Ramraksha

रामर ेतील रामकवचाचे गु पत आ ण साथ ीरामर ा मराठ अथासह त रामर ेतील रामकवचाचे गु पत (लेखक - ी. दग भा- “मनोगत”) रामर ा हे केवळ एक तो

कंवा रामभ

पर रचना नाह . यात सं कृ त सुभा षतांत इतर

कुठे कुठे कूटाथसु ा आहे . "रामो राजम ण: ...." या आपण बहते ु क सारे जाणतोच.

ोकात राम हा श द कसा सग या वभ

दसणारा खेळकरपणा व

ंत चालवून दाखवलेला आहे हे

या लेखा ारे सवसाधारणपणे ल ात न येणारे रामर ेत लपलेले आणखी एक गु पत आप या नजरे ला आणू इ छतो. (हा शोध मी लावलेला नाह , कोणा शा यांनी यां या साथ रामर े या पु तकात दलेली गो च मी पुन रामर े या ४ या ते ९ या

त ृ कर त आहे .)

ोकांम ये रामकवच हा भाग येतो. रामाला वेगवेगळ वशेषणे लावून याने आप या

शर रा या या या अवयवाचे कंवा भागाचे र ण करावे अशी ाथना यात केलेली आहे . संदभासाठ ते खाली पु हा एकदा दे तो आहे .

िशरो मे राघवः पातु भालं दशरथा मजः ॥ ४ ॥ कौस येयो शौ पातु व ािम

यः त ु ी।

ाणं पातु मख ाता मुखं सौिम व सलः ॥ ५ ॥

ज ां व ािनिधः पातु क ठं भरतव दतः ।

क धौ द यायुधः पातु भुजौ भ नेशकामुकः ॥ ६ ॥

करौ सीतापितः पातु दयं जामद य जत ् ।

म यं पातु खर वंसी नािभं जा बवदा यः ॥ ७ ॥ सु ीवेशः कट पातु स थनी हनुम

भुः ।

ऊ रघू मः पातु र ःकुल वनाशकृत ् ॥ ८ ॥ जानुनी सेतुकृत ् पातु ज घे दशमुखा तकः ।

पादौ वभीषण ीदः पातु रामोऽ खलं वपुः ॥ ९ ॥ यात न क काय सािगतले आहे ? िशरापासून पायापयत भागांचे र ण रामाने करावे असे हटले आहे , रामाचे वणन अनेक वशेषणां या सहा याने केले आहे . ( या वशेषणांचे या या ठकाणचे मह व वनायकांनी दले आहे च)

आणखी? आणखीह काह तर आहे ..... पु हा एक नजर टाका िशर - राघव

कपाळ - दशरथा मज डोळे - कौस येय कान - व ािम

नाक - मख ाता

य

मुख - सौिम व सल जीभ - व ािनिध

क ठ - भरतवं दत खांदे - द यायुध

भुजा - भ नेशकामुक हात - सीतापित दय - जामद

य जत ्

नािभ - जामद

य जत ्

म य - खर वंसी क ट - सु ीवेश

स थनी - हनुम

भु

मां या - र :कुल वनाशकृ त ् गुडघे - सेतुकृत ्

पोट या - दशमुखांतक पाय - बभीषण ीद

अहो, हे तर च क ीरामाचे च र आहे !

ते सु ा एकह वा य न वापरता, केवळ वशेषणां या सहायाने साकार केलेले! तपशीलवार सूचन पहा -

रामाचा ज म रघुवंशात झाला. तो दशरथ व कौस या यांचा पु . व ािम हे याचे गु असून यांचा तो आवडता होता.

यां या बरोबर जाऊन याने य ांचे र ण केले. ल मणा वषयी याला अ यंत ेम होते, तसेच तो भरताला वंदनीय होता. याने व ािम ांकडू न संपूण व ा िमळवली व द यायुधेह

ा क न घेतली.

पुढे िशवधनुभग क न याने सीतेशी ववाह केला. परशुरामांशी लढू न तो वजयी झाला. ( यानंतर वनवास झाला याचा उ लेख नाह ). खर नामक रा साचा याने वध केला. सु ीवाशी मै ी क न रामाने याला वश क न घेतले. हनुमानाने

रामाला आपला वामी मानले. रा सां या संपूण कुळाचा वनाश या या हातून झाला. याने सेतू बांधला. याने रावणाचा वध केला व बभीषणा या हाती लंकेचे रा य सोप वले.

घटनांम ये थोडे फार पुढेमागे ज र झाले असेल, पण कती यु एका रामकवचात काय काय आहे नाह ! ध य ते बुधकौिशक ऋषी!

ने च र साधले आहे हे च कत करणारे आहे .

साथ

ी रामर ा - (

साथ रामर ा -

ोक १-८

अ य ीरामर ा तो म

य।

बुधकौिशकऋ षः । ीसीतारामच

अनु ु प ्

ो दे वता ।

दः । सीता श

ीम हनुमान ् क लकम ् । ीरामच

ी. वनायक - “मनोगत”)

ः।

ी यथ जपे विनयोगः ।

क लकम ् - आधार तंभ,कवच अथ - या रामर ा तो दे वता आहे त, सीता श तो

पी मं ाचा ऋ ष (रचणारा) बुधकौिशक असून छं द (वृ ?) अनु ु भ ् आहे , सीता आ ण ीरामचं या आहे , हनुमान आधार तंभ आहे आ ण ीरामचं ा या ेमाने जपासाठ वापरला जावा हणून हा

प मं िनमाण केला आहे

अथ यानम ् ।

यायेदाजानुबाहम ु ् धृतशरधनुषम ् ।

ब प ासन थम ् ।

पीतं वासो वसानम ् नवकमलदल पिधने ं स नम ् ।

वामा का ढसीतामुखकमलिमल लोचनं नीरदाभम ् । नानाल कारद ं दधतमु जटाम डनं रामच इित यानम ् ।

म ्॥

यायेदाजानुबाहंु - यायेत ् + आजानुबाहंु , नीरदाभम ् - नीरद हणजे मेघ, या यासारखी कांती असणारे

ीराम,

दधतमु जटाम डनं - दधतम ् + उ + जटामंडनं , दधतम ् - धारण करणारा, उ - व तृत, मो या, जटामंडनं - जटांनी सुशोिभत असलेला

अथ - आता यानाची सु वात क या. गुड यापयत हात असले या, धनु यबाण धारण केले या, ब प ासनात बसले या, पव या रं गाचे व

प रधान केले या, नुक याच उमलले या कमळा या पाकळ शी पधा करणा या स न अशा

ीरामांचे यान क या. या या डा या मांड वर सीता बसलेली आहे , ीरामाची नजर ित या मुखकमलाकडे लागलेली आहे . ीरामांची कांती मेघ याम आहे . शर र िनरिनरा या अलंकारां या शोभेने झळकत आहे . मो या जटांमुळे यांचा चेहरा

सुशोभीत झालेला आहे .

च रतं रघुनाथ य शतको ट व तरम ् ।

एकैकम रं पुंसां महापातकनाशनम ् ॥ १ ॥ शतको ट व तरम ् - शंभर कोट

ोकांइतके व तृत, पुंसां - पु षांची

अथ - ीरामाचे च र शंभर कोट

ोकांइतके व तृत आहे . याचे केवळ एक अ रसु ा पु षाची मोठ पापे न कर यास

समथ आहे .

या वा नीलो पल यामं रामं राजीवलोचनम ् ।

जानक ल मणोपेतं जटामुकुटम डतम ् ॥ २ ॥ नीलो पल यामं - नील + उ पल + यामं, उ पल - कमळ, राजीव - कमळ, जानक ल मणोपेतं - जानक + ल मण + उपेतं, हणजे सीता आ ण ल मण या या जवळ आहे त असा

अथ - नीलकमळासारखा सावळा रं ग असले या आ ण कमळासारखे ने असले या रामाचे यान करावे. सीता आ ण ल मण या या स नध असून याचे म तक जटा पी मुकुटाने सुशोिभत आहे सािसतूणधनुबाणपा णं न ं चरा तकम ् । वलीलया जग

ातुमा वभूतमजं वभुम ् ॥ ३॥

सािसतूणधनुबाणपा णं - स + अिस + तूण + धनुर ् + बाण + पा णं, अिस = तलवार, तूण = भाता, हणजे धनु यबाण आ ण भा याबरोबरच तलवारह हाती असणारे , न ं चरा तकम ् - न ं + चर + अंतकम ्, न ं - रा , न ं चर - िनशाचर हणजे दानव, रा स, न ं चरांतकं - रा सांचा नाश करणारा, जग

ातुमा वभूतमजं - जग ातुम ् + आ वभूतम ् + अजम ्,

जग ातुम ् - जगत ् + ातुम ् , हणजे जगा या र णासाठ , आ वभूतम ् - वतःला कट केले आहे , अजम ् हणजे

ज मर हत आ ण हणूनच मृ युर हत सु ा. वभुम ्- यापून उरणारा. ा शेवट या दोन ओळ ंतील वशेषणे ीरारामा या पाने अवतार घेणा या परमा

याला ी व णूला लागू होतात,

अथ - आणखी एक हणजे मूलत: ज मर हत व सव यापक असूनह याने जगा या र णासाठ व पात सहज लीलेने कट केले आहे . बाक अथ सहज प होईल

वतःस मया दत

रामर ाम ् पठे त ् ा ः पाप नीं सवकामदाम ् ।

िशरो मे राघवः पातु भालं दशरथा मजः ॥ ४ ॥ ा ः-

ावान, सू

पु ष, पाप नीं - पापाचा नाश करणार (रामर ा) सवकामदाम ् - काम - इ छा. सव इ छा पूण

करणार (रामर ा) असा अथ

अथ - रामर ा पापांचा नाश करणार व सव इ छा पूण करणार अस याने सू

लोकांनी ितचे पठण करावे.(दस ु या

ओळ पासून कवच सु होते) रघू या कुळात उ प न झालेला राम मा या कपाळाचे र ण करो. दशरथाचा पु कपाळाचे र ण करो.

कौस येयो शौ पातु व ािम

यः त ु ी।

ाणं पातु मख ाता मुखं सौिम व सलः ॥ ५ ॥

मख ाता - मख हणजे य , ाता हणजे र ण करणारा, अथ - कौस येचा पु मा या

ीचे र ण करो, व ािम ाला

य (असलेले ीराम) मा या कानांचे र ण करोत, इथे

वशेषणाची चपखलता ल ात घे यासारखी आहे . त ु ींसाठ व ािम ाशी संबंिधत वशेषणच का, कारण व ािम ाने

त ु ीं ारे हणजे कानां ारे व ेचे सं कार रामावर केले. य ाचे र ण करणारे ( ीराम) मा या नाकाचे र ण करोत तर

सुिम ेचे यां यावर ेम आहे ( ीराम) मा या मुखाचे र ण करोत.

ज ां व ािनिधः पातु क ठं भरतव दतः ।

क धौ द यायुधः पातु भुजौ भ नेशकामुकः ॥ ६ ॥

भ नेशकामुकः - भ न + ईश + कामुक:, ईश - शंकर, कामुक - धनु य, िशवधनु य भंग करणारे ( ीराम) अथ - व ेचा ख जना असलेले मा या जभेचे र ण करोत (जीभ कारण ित या टोकावरच व ा नतन करते असे

मानतात) तर भरताला वंदनीय असलेले मा या कंठाचे र ण करोत. द य श ा े असलेले मा या खां ांचे र ण करोत

(खां ांचे कारण कदािचत काह अ े चालव यासाठ खां ांचा आधार यावा लागत असावा). तर िशवधनु याचा भंग करणारे मा या भुजांचे र ण करोत ( या हातांनी िशवधनु य भंगले हणून हात). करौ सीतापितः पातु दयं जामद

य जत ् ।

म यं पातु खर वंसी नािभं जा बवदा यः ॥ ७ ॥ जामद

य जत ् - जमद नपु परशुरामाला जंकणारे ीराम

अथ - सीतेचे पती मा या हातांचे र ण करोत (पतीचा एक अथ र णकता. सीतेचे र ण करणारा माझेह र ण करो असे

काह से) तर परशुरामाला जंकणारे मा या दयाचे र ण करोत. खर नावा या रा साचा नाश करणारे मा या म यभागाचे र ण करोत तर जांबुवंताला आ य दे णारे मा या नािभचे र ण करोत. सु ीवेशः कट पातु स थनी हनुम

भुः ।

ऊ रघू मः पातु र ःकुल वनाशकृ त ् ॥ ८ ॥ अथ - सु ीवाचे दे व मा या कंबरे चे र ण करोत तर हनुमंताचे भु मा या दो ह जांघांचे र ण करोत. रघुकुळातले उ म (पु ष) व रा सां या कुळांचा नाश करणारे मा या मां यांचे र ण करोत

साथ रामर ा -

ोक ९ – १६

जानुनी सेतुकृत ् पातु ज घे दशमुखा तकः ।

पादौ वभीषण ीदः पातु रामोऽ खलं वपुः ॥ ९ ॥ वपुः - शर र अथ - सेतु बांधणारे मा या गुड यांचे र ण करोत तर दो ह पोट यांचे र ण दशमुख रावणाचा अंत करणारे करोत. बभीषणाला रा य व संप ी दे णारे मा या पावलांचे र ण करोत तर ीराम मा या सव शर राचे र ण करोत.

एतां रामबलोपेतां र ां यः सुकृती पठे त ् ।

स िचरायुः सुखी पु ी वजयी वनयी भवेत ् ॥ १० ॥ अथ -(इथे कवच संपून फल िु त सु होते) जो पु यवान मनु य रामबलाने यु द घायु, सुखी, पु वान, वजयी आ ण वनयी होईल

असा र ेचे (कवचाचे) पठण करे ल तो

पातालभूतल योम चा रण छ चा रणः । न

ु म प श ा ते र

तं रामनामिभः ॥ ११ ॥

पातालभूतल योम चा रण छ चा रणः - याची फोड पातालभूतल योमचा रण: + छ चा रणः अशी आहे .

पातालभूतल योमचा रण: - पाताळ, भूमी आ ण आकाश या ित ह लोकांत संचार करणारे , छ चा रणः - कपट , मायावी खोटे स ग घेणारे (रा स)

दस ु या ओळ चा अथ - रामनामाने र

नजर वर उचलून पण पाहू शकत नाह त रामेित रामभ े ित रामच

ले या लोकांकडे असे (प ह या ओळ त वणन केलेले) मायावी आ ण कपट रा स

े ित वा मरन ् ।

नरो न िल यते पापैभु ं मु ं च व दित ।। १२ ॥ अथ - राम अथवा रामभ अथवा रामचं या नावाने जो मरण करतो तो मनु य कधीह पापाने िल होत नाह व याला सुखोपभोग आ ण मु

िमळतात.

जग जै ेकम

ेण रामना नािभर

जग जै ेकम

ेण - जग जे ा + एकम

यः क ठे धारये

अिभर

तम ् ।

य कर थाः सविस दयः ॥ १३ ॥ ेण जग जंकणा या एका मं ाने, रामना नािभर

तम ् - रामनामाने सव बाजूंनी र ण होते

तम ् - रामना ना +

अथ - सव जग जंकणा या या रामनाम पी एका मं ाने मनु याचे सव बाजूंनी र ण होते. जो हा मं कंठात धारण करतो (पाठ करतो) या या हातात सव िस

येतात.

व प जरनामेदमं यो रामकवचं मरे त ् ।

अ याहता ः सव लभते जयम गलम ् ॥ १४ ॥ अ याहता ः - हणजे याची आ ा कधीह मोडली जात नाह असा अथ - हे कवच व ाचा पंज यासारखे अ यंत संर क अस याने याला व पंजर असे नाव आहे . ा कवचाचे जो िन य मरण करतो याची आ ा अबािधत राहते आ ण याला सव मंगलमय वजय िमळतो

आ द वान ् यथा व ने रामर ािममां हरः ।

तथा िल खतवान ् ातः बु ो बुधकौिशकः ॥ १५ ॥ अथ - भगवान शंकरांनी या माणे व नात येऊन ह रामर ा सांिगतली या माणे सकाळ उठू न बुधकौिशक ऋषींनी ती िल हली.

आरामः क पवृ ाणां वरामः सकलापदाम ् । अिभराम

लोकानां रामः ीमान ् स नः भुः ॥ १६ ॥

आरामः - बाग, वन, वरामः - शेवट करणारा, सकलापदाम ् - सकल + आपदाम ् - हणजे सव द:ु खसंकटांचा, अिभराम आहे

लोकानां - अिभराम: +

लोकानां - ित ह लोकांना आवडणारा, ीमान ् - ीमंत, स नः भुः - तो आमचा दे व

साथ रामर ा -

ोक १७ – २४

यापुढ ल (२० या ोकापयतचे)वणन ीराम व ल मण या दोघांचे आहे . त णौ पसंप नौ सुकुमारौ महाबलौ ।

पु डर क वशाला ौ चीरकृ णा जना बरौ ॥ १७ ॥ पु डर क - कमळ, वशाला ौ - (कमळा माणे) मोठे डोळे असलेला, चीरकृ णा जना बरौ - चीर + कृ णा जन + अंबरौ, चीर - व कले, कृ णा जन - काळवीटाचे कातडे , अंबरौ - व ा माणे धारण करणारे . फलमूलािशनौ दा तौ तापसौ

चा रणौ ।

पु ौ दशरथ यैतौ ातरौ रामल मणौ ॥ १८ ॥ फलमूलािशनौ - फल + मूल + अिशनौ, हणजे फळे व कंदमुळे भ ण क न राहणारे , दा तौ - इं ये दमन करणारे , जत य

अथ - फळे व कंदमुळे भ ण क न राहणारे , जत य, तप वी, हणजे राम व ल मण.

चार असे हे दशरथाचे दोन पु व एकमेकांचे भाऊ

शर यौ सवस वानां े ौ सवधनु मताम ् ।

र ः कुलिनह तारौ ायेतां नो रघू मौ ॥ १९ ॥ शर यौ सवस वानां - स व हणजे ाणी. याचा अथ सव ा यांचे आ य थान अथ- सव ा यांचे आ य थान असलेले, सव धनुधार यो वीर, हणजे राम व ल मण, आमचे एअ ण करोत.

यांम ये े , रा सां या कुळांचा वध करणारे रघुकुळातले े

आ स जधनुषा वषु पृशाव याशुगिनष गस गनौ ।

र णाय मम ् रामल मणाव तः पिथ सदै व ग छताम ् ॥ २० ॥ आ स जधनुषा वषु पृशाव याशुगिनष गस गनौ - आ स जधनुषौ + ईषु पृशाव याशुगिनष गस गनौ, पैक

आ स जधनुषौ - आ + स ज + धनुषौ + ईषु पृशौ यातील आ - धारण केलेले, ईषु पृशौ - ईषु हणजे बाण, बाण लावून स ज केलेले धनु य धारण केलेले (रामल मण) असा एकूण अथ आ ण अ याशुगिनष गस गनौ - अ य + आशुग +

िनष ग + स गनौ, यातील अ य - हणजे कधीह न संपणारा, आशुग - पुढे जाणारा बाण, िनष ग - भाता, स गनौ जवळ असलेल,े रामल मणाव तः- रामल मणौ + अ तः , अ तः= पुढे

अथ - बाण लावून स ज केलेले धनु य धारण केलेले तसेच पुढे जाणा या बाणांचा कधीह न संपणारा अ य भाता जवळ असलेले( ीराम व ल मण) मा या र णाकरता मागाम ये नेहमी माझापुढे चालोत.

संन ः कवची ख गी चापबाणधरो युवा ।

ग छन ् मनोरथोऽ माकं रामः पातु सल मणः ॥ २१ ॥ संन ः - िनरं तर स ज, कवची - िचलखत घातलेला, अथ - िचलखत घातले या व धनु य, बाण व तलवार यांनी िनरं तर स ज असले या त ण ीरामामुळे आमचे मनोरथ िस स जावोत आणी ल मणासह ीराम आमचे र ण करोत. रामो दाशरिथः शूरो ल मणानुचरो बली । काकु

थः पु षः पूणः कौस येयो रघू मः ॥ २२ ॥

काकु

थः - ककु

अथ - दशरथपु आहे . ककु

थ हे

ीरामां या कुळा या मूळ पु षाचे नाव. या या कुळात ज म झाला हणून ीराम काकु

ीराम शूर आहे , ल मणासारखा बलवान मनु यह

थ.

या या पावलावर पाऊल ठे ऊन चालतो असा (महान)

थ कुळातला हा पूण पु ष असलेला कौस येचा पु रघुकुळात े आहे .

वेदा तवे ो य ेशः पुराणपु षो मः ।

जानक व लभः ीमान मेयपरा मः ॥ २३ ॥ वेदा तवे ो - वेदांत हे याला जाणून यायचे साधन आहे असा, पुराणपु षो मः - सनातन पु ष, जानक व लभः - सीतेचा पित, ीमान मेयपरा मः - ीमान ् + अ मेय + परा मः, अ मेय - या या परा माची मोजदाद करता येत नाह असा परा मी

इ येतािन जपे न यं म अ मेधािधकं पु यं स

ः

या वतः ।

ा नोित न संशयः ॥ २४ ॥

अथ - ा तो ाचा जप जे माझे भ नाह .

ायु

मनाने करतील यांना अ मेध य ापे ाह जा त पु य ा होईल यात शंका

साथ रामर ा -

ोक २५ – ३२

रामंदवादल यामं प ा ं पीतवाससम ् । ू

तुव त नामिभ द यैन ते संसा रणो नरः ॥ २५ ॥

अथ - दवादलासारखे साव या वणा या, कमळासारखे डोळे असले या, पवळे व ू

प रधान केले या (अशा) ीरामांचे

द य नाव घेऊन जे तुित करतात ते पु ष संसारा या/ ज ममरणा या जा यातून मु

होतात.

रामं ल मणपूवजम ् रघुवरं सीतापितं सु दरम ् । काकु राजे

थं क णाणवं गुणिनिधं व

यं धािमकम ् ॥ २६ ॥

ं स यस धं दशरथतनयं यामलं शा तमूितम ् ।

व दे लोकािभरामं रघुकुलितलकम ् राघवं रावणा रम ् ॥ २७ ॥ २६ व २७ ोकांचा एक अथ - ीराम ल मणा ज, रघुकुळातले े , सीतेचे पती, व सुंदर आहे त. तसेच ककु क णेचे सागर, गुणांचा ख जना, ा णांना

य असलेले व धािमक आहे त. राजांम ये े , स याशी कायम जोडलेले,

दशरथपु , सावळे व शांततेची मूत आहे त. लोकांना

आहे त. अशा (गुणांनी यु ) ीरामांना मी वंदन करतो. रामाय रामभ ाय रामच

थ कुळातले,

य असणा या, रघुकुळात ितलका माणे शोभणा या, रावणा या श ू

ाय वेधसे ।

रघुनाथाय नाथाय सीतायाः पतये नमः ॥ २८ ॥ वेधसे - जापितला अथ - मी रामाला, रामभ ाला, रामचं ाला, जापतीला, रघुनाथाला, नाथाला, सीते या पतीला वंदन करतो. ीराम राम रघुन दन राम राम ।

ीराम राम भरता ज राम राम ॥ ीराम राम रणककश राम राम ।

ीराम राम शरणं भव राम राम ॥ २९ ॥ अथ - ीराम हे रघुकुळातले े आहे त, भरताचे थोरले बंधु आहे त, रणांगणावर शूरवीर आहे त. अशा ीरामांना मी शरण आहे .

ीरामच

चरणौ मनसा मरािम ।

ीरामच

चरणौ िशरसा नमािम ।

ीरामच ीरामच

चरणौ वचसा गृणािम ॥

चरणौ शरणं प े ॥ ३० ॥

अथ - मी ीरामां या चरणांचे मनाने मरण करतो, वाणीने गुणवणन करतो, िशरसा ांग नम कार करतो व शरण जातो.

माता रामो म पता रामच

वामी रामो म सखा रामच

सव वं मे रामच

ः।

ो दयालुः ।

ः॥

ना यं जाने नैव जाने न जाने ॥ ३१॥ अथ - ीराम माझी माता आहे त, पता आहे त, वामी आहे त, िम आहे त. दयाळू असे ीराम माझे सव व आहे त. मी यां यािशवाय अ य कोणालाह जाणत नाह .

द

णे ल मणो य य वामे तु जनका मजा ।

पुरतो मा ितय य तं व दे रघुन दनम ् ॥ ३२ ॥ अथ - या या उज या बाजूस ल मण आहे तसेच डा या बाजूस सीता आहे पुढे मा ती आहे अशा ीरामांना मी वंदन करतो.

साथ ीरामर ा -

ोक ३३- ४० (शेवट)

लोकािभरामं रणर गधीरं राजीवने ं रघुवंशनाथम ् । का

य पं क णाकरं तं ीरामच

अथ - लोकांना का

ं शरणं प े ॥ ३३ ॥

य असले या, रणांगणावर धीरगंभीर असले या, कमळा माने ने असले या, रघुवंशात े असले या,

याची मूित असले या, दया करणा या अशा ीरामांना मी वंदन करतो.

मनोजवं मा ततु यवेगं जते

यं बु

मतां व र म ् ।

वाता मजं वानरयूथमु यं ीरामदतं ू शरणं प े ॥ ३४ ॥ अथ - मना माणे, वा यासारखा वेग असले या, जत य, बु असले या (हनुमानाला) मी शरण आहे .

मान लोकांम ये े , पवनपु , वानरां या सेनेचा मु य

कूज तं रामरामेित मधुरं मधुरा रम ् । आ

क वताशाखां व दे वा मी कको कलम ् ॥ ३५ ॥

अथ - क वते या शाखेवर बसून वा मक पी को कळ राम राम अशा मधुर अ रांचे कूजन करत आहे , या वा मक पी को कळाला मी वंदन करतो.

आपदामपहतारं दातारं सवसंपदाम ् ।

लोकािभरामं ीरामं भूयो भूयो नमा यहम ् ॥ ३६ ॥ आपदामपहतारं - आपदाम ् + अपहतारं - द:ु खसंकटांचा नाश करणा या, भूयो भूयो - पुनः पुनः अथ - द:ु खसंकटांचा नाश करणा या, सुखसमृ

दे णा या, लोकांना

य असणा या ीरामांना मी पुनः पुनः नमन करतो.

भजनं भवबीजानामजनं सुखसंपदाम ् ।

तजनं यमदतानां रामरामेित गजनम ् ॥ ३७ ॥ ू अथ - संसारवृ ाची बीजे जाळू न टाक यासाठ , सुखसमृ गजना (जप) करावा.

िमळव यासाठ , यमदतां ू ना घाबरव यासाठ राम राम अशी

रामो राजम णः सदा वजयते रामं रमेशं भजे ।

रामेणािभहता िनशाचरचमू रामाय त मै नमः ॥ ३८ ॥ अथ - (या आ ण पुढ या

ोकात राम श दा या सातह वभ

वापरले या आहे त). राजांम ये े रामाचा सदा वजय

होतो. मी रामाला, रमेशाला हणजेच रमे या पतीला- व णुला भजतो. रामाने रा सांचे समुदाय न केले. या रामाला वंदन असो.

रामा ना त परायणं परतरं राम य दासोऽ

यहम ् ।

रामे िच लयः सदा भवतु मे भो राम मामु र ॥ ३९ ॥

अथ - रामापे ा अिधक कुशल कोणी नाह . मी रामाचा दास आहे . रामाम ये माझा िच वृ ीचा लय होवो आ ण हे राम माझा उ ार कर.

रामरामेित रामेित रमे रामे मनोरमे ।

सह नामत ु यं रामनाम वरानने ॥ ४० ॥ वरानने - सुवदने, अथ - (शंकर पावतीला सांगतात) हे सुमुखी, मनाला आनंद दे णा या रामा या ठकाणी मी रममाण होतो. रामाचे एक नाव ( व णू या) हजार नावां या बरोबर चे आहे .

इित ीबुधकौिशक वरिचतं ीरामर ा ो ं स पूणम ् । अथ - ीबुधकौिशकऋषींनी रचलेले ीरामर ा नावाचे तो इथे संपले. ॥ ीसीतारामच अथ - हे तो ॥ शुभं भवतु ॥

ापणम तु ॥ ीराम व सीतेला अपण असो.