻳﺖ ﻳﻚ زن اﺳﺖ از ﺷﻮﻫﺮش و دوﻣﻲ رواﻳﺖ ﻳﻚ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ از ﺳﺮﺑﺎزش‪.‬‬ ‫ﻛﺘﺎبﻫﺎي رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﺧﺎﻃﺮات ﻫﻢﺳﺮان ﺷﻬﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮل اﻳﻦ زﻣﺎﻧـﻪ و ﻣﻘﻄـﻊ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲاﻧﺪ و درﺳﺖ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻧﻴﺎز زﻣﺎﻧﻪ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﭽـﻪﻣـﺬﻫﺒﻲﻫـﺎش آنﮔﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﺮاي ﭘﺴﻮﻧﺪ »اﻣﺮوزي« ارزش ﻗﺎﻳﻞاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﻣﻌﻨﺎ اﻳﻦ ﻛﺘﺎبﻫﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻳﻚ دﻫﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﻮﻧﺪ و ﺟﺰ ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺨﺎﻃﺒﻲ ﻓﺮﺿـﺎً از ﻧـﺴﻞ اول و دوم داﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻛﻤﺎ آنﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪآورﻧﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﻛﺘﺎبﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﻮد ﻧﺴﺐ ﺑﻪ ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫـﺎي اﻣـﺮوزي‬ ‫ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و ﺑﺮ ﻫﻤﺎن ﻣﺴﻠﻚاﻧﺪ‪.‬‬ ‫رواﻳﺖِ ﻛﺘﺎبﻫﺎي رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ از زﻧﺪﮔﻲ ﺷﻬﺪا‪ ،‬اﻣﺎ رواﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از دﻳﮕﺮ رواﻳـﺖﻫـﺎي ﻣﺮﺳـﻮم در‬ ‫ﮔﻔﺘﻤﺎن دﻓﺎعﻣﻘﺪس دوﻟﺘﻲ؛ رواﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﺧﺎص ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺟﻮان اﻳﻦ ﻛﺘﺎبﻫـﺎ ﻛـﻪ ﺧـﻮد‬ ‫ﺑﺪان دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ؛ آنﮔﺎه ﻛﻪ رواﻳﺖﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﭘﺎﺳﺦﮔﻮي ﻧﻴﺎز آﻧﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ ﻛﺘﺎبﻫﺎ‬ ‫را ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪي اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﻞ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ و ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣـﺮوزي ﺗﻮاﻧـﺴﺘﻪ اﺳـﺖ‬ ‫ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺳﺎﻟﻴﺎن ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎل ﺧﻮد ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ ﻣﺘﻔﺎوت از ﺟﻨﮓ و ﺷﻬﺪا دﺳـﺖ ﻳﺎﺑـﺪ ﻳـﺎ‬ ‫رواﻳﺖﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ اﻗﺘﻀﺎﺋﺎت زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺎزﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺑﺎزرواﻳﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺴﺎب ﻧﺴﺒﺖ اﻳﻦ ﻛﺘﺎبﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺆﺳﺴﻪي رواﻳﺖﻓﺘﺢ ﻛﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻬﺎد ﻧﻈﺎﻣﻲ )ﺳﭙﺎه( و ﻳﻜﻲ‬ ‫از ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن دﻓﺎع ﻣﻘﺪس دوﻟﺘﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد را ﭼﻪﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮد؟ ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺌﻮال‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان از ﻓﻠﺴﻔﻪي زﺑﺎن ﺑﺎﺧﺘﻴﻦ ﻛﻤﻚ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﺗﻠﻮﻳﺤﻲ ﺑـﺮ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ از‬ ‫اﻓﺮاد دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﺸﺨﺼﺎً ﻫﺮﻛﺲ ﻫﻢواره ﻓﺮد دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺨﺎﻃﺐ در ﻧﻈﺮ دارد‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻜﺘﻪ‬ ‫آنﺟﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮدِ دﻳﮕﺮ ﻧﻘﺸﻲ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﻨﻔﻌﻞ اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻞﻛﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻫﻢﺳﺨﻦ در ﺷﻜﻞدادن‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮔﻔﺘﺎر دﺧﻴﻞ اﺳﺖ‪) .‬ﺗﻮدوروف ‪ (66 :1377‬دﻓﺎع ﻣﻘﺪس دوﻟﺘﻲ ﻣﺨﺎﻃﺐﺳـﺎﻻر اﺳـﺖ و ﺑـﺮاي‬ ‫ﺧﻮد ﻣﺨﺎﻃﺒﻲ را ﻫﺪفﮔﻴﺮي ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ در ﺑﻴﺶﺗﺮ ﻣﻮارد ﺟﻮاﻧﺎن ﺑـﻮدهاﻧـﺪ‪ .‬ﺟﻮاﻧـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪاي از ﺟﻨﮓ در ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺪارد و ﺣﺎﻻ دﻓﺎعﻣﻘﺪس دوﻟﺘﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ آنﭼـﻪ ارزشﻫـﺎ و آرﻣـﺎنﻫـﺎي‬ ‫دﻓﺎعﻣﻘﺪس ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ را ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻏﺎﻓﻞ از آنﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ ،‬ﮔﻴﺮﻧﺪهاي ﻣﻨﻔﻌـﻞ و ﺻـﺎﻣﺖ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ را ﻓﺮﺳﺘﻨﺪهﻫﺎي دﻓﺎع ﻣﻘﺪس دوﻟﺘﻲ ﺑﺮاﻳﺶ ارﺳﺎل ﻛﻨﻨـﺪ ﺑﭙـﺬﻳﺮد‪ .‬ﻇﻬـﻮر ﻛﺘـﺎبﻫـﺎي‬ ‫رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ ﺣﻜﺎﻳﺖ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﺬﻛﻮر دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺣﺎل در‬ ‫ﻗﺎﻣﺖ راوي ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اُﺑﮋهي ﻧﺴﻠﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻣﻜﺎن‪ ،‬ﺷﻲء ﻳﺎ رويدادي ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻓـﺮد ﻣﺒـﻴﻦ ﻧـﺴﻞ اوﺳـﺖ و‬ ‫ﺑﻪﻳﺎدآوردناش اﺣﺴﺎﺳﻲ از ﻧﺴﻞ ﺧﻮد او را در ذﻫﻦاش زﻧـﺪه ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻫـﺮ اُﺑـﮋهي ﻧـﺴﻠﻲ ﺑﺨـﺸﻲ از‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻣﺎ از دوره و زﻣﺎﻧﻪيﻣﺎن را در ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد‪ .‬ازﻫﻤﻴﻦرو ﻫـﺮ ﻧـﺴﻠﻲ آن اُُﺑـﮋهﻫـﺎي ﻧـﺴﻠﻲ‪،‬‬ ‫اﺷﺨﺎص‪ ،‬رويدادﻫﺎ و ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮﻣﻲﮔﺰﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﻮﻳﺖ آن ﻧﺴﻞ داراي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺧـﺎص ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١٣‬‬

‫)ﺑﺎﻟﺲ ‪ (13-12 :1380‬ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ آنﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪ آﻣﺪ ﺣﺎل ﻣﻲﺗﻮان ﻛﺘﺎبﻫﺎي رواﻳﺖ ﻓﺘﺢ را ﺑﻪﻣﺜﺎﺑـﻪي‬ ‫ﻳﻚ اُﺑﮋهي ﻧﺴﻠﻲ و ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺮاي ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣﺮوزي درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ .40‬ﻧﻜﺘﻪي آﺧﺮ اﻳﻦﻛﻪ داﻳﺮهي ﺑﭽﻪﻣﺬﻫﺒﻲﻫﺎي اﻣﺮوزي ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﻤﻪي ﺟﻮاﻧـﺎن ﺑـﺎ ﻋﻠﻘـﻪﻫـﺎي ﻣـﺬﻫﺒﻲ و‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﭼﻨﺎنﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﻴﺶﺗﺮ ﻧﺎﻇﺮ ﺑـﻪ ﺷﻬﺮﻧـﺸﻴﻦﻫـﺎي ﻃﺒﻘـﻪي ﻣﺘﻮﺳـﻂ و‬ ‫ﺑﻮرژواي ﻋﻤﻮﻣﺎً ﭘﺎﻳﺘﺨﺖﻧﺸﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺪد رﺳﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر دارد روزﺑﻪروز در ﺣﺎل اﻓﺰودن‬ ‫ﺑﺮ ﺷﻌﺎع ﺧﻮد اﺳﺖ و اﻳﻦ روﻧﺪ ﺑﺎ ﮔﺬر اﻳﺎم و ﺟﺮﻳﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻢﺳﻮ اﺳﺖ‪ .‬ﻻﺑﺪ ﺑﻪ روﺳـﺘﺎﻫﺎ و‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﺳﺮ زدهاﻳﺪ و دﻳﺪهاﻳﺪ ﻋﺰم ﻋﻤـﻮﻣﻲ آن ﻣﺮدﻣـﺎن و رﻗﺎﺑـﺖ ﺷـﺘﺎﺑﺎنﺷـﺎن ﺑـﺎﻫﻢ را در‬ ‫راﺳﺘﺎي ﺷﻬﺮيﺷﺪن و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﻗﻴﻖﺗﺮ ﺗﻬﺮاﻧﻲﺷﺪن‪ .‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ در ﭘﻮﺷﺶ و آراﻳﺶ‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ در ﺳـﺒﻚ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺑﻞﻛﻪ در ادﺑﻴﺎت و ﮔﻮﻳﺶ ﻫﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‪:‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.6‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪.9‬‬ ‫‪.10‬‬ ‫‪.11‬‬ ‫‪.12‬‬

‫ﺑﺎﻟﺲ‪ ،‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻮﻓﺮ )‪» .(1380‬ذﻫﻨﻴﺖ ﻧﺴﻠﻲ«‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪي ﺣﺴﻴﻦ ﭘﺎﻳﻨﺪه‪ .‬ارﻏﻨﻮن‪ .‬ﺷﻤﺎرهي ‪19‬‬ ‫ﺑﻴﺮو‪ ،‬آﻟﻦ )‪» .(1375‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ«‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪي ﺑﺎﻗﺮ ﺳﺎروﺧﺎﻧﻲ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻛﻴﻬﺎن‬ ‫ﺗﻮدوروف‪ ،‬ﺗﺰوﺗﺎن )‪» .(1377‬ﻣﻨﻄﻖ ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻲ ﻣﻴﺨﺎﺋﻴﻞ ﺑﺎﺧﺘﻴﻦ«‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪي دارﻳﻮش ﻛﺮﻳﻤﻲ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮﻛﺰ‬ ‫ﺧﺎﻣﻨﻪاي‪ ،‬ﺳﻴﺪﻋﻠﻲ )‪» .(1377‬ﻛﺘﺎب و ﻛﺘﺎبﺧﻮاﻧﻲ«‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ــــــــــــــــــ )‪» .(1374‬ﻫﻨﺮ از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي«‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﺷﻔﺮز‪ ،‬ﺑﺮﻧﻬﺎرد )‪» .(1383‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺟﻮاﻧﺎن«‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻛﺮاﻣﺖاﷲ راﺳﺦ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻧﻲ‬ ‫ﺷﻮﻛﺮ‪ ،‬روي )‪» .(1384‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺮدمﭘﺴﻨﺪ«‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻣﺤﺴﻦ اﻟﻬﺎﻣﻴﺎن‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺎﻫﻮر‬ ‫ﻓﺮاي ﻫﻮﻟﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺸﺎﺋﻼﻓﻮن )‪» .(1379‬ﺟﻮاﻧﺎن در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ«‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪي ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻲ ﺟﻮاﻧﺎن‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﺳﭙﻴﺪ‬ ‫ﻓﻜﻮﻫﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮ )‪» .(1383‬اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷﻬﺮي«‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻧﻲ‬ ‫ﻓﻴﺎﻟﻜﻮف‪ ،‬ﻳﺎﻧﻜﻞ )‪» .(1383‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷﻬﺮ«‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻧﻴﻚﮔﻬﺮ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬آﮔﻪ‬ ‫ﮔﻴﺪﻧﺰ‪ ،‬آﻧﺘﻮﻧﻲ )‪» .(1382‬ﺗﺠﺪد و ﺗﺸﺨﺺ«‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻧﺎﺻﺮ ﻣﻮﻓﻘﻴﺎن‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻧﻲ‬ ‫ـــــــــــــ )‪» .(1378‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ«‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺻﺒﻮري‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻧﻲ‬

‫‪١٤‬‬