Phan Tich Ky Thuat Trong Dau Tu Chung Khoan

Më ®Çu

ThÞ tr−êng chøng kho¸n tËp trung t¹i ViÖt Nam ®· ®i vµo ho¹t ®éng ®−îc h¬n 4 n¨m, ®¸nh dÊu b−íc ngoÆt quan träng trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ hoµn thiÖn c¬ cÊu nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng nãi chung vµ thÞ tr−êng tµi chÝnh ë n−íc ta nãi riªng. ThÞ tr−êng chøng kho¸n tËp trung ra ®êi ®· më ra mét kªnh huy ®éng vèn míi cho nÒn kinh tÕ. Tuy quy m« cßn nhá bÐ, vai trß t¸c ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ ch−a lín nh−ng TTCK ViÖt Nam thêi gian qua ®· cã nh÷ng b−íc tiÕn quan träng. §iÒu ®¸ng ghi nhËn tr−íc hÕt lµ sù vËn hµnh vµ ho¹t ®éng su«n sÎ, an toµn cña thÞ tr−êng ®· thu hót ®−îc sè ®«ng c¸c nhµ ®Çu t− tham gia vµ dÇn h×nh thµnh thãi quen, tËp qu¸n ®Çu t− chøng kho¸n trong c«ng chóng. Bªn c¹nh ®ã, sù tr−ëng thµnh c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng cña c¸c chñ thÓ quan träng kh¸c tham gia thÞ tr−êng nh− c¸c tæ chøc niªm yÕt, c«ng ty chøng kho¸n còng lµ mét dÊu hiÖu tÝch cùc. TTCK lµ lo¹i thÞ tr−êng ®Æc biÖt, ë ®ã c¸c ph¸p nh©n vµ c¸ nh©n tham gia giao dÞch trªn thÞ tr−êng ®Òu ph¶i th«ng qua c¸c c«ng ty chøng kho¸n. Kh¸ch hµng cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n chÝnh lµ c¸c chñ thÓ tham gia TTCK, víi t− c¸ch lµ ng−êi ®¹i diÖn cho nguån cung vµ cÇu chøng kho¸n. Kh¸ch hµng cña c«ng ty chøng kho¸n còng rÊt ®a d¹ng, bao gåm c¸c doanh nghiÖp, nhµ ®Çu t−, quü b¶o hiÓm, quü t−¬ng hç, ChÝnh phñ, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng … nªn cã nhiÒu nhu cÇu kh¸c nhau. Khi thiÕt lËp mèi quan hÖ giao dÞch gi÷a kh¸ch hµng vµ c«ng ty chøng kho¸n, c¶ hai bªn th−êng t×m hiÓu nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn nhau vµ ph¶i tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh. MÆt kh¸c, mèi quan hÖ nµy cßn mang tÝnh nh©n b¶n: tr¸ch nhiÖm tõ khÝa c¹nh ®¹o ®øc, v¨n ho¸ øng xö, bæ sung thªm cho v¨n ho¸ ®Çu t− ®−îc lµnh m¹nh vµ hiÖu qu¶. HiÖn nay chóng ta ®ang x©y dùng LuËt Chøng kho¸n, c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng míi chØ ®−îc ®Ò cËp r¶i r¸c trong mét sè v¨n b¶n. ViÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy sÏ lµm s¸ng tá mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng. 1

§Ó thùc hiÖn ®−îc môc tiªu chiÕn l−îc ph¸t triÓn TTCK ®Õn n¨m 2010, ®Æc biÖt chó träng ph¸t triÓn TTCK c¶ vÒ quy m« vµ chÊt l−îng ho¹t ®éng nh»m b¶o vÖ lîi Ých hîp ph¸p cña nhµ ®Çu t−, mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng lµ vÊn ®Ò kh«ng nhá, t¹o nªn chÊt xóc t¸c quan träng trong viÖc thu hót c¸c nhµ ®Çu t− ®Õn víi c¸c dÞch vô mang tÝnh chuyªn nghiÖp cao. ViÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy còng cã ý nghÜa thùc tiÔn phï hîp víi ®Þnh h−íng ph¸t triÓn cña c¸c ®Þnh chÕ trung gian thÞ tr−êng trong nh÷ng n¨m s¾p tíi. T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc: ë ngoµi n−íc, vÊn ®Ò nµy ®· ®−îc quy ®Þnh trong c¸c LuËt chøng kho¸n, nh÷ng Quy ®Þnh, Quy chÕ cña Së Giao dÞch vµ mét sè v¨n b¶n ph¸p quy kh¸c. Ngoµi ra, vÊn ®Ò nµy th−êng rÊt ®−îc chó träng trong c¸c ch−¬ng tr×nh gi¶ng d¹y vµ s¸t h¹ch cho c¸c nh©n viªn muèn lµm viÖc t¹i c¸c c«ng ty chøng kho¸n; ë trong n−íc, c¸c v¨n b¶n ph¸p quy míi ®Ò cËp r¶i r¸c mét sè nguyªn t¾c vÒ mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng. Nh− vËy, mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng nªn ®−îc nghiªn cøu ®Çy ®ñ vµ cã hÖ thèng h¬n trªn ph−¬ng diÖn c¸c dÞch vô mµ c«ng ty chøng kho¸n cung cÊp th× tÝnh thùc tiÔn sÏ cao h¬n. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi: - §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n trong mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng; - HÖ thèng ho¸ c¸c v¨n b¶n ph¸p lý quy ®Þnh c¸c mèi quan hÖ trªn; - Nghiªn cøu thùc tr¹ng cña mèi quan hÖ nµy t¹i ViÖt Nam; - Nghiªn cøu mèi quan hÖ tõ khÝa c¹nh ®¹o ®øc; - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ®Ó hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng theo xu h−íng ph¸t triÓn cña TTCK t¹i ViÖt Nam. 2

Ph¹m vi nghiªn cøu: §Ò tµi nghiªn cøu t×nh h×nh ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng cña hä trong mèi quan hÖ giao dÞch tõ hai khÝa c¹nh: quy ®Þnh ph¸p lý vµ ®¹o ®øc. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: Trong ®Ò tµi cã sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p nh− thèng kª, tæng hîp, c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa M¸c Lªnin vµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. Néi dung cña ®Ò tµi gåm 3 ch−¬ng: - Ch−¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng; - Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng mèi quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng t¹i ViÖt Nam; - Ch−¬ng 3: Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng.

3

Ch−¬ng I Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng

1.1 . C«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng §Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng chøng kho¸n (TTCK) cã hiÖu qu¶, mét trong c¸c yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®−îc lµ c¸c chñ thÓ tham gia kinh doanh trªn thÞ tr−êng cïng víi ®«ng ®¶o c¸c nhµ ®Çu t− chøng kho¸n. C¸c nhµ ®Çu t− tham gia TTCK kh«ng chØ víi môc tiªu lµm lîi cho m×nh mµ chÝnh lµ tham gia vµo qu¸ tr×nh tÝch tô vèn ®Çu t− dµi h¹n cho ph¸t triÓn kinh tÕ vµ t¹o ra tÝnh thanh kho¶n cho c¸c lo¹i chøng kho¸n. Nh−ng ho¹t ®éng cña TTCK ph¶i ®−îc ®iÒu tiÕt trËt tù, c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶ nªn cÇn vµ ph¶i cã c¸c ®Þnh chÕ trung gian víi t− c¸ch lµ c¸c tæ chøc kinh doanh, dÞch vô chøng kho¸n t¹o nªn mèi liªn kÕt gi÷a c¸c nhµ ®Çu t− víi ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng. Tõ ý nghÜa ®ã, c¸c tæ chøc ho¹t ®éng kinh doanh, dÞch vô chøng kho¸n mµ cô thÓ h¬n lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ c¸c nhµ ®Çu t− - nh÷ng kh¸ch hµng cña c«ng ty chøng kho¸n cã vai trß ®Æc biÖt ®èi víi TTCK. 1.1.1. C«ng ty chøng kho¸n LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña TTCK cho thÊy, khi nhu cÇu mua b¸n chøng kho¸n xuÊt hiÖn sÏ t¹o nªn nh÷ng tô ®iÓm mua, b¸n chøng kho¸n s¬ khai vµ sau ®ã h×nh thµnh nªn TTCK. Còng nh− c¸c thÞ tr−êng kh¸c, lóc ®Çu nh÷ng ng−êi tham gia mua, b¸n chøng kho¸n lµ nh÷ng c¸ nh©n së h÷u chøng kho¸n. VÒ sau, khi thÞ tr−êng ph¸t triÓn, khèi l−îng vèn lu©n chuyÓn ngµy cµng lín, ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng tæ chøc trung gian ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n. C¸c ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n tõ ®ã còng ®a d¹ng h¬n. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng kinh doanh, dÞch vô chøng kho¸n do c¸c tæ chøc thùc hiÖn chung quy vÉn ®−îc gäi lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n, lµ chñ thÓ mµ ®Ò tµi nµy nghiªn cøu. 4

C«ng ty chøng kho¸n lµ mét chñ thÓ kinh doanh chøng kho¸n nªn còng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm t−¬ng ®ång víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c«ng ty kh¸c nãi chung. Còng cÇn hiÓu r»ng, tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh, dÞch vô chøng kho¸n kh«ng chØ cã c«ng ty chøng kho¸n mµ cßn bao hµm c¶ nh÷ng lo¹i h×nh kh¸c nh− c«ng ty qu¶n lý quü, c«ng ty t− vÊn ®Çu t−... C«ng ty chøng kho¸n ®−îc hiÓu lµ mét tæ chøc ®−îc thµnh lËp theo ph¸p luËt, tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, dÞch vô chøng kho¸n. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam, c«ng ty chøng kho¸n lµ c«ng ty cæ phÇn hoÆc c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n ®−îc thµnh lËp ®Ó ho¹t ®éng kinh doanh, dÞch vô chøng kho¸n víi c¸c lo¹i h×nh (hay nghiÖp vô) kinh doanh chÝnh: m«i giíi chøng kho¸n, tù doanh chøng kho¸n, qu¶n lý danh môc ®Çu t− chøng kho¸n, b¶o l·nh ph¸t hµnh chøng kho¸n, t− vÊn tµi chÝnh vµ ®Çu t− chøng kho¸n. Nh−ng do tÝnh chÊt ®Æc thï cña hµng ho¸ trong kinh doanh chøng kho¸n (chøng kho¸n) nªn chñ thÓ kinh doanh (c«ng ty chøng kho¸n) ph¶i tu©n theo nh÷ng yªu cÇu ®Æc biÖt nh− ph¶i cã tiÒm lùc vÒ tµi chÝnh, c¬ së vËt chÊt phôc vô ho¹t ®éng kinh doanh, tr×nh ®é chuyªn m«n vµ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp. Vai trß cña c«ng ty chøng kho¸n: TTCK kh«ng thÓ ho¹t ®éng nÕu kh«ng cã chñ thÓ kinh doanh chøng kho¸n mµ cô thÓ lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n tham gia. §iÒu ®ã còng ®ång nghÜa víi vai trß hÕt søc quan träng cña c«ng ty chøng kho¸n, ®−îc coi nh− mét nguyªn lý khi tæ chøc vµ vËn hµnh TTCK. Tr−íc hÕt, c«ng ty chøng kho¸n cã vai trß quan träng trong viÖc huy ®éng vèn, cã nghÜa lµ c¸c tæ chøc nµy chÝnh lµ chiÕc cÇu nèi vµ lµ kªnh dÉn vèn tõ mét bé phËn nµo ®ã cña nÒn kinh tÕ cã sù d− thõa vèn ®Õn c¸c bé phËn kh¸c cña nÒn kinh tÕ ®ang thiÕu vèn vµ cã nhu cÇu huy ®éng vèn. Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra kh«ng ph¶i theo mét quy −íc nh− lµ mét lÏ tù nhiªn: khi doanh nghiÖp cÇn huy ®éng vèn ®Ó ®Çu t− ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh, hä sÏ vµ cã thÓ ph¸t hµnh chøng kho¸n (cæ phiÕu hoÆc tr¸i phiÕu). Nh−ng hä kh«ng thÓ lµm hoµn h¶o viÖc ®ã bëi kh«ng cã bé m¸y chuyªn nghiÖp. C«ng ty chøng 5

kho¸n víi nghiÖp vô chuyªn m«n, kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp, c¬ chÕ huy ®éng vµ bé m¸y tæ chøc thÝch hîp sÏ ®ãng vai trß trung gian, m«i giíi mua b¸n, ph¸t hµnh chøng kho¸n, t− vÊn ®Çu t− vµ thùc hiÖn c¸c dÞch vô kh¸c kh«ng chØ cho ng−êi ph¸t hµnh mµ cho c¶ ng−êi ®Çu t−. Nhê c¸c c«ng ty chøng kho¸n mµ c¸c cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu ®−îc l−u th«ng, mua b¸n trªn TTCK vµ qua ®ã, mét l−îng vèn ngµy cµng lín ®−îc tËp hîp tõ nh÷ng nguån nhá, lÎ ®Ó ®−a vµo ®Çu t− ph¸t triÓn doanh nghiÖp nãi riªng vµ nÒn kinh tÕ nãi chung. §¸nh gi¸ chung sau 4 n¨m ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña TTCK cã thÓ nãi r»ng, ViÖt Nam ®· x©y dùng vµ vËn hµnh ®−îc TTCK cã tæ chøc, vÒ c¬ b¶n ®· h×nh thµnh kh¸ ®Çy ®ñ c¸c chñ thÓ tham gia thÞ tr−êng, b−íc ®Çu ®· thùc hiÖn huy ®éng vèn ®Çu t− cho doanh nghiÖp th«ng qua TTCK, cung cÊp cho nÒn kinh tÕ mét kªnh ®Çu t− tµi chÝnh míi. Trong ®ã, kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn vai trß c«ng ty chøng kho¸n víi t− c¸ch lµ mét chñ thÓ kh«ng thÓ thiÕu trªn TTCK. Vai trß quan träng tiÕp theo cña c«ng ty chøng kho¸n lµ cung cÊp mét c¬ chÕ gi¸ c¶ trong giao dÞch, mua b¸n chøng kho¸n. C«ng ty chøng kho¸n th«ng qua Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n (Së giao dÞch chøng kho¸n), cã chøc n¨ng cung cÊp mét c¬ chÕ gi¸ c¶ nh»m gióp c¸c nhµ ®Çu t− (kh¸ch hµng cña c«ng ty) cã ®−îc sù ®¸nh gi¸ ®óng thùc tÕ vµ chÝnh x¸c vÒ gi¸ trÞ kho¶n ®Çu t− cña m×nh. Ngoµi ra, c«ng ty chøng kho¸n cßn cã chøc n¨ng quan träng lµ can thiÖp trªn thÞ tr−êng, gãp phÇn ®iÒu tiÕt gi¸ chøng kho¸n. Vai trß nµy ®−îc thÓ hiÖn râ h¬n ë c¸c TTCK ph¸t triÓn, cßn ®èi víi TTCK míi h×nh thµnh hoÆc TTCK míi næi ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, vai trß nµy cßn phô thuéc vµo c¸c yÕu tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi kh¸c. C«ng ty chøng kho¸n cßn cung cÊp c¬ chÕ chuyÓn ra tiÒn mÆt cho c¸c nhµ ®Çu t−, gióp cho c¸c nhµ ®Çu t− gi¶m thiÓu rñi ro, thiÖt h¹i khi tiÕn hµnh ®Çu t−. C¸c nhµ ®Çu t− lu«n muèn cã ®−îc kh¶ n¨ng chuyÓn tiÒn mÆt thµnh chøng kho¸n cã gi¸ vµ ng−îc l¹i trong mét m«i tr−êng ®Çu t− æn ®Þnh. §Ó ®¶m b¶o quyÒn vµ lîi Ých ®ã, c«ng ty chøng kho¸n sÏ gióp hä. 6

Trong ho¹t ®éng kinh doanh, c«ng ty chøng kho¸n kh«ng chØ thùc hiÖn mÖnh lÖnh cña kh¸ch hµng (mua, b¸n chøng kho¸n) mµ cßn tham gia vµo nhiÒu dÞch vô t− vÊn kh¸c th«ng qua viÖc nghiªn cøu thÞ tr−êng ®Ó cung cÊp th«ng tin vµ h−íng dÉn kh¸ch hµng cña m×nh tham gia ®Çu t− trªn thÞ tr−êng. Vai trß t− vÊn ®Çu t− ngµy cµng cã ý nghÜa khi tÝch luü cña nÒn kinh tÕ quèc d©n t¨ng lªn bëi lÏ viÖc tÝch luü vµ nhu cÇu ®Çu t− ngµy cµng ®a d¹ng sÏ khiÕn nhu cÇu t− vÊn cña kh¸ch hµng vµ nhu cÇu qu¶n lý tµi s¶n cña hä còng ngµy cµng t¨ng lªn. Ho¹t ®éng cña c«ng ty chøng kho¸n cßn t¹o ra s¶n phÈm míi, gãp phÇn quan träng trong sù ph¸t triÓn n¨ng ®éng cña TTCK. Vai trß nµy cµng thÓ hiÖn râ h¬n trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y trong bèi c¶nh c¸c c«ng cô chøng kho¸n ph¸t triÓn víi tèc ®é rÊt nhanh do dung l−îng thÞ tr−êng vµ biÕn ®éng thÞ tr−êng ngµy cµng lín, c¸c nhµ ®Çu t− nhËn thøc râ rµng h¬n vµ tiÕp cËn nhiÒu h¬n víi thÞ tr−êng tµi chÝnh cïng víi sù nç lùc trong tiÕp thÞ cña c«ng ty chøng kho¸n. Ngoµi cæ phiÕu, tr¸i phiÕu th«ng th−êng, nhiÒu s¶n phÈm míi th«ng qua c«ng ty chøng kho¸n ®· ®−îc mua b¸n, giao dÞch nh− tr¸i phiÕu chÝnh phñ, chøng quyÒn, tr¸i quyÒn, c¸c hîp ®ång lùa chän, hîp ®ång t−¬ng lai vµ c¸c s¶n phÈm lai t¹o ®a d¹ng kh¸c ®· lµm cho TTCK ngµy cµng s«i ®éng vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Víi TTCK ViÖt Nam, tuy quy m« cßn nhá bÐ nh−ng ®· ®−îc h×nh thµnh ®ång bé vµ tõng b−íc ph¸t triÓn, trong ®ã c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®¶m ®−¬ng vai trß kh«ng thÓ thiÕu trªn TTCK. Tõ con sè Ýt ái khi míi thµnh lËp TTCK víi 7 c«ng ty chøng kho¸n, ®Õn nay ®· cã 13 c«ng ty chøng kho¸n ®−îc cÊp phÐp ho¹t ®éng víi xuÊt xø tõ nhiÒu lÜnh vùc quan träng nh− ng©n hµng, b¶o hiÓm,... C¸c c«ng ty chøng kho¸n nµy cã sù ph¸t triÓn tèt, thÓ hiÖn ë sè l−îng tµi kho¶n giao dÞch cña kh¸ch hµng t¨ng liªn tôc qua c¸c n¨m, tõ kho¶ng 500 tµi kho¶n ban ®Çu vµ ®Õn th¸ng 5/2004 ®· cã 18.777 tµi kho¶n cña c¸c nhµ ®Çu t− më t¹i c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®Ó giao dÞch, mua b¸n chøng kho¸n. Tuy ch−a thÓ so s¸nh víi c¸c TTCK ph¸t triÓn nh−ng ®iÒu ®ã chøng tá 7

trong sù khëi ®Çu vµ hoµn toµn míi mÎ, c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®· t¹o ®−îc sù tin cËy ®èi víi kh¸ch hµng cña m×nh mµ ®a sè lµ nhµ ®Çu t− c¸ nh©n, nhá lÎ, ®iÒu nµy t¹o tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña TTCK ViÖt Nam. 1.1.2. C¸c nghiÖp vô kinh doanh chñ yÕu cña c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng cña c«ng ty chøng kho¸n C¸c c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ kh¸c nhau, tuú theo lo¹i h×nh dÞch vô hay s¶n phÈm cung cÊp vµ c¸ch t¹o ra doanh thu (c¸c lo¹i phÝ hay thu nhËp). Theo nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt nµy, c¸c c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ thùc hiÖn 5 lo¹i h×nh nghiÖp vô chÝnh: - M«i giíi - Tù doanh - Qu¶n lý doanh môc ®Çu t− - B¶o l·nh ph¸t hµnh - T− vÊn ®Çu t− §èi víi mäi nghiÖp vô kinh doanh, c«ng ty chøng kho¸n ®Òu cã c¸c ®èi t−îng kh¸ch hµng cña m×nh víi nh÷ng nhu cÇu dÞch vô kh¸c nhau. 1.1.2.1. NghiÖp vô m«i giíi Vai trß chÝnh cña c¸c nhµ m«i giíi lµ gióp cho kh¸ch hµng cña hä mua hoÆc b¸n chøng kho¸n. Nh×n chung, kh¸ch hµng cã thÓ ®−îc ph©n thµnh 2 nhãm sau: - Kh¸ch hµng cã tæ chøc: lµ c¸c quü t−¬ng hç hoÆc c«ng ty b¶o hiÓm huy ®éng nh÷ng nguån vèn tõ nh÷ng ng−êi ®Çu t− kh¸c nhau vµ thay mÆt hä tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng ®Çu t−. - Kh¸ch hµng c¸ nh©n lµ nh÷ng ng−êi ®Çu t− c¸ nh©n mua b¸n chøng kho¸n cho b¶n th©n. Doanh thu tõ nghiÖp vô m«i giíi lµ phÝ hoa hång m«i giíi ®−îc tÝnh theo theo tû lÖ phÇn tr¨m trªn gi¸ trÞ giao dÞch. 8

Mét c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n còng t−¬ng tù nh− mét c«ng ty s¶n xuÊt, s¶n phÈm cña c«ng ty lµ dÞch vô cung cÊp cho kh¸ch hµng. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn nghiÖp vô m«i giíi chøng kho¸n bao gåm: më tµi kho¶n cho kh¸ch hµng, nhËn lÖnh giao dÞch (mua, b¸n) chøng kho¸n cña kh¸ch hµng, chuyÓn lÖnh giao dÞch cña kh¸ch hµng ®Õn ®¹i diÖn cña c«ng ty t¹i c¸c thÞ tr−êng phï hîp ®Ó thùc hiÖn, x¸c nhËn kÕt qu¶ giao dÞch vµ thanh to¸n giao dÞch víi kh¸ch hµng. Qu¸ tr×nh nµy thÓ hiÖn mèi quan hÖ g¾n bã hÕt søc chÆt chÏ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n víi kh¸ch hµng. Trong mèi quan hÖ nµy, c«ng ty chøng kho¸n kh«ng chØ cung cÊp dÞch vô mua, b¸n chøng kho¸n cho kh¸ch hµng mét c¸ch ®¬n thuÇn mµ cßn lµ sù hîp t¸c nh©n qu¶ cho c¶ c«ng ty lÉn kh¸ch hµng trong ho¹t ®éng kinh doanh - ®Çu t− chøng kho¸n. Cã thÓ ®−a ra thÝ dô cô thÓ: c¸c nh©n viªn marketing cã nhiÖm vô ph¶i t×m hiÓu vµ quyÕt ®Þnh vÒ lo¹i chøng kho¸n mµ c«ng chóng ®ang quan t©m dùa trªn ®iÒu kiÖn kinh tÕ, xu h−íng t¨ng tr−ëng kinh tÕ dù to¸n, ®iÒu kiÖn thÞ tr−êng hiÖn t¹i, nh÷ng vÊn ®Ò mµ c¸c kh¸ch hµng ®ang t×m hiÓu vµ bµn t¸n… NÕu hä sai lÇm trong viÖc ®¸nh gi¸, c«ng ty cã thÓ mÊt c¬ héi phôc vô kh¸ch hµng vµ hiÓn nhiªn lµ cã thÓ mÊt kh¸ch hµng hoÆc nh©n viªn cña bé phËn hç trî khi vµo sæ, lªn c©n ®èi vµ hoµn tÊt c¸c bót to¸n mét c¸ch thµnh thôc th× t¹o ra mét c¶m gi¸c su«n sÎ vµ tho¶ m·n cho c¸c kh¸ch hµng, xö lý giao dÞch mét c¸ch chuyªn nghiÖp ®Ó t¹o lßng tin cho hä, t¹o dùng h×nh ¶nh tèt ®èi víi hä sao cho kh¸ch hµng vui lßng tiÕp tôc ho¹t ®éng kinh doanh víi c«ng ty. Bªn c¹nh ®ã, phÇn lín c¸c nguyªn t¾c trong quan hÖ kh¸ch hµng vµ c«ng ty m«i giíi còng do bé phËn ký quü (hay tÝn dông) thùc hiÖn; bé phËn nµy theo dâi c¸c tµi kho¶n cña kh¸ch hµng ®Ó ®¶m b¶o r»ng mäi tµi kho¶n ®Òu ho¹t ®éng trong khu«n khæ quy ®Þnh. Theo ®Æc ®iÓm nµy, kh¸ch hµng ph©n lo¹i thµnh: kh¸ch hµng giao dÞch th«ng th−êng vµ kh¸ch hµng giao dÞch ký quü. - Kh¸ch hµng giao dÞch th«ng th−êng: + §èi víi mäi giao dÞch ®−îc thùc hiÖn th«ng qua ng−êi m«i giíi, kh¸ch hµng ph¶i tr¶ cho ng−êi m«i giíi sè tiÒn ph¶i thanh to¸n hoÆc giao cho 9

ng−êi m«i giíi sè l−îng chøng kho¸n d−íi h×nh thøc ®−îc chÊp nhËn hoÆc ®¶m b¶o r»ng ng−êi m«i giíi ®· nhËn ®−îc sè tiÒn hoÆc sè l−îng chøng kho¸n ®ã (®iÒu nµy kh«ng ¸p dông trong tr−êng hîp ng−êi m«i giíi ®ang gi÷ tiÒn hoÆc chøng kho¸n ®Ó thay mÆt kh¸ch hµng thanh to¸n giao dÞch). + Tuy nhiªn, nÕu kh¸ch hµng kh«ng tu©n thñ quy ®Þnh trªn, ng−êi m«i giíi cã thÓ b¸n sè l−îng chøng kho¸n ®· mua trong tr−êng hîp giao dÞch mua chøng kho¸n vµ vay, mua chøng kho¸n ®Ó thanh to¸n cho giao dÞch b¸n chøng kho¸n. - Kh¸ch hµng giao dÞch ký quü: + Ng−êi m«i giíi qu¶n lý tµi kho¶n cã thÓ yªu cÇu kh¸ch hµng ®Æt cäc hay ký quü b»ng tiÒn mÆt, chøng kho¸n hoÆc tµi s¶n kh¸c theo quy ®Þnh. + §èi víi tµi kho¶n ký quü, kh¸ch hµng th−êng ®−îc vay tÝn dông tèi ®a b»ng mét tû lÖ nhÊt ®Þnh trªn tæng gi¸ trÞ thÞ tr−êng tµi s¶n thÕ chÊp víi c«ng ty m«i giíi. + NÕu kh¸ch hµng kh«ng thanh to¸n kho¶n ký quü nªu trªn hoÆc bÊt kú kho¶n ph¶i tr¶ nµo kh¸c th× ng−êi m«i giíi cã quyÒn khãa tµi kho¶n ký quü, b¸n ®i sè l−îng chøng kho¸n ®ang gi÷ vµ dïng sè tiÒn thu ®−îc vµ kho¶n ký quü b»ng tiÒn mÆt ®Ó trang tr¶i cho c¸c kho¶n nî cña kh¸ch hµng. + Trong tr−êng hîp kh¸ch hµng giao dÞch ký quü kh«ng tr¶ tiÒn hoÆc giao chøng kho¸n ®Ó thùc hiÖn thanh to¸n, kh¸ch hµng sÏ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm nh− kh¸ch hµng giao dÞch th«ng th−êng. Tãm l¹i, c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n ph¶i coi viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô cho kh¸ch hµng nh− mét phÇn quan träng trong s¶n phÈm cña c«ng ty khi thùc hiÖn c¸c quy tr×nh ho¹t ®éng. Khi thùc hiÖn nghiÖp vô m«i giíi chøng kho¸n, c«ng ty chøng kho¸n cã hai nhiÖm vô chÝnh nh− sau: Mét lµ cung cÊp th«ng tin vµ t− vÊn cho kh¸ch hµng: th«ng qua nh©n viªn hµnh nghÒ, c«ng ty chøng kho¸n cung cÊp cho kh¸ch hµng c¸c b¸o c¸o nghiªn cøu vµ c¸c khuyÕn nghÞ ®Çu t−; 10

Hai lµ cung cÊp c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô tµi chÝnh, gióp kh¸ch hµng thùc hiÖn giao dÞch theo yªu cÇu vµ v× lîi Ých kh¸ch hµng. Víi nhiÖm vô nµy, nh©n viªn m«i giíi nhËn ®¬n ®Æt hµng tõ kh¸ch hµng vµ thùc hiÖn giao dÞch cho hä. Qu¸ tr×nh nµy bao gåm c¸c t¸c nghiÖp tõ h−íng dÉn kh¸ch hµng më tµi kho¶n t¹i c«ng ty, tiÕn hµnh truyÒn lÖnh, x¸c nhËn giao dÞch, thanh to¸n vµ chuyÓn kÕt qu¶ giao dÞch cho kh¸ch hµng. Kh«ng chØ dïng l¹i ë ®ã, sau khi giao dÞch ®−îc thùc hiÖn, ng−êi m«i giíi cßn ph¶i tiÕp tôc qu¶n lý tµi kho¶n cña kh¸ch hµng, ®−a ra nh÷ng khuyÕn c¸o vµ cung cÊp th«ng tin, theo dâi ®Ó n¾m b¾t nh÷ng thay ®æi trong ®êi sèng, c«ng viÖc cña kh¸ch hµng mµ cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi trong t×nh tr¹ng tµi chÝnh vµ th¸i ®é chÊp nhËn rñi ro cña kh¸ch hµng, tõ ®ã ®Ò xuÊt chiÕn l−îc ®Çu t− míi thÝch hîp h¬n. Trªn thÞ tr−êng s¬ khai, khi s¶n phÈm hµng ho¸ cßn ®¬n gi¶n, nhµ ®Çu t− cã thÓ ch−a cã nhu cÇu sö dông dÞch vô t− vÊn. Tuy nhiªn, ngµy nay, ho¹t ®éng m«i giíi ®Çu t− chøng kho¸n ®ång thêi chøa ®ùng hµm l−îng t− vÊn ®Çu t− kh¸ cao. Ng−êi ®Çu t− tr«ng chê ng−êi m«i giíi cho biÕt khi nµo th× nªn mua chøng kho¸n, lóc nµo th× nªn b¸n chøng kho¸n vµ cung cÊp th«ng tin vÒ t×nh h×nh diÔn biÕn trªn thÞ tr−êng. Ng−êi m«i giíi giái nghÒ d−êng nh− cã mét n¨ng lùc tiÒm Èn trong viÖc biÕn nh÷ng dßng th«ng tin liªn tôc nµy thµnh nh÷ng khuyÕn nghÞ ®Çu t− ®óng ¸p dông cho môc tiªu cña tõng kh¸ch hµng riªng biÖt. Nh÷ng ng−êi m«i giíi lu«n ®¹i diÖn cho c«ng ty chøng kho¸n trong mäi hµnh ®éng cña m×nh, do vËy, ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña ng−êi m«i giíi lu«n lµ vÊn ®Ò ®−îc quan t©m hµng ®Çu. ChÝnh nh÷ng ng−êi m«i giíi giái, cã uy tÝn lµ yÕu tè thu hót kh¸ch hµng cho c«ng ty. §¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña ng−êi m«i giíi ®−îc quy ®Þnh râ trong quy chÕ qu¶n lý néi bé cña tõng c«ng ty, th«ng qua quy chÕ nµy, ng−êi m«i giíi thùc hiÖn viÖc kiÕm thu nhËp, lµm giµu vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cho kh¸ch hµng, ®¶m b¶o r»ng mäi kh¸ch hµng ®Òu ®−îc ®èi xö b×nh ®¼ng trong mäi hoµn c¶nh. Mét thÞ tr−êng chøng kho¸n kh«ng cã sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c

11

kh¸ch hµng th× ngµnh c«ng nghiÖp chøng kho¸n sÏ mÊt ®i lßng tin tõ c«ng chóng. 1.1.2.2. NghiÖp vô tù doanh §©y lµ nghiÖp vô cña c«ng ty chøng kho¸n khi c«ng ty tù mua hoÆc b¸n chøng kho¸n cho chÝnh m×nh ®Ó t¹o ra thu nhËp tõ nh÷ng giao dÞch cã l·i. C«ng ty ®ãng vai trß cña nh÷ng nhµ t¹o lËp thÞ tr−êng trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n. Khi thùc hiÖn nghiÖp vô nµy, c«ng ty chøng kho¸n ®ãng vai trß lµ nhµ ®Çu t− cã tæ chøc trªn thÞ tr−êng. Ho¹t ®éng tù doanh cña c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ ®−îc thùc hiÖn trªn c¸c thÞ tr−êng giao dÞch tËp trung (Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n, Së giao dÞch chøng kho¸n) hoÆc trªn thÞ tr−êng OTC víi môc ®Ých thu lîi cho chÝnh m×nh víi c¸c nghiÖp vô: mua, b¸n chøng kho¸n cho chÝnh c«ng ty ®Ó thu lîi nhuËn tõ chªnh lÖch gi¸ qua c¸c lÇn mua, b¸n chøng kho¸n; t¹o lËp thÞ tr−êng (mua vµo khi gi¸ chøng kho¸n gi¶m vµ b¸n ra khi gi¸ chøng kho¸n t¨ng nh»m gi÷ gi¸ chøng kho¸n). Khi c«ng ty chøng kho¸n võa thùc hiÖn nghiÖp vô tù doanh, võa thùc hiÖn nghiÖp vô m«i giíi cã thÓ ph¸t sinh xung ®ét lîi Ých gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng. V× vËy, khi tiÕn hµnh nghiÖp vô nµy, c«ng ty chøng kho¸n ph¶i tu©n thñ mét sè quy ®Þnh nh−: kh«ng ®−îc mua b¸n cïng lo¹i chøng kho¸n trong mét ngµy giao dÞch, −u tiªn thùc hiÖn lÖnh cña kh¸ch hµng tr−íc lÖnh cña c«ng ty, kh«ng ®−îc lîi dông c¸c th«ng tin vµ quyÕt ®Þnh ®Çu t− cña kh¸ch hµng ®Ó mua b¸n tr−íc, kh«ng ®−îc xói giôc kh¸ch hµng mua chøng kho¸n mµ c«ng ty muèn b¸n, kh«ng ®−îc sö dông tµi s¶n cña kh¸ch hµng ®Ó kinh doanh cho chÝnh m×nh, kh«ng ®−îc tiÕn hµnh c¸c giao dÞch tr¸ h×nh lµ c¸c giao dÞch lµm dÞch chuyÓn quyÒn së h÷u lµm ¶nh h−ëng ®Õn gi¸ chøng kho¸n vµ ®Æc biÖt ph¶i cung cÊp th«ng tin ®Çy ®ñ vµ trung thùc vÒ c¸c chøng kho¸n mµ c«ng ty ®ang giao dÞch cho kh¸ch hµng… 1.1.2.3. NghiÖp vô qu¶n lý danh môc ®Çu t− C«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn nghiÖp vô qu¶n lý danh môc ®Çu t− cã nghÜa lµ thay mÆt kh¸ch hµng qu¶n lý mét tËp hîp tµi s¶n ®Çu t−. Nh− vËy, 12

thùc tÕ lµ kh¸ch hµng (tæ chøc vµ c¸ nh©n) ñy th¸c c«ng ty chøng kho¸n ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t− cho hä vµ kh¸ch hµng tr¶ phÝ cho dÞch vô nµy cña c«ng ty. Cã thÓ nãi, khi thùc hiÖn nghiÖp vô nµy, c«ng ty chøng kho¸n võa b¶o qu¶n hé chøng kho¸n, võa ®Çu t− hé chøng kho¸n cho kh¸ch hµng. Muèn vËy, hä ph¶i t×m hiÓu râ vÒ kh¸ch hµng: tæ chøc hay c¸ nh©n, sè tiÒn vµ nguån gèc tiÒn ®Þnh ®Çu t−, môc ®Ých ®Çu t−, thêi h¹n ®Çu t−… §ång thêi c«ng ty còng ph¶i cho kh¸ch hµng biÕt vÒ kh¶ n¨ng chuyªn m«n vµ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t néi bé cña m×nh ®Ó võa cã thÓ mang l¹i lîi nhuËn cho kh¸ch hµng, võa ®¶m b¶o an toµn tµi s¶n cho hä. Qu¶n lý danh môc ®Çu t− gåm c¸c b−íc c¬ b¶n sau: -

T×m hiÓu nhu cÇu cña kh¸ch hµng (chñ ®Çu t−), ®Æc tÝnh kh¸ch

hµng, môc tiªu vµ h¹n chÕ ®Çu t− cña kh¸ch hµng. -

§Þnh gi¸ chøng kho¸n - x¸c ®Þnh toµn bé tµi s¶n ®Çu t− ®Ò −íc

tÝnh lîi nhuËn vµ rñi ro cã kh¨ n¨ng x¶y ra; -

QuyÕt ®Þnh ph©n bæ tµi s¶n –ph¶i x¸c ®Þnh tµi s¶n sÏ ®−îc ph©n

bæ nh− thÕ nµo; lùa chän mét trong nhiÒu ph−¬ng ¸n ®Çu t− ®−îc ®−a ra, ®Çu t− vµo cæ phiÕu, ®Çu t− vµo tr¸i phiÕu hay ®Çu t− c¶ 2 lo¹i chøng kho¸n; -

Tèi −u ho¸ danh môc ®Çu t−. Trong b−íc nµy ph¶i c©n nh¾c rñi ro

vµ lîi nhuËn nh»m lùa chän chøng kho¸n ®−a vµo danh môc ®Çu t−, x¸c ®Þnh danh môc ®Çu t− chøng kho¸n nµo sÏ cho lîi nhuËn cao nhÊt øng víi mét møc rñi ro dù kiÕn; -

§¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc hiÖn. Trong ®ã ph¶i ph©n lo¹i kÕt qu¶ thùc

hiÖn (rñi ro) cña tõng lo¹i chøng kho¸n thµnh lo¹i mang tÝnh hÖ thèng, lo¹i liªn quan ®Õn thÞ tr−êng vµ lo¹i mang tÝnh ®Æc tr−ng ngµnh c«ng nghiÖp, cña chøng kho¸n (phÇn kh«ng mang tÝnh hÖ thèng). Tãm l¹i, thùc chÊt nghiÖp vô qu¶n lý danh môc ®Çu t− chøng kho¸n lµ qu¸ tr×nh qu¶n lý vèn cña kh¸ch hµng bao gåm tõ viÖc ®Þnh gi¸, ph©n tÝch chøng kho¸n, lùa chän ®Çu t−, theo dâi c¸c kÕt qu¶ ®Çu t− vµ ph©n bæ vèn ®Çu 13

t−, vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®Çu t− v× lîi Ých cña kh¸ch hµng trªn c¬ së hîp ®ång ký kÕt. Tõ b¶n chÊt nµy, khi thùc hiÖn nghiÖp vô qu¶n lý danh môc ®Çu t−, c¸c c«ng ty chøng kho¸n cÇn: -

§¶m b¶o tÝnh sinh lêi vµ an toµn cña danh môc ®Çu t− th«ng qua

viÖc ®a d¹ng ho¸ hîp lý thµnh phÇn c¸c tµi s¶n hay chøng kho¸n trong danh môc ®Çu t−; -

§¶m b¶o ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng cña nhãm c¸c nhµ ®Çu t− cã

môc ®Ých vµ cã ®é m¹o hiÓm kh¸c nhau; -

§¶m b¶o an toµn vÒ ph¸p lý, tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt

vÒ ®Çu t−, quy ®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý, Uû ban Chøng kho¸n vµ c¸c Trung t©m giao dÞch, c¸c c¬ quan tù qu¶n nh− HiÖp héi kinh doanh chøng kho¸n vµ quyÒn së h÷u hîp ph¸p cña c¸c nhµ ®Çu t−; -

§¶m b¶o tÝnh linh ho¹t trong ®Çu t−, tÝnh dÔ dµng chuyÓn nh−îng

vµ ph¶n øng hîp lý tr−íc nh÷ng diÔn biÕn cña thÞ tr−êng còng nh− diÔn biÕn cña c¸c c¸n c©n kinh tÕ vÜ m«; -

§¶m b¶o c¬ chÕ kiÓm so¸t néi bé vµ b¸o c¸o th«ng tin vÒ ho¹t

®éng qu¶n lý danh môc ®Çu t−. 1.1.2.4. NghiÖp vô b¶o l∙nh ph¸t hµnh Kh¸ch hµng chñ yÕu cña nghiÖp vô nµy lµ c¸c doanh nghiÖp huy ®éng vèn hoÆc tiÒn th«ng qua viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n. C«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn nghiÖp vô nµy th«ng qua hai h×nh thùc phæ biÕn: ph¸t hµnh lÇn ®Çu ra c«ng chóng (IPO) vµ ph¸t hµnh riªng lÎ. C«ng ty chøng kho¸n ph¶i tæ chøc mét m¹ng l−íi ph©n phèi chøng kho¸n bao gåm c¸c c«ng ty chøng kho¸n hoÆc c¸c c«ng ty m«i giíi kh¸c nh»m më réng thÞ tr−êng vµ chia sÎ rñi ro b¶o l·nh ph¸t hµnh. ChiÕn dÞch qu¶ng c¸o tiÕp thÞ còng cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh nh»m n©ng cao danh tiÕng cña tæ chøc ph¸t hµnh tr−íc nh÷ng ng−êi ®Çu t− trong vµ ngoµi n−íc, ®Æc biÖt nh÷ng ng−êi ®Çu t− cã tæ chøc lµ ng−êi cã thÓ mua phÇn lín khèi l−îng chøng kho¸n s¾p ph¸t hµnh. Ho¹t ®éng b¶o l·nh ph¸t hµnh th−êng ®−îc thùc hiÖn theo c¸c h×nh thøc cam kÕt ch¾c ch¾n, b¶o 14

l·nh cè g¾ng tèi ®a, b¶o l·nh ®¶m b¶o tÊt c¶ hoÆc kh«ng. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng b¶o l·nh ph¸t hµnh tiÒm Èn nhiÒu rñi ro. Do ®ã, c«ng ty thùc hiÖn nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh cÇn cã vèn ph¸p ®Þnh lín, thËm chÝ lín nhÊt so víi vèn ph¸p ®Þnh cho ho¹t ®éng m«i giíi vµ tù doanh. C«ng ty chøng kho¸n ë c¸c n−íc ph¸t triÓn rÊt chó träng ®Õn nghiÖp vô cña ng©n hµng ®Çu t− - ®Þnh chÕ tµi chÝnh chuyªn m«n hãa trªn thÞ tr−êng s¬ cÊp. Thùc hiÖn nghiÖp vô nµy, c«ng ty chøng kho¸n ®ãng vai trß trung gian gi÷a tæ chøc ph¸t hµnh vµ ng−êi mua chøng kho¸n cuèi cïng - hai ®èi t−îng kh¸ch hµng cña c«ng ty. C«ng ty chøng kho¸n t− vÊn cho tæ chøc ph¸t hµnh vÒ viÖc x¸c lËp gi¸ ph¸t hµnh chøng kho¸n theo h×nh thøc ch¾c ch¾n, ký tháa thuËn b¶o l·nh dù phßng víi tæ chøc ph¸t hµnh ®Ó mua toµn bé sè l−îng chøng kho¸n kh«ng ph©n phèi hÕt trong tr−êng hîp ph¸t hµnh quyÒn mua cæ phiÕu, ®ãng vai trß ®¹i lý theo h×nh thøc nç lùc tèi ®a trong c¸c ®ît chµo b¸n kh¸c (cæ phiÕu ®−îc chµo b¸n ra c«ng chóng tr−íc) vµ ®ãng vai trß “b×nh æn” gi¸ trªn thÞ tr−êng thø cÊp trong kho¶ng thêi gian sè cæ phiÕu ch−a ph©n phèi hÕt. 1.1.2.5. NghiÖp vô t− vÊn ®Çu t− T− vÊn ®Çu t− ®Ò cËp ®Õn dÞch vô t− vÊn vµ tham vÊn cña c«ng ty chøng kho¸n cho c¸c kh¸ch hµng tïy theo yªu cÇu cña hä theo mét sè néi dung sau: -

Yªu cÇu vÒ lîi tøc, nghÜa lµ tËp trung vµo thu nhËp hiÖn hµnh,

t¨ng tr−ëng vèn dµi h¹n hoÆc phßng tr¸nh l¹m ph¸t; -

Møc ®é chÞu ®ùng rñi ro, nghÜa lµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ trÞ

danh môc ®Çu t− mµ kh¸ch hµng cã thÓ chÊp nhËn ®−îc; -

Yªu cÇu vÒ tÝnh thanh kho¶n vµ tÝnh kh¶ m¹i, nghÜa lµ yªu cÇu vÒ

møc ®é thanh kho¶n dùa trªn nhu cÇu chuyÓn ®æi thµnh tiÒn mÆt; -

Ph−¬ng diÖn thêi gian: ®©y lµ yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh biÕn

®éng cña danh môc ®Çu t− mµ kh¸ch hµng cã thÓ chÊp nhËn ®−îc; -

C©n nh¾c vÒ thuÕ: ®©y lµ vÊn ®Ò cÇn ®−îc ®Ò cËp nh»m tèi ®a hãa

lîi tøc sau thuÕ cho kh¸ch hµng; 15

-

Rµng buéc ph¸p lý, nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc chÊp hµnh

mäi quy ®Þnh ph¸p luËt liªn quan; -

Nhu cÇu, së thÝch cña kh¸ch hµng vÒ ®Çu t− hoÆc kh«ng ®Çu t−

trong mét sè tr−êng hîp… Kh¸ch hµng sÏ tr¶ phÝ cho dÞch vô t− vÊn mµ c«ng ty chøng kho¸n cung cÊp. §Ó t¨ng c−êng vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho chøc n¨ng t− vÊn ®Çu t−, víi môc ®Ých t¹o dùng vµ duy tr× mét h×nh ¶nh ®¸ng tin cËy ®èi víi kh¸ch hµng hiÖn t¹i vµ kh¸ch hµng tiÒm n¨ng, hÊp dÉn nh÷ng kh¸ch hµng cã tæ chøc (kÓ c¶ n−íc ngoµi) vµ më réng kh¸ch hµng, c«ng ty chøng kho¸n ph¶i tæ chøc cung cÊp nh÷ng chiÕn l−îc cho kh¸ch hµng, ph¸t triÓn chiÕn l−îc kinh doanh míi ®Ó nhê ®ã nhu cÇu cña kh¸ch hµng ®−îc tèi −u hãa. 1.2. B¶n chÊt mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng 1.2.1. B¶n chÊt vµ ®Æc ®iÓm mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng Nh− chóng ta ®· biÕt, mét trong nh÷ng nguyªn t¾c quan träng cña giao dÞch trªn TTCK lµ nguyªn t¾c trung gian: c¸c nhµ ®Çu t− mong muèn mua, b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n niªm yÕt trªn thÞ tr−êng kh«ng thÓ tiÕn hµnh giao dÞch trùc tiÕp, mµ ph¶i ký hîp ®ång më tµi kho¶n t¹i mét c«ng ty chøng kho¸n nhÊt ®Þnh, vµ chÝnh c«ng ty chøng kho¸n ®ã sÏ ®ãng vai trß nh− ng−êi ®¹i diÖn cña nhµ ®Çu t−. Nh− vËy, gi÷a nhµ ®Çu t− vµ c«ng ty chøng kho¸n ®· h×nh thµnh mèi quan hÖ phøc t¹p xÐt c¶ trªn gãc ®é d©n sù vµ h×nh sù, tïy thuéc vµo b¶n chÊt cña c¸c giao dÞch. VÒ c¬ b¶n, mèi quan hÖ gi÷a nhµ ®Çu t− vµ c«ng ty chøng kho¸n lµ mèi quan hÖ gi÷a th©n chñ vµ ®¹i diÖn. Trªn gãc ®é d©n sù, c¸c giao dÞch cña nhµ ®Çu t− ®¬n thuÇn lµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, kh«ng nh÷ng bÞ ®iÒu chØnh bëi nh÷ng ®iÒu luËt kinh tÕ mµ cßn chÞu sù ®iÒu chØnh cña c¸c ®iÒu luËt vÒ chøng kho¸n vµ TTCK. Tuy nhiªn, tÝnh phøc t¹p cña c¸c giao dÞch vµ cña mèi quan hÖ gi÷a nhµ ®Çu t− víi c«ng ty chøng kho¸n ®¹i diÖn cho hä kh«ng dõng l¹i trong khu«n khæ c¸c ®iÒu luËt nªu trªn mµ ®«i khi cßn thuéc ph¹m vi ®iÒu 16

chØnh cña c¸c ®iÒu luËt h×nh sù kh¸c. Do ®ã, mèi quan hÖ nµy tÊt n¶y sinh c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn tham gia. §Ó hiÓu râ h¬n vÒ b¶n chÊt cña mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng, chóng ta t×m hiÓu thªm vÒ ®Æc ®iÓm cña mèi quan hÖ nµy. Nh− ®· ®Ò cËp ë trªn, vÒ c¬ b¶n mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng lµ mèi quan hÖ gi÷a th©n chñ vµ ®¹i diÖn. Rowlatt, t¸c gi¶ cña cuèn “Chøc n¨ng cña c¸c c«ng ty m«i giíi vµ tù doanh chøng kho¸n” (XuÊt b¶n n¨m 1991) ®· m« t¶ rÊt râ vÒ c¸c chøc n¨ng cña c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n. Theo «ng, c«ng viÖc cña mét ng−êi m«i giíi chøng kho¸n lµ mua vµ b¸n hµng hãa trªn thÞ tr−êng. Trªn thùc tÕ, ng−êi m«i giíi ®ã kh«ng kú väng lµ b¶n th©n anh ta ph¶i tr¶ tiÒn cho sè hµng hãa ®ã hay tù ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm cuèi cïng ®Ó hoµn thµnh giao dÞch ®ã bëi v× anh ta mua hoÆc b¸n cho th©n chñ cña m×nh - ng−êi mµ anh ta cho lµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm cuèi cïng. Ng−êi m«i giíi chøng kho¸n ®−îc h−ëng hoa hång tõ th©n chñ. Râ rµng, khi kh¸ch hµng yªu cÇu c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn viÖc mua hoÆc b¸n chøng kho¸n th× c«ng ty chøng kho¸n ®ã ®ãng vai trß lµ mét ®¹i diÖn vµ khi ®ã c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt ®−îc ¸p dông trong mèi quan hÖ nµy. Trong tr−êng hîp ®¬n gi¶n nµy, nghÜa vô vµ quyÒn lîi cña c¶ hai bªn ph¶i ®−îc tu©n thñ: tr¸ch nhiÖm cña c«ng ty chøng kho¸n lµ thùc hiÖn ®óng, ®Çy ®ñ, hîp ph¸p c¸c lÖnh do kh¸ch hµng ®−a ra vµ c«ng ty chøng kho¸n cã lîi Ých tõ kho¶n hoa hång ®−îc h−ëng, ngoµi ra c«ng ty chøng kho¸n cßn gióp cñng cè lßng tin cña kh¸ch hµng nãi riªng vµ c«ng chóng ®Çu t− nãi chung ®èi víi ho¹t ®éng c«ng khai, minh b¹ch cña thÞ tr−êng. Trong khi ®ã, kh¸ch hµng cã nghÜa vô tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ giao dÞch, t«n träng c¸c cam kÕt trong hîp ®ång gi÷a kh¸ch hµng vµ c«ng ty theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, ®ãng gãp ®Çy ®ñ c¸c kho¶n phÝ hoa hång, phÝ vµ lÖ phÝ kh¸c theo quy ®Þnh vµ kh¸ch hµng cã lîi Ých tõ c¸c dÞch vô t− vÊn, m«i giíi, b¶o l·nh ph¸t hµnh cña c«ng ty vµ tõ c¸c kho¶n ®Çu t− cña m×nh.

17

Tuy nhiªn trong mét sè tr−êng hîp kh¸c, mét c«ng ty chøng kho¸n kh«ng chØ thùc hiÖn nghiÖp vô t− vÊn vµ m«i giíi cho kh¸ch hµng mµ cßn thùc hiÖn nghiÖp vô tù doanh, tøc lµ mua hoÆc b¸n chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng b»ng chÝnh tµi kho¶n cña c«ng ty. Khi c«ng ty nµy tham gia giao dÞch víi mét c«ng ty kh¸c, th× mét trong hai c«ng ty sÏ gi÷ vai trß th©n chñ hoÆc ®¹i diÖn tïy vµo viÖc mua hay b¸n chøng kho¸n cña c«ng ty. Nh− vËy, ngoµi c¸c lîi Ých vµ nghÜa vô mµ mét c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn ®èi víi kh¸ch hµng, c«ng ty ®ã cßn cã c¸c lîi Ých kh¸c cÇn quan t©m vµ theo ®uæi. C«ng ty chøng kho¸n ph¶i th«ng b¸o cho kh¸ch hµng nh÷ng tr−êng hîp giao dÞch mµ nã ho¹t ®éng nh− mét th©n chñ. Nh− vËy, ®iÒu quan träng vµ c¬ b¶n nhÊt ®èi víi bÊt cø mét c«ng ty chøng kho¸n nµo lµ ph¶i thùc hiÖn c¸c lÖnh kh¸ch hµng ®−a ra. 1.2.2. Tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn cña c«ng ty chøng kho¸n víi kh¸ch hµng Tr¸ch nhiÖm cña c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ ®−îc xem xÐt d−íi hai khÝa c¹nh: tr¸ch nhiÖm mang tÝnh ph¸p lý vµ tr¸ch nhiÖm mang tÝnh lu©n lý. 1.2.2.1. Tr¸ch nhiÖm mang tÝnh ph¸p lý Nh− chóng t«i ®· tr×nh bµy ë trªn, quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ nhµ ®Çu t− lµ mèi quan hÖ gi÷a th©n chñ vµ ®¹i diÖn vµ mèi quan hÖ nµy lµm n¶y sinh c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn tham gia. ë phÇn nµy cña ®Ò tµi, chóng t«i sÏ xem xÐt c¸c tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c«ng ty chøng kho¸n ®èi víi kh¸ch hµng trong kinh doanh chøng kho¸n. Nh×n chung, c¸c tr¸ch nhiÖm nµy th−êng ®−îc qui ®Þnh râ trong LuËt chøng kho¸n vµ trong c¸c Bé §¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña c¸c tæ chøc tù qu¶n. Theo th«ng lÖ quèc tÕ th× c¸c tæ chøc tù qu¶n ®−îc trang bÞ mét sè quyÒn h¹n nhÊt ®Þnh nh»m c−ìng chÕ c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ c¸c t¸c nghiÖp viªn trªn thÞ tr−êng tu©n thñ, kh«ng chØ theo c¸c qui ®Þnh trong Bé §¹o ®øc nghÒ nghiÖp, mµ cßn c¶ c¸c qui ®Þnh trong luËt chøng kho¸n hoÆc c¸c qui chÕ ®Æt ra bëi c¸c c¬ quan qu¶n lý thÞ tr−êng. •

Tu©n thñ c¸c yªu cÇu cña kh¸ch hµng 18

C«ng ty chøng kho¸n ph¶i thùc hiÖn c¸c yªu cÇu cña kh¸ch hµng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. NÕu nh− c«ng ty kh«ng xem xÐt ®Õn c¸c yªu cÇu cña kh¸ch hµng, th× c«ng ty tù m×nh chÞu rñi ro. Nãi c¸ch kh¸c, nÕu c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn yªu cÇu cña kh¸ch hµng, dï trong tr−êng hîp c¸c quyÕt ®Þnh cña kh¸ch hµng kh«ng phï hîp víi lîi Ých thùc tÕ, kh¸ch hµng kh«ng cã lý do g× ®Ó phµn nµn. Do ®ã, thÝ dô, khi c¸c tr−êng hîp thay ®æi gi÷a thêi gian nhËn lÖnh vµ thêi gian c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n thùc hiÖn lÖnh, c«ng ty nªn lu«n cè g¾ng liªn hÖ víi kh¸ch hµng ®Ó nhËn ®−îc c¸c yªu cÇu chØnh ®æi cña hä. NÕu c«ng ty kh«ng thùc hiÖn c¸c yªu cÇu cña kh¸ch hµng, c«ng ty sÏ kh«ng cã quyÒn nhËn tiÒn hoa hång vµ cã thÓ mÊt quyÒn båi th−êng cho c¸c nhiÖm vô trªn c¬ së ®¹i diÖn cña kh¸ch hµng, cã thÓ chÞu tr¸ch nhiÖm víi kh¸ch hµng ®èi víi nh÷ng thiÖt h¹i g©y ra. Ngoµi ra, c«ng ty chØ ®−îc phÐp thùc hiÖn c¸c giao dÞch khi vµ chØ khi cã sù ®ång ý cña kh¸c hµng. •

LËp th«ng b¸o giao dÞch

Mét c«ng ty chøng kho¸n ph¶i th«ng tin bÊt cø giao dÞch nµo thùc hiÖn trªn c¬ së ®¹i diÖn cña kh¸ch hµng th−êng trùc c¸c quy ®Þnh ®Òu chØ ra viÖc th«ng b¸o giao dÞch nh− thÕ nµo, h×nh thøc th«ng b¸o vµ néi dung th«ng b¸o. •

Kh«ng c¹nh tranh víi kh¸ch hµng

C«ng ty chøng kho¸n, còng nh− c¸c c«ng ty kh¸c, ®Òu cã c¸c lîi Ých tµi chÝnh cña m×nh theo luËt ph¸p. Tuy nhiªn, khi lîi Ých cña c«ng ty m©u thuÉn víi lîi Ých cña kh¸ch hµng, luËt th−êng cã c¸c giíi h¹n rÊt nghiªm ngÆt cho viÖc hä theo ®uæi c¸c lîi Ých riªng ®ã. C«ng ty chøng kho¸n cã tr¸ch nhiÖm thµnh thËt ®èi víi kh¸ch hµng ®Ó tr¸nh c¸c kh¶ n¨ng m©u thuÉn hay m©u thuÉn thùc sù gi÷a tr¸ch nhiÖm vµ lîi Ých khi c«ng ty chøng kho¸n giao dÞch víi kh¸ch hµng, c«ng ty ph¶i thùc hiÖn víi sù thµnh thËt tuyÖt ®èi vµ ph¶i hoµn toµn c«ng khai tÊt c¶ c¸c tr−êng hîp

19

quan träng vµ tÊt c¶ sù viÖc c«ng ty coi ®ã lµ cã liªn quan tíi giao dÞch, ¶nh h−ëng tíi sù tham gia cña kh¸ch hµng. Khi ho¹t ®éng nh− mét ®¹i diÖn, c«ng ty chøng kho¸n nªn ®Æt lîi Ých cña kh¸ch hµng trªn lîi Ých cña c«ng ty, −u tiªn thùc hiÖn lÖnh mua - b¸n chøng kho¸n cô thÓ cña kh¸ch hµng… Tuy nhiªn, sù chÆt chÏ nµy kh«ng ¸p dông khi kh¸ch hµng cã c¸c ®iÒu kiÖn vÒ ®Æt gi¸ vµ c«ng ty chøng kho¸n kh«ng thÓ thùc hiÖn lÖnh cña kh¸ch hµng v× c¸c ®iÒu kiÖn ®ã. Khi ho¹t ®éng nh− mét th©n chñ, c«ng ty chøng kho¸n kh«ng ®−îc phÐp thùc hiÖn lÖnh cña kh¸ch hµng trong viÖc mua b¸n c¸c chøng kho¸n mµ kh«ng th«ng b¸o cho kh¸ch hµng biÕt c«ng ty ho¹t ®éng nh− mét th©n chñ. VÝ dô, mét c«ng ty chøng kho¸n kh«ng thÓ b¸n c¸c cæ phiÕu cña chÝnh c«ng ty cho kh¸ch hµng, trõ khi hä th«ng b¸o th«ng b¸o cho kh¸ch hµng tõ tr−íc vµ cã sù ®ång ý cña hä. NÕu kh«ng cã sù ®ång ý, cho tíi khi kh¸m ph¸ sù thËt, kh¸ch hµng cã quyÒn kh−íc tõ viÖc giao dÞch. Bªn c¹nh ®ã, khi c«ng ty chøng kho¸n göi bÊt kú th«ng b¸o tíi kh¸ch hµng t− vÊn mét lo¹i chøng kho¸n cô thÓ, c«ng ty ph¶i c«ng khai bÊt cø lîi Ých g× mµ c«ng ty cã trong c¸c chøng kho¸n ®ã. •

Gi¸m ®èc vµ nh©n viªn c«ng ty chøng kho¸n cïng tu©n thñ

c¸c quy ®Þnh trong giao dÞch kinh doanh chøng kho¸n Nh©n viªn cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n thµnh viªn kh«ng thÓ giao dÞch chøng kho¸n nÕu kh«ng cã sù ®ång ý cña Gi¸m ®èc c«ng ty b»ng v¨n b¶n viÕt cho phÐp giao dÞch. C¸c gi¸m ®èc cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n thµnh viªn ph¶i cã sù ®ång ý b»ng v¨n b¶n viÕt tõ Héi ®ång qu¶n trÞ c«ng ty thµnh viªn tr−íc khi hä cã thÓ ®iÒu hµnh giao dÞch. Gi¸m ®èc vµ nh©n viªn c¸c c«ng ty chøng kho¸n ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh qu¶n lý cña c¸c c¬ quan qu¶n lý thÞ tr−êng chøng kho¸n.

20

•

Gi÷ c¸c tµi kho¶n cña kh¸ch hµng t¸ch biÖt

C«ng ty chøng kho¸n ph¶i gi÷ c¸c tµi s¶n cña kh¸ch hµng t¸ch biÖt víi tµi kho¶n cña chÝnh c«ng ty, gi÷ c¸c ghi chÐp kÕ to¸n mét c¸ch hîp lý ®Ó cho phÐp nhËn d¹ng tµi s¶n cña kh¸ch hµng. C«ng ty chøng kho¸n kh«ng ®−îc dïng chøng kho¸n cña kh¸ch hµng lµm vËt thÕ chÊp ®Ó vay vèn trõ tr−êng hîp ®−îc kh¸ch hµng ®ång ý b»ng v¨n b¶n. C¸c tµi kho¶n l·i vµ lç vµ b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n ph¶i ®−îc chuÈn bÞ tèt vµ ®iÒu chØnh theo thùc tÕ. ë c¸c n−íc, bé phËn gi¸m s¸t thÞ tr−êng cña c¸c së giao dÞch hay thùc hiÖn c¸c kiÓm to¸n bÊt ngê ®èi víi c«ng ty chøng kho¸n vµ ®Õn c«ng ty chøng kho¸n ®Ó x¸c minh vµ kiÓm tra c¸c ghi chÐp kÕ to¸n cña hä. •

M©u thuÉn lîi Ých

Nh×n chung, c¸c m©u thuÉn cã thÓ ph¸t sinh gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng trong 3 lo¹i h×nh kinh doanh chøng kho¸n: giao dÞch, m«i giíi, b¶o l·nh ph¸t hµnh do mét c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn. Trong mçi tr−êng hîp, ®iÒu quan träng lµ nhËn ra m©u thuÉn vµ tr¸ch nhiÖm cña c«ng ty chøng kho¸n. -

C«ng ty chøng kho¸n trong sù c¹nh tranh víi kh¸ch hµng:

+ M©u thuÉn: C«ng ty mua vµ b¸n tr−íc kh¸ch hµng vµ cã ®−îc gi¸ tèt h¬n so víi kh¸ch hµng. + Gi¶i quyÕt: C«ng ty chøng kho¸n ph¶i −u tiªn lÖnh cña kh¸ch hµng. -

C«ng ty chøng kho¸n ho¹t ®éng nh− mét th©n chñ ®èi víi kh¸ch

hµng: + M©u thuÉn: Lîi Ých cña c«ng ty chøng kho¸n ®Ó ®¹t ®−îc gi¸ tèt nhÊt cho b¶n th©n c«ng ty cã thÓ m©u thuÉn víi tr¸ch nhiÖm cña c«ng ty trong viÖc cã ®−îc gi¸ tèt nhÊt ®èi víi kh¸ch hµng. Kh¸ch hµng cã thÓ cã kh¶ n¨ng mua/ b¸n chøng kho¸n víi gi¸ tèt h¬n ë mét n¬i nµo kh¸c.

21

+ Gi¶i quyÕt: C«ng ty ph¶i c«ng khai viÖc c«ng ty ho¹t ®éng nh− mét th©n chñ. Ngay c¸c m©u thuÉn lîi Ých tiÒm n¨ng c«ng ty còng ph¶i nhËn ra vµ c«ng khai hoµn toµn vÒ lîi Ých vµ kh¶ n¨ng lîi Ých trong giao dÞch. -

C«ng ty chøng kho¸n lµ ng−êi b¶o l·nh ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ cã

thÓ ®¹i diÖn cho kh¸ch hµng mua cæ phiÕu: + M©u thuÉn: C«ng ty chøng kho¸n cã thÓ bÞ lç nÕu cæ phiÕu b¶o l·nh kh«ng ®−îc mua hoµn toµn. Do ®ã, v× lîi Ých cña m×nh, c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ khuyÕn khÝch kh¸ch hµng mua c¸c chøng kho¸n nµy, t¹o sù m©u thuÉn víi tr¸ch nhiÖm cña c«ng ty trong viÖc ho¹t ®éng v× lîi Ých cao nhÊt cña kh¸ch hµng. + Gi¶i quyÕt: C«ng ty chøng kho¸n c«ng khai viÖc c«ng ty ho¹t ®éng nh− mét b¶o l·nh ph¸t hµnh, v× vËy kh¸ch hµng cã thÓ nhËn ra r»ng lêi t− vÊn cã thÓ cã ý nghÜa ng−îc l¹i. -

C«ng ty chøng kho¸n cã thÓ së h÷u c¸c cæ phiÕu vµ t− vÊn c¸c cæ

phiÕu ®ã cho kh¸ch hµng, tuy nhiªn kh«ng kinh doanh trùc tiÕp víi hä. + M©u thuÉn: C«ng ty chøng kho¸n cã lîi Ých trong viÖc t¨ng gi¸ cæ phiÕu cña chÝnh c«ng ty. Gi¸ c¸c cæ phiÕu nµy cã kh¶ n¨ng t¨ng lªn nÕu kh¸ch hµng mua c¸c cæ phiÕu nµy. + Gi¶i quyÕt: C«ng ty chøng kho¸n ph¶i c«ng khai b¶n chÊt cña viÖc n¾m gi÷ c¸c cæ phiÕu ®ã tíi c¸c kh¸ch hµng, do ®ã c¸c kh¸ch hµng biÕt r»ng t− vÊn cña c«ng ty cã thÓ cã ý nghÜa ng−îc l¹i. Trªn ®©y lµ c¸c tr¸ch nhiÖm mang tÝnh rµng buéc mµ bÊt kú c«ng ty chøng kho¸n nµo còng ph¶i tu©n thñ. C¸c tr¸ch nhiÖm nµy ®−îc thÓ chÕ hãa b»ng c¸c qui ®Þnh ph¸p luËt. Tuy nhiªn, cã thÓ thÊy lµ c¸c tr¸ch nhiÖm nµy tuy rÊt cÇn thiÕt nh−ng l¹i ch−a ®ñ ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o sù bÒn v÷ng cña mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ nhµ ®Çu t−.

22

1.2.2.2. Tr¸ch nhiÖm mang tÝnh ®¹o ®øc Ngoµi nh÷ng tr¸ch nhiÖm mang tÝnh ph¸p lý võa nªu ë trªn. Quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng cÇn ph¶i ®−îc lµm giµu thªm bëi nh÷ng tr¸ch nhiÖm mang tÝnh ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp. Mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng ®−îc thÓ hiÖn b»ng tiÕng Anh lµ “fiduciary relationship”. NÕu hiÓu theo nghÜa th«ng th−êng, ®ã lµ mèi quan hÖ “cÈn thËn” hay “thËn träng”, nh−ng hiÓu trong khung c¶nh cña vÊn ®Ò chóng ta quan t©m, nã cã mét ý nghÜa s©u sa vµ nh©n b¶n h¬n: ®ã lµ “tËn tuþ”, “tr¸ch nhiÖm cao”. C¸c tr¸ch nhiÖm mang tÝnh ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp ®−îc thÓ chÕ hãa d−íi c¸c h×nh thøc lµ c¸c qui chÕ trong Bé §¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña c¸c tæ chøc tù qu¶n mµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n - c¸c thµnh viªn cña c¸c tæ chøc nµy - cã tr¸ch nhiÖm ph¶i tu©n thñ trong khi t¸c nghiÖp. Nh÷ng qui ®Þnh nµy ®−îc c¸c tæ chøc tù qu¶n x©y dùng ra nh»m môc ®Ých b¶o vÖ nhµ ®Çu t− còng nh− n©ng cao hiÖu qu¶ cña ngµnh kinh doanh chøng kho¸n. Th«ng th−êng th× c¸c tr¸ch nhiÖm trong c¸c bé ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cã thÓ ®−îc chia thµnh bèn nhãm: ph¶i ®¶m b¶o sù phï hîp, kh«ng ®−îc l¹m dông kh¸ch hµng thùc hiÖn hµnh vi churning, tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t, vµ ph¶i ®¶m b¶o t− c¸ch, ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp. •

§¶m b¶o sù phï hîp:

C¸c nhµ m«i giíi chØ ®−îc phÐp t− vÊn cho kh¸ch hµng nh÷ng lo¹i chøng kho¸n phï hîp víi hä, dùa theo môc ®Ých ®Çu t− còng nh− kh¶ n¨ng ®Çu t−, t×nh h×nh tµi chÝnh cña nhµ ®Çu t−. B»ng c¸ch nµy, c¸c c«ng ty chøng kho¸n, mét mÆt sÏ h¹n chÕ bít nh÷ng rñi ro cã thÓ x¶y ra ®èi víi kh¸ch hµng, mÆt kh¸c còng ®¶m b¶o kh«ng biÕn thÞ tr−êng chøng kho¸n trë thµnh nh÷ng sßng b¹c ®èi víi c¸c kh¸ch hµng kh«ng tù l−îng ®−îc søc m×nh. Nh− vËy, tr−íc khi ®−a ra t− vÊn cho kh¸ch hµng, c«ng ty chøng kho¸n ph¶i t×m hiÓu kü môc ®Ých ®Çu t− cña kh¸ch hµng, kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm trong viÖc kinh doanh c¸c chøng kho¸n, t×nh h×nh tµi chÝnh vµ c¸c th«ng tin kh¸c ®Ó xem xÐt 23

vµ kh¼ng ®Þnh tÝnh thÝch hîp ®èi víi kh¸ch hµng vÒ giao dÞch ®−îc t− vÊn thùc hiÖn. C«ng ty chøng kho¸n còng ph¶i c«ng khai víi kh¸ch hµng c¸c rñi ro tiÒm Èn liªn quan tíi yªu cÇu cña kh¸ch hµng vµ ®¶m b¶o r»ng kh¸ch hµng cã kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm ®Ó ®¸nh gi¸ rñi ro nµy, cã kh¶ n¨ng tµi chÝnh ®Ó chÞu c¸c rñi ro cña yªu cÇu mµ kh¸ch hµng ®Ò nghÞ c«ng ty thùc hiÖn. •

Kh«ng l¹m dông kh¸ch hµng

C¸c c«ng ty chøng kho¸n kh«ng ®−îc phÐp thùc hiÖn hµnh vi l¹m dông quyÒn qu¶n lý tµi s¶n kh¸ch hµng vµ thùc hiÖn c¸c giao dÞch qu¸ lín hoÆc thùc hiÖn qu¸ nhiÒu (hµnh vi l¹m dông churning). C¸c giao dÞch nµy ®−îc c¸c c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn chØ nh»m môc ®Ých thu lÖ phÝ m«i giíi mµ bá qua môc ®Ých vµ quyÒn lîi ®Çu t− cña kh¸ch hµng. Hµnh vi churning th−êng hay ®−îc c¸c c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t− khi hä “ngÇm” cho phÐp c¸c c«ng ty nµy ®−îc toµn quyÒn quyÕt ®Þnh vµ thùc hiÖn c¸c lÖnh giao dÞch. Cã thÓ nãi, hai nhãm tr¸ch nhiÖm trªn nh»m môc ®Ých ®¶m b¶o r»ng, c¸c c«ng ty chøng kho¸n kh«ng ®Æt lîi Ých c¸ nh©n lªn trªn lîi Ých kh¸ch hµng vµ hä ph¶i rÊt thËn träng khi t− vÊn cho kh¸ch hµng cña m×nh. •

Tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t

C¸c tæ chøc tù qu¶n yªu cÇu c¸c c«ng ty chøng kho¸n ph¶i cã nh÷ng qui chÕ néi bé bao trïm tÊt c¶ c¸c qui ®Þnh cña luËt chøng kho¸n còng nh− c¸c qui ®Þnh cña c¸c tæ chøc tù qu¶n ®èi víi c¸c ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ c¸c t¸c nghiÖp viªn. C¸c c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ cã nh÷ng qui chÕ néi bé nghiªm ngÆt h¬n so víi c¸c qui ®Þnh cña luËt ph¸p còng nh− cña c¸c tæ chøc tù qu¶n. VÝ dô, mét sè c¸c c«ng ty chøng kho¸n x©y dùng nh÷ng tiªu chuÈn cao h¬n nh− cho phÐp khãa tµi kho¶n nh»m b¶o vÖ kh¸ch hµng khi hä thùc hiÖn nh÷ng giao dÞch qu¸ m¹o hiÓm.

24

•

Cã ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp

C«ng ty chøng kho¸n ph¶i gi÷ ch÷ tÝn, ®¶m b¶o ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp, thùc hiÖn c¸c giao dÞch mét c¸ch c«ng b»ng, trung thùc, kh«ng thiªn vÞ. VÝ dô, mét nhµ m«i giíi ®ang cÇn ph¶i b¸n gÊp mét l−îng chøng kho¸n nµo ®ã vµ nÕu nh− anh ta t×m ®−îc mét kh¸ch hµng quen thuéc muèn mua l−îng chøng kho¸n nµy th× nhµ m«i giíi kia còng kh«ng nªn thu mét møc phÝ hoa hång cao h¬n b×nh th−êng (cho dï nh− anh ta cã thÓ lµm thÕ ®−îc). HoÆc, nhµ m«i giíi kh«ng ®−îc phÐp lîi dông sù hiÓu biÕt cña kh¸ch hµng trôc lîi b»ng c¸ch ®Æt nhê mét sè lÖnh cho c¸ nh©n m×nh xen kÏ gi÷a c¸c lÖnh cña kh¸ch hµng hoÆc thùc hiÖn hµnh vi ”mua nÉng tay trªn” (front-running) cña kh¸ch hµng. Tr¸ch nhiÖm nµy th−êng ®−îc níi réng ra, vµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n th−êng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm t¹o th−¬ng vô tèt nhÊt cho kh¸ch hµng, cô thÓ: nÕu c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n cã thÓ mua víi gi¸ thÊp h¬n gi¸ ®−a ra cña kh¸ch hµng, vµ nÕu cã thÓ b¸n víi gi¸ cao h¬n gi¸ ®Æt ra, th× c«ng ty nªn thùc hiÖn cho kh¸ch hµng. Mét c«ng ty chøng kho¸n nªn cã sù cÈn träng, kü n¨ng vµ c¶ sù siªng n¨ng, mÉn c¸n trong viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cña m×nh, −u tiªn thùc hiÖn lÖnh cña kh¸ch hµng theo thø tù mµ c«ng ty ®−îc nhËn, kh«ng kÓ ®Õn ®ã lµ kh¸ch hµng c¸ nh©n hay tæ chøc. Ngoµi c¸c tr¸ch nhiÖm trªn, c«ng ty chøng kho¸n ph¶i hÕt søc trung thùc, quan t©m vµ ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi c¸c danh môc ®Çu t− cña kh¸ch hµng. C«ng ty chøng kho¸n ph¶i th−êng xuyªn cËp nhËt cho kh¸ch hµng nh÷ng th«ng tin thÞ tr−êng cã ¶nh h−ëng ®Õn quyÒn lîi cña kh¸ch hµng vµ ph¶i cã nh÷ng hµnh ®éng b¶o vÖ quyÒn lîi kh¸ch hµng mét c¸ch chñ ®éng vµ tù nguyÖn trong mäi t×nh huèng. C«ng ty chøng kho¸n ph¶i lu«n ®Æt lîi Ých cña kh¸ch hµng lªn trªn lîi Ých c¸ nh©n. Bëi v× xÐt vÒ b¶n chÊt th× lîi Ých cña kh¸ch hµng còng sÏ lµ lîi Ých cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n, nãi ®óng h¬n, ®ã lµ nguån sinh lîi cho c«ng ty chøng kho¸n.

25

Cã thÓ nãi, c¸c tr¸ch nhiÖm mang tÝnh ®¹o ®øc nªu trªn th−êng rÊt khã c−ìng chÕ. NÕu c«ng ty chøng kho¸n kh«ng coi ®ã lµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh th× hä còng kh«ng vi ph¹m ph¸p luËt tuy cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm thanh to¸n cho c¸c thiÖt h¹i tõ bÊt cø tæn thÊt nµo do thiÕu sù cÈn träng t¹o nªn. 1.2.2.3. QuyÒn cña c«ng ty chøng kho¸n T¹i c¸c n−íc cã thÞ tr−êng chøng kho¸n ph¸t triÓn, quyÒn cña c«ng ty chøng kho¸n th−êng ®−îc quy ®Þnh trong LuËt së giao dÞch. Nh×n chung, c«ng ty chøng kho¸n cã c¸c quyÒn chÝnh nh− nhËn tiÒn hoa hång, quyÒn ®−îc båi th−êng, quyÒn nhËn thÕ chÊp phô thuéc vµo luËt ph¸p cña tõng n−íc. •

QuyÒn nhËn tiÒn hoa hång: C«ng ty chøng kho¸n cã quyÒn

nhËn c¸c kho¶n thanh to¸n cña kh¸ch hµng theo quy ®Þnh cho viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô cña m×nh. •

QuyÒn ®−îc båi th−êng: NÕu c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn

c¸c yªu cÇu, chØ dÉn cña kh¸ch hµng, c«ng ty nµy, theo luËt th«ng dông, cã quyÒn ®−îc båi th−êng cho bÊt cø giao dÞch nµo ®−îc thùc hiÖn trªn c¬ së ®¹i diÖn cho kh¸ch hµng. ThÝ dô, c«ng ty ®−îc b¶o vÖ mét c¸ch hîp ph¸p trong tr−êng hîp: kh¸ch hµng kh«ng thanh to¸n giao dÞch, th× c«ng ty mua chøng kho¸n cã quyÒn b¸n l¹i c¸c chøng kho¸n ®ã hoÆc c«ng ty b¸n chøng kho¸n cã quyÒn mua chøng kho¸n ®Ó chÊp hµnh c¸c quy ®Þnh “giao tr¶” chøng kho¸n t¹m thêi, khi mét kh¸ch hµng kh«ng giao tr¶ chøng kho¸n t¹m thêi. Ng−îc l¹i, c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ mÊt quyÒn båi th−êng nÕu nã ho¹t ®éng ngoµi ph¹m vi quyÒn h¹n hoÆc nã ho¹t ®éng trong hoµn c¶nh mµ nã biÕt lµ kh«ng hîp ph¸p. •

QuyÒn nhËn thÕ chÊp: C«ng ty chøng kho¸n cã quyÒn l−u gi÷

c¸c chøng kho¸n cña kh¸ch hµng cho tíi khi c«ng ty nhËn ®−îc c¸c kho¶n thanh to¸n ®Çy ®ñ tõ kh¸ch hµng. Kho¶n thanh to¸n nµy kh«ng nhÊt thiÕt liªn quan trùc tiÕp chøng kho¸n n¾m gi÷. Trong tr−êng hîp nÕu kh¸ch hµng cã kho¶n tiÒn nî víi c«ng ty chøng kho¸n th× luËt th−êng cho phÐp c«ng ty 26

chøng kho¸n ký quü c¸c chøng kho¸n t¹m thêi cña kh¸ch hµng, nh− mét kho¶n ®¶m b¶o cña kho¶n vay cho tíi khi c¸c kho¶n nî nµy hoµn toµn ®−îc kh¸ch hµng tr¶ cho c«ng ty. 1.2.3. Tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn cña kh¸ch hµng 1.2.3.1. Tr¸ch nhiÖm cña kh¸ch hµng Kh¸ch hµng cã nghÜa vô tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ giao dÞch, t«n träng c¸c cam kÕt trong hîp ®ång gi÷a kh¸ch hµng vµ c«ng ty theo quy ®Þnh ph¸p luËt, cung cÊp ®Çy ®ñ th«ng tin ®ãng gãp ®Çy ®ñ c¸c kho¶n vÒ tr¶ phÝ hoa hång, c¸c kho¶n phÝ, lÖ phÝ kh¸c theo quy ®Þnh. Ngoµi ra, kh¸ch hµng lµ c¸ nh©n cßn cã tr¸ch nhiÖm nghiªn cøu, häc tËp vµ n©ng cao tr×nh ®é hiÓu biÕt cña b¶n th©n m×nh ®Ó cã kiÕn thøc tèt h¬n khi tham gia vµo thÞ tr−êng chøng kho¸n. 1.2.3.2. QuyÒn cña kh¸ch hµng NhiÒu bé luËt giao dÞch chøng kho¸n cña c¸c n−íc quy ®Þnh kh¸ch hµng cã quyÒn khiÕu n¹i (b»ng v¨n b¶n) ®Õn Së giao dÞch vÒ c«ng ty thµnh viªn hay ®¹i diÖn cña ng−êi kinh doanh vÒ giao dÞch kinh doanh chøng kho¸n t¹i Së giao dÞch. C¸c c«ng ty thµnh viªn thiÕt lËp vµ thùc hiÖn c¸c thñ tôc trong viÖc gi¶i quyÕt khiÕu n¹i cña kh¸ch hµng, ®¶m b¶o tÊt c¶ c¸c khiÕu n¹i ph¶i ®−îc ®iÒu tra vµ gi¶i quyÕt mét c¸ch kÞp thêi. Mçi c«ng ty thµnh viªn cö ra mét nh©n viªn ®Ó gi¶i quyÕt tÊt c¶ c¸c khiÕu n¹i mµ kh¸ch hµng hay c«ng chóng nép, tªn cña nh©n viªn nµy ph¶i ®−îc biÕt réng r·i trong c«ng chóng. Bªn c¹nh ®ã, khi ®iÒu tra, Së Giao dÞch cã quyÒn nép c¸c khiÕu n¹i lªn c¬ quan qu¶n lý thÞ tr−êng chøng kho¸n ®Ó xem xÐt vµ ph©n xö. QuyÕt ®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý sÏ rµng buéc c«ng ty thµnh viªn hoÆc ®¹i diÖn cña ng−êi kinh doanh vµ kh¸ch hµng khiÕu n¹i. Cßn quyÕt ®Þnh cña Së Giao dÞch còng cã thÓ bÞ kh¸ch hµng kh¸ng c¸o lªn c¬ quan qu¶n lý nÕu ng−êi nµy cã ®¬n thØnh cÇu tíi c¬ quan qu¶n lý trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh nµo ®ã sau ngµy quyÕt ®Þnh cña Së giao dÞch. Kh¸ch hµng sÏ ®−îc båi th−êng tõ quü båi th−êng do Së giao dÞch 27

qu¶n lý nÕu sau khi c¸c c¬ quan h÷u quan ®iÒu tra viÖc khiÕu n¹i cña hä vµ ®−a ra quyÕt ®Þnh r»ng kh¸ch hµng bÞ thiÖt h¹i. ë ViÖt Nam, nhµ ®Çu t− khi ký hîp ®ång më tµi kho¶n giao dÞch chøng kho¸n t¹i c¸c c«ng ty chøng kho¸n, ngoµi c¸c quyÒn dµnh riªng cho kh¸ch hµng cña mçi c«ng ty chøng kho¸n ®Òu ®−îc h−ëng c¸c quyÒn lîi chung theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n, bao gåm c¸c quyÒn sau: -

Së h÷u hîp ph¸p tiÒn, chøng kho¸n mµ kh¸ch hµng ñy th¸c cho

c«ng ty chøng kho¸n l−u gi÷ vµ c¸c kho¶n lîi nhuËn; -

NhËn c¸c kho¶n lîi nhuËn hîp ph¸p g¾n liÒn víi chøng kho¸n

thuéc quyÒn së h÷u cña kh¸ch hµng bao gåm cæ tøc, l·i suÊt tr¸i phiÕu, cæ phiÕu th−ëng; -

Thùc hiÖn c¸c quyÒn hîp ph¸p cña ng−êi së h÷u chøng kho¸n

nh− quyÒn biÓu quyÕt cña cæ ®«ng, quyÒn cña chñ së h÷u tr¸i phiÕu víi t− c¸ch lµ chñ nî; -

H−ëng l·i suÊt kh«ng kú h¹n trªn sè d− tiÒn mÆt trong tµi kho¶n

cña kh¸ch hµng; -

§Æt lÖnh giao dÞch th«ng qua c«ng ty chøng kho¸n;

-

NhËn b¸o c¸o vÒ giao dÞch kh¸ch hµng ®· thùc hiÖn;

-

Yªu cÇu rót tiÒn, chøng kho¸n khái tµi kho¶n vµ chÊm døt hîp

®ång hoÆc chuyÓn mét phÇn tiÒn, chøng kho¸n sang tµi kho¶n cña kh¸ch hµng t¹i c«ng ty chøng kho¸n kh¸c. -

§−îc båi th−êng thiÖt h¹i nÕu c«ng ty vi ph¹m nghÜa vô quy ®Þnh

t¹i c¸c hîp ®ång ký víi kh¸ch hµng.

28

1.3. C¬ chÕ gi¸m s¸t mèi quan hÖ giao dÞch gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng ë trªn chóng ta ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c khÝa c¹nh cña mèi quan hÖ ph¸p lý gi÷a c¸c ®èi t−îng kh¸ch hµng vµ c«ng ty chøng kho¸n trong giao dÞch, kinh doanh chøng kho¸n. ViÖc ph©n tÝch mèi quan hÖ nµy d−íi gãc ®é tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô cña hai bªn sÏ lµ c¬ së ®Ó qu¶n lý hä. Th−êng trong luËt chøng kho¸n hoÆc LuËt Së giao dÞch ë c¸c n−íc ®Òu ®−a néi dung trªn mét c¸ch râ rµng vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn thÞ tr−êng cña tõng n−íc. Theo ®ã, c¬ quan qu¶n lý tiÕn hµnh c¸c ph−¬ng thøc qu¶n lý chÆt chÏ vµ phï hîp. 1.3.1. Môc tiªu gi¸m s¸t Còng nh− viÖc qu¶n lý c¸c tæ chøc trung gian thÞ tr−êng nãi chung, viÖc gi¸m s¸t mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng nh»m: -

Duy tr× sù an toµn, c«ng b»ng vµ minh b¹ch cña thÞ tr−êng,

®¶m b¶o cho c¸c c«ng ty chøng kho¸n ho¹t ®éng æn ®Þnh, hiÖu qu¶. -

B¶o vÖ nhµ ®Çu t−

1.3.2. Khung ph¸p lý ViÖc ho¹t ®éng cña c«ng ty chøng kho¸n nãi chung, ho¹t ®éng cña c¸c nh©n viªn cña c«ng ty chøng kho¸n nãi riªng trong mèi quan hÖ víi kh¸ch hµng cña hä ®−îc qu¶n lý b»ng viÖc ¸p dông LuËt (LuËt C«ng ty, LuËt chøng kho¸n, LuËt giao dÞch, LuËt Th−¬ng m¹i, LuËt hîp ®ång, LuËt b¶o vÖ ®Çu t− vµ c¸c quy ®Þnh, quy chÕ t−¬ng øng… Ngoµi ra, c¸c yªu cÇu ®èi víi mèi quan hÖ trªn cßn ë quy ®Þnh ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp trong kinh doanh chøng kho¸n. 1.3.3. C¬ quan qu¶n lý gi¸m s¸t ViÖc ®iÒu hµnh, gi¸m s¸t thÞ tr−êng nãi chung ë mçi n−íc kh¸c nhau, th−êng ë 2 cÊp ®é c¬ quan qu¶n lý cña ChÝnh phñ vµ tæ chøc tù qu¶n. -

C¬ quan qu¶n lý chÝnh phñ gåm Uû ban chøng kho¸n vµ mét sè

Bé, Ngµnh liªn quan. VÒ gãc ®é qu¶n lý, gi¸m s¸t mèi quan hÖ giao dÞch gi÷a 29

c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng, c¸c c¬ quan nµy cã thÈm quyÒn ban hµnh c¸c quy ®Þnh ®iÒu chØnh ®Ó t¹o nªn c¬ së cho c¸c tæ chøc tù qu¶n trùc tiÕp thùc hiÖn trùc tiÕp c¸c chøc n¨ng ®iÒu hµnh, gi¸m s¸t. Uû ban chøng kho¸n lµ c¬ quan qu¶n lý chuyªn ngµnh cña Nhµ n−íc trong lÜnh vùc chøng kho¸n cã chøc n¨ng kiÓm so¸t vµ gi¸m s¸t mäi ho¹t ®éng trªn thÞ tr−êng, ph¸t hiÖn, xö lý c¸c tr−êng hîp gian lËn trong ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n, c¸c vi ph¹m nÕu tæ chøc tù qu¶n kh«ng xö lý ®−îc vµ thanh tra ®èi víi c¸c c¸ nh©n hay tæ chøc ®Ó b¶o vÖ lîi Ých chung cña c«ng chóng ®Çu t− trong tr−êng hîp cã vi ph¹m ph¸p luËt. - C¸c tæ chøc tù qu¶n thùc hiÖn qu¶n lý, gi¸m s¸t thÞ tr−êng nãi chung trªn c¬ së tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña c¸c tæ chøc qu¶n lý vµ gi¸m s¸t thÞ tr−êng cña ChÝnh phñ. Nh×n chung, c¸c tæ chøc tù qu¶n gåm cã: Së giao dÞch, HiÖp héi c¸c nhµ kinh doanh chøng kho¸n. Ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc nµy sÏ tËp trung vµo qu¶n lý vµ gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc gi÷a c¸c c«ng ty thµnh viªn vµ kh¸ch hµng cña hä, qu¶n lý vµ gi¸m s¸t c«ng ty chøng kho¸n, gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vµ tiÕn hµnh xö lý c¸c tr−êng hîp vi ph¹m. Trong tr−êng hîp vi ph¹m nghiªm träng ®Õn c¸c quy ®Þnh cña ngµnh chøng kho¸n, c¸c tæ chøc nµy cã thÓ b¸o c¸o lªn c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn cao h¬n ®Ó gi¶i quyÕt. 1.3.4. Néi dung qu¶n lý, gi¸m s¸t 1.3.4.1. Qu¶n lý cÊp phÐp kinh doanh ViÖc ®−a ra c¸c tiªu chuÈn ®Ó cÊp phÐp ho¹t ®éng cho mét c«ng ty chøng kho¸n mét c¸ch chÆt chÏ lµ mét “®Çu vµo” hiÖu qu¶ do kh¼ng ®Þnh c¸c c«ng ty ®ñ tiÒm lùc vÒ tµi chÝnh, nh©n sù, c¬ së vËt chÊt,... ®Ó cã thÓ ho¹t ®éng v× lîi Ých cña ng−êi ®Çu t−. Tuú theo ®iÒu kiÖn cña mçi n−íc mµ c¸c ®iÒu kiÖn cÊp phÐp còng kh¸c nhau vÒ vèn ph¸p ®Þnh theo h×nh thøc nghiÖp vô kinh doanh ®¨ng ký, lo¹i c«ng ty, thùc tr¹ng tµi chÝnh, kÕ ho¹ch kinh doanh, ®éi ngò l·nh ®¹o vµ nh©n viªn. §©y coi nh− lµ cæng vµo duy nhÊt ®Ó mét tæ chøc cã thÓ tham gia thÞ tr−êng chøng kho¸n, nªn nã lµ phÇn rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh qu¶n lý c¸c c«ng ty chøng kho¸n. 30

-

T×nh h×nh tµi chÝnh: C¸c c«ng ty chøng kho¸n ho¹t ®éng kinh

doanh vµ cÇn vèn. C¸c c«ng ty nµy còng n¾m gi÷ mét sè l−îng vèn vµ tµi s¶n lín cña kh¸ch hµng. §Ó ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸c nhµ ®Çu t−, mét viÖc quan träng lµ ®−a ra c¸c quy ®Þnh tµi chÝnh ®Ó ®¶m b¶o cho c¸c c«ng ty chøng kho¸n khi giao dÞch víi kh¸ch hµng ph¶i cã t×nh h×nh tµi chÝnh tèt vµ cã n¨ng lùc cung cÊp ®Çy ®ñ dÞch vô cho kh¸ch hµng. HÇu hÕt c¸c quèc gia ph¸t triÓn ®Òu sö dông c¸c quy chÕ vÒ nguån lùc tµi chÝnh dùa trªn hÖ sè rñi ro ®Ó ®¶m b¶o t¹i mäi thêi ®iÓm, c¸c c«ng ty ®Òu cã thÓ s½n sµng thanh to¸n c¸c kho¶n nî ®Õn h¹n vµ phßng ngõa c¸c rñi ro thÞ tr−êng vµ rñi ro tÝn dông. Do vËy, c¸c c«ng ty chøng kho¸n cã tiÒm lùc tµi chÝnh m¹nh vµ ®−îc kiÓm so¸t b»ng c¸c luËt lÖ chÆt chÏ lµ ®iÒu kiÖn rÊt quan träng ®Ó ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh vµ minh b¹ch, an toµn cña TTCK. -

CÊp phÐp hµnh nghÒ: Nh©n viªn hay c¸c ®¹i diÖn cña c«ng ty

chøng kho¸n lµ nh÷ng ng−êi trùc tiÕp giao dÞch víi kh¸ch hµng vµ ¶nh h−ëng ®Õn lîi Ých cña kh¸ch hµng. ë hÇu hÕt c¸c n−íc, viÖc cÊp phÐp cho c¸c nh©n viªn c«ng ty chøng kho¸n ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng thøc qu¶n lý trùc tiÕp hiÖu qu¶ cña c¬ quan qu¶n lý. HÖ thèng cÊp giÊy phÐp hµnh nghÒ ph¶i ®¶m b¶o r»ng tÊt c¶ nh÷ng ai tham gia kinh doanh ®Òu ph¶i “phï hîp” vµ ®ñ tiªu chuÈn. Hä ph¶i chøng minh hä cã nguån lùc phï hîp ®Ó ®¶m b¶o viÖc tu©n thñ ph¸p luËt còng nh− lµm viÖc v× lîi Ých cña ng−êi ®Çu t−. 1.3.4.2. Qu¶n lý, gi¸m s¸t theo mét sè quy ®Þnh quan träng trong mèi quan hÖ giao dÞch -

Quy ®Þnh vÒ b¶n hîp ®ång: LuËt C«ng ty quy ®Þnh nh÷ng yªu cÇu

chi tiÕt ®èi víi c¸c nhµ giao dÞch vÒ viÖc vËn dông vµ viÖc giao c¸c b¶n hîp ®ång, yªu cÇu vÒ viÖc th«ng b¸o cho kh¸ch hµng vÒ c¸c giao dÞch ®· lµm cho hä. -

Quy ®Þnh b¾t buéc ®èi víi c«ng ty chøng kho¸n vÒ viÖc th«ng

b¸o cho kh¸ch hµng khi c«ng ty hµnh ®éng nh− th©n chñ, nh− chóng ta ®· cã dÞp ®Ò cËp ë trªn. 31

-

Quy t¾c −u tiªn kh¸ch hµng:

ViÖc giao dÞch chÆn tr−íc mét giao dÞch cña kh¸ch hµng hay giao dÞch dùa trªn c¬ së nh÷ng th«ng tin ®· biÕt vÒ mét lÖnh kh¸ch hµng lµ sù l¹m dông tiÒm tµng trong mèi quan hÖ kh¸ch hµng vµ c«ng ty chøng kho¸n. C¸i gäi lµ “giao dÞch ch¹y tr−íc” cã thÓ lµ giao dÞch néi gi¸n, nh−ng dï ®ã cã ph¶i mét giao dÞch néi gi¸n hay kh«ng th× giao dÞch nµy còng ®Æc biÖt bÞ cÊm t¹i c¸c tÊt c¶ c¸c n−íc. §iÒu kho¶n nµy cÊm c¸c nhµ giao dÞch mua b¸n chøng kho¸n ®−îc yÕt gi¸ trªn mét së giao dÞch cho chÝnh m×nh trong tr−êng hîp mét trong nh÷ng kh¸ch hµng ®· ®−a lÖnh cho nhµ giao dÞch ®ã thùc hiÖn mét giao dÞch cïng lo¹i nh−ng l¹i ch−a ®−îc hoµn thµnh. Tuy nhiªn, nÕu v× kh¸ch hµng ®Æt gi¸ hoÆc c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c trong lÖnh ch−a ®−îc thÝch hîp mµ lÖnh ch−a ®−îc thùc hiÖn th× giao dÞch kh«ng bÞ ng¨n cÊm ®èi víi giao dÞch nµy, hä cã thÓ thùc hiÖn giao dÞch ®ã cho chÝnh m×nh. -

ViÖc c«ng bè vÒ lÖ phÝ/ lîi nhuËn:

Mét nhµ giao dÞch m«i giíi chøng kho¸n hoÆc mét nhµ t− vÊn ®Çu t− nh÷ng ng−êi ®−a ra lêi khuyªn vÒ chøng kho¸n ph¶i cho kh¸ch hµng biÕt mäi chi tiÕt vÒ phÝ hoa hång, vµ c¸c lîi Ých kh¸c mµ kh¸ch hµng cã thÓ nhËn ®−îc hoÆc cã thÓ ¶nh h−ëng tíi kh¶ n¨ng suy xÐt cña kh¸ch hµng. UBCK óc coi viÖc c«ng bè ®Çy ®ñ vÒ hoµn c¶nh xung ®ét nh− mét phÇn quan träng cña khung qu¶n lý. Uû ban ®· c«ng bè mét sè b¶n tµi liÖu thùc hµnh (Practice Notes) nªu lªn quan ®iÓm râ rµng vÒ nh÷ng g× ph¶i ®−îc c«ng bè, vÝ dô bao gåm c¶ c¸i gäi lµ “tho¶ thuËn dollar mÒm” (trong tho¶ thuËn nµy nhµ t− vÊn chøng kho¸n thu ®−îc lîi nhuËn b»ng hiÖn vËt tõ nh÷ng ng−êi cã thÓ thu ®−îc lîi nhê lêi khuyªn cña nhµ t− vÊn ®ã). -

Quy t¾c “BiÕt râ kh¸ch hµng vµ s¶n phÈm cña b¹n”. §©y còng lµ

c¸c thñ tóc mµ nh÷ng ng−êi m«i giíi, t− vÊn ph¶i tu©n thñ ®Ó ®¶m b¶o c¸c tiªu chuÈn chuyªn nghiÖp. C¸c b−íc nµy rÊt quan träng vµ sÏ h×nh thµnh c¬ së cho mèi quan hÖ kinh doanh. Mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n víi kh¸ch

32

hµng cã thÓ lµ ng¾n h¹n hay dµi h¹n, thËm chÝ cã thÓ tiÕp tôc trong nhiÒu n¨m, vµ qua nhiÒu thÕ hÖ… -

C¸c th«ng tin ®−îc thu thËp hoÆc cung cÊp tr−íc khi t− vÊn mét

kh¸ch hµng míi: Ng−êi t− vÊn kh¸ch hµng yªu cÇu thu thËp vµ cung cÊp c¸c th«ng tin quan träng tr−íc khi ®−a ra nh÷ng lêi khuyªn hoÆc nhËn xÐt tíi kh¸ch hµng míi mµ liªn quan ®Õn viÖc mua, b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n. Th«ng tin kh¸ch hµng: vµo thêi gian b¾t ®Çu mèi quan hÖ kinh doanh, ng−êi m«i giíi ph¶i ®−a ra mét “chØ dÉn c¸c dÞch vô t− vÊn cho kh¸ch hµng”. C¸c môc tiªu ®Çu t− cña kh¸ch hµng: -

C¸c chi tiÕt vÒ nhu cÇu cña kh¸ch hµng vÒ thu nhËp, t¨ng tr−ëng

vèn, vËt ®¶m b¶o, tÝnh thanh kho¶n, møc ®é dÔ dµng chuyÓn ®Çu t− sang tiÒn mÆt, møc ®é −a thÝch rñi ro vµ bÊt cø yªu cÇu nµo vÒ thêi gian. T×nh h×nh tµi chÝnh cña kh¸ch hµng -

Chi tiÕt cña c¸c tµi s¶n së h÷u bëi mét m×nh kh¸ch hµng, chung,

hoÆc h−ëng cïng víi mét ng−êi kh¸c. -

Chi tiªu vµ thu nhËp hiÖn t¹i vµ dù tÝnh trong t−¬ng lai, t×nh h×nh

thuÕ, vµ kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm. -

Møc ®é vµ lo¹i h×nh cña tiÒn h−u trÝ.

-

C¸c chi tiÕt kh¸c nh− tuæi, gia ®×nh, kh¶ n¨ng ®−îc b¶o hiÓm x·

héi. C¸c th«ng tin nµy nªn ®−îc duy tr× bëi ng−êi t− vÊn nh»m t¸i tiÕp cËn vµ cËp nhËn ®Þnh kú, nhÊt lµ khi c¸c nhËn xÐt cuèi cïng ®−îc ®−a ra. ý kiÕn vÒ rñi ro cña kh¸ch hµng: C¸c nhµ t− vÊn ph¶i x¸c ®Þnh ý kiÕn vÒ rñi ro cña kh¸ch hµng vµ ®−a ra c¸c t− vÊn dùa theo ®ã. NÕu nh− kh¸ch hµng lµ “mét ng−êi hay lo nghÜ” vÒ viÖc thÞ tr−êng suy gi¶m cã thÓ n¶y sinh c¸c vÊn ®Ò. C¸c nhµ t− vÊn cÇn ph¶i 33

®−a ra mét b¶n tiÕp cËn ý kiÕn vÒ rñi ro cña kh¸ch hµng vµ sau ®ã khíp víi c¸c t− vÊn vÒ ®Çu t− mét c¸ch thÝch hîp. ViÖc nµy sÏ liªn quan tíi sù c©n b»ng gi÷a c¸c lîi Ých dµi h¹n cña bÊt cø kho¶n ®Çu t− nµo víi møc ®é lo l¾ng cña kh¸ch hµng. VÝ dô nh− mét sè kh¸ch hµng lµ “nh÷ng ng−êi dÔ bÞ lo l¾ng”. Hä lu«n lu«n tá ra biÕt mét ng−êi nµo ®ã mÊt tiÒn trong mét ®Çu t− thÊt b¹i. Th«ng th−êng nh©n tè g©y ra lo l¾ng hoÆc ho¶ng sî lµ v× kh«ng cã kinh nghiÖm, thiÕu hiÓu biÕt vÒ ®Çu t− hoÆc vÒ c¸c thÞ tr−êng ®Çu t−. NÕu nh− mét kh¸ch hµng chÊp nhËn rñi ro ®Ó kiÕm lîi nhuËn lín/ nhanh, ng−êi t− vÊn cÇn thiÕt ph¶i th«ng b¸o cho kh¸ch hµng c¸c vÊn ®Ò vµ c¸c rñi ro cao ®i kÌm víi mét chiÕn l−îc cô thÓ. Ng−êi t− vÊn ph¶i xem xÐt liÖu r»ng mét kh¸ch hµng cã kh¶ n¨ng cho phÐp mét phÇn kho¶n tiÒn ®Çu t− cña hä ®−îc ®Çu t− theo khuynh h−íng t¸o b¹o/t¨ng tr−ëng. CÇn nhËn thøc r»ng sù chÊp nhËn rñi ro cña kh¸ch hµng chØ lµ mét trong nh÷ng nh©n tè kh¼ng ®Þnh ý kiÕn cña hä vÒ rñi ro. Gi¶i thÝch c¸c lîi nhuËn vµ c¸c rñi ro liªn quan tíi c¸c ®Çu t− kh¸c nhau lµ rÊt quan träng, v× thÕ mµ c¸c lùa chän cho ®Çu t− cã thÓ ®−îc th¶o luËn. Ng−êi t− vÊn ph¶i cã mét c¬ së t−¬ng ®èi cho viÖc ®−a ra lêi t− vÊn vµ ph¶i dµnh thêi gian ®Ó lËp ra mét b¶n tiÕp cËn trung thùc ý kiÕn cña kh¸ch hµng vÒ rñi ro. B¶n tiÕp cËn ý kiÕn rñi ro sÏ ®−îc thùc hiÖn bëi kh¸ch hµng, bao gåm c¸c néi dung: - Tuæi - Nh÷ng ng−êi phô thuéc - Tr¸ch nhiÖm - Thêi gian ®Çu t− - Nhu cÇu tiÒn trong t−¬ng lai - Kinh nghiÖm ®Çu t− - C¸ch nh×n nhËn vÒ ®Çu t− vµ kiÕn thøc vÒ thÞ tr−êng ®Çu t− - C¸c môc tiªu

34

- TÇm quan träng t−¬ng ®èi cña danh môc ®Çu t− vÒ mÆt cña c¶i hoÆc lèi sèng cña hä. Thu nhËn th«ng tin tõ phÝa kh¸ch hµng: Ng−êi m«i giíi ph¶i: - Cã nhËn thøc vÒ nh÷ng kú väng cña kh¸ch hµng - khi c¸c kh¸ch hµng liªn l¹c, liÖu r»ng ®ã ®· lµ c¬ së cho r»ng: kh«ng cã ý ®Þnh t×m kiÕm t− vÊn riªng cho cæ phiÕu, hoÆc t¹o nªn mét quü ®Çu t− cæ phiÕu. - Kh¼ng ®Þnh liÖu r»ng mét kh¸ch hµng lµ chØ muèn thùc hiÖn mét th−¬ng vô - phæ biÕn nhÊt víi tªn gäi chØ lµ mét giao dÞch mµ th«i. - §ßi hái nh÷ng hiÓu biÕt vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh cña kh¸ch hµng vµ ý kiÕn vÒ rñi ro khi kh¸ch hµng t×m kiÕm t− vÊn vÒ quü ®Çu t−. §Ó tiÕp cËn c¸c nhu cÇu vÒ ®Çu t− cña mét kh¸ch hµng, ng−êi m«i giíi nªn hái mét sè c©u hái nhá rÊt lÞch sù vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh nãi chung cña hä vµ khíp víi chiÕn l−îc rñi ro vµ lîi nhuËn cña hä. §iÒu ®ã sÏ ®−a ra ý t−ëng chung vÒ lo¹i cæ phiÕu g× ®−îc mua/ b¸n. Trong t×nh huèng thu thËp cæ phiÕu hoÆc t− vÊn vÒ quü ®Çu t−, môc ®Ých cña quü ®Çu t− bao gåm: - Yªu cÇu vÒ tiÒn mÆt hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai. - Yªu cÇu t¨ng tr−ëng vèn vµ thu nhËp. - LiÖu r»ng yªu cÇu cæ phiÕu tr¶ tiÒn cæ tøc mét phÇn hay toµn bé. Cung cÊp th«ng tin tíi kh¸ch hµng Nh÷ng nh©n viªn m«i giíi th«ng qua c¸c c«ng ty cña hä th−êng sÏ ph¶i trao cho kh¸ch hµng mét quyÓn s¸ch nhá h−íng dÉn c¸c dÞch vô t− vÊn, s¬ l−îc ®iÒu g× kh¸ch hµng mong ®îi tõ viÖc giao dÞch víi c«ng ty. BiÕt s¶n phÈm cña m×nh - ph©n tÝch ®Çu t− Ng−êi t− vÊn còng ph¶i nghiªn cøu vµ ph©n tÝch c¸c s¶n phÈm ®Çu t−. ViÖc më réng c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu nµy sÏ phô thuéc vµo b¶n chÊt cña 35

s¶n phÈm ®−îc kiÓm tra. ViÖc t×m kiÕm cña ng−êi t− vÊn sÏ t¹o nªn c¬ së cho nh÷ng nhËn xÐt cô thÓ, ®ång thêi xem xÐt ®Õn nhu cÇu cña kh¸ch hµng ®−îc t− vÊn. C¸c th«ng tin cÇn thiÕt cho sù ph©n tÝch cã thÓ ®Õn tõ c¸c b¶n c¸o b¹ch, c¸c b¸o c¸o cña Së giao dÞch (trong tr−êng hîp c¸c chøng kho¸n ®−îc niªm yÕt), c¸c b¸o c¸o cña c¸c nhµ qu¶n lý vèn, vµ c¸c b¸o c¸o kh¸c vµ c¸c ph©n tÝch ®−îc chuÈn bÞ bëi c¸c chuyªn gia thÞ tr−êng (vÝ dô nh− c¸c tæ chøc ®Þnh møc tÝn nhiÖm, c¸c c¬ quan trong ngµnh chøng kho¸n). NÕu nh− c¸c nguån bªn ngoµi ®−îc sö dông, c¸c nhµ t− vÊn còng ph¶i ®¸nh gi¸ chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ cña nã ®Ó ®¶m b¶o tÝnh hîp lý vµ chÝnh x¸c trong mäi tr−êng hîp. ViÖc vi ph¹m c¸c ®iÒu kho¶n trªn cã thÓ bÞ quy tr¸ch nhiÖm h×nh sù lÉn d©n sù. Bøc t−êng Trung Hoa Ng−êi t− vÊn cã nh÷ng th«ng tin mµ th«ng th−êng c«ng chóng kh«ng biÕt tíi, LuËt chuyªn ngµnh vÒ chøng kho¸n nghiªm cÊm ng−êi t− vÊn cung cÊp th«ng tin ®ã tíi bÊt kú mét bé phËn nµo cña c«ng ty liªn quan tíi viÖc kinh doanh hoÆc t− vÊn vÒ chøng kho¸n. §Ó ®¶m b¶o th«ng tin ®ã kh«ng bÞ rá rØ tíi c¸c bé phËn kinh doanh hoÆc t− vÊn, c¸c nhµ m«i giíi chøng kho¸n ®Æt v¨n phßng t¸ch biÖt hoµn toµn gi÷a hai phßng ban. Sù t¸ch biÖt nµy ®−îc gäi lµ “Bøc t−êng Trung Hoa”. Bªn c¹nh ®ã, th«ng th−êng, c¸c nh©n viªn cã c¸c b¶n khai b¸o víi ch÷ ký x¸c nhËn r»ng hä ®· ®äc néi dung vÒ “Bøc t−êng Trung Hoa” vµ ®ång ý tu©n thñ. Së dÜ ph¶i nghiªm cÊm nh− vËy lµ v×: -

§¶m b¶o sù c«ng b»ng trªn thÞ tr−êng - tÊt c¶ c¸c bªn tham gia

trªn thÞ tr−êng ®−îc tiÕp cËn c«ng b»ng víi th«ng tin. -

§¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt cña thÞ tr−êng. 36

-

Tr¸ch nhiÖm uû th¸c cña nh©n viªn c«ng ty ®èi víi c«ng ty vµ c¸c

cæ ®«ng. -

Phßng tr¸nh tæn thÊt tíi c«ng ty ph¸t hµnh chøng kho¸n (trong

tr−êng hîp c«ng ty chøng kho¸n ®¶m nhËn nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh), c¸c cæ ®«ng vµ c¸c nhµ ®µu t−. C¸c yªu cÇu vÒ kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n: LuËt c«ng ty luËt chøng kho¸n th−êng bao gåm nh÷ng quy ®Þnh chi tiÕt vÒ c¸c thñ tôc kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n cho c¸c c«ng ty chøng kho¸n. Nh÷ng quy ®Þnh nµy bao gåm c¶ viÖc yªu cÇu c¸c c«ng ty gi÷ nh÷ng b¸o c¸o kÕ to¸n chi tiÕt, h¹ch to¸n riªng biÖt tÊt c¶ c¸c giao dÞch vµ viÖc chØ ®Þnh c¸c kiÓm to¸n viªn. Qu¶n lý tµi kho¶n tÝn th¸c vµ l−u ký: + C¸c c«ng ty ph¶i më vµ duy tr× nh÷ng tµi kho¶n tÝn th¸c ®Ó nhËn tiÒn cña kh¸ch hµng tr¶ vµo. + ChØ ®−îc rót tiÒn tõ tµi kho¶n tÝn th¸c ®Ó dïng cho môc ®Ých ®−îc phÐp, vÝ dô tr¶ tiÒn m«i giíi hoÆc c¸c lo¹i phÝ thÝch hîp kh¸c. + TiÒn trong mét tµi kho¶n tÝn kh¸c cña mét nhµ giao dÞch kh«ng ®−îc dïng ®Ó tr¶ cho c¸c kho¶n nî cña nhµ giao dÞch ®ã. + Chøng tõ cña mét nhµ giao dÞch nhËn göi cho mét kh¸ch hµng ph¶i ®−îc b¶o qu¶n an toµn. Nh÷ng quy ®Þnh trªn lµ thiÕt yÕu nh»m qu¶n lý chÆt chÏ c¸c c«ng ty chøng kho¸n. Kh¸ch hµng ph¶i ®−îc ®¶m b¶o r»ng nÕu hä giao phã tµi s¶n së h÷u cã gi¸ trÞ cho c«ng ty th× c¸c tµi s¶n ®ã sÏ kh«ng ®−îc ®em thanh to¸n cho c¸c kho¶n nî c¸ nh©n cña c¸c nhµ trung gian chøng kho¸n ®ã. C«ng ty ph¶i t¸ch biÖt tµi kho¶n së h÷u cña hä khái tµi kho¶n së h÷u cña kh¸ch hµng. - Kª khai ®¨ng ký lîi Ých: Ban Gi¸m ®èc, Héi ®ång qu¶n lý nh©n viªn hµnh nghÒ quy ®Þnh ph¶i ghi chÐp ®Çy ®ñ, chi tiÕt c¸c chøng kho¸n n¾m gi÷. 37

LuËt nhiÒu n−íc ®· cho phÐp ñy ban chøng kho¸n cã thÓ yªu cÇu b¶n sao sæ s¸ch ®ã khi cÇn, trong khi c«ng chóng kh«ng cã quyÒn kiÓm tra. 1.3.4.3. Gi¸m s¸t viÖc thùc thi ph¸p luËt - Thµnh tè cuèi cïng cña c«ng viÖc qu¶n lý lµ viÖc gi¸m s¸t thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh víi c¸c biÖn ph¸p trõng ph¹t thÝch hîp. ViÖc gi¸m s¸t thùc hiÖn kh«ng nªn chØ dùa vµo duy nhÊt hoÆc chñ yÕu ë luËt h×nh sù mµ nªn bao gåm nh÷ng lo¹i c«ng cô kiÓm so¸t x· héi kh¸c. ThÝ dô: T¹i óc, UBCK −u tiªn thu håi l¹i c¸c kho¶n tiÒn, b¶o toµn c¸c tµi s¶n, ¸p dông c¸c hµnh ®éng d©n sù, vµ sau ®ã míi t×m tßi c¸c hµnh ®éng h×nh sù. Theo quan ®iÓm nµy, tuú thuéc vµo møc ®é nghiªm träng cña hµnh vi vi ph¹m sÏ cã c¸c biÖn ph¸p trõng ph¹t nh− c¶nh c¸o, khiÓn tr¸ch (néi bé hoÆc c«ng khai), ph¹t tiÒn, ®×nh chØ, rót giÊy phÐp ®¨ng ký kinh doanh. T¹i mét sè n−íc, c¸c nhµ qu¶n lý TTCK ®éc lËp ®−îc trao quyÒn qu¶n lý vµ gi¸m s¸t réng r·i ®èi víi c¸c tæ chøc trung gian. Trong khi ®ã, t¹i mét sè n−íc kh¸c, quyÒn lùc cña c¸c nhµ qu¶n lý ®éc lËp lµ cã giíi h¹n nhÊt ®Þnh nh»m ®¶m b¶o TTCK vËn hµnh su«n sÎ nh−ng còng kh«ng ®Æt g¸nh nÆng qu¸ lín cho c¸c tæ chøc trung gian. Tãm l¹i, ®iÒu g× lµ tèt nhÊt cho thÞ tr−êng th× ph¶i quan t©m tr−íc tiªn khi thiÕt lËp quyÒn lùc, mét thÝ dô phæ th«ng: UBCK cã kh¶ n¨ng tiÕn hµnh c−ìng chÕ thùc thi ph¸p luËt trong mét sè tr−êng hîp vµ b¾t buéc ph¶i ®−a ra toµ ¸n mét sè tr−êng hîp nghiªm träng kh¸c… - ViÖc thu håi vµ ®×nh chØ giÊy phÐp kinh doanh: BiÖn ph¸p trõng ph¹t quan träng vµ hiÖu qu¶ nhÊt ®èi víi viÖc vi ph¹m c¸c tiªu chuÈn lµ c¬ quan qu¶n lý thÞ tr−êng cã thÓ thu håi giÊy ph¸p cña c«ng ty chøng kho¸n do:

38

+ C«ng ty vi ph¹m luËt chøng kho¸n hoÆc vi ph¹m ®iÒu kho¶n cÊp phÐp; + C¬ quan qu¶n lý thÊy r»ng c¸c c¸n bé chñ chèt cña c«ng ty thiÕu c¸c ®iÒu kiÖn ®µo t¹o thÝch ®¸ng hoÆc thiÕu kinh nghiÖm hoÆc mét c¸n bé chñ chèt bÞ cÊm hµnh nghÒ; + C¬ quan qu¶n lý cã lý do ®Ó tin ch¾c r»ng c«ng ty kh«ng thùc hiÖn nghÜa vô cña m×nh mét c¸ch hiÖu qu¶, trung thùc vµ c«ng b»ng. - LÖnh cÊm hµnh nghÒ hoÆc thu håi, ®×nh chØ, chøng chØ hµnh nghÒ ®èi víi c¸c nh©n viªn c«ng ty chøng kho¸n: C¬ quan qu¶n lý còng ®−a ra nh÷ng c¨n cø ®Ó cã ®ñ lý do cÊp hµnh nghÒ, thu håi chøng chØ hµnh nghÒ do nh÷ng hµnh vi vi ph¹m cña c¸c nh©n viªn c«ng ty chøng kho¸n. - QuyÒn lùc toµ ¸n: ë nhiÒu n−íc (óc, Hång K«ng, Malaysia…) toµ ¸n tè c¸o trong ph¹m vi thÈm quyÒn ®−îc trao quyÒn h¹n ®−a ra c¸c lÖnh kh¸c nhau gåm c¶ lÖnh cÊm giao dÞch chøng kho¸n khi mét ng−êi vi ph¹m luËt c«ng ty hoÆc c¸c ®iÒu kho¶n, nh÷ng ®iÒu cÊm trong giÊy phÐp. Nh÷ng lÖnh mµ toµ ¸n cã thÓ thùc hiÖn bao gåm lÖnh ng¨n c¶n nh÷ng ng−êi tiÕp tôc kinh doanh nh− mét nhµ giao dÞch hoÆc nhµ t− vÊn ®Çu t−. Toµ ¸n còng cã thÓ tuyªn bè r»ng c¸c giao dÞch chøng kho¸n lµ kh«ng cã hiÖu lùc vµ cã thÓ chØ thÞ cho mäi ng−êi thùc hiÖn hoÆc kh«ng thùc hiÖn nh÷ng hµnh ®éng cô thÓ theo quy ®Þnh, xa h¬n n÷a, toµ ¸n cã quyÒn niªm phong tµi s¶n, ban lÖnh vµ b¾t buéc tu©n thñ c¸c quy t¾c kinh doanh hoÆc niªm yÕt cña së giao dÞch . - QuyÒn thanh tra vµ gi¸m s¸t: ë c¸c n−íc, luËt chøng kho¸n trao cho uû ban chøng kho¸n quyÒn h¹n lín ®Ó thanh tra vµ ®iÒu tra c¸c c«ng ty chøng kho¸n gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn ph¸p luËt. ñy ban cã thÓ kiÓm tra sæ s¸ch, tiÕn hµnh ®iÒu tra vµ b¾t buéc c«ng bè th«ng tin. Ch−¬ng tr×nh gi¸m s¸t h÷u hiÖu vµ quyÒn ®iÒu tra lµ cÇn thiÕt ®Ó ng¨n c¶n nh÷ng kÎ ph¹m ph¸p. Nh−ng nÕu viÖc gi¸m s¸t vµ qu¶n lý tuú tiÖn th× 39

kh«ng chØ g©y ra sù l·ng phÝ vµ tÖ quan liªu mµ cßn cã thÓ c¶n trë lín ®Õn viÖc kinh doanh chøng kho¸n hîp ph¸p. Trong qu¸ tr×nh giao dÞch víi c«ng ty chøng kho¸n, quyÒn vµ lîi Ých cña kh¸ch hµng ph¶i ®−îc b¶o ®¶m ®Õn møc tèi ®a. §ã kh«ng chØ lµ yªu cÇu kh¾t khe cña kh¸ch hµng mµ còng lµ môc tiªu cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n. ChÝnh v× vËy, muèn thu hót ®−îc kh¸ch hµng, c¸c c«ng ty chøng kho¸n ph¶i lu«n coi träng kh¸ch hµng. Nh− trong nghiÖp vô m«i giíi, ®Ó thµnh c«ng trong c«ng viÖc cña m×nh, ng−êi m«i giíi ph¶i ®Æt kh¸ch hµng lªn trªn hÕt vµ doanh thu ®−îc ®Æt ë hµng thø hai. HoÆc mét nhµ t− vÊn kh«ng tèt sÏ bÞ kh¸ch hµng tÈy chay, c«ng ty sÏ gÆp khã kh¨n. Còng nh− nh÷ng ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c, c¹nh tranh ®Ó thu hót kh¸ch hµng lµ ®iÒu dÔ hiÓu, nh−ng kh«ng thÓ v× lîi Ých cña kh¸ch hµng mµ c¹nh tranh b»ng bÊt cø gi¸ nµo. Kh¸ch hµng cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n sÏ kh«ng khã nhËn ra lîi Ých cña hä khi c«ng ty trë nªn g¾n bã víi m×nh. ë §µi Loan, cã c«ng ty chøng kho¸n ®· ®−a ra mét ph−¬ng thøc khiÕn kh¸ch hµng rÊt hoan nghªnh: nÕu cã mét nhµ ®Çu t− chøng kho¸n muèn më tµi kho¶n ®Ó giao dÞch, c«ng ty sÏ tÆng ngay mét m¸y tÝnh vµ kÕt nèi vµo hÖ thèng giao dÞch cña c«ng ty. Ph−¬ng thøc nµy cã thÓ nãi lµ thuËn tiÖn ®Õn møc tèi ®a cho kh¸ch hµng vµ cßn thÓ hiÖn ý thøc coi kh¸ch hµng lµ “th−îng ®Õ” cña c«ng ty chøng kho¸n. Tuy nhiªn, còng cÇn hiÓu r»ng, trong ®Çu t− chøng kho¸n, nhµ ®Çu t− khi mua, b¸n chøng kho¸n ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi hËu qu¶ kinh tÕ cña giao dÞch mµ chÝnh hä quyÕt ®Þnh. V× vËy, tÝnh kh¸ch quan vµ chÝnh x¸c trong nghiÖp vô vµ dÞch vô mµ c«ng ty chøng kho¸n cung cÊp cho kh¸ch hµng lµ sù ®¶m b¶o mèi quan hÖ g¾n bã gi÷a c«ng ty vµ kh¸ch hµng. C«ng ty chøng kho¸n kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sù thua lç cña kh¸ch hµng nh−ng còng kh«ng thÓ chèi bá tr¸ch nhiÖm nÕu cã sai lÇm trong ho¹t ®éng m«i giíi, t− vÊn cho kh¸ch hµng. Mèi quan hÖ nµy hÕt søc nh¹y c¶m, ®ßi hái bÊt kú c«ng ty chøng kho¸n nµo còng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm cao nhÊt víi kh¸ch hµng cña m×nh. 40

1.4. Quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng - LÞch sö vµ hiÖn t¹i Sau ThÕ chiÕn thø I, trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n Mü l−u hµnh mét l−îng chøng kho¸n trÞ gi¸ kho¶ng 50 tû ®« la Mü. Tuy nhiªn, mét nöa sè chøng kho¸n tr«i næi nµy lµ kh«ng cã gi¸ trÞ. §iÒu ®ã lµ tÊn bi kÞch cho hµng ngh×n c«ng chóng ®Çu t−, nh÷ng ng−êi ®· bá toµn bé vèn liÕng, hoÆc tiÒn tiÕt kiÖm c¶ ®êi vµo nh÷ng chøng kho¸n v« gi¸ trÞ nµy, vµ g©y ra cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh n¨m 1929. Ng−êi ta cho r»ng, chÝnh sù v« tr¸ch nhiÖm cña c¸c nhµ b¶o l·nh ph¸t hµnh, c¸c nhµ tù doanh, m«i giíi chóng kho¸n, hä ®· kh«ng trung thùc, kh«ng thËn träng trong t− vÊn kh¸ch hµng lµ nguyªn nh©n g©y nªn sù ®Çu t− qu¸ møc nµy. Hä ®· khuyÕn khÝch c«ng chóng ®Çu t− vµo tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp mµ kh«ng cã bÊt kú sù ph©n tÝch nµo cho nhµ ®Çu t−. Cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh n¨m 1929 ®· khiÕn c¸c nhµ qu¶n lý thÞ tr−êng Mü ph¶i suy nghÜ tíi ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña c¸c tæ chøc trung gian thÞ tr−êng. Cuèi cïng, ng−êi ta ®· quyÕt ®Þnh thay thÕ nguyªn t¾c “caveat emptor”1 trong quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ nhµ ®Çu t− b»ng mét lo¹t nh÷ng tr¸ch nhiÖm cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n dùa trªn nguyªn t¾c theo ®ã th× ng−êi qu¶n lý tµi s¶n cña ng−êi kh¸c ph¶i thùc hiÖn nh÷ng tr¸ch nhiÖm cña ng−êi ®−îc ñy th¸c (trustee duties). Ngµy nay, nhiÒu ng−êi cho r»ng, nÒn kinh tÕ Mü ph¸t triÓn hïng m¹nh trong suèt b¶y thËp kû qua, kÓ tõ cuéc §¹i khñng ho¶ng n¨m 1930 chÝnh lµ nhê sù chuyªn nghiÖp cao vµ ®¹o ®øc kinh doanh cña ngµnh chøng kho¸n. Ngµnh chøng kho¸n ph¸t triÓn ®· t¹o nªn mét thÞ tr−êng vèn hiÖu qu¶, mét kªnh chuyÓn vèn v« cïng quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ. Ngµy nay, nh÷ng yÕu tè mµ v× chóng, c¸c nhµ qu¶n lý thÞ tr−êng kh«ng thÓ kh«ng quan t©m ®Õn mèi quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng, ®ã chÝnh lµ xu h−íng héi nhËp quèc tÕ vµ sù ®ét ph¸ cña c«ng nghÖ cao.

1

Nguyªn t¾c ng−êi mua ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hµng ®· nhËn

41

Sù héi nhËp s©u réng gi÷a c¸c thÞ tr−êng tµi chÝnh th−êng ®−îc thùc hiÖn dùa trªn mét sè c¸c ®iÓm chÝnh sau: - Tù do hãa thÞ tr−êng tµi chÝnh, nh÷ng rµo c¶n kü thuËt trong c¬ chÕ ®iÒu hµnh thÞ tr−êng chøng kho¸n dÇn dÇn bÞ lo¹i bá; - Nh÷ng rµo c¶n ph¸p lý vµ kü thuËt nh»m ng¨n chÆn c¸c giao dÞch xuyªn biªn giíi còng dÇn dÇn bÞ dì bá. C¸c ranh giíi ®Þa lý ®· kh«ng cßn lµ rµo c¶n dßng ch¶y vèn. KÓ c¶ nh÷ng ng−êi t×m c¬ héi ®Çu t− còng nh− nh÷ng ng−êi t×m vèn ®Òu cã thÓ tiÕp cËn mäi thÞ tr−êng ë kh¾p mäi n¬i trªn thÕ giíi nh»m tháa m·n nhu cÇu cña m×nh víi mét møc ®é lîi nhuËn mµ ng−êi ta cho lµ tèi −u nhÊt; §ång hµnh víi xu h−íng héi nhËp lµ sù ph¸t triÓn mang tÝnh ®ét ph¸ cña c«ng nghÖ th«ng tin. Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ ®· lµm t¨ng hiÖu qu¶ cña thÞ tr−êng, ®Èy nhanh tèc ®é trao ®æi th«ng tin. Trong vßng vµi ba thËp kû trë l¹i ®©y, c¸c c«ng cô nh− m¸y tÝnh c¸ nh©n, c¸c m¹ng côc bé, nh÷ng siªu m¸y tÝnh cïng víi nh÷ng phÇn mÒm hiÖn ®¹i ®· ph¸t triÓn vµ ®−îc b¸n ë kh¾p thÕ giíi. Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ th«ng tin vµ c«ng nghÖ m¸y tÝnh ®· lµm cho thÞ tr−êng trë nªn hiÖu qu¶ h¬n, minh b¹ch h¬n vµ cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c giao dÞch víi sè l−îng ngµy cµng lín. C«ng nghÖ th«ng tin ph¸t triÓn ®· cã ¶nh h−ëng s©u réng ®Õn mäi khÝa c¹nh cña c¶ ngµnh chøng kho¸n chø kh«ng chØ h¹n chÕ trong c¸c ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng chøng kho¸n. Ngµy nay, bÊt kÓ mét nhµ ®Çu t− nµo, chØ cÇn trang bÞ m¸y tÝnh c¸ nh©n vµ modem, lµ cã thÓ tiÕp cËn víi c¸c nhµ ®Çu t− kh¸c vµ cã thÓ tiÕp cËn víi bÊt kú mét thÞ tr−êng n−íc ngoµi nµo chØ b»ng mét có nhÊn chuét vµ hä cã thÓ ®Çu t− vµo bÊt kú n¬i nµo mµ hä cho lµ an toµn vµ lîi nhuËn cao nhÊt. Trong khi ®ã, c¸c ®Þnh chÕ thÞ tr−êng nh− c«ng ty chøng kho¸n, c«ng ty qu¶n lý quü, tæ chøc gi¸m s¸t, tæ chøc l−u ký vµ thanh to¸n, bï trõ ®Òu cã xu h−íng më réng ho¹t ®éng ra bªn ngoµi, cung cÊp dÞch vô xuyªn biªn giíi. Nh− vËy, trong bèi c¶nh héi nhËp quèc tÕ, c¸c thÞ tr−êng chøng kho¸n ®ang cã sù c¹nh tranh khèc liÖt. C¸c c«ng ty chøng kho¸n, kh«ng ph©n biÖt 42

quèc tÞch, còng ®ang ph¶i c¹nh tranh víi nhau. Trong khi ®ã kh¸ch hµng l¹i cã rÊt nhiÒu sù lùa chän. Nh− vËy, ®Ó c¸c c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ ®øng v÷ng trong cuéc c¹nh tranh nµy, mèi quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ nhµ ®Çu t− ph¶i ®−îc nh×n nhËn d−íi gãc ®é nh©n b¶n h¬n, kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ c¸c tr¸ch nhiÖm ph¸p lý. Mèi quan hÖ nµy ph¶i ®−îc n©ng lªn tÇm cao míi. Tuy nhiªn, c¸c c«ng ty chøng kho¸n kh«ng chØ ph¶i chó träng trong cung cÊp dÞch vô, trong quan hÖ ®èi t¸c víi c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi, mµ víi ngay c¶ c¸c nhµ ®Çu t− trong n−íc, bëi v× hä còng hoµn toµn cã kh¶ n¨ng chuyÓn h−íng ®Çu t− sang mét thÞ tr−êng kh¸c nÕu nh− quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ hä kh«ng ®−îc quan t©m mét c¸ch ®óng mùc. Tuy nhiªn, nÕu nh− mét sè c«ng ty chøng kho¸n ph¶i chÞu ph¸ s¶n v× cã quan hÖ kh«ng tèt víi kh¸ch hµng, dÉn ®Õn mÊt sù tÝn nhiÖm cña kh¸ch hµng, th× ®iÒu nµy còng chØ lµ mét hiÖn t−îng rÊt b×nh th−êng trong kinh tÕ thÞ tr−êng. §iÒu mµ chóng ta, nh÷ng ng−êi qu¶n lý thÞ tr−êng ph¶i thËt sù quan t©m, ®ã lµ khi mèi quan hÖ nµy kh«ng ®−îc quan t©m ®óng mùc mét c¸ch cã hÖ thèng, cã nghÜa lµ khi c«ng chóng ®Çu t− mÊt hoµn toµn niÒm tin vµo sù trung thùc cña thÞ tr−êng nãi chung, mÊt niÒm tin vµo toµn bé hÖ thèng trung gian thÞ tr−êng chø kh«ng ph¶i ®èi víi mét sè c«ng ty chøng kho¸n riªng lÎ. Khi lßng tin cña c«ng chóng ®Çu t− vµo mét thÞ tr−êng trung thùc bÞ xãi mßn th× hÖ lôy cña nã lµ sù sôt gi¶m ®Çu t− trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n. LÞch sö còng ®· cho thÊy r»ng, sù sôt gi¶m thÞ tr−êng chøng kho¸n th−êng g©y ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn c¸c chØ sè kinh tÕ vÜ m« kh¸c, vµ ®Æc biÖt sù ®Çu c¬ qu¸ møc lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp lµm suy sôp c¶ nÒn kinh tÕ. Mét sè c¸c diÔn biÕn trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n Mü gÇn ®©y còng chøng tá suy luËn nµy lµ ®óng. ThËt vËy, trong mét nghiªn cøu c¸ch ®©y vµi n¨m, mét sè nhµ khoa häc quan s¸t r»ng l−îng d©n c− ®Çu t− vµo cæ phiÕu t¨ng tõ 31.6% vµo n¨m 1989 tíi 49% n¨m 1998 vµ l−îng tµi s¶n d©n c− ®Çu t− vµo thÞ tr−êng chøng kho¸n t¨ng tõ 15% n¨m 1983 tíi 35% n¨m 19892. Sau ®ã, gi¸ cæ phiÕu t¨ng vät bÊt 2

Chi tiÕt xem Carol Bertaut & Martha Starr-McCluer, “Household Portfolios in the United States”, working paper ngµy 26 th¸ng 4 n¨m 2000, Federal Reserve Board of Governors,

43

chÊp mét sè lêi khuyÕn c¸o vÒ “bong bãng tµi chÝnh” cña c¸c nhµ ph©n tÝch. TiÕp theo lµ sù sôt gi¶m trªn thÞ tr−êng. Ng−êi ta tÝnh r»ng tõ ®Ønh ®iÓm cña thÞ tr−êng vµo th¸ng 3 n¨m 2000 cho tíi khi thÞ tr−êng sôt gi¶m, thÞ tr−êng Mü mÊt kho¶ng 4900 tû ®« la3. LÇn ®Çu tiªn kÓ tõ sau thÕ chiÕn thø II, thu nhËp cña ng−êi d©n Mü bÞ sôt gi¶m, kÐo theo ®ã lµ lßng tin cña d©n chóng vµo c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«. Hai phÇn ba sè ng−êi ®−îc pháng vÊn vµo thêi ®iÓm ®ã cho r»ng nÒn kinh tÕ ®ang l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng. Sù mÊt niÒm tin nµy ®· g©y ra rÊt nhiÒu khã kh¨n cho c¸c nhµ qu¶n lý trong ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vÜ m« ®Ó b×nh æn nÒn kinh tÕ, kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ cña cuéc khñng ho¶ng trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n. Tõ bµi häc trªn, theo chóng t«i, c¸c c«ng ty chøng kho¸n, c¸c trung gian thÞ tr−êng trong kiÒm chÕ ph¶i ®ãng vai trß tÝch cùc, chñ ®éng h¬n n÷a trong quan hÖ víi kh¸ch hµng ®Æc biÖt ph¶i h¹n chÕ sù ®Çu c¬ qu¸ møc cña c«ng chóng ®Çu t−. Sau cuéc §¹i khñng ho¶ng, John Keynes cho r»ng, ®ång hµnh víi sù phæ biÕn cña ®Çu t− chøng kho¸n trong céng ®ång d©n c− lµ sù xuÊt hiÖn cña mét bé phËn ngµy cµng t¨ng c¸c nhµ ®Çu t− kh«ng cã mét chót kiÕn thøc g× vÒ chøng kho¸n còng nh− ®Çu t− trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n4. KÐo theo ®ã lµ “hiÖu øng ®¸m ®«ng” víi viÖc mua hoÆc b¸n mét lo¹i chøng kho¸n mét c¸ch å ¹t, kh«ng dùa trªn gi¸ trÞ thùc cña chøng kho¸n, còng nh− t×nh h×nh tµi chÝnh, kinh doanh cña tæ chøc ph¸t hµnh ra lo¹i chøng kho¸n ®ã. Vµ trong hoµn c¶nh ®ã, th× thËm chÝ mét nhµ ®Çu t− chuyªn nghiÖp còng bÊt lùc vµ còng sÏ ph¶i ch¹y theo thÞ tr−êng thùc hiÖn c¸c chiÕn l−îc ®Çu t− duy lý trÝ. HiÖn t−îng nµy còng ®· lÆp l¹i trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n Mü n¨m 2000 trong vÝ dô mµ chóng t«i võa tr×nh bµy ë trªn. Nh− vËy, mét hÖ thèng ®Þnh chÕ trung gian chuyªn nghiÖp víi c¸c c«ng ty chøng kho¸n thËt sù cã tr¸ch nhiÖm sÏ hoµn toµn cã thÓ ph¸ vì “hiÖu øng ®¸m ®«ng” ngay tõ khi nã xuÊt hiÖn. Bëi v× c¸c nhµ m«i giíi chuyªn nghiÖp vµ cã tr¸ch nhiÖm sÏ cã nh÷ng ®Þnh h−íng kÞp thêi, khoa häc, hä sÏ t− vÊn nh÷ng chiÕn l−îc ®Çu t− cho c¸c nhµ ®Çu t− kh«ng 3 4

Chi tiÕt xem Robert J Samuelson, “Into the Great Unknown”, Washington Post ngµy 21 th¸ng 3 n¨m 2001. Chi tiÕt xem John Keynes, “The General Theory of Employment, Interest and Money” (1936), tr. 153

44

chuyªn. Tõ bµi häc trªn ®©y, cã thÓ nãi, mét hÖ thèng c¸c c«ng ty chøng kho¸n chuyªn nghiÖp, cã tr¸ch nhiÖm vµ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cao lµ v« cïng cÇn thiÕt cho mét thÞ tr−êng cßn non trÎ nh− ViÖt Nam.

45

Ch−¬ng II Thùc tr¹ng mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng t¹i viÖt nam

2.1. C¨n cø ph¸p lý cho viÖc thùc hiÖn mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng 2.1.1. Kh¸i qu¸t chung vÒ khung ph¸p lý ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña TTCK Trong giai ®o¹n ®Çu khi TTCK míi ®i vµo ho¹t ®éng, v¨n b¶n cã hiÖu lùc ph¸p lý cao nhÊt chi phèi c¸c ho¹t ®éng trªn TTCK lµ NghÞ ®Þnh 48/1998/N§-CP ngµy 11/7/1998 cña ChÝnh phñ vÒ chøng kho¸n vµ TTCK. Tuy nhiªn, sau mét thêi gian ¸p dông, NghÞ ®Þnh nµy ®· béc lé nhiÒu h¹n chÕ, bÊt cËp nh− ®èi t−îng ®iÒu chØnh hÑp, ch−a cã sù t¸ch b¹ch gi÷a ph¸t hµnh vµ niªm yÕt chøng kho¸n, c¸c ®iÒu kiÖn niªm yÕt qu¸ cao kh«ng ®¸p øng nhu cÇu t¹o hµng cho thÞ tr−êng, ch−a g¾n kÕt víi qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸,… C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cã liªn quan vµ c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 48 ch−a t¹o ra mét khung ph¸p lý ®ång bé, ®Çy ®ñ vµ nhÊt qu¸n, nhiÒu vÊn ®Ò quan träng nh− thuÕ, ngo¹i hèi vµ c¸c −u ®·i khuyÕn khÝch ®Çu t− vµo chøng kho¸n ch−a ®−îc ®iÒu chØnh mét c¸ch tho¶ ®¸ng, ho¹t ®éng chuyÓn nh−îng chøng kho¸n ngoµi hÖ thèng giao dÞch, viÖc uû quyÒn trong giao dÞch chøng kho¸n ch−a cã nh÷ng quy ®Þnh h−íng dÉn thèng nhÊt, c¸c quy ®Þnh vÒ giao dÞch chøng kho¸n cña c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi ch−a thùc sù th«ng tho¸ng. Nh÷ng tån t¹i nµy ®· trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ¶nh h−ëng ®Õn ho¹t ®éng qu¶n lý, ®iÒu hµnh TTCK ViÖt Nam. §−îc sù quan t©m cña ChÝnh phñ vµ c¸c bé, ngµnh, nh÷ng v−íng m¾c, tån t¹i cña khung ph¸p lý vÒ chøng kho¸n vµ TTCK t¹i ViÖt Nam ®· tõng b−íc ®−îc th¸o gì. ViÖc ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 144/2003/N§-CP ngµy 28/1/2003 thay thÕ NghÞ ®Þnh 48 vµ mét lo¹t c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn thùc 46

hiÖn nghÞ ®Þnh nµy ®· ®¸nh dÊu mét b−íc tiÕn míi trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn ph¸p luËt ViÖt Nam vÒ chøng kho¸n vµ TTCK. NhiÒu quy ®Þnh tr−íc ®©y kh«ng râ rµng, thiÕu ®ång bé vµ khã thùc thi ®· ®−îc thay thÕ hoÆc söa ®æi. Tuy nhiªn, viÖc xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ vµ t¸c ®éng cña NghÞ ®Þnh 144 ®Õn TTCK cÇn ph¶i cã mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, v¨n b¶n cã hiÖu lùc ph¸p lý cao nhÊt chØ ë møc NghÞ ®Þnh nªn tÝnh ph¸p lý ch−a cao, ch−a ®ång bé, kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®−îc mét c¸ch triÖt ®Ó nh÷ng m©u thuÉn, xung ®ét víi c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c cã liªn quan do ho¹t ®éng chøng kho¸n bÞ chi phèi bëi nhiÒu quy ®Þnh kh¸c nh− LuËt §Çu t− n−íc ngoµi, LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông, NghÞ ®Þnh vÒ cæ phÇn ho¸. Do ®ã, ch−a t¹o ra mét m«i tr−êng ph¸p lý ®Çy ®ñ, æn ®Þnh ®Ó ®iÒu chØnh mäi ho¹t ®éng trªn TTCK phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ hiÖn nay vµ phï hîp víi ®Þnh h−íng, chiÕn l−îc ph¸t triÓn TTCK ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. ChÝnh v× vËy, nhiÖm vô quan träng hµng ®Çu trong viÖc hoµn thiÖn khung ph¸p lý vÒ chøng kho¸n vµ TTCK hiÖn nay chÝnh lµ x©y dùng LuËt chøng kho¸n. LuËt chøng kho¸n víi nh÷ng −u thÕ rÊt lín, sÏ t¹o ra mét m«i tr−êng ph¸p lý æn ®Þnh, v÷ng ch¾c, b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých cña c¸c chñ thÓ tham gia thÞ tr−êng, gãp phÇn x©y dùng vµ ph¸t triÓn TTCK trë thµnh kªnh huy ®éng vèn quan träng vµ thiÕt yÕu, ®¸p øng cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. Theo NghÞ quyÕt sè 12/2002/QH11 vÒ Ch−¬ng tr×nh x©y dùng luËt, ph¸p lÖnh cña Quèc héi kho¸ XI, Dù ¸n LuËt chøng kho¸n sÏ ®−îc triÓn khai x©y dùng trong giai ®o¹n 2002 - 2007. Do vËy, viÖc x©y dùng LuËt chøng kho¸n lµ mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch vµ ®ßi hái ph¶i cã sù nghiªn cøu vµ triÓn khai tiÕn hµnh mét c¸ch khÈn tr−¬ng trong giai ®o¹n hiÖn nay. Víi sù hç trî cña Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB), UBCKNN hiÖn ®ang triÓn khai dù ¸n hç trî x©y dùng LuËt chøng kho¸n vµ hy väng LuËt chøng kho¸n sÏ sím ®−îc ChÝnh phñ th«ng qua trong kú häp Quèc héi n¨m 2006. 2.1.2. C¨n cø ph¸p lý ®iÒu chØnh mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng 47

2.1.2.1. C¸c quy ®Þnh ®èi víi c«ng ty chøng kho¸n • Tr¸ch nhiÖm cña c«ng ty chøng kho¸n C¬ së ph¸p lý cho viÖc tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c«ng ty chøng kho¸n ®−îc quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh 144/2003/N§-CP ngµy 28/1/2003 cña ChÝnh phñ vÒ chøng kho¸n vµ TTCK vµ QuyÕt ®Þnh sè 55/2004/Q§-BTC ngµy 17/6/2004 cña Bé tr−ëng Bé Tµi chÝnh vÒ viÖc ban hµnh Quy chÕ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c«ng ty chøng kho¸n. Cô thÓ nh− sau: VÒ lo¹i h×nh c«ng ty: C«ng ty chøng kho¸n lµ c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c«ng ty liªn doanh ®−îc thµnh lËp theo ph¸p luËt ViÖt Nam ®Ó kinh doanh chøng kho¸n theo giÊy phÐp kinh doanh chøng kho¸n do UBCKNN cÊp. VÒ cÊp phÐp ho¹t ®éng kinh doanh: §Ó ®−îc cÊp giÊy phÐp kinh doanh, c«ng ty chøng kho¸n ph¶i ®¸p øng c¸c ®iÒu kiÖn sau: -

Cã ph−¬ng ¸n ho¹t ®éng kinh doanh phï hîp víi môc tiªu ph¸t

triÓn kinh tÕ, x· héi vµ ph¸t triÓn ngµnh chøng kho¸n. -

Cã ®ñ c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho kinh doanh chøng kho¸n.

-

Cã ®ñ møc vèn ph¸p ®Þnh.

-

Gi¸m ®èc, Phã Gi¸m ®èc (Tæng Gi¸m ®èc, Phã tæng gi¸m ®èc),

c¸c nh©n viªn kinh doanh cña c«ng ty chøng kho¸n ph¶i cã chøng chØ hµnh nghÒ kinh doanh chøng kho¸n do Uû ban Chøng kho¸n Nhµ n−íc cÊp. C«ng ty chøng kho¸n ph¶i lµm c¸c thñ tôc xin cÊp phÐp kinh doanh theo quy ®Þnh. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ bÞ ®×nh chØ, thu håi giÊy phÐp kinh doanh khi kh«ng ®¸p øng ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÊp phÐp vµ thùc hiÖn c¸c hµnh vi bÞ cÊm theo quy ®Þnh cña NghÞ ®Þnh 144 (giao dÞch néi gi¸n, lòng ®o¹n thÞ tr−êng, th«ng tin sai sù thËt, b¸n khèng, lµm thiÖt h¹i lîi Ých cña ng−êi ®Çu t−). 48

VÒ t×nh h×nh tµi chÝnh cña c«ng ty: C¸c c«ng ty chøng kho¸n muèn tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh th× cÇn ph¶i cã mét l−îng vèn nhÊt ®Þnh. H¬n n÷a, c¸c c«ng ty nµy còng n¾m gi÷ mét l−îng vèn vµ tµi s¶n lín cña kh¸ch hµng. §Ó ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸c nhµ ®Çu t− ®−îc b¶o vÖ, cÇn cã nh÷ng quy ®Þnh vÒ tµi chÝnh ®Ó ®¶m b¶o c¸c c«ng ty chøng kho¸n cã t×nh h×nh tµi chÝnh tèt vµ cã n¨ng lùc cung cÊp ®Çy ®ñ c¸c dÞch vô cho kh¸ch hµng. §iÒu 66 NghÞ ®Þnh 144 quy ®Þnh møc vèn ph¸p ®Þnh theo tõng lo¹i h×nh kinh doanh chøng kho¸n nh− sau: -

M«i giíi chøng kho¸n: 3 tû ®ång ViÖt Nam

-

Tù doanh chøng kho¸n: 12 tû ®ång ViÖt Nam

-

Qu¶n lý danh môc ®Çu t− chøng kho¸n: 3 tû ®ång ViÖt Nam

-

B¶o l·nh ph¸t hµnh chøng kho¸n: 22 tû ®ång ViÖt Nam

-

T− vÊn tµi chÝnh vµ ®Çu t− chøng kho¸n: 3 tû ®ång ViÖt Nam

Nh− vËy, nÕu mét c«ng ty chøng kho¸n muèn thùc hiÖn c¶ 5 lo¹i h×nh nghiÖp vô trªn th× cÇn møc vèn ph¸p ®Þnh lµ 43 tû ®ång ViÖt Nam. §iÒu 25 trong Quy chÕ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¬ quan ban hµnh theo QuyÕt ®Þnh sè 55/2004/Q§-BTC ngµy 17/6/2004 quy ®Þnh vÒ møc vèn kh¶ dông cña c«ng ty chøng kho¸n: -

Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, c«ng ty chøng kho¸n ph¶i duy tr× tû lÖ

vèn kh¶ dông tèi thiÓu 5% trªn tæng vèn nî ®iÒu chØnh. -

Trong thêi h¹n tèi ®a 48 giê kÓ tõ khi ph¸t hiÖn møc vèn kh¶

dông xuèng thÊp h¬n møc 5%, c«ng ty chøng kho¸n ph¶i b¸o c¸o b»ng v¨n b¶n víi UBCKNN vµ thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó tu©n thñ møc vèn kh¶ dông tèi thiÓu trong thêi h¹n tèi ®a 6 ngµy giao dÞch. -

Thùc hiÖn chÕ ®é tµi chÝnh, kÕ to¸n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

49

ViÖc quy ®Þnh vÒ c¸c nguån lùc tµi chÝnh nh»m ®¶m b¶o h¹n chÕ tèi ®a c¸c tæn thÊt g©y ra cho kh¸ch hµng khi c«ng ty chøng kho¸n gÆp ph¶i rñi ro. VÒ c«ng bè th«ng tin: §Ó ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸c nhµ ®Çu t− vµ ®¶m b¶o tÝnh minh b¹ch, c«ng khai cña TTCK, NghÞ ®Þnh 144 quy ®Þnh cô thÓ vÒ ®èi t−îng c«ng bè th«ng tin gåm cã Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n, Së giao dÞch chøng kho¸n, tæ chøc ph¸t hµnh, tæ chøc niªm yÕt, c«ng ty chøng kho¸n, c«ng ty qu¶n lý quü ph¶i thùc hiÖn chÕ ®é c«ng bè th«ng tin kÞp thêi, chÝnh x¸c vµ theo ®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt. NghÞ ®Þnh ®· quy ®Þnh c¸c th«ng tin ph¶i c«ng bè ®Þnh kú hoÆc tøc thêi mét c¸ch râ rµng, cô thÓ vµ thiÕt thùc h¬n ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t−. Theo §iÒu 56, NghÞ ®Þnh 144 quy ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm c«ng bè th«ng tin cña c«ng ty chøng kho¸n -

C«ng ty chøng kho¸n cã tr¸ch nhiÖm cung cÊp c¸c th«ng tin cho

nhµ ®Çu t− vÒ tæ chøc niªm yÕt vµ quü ®Çu t− chøng kho¸n. -

C«ng ty chøng kho¸n ph¶i thu thËp ®Çy ®ñ th«ng tin vÒ t×nh h×nh

tµi chÝnh vµ môc tiªu ®Çu t− cña kh¸ch hµng, cung cÊp th«ng tin thÞ tr−êng ®Çy ®ñ, kÞp thêi, chÝnh x¸c cho kh¸ch hµng, b¶o mËt th«ng tin cho kh¸ch hµng trõ nh÷ng tr−êng hîp theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. -

Trong vßng 10 ngµy, kÓ tõ khi cã b¸o c¸o kiÓm to¸n tµi chÝnh

n¨m, c«ng ty chøng kho¸n ph¶i c«ng bè kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh trªn c¸c ph−¬ng tÞªn th«ng tin cña Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n, Së giao dÞch chøng kho¸n. -

C«ng ty chøng kho¸n cã tr¸ch nhiÖm c«ng khai th«ng tin vÒ c¸c

h×nh thøc dÞch vô; ph−¬ng thøc ®Æt lÖnh, nhËn lÖnh, thùc hiÖn khíp lÖnh; møc phÝ giao dÞch; danh s¸ch thµnh viªn Héi ®ång qu¶n trÞ, Ban Gi¸m ®èc; ®Þa chØ trô së giao dÞch vµ nh÷ng thay ®æi liªn quan ®Õn nh÷ng néi dung nµy cho nhµ ®Çu t− biÕt.

50

-

C«ng ty chøng kho¸n ph¶i b¸o c¸o Uû ban Chøng kho¸n Nhµ

n−íc vµ Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n trong vßng 24 giê ®Ó c¸c tæ chøc nµy c«ng bè th«ng tin theo quy ®Þnh khi x¶y ra mét c¸c sù kiÖn sau ®©y: + C«ng ty, thµnh viªn Héi ®ång qu¶n trÞ, thµnh viªn Ban Gi¸m ®èc, KÕ to¸n tr−ëng bÞ c¬ quan ph¸p luËt khëi tè ®iÒu tra. + C«ng ty dù ®Þnh s¸p nhËp víi mét c«ng ty kh¸c. + C«ng ty bÞ tæn thÊt tõ 10% gi¸ trÞ tµi s¶n trë lªn. + C«ng ty cã sù thay ®æi vÒ cæ ®«ng (thµnh viªn) chi phèi. + C«ng ty bæ nhiÖm hay miÔn nhiÖm Gi¸m ®èc (Tæng Gi¸m ®èc). + C«ng ty cã nh÷ng thay ®æi quan träng trong ho¹t ®éng kinh doanh. Quy ®Þnh c«ng bè th«ng tin nh− vËy ®¶m b¶o yªu cÇu c«ng khai ho¸ th«ng tin cho c¸c nhµ ®Çu t−, gióp nhµ ®Çu t− cã ®−îc c¸c th«ng tin ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vµ cËp nhËt th−êng xuyªn vÒ t×nh h×nh ho¹t ®éng c«ng ty chøng kho¸n, c«ng ty niªm yÕt vµ c¸c lo¹i chøng kho¸n. VÒ nh©n viªn hµnh nghÒ kinh doanh chøng kho¸n (nh©n viªn cña c«ng ty chøng kho¸n) -

VÒ chøng chØ hµnh nghÒ kinh doanh chøng kho¸n: Th«ng t− sè

58/2004/TT-BTC ngµy 17/6/2004 cña Bé Tµi chÝnh h−íng dÉn vÒ Thµnh viªn vµ Giao dÞch chøng kho¸n quy ®Þnh c¸c nh©n viªn kinh doanh chøng kho¸n ph¶i ®−îc cÊp phÐp hµnh nghÒ vµ giÊy phÐp cã gi¸ trÞ trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh (3 n¨m), hÕt h¹n, c«ng ty chøng kho¸n cã c¸c nh©n viªn hµnh nghÒ ph¶i ®Ò nghÞ UBCKNN gia h¹n giÊy phÐp cho nh©n viªn cña m×nh. ViÖc quy ®Þnh nh− vËy nh»m ®¶m b¶o c¸c nh©n viªn nµy ph¶i cã mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh, ®−îc ®µo t¹o c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n vµ chuyªn s©u vÒ lÜnh vùc chøng kho¸n vµ TTCK, th−êng xuyªn cËp nhËt kiÕn thøc, thÓ hiÖn vai trß cña mét nhµ m«i giíi hoÆc t− vÊn tin cËy, cã n¨ng lùc. §©y còng lµ mét yªu cÇu quan träng nh»m ®¶m b¶o duy tr× mèi quan hÖ tin cËy vµ hiÖu qu¶ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ c¸c kh¸ch hµng. 51

-

C¸c ®iÒu kiÖn ®Ó mét c¸ nh©n ®−îc cÊp chøng chØ hµnh nghÒ kinh

doanh chøng kho¸n: +

Cã ®ñ n¨ng lùc ph¸p luËt vµ n¨ng lùc hµnh vi d©n sù,

+

Tèt nghiÖp ®¹i häc trë lªn,

+

Cã ®ñ chøng chØ chuyªn m«n vÒ chøng kho¸n do Uû ban Chøng

kho¸n Nhµ n−íc cÊp, bao gåm 3 chøng chØ: c¬ b¶n, luËt, ph©n tÝch vµ ®Çu t− chøng kho¸n. +

Kh«ng thuéc tr−êng hîp ®ang bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù

hoÆc ®ang ph¶i chÊp hµnh h×nh ph¹t tï hoÆc bÞ Toµ ¸n t−íc quyÒn hµnh nghÒ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. -

Nh÷ng h¹n chÕ ®èi víi ng−êi hµnh nghÒ kinh doanh chøng kho¸n

+

Ng−êi hµnh nghÒ kinh doanh chøng kho¸n chØ ®−îc më tµi kho¶n

giao dÞch chøng kho¸n cho chÝnh m×nh t¹i c«ng ty chøng kho¸n n¬i lµm viÖc. +

Ng−êi hµnh nghÒ kinh doanh chøng kho¸n kh«ng ®−îc:

+

Lµm Gi¸m ®èc hoÆc cæ ®«ng së h÷u trªn 5% cæ phiÕu cã quyÒn

biÓu quyÕt cña mét tæ chøc ph¸t hµnh chøng kho¸n, trõ tr−êng hîp lµm ®¹i diÖn cho c«ng ty chøng kho¸n t¹i c¸c tæ chøc ph¸t hµnh n¬i c¬ quan tham gia ®Çu t− hoÆc gãp vèn. +

§ång thêi lµm viÖc cho hai hay nhiÒu c«ng ty chøng kho¸n.

-

Gia h¹n, thu håi giÊy chøng chØ hµnh nghÒ kinh doanh chøng

kho¸n: +

Chøng chØ hµnh nghÒ kinh doanh chøng kho¸n cã thêi h¹n lµ 3

n¨m, khi hÕt thêi h¹n, chøng chØ hµnh nghÒ ®−îc gia h¹n l¹i khi nh©n viªn hµnh nghÒ ®¹t yªu cÇu trong kú thi s¸t h¹ch. Quy ®Þnh nµy ®ßi hái nh©n viªn hµnh nghÒ ph¶i th−êng xuyªn cËp nhËt kiÕn thøc chuyªn ngµnh vµ ph¸p luËt chøng kho¸n ®Ó phôc vô kh¸ch hµng cña m×nh ®−îc tèt h¬n. 52

+

Nh©n viªn hµnh nghÒ bÞ thu håi chøng chØ hµnh nghÒ khi kh«ng

cßn ®¸p øng c¸c ®iÒu kiÖn cÊp chøng chØ hµnh nghÒ, hoÆc kh«ng cßn lµm viÖc cho c«ng ty chøng kho¸n hoÆc cã hµnh vi vi ph¹m theo quy ®Þnh. VÒ triÓn khai c¸c ho¹t ®éng nghiÖp vô: C¸c yªu cÇu ®èi víi c«ng ty chøng kho¸n khi thùc hiÖn 5 ho¹t ®éng nghiÖp vô ®−îc quy ®Þnh râ t¹i §iÒu 19, 20, 21, 23, 24 Th«ng t− sè 55/2004/Q§-BTC ngµy 17/6/2004 cña Bé tr−ëng Bé Tµi chÝnh vÒ viÖc ban hµnh Quy chÕ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c«ng ty chøng kho¸n. -

§èi víi ho¹t ®éng m«i giíi:

+

Khi thùc hiÖn giao dÞch mua, b¸n chøng kho¸n cho kh¸ch hµng,

c«ng ty chøng kho¸n ph¶i më tµi kho¶n giao dÞch chøng kho¸n cho tõng kh¸ch hµng trªn c¬ së hîp ®ång ký kÕt gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng. +

C«ng ty chøng kho¸n ph¶i më tµi kho¶n tiÒn göi chuyªn dïng

kh«ng kú h¹n b»ng VN§ vµ ngo¹i tÖ tµi mét ng©n hµng th−¬ng m¹i ®Ó l−u gi÷ toµn bé tiÒn göi giao dÞch chøng kho¸n cña kh¸ch hµng. C«ng ty chØ ®−îc sö dông tµi kho¶n nµy ®Ó thanh to¸n c¸c giao dÞch chøng kho¸n cña kh¸ch hµng t¹i c«ng ty hoÆc tr¶ l¹i tiÒn cho ®óng kh¸ch hµng ®øng tªn më tµi kho¶n nÕu cã yªu cÇu. +

C«ng ty chøng kho¸n kh«ng ®−îc nhËn uû quyÒn cña kh¸ch hµng

thùc hiÖn chuyÓn tiÒn gi÷a tµi kho¶n cña c¸c kh¸ch hµng më t¹i c«ng ty chøng kho¸n. -

§èi víi ho¹t ®éng tù doanh:

+

C«ng ty chøng kho¸n ph¶i ®¶m b¶o cã ®ñ tiÒn vµ chøng kho¸n ®Ó

thanh to¸n c¸c lÖnh giao dÞch cña chÝnh m×nh. +

Khi tiÕn hµnh ho¹t ®éng tù doanh, c«ng ty chøng kho¸n chØ ®−îc

tiÕn hµnh ®Çu t− vµo cæ phiÕu víi mét tû lÖ nhÊt ®Þnh.

53

-

Ho¹t ®éng t− vÊn tµi chÝnh vµ ®Çu t− chøng kho¸n:

Khi tiÕn hµnh t− vÊn ®Çu t− chøng kho¸n trùc tiÕp cho kh¸ch hµng, c«ng ty chøng kho¸n vµ c¸c nh©n viªn kinh doanh cña c«ng ty ph¶i tu©n thñ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp, b¶o ®¶m tÝnh ®éc lËp, trung thùc, kh¸ch quan vµ khoa häc cña ho¹t ®éng t− vÊn; kh«ng ®−îc tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng cã thÓ lµm cho kh¸ch hµng vµ c«ng chóng hiÓu lÇm vÒ gi¸ c¶, gi¸ trÞ vµ b¶n chÊt cña bÊt kú lo¹i chøng kho¸n nµo. -

Ho¹t ®éng b¶o l·nh ph¸t hµnh

+

Tæ chøc b¶o l·nh ph¸t hµnh chøng kho¸n ra c«ng chóng ph¶i cã

GiÊy phÐp ho¹t ®éng b¶o l·nh ph¸t hµnh vµ kh«ng ph¶i lµ ng−êi cã liªn quan ®Õn tæ chøc ph¸t hµnh. +

Tæ chøc b¶o l·nh chØ ®−îc phÐp b¶o l·nh ph¸t hµnh tæng gi¸ trÞ cl

kh«ng qu¸ 15% vèn tù cã cña tæ chøc ®ã. -

Ho¹t ®éng qu¶n lý danh môc ®Çu t−

C«ng ty chøng kho¸n ph¶i më tµi kho¶n tiÒn göi ®øng tªn c«ng ty t¹i mét ng©n hµng th−¬ng m¹i cho tõng kh¸ch hµng uû th¸c vµ chØ ®−îc sö dông tiÒn trong tµi kho¶n theo ®óng quy ®Þnh. C«ng ty chøng kho¸n ph¶i cã nghÜa vô th«ng b¸o ngay cho kh¸ch hµng uû th¸c trong tr−êng hîp cã biÕn ®éng bÊt th−êng vÒ gi¸ c¶ chøng kho¸n. • QuyÒn cña c«ng ty chøng kho¸n: +

§−îc lµm thµnh viªn cña Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n, tiÕn

hµnh mua, b¸n chøng kho¸n vµ thùc hiÖn c¸c dÞch vô cho kh¸ch hµng cña m×nh. +

§−îc thu phÝ ®èi víi kh¸ch hµng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt khi

cung cÊp dÞch vô cho kh¸ch hµng, thùc hiÖn c¸c uû quyÒn hîp ph¸p kh¸c theo tho¶ thuËn cña kh¸ch hµng. §−îc thanh to¸n c¸c chi phÝ hîp lý ®Ó thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc ®Çu t− do kh¸ch hµng uû th¸c. 54

+

Yªu cÇu kh¸ch hµng cung cÊp th«ng tin, tµi liÖu vµ ph−¬ng tiÖn

cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc ®Çu t− do kh¸ch hµng uû th¸c. +

§Ò nghÞ TTGDCK lµm trung gian hoµ gi¶i khi cã tranh chÊp liªn

quan ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n. 2.1.2.2. C¸c quy ®Þnh ®èi víi kh¸ch hµng • -

Tr¸ch nhiÖm cña kh¸ch hµng Ng−êi ®Çu t− chøng kho¸n cã nghÜa vô më tµi kho¶n giao dÞch

chøng kho¸n vµ ký quü sè tiÒn ®Æt mua hoÆc sè l−îng chøng kho¸n ®Æt b¸n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ quyÕt ®Þnh ®Çu t− cña m×nh. -

Ng−êi ®Çu t− khi thùc hiÖn giao dÞch t¹i c«ng ty chøng kho¸n,

ph¶i tr¶ phÝ vµ lÖ phÝ cho c«ng ty chøng kho¸n theo quy ®Þnh. -

Quy ®Þnh vÒ ký quü:

Khi ®Æt lÖnh b¸n chøng kho¸n, kh¸ch hµng ph¶i cã ®ñ sè l−îng chøng kho¸n ®Æt b¸n trªn tµi kho¶n chøng kho¸n më t¹i thµnh viªn. Khi ®Æt lÖnh mua chøng kho¸n, sè d− tµi kho¶n b»ng tiÒn cña kh¸ch hµng më t¹i thµnh viªn ph¶i ®¸p øng c¸c ®iÒu kiÖn vÒ tû lÖ ký quü giao dÞch do Chñ tÞch UBCKNN quy ®Þnh. Yªu cÇu vÒ ký quü giao dÞch trªn nh»m ®¶m b¶o viÖc mua, b¸n chøng kho¸n cña c¸c nhµ ®Çu t− qua c«ng ty chøng kho¸n diÔn ra mét c¸ch tr«i tr¶y, thuËn lîi, h¹n chÕ rñi ro thanh kho¶n cho nhµ ®Çu t−. -

VÒ ph−¬ng thøc giao dÞch:

+

Nhµ ®Çu t− kh«ng ®−îc phÐp ®ång thêi ®Æt lÖnh mua vµ b¸n ®èi

víi mét lo¹i cæ phiÕu, chøng chØ quü ®Çu t− trong cïng mét ngµy giao dÞch. +

Nhµ ®Çu t− chØ ®−îc cã mét tµi kho¶n giao dÞch chøng kho¸n vµ

chØ ®−îc më t¹i mét c«ng ty chøng kho¸n duy nhÊt. • QuyÒn cña kh¸ch hµng 55

-

Së h÷u tiÒn, chøng kho¸n vµ c¸c kho¶n lîi nhuËn tõ viÖc ®Çu t−

chøng kho¸n. -

KiÓm tra, gi¸m s¸t viÖc ®Çu t− do c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn.

-

§−îc båi th−êng thiÖt h¹i nÕu c«ng ty chøng kho¸n vi ph¹m

nghÜa vô quy ®Þnh trong hîp ®ång. 2.1.2.3. C¸c quy ®Þnh ®èi víi mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng •

VÒ giao dÞch cña kh¸ch hµng t¹i c«ng ty chøng kho¸n:

§Ó thùc hiÖn viÖc giao dÞch mua b¸n chøng kho¸n, c¸c thµnh viªn tham gia TTCK, trong ®ã cã c«ng ty chøng kho¸n vµ c¸c nhµ ®Çu t− ph¶i tu©n thñ c¸c ®Æc ®iÓm vµ c¬ chÕ giao dÞch do UBCKNN quy ®Þnh. §Æc ®iÓm vµ c¬ chÕ giao dÞch ®−îc quy ®Þnh t¹i phÇn III, Th«ng t− 58/2004/TT-BTC ngµy 17/6/2004 h−íng dÉn vÒ Thµnh viªn vµ Giao dÞch chøng kho¸n. Quy tr×nh giao dÞch chøng kho¸n: gåm 5 b−íc B−íc 1: Nhµ ®Çu t− ®Õn më tµi kho¶n vµ ®Æt lÖnh mua hay b¸n chøng kho¸n t¹i mét c«ng ty chøng kho¸n. §èi víi nhµ ®Çu t−, khi më tµi kho¶n ph¶i ®¶m b¶o yªu cÇu vÒ ký quü. C«ng ty chøng kho¸n ph¶i ký hîp ®ång b»ng v¨n b¶n víi kh¸ch hµng vÒ c¸c ho¹t ®éng dÞch vô mµ c«ng ty chøng kho¸n nhËn thùc hiÖn. B−íc 2: C«ng ty chøng kho¸n chuyÓn lÖnh ®ã ®Õn cho ®¹i diÖn cña c«ng ty t¹i Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n ®Ó nhËp vµo hÖ thèng giao dÞch cña Trung t©m. B−íc 3: Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n thùc hiÖn ghÐp lÖnh vµ th«ng b¸o kÕt qu¶ giao dÞch cho c«ng ty chøng kho¸n. B−íc 4: C«ng ty chøng kho¸n th«ng b¸o kÕt qu¶ giao dÞch cho nhµ ®Çu t−. B−íc 5: Nhµ ®Çu t− nhËn ®−îc chøng kho¸n hoÆc tiÒn trªn tµi kho¶n cña m×nh t¹i c«ng ty chøng kho¸n sau 3 ngµy lµm viÖc kÓ tõ ngµy mua b¸n chøng 56

kho¸n nÕu quy ®Þnh vÒ thêi gian thùc hiÖn thanh to¸n bï trõ chøng kho¸n lµ T+3. Ph−¬ng thøc giao dÞch: Theo 2 ph−¬ng thøc: -

Ph−¬ng thøc khíp lÖnh: lµ ph−¬ng thøc giao dÞch ®−îc hÖ thèng

giao dÞch thùc hiÖn trªn c¬ së c¸c lÖnh mua vµ lÖnh b¸n chøng kho¸n cña kh¸ch hµng theo nguyªn t¾c x¸c ®Þnh gi¸ theo quy ®Þnh. -

Ph−¬ng thøc tho¶ thuËn: lµ ph−¬ng thøc giao dÞch trong ®ã c¸c

thµnh viªn tù tho¶ thuËn víi nhau vÒ c¸c ®iÒu kiÖn giao dÞch. • VÒ t¸ch biÖt gi÷a tµi s¶n cña kh¸ch hµng víi tµi s¶n cña c«ng ty chøng kho¸n: ViÖc t¸ch biÖt gi÷a gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng ®−îc quy ®Þnh rÊt râ t¹i §iÒu 70, NghÞ ®Þnh 144: Qu¶n lý t¸ch biÖt tµi s¶n, tiÒn vµ chøng kho¸n cña c«ng ty víi tµi s¶n, tiÒn vµ chøng kho¸n cña kh¸ch hµng, sö dông tiÒn göi trªn tµi kho¶n cña kh¸ch hµng theo ®óng hîp ®ång víi kh¸ch hµng, t¸ch biÖt tµi s¶n, tiÒn vµ chøng kho¸n cña tõng kh¸ch hµng. C«ng ty chøng kho¸n ph¶i t¸ch biÖt ho¹t ®éng tù doanh víi ho¹t ®éng m«i giíi, qu¶n lý danh môc ®Çu t− vµ b¶o l·nh ph¸t hµnh, t¸ch biÖt ho¹t ®éng kinh doanh cña chñ së h÷u c«ng ty víi c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña c«ng ty chøng kho¸n. C¸c quy ®Þnh vÒ t¸ch biÖt nµy hoµn toµn phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, ®¶m b¶o tÝnh minh b¹ch trong ho¹t ®éng cña c«ng ty chøng kho¸n, c«ng ty chøng kho¸n kh«ng lîi dông vÝ trÝ vµ chøc n¨ng ho¹t ®éng cña m×nh g©y ¶nh h−ëng ®Õn tµi s¶n vµ lîi Ých cña kh¸ch hµng. • VÒ quyÒn −u tiªn ®èi víi giao dÞch cña kh¸ch hµng: C«ng ty chøng kho¸n ph¶i −u tiªn thùc hiÖn lÖnh cña kh¸ch hµng tr−íc lÖnh cña c«ng ty chøng kho¸n. • VÒ hµnh vi bÞ cÊm vµ h¹n chÕ trong giao dÞch: 57

C¸c hµnh vi bÞ cÊm ®èi víi c¸c thµnh viªn tham gia TTCK, trong ®ã cã c«ng ty chøng kho¸n ®−îc quy ®Þnh t¹i Ch−¬ng XI, NghÞ ®Þnh 144. C¸c hµnh vi nµy bao gåm: -

Giao dÞch néi gi¸n: C¸c c¸ nh©n lµm viÖc trong c¸c tæ chøc trung

gian trªn TTCK (trong ®ã cã c¸c c«ng ty chøng kho¸n) khi thùc hiÖn mét trong c¸c hµnh vi sau ®©y ®−îc coi lµ cã hµnh vi giao dÞch néi gi¸n: + Sö dông th«ng tin néi bé ®Ó mua, b¸n chøng kho¸n cho chÝnh m×nh hoÆc bªn thø ba. + TiÕt lé, cung cÊp th«ng tin néi bé hoÆc t− vÊn cho bªn thø ba mua, b¸n chøng kho¸n trªn c¬ së th«ng tin néi bé. Th«ng tin néi bé lµ th«ng tin cã ¶nh h−ëng lín ®Õn gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng, ch−a c«ng bè hoÆc kh«ng ®−îc c«ng bè ra c«ng chóng. -

Lòng ®o¹n thÞ tr−êng: C¸c c«ng ty chøng kho¸n, nh©n viªn c«ng

ty chøng kho¸n kh«ng ®−îc trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng sau: + Giao dÞch chøng kho¸n mµ kh«ng thay ®æi quyÒn së h÷u chøng kho¸n. + Th«ng ®ång ®Ó thùc hiÖn viÖc mua, b¸n chøng kho¸n nh»m t¹o cung, cÇu gi¶ t¹o. + Tham gia hoÆc l«i kÐo ng−êi kh¸c liªn tôc mua, b¸n thao tóng gi¸ chøng kho¸n. + Th«ng tin sai sù thËt: T¹o dùng, truyÒn b¸ th«ng tin sai sù thËt, g©y ¶nh h−ëng nghiªm träng tíi c¸c ho¹t ®éng giao dÞch chøng kho¸n. B¸n khèng: B¸n chøng kho¸n mµ kh«ng së h÷u chøng kho¸n vµo thêi ®iÓm giao dÞch. Ho¹t ®éng tÝn dông vµ cho vay chøng kho¸n: C«ng ty chøng kho¸n kh«ng ®−îc ho¹t ®éng tÝn dông vµ cho vay chøng kho¸n. Lµm thiÖt h¹i lîi Ých cña c¸c nhµ ®Çu t−: C¸c hµnh vi sau ®©y ®−îc coi lµ lµm thiÖt h¹i lîi Ých cña c¸c nhµ ®Çu t−: + Lµm tr¸i lÖnh ®Æt mua, b¸n chøng kho¸n cña ng−êi ®Çu t−. 58

+ Kh«ng cung cÊp x¸c nhËn giao dÞch theo quy ®Þnh. + Tù ý mua, b¸n chøng kho¸n trªn tµi kho¶n cña kh¸ch hµng hoÆc m−în danh nghÜa kh¸ch hµng ®Ó mua, b¸n chøng kho¸n. Ph¸p nh©n lÊy danh nghÜa c¸ nh©n më tµi kho¶n mua, b¸n chøng kho¸n còng bÞ coi lµ hµnh vi vi ph¹m. •

VÒ xö ph¹t vi ph¹m:

ViÖc xö ph¹t vi ph¹m hiÖn ®−îc quy ®Þnh cô thÓ t¹i NghÞ ®Þnh sè 161/2004/N§-CP ngµy 7/9/2004 cña ChÝnh phñ vÒ xö ph¹t vi ph¹m hµnh chÝnh trong lÜnh vùc chøng kho¸n vµ TTCK. Tuú theo néi dung vµ møc ®é vi ph¹m cã biÖn ph¸p vµ møc xö ph¹t kh¸c nhau. Tuy nhiªn, viÖc xem xÐt xö lý vi ph¹m theo NghÞ ®Þnh nµy chØ trªn gi¸c ®é hµnh chÝnh lµ ph¹t c¶nh c¸o, ph¹t tiÒn, tÞch thu c¸c kho¶n thu, t−íc quyÒn sö dông giÊy phÐp ho¹t ®éng vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc hËu qu¶. Møc ph¹t tiÒn tèi ®a 70 triÖu lµ cßn thÊp so víi nh÷ng thiÖt h¹i vµ tæn thÊt g©y ra cho c¸c nhµ ®Çu t− vµ c¸c ®èi t−îng tham gia thÞ tr−êng, nhÊt lµ khi quy m« thÞ tr−êng t¨ng lªn, gi¸ trÞ giao dÞch lín. •

VÒ thanh tra, gi¸m s¸t c¸c c«ng ty chøng kho¸n:

Thùc hiÖn tèt c«ng t¸c thanh tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nh»m ®¶m b¶o mèi quan hÖ minh b¹ch, c«ng khai vµ ®¶m b¶o quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña kh¸ch hµng. HiÖn t¹i, cã mét c¨n cø ph¸p lý lµm c¬ së cho c«ng t¸c thanh tra, gi¸m s¸t ®èi víi ho¹t ®éng cña c«ng ty chøng kho¸n, ®ã lµ: -

Ph©n ®Þnh tr¸ch nhiÖm gi÷a Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n

(Phßng Gi¸m s¸t giao dÞch) vµ UBCKNN (Thanh tra): quy ®Þnh t¹i QuyÕt ®Þnh sè 259/Q§-UBCK ngµy 27/9/2004 cña Chñ tÞch UBCKNN vÒ viÖc ban hµnh Quy tr×nh vµ ph©n ®Þnh tr¸ch nhiÖm gi÷a Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n víi c¸c ®¬n vÞ chøc n¨ng cña UBCKNN trong viÖc gi¸m s¸t TTCK. Cô thÓ nh− sau:

59

+ TTGDCK: cã tr¸ch nhiÖm tæ chøc thùc hiÖn gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng giao dÞch trªn thÞ tr−êng ®Ó kÞp thêi ph¸t hiÖn “giao dich nghi vÊn” cã dÊu hiÖu vi ph¹m giao dÞch néi gi¸n, thao tóng thÞ tr−êng hoÆc vi ph¹m c«ng bè th«ng tin; Tæ chøc thu thËp c¸c chøng cø cã liªn quan b¸o c¸o UBCKNN. + UBCKNN: cã tr¸ch nhiÖm ®iÒu tra, kÕt luËn c¸c dÊu hiÖu giao dÞch cã vi ph¹m trªn thÞ tr−êng; ¸p dông c¸c biÖn ph¸p c−ìng chÕ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt nh»m ®¶m b¶o ho¹t ®éng giao dÞch trªn thÞ tr−êng theo ®óng chÕ ®é quy ®Þnh, b¶o vÖ c¸c nhµ ®Çu t−. -

Quy tr×nh vµ kü thuËt thanh tra c«ng ty chøng kho¸n:®−îc quy

®Þnh râ t¹i QuyÕt ®Þnh sè 258/Q§-UBCK ngµy 27/9/2004 cña Chñ tÞch UBCKNN vÒ viÖc ban hµnh Quy ®Þnh vÒ quy tr×nh vµ kü thuËt thanh tra c«ng ty chøng kho¸n. -

HÖ thèng chØ tiªu gi¸m s¸t tµi chÝnh: quy ®Þnh t¹i QuyÕt ®Þnh sè

92/2004/Q§-BTC ngµy 30/11/2004 cña Bé tr−ëng Bé Tµi chÝnh. HÖ thèng chØ tiªu nµy nµy lµ c«ng cô hç trî Uû ban Chøng kho¸n Nhµ n−íc theo dâi, kiÓm tra t×nh h×nh ho¹t ®éng kinh doanh vµ viÖc chÊp hµnh c¸c chÝnh s¸ch ph¸p luËt nhµ n−íc cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n nh»m gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®Ó n¾m b¾t kÞp thêi thùc tr¹ng, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng, ph¸t hiÖn sím nh÷ng tr−êng hîp cã nguy c¬ g©y ¶nh h−ëng ®Õn t×nh h×nh giao dÞch chøng kho¸n vµ rñi ro cña c¸c nhµ ®Çu t− trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n. Ngoµi ra, viÖc xem xÐt hÖ thèng chØ tiªu gi¸m s¸t tµi chÝnh nµy gióp ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ cã biÖn ph¸p xö lý kÞp thêi ®èi víi c«ng ty ho¹t ®éng yÕu kÐm. HÖ thèng chØ tiªu gi¸m s¸t c«ng ty chøng kho¸n bao gåm: -

Nhãm chØ tiªu ®¸nh gi¸ vÒ ho¹t ®éng chung: tû lÖ thay ®æi nguån

vèn, tû lÖ trÝch sù phßng gi¶m gi¸ chøng kho¸n, tû lÖ thay ®æi doanh thu, tû lÖ chi phÝ ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n trªn doanh thu thuÇn.

60

-

Nhãm chØ tiªu ®¸nh gi¸ vÒ lîi nhuËn: tû suÊt lîi nhuËn trªn doanh

thu, tû suÊt lîi nhuËn trªn vèn kinh doanh, tû suÊt lîi nhuËn trªn vèn chñ së h÷u, tû lÖ thu nhËp tõ ®Çu t− tù doanh trªn tµi s¶n ®Çu t− tù doanh. -

Nhãm chØ tiªu ®¸nh gi¸ tÝnh thanh kho¶n: tû lÖ c«ng nî trªn tµi

s¶n cã tÝnh thanh kho¶n, tû lÖ nî ph¶i thu trªn nguån vèn. 2.1.3. Mét sè nhËn xÐt vÒ khung ph¸p lý ®iÒu chØnh mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng 2.1.3.1. ¦u ®iÓm -

§· thiÕt lËp ®−îc c¬ së ph¸p lý ban ®Çu cho viÖc b¶o vÖ quyÒn vµ

lîi Ých hîp ph¸p cña nhµ ®Çu t−. C¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh ®· trùc tiÕp ®iÒu chØnh nh÷ng quan hÖ ph¸t sinh trong lÜnh vùc giao dÞch chøng kho¸n, qua ®ã b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých cña nhµ ®Çu t−. §ã lµ quy ®Þnh vÒ c¬ chÕ vµ ®Æc ®iÓm giao dÞch, viÖc ®¨ng ký, thanh to¸n bï trõ vµ l−u ký chøng kho¸n, ho¹t ®éng thanh tra, gi¸m s¸t vµ xö lý vi ph¹m trªn TTCK, c«ng bè th«ng tin,… -

ViÖc x©y dùng khung ph¸p lý ®Ó b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp

ph¸p cña nhµ ®Çu t− vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña c«ng ty chøng kho¸n lµ phï hîp víi hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn ViÖt Nam. Qu¸ tr×nh x©y dùng khung ph¸p lý vÒ chøng kho¸n vµ TTCK lµ kÕt qu¶ cña sù nghiªn cøu, t×m tßi, tham kh¶o kinh nghiÖm cña thÕ giíi ®Ó cã thÓ ¸p dông vµo ViÖt Nam. Do ho¹t ®éng giao dÞch chøng kho¸n lµ ho¹t ®éng hoµn toµn míi mÎ, phÇn lín nhµ ®Çu t− ch−a quen víi tËp qu¸n vµ nghiÖp vô ®Çu t− chøng kho¸n, kh¶ n¨ng øng dông c¸c thµnh tùu cña c«ng nghÖ th«ng tin vµo giao dÞch ch−a cao nªn ®ßi hái c¸c quy ®Þnh vÒ giao dÞch vµ nh÷ng vÊn ®Ò b¶o vÖ nhµ ®Çu t− ph¶i râ rµng, dÔ hiÓu, phï hîp víi tr×nh ®é vµ sù hiÓu biÕt cña c«ng chóng ®Çu t−. -

§· ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng gi¸m s¸t c«ng ty chøng kho¸n gi÷a

UBCKNN (Thanh tra) vµ TTGDCK.

61

-

ViÖc x©y dùng ®−îc hÖ thèng chØ tiªu gi¸m s¸t, quy tr×nh nghiÖp

vô thanh tra, gi¸m s¸t t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc triÓn khai c«ng t¸c thanh tra, gi¸m s¸t c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®−îc thuËn lîi vµ h÷u hiÖu h¬n. 2.1.3.2. H¹n chÕ -

HiÖu lùc ph¸p lý cña c¸c v¨n b¶n ch−a cao

Nh− ®· nãi ë trªn, NghÞ ®Þnh 144 lµ v¨n b¶n ph¸p quy c¬ b¶n nhÊt ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng chøng kho¸n, c¸c quy ®Þnh nh»m ®¶m b¶o quyÒn lîi cña nhµ ®Çu t− ®· ®−îc ®Ò cËp ë nhiÒu ®iÒu nh−ng ch−a tËp trung vµ cßn thiÕu cô thÓ. Ch−a cã mét Ch−¬ng riªng hoÆc mét v¨n b¶n riªng quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ lîi Ých cña c¸c nhµ ®Çu t− hay xung ®ét ph¸t sinh trong mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng kÌm theo biÖn ph¸p xö lý xung ®ét. -

Mét sè quy ®Þnh ch−a th«ng tho¸ng, h¹n chÕ quyÒn lîi cña nhµ

®Çu t− trong giao dÞch vµ ¶nh h−ëng ®Õn quyÒn lîi cña c«ng ty chøng kho¸n. §iÓm 13.1, Th«ng t− 58 H−íng dÉn vÒ thµnh viªn vµ giao dÞch chøng kho¸n quy ®Þnh “nhµ ®Çu t− kh«ng ®−îc ®Æt lÖnh mua vµ b¸n mét lo¹i cæ phiÕu trong ngµy giao dÞch” cho thÊy c¸c nhµ ®Çu t− ho¹t ®éng trªn TTCK ®· bÞ h¹n chÕ quyÒn cña m×nh khi tham gia. §ång thêi quy ®Þnh nµy còng lµm gi¶m tÝnh thanh kho¶n cña c¸c chøng kho¸n niªm yÕt nªn lîi Ých cña nhµ ®Çu t− vµ kÕ ®Õn lµ cña c«ng ty chøng kho¸n trong ho¹t ®éng giao dÞch còng bÞ ¶nh h−ëng theo. -

Ch−a t¹o ra nhiÒu c«ng cô ®Ó nhµ ®Çu t− cã thÓ tù b¶o vÖ m×nh.

Nh×n chung c¸c quy ®Þnh vÒ giao dÞch vµ b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých cña nhµ ®Çu t− trong giao dÞch ch−a t¹o ra c¬ chÕ ®Ó nhµ ®Çu t− cã thÓ tù b¶o vÖ m×nh,hËn chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt c¸c rñi ro cã thÓ x¶y ra, vÝ nh− c¸c nghiÖp vô ®Çu t− chøng kho¸n ch−a ®−îc ®a d¹ng ho¸, ch−a h×nh thµnh c¸c tæ chøc ®Þnh møc tÝn nhiÖm, h×nh thøc, néi dung vµ ph−¬ng tiÖn c«ng bè th«ng tin ch−a phong phó, ch−a t¹o ra c¬ së ph¸p lý ®Ó cã thÓ ¸p dông linh ho¹t c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt nh»m ph¸t triÓn thÞ tr−êng. 62

-

Nh÷ng quy ®Þnh vÒ ho¹t ®éng kiÓm so¸t néi bé cña c«ng ty

chøng kho¸n ch−a ®−îc h−íng dÉn ®Çy ®ñ nªn ch−a buéc c¸c c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn nghiªm tóc c¸c quy ®Þnh nµy.

2.2. Thùc tr¹ng mèi quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng 2.2.1. NghiÖp vô m«i giíi §èi víi ho¹t ®éng cña c¸c thÞ tr−êng chøng kho¸n ph¸t triÓn, vÞ trÝ cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n lµ c¸c nhµ t¹o lËp thÞ tr−êng, cô thÓ c¸c c«ng ty chøng kho¸n cã tr¸ch nhiÖm cïng gi÷ cho ho¹t ®éng giao dÞch ®−îc diÔn ra liªn tôc b»ng c¸ch can thiÖp trùc tiÕp vµo thÞ gi¸ chøng kho¸n ®Ó ®iÒu tiÕt cung cÇu. Trong ho¹t ®éng m«i giíi, c¸c c«ng ty chøng kho¸n lu«n ®Æt môc tiªu ®¶m b¶o tõng kh¸ch hµng sÏ nhËn ®−îc nh÷ng lêi t− vÊn tèt nhÊt. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, khi tr×nh ®é cña c¸c nhµ ®Çu t− chøng kho¸n ViÖt Nam cßn ch−a cao th× nghiÖp vô mèi giíi ®−îc coi lµ nghiÖp vô hµng ®Çu cña c¸c c«ng ty. KÓ tõ khi thÞ tr−êng chøng kho¸n ®−îc h×nh thµnh ë ViÖt Nam, nghiÖp vô m«i giíi vÉn lµ mét trong c¸c nghiÖp vô ®−îc c¸c c«ng ty triÓn khai tÝch cùc nhÊt. VÒ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng, nÕu nh− ngµy ®Çu thÞ tr−êng míi ®i vµo ho¹t ®éng chØ cã kho¶ng 500 tµi kho¶n ng−êi ®Çu t− më t¹i c¸c c«ng ty chøng kho¸n th× ®Õn cuèi th¸ng 5/2004 ®· cã 18.777 tµi kho¶n, trong ®ã cã 170 nhµ ®Çu t− cã tæ chøc vµ h¬n 190 nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi, ®Æc biÖt, sè l−îng tµi kho¶n míi më trong 5 th¸ng ®Çu n¨m 2004 t¨ng 20% so víi sè tµi kho¶n ®Õn cuèi n¨m 2003. (Xem b¶ng 1)

63

B¶ng 1: Sè l−îng tµi kho¶n giao dÞch cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n §¬n vÞ: tµi kho¶n N¨m Tæng sè tµi kho¶n

2001

2002

2003

Th¸ng 5/2004

8.779

13.607

16.486

18.777

(Nguån: T¹p chÝ Chøng kho¸n th¸ng 7/2004) Nh×n chung, c¸c c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn kh¸ chÝnh x¸c c¸c lÖnh giao dÞch cña kh¸ch hµng. Khi cã sai sãt trong viÖc thùc hiÖn lÖnh, c¸c c«ng ty chøng kho¸n cïng hîp t¸c, trî gióp nhau kh¾c phôc. H×nh thøc nhËn lÖnh cña kh¸ch hµng còng phong phó h¬n tr−íc víi c¸c h×nh thøc nh− nhËn lÖnh qua ®iÖn tho¹i, qua fax, qua Internet, nhê ®ã gãp phÇn gióp c¸c c«ng ty chøng kho¸n më réng ®èi t−îng kh¸ch hµng. Ngoµi ra, c¸c c«ng ty chøng kho¸n còng ®· thùc hiÖn tèt c¸c dÞch vô phô trî cho ho¹t ®éng m«i giíi nh− cung cÊp miÔn phÝ c¸c b¸o c¸o giao dÞch cho ng−êi ®Çu t−, tæ chøc c¸c buæi ph©n tÝch diÔn biÕn t×nh h×nh thÞ tr−êng cho ng−êi ®Çu t−, phèi hîp víi c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i (NHTM) thùc hiÖn dÞch vô cÇm cè chøng kho¸n, øng tr−íc tiÒn b¸n chøng kho¸n. Nhê ®ã, kh¸ch hµng cã thÓ ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n, kÞp thêi vµ gia t¨ng kho¶n ®Çu t− cña m×nh, c«ng ty chøng kho¸n còng gia t¨ng gi¸ trÞ giao dÞch. ChÝnh s¸ch phÝ m«i giíi còng ®−îc c¸c c«ng ty chøng kho¸n ¸p dông linh ho¹t trªn c¬ së møc trÇn do ph¸p luËt quy ®Þnh. Møc phÝ th−êng ®−îc −u ®·i ®èi víi nh÷ng lÖnh giao dÞch lín vµ víi kh¸ch hµng cã gi¸ trÞ giao dÞch lín tÝnh trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh (hµng tuÇn, hµng th¸ng). Møc phÝ m«i giíi hiÖn nay còng ®−îc coi lµ mét c«ng cô ®Ó c¸c c«ng ty chøng kho¸n c¹nh tranh víi nhau. Bèn c«ng ty chøng kho¸n B¶o ViÖt, c«ng ty chøng kho¸n Sµi Gßn, c«ng ty chøng kho¸n Ng©n hµng §Çu t− vµ Ph¸t triÓn vµ c«ng ty chøng kho¸n ACB ®−îc biÕt ®Õn lµ 4 ®¬n vÞ cã thÞ phÇn m«i giíi lín nhÊt.

64

2.2 .2. NghiÖp vô qu¶n lý danh môc ®Çu t− chøng kho¸n Qu¶n lý danh môc ®Çu t− chøng kho¸n lµ viÖc c«ng ty chøng kho¸n x©y dùng mét danh môc c¸c lo¹i chøng kho¸n, tµi s¶n ®Çu t− ®¸p øng tèt nhÊt nhu cÇu cña kh¸ch hµng vµ sau ®ã thùc hiÖn theo dâi ®iÒu chØnh c¸c danh môc nµy nh»m ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu ®Çu t− ®Ò ra. YÕu tè quan träng ®Çu tiªn mµ kh¸ch hµng quan t©m ®ã lµ møc ®é rñi ro mµ hä chÊp nhËn, vµ ®©y lµ c¬ së ®Ó c«ng ty thùc hiÖn qu¶n lý danh môc ®Çu t− x¸c ®Þnh danh môc ®Çu t− sao cho lîi tøc thu ®−îc lµ tèi −u víi rñi ro kh«ng v−ît qu¸ møc chÊp nhËn ®· ®Þnh tr−íc. Do vËy, c«ng ty chøng kho¸n chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi danh môc ®Çu t− chøng kho¸n cña kh¸ch hµng (lµ c¸c c¸ nh©n hoÆc tæ chøc ®Çu t−). C«ng ty ®−îc h−ëng phÝ qu¶n lý danh môc ®Çu t− vµ cã quyÒn tù quyÕt ®Þnh viÖc lËp danh môc ®Çu t− cho kh¸ch hµng trong khu«n khæ vµ h¹n chÕ tho¶ thuËn víi kh¸ch hµng. Rñi ro, lîi nhuËn còng nh− thua lç cña danh môc ®Çu t− ®Òu do kh¸ch hµng ®−îc h−ëng hoÆc g¸nh chÞu trong ph¹m vi ®· tho¶ thuËn víi c«ng ty chøng kho¸n. §Õn nay t¹i ViÖt Nam ®· cã 13 c«ng ty chøng kho¸n ®−îc cÊp phÐp ho¹t ®éng nghiÖp vô qu¶n lý danh môc ®Çu t− trong ®ã cã 3 c«ng ty lµ C«ng ty chøng kho¸n §Çu t−, C«ng ty chøng kho¸n B¶o ViÖt, C«ng ty chøng kho¸n Th¨ng Long ®· triÓn khai thùc hiÖn nghiÖp vô nµy. N¨m 2004, nghiÖp vô m«i giíi chøng kho¸n ®· ®−îc triÓn khai m¹nh h¬n ë mét sè c«ng ty chøng kho¸n. B»ng chøng lµ ®· cã thªm C«ng ty chøng kho¸n ACB, C«ng ty chøng kho¸n N«ng nghiÖp b¾t ®Çu triÓn khai nghiÖp vô nµy víi c¸c hîp ®ång cã gi¸ trÞ lín hµng tr¨m, hµng chôc tû ®ång. Tuy nhiªn, nghiÖp vô qu¶n lý danh môc ®Çu t− vÉn ch−a ph¶i lµ nghiÖp vô ®−îc c¸c c«ng ty triÓn khai tÝch cùc, doanh sè giao dÞch cña nghiÖp vô nµy kh«ng cao, cßn rÌ dÆt, mang tÝnh tËp d−ît. §iÒu nµy mét phÇn lµ do xu h−íng cña ng−êi ®Çu t− trong giai ®o¹n ®Çu th−êng thÝch tù m×nh ®Çu t− h¬n lµ ñy th¸c cho ng−êi kh¸c qu¶n lý, ®Çu t− hé m×nh. Thªm vµo n÷a, ®©y lµ nghiÖp vô ®ßi hái tÝnh chuyªn nghiÖp cao trong khi kh¶ n¨ng ®¸p øng cña c«ng ty chøng kho¸n trong giai ®o¹n ®Çu cßn rÊt khiªm tèn. Ngoµi ra, do hµng hãa trªn thÞ tr−êng ch−a nhiÒu, sè l−îng cæ phiÕu thùc ®−îc giao dÞch 65

thÊp h¬n nhiÒu so víi sè l−îng chøng kho¸n ph¸t hµnh do tû lÖ cæ phÇn cña Nhµ n−íc ë c¸c doanh nghiÖp nµy cßn lín, ch−a ®a d¹ng nªn kh«ng cã ®iÒu kiÖn triÓn khai. 2.2.3. NghiÖp vô t− vÊn Nh×n chung, nghiÖp vô t− vÊn bao gåm nhiÒu néi dung nh− t− vÊn ®Çu t− danh môc, t− vÊn ®Çu t− cæ phiÕu, t− vÊn ®Çu t− c¸c s¶n phÈm ph¸i sinh,t− vÊn ®Çu t− danh môc tr¸i phiÕu,… vµ ®−îc gäi chung lµ t− vÊn tµi chÝnh, t− vÊn cæ phÇn ho¸, t− vÊn niªm yÕt,.… Trong nghiÖp vô t− vÊn tµi chÝnh, ng−êi t− vÊn ®ãng vai trß rÊt quan träng trong viÖc ra quyÕt ®Þnh ®Çu t− cña kh¸ch hµng. ViÖc ra quyÕt ®Þnh nµy phô thuéc vµo khèi l−îng th«ng tin mµ nhµ t− vÊn cung cÊp, thêi ®iÓm cung cÊp th«ng tin vµ ®é chÝnh x¸c cña th«ng tin ®ã. Nh÷ng th«ng tin mµ nhµ t− vÊn cã thÓ cung cÊp cho kh¸ch hµng bao gåm th«ng tin vÒ t×nh h×nh thÞ tr−êng, gi¸ c¶ chøng kho¸n, chØ sè, th«ng tin vÒ nhãm ngµnh cô thÓ (®Ó thÊy ®−îc m«i tr−êng kinh doanh cña nhãm ngµnh, vÞ trÝ, vai trß cña nhãm ngµnh ®èi víi nÒn kinh tÕ còng nh− c¬ héi ph¸t triÓn trong t−¬ng lai, møc ®é quan t©m cña c«ng chóng…). H¬n n÷a, ng−êi t− vÊn cßn ph¶i ®¶m b¶o cung cÊp th«ng tin ®Çy ®ñ cho kh¸ch hµng vµ gi¶i thÝch râ rµng vÒ c¸c rñi ro mµ kh¸ch hµng cã thÓ ph¶i g¸nh chÞu, ®ång thêi, hä kh«ng ®−îc kh¼ng ®Þnh vÒ lîi nhuËn cña c¸c kho¶n ®Çu t− mµ hä t− vÊn. HiÖn nay c¶ 13 c«ng ty chøng kho¸n ®Òu ®−îc cÊp phÐp thùc hiÖn nghiÖp vô nµy. Nh÷ng ngµy ®Çu thÞ tr−êng míi ®i vµo ho¹t ®éng, c¸c c«ng ty chøng kho¸n còng lµ nh÷ng chñ thÓ gãp phÇn tuyªn truyÒn, phæ biÕn kiÕn thøc vÒ chøng kho¸n cho c«ng chóng ®Çu t−. §Õn nay, ngoµi viÖc duy tr× ho¹t ®éng t− vÊn ®Çu t− trùc tiÕp cho kh¸ch hµng, cung cÊp miÔn phÝ c¸c b¸o c¸o giao dÞch ®Þnh kú cã ph©n tÝch, khuyÕn c¸o, gióp cho ng−êi ®Çu t− nh×n nhËn diÔn biÕn thÞ tr−êng, lùa chän chøng kho¸n ®Çu t− d−íi con m¾t cña ng−êi ®Çu t− chuyªn nghiÖp, c«ng ty chøng kho¸n ®· më réng h×nh thøc t− vÊn cã tÝnh chÊt chuyªn m«n s©u h¬n nh− t− vÊn ph¸t hµnh cho mét sè c«ng ty niªm yÕt trªn 66

Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n cã ý ®Þnh ph¸t hµnh thªm, t− vÊn t¸i cÊu tróc tµi chÝnh, t− vÊn dù ¸n cho c¶ doanh nghiÖp trong n−íc vµ doanh nghiÖp n−íc ngoµi. §Æc biÖt trong thêi gian qua, c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®· tÝch cùc tham gia m¹nh mÏ vµo tiÕn tr×nh cæ phÇn hãa b»ng viÖc t− vÊn cæ phÇn hãa, ®Þnh gi¸ doanh nghiÖp, tæ chøc b¸n ®Êu gi¸ cæ phÇn cho c«ng ty cæ phÇn. Trong ®ã, ®Æc biÖt cã hîp ®ång lín nh− hîp ®ång t− vÊn cæ phÇn hãa cho Tæng c«ng ty Saigontourist, tæ chøc ®Êu gi¸ cho C«ng ty b¶o hiÓm B¶o Minh, Tæng c«ng ty s÷a ViÖt Nam (Vinamilk). Còng nh− nghiÖp vô m«i giíi, c¸c c«ng ty chøng kho¸n lín nh− C«ng ty chøng kho¸n B¶o ViÖt, C«ng ty chøng kho¸n Sµi Gßn, C«ng ty chøng kho¸n Ng©n hµng §Çu t− vµ Ph¸t triÓn, C«ng ty chøng kho¸n ACB thùc hiÖn phÇn lín c¸c hîp ®ång t− vÊn, sè Ýt cßn l¹i thuéc vÒ c¸c c«ng ty nh− C«ng ty chøng kho¸n §Ö NhÊt vµ C«ng ty chøng kho¸n Ng©n hµng C«ng th−¬ng. Cã thÓ nãi ®©y lµ nghiÖp vô cã tÝnh chuyÓn biÕn râ rÖt nhÊt trong sè c¸c nghiÖp vô c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®· thùc hiÖn. Ngoµi ra, cïng víi sè l−îng c«ng ty ®−îc niªm yÕt trªn Trung t©m giao dÞch t¨ng lªn còng lµ tõng ®ã sè c«ng ty cæ phÇn ®−îc c«ng ty chøng kho¸n t− vÊn niªm yÕt thµnh c«ng. VÒ ho¹t ®éng t− vÊn ph¸t hµnh vµ t− vÊn niªm yÕt, ngoµi viÖc phô thuéc vµo n¨ng lùc chuyªn m«n cña c«ng ty chøng kho¸n, cßn phô thuéc rÊt lín vµo t×nh h×nh giao dÞch trªn thÞ tr−êng chÝnh thøc. Trong giai ®o¹n thÞ tr−êng ®i xuèng (tõ cuèi n¨m 2001 ®Õn hÕt quý III n¨m 2003), viÖc t− vÊn niªm yÕt vµ t− vÊn ph¸t hµnh lµ ®Æc biÖt khã kh¨n, nhiÒu hîp ®ång ®· ®−îc ký kÕt nh−ng vÉn trong giai ®o¹n triÓn khai do thÞ tr−êng ch−a thuËn lîi mÆc dï vÉn ®−îc c¸c c«ng ty chøng kho¸n duy tr×. V× thÕ sè l−îng c«ng ty cæ phÇn ®−îc c«ng ty chøng kho¸n t− vÊn niªm yÕt thµnh c«ng kh«ng ®Òu qua c¸c n¨m nh− n¨m 2002 cã thªm 11 c«ng ty, n¨m 2003 cã thªm 2 c«ng ty niªm yÕt vµ 5 th¸ng ®Çu n¨m 2004 cã thªm 3 c«ng ty. Mét sè c«ng ty ®· tiÕn hµnh rÊt cã hiÖu qu¶ nghiÖp vô t− vÊn cæ phÇn ho¸. NghiÖp vô nµy mang l¹i cho kh¸ch hµng cña c¸c c«ng ty nhiÒu lîi Ých. Thø nhÊt, nh©n viªn t− vÊn sÏ gióp doanh nghiÖp lËp ra mét quy tr×nh thùc 67

hiÖn cæ phÇn ho¸ hiÖu qu¶, hç trî ®¾c lùc cho viÖc qu¶ng b¸ tªn tuæi, thu hót c«ng chóng quan t©m ®Õn viÖc ®Çu t− vµo doanh nghiÖp. Nhê ®ã viÖc b¸n cæ phÇn sÏ ®−îc thùc hiÖn dÔ dµng h¬n vµ nhiÒu kh¶ n¨ng doanh nghiÖp sÏ b¸n ®−îc cæ phÇn víi gi¸ cao h¬n mÖnh gi¸. Ngoµi ra, trong mét sè tr−êng hîp c¸c c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ ®øng ra b¶o l·nh ph¸t hµnh cho doanh nghiÖp cæ phÇn, ®¶m b¶o viÖc b¸n cæ phÇn sÏ ®−îc thùc hiÖn nhanh chãng. Thø hai, t− vÊn cæ phÇn ho¸ còng sÏ cung cÊp dÞch vô qu¶n lý danh s¸ch c¸c cæ ®«ng, gióp gi¸m ®èc c¸c doanh nghiÖp n¾m râ c¸c ®èi t−îng gãp vèn vµo doanh nghiÖp m×nh. B¶ng 2. Doanh thu ho¹t ®éng t− vÊn cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n §¬n vÞ: triÖu ®ång N¨m

2001

2002

2003

Doanh thu t− vÊn

1.593

1.364

4.388

(Nguån: T¹p chÝ Chøng kho¸n th¸ng 7/2004) 2.2.4. NghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh B¶o l·nh ph¸t hµnh lµ viÖc hç trî ®¬n vÞ ph¸t hµnh huy ®éng vèn b»ng c¸ch b¸n chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng. Sù hç trî ®ã gióp ®¬n vÞ ph¸t hµnh n¾m ch¾c kh¶ n¨ng huy ®éng vèn vµ cã kÕ ho¹ch sö dông vèn huy ®éng. HiÖn nay cã 9 c«ng ty chøng kho¸n ®−îc cÊp phÐp thùc hiÖn nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh, tuy nhiªn, kh«ng ph¶i c«ng ty nµo còng ®ñ n¨ng lùc tµi chÝnh ®Ó cã thÓ thùc hiÖn nhiÒu hîp ®ång b¶o l·nh trong cïng thêi ®iÓm vµ ®ñ tr−êng vèn ®Ó cã thÓ bao tiªu hÕt c¸c s¶n phÈm ®· b¶o l·nh trong thêi gian dµi. Mét sè c«ng ty chøng kho¸n lín ®· b¾t ®Çu tËp trung vµo nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ChÝnh phñ, vÝ dô nh− C«ng ty chøng kho¸n B¶o ViÖt ®· cã b−íc ®ét ph¸ trong nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh, ngoµi ra, B¶o ViÖt lµ c«ng ty chøng kho¸n ®Çu tiªn b¶o l·nh ph¸t hµnh thµnh c«ng lo¹i tr¸i phiÕu cã kú h¹n dµi 10 n¨m vµ 15 n¨m, ®©y lµ nh÷ng lo¹i tr¸i phiÕu dµi h¹n ®Çu tiªn 68

trªn thÞ tr−êng tµi chÝnh ViÖt Nam, t¹o tiÒn ®Ò vÒ l·i suÊt cho c¸c lo¹i chøng kho¸n cã kú h¹n sau nµy. B¶o ViÖt còng lµ c«ng ty tÝch cùc tham gia vµo thÞ tr−êng ®Êu thÇu tr¸i phiÕu ChÝnh phñ víi tæng khèi l−îng tróng thÇu chiÕn ®Õn 38% tæng khèi l−îng tr¸i phiÕu ph¸t hµnh qua TTGDCK Thµnh phè Hå ChÝ Minh trong n¨m 2002. 2.2.5. NghiÖp vô tù doanh §©y lµ nghiÖp vô kinh doanh do c«ng ty thùc hiÖn v× lîi Ých cña chÝnh m×nh. Nh− vËy khi thùc hiÖn nghiÖp vô nµy, c«ng ty chøng kho¸n ®ãng vai trß lµ ng−êi ®Çu t− cã tæ chøc trªn thÞ tr−êng. Cïng víi nghiÖp vô m«i giíi, nghiÖp vô tù doanh còng ®−îc c¸c c«ng ty chøng kho¸n chó träng thùc hiÖn. NhiÒu c«ng ty ®· t¨ng vèn ®iÒu lÖ ®Ó thùc hiÖn nghiÖp vô nµy nh− CTCK Sµi Gßn t¨ng tõ 11 tû ®ång lªn 20 tû ®ång, CTCK Th¨ng Long t¨ng vèn tõ 9 tû lªn 43 tû ®ång, CTCK Ng©n hµng §Çu t− vµ Ph¸t triÓn vµ CTCK Ng©n hµng N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n t¨ng vèn lªn 100 tû ®Ó gia t¨ng tiÒm lùc tµi chÝnh. Tæng gi¸ trÞ giao dÞch vµ doanh thu tù doanh ®· t¨ng m¹nh qua c¸c n¨m mÆc dï møc ®é t¨ng cã kh¸c nhau ë tõng c«ng ty. HiÖn ®· cã sù thay ®æi vÒ kÕt cÊu danh môc ®Çu t− chøng kho¸n tù doanh ë c¸c c«ng ty. NÕu nh− trong hai n¨m ®Çu tiªn sau khi thÞ tr−êng thµnh lËp, c¸c c«ng ty chØ tËp trung vµo tù doanh cæ phiÕu ch−a niªm yÕt th× b¾t ®Çu tõ nöa cuèi n¨m 2002 ®Õn nay, c¸c c«ng ty l¹i tËp trung vµo tù doanh tr¸i phiÕu vµ cæ phiÕu ch−a niªm yÕt. Nh÷ng c«ng ty tù doanh nhiÒu cæ phiÕu gåm C«ng ty chøng kho¸n §Ö nhÊt, C«ng ty chøng kho¸n ACB; nh÷ng c«ng ty tù doanh nhiÒu tr¸i phiÕu lµ C«ng ty chøng kho¸n Ng©n hµng N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, C«ng ty chøng kho¸n Ng©n hµng Ngo¹i th−¬ng, C«ng ty chøng kho¸n Ng©n hµng C«ng th−¬ng, C«ng ty chøng kho¸n Ng©n hµng §Çu t− vµ ph¸t triÓn. GÇn ®©y, gi¸ trÞ tr¸i phiÕu tù doanh gia t¨ng lµ do c¸c c«ng ty thùc hiÖn nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ChÝnh phñ theo h×nh thøc cam kÕt ch¾c ch¾n vµ thùc hiÖn giao dÞch tr¸i phiÕu theo hîp ®ång cã kú h¹n.

69

B¶ng 3: Tæng gi¸ trÞ giao dÞch tù doanh vµ doanh thu tù doanh cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n §¬n vÞ: tû ®ång Th¸ng

N¨m

2001

2002

2003

Tæng gi¸ trÞ giao dÞch tù doanh

34

186

6.870

6.464

Doanh thu tù doanh

8

7

18

N/A

5/2004

(Nguån: T¹p chÝ Chøng kho¸n th¸ng 7/2004)

Qua ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô trªn, nhãm nghiªn cøu cã mét sè nhËn xÐt sau: VÒ c¸c c«ng ty chøng kho¸n: HiÖn nay, ë ViÖt Nam cã 13 c«ng ty chøng kho¸n ®· ®−îc cÊp phÐp lµm thµnh viªn cña Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n víi tæng sè vèn ®iÒu lÖ lµ 608 tû ®ång. MÆc dï thêi gian ho¹t ®éng kh«ng dµi, quy m« cßn nhá bÐ nh−ng cã thÓ nãi c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®· cã nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng kÓ cho sù ph¸t triÓn cña TTCK ViÖt Nam trong thêi gian qua. §Æc ®iÓm cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n ë ViÖt Nam hiÖn nay lµ: C«ng ty chøng kho¸n ®−îc thµnh lËp víi hai lo¹i h×nh lµ c«ng ty cæ phÇn hoÆc c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. PhÇn lín c¸c c«ng ty chøng kho¸n do mét c«ng ty tµi chÝnh hoÆc mét ng©n hµng thµnh lËp vµ nhËn ®−îc sù hç trî cña c¸c tæ chøc nµy trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. TiÒm lùc tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n ch−a m¹nh, møc vèn ®iÒu lÖ cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®Òu d−íi 100 tû ®ång, trong sè 13 c«ng ty chøng kho¸n chØ cã 2 c«ng ty cã sè vèn ®iÒu lÖ ®¹t 100 tû ®ång. NÕu so s¸nh víi c¸c c«ng ty chøng kho¸n ë c¸c n−íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi th× møc vèn nµy lµ qu¸ nhá bÐ. VÒ c¸c nghiÖp vô kinh doanh chøng kho¸n: HÇu hÕt c¸c c«ng ty chøng kho¸n (10 c«ng ty) tham gia ®Çy ®ñ 5 lo¹i h×nh nghiÖp vô: m«i giíi, tù doanh, b¶o l·nh ph¸t hµnh, qu¶n lý danh môc ®Çu t−, t− vÊn chøng kho¸n. Tuy nhiªn 70

ch−a cã mét c«ng ty nµo thùc sù næi bËt ë mét m¶ng ho¹t ®éng cô thÓ. MÆc dï nghiÖp vô m«i giíi ®−îc c¸c c«ng ty thùc hiÖn tÝch cùc nhÊt, cã sù gia t¨ng tuyÖt ®èi vÒ sè l−îng tµi kho¶n cña ng−êi ®Çu t− nh−ng hiÖn míi chØ cã 0.025% d©n sè ViÖt Nam tham gia ®Çu t− chøng kho¸n (gÇn 20.000 tµi kho¶n giao dÞch chøng kho¸n trªn so víi 80 triÖu d©n). Ngoµi nguyªn nh©n thiÕu sù hiÓu biÕt cña ng−êi d©n vÒ chøng kho¸n vµ TTCK th× chÊt l−îng t− vÊn ®Çu t− trùc tiÕp cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n ch−a ®¸p øng ®−îc ®ßi hái cña ng−êi ®Çu t− còng lµ mét nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nµy. Trong viÖc thùc hiÖn nghiÖp vô t− vÊn tµi chÝnh vµ ®Çu t− chøng kho¸n ®· xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh khi tham gia ®Êu thÇu c¸c hîp ®ång t− vÊn, ®Æc biÖt lµ gi÷a c¸c c«ng ty trong cïng ®Þa bµn. Trong viÖc t− vÊn ph¸t hµnh, t− vÊn niªm yÕt, c¸c c«ng ty chøng kho¸n míi chØ thÓ hiÖn vai trß quan viÖc chuÈn bÞ hå s¬ xin niªm yÕt. Vai trß t− vÊn sau niªm yÕt ch−a ®−îc ph¸t huy, b»ng chøng lµ ®a phÇn c¸c c«ng ty niªm yÕt ch−a thùc hiÖn tèt c¸c quy ®Þnh vÒ c«ng bè th«ng tin vµ mét sè c«ng ty niªm yÕt cßn lóng tóng trong viÖc xö lý t×nh huèng bÊt lîi ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. VÒ chÊt l−îng ®éi ngò nh©n viªn hµnh nghÒ: Tæng sè nh©n viªn ®−îc cÊp giÊy phÐp hµnh nghÒ kinh doanh chøng kho¸n ë c¸c c«ng ty hiÖn nay lµ 230 ng−êi. ChÊt l−îng nguån nh©n lùc cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n hiÖn nay ®· ®−îc c¸c c«ng ty chó träng. Yªu cÇu c«ng viÖc cao h¬n céng víi møc ®é c¹nh tranh ngµy cµng gia t¨ng khiÕn cho viÖc n©ng cao tr×nh ®é cña ®éi ngò nh©n viªn hµnh nghÒ lµ mét nhu cÇu cÊp b¸ch. §éi ngò nh©n viªn cña c¸c c«ng ty ®−îc t¨ng lªn c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng, nhiÒu c«ng ty ®· thu hót ®−îc c¸c chuyªn gia vÒ tµi chÝnh ®−îc ®µo t¹o bµi b¶n c¶ ë trong n−íc vµ n−íc ngoµi. TÝnh chuyªn nghiÖp trong thùc thi nghiÖp vô, giao tiÕp vµ phôc vô kh¸ch hµng ®· ®−îc c¶i thiÖn râ rÖt, nhê ®ã chÊt l−îng dÞch vô cung cÊp cho kh¸ch hµng còng ®−îc n©ng cao. §iÓn h×nh lµ c«ng ty chøng kho¸n Sµi Gßn víi chiÕn l−îc ®Çu t− m¹nh cho viÖc t×m kiÕm 71

nh©n sù cã tµi, cã kinh nghiÖm vµ am hiÓu thÞ tr−êng. §ång thêi víi viÖc x©y dùng ®éi ngò nh©n viªn hïng hËu, c«ng ty nµy cßn duy tr× ®−îc mét “v¨n ho¸ c«ng ty”, ®ã lµ viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cèt lâi cña c«ng ty ®−îc x©y dùng trªn c¸c mèi quan hÖ bÒn v÷ng víi kh¸ch hµng, víi c¸c cæ ®«ng, c¸c ®èi t¸c, c¸c c¬ quan qu¶n lý còng nh− gi÷a c¸c nh©n viªn trong c«ng ty. Ph−¬ng ch©m cña SSI lµ “®éi ngò nh©n viªn giái t¹o nªn c«ng ty lín m¹nh.” ChÊt l−îng cña ®éi ngò nh©n viªn còng gãp phÇn rÊt lín trong viÖc t¹o nªn vµ duy tr× uy tÝn cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n. Mét trong nh÷ng yÕu tè ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng chÝnh lµ viÖc tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ c¸c ho¹t ®éng cña c«ng ty, tu©n thñ c¸c quy ®Þnh néi bé. Tuy nhiªn, chÊt l−îng ®éi ngò nh©n viªn hµnh nghÒ hiÖn nay ch−a ®¸p øng ®−îc nh÷ng yªu cÇu ngµy cµng cao cña thÞ tr−êng. §éi ngò nh©n viªn mÆc dï ®−îc ®µo t¹o c¬ b¶n, hÇu hÕt cã tr×nh ®é ®¹i häc trë lªn, mét sè ®· lµm viÖc trong ngµnh tµi chÝnh ng©n hµng, mét sè Ýt ®· ®−îc cö tham gia c¸c kho¸ ®µo t¹o vÒ lÜnh vùc chøng kho¸n nh−ng thêi gian ®µo t¹o ng¾n, møc ®é chuyªn s©u ch−a cao nªn phÇn lín c¸c nh©n viªn c«ng ty chøng kho¸n ch−a cã nhiÒu kinh nghiÖm thùc tÕ. ViÖc ®µo t¹o cÊp chøng chØ hµnh nghÒ kinh doanh chøng kho¸n cßn nhiÒu h¹n chÕ vÒ gi¶ng viªn vµ gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y, ch−a cã ch−¬ng tr×nh riªng cho tõng vÞ trÝ chuyªn m«n. 2.3. Thùc tr¹ng thanh tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n C¸c ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n cña c«ng ty chøng kho¸n ¶nh h−ëng nhiÒu tíi lîi Ých cña c¸c nhµ ®Çu t−. C¸c c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ cã nh÷ng hµnh vi vi ph¹m nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña TTCK, ¶nh h−ëng tíi lîi Ých vµ quyÒn lîi cña c¸c nhµ ®Çu t− chøng kho¸n. MÆt kh¸c, víi sè l−îng c«ng ty chøng kho¸n ngµy cµng nhiÒu, ph¹m vi ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n ngµy cµng t¨ng, tÝnh chÊt ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n ngµy cµng më réng vµ ®a d¹ng, tÝnh c¹nh tranh gi÷a c¸c c«ng ty chøng kho¸n ngµy cµng gay g¾t tÊt yÕu khiÕn c¸c c«ng ty 72

chøng kho¸n dÔ gÆp nhiÒu rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n cña m×nh, cã thÓ dÉn ®Õn ph¸ s¶n. ChÝnh v× vËy, viÖc thanh tra, gi¸m s¸t c¸c c«ng ty chøng kho¸n lµ mét yªu cÇu b¾t buéc ®Æt ra ®èi víi bÊt kú mét TTCK nµo, nh»m ®¶m b¶o quyÒn lîi cho c¸c nhµ ®Çu t−, qua ®ã ®¶m b¶o tÝnh minh b¹ch, an toµn vµ æn ®Þnh cña TTCK. Tiªu chÝ gi¸m s¸t TTCK tËp trung ®−îc chia thµnh 3 lo¹i, ®ã lµ tiªu chÝ ph¸t hiÖn giao dÞch thao tóng, tiªu chÝ ph¸t hiÖn giao dÞch néi gi¸n vµ tiªu chÝ ph¸t hiÖn viÖc t¹o dùng hoÆc truyÒn b¸ th«ng tin g©y ¶nh h−ëng ®Õn TTCK. ViÖc gi¸m s¸t giao dÞch thêi gian qua vÉn ®−îc thùc hiÖn t¹i Trung t©m Ggiao dÞch chøng kho¸n TP.HCM trªn c¬ së c¸c biÓu mÉu, b¸o c¸o vÒ giao dÞch ®−îc tæng hîp vµ ph©n tÝch. Khi ph¸t hiÖn hµnh vi sai ph¹m, Trung t©m Giao dÞch thu thËp c¸c th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn lªn UBCKNN ®Ó lµm c¨n cø ra quyÕt ®Þnh thanh tra. ViÖc gi¸m s¸t ®èi víi c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®−îc thùc hiÖn víi c¸c néi dung: viÖc duy tr× vèn kh¶ dông cña c«ng ty chøng kho¸n, chÊt l−îng tµi s¶n cã, kÕt qu¶ kinh doanh, vèn thùc cã, nghÜa vô ®èi víi ng©n s¸ch nhµ n−íc, kÕt qu¶ qu¶n lý, ®iÒu hµnh, c¸c ®iÒu kiÖn quy ®Þnh trong giÊy phÐp ho¹t ®éng. Ho¹t ®éng gi¸m s¸t ®èi víi c¸c c«ng ty chøng kho¸n lµ mét ho¹t ®éng ®−îc tiÕn hµnh th−êng xuyªn, liªn tôc. 2.3.1. KÕt qu¶ thanh tra, gi¸m s¸t vÒ c¸c hµnh vi vi ph¹m cña c«ng ty chøng kho¸n -

Ho¹t ®éng néi gi¸n: Qua h¬n 4 n¨m TTCK ®i vµo ho¹t ®éng, mÆc

dï ch−a ph¸t hiÖn vµ xö lý ®−îc hµnh vi th«ng tin néi gi¸n nµo nh−ng qua nh÷ng diÔn biÕn trªn TTCK th× cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng ®· cã nh÷ng dÊu hiÖu cña hµnh vi th«ng tin néi gi¸n. Nh÷ng dÊu hiÖu nµy biÓu hiÖn trªn thùc tÕ b»ng khèi l−îng giao dÞch, gi¸ chøng kho¸n giao dÞch,….tr−íc thêi ®iÓm c¸c th«ng tin quan träng ®−îc c«ng bè ra c«ng chóng nh− thay ®æi c¸c chÝnh s¸ch ¸p dông ®èi víi thÞ tr−êng (thay ®æi biªn ®é dao ®éng gi¸, khèi l−îng giao dÞch, 73

gi¶m ngµy thanh to¸n,…), c«ng bè ph¸t hµnh thªm cæ phiÕu, chia cæ tøc cña tæ chøc ph¸t hµnh, tæ chøc niªm yÕt. §èi víi TTCK ViÖt Nam trong giai ®o¹n ®Çu sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc nghiªm cÊm hµnh vi giao dÞch néi gi¸n do ph¸p luËt qu¶n lý th«ng tin kinh tÕ quan träng cña Nhµ n−íc, doanh nghiÖp ch−a ®ång bé, ®Çy ®ñ vµ hiÖu lùc ph¸p lý ch−a cao; doanh nghiÖp ch−a cã thãi quen vµ ch−a thÊy râ tr¸ch nhiÖm trong viÖc cung cÊp, qu¶n lý th«ng tin kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ. Víi khung ph¸p lý hiÖn nay, viÖc nhËn diÖn vµ xö lý c¸c ®èi t−îng cã hµnh vi th«ng tin néi gi¸n sÏ rÊt khã thùc hiÖn bëi v× giao dÞch néi gi¸n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®−îc hiÓu nh− mét ho¹t ®éng mua, b¸n chøng kho¸n tr−íc khi tæ chøc ph¸t hµnh c«ng bè ra c«ng chóng c¸c th«ng tin cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn gi¸ chøng kho¸n. Trong tr−êng hîp nµy, mét ng−êi ®Æt lÖnh mua, b¸n chøng kho¸n víi sè l−îng lín tr−íc ®ã còng khã cã c¬ së ®Ó chøng minh, kÕt luËn r»ng hä ®· sö dông c¸c th«ng tin néi gi¸n do nh©n viªn c«ng ty chøng kho¸n còng nh− c¸c c¬ quan cã liªn quan cung cÊp. -

Hµnh vi lòng ®o¹n thÞ tr−êng: Trong thêi gian qua, trªn TTCK

còng ®· xuÊt hiÖn mét sè vô viÖc cã biÓu hiÖn cña hµnh vi lòng ®o¹n thÞ tr−êng nh−ng qua qu¸ tr×nh gi¸m s¸t, kiÓm tra trùc tiÕp, c¸n bé qu¶n lý vÉn ch−a cã ®ñ c¬ së ®Ó chøng minh vµ kÕt luËn ®ã lµ hµnh vi lòng ®o¹n thÞ tr−êng ®Ó xö lý theo quy ®Þnh hiÖn hµnh. -

VÒ c«ng bè th«ng tin: Thùc tÕ ®· cã mét vµi c«ng ty chøng kho¸n

kh«ng chÊp hµnh nghiªm chØnh chÕ ®é b¸o c¸o vµ c«ng bè th«ng tin nh− nép b¸o c¸o kh«ng ®óng h¹n, c«ng bè sè liÖu kh«ng khíp,… g©y ph¶n øng ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t−. Víi c«ng t¸c gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng giao dÞch, TTGDCK ®· ph¸t hiÖn 7 tr−êng hîp thµnh viªn chñ chèt cña c«ng ty niªm yÕt kh«ng c«ng bè th«ng tin vµ 1 tr−êng hîp cæ ®«ng lín giao dÞch lµm thay ®æi tû lÖ n¾m gi÷ 5% cæ phiÕu cña mét tæ chøc ph¸t hµnh nh−ng kh«ng thùc hiÖn b¸o c¸o theo quy ®Þnh.

74

Ngoµi ra, thêi gian c«ng bè th«ng tin cßn chËm, ch−a cã tÝnh chÊt cËp nhËt, tøc th×; h×nh thøc c«ng bè th«ng tin cßn nghÌo nµn, thñ c«ng nªn kh«ng phï hîp víi sù biÕn chuyÓn cña thÞ tr−êng; th«ng tin cßn thiÕu vµ viÖc tiÕp xóc víi c¸c c¬ quan h÷u quan ®Ó lÊy th«ng tin cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, ch−a ph¸t triÓn c¸c kªnh lÊy th«ng tin tù ®éng, c¸c trang web cßn s¬ sµi, tÝnh cËp nhËt ch−a cao. -

Hµnh vi tham gia ho¹t ®éng tÝn dông vµ cho vay b¶o chøng: KÓ

tõ khi TTCK ®i vµo ho¹t ®éng ®Õn nay th× c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng tham gia trªn thÞ tr−êng ®· tu©n thñ ®óng quy ®Þnh nµy. Tuy nhiªn, hiÖn nay cã hiÖn t−îng c¸c c«ng ty mÑ, c«ng ty b¶o l·nh ®øng ®»ng sau c¸c c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn ho¹t ®éng tÝn dông cho kh¸ch hµng cña c«ng ty chøng kho¸n do m×nh thµnh lËp. ViÖc nµy lµ hoµn toµn hîp lÖ, kh«ng vi ph¹m quy ®Þnh cña ph¸p luËt chøng kho¸n hiÖn hµnh. Tuy nhiªn, ®iÒu nµy còng ®ßi hái UBCKNN ph¶i th−êng xuyªn gi¸m s¸t vµ theo dâi m¶ng ho¹t ®éng nµy cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n v× rÊt dÔ ph¸t sinh hiÖn t−îng c¸c c«ng ty chøng kho¸n sö dông tiÒn cña kh¸ch hµng ®Ó tiÕn hµnh cho vay. 2.3.2. KÕt qu¶ kiÓm tra vÒ nghiÖp vô tµi chÝnh - ng©n quü cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n KÕt qu¶ kiÓm tra cña UBCKNN cho thÊy nh×n chung c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®Òu qu¶n lý chÆt chÏ nghiÖp vô tµi chÝnh – ng©n quü, ®¶m b¶o kh¶ n¨ng chi tr¶ kÞp thêi c¸c kho¶n ph¶i thanh to¸n, hÖ sè thanh to¸n hiÖn hµnh ®Òu duy tr× ë møc trªn 1. VÒ ho¹t ®éng qu¶n lý tµi kho¶n, tµi s¶n cña c¸c nhµ ®Çu t− trong thanh to¸n, cho vay øng vèn trong thanh to¸n, cÇm cè, kÕt qu¶ kiÓm tra cho thÊy c¸c nhµ ®Çu t− ®Òu ®−îc ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n kÞp thêi c¸c kho¶n giao dÞch chøng kho¸n. 2.3.3. KÕt qu¶ kiÓm tra vÒ c«ng t¸c kiÓm so¸t rñi ro cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n 75

-

Rñi ro dÉn ®Õn c«ng ty chøng kho¸n thiÕu kh¶ n¨ng chi tr¶: KÕt

qu¶ kiÓm tra cho thÊy tÊt c¶ c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®−îc kiÓm tra ®Òu ®¶m b¶o ®¸p øng ®−îc kh¶ n¨ng chi tr¶ kÞp thêi tÊt c¶ c¸c kho¶n giao dÞch chøng kho¸n, kÓ c¶ tù doanh vµ cña kh¸ch hµng. Theo b¸o c¸o cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n, hiÖn nay, hÖ sè thanh to¸n hiÖn hµnh cña c¸c c«ng ty tõ 1,2 - 1,4 lÇn, lín h¬n 1, ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n cho c¸c c«ng ty chøng kho¸n. -

Rñi ro vÒ thay ®æi gi¸ chøng kho¸n: HÇu hÕt c¸c c«ng ty chøng

kho¸n ®Òu chó träng xem xÐt rñi ro thay ®æi gi¸ chøng kho¸n trong ho¹t ®éng tù doanh b»ng viÖc ph©n t¸n rñi ro trong ®Çu t−, tËp trung ®Çu t− n¾m gi÷ c¸c lo¹i cæ phiÕu cã Ýt thay ®æi vÒ gi¸ c¶ hoÆc ®Çu t− vµo tr¸i phiÕu ChÝnh phñ. C¸c c«ng ty chøng kho¸n ®Òu thùc hiÖn trÝch dù phßng gi¶m gi¸ chøng kho¸n theo quy ®Þnh. 2.3.4. KÕt qu¶ gi¸m s¸t kh¸c -

VÒ gi¸m s¸t ho¹t ®éng tù doanh cña c«ng ty chøng kho¸n thµnh

viªn cho thÊy c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®· ®¶m b¶o lÖnh giao dÞch cña kh¸ch hµng ®−îc −u tiªn thùc hiÖn tr−íc lÖnh tù doanh cña c«ng ty chøng kho¸n. -

HÇu hÕt c¸c c«ng ty chøng kho¸n thµnh viªn thùc hiÖn ®óng quy

®Þnh vÒ nhËp lÖnh cho kh¸ch hµng, ®¶m b¶o sù c«ng b»ng cho kh¸ch hµng khi tiÕn hµnh giao dÞch: lÖnh ®−îc ®Æt tr−íc ®−îc nhËp vµo hÖ thèng giao dÞch tr−íc vµ theo ®óng thø tù −u tiªn. -

Tuy nhiªn, kÕt qu¶ cho thÊy trong thêi gian qua, ®· cã 24 tr−êng

hîp nhµ ®Çu t− võa ®Æt lÖnh mua, võa ®Æt lÖnh b¸n cæ phiÕu trong cïng mét phiªn giao dÞch, 262 nhµ ®Çu t− më cïng lóc nhiÒu tµi kho¶n giao dÞch, 6 tr−êng hîp vi ph¹m c«ng bè th«ng tin cña tæ chøc niªm yÕt, ®×nh chØ t− c¸ch ®¹i diÖn cña mét nhan viªn c«ng ty chøng kho¸n v× nhËp lÖnh kh«ng cã thùc vµo hÖ thèng.

76

-

Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ch−a cã hÖ thèng tù ®éng gi¸m

s¸t, ph¸t hiÖn vµ c¶nh b¸o c¸c lÖnh kh«ng hîp lÖ, c¸c lÖnh thao tóng thÞ tr−êng; Ch−a theo dâi s¸t sao c¸c vi ph¹m thÞ tr−êng vÒ giao dÞch néi gi¸n, c«ng bè th«ng tin, viÖc xö lý diÔn ra chËm vµ cßn thiÕu tÝnh kiªn quyÕt. -

C¸c th«ng tin vÒ gi¸ giao dÞch vµ kÕt qu¶ khíp lÖnh ®−a ra chËm,

th−êng vµo ®Çu giê chiÒu, trong khi ®«i lóc kh¸ch hµng yªu cÇu ngay sai khi khíp lÖnh; C¸c lÖnh göi tõ c«ng ty chøng kho¸n ®Õn Trung t©m giao dÞch ch−a ®−îc tù ®éng ho¸, viÖc nhËp b»ng tay vµo hÖ thèng cña Trung t©m giao dÞch dÔ g©y nhÇm lÉn, sai sãt vµ kh«ng ®¶m b¶o ®−îc tèc ®é, do vËy, nhiÒu khi g©y thiÖt thßi cho c¸c nhµ ®Çu t−.

77

Ch−¬ng III Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµnG

3.1. Quan ®iÓm, ®Þnh h−íng hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña TTCK lµ ®Ønh cao cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. §Ó ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng cña c¶ bªn gäi vèn vµ bªn cung cÊp vèn, TTCK ®· s¸ng t¹o ra nh÷ng hµng ho¸ ngµy cµng ®a d¹ng. Theo ®ã, c¸c chñ thÓ tham gia thÞ tr−êng kh«ng chØ ngµy cµng ph¸t triÓn vÒ sè l−îng mµ trªn bÊt cø TTCK nµo, môc tiªu vÒ chÊt l−îng ho¹t ®éng lu«n ®−îc ®Æt lªn hµng ®Çu ®Ó cã ®−îc hiÖu qu¶ tèi ®a. §Ó ®¹t môc tiªu ®ã, viÖc hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn mèi quan hÖ gi÷a c¸c tæ chøc trung gian mµ ®Æc tr−ng lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n víi kh¸ch hµng lµ mét yÕu tè mang tÝnh quyÕt ®Þnh cho c¶ sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña TTCK nãi chung. V× vËy, víi bÊt cø c«ng ty chøng kho¸n nµo, mèi quan hÖ víi kh¸ch hµng lu«n ®−îc coi lµ sù sèng cßn, lµ chiÕn l−îc ®Ó ph¸t triÓn. Nã kh«ng chØ ®−îc quan t©m ë nh÷ng thÞ tr−êng ph¸t triÓn mµ víi nh÷ng thÞ tr−êng non trÎ nh− TTCK ViÖt Nam. Tuy nhiªn, ®Ó cñng cè quan hÖ nµy th× chóng ta, d−íi gãc ®é lµ c¬ quan qu¶n lý thÞ tr−êng, ph¶i cã nh÷ng ®Þnh h−íng cô thÓ vµ ng−êi thùc hiÖn trùc tiÕp nh÷ng ®Þnh h−¬ng ph¸t triÓn ®ã chÝnh lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n. D−íi ®©y, chóng t«i xin tr×nh bµy mét sè quan ®iÓm vµ ®Þnh h−íng nh»m hoµn thiÖn mèi quan hÖ nµy, d−íi gãc ®é lµ c¬ quan qu¶n lý thÞ tr−êng còng nh− nh÷ng ®Þnh h−íng nh»m tù hoµn thiÖn m×nh cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n. 3.1.1. §èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý thÞ tr−êng §Ó hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n (chñ thÓ kinh doanh chøng kho¸n) víi kh¸ch hµng, tr−íc hÕt cÇn t¹o lËp ®Çy ®ñ m«i tr−êng 78

ph¸p lý trªn TTCK nãi chung, trong ®ã quy ®Þnh râ rµng vÒ mÆt ph¸p lý trong ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n nh»m ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng, c«ng khai, minh b¹ch trªn thÞ tr−êng. TÝnh ph¸p lý trong ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n cÇn quy ®Þnh chÆt chÏ toµn bé nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ph¹m vi, néi dung ho¹t ®éng, quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c chñ thÓ kinh doanh chøng kho¸n còng nh− cña c¸c ph¸p nh©n, thÓ nh©n ho¹t ®éng ®Çu t− trªn thÞ tr−êng. Víi TTCK ViÖt Nam, ph¸p luËt trong kinh doanh tuy ch−a ®ång bé, hoµn chØnh nh−ng b−íc ®Çu ®· t¹o ®−îc hµnh lang ph¸p lý phï hîp víi quy m« vµ ®Æc ®iÓm cña thÞ tr−êng, x¸c lËp ®−îc mèi quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh doanh chøng kho¸n vµ c¸c nhµ ®Çu t− víi t− c¸ch lµ kh¸ch hµng cña hä trªn c¬ së quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Nh−ng thÞ tr−êng ngµy cµng ph¸t triÓn, tÝnh ®a d¹ng, tÝnh phøc t¹p ngµy cµng t¨ng, yªu cÇu hoµn thiÖn khung ph¸p lý cho thÞ tr−êng cµng bøc xóc. ViÖc hoµn thiÖn kh«ng chØ tÝnh ®Õn nh÷ng néi dung liªn quan ®Õn c¸c chñ thÓ kinh doanh chøng kho¸n mµ cßn ph¶i tÝnh ®Õn c¶ nh÷ng néi dung liªn quan ®Õn kh¸ch hµng cña hä. Khu«n khæ ph¸p lý cña TTCK ViÖt Nam hiÖn ch−a quy ®Þnh ®Çy ®ñ c¸c mèi quan hÖ, hoÆc ch−a cã nh÷ng chÕ tµi quy ®Þnh gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn, xung ®ét cña mèi quan hÖ nµy. Kh«ng cã hoÆc ch−a cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ mang tÝnh ph¸p lý, nhµ ®Çu t− dÔ n¶n lßng hoÆc dÔ vi ph¹m ph¸p luËt, kh«ng chØ víi nhµ ®Çu t− trong n−íc mµ c¶ víi nh÷ng c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi. Mét sè ý kiÕn cho r»ng, c¸c ®iÒu kiÖn −u ®·i cña m«i tr−êng kinh doanh t¹i ViÖt Nam cã vÎ nh− ®ang ®−îc kiÕn t¹o cho ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi h¬n lµ ®Çu t− n−íc ngoµi gi¸n tiÕp. §iÒu nµy cã vÎ ®óng, Ýt nhÊt lµ ®èi víi thùc tr¹ng ph¸p lý hiÖn nay vÒ lÜnh vùc chøng kho¸n cña ViÖt Nam. V× vËy, ®Ó TTCK ph¸t triÓn nhanh th× yªu cÇu hoµn thiÖn khung ph¸p lý trong ®ã cã ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n cµng trë nªn bøc xóc vµ nã kh«ng chØ ë yªu cÇu x©y dùng vµ hoµn thiÖn LuËt chøng kho¸n mµ cßn ®èi víi c¸c LuËt liªn quan nh− LuËt doanh nghiÖp, LuËt ®Çu t−, Bé luËt d©n sù...

79

Mét khung h×nh ph¸p lý ®ång bé hoµn thiÖn víi nh÷ng ®iÒu kho¶n qui ®Þnh ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng nh»m x¸c ®Þnh râ rµng c¸c quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ c¸c kh¸ch hµng vÉn ch−a ®ñ ®Ó cñng cè quan hÖ nµy. Theo chóng t«i, c¸c c¬ quan qu¶n lý cÇn ph¶i cã mét c¬ chÕ qu¶n lý, gi¸m s¸t trong ®ã cã ph©n ®Þnh râ rµng vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô cña mçi c¬ quan nh»m gi¸n tiÕp cñng cè mèi quan hÖ nµy. Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng cô thÓ cña m×nh, c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc sÏ ®Þnh h−íng mèi quan hÖ nµy d−íi ph−¬ng diÖn ph¸p lý. Cã thÓ nãi, ®èi víi bÊt kú mét thÞ tr−êng chøng kho¸n nµo còng ph¶i cã ®Þnh h−íng cho kh¶ n¨ng hÊp dÉn c¸c ®Çu t− cã chÊt l−îng kÓ c¶ c¸c nhµ ®Çu t− trong n−íc vµ quèc tÕ. VÊn ®Ò nµy ph¶i ®−îc c¸c c¬ quan qu¶n lý thÞ tr−êng hÕt søc quan t©m. Cïng víi viÖc quèc tÕ ho¸, héi nhËp nÒn kinh tÕ thÕ giíi, cµng ngµy sÏ kh«ng tån t¹i mét thÞ tr−êng chøng kho¸n chØ ®¬n thuÇn néi bé trong n−íc. H¬n n÷a, cïng víi viÖc chÊp nhËn lµ thµnh viªn ASEAN vµ c¸c tæ chøc th−¬ng m¹i quèc tÕ kh¸c, thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam nãi chung còng ph¶i h×nh thµnh dÇn c¸c b−íc tiÕp cËn vµ ph¸t triÓn theo c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ ®Ó héi nhËp víi c¸c thÞ tr−êng chøng kho¸n trong khu vùc vµ thÕ giíi, kÓ c¶ trong lÜnh vùc hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng - mét trong nh÷ng yÕu tè chÝnh thóc ®Èy thÞ tr−êng ph¸t triÓn, ®¹t ®−îc sù tÝn nhiÖm t¹i thÞ tr−êng trong n−íc vµ quèc tÕ. 3.1.2. §èi víi c¸c c«ng ty chøng kho¸n Hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n víi kh¸ch hµng cßn lµ mét yªu cÇu ®èi víi b¶n th©n c«ng ty chøng kho¸n, nhÊt lµ trong bèi c¶nh héi nhËp vµ c¹nh tranh khèc liÖt nh− hiÖn nay. §Ó ®¹t ®−îc yªu cÇu nµy, c«ng ty chøng kho¸n kh«ng chØ h−íng tíi môc tiªu ph¸t triÓn s¶n phÈm vÒ dÞch vô trªn thÞ tr−êng mµ cßn hµng lo¹t môc tiªu kh¸c cÇn ®¹t ®−îc nh− c¶i thiÖn m«i tr−êng kinh doanh, gi¶m chi phÝ giao 80

dÞch, gãp phÇn h×nh thµnh nÒn v¨n ho¸ ®Çu t−, t¨ng tÝnh c¹nh tranh lµnh m¹nh, h×nh thµnh nh÷ng dÞch vô míi trong nÒn kinh tÕ, c¶i thiÖn vµ lµm phong phó thªm m«i tr−êng ®Çu t−. Ngay ë ViÖt Nam, mét c«ng ty chøng kho¸n míi ra ®êi ®· chó träng ngay ®Õn ph−¬ng thøc vµ tæ chøc ho¹t ®éng kinh doanh nªn trong bèi c¶nh chiÕc b¸nh cßn nhá l¹i ph¶i chia ra nhiÒu phÇn, c«ng ty chøng kho¸n nµy ®· cã l·i ngay trong n¨m ho¹t ®éng ®Çu tiªn. Tuy nhiªn, ®iÓm mÊu chèt trong mçi chiÕn l−îc nh»m cñng cè quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n víi kh¸ch hµng, chÝnh lµ chÝnh s¸ch con ng−êi cña mçi c«ng ty. §éi ngò ng−êi hµnh nghÒ kinh doanh chøng kho¸n lµ nh÷ng nh©n tè mang tÝnh quyÕt ®Þnh cho sù ph¸t triÓn hiÖu qu¶ cña c«ng ty chøng kho¸n vµ lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù thµnh b¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n. §ã lµ nh÷ng ®¹i diÖn trong giao dÞch chøng kho¸n, c¸c nh©n viªn t¸c nghiÖp, c¸c nh©n viªn gi¸m s¸t, c¸c nhµ ph©n tÝch, c¸c nhµ qu¶n lý... Hä ph¶i lµ nh÷ng lao ®éng cã kü n¨ng vµ ®¹o ®øc kinh doanh. Kinh doanh chøng kho¸n ®−îc coi lµ mét nghÒ ®ßi hái c−êng ®é lao ®éng cao vµ nh÷ng phÈm chÊt, kü n¨ng rÊt ®Æc biÖt. NghÒ cña hä kh«ngchØ lµ kÕt qu¶ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng mµ ®ång thêi nã cßn cã vai trß ng−îc l¹i lµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ vµ c¶i thiÖn m«i tr−êng kinh doanh. Khi thÞ tr−êng ®· ph¸t triÓn ®−îc mét c¬ së hµng ho¸ phong phó, nh÷ng trung gian tµi chÝnh vµ nh÷ng c«ng cô ph¸i sinh ®em ®Õn nh÷ng s¶n phÈm míi c¶i thiÖn vÒ chÊt l−îng so víi nh÷ng c«ng cô th«ng th−êng th× vai trß cña nh÷ng ng−êi hµnh nghÒ kinh doanh chøng kho¸n cµng quan träng. ChÝnh v× vËy, x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®éi ngò nh÷ng ng−êi hµnh nghÒ kinh doanh chøng kho¸n lµ mét trong nh÷ng yÕu tè hÕt søc quan träng nh»m hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh doanh chøng kho¸n víi kh¸ch hµng cña hä. 3.1.3. §èi víi c«ng chóng ®Çu t− §èi t¸c cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n chÝnh lµ c«ng chóng ®Çu t−. §Ó mèi quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ nhµ ®Çu t− ph¸t triÓn theo 81

h−íng cã lîi cho sù ph¸t triÓn chung cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ®ßi hái c¸c nhµ ®Çu t− còng ph¶i cã nh÷ng kinh nghiÖm vµ kiÕn thøc nhÊt ®Þnh vÒ chøng kho¸n vµ ho¹t ®éng ®Çu t− chøng kho¸n. Khi c«ng chóng ®Çu t− cã mét sè kinh nghiÖm vµ kiÕn thøc vÒ chøng kho¸n, mèi quan hÖ t−¬ng t¸c gi÷a hä vµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n còng dÔ qu¶n lý h¬n, gi¶m bít g¸nh nÆng cña c¸c c¬ quan qu¶n lý thÞ tr−êng trong ®iÒu hµnh vµ ®Þnh h−íng mèi quan hÖ nµy. Nãi theo ng«n ng÷ th«ng th−êng th× hä trë nªn th«ng c¶m víi nhau h¬n trong c¸c quan hÖ chøng kho¸n. Chóng ta ph¶i nhí r»ng, c¸c chñ thÓ nµy n»m ë hai ®Çu cung vµ cÇu cña mét thÞ tr−êng chøng kho¸n. Mèi quan hÖ nµy cµng tèt ®Ñp sÏ t¹o tiÒn ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng hai bªn cung, cÇu cña thÞ tr−êng. Vµ ®ã chÝnh lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc ph¸t triÓn thÞ tr−êng. Mét hÖ thèng c¸c c«ng ty chøng kho¸n cã chuyªn m«n ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp vµ mét x· héi ®Çu t− cã kiÕn thøc n»m trong mét hÖ thèng ph¸p lý th«ng tho¸ng lµ ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó mét thÞ tr−êng chøng kho¸n ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ hiÖu qu¶. 3.2. Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng Tõ c¸c néi dung tr×nh bµy ë nh÷ng ch−¬ng trªn, chung ta ®· cã mét bøc tranh toµn c¶nh vÒ c¸c mèi quan hÖ ®an xem gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng. Cã thÓ nh×n nhËn ho¹t ®éng cña c«ng ty chøng kho¸n tõ 2 khÝa c¹nh: thø nhÊt lµ mèi quan hÖ víi bªn ngoµi, mµ ë ®©y ®Æc biÖt lµ mèi quan hÖ víi kh¸ch hµng; thø hai lµ mèi quan hÖ bªn trong: chÝnh lµ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña c«ng ty vµ ë mét møc ®é vµ hoµn c¶nh nµo ®ã, trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp, còng t¸c ®éng lªn mèi quan hÖ cña c«ng ty víi kh¸ch hµng. C¸c quy ®Þnh vÒ mèi quan hÖ nµy thÓ hiÖn trong c¸c Bé luËt nh− LuËt doanh nghiÖp, LuËt Hîp ®ång, LuËt Chøng kho¸n, c¸c quy t¾c giao dÞch trªn së giao dÞch chøng kho¸n, quy t¾c ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp. Tr¸ch nhiÖm cña kh¸ch hµng vµ c«ng ty

82

chøng kho¸n trong sù ph¸t triÓn chung cña TTCK kh«ng nh÷ng mang tÝnh ph¸p lý, mµ cßn cã tÝnh ®¹o ®øc, v¨n hãa øng xö, mang tÝnh chñ quan. 3.2.1. Hoµn thiÖn khung ph¸p luËt §èi víi lÜnh vùc míi mÎ vµ nh¹y c¶m nh− ho¹t ®éng thÞ tr−êng chøng kho¸n nãi chung, sù ®iÒu chØnh cña Nhµ n−íc th«ng qua c¸c quy ph¹m ph¸p luËt hÕt søc cÇn thiÕt vµ quan träng. ViÖc tiÕp tôc x©y dùng vµ hoµn thiÖn khung ph¸p luËt lµ mét nhiÖm vô träng t©m vµ l©u dµi, ®ßi hái sù quan t©m vµ phèi hîp cña ChÝnh phñ vµ c¸c Bé Ngµnh liªn quan. HiÖn nay, ®· cã mét sè quy ®Þnh ®Ó ®iÒu chØnh mèi quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam: NghÞ ®Þnh sè 144/2003/N§-CP ngµy 28-11-2003 cña ChÝnh phñ vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n, QuyÕt ®Þnh sè 55/2004/Q§-BTC ngµy 17-62004 cña Bé tr−ëng Bé Tµi chÝnh vÒ viÖc ban hµnh Quy chÕ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c«ng ty chøng kho¸n, NghÞ ®Þnh sè 161/2004/N§-CP ngµy 7-9-2004 cña ChÝnh phñ vÒ xö ph¹t vi ph¹m hµnh chÝnh trong lÜnh vùc chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n... C¸c v¨n b¶n nµy ®· ®−a ra mét sè nguyªn t¾c quy ®Þnh cho mèi quan hÖ cña c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng nh− c¬ cÊu tæ chøc cña c«ng ty chøng kho¸n ph¶i ®¶m b¶o t¸ch biÖt gi÷a ho¹t ®éng kinh doanh cña chñ së h÷u c«ng ty chøng kho¸n víi ho¹t ®éng kinh doanh cña c«ng ty chøng kho¸n, t¸ch biÖt gi÷a ho¹t ®éng m«i giíi vµ tù doanh, gi÷a tù doanh víi ho¹t ®éng qu¶n lý danh môc ®Çu t−, th«ng tin cho kh¸ch hµng, thùc hiÖn nghÜa vô ®èi víi kh¸ch hµng... vµ x©y dùng quy tr×nh nh÷ng viÖc cÇn lµm trong qu¸ tr×nh c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô kinh doanh chøng kho¸n. Ngoµi ra còng ®· x¸c ®Þnh c¸c hµnh vi vi ph¹m vµ møc ®é xö ph¹t ®èi víi c¸c hµnh vi nµy trong giao dÞch, kinh doanh chøng kho¸n liªn quan tíi tr¸ch nhiÖm cña c«ng ty chøng kho¸n. ViÖc ban hµnh NghÞ ®Þnh 144/2004/N§- CP thay thÕ NghÞ ®Þnh 44/1998/ N§- CP vµ NghÞ ®Þnh 161/2004/N§- CP thay thÕ NghÞ ®Þnh 22/2000/N§-CP lµ mét b−íc tiÕn trong viÖc ph¸t triÓn khung ph¸p lý: më réng 83

ph¹m vi ®iÒu chØnh, hÖ thèng vµ phï hîp víi thùc tiÔn, yªu cÇu ph¸t triÓn thÞ tr−êng. Tuy nhiªn, ®Ó t¹o sù ®ång bé gi÷a c¸c v¨n b¶n ph¸p quy vµ cã hiÖu lùc cao h¬n, c¸c nguyªn t¾c vÒ mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng, tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi cña c¶ c«ng ty vµ kh¸ch hµng ph¶i ®−îc quy ®Þnh râ rµng trong luËt chøng kho¸n vµ ®−îc bæ sung ë luËt doanh nghiÖp, luËt hîp ®ång, t¹o sù th«ng suèt, ®ång bé vµ chÆt chÏ. LuËt Chøng kho¸n lµ luËt chuyªn ngµnh, cã hiÖu lùc ph¸p lý cao, t¹o ®−îc m«i tr−êng ph¸p lý cã tÝnh æn ®Þnh, bÒn v÷ng h¬n. Trong LuËt Chøng kho¸n cÇn xem xÐt cã h−íng t¸ch riªng LuËt vÒ kinh doanh chøng kho¸n cña c«ng ty chøng kho¸n. Ngoµi c¸c néi dung chung nh−: c¸c ®iÒu kiÖn cÊp phÐp ho¹t ®éng cho c«ng ty, c¸c quy ®Þnh cô thÓ liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña c«ng ty, liªn quan ®Õn c¬ chÕ tµi chÝnh, gi¸m s¸t, thanh tra, gi¶i quyÕt tranh chÊp, kh¸ch hµng n−íc ngoµi.. ph¶i quy ®Þnh râ rµng vÒ c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ kh¸ch hµng nh− thÕ nµo, c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa giao dÞch kh«ng c«ng b»ng ra sao… Nhãm nghiªn cøu ®Ò tµi chØ xin ®−a ra mét sè ý kiÕn nh− sau: • C¸c h¹n chÕ vÒ kinh doanh + CÊm c¸c ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c C«ng ty chøng kho¸n bÞ cÊm tham gia c¸c ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c kinh doanh chøng kho¸n, trõ c¸c nghµnh kinh doanh ®−îc Bé tr−ëng Tµi chÝnh chÊp thuËn. + C¸c h¹n chÕ vÒ ®Þa ®iÓm nhËn ñy th¸c C«ng ty chøng kho¸n kh«ng ®−îc sö dông c¸c ®Þa ®iÓm kh¸c ngoµi trô së, chi nh¸nh, hoÆc c¸c v¨n phßng kinh doanh kh¸c ®Ó nhËn lÖnh thùc hiÖn giao dÞch cho kh¸ch hµng cña m×nh. C«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn lÖnh giao dÞch tõ kh¸ch hµng lu«n ph¶i ®¶m b¶o lÖnh nµy ®−îc thùc hiÖn qua thÞ tr−êng chÝnh thøc. •

C¸c biÖn ph¸p b¶o hé kh¸ch hµng

84

-

C¸c m©u thuÉn cã thÓ ph¸t sinh gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ

kh¸ch hµng trong ba lo¹i h×nh kinh doanh chøng kho¸n (giao dÞch, m«i giíi, b¶o l·nh ph¸t hµnh) do mét c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn. Trong tr−êng hîp ®ã, c¸c quy ®Þnh sau sÏ ®−îc ¸p dông ®èi víi c«ng ty chøng kho¸n nh− lµ mét ph−¬ng thøc b¶o hé cho kh¸ch hµng (nhµ ®Çu t−). + Minh b¹ch vÒ lo¹i giao dÞch Khi nhËn mét lÖnh tõ bÊt kú kh¸ch hµng nµo cho mét giao dÞch chøng kho¸n, c«ng ty chøng kho¸n ph¶i lµm râ cho kh¸ch hµng ®ã lµ c«ng ty ®ã sÏ ho¹t ®éng nh− lµ mét bªn thø ba, hoÆc lµ nhµ m«i giíi, mét trung gian hay ®¹i lya ®Ó thùc hiÖn giao dÞch ®ã. + CÊm tù giao dÞch C«ng ty chøng kho¸n kh«ng ®−îc cïng lóc ®ãng vai trß nhµ giao dÞch vµ m«i giíi, mét trung gian hay mét ®¹i lý cho mét bªn kh¸c liªn quan ®Õn cïng mét giao dÞch + ChuyÓn giao b¸o c¸o giao dÞch Khi mua, b¸n hoÆc mét giao dÞch chøng kho¸n ®· ®−îc thùc hiÖn theo lÖnh cña kh¸ch hµng, c«ng ty chøng kho¸n ngay lËp tøc ph¶i chuÈn bÞ mét b¸o c¸o vÒ giao dÞch theo mÉu vµ chuyÓn giao b¸o c¸o nµy cho kh¸ch hµng • C¸c biÖn ph¸p phßng ngõa c¸c giao dÞch kh«ng c«ng b»ng -

CÊm viÖc g¹ gÉm kh«ng c«ng b»ng

C«ng ty chøng kho¸n hay c¸n bé hoÆc nh©n viªn kh«ng ®−îc lµm nh÷ng ®iÒu sau g©y h¹i tíi viÖc b¶o hé cho nhµ ®Çu t− hoÆc giao dÞch c«ng b»ng hoÆc g©y h¹i tíi uy tÝn cña ngµnh chøng kho¸n. + Cung cÊp lîi Ých cho kh¸ch hµng liªn quan ®Õn kinh doanh b¶o l·nh ph¸t hµnh. + G¹ gÉm giao dÞch chøng kho¸n b»ng c¸ch høa víi kh¸ch hµng sÏ chÞu phÇn lç ph¸t sinh do giao dÞch mang l¹i. 85

+ G¹ gÉm giao dÞch chøng kho¸n b»ng c¸ch cung cÊp ý kiÕn riªng cña m×nh vÒ gi¸ c¶ chøng kho¸n ®ã cho kh¸ch hµng. + Cung cÊp lîi Ých nh− lµ gi¶m phÝ hoa hång cho kh¸ch hµng hoÆc sÏ chÞu lç nÕu ph¸t sinh. + Hµnh ®éng nh− lµ trung gian hay ®¹i lý liªn quan ®Õn cho vay tiÒn hoÆc chøng kho¸n tõ mét bªn thø ba cho kh¸ch hµng. + Lîi dông th«ng tin tõ lÖnh cña kh¸ch hµng ®Ó giao dÞch tr−íc v× lîi Ých cña b¶n th©n hoÆc bªn thø ba. + Tham gia vµo mét giao dÞch do mét lÖnh cña kh¸ch hµng ©m m−u vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ giao dÞch néi gi¸n. + Sö dông c¸c biÖn ph¸p kh«ng hîp thøc ®Ó giÊu diÕm giao dÞch ph¹m ph¸p cña mét kh¸ch hµng liªn quan ®Õn giao dÞch chøng kho¸n. + C¸n bé hoÆc nh©n viªn cña mét c«ng ty chøng kho¸n kh«ng ®−îc cung cÊp hay tiÕt lé th«ng tin liªn quan vÒ viÖc mua, b¸n, giao dÞch chøng kho¸n cña kh¸ch hµng vµ sè tiÒn hay chøng kho¸n mµ kh¸ch hµng ký göi, trõ khi cã v¨n b¶n yªu cÇu hay chÊp thuËn tõ phÝa kh¸ch hµng. + Yªu cÇu th«ng tin vÒ mét kh¸ch hµng cã thÓ ®−îc phÐp trong c¸c tr−êng hîp sau: Toµ ¸n yªu cÇu ph¶i cung cÊp th«ng tin, hoÆc quan toµ ®−a yªu cÇu; Yªu cÇu tõ c¸n bé cao cÊp xö thuÕ; ñy ban chøng kho¸n cã yªu cÇu hoÆc tiÕt lé tiÕn hµnh thanh tra; C«ng tè viªn yªu cÇu tiÕn hµnh thanh tra cã yªu cÇu b»ng v¨n b¶n. §èi víi kh¸ch hµng, tõ viÖc hoµn thiÖn khung ph¸p lý, hä còng nh×n thÊy mét m« h×nh ®ång nhÊt b¶o vÖ ng−êi ®Çu t− trong toµn ngµnh chøng kho¸n, gióp cho hä hiÓu vµ so s¸nh c¸c dÞch vô tµi chÝnh kh¸c nhau ®¶m b¶o cho hä biÕt ®Õn c¸c tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn cña hä ®Ó hä cã sù tin cËy khi ®Çu t− vµo thÞ tr−êng chøng kho¸n. 86

3.2.2. Hoµn thiÖn c¬ chÕ vµ chÝnh s¸ch qu¶n lý (d−íi gãc ®é quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng) Trªn quan ®iÓm chÝnh s¸ch, môc tiªu chÝnh cña viÖc qu¶n lý vµ gi¸m s¸t ho¹t ®éng thÞ tr−êng chøng kho¸n lµ: ®¶m b¶o ®ång thêi sù æn ®Þnh hÖ thèng cïng víi c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt b¶o vÖ nhµ ®Çu t−, cô thÓ h¬n, thÞ tr−êng chøng kho¸n cÇn ph¶i æn ®Þnh, hiÖu qu¶, trung thùc, cã trËt tù, c«ng b»ng vµ cã c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ cÇn thiÕt cho nhµ ®Çu t− víi chi phÝ thÊp. §èi víi ñy ban chøng kho¸n Nhµ n−íc: lµ tæ chøc thuéc Bé tµi chÝnh, thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n trùc tiÕp qu¶n lý, gi¸m s¸t ho¹t ®éng dÞch vô c«ng. Víi chøc n¨ng nµy, Uû ban chøng kho¸n Nhµ n−íc cã thÓ tËp trung vµo mét sè nguyªn t¾c sau ®Ó c¶i thiÖn mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng: Ph©n ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t thÞ tr−êng cho Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n trong viÖc trùc tiÕp gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c«ng ty chøng kho¸n nãi chung, vµ mèi quan hÖ cña c«ng ty chøng kho¸n víi kh¸ch hµng nãi riªng; quy ®Þnh râ viÖc Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n khi ph¸t hiÖn ra nh÷ng sai ph¹m g× ph¶i th«ng b¸o cho Uû ban Chøng kho¸n Nhµ n−íc xö lý. §èi víi c«ng ty chøng kho¸n: Cã tr¸ch nhiÖm ph¸p lý vÒ viÖc tu©n thñ thùc thi c¸c quy ®Þnh, vµ cô thÓ, ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n vÒ thùc tr¹ng cña mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty m×nh vµ kh¸ch hµng. §èi víi HiÖp héi chøng kho¸n: §¶m ®−¬ng chøc n¨ng tù qu¶n ®èi víi ng−êi hµnh nghÒ kinh doanh chøng kho¸n, chÞu tr¸ch nhiÖm trong viÖc thóc ®Èy c¸c c«ng ty chøng kho¸n thùc thi ph¸p luËt. 3.2.3. X©y dùng mét Bé §¹o ®øc hoµn chØnh C¸c nguyªn t¾c, chuÈn mùc ®¹o ®øc trong kinh doanh chøng kho¸n th−êng cã néi dung bao hµm réng cho c¶ ho¹t ®éng C«ng ty còng nh− tõng c¸ nh©n hµnh nghÒ. ChÝnh v× vËy, c¸c nguyªn t¾c nµy lµ c¬ së x©y dùng c¸c 87

nguyªn t¾c kh¸c (nh− nguyªn t¾c cho nhµ t− vÊn, nguyªn t¾c b¸n hµng, nguyªn t¾c tiÕp thÞ, nguyªn t¾c qu¶n lý quü…). Bé §¹o ®øc nghÒ nghiÖp bao hµm c¸c nguyªn t¾c chung t¹o nªn sù linh ho¹t nhÊt trong viÖc h×nh thµnh c¸c mèi quan hÖ kh¸ch hµng víi tæ chøc trung gian vµ thÞ tr−êng. ThÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam ®· ho¹t ®éng h¬n 4 n¨m. §©y ®· lµ thêi ®iÓm cÊp thiÕt ®Ó chóng ta x©y dùng Bé §¹o ®øc nghÒ nghiÖp trong kinh doanh chøng kho¸n ë ViÖt Nam. Tr−íc hÕt, Bé §¹o ®øc nghÒ nghiÖp ph¶i dùa trªn 9 nguyªn t¾c mµ IOSCO ®· ®−a ra, coi ®©y lµ c¸c tiªu chuÈn tèi thiÓu ®èi víi c«ng ty chøng kho¸n nh»m b¶o vÖ lîi Ých cña nhµ ®Çu t− vµ ®¶m b¶o c«ng ty thùc hiÖn mét c¸ch thÝch hîp, gãp phÇn duy tr× mét thÞ tr−êng c«ng b»ng vµ trËt tù. 3.2.3.1. Trung thùc vµ c«ng b»ng C«ng ty chøng kho¸n lu«n ph¶i hµnh ®éng mét c¸ch trung thùc vµ c«ng b»ng: -

Khi t− vÊn hoÆc ®¹i diÖn cho kh¸ch hµng, lu«n ph¶i v« t− hay ®éc

lËp trong mäi vÊn ®Ò liªn quan (kÓ c¶ nh÷ng h¹n chÕ vÒ c«ng bè th«ng tin). -

Kh«ng ®−îc vßi vÜnh hoÆc nhËn bÊt kú quµ tÆng hay phÇn th−ëng

khiÕn cho ng−êi nhËn c− xö thiªn vÞ. -

C¸c kho¶n phÝ thu cña kh¸ch hµng kh«ng ®−îc bÊt hîp lý trong

mäi hoµn c¶nh. 3.2.3.2. MÉn c¸n -

C«ng ty chøng kho¸n ph¶i hµnh ®éng víi kü n¨ng, sù quan t©m

vµ mÉn c¸n v× lîi Ých cao nhÊt cña kh¸ch hµng vµ tiÕn hµnh ho¹t ®éng mét c¸ch thÝch hîp gãp phÇn duy tr× mét thÞ tr−êng c«ng b»ng vµ trËt tù: -

Hä ph¶i sö dông mäi biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó thùc hiÖn nhanh

chãng lÖnh giao dÞch cña kh¸ch hµng. 88

-

Hä lu«n ph¶i thùc hiÖn lÖnh cña kh¸ch hµng theo ®iÒu kiÖn tèt

nhÊt hiÖn cã. -

Khi t− vÊn ®Çu t− cho kh¸ch hµng hä kh«ng ®−îc gîi ý hoÆc thùc

hiÖn giao dÞch cho kh¸ch hµng trõ ®iÒu ®ã thÝch hîp cho kh¸ch hµng, chó ý ®óng møc ®Õn nh÷ng th«ng tin do kh¸ch hµng cung cÊp vµ chó ý ®Õn c¸c vÊn ®Ò kh¸c liªn quan ®ªn kh¸ch hµng mµ hä cÇn biÕt ®Ó ®¶m b¶o sù mÉn c¸n. -

C¸c giao dÞch ®−îc thùc hiÖn ph¶i ®−îc ghi nhanh chãng vµ

chÝnh x¸c lªn tµi kho¶n cña kh¸ch hµng theo ®óng chØ dÉn vµ ®óng nh− giao dÞch ®· diÔn ra. -

LÖnh cña mét kh¸ch hµng cã thÓ ®−îc gép chung víi lÖnh cña

kh¸ch hµng kh¸c hoÆc lÖnh tù doanh cña c«ng ty khi vµ chØ khi ®iÒu ®ã kh«ng g©y bÊt lîi cho kh¸ch hµng. 3.2.3.3. N¨ng lùc -

C«ng ty chøng kho¸n ph¶i lu«n cã biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó ®¶m

b¶o r»ng c¸c nh©n viªn cña c«ng ty cã ®ñ n¨ng lùc chuyªn m«n vµ c«ng ty sö dông c¸c nguån lùc hîp lý (tµi chÝnh vµ ho¹t ®éng), vµ ¸p dông c¸c thñ tôc ®Ó ho¹t ®éng cña c«ng ty ®−îc tiÕn hµnh mét c¸ch hîp lý. -

C«ng ty chøng kho¸n ph¶i cã nhøng thñ tôc kiÓm so¸t néi bé

thÝch hîp ®Ó b¶o vÖ ho¹t ®éng, kh¸ch hµng vµ c¸c c«ng ty kh¸c tr−íc nh÷ng tæn thÊt vÒ tµi chÝnh (do trém c¾p, lõa ®¶o, c¸c hµnh vi gian lËn kh¸c vµ nh÷ng sai sãt vµ khiÕm khuyÕt chuyªn m«n). 3.2.3.4. Th«ng tin vµ kh¸ch hµng -

C«ng ty chøng kho¸n ph¶i cã biÖn ph¸p thu nhËp th«ng tin ®Çy

®ñ vÒ mçi kh¸ch hµng liªn quan ®Õn c¸c dÞch vô mµ c«ng ty cung cÊp cho kh¸ch hµng. -

Tr−êng hîp t− vÊn ®Çu t− cho kh¸ch hµng, c«ng ty cÇn n¾m ®−îc

c¸c th«ng tin sau vÒ kh¸ch hµng: 89

+ T×nh h×nh tµi chÝnh cña kh¸ch hµng + Kinh nghiÖm ®Çu t− cña kh¸ch hµng + Môc tiªu ®Çu t− cña kh¸ch hµng -

Yªu cÇu tèi thiÓu ®èi víi mçi kh¸ch hµng bao gåm:

+ Tªn vµ ®Þa chØ ®Çy ®ñ + B¶n sao bÊt kú tµi liÖu chÝnh thøc nµo gióp cho viÖc nhËn diÖn kh¸ch hµng + B¶n tho¶ thuËn quy ®Þnh nh÷ng ®iÒu kho¶n vµ ®iÒu kiÖn c«ng ty cung cÊp c¸c dÞch cô cho kh¸ch hµng + C¸c chi tiÕt ®Çy ®ñ vÒ t×nh tr¹ng tµi chÝnh, kinh nghiÖm ®Çu t− vµ môc tiªu ®Çu t− cña kh¸ch hµng liªn quan ®Õn c¸c dÞch vô c«ng ty cung cÊp cho kh¸ch hµng mµ c«ng ty thu thËp ®−îc b»ng nç lùc tèi ®a. 3.2.3.5. Th«ng tin cho kh¸ch hµng -

C«ng ty ph¶i c«ng khai víi kh¸ch hµng tÊt c¶ c¸c th«ng tin liªn

quan ®Õn c¸c giao dÞch víi kh¸ch hµng hoÆc giao dÞch ®¹i diÖn cho kh¸ch hµng, vµ ph¶i tr¸nh th«ng tin sai lÖnh hoÆc lõa dèi. -

Kh¸ch hµng ph¶i ®−îc cung cÊp th«ng tin ®Çy ®ñ vÒ c«ng ty bao

gåm ®Þa chØ giao dÞch, mäi h¹n chÕ trong ho¹t ®éng cña c«ng ty vµ nhËn diÖn mäi nh©n viªn cña c«ng ty (hoÆc nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn) mµ kh¸ch hµng cã thÓ tiÕp xóc tr−íc thêi ®iÓm ký kÕt hîp ®ång kh¸ch hµng. -

Mäi tho¶ thuËn gi÷a c«ng ty vµ kh¸ch hµng ®Òu ph¶i thùc hiÖn

b»ng v¨n b¶n. -

Sau khi thùc hiÖn giao dÞch cho kh¸ch hµng, c«ng ty ph¶i x¸c

nhËn c¸c chi tiÕt quan träng cña giao dÞch cho kh¸ch hµng, cã thÓ nãi miÖng hoÆc b»ng v¨n b¶n, vµ c¸c chi tiÕt nµy cÇn bao gåm: + Ngµy vµ thêi gian giao dÞch 90

+ Tªn chøng kho¸n + Gi¸ mua hoÆc b¸n + Khèi l−îng mua hoÆc b¸n 3.2.3.6. ¦u tiªn kh¸ch hµng -

C«ng ty chøng kho¸n ph¶i tr¸nh viÖc coi lîi Ých cña kh¸ch hµng

lµ thø yÕu so víi lîi Ých cña chÝnh m×nh, vµ ®¶m b¶o r»ng mäi kh¸ch hµng ®Òu lu«n ®−îc ®èi xö c«ng b»ng. -

V× vËy, hä ph¶i xö lý c¸c lÖnh cña kh¸ch hµng theo thø tù nhËn

®−îc lÖnh giao dÞch cña kh¸ch hµng cÇn ph¶i ®−îc −u tiªn tr−íc c¸c giao dÞch tù doanh. -

Hä kh«ng nªn l¹m dông viÖc tiÕp cËn víi c¸c th«ng tin nghiªn

cøu hoÆc ph©n tÝch: + Hä cã ®−îc kÕt qu¶ nghiªn cøu hoÆc ph©n tÝch cña b¶n th©n m×nh hoÆc cña ®ång nghiÖp kh«ng ®−îc sö dông cho b¶n th©n hoÆc cho mét kh¸ch hµng nµo ®ã tr−íc khi kÕt qu¶ nghiªn cøu hoÆc ph©n tÝch ®−îc cung cÊp cho c¸c kh¸ch hµng theo ®óng quy tr×nh nghiÖp vô. + Hä kh«ng ®−îc sö dông lîi thÕ vÒ th«ng tin cã ®−îc ®Ó g©y ¶nh h−ëng ®Õn gi¸ c¶ cña lo¹i chøng kho¸n nµo ®ã. + Hä kh«ng ®−îc cung cÊp kÕt qu¶ nghiªn cøu hoÆc ph©n tÝch cho mét sè ®èi t−îng ®Ó hy väng h−ëng lîi, trõ khi kÕt qu¶ nghiªn cøu hoÆc ph©n tÝch ®ã ®· ®−îc c«ng bè 3.2.3.7. Xung ®ét lîi Ých -

C«ng ty chøng kho¸n ph¶i tr¸nh nh÷ng xung ®ét lîi Ých; tr−êng

hîp kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc nh÷ng xung ®ét mét c¸ch hîp lý ph¶i cã biÖn ph¸p ®Ó ®¶m b¶o r»ng kh¸ch hµng ®−îc ®èi xö c«ng b»ng. -

Tr−êng hîp cã lîi Ých vËt chÊt trong giao dÞch víi hoÆc cho kh¸ch

hµng (hoÆc cã mèi quan hÖ cã thÓ dÉn ®Õn xung ®ét lîi Ých cã liªn quan ®Õn 91

giao dÞch ®ã), c«ng ty ®−îc t− vÊn cho kh¸ch hµng hoÆc thùc hiÖn giao dÞch trõ khi ®· th«ng b¸o tr−íc cho kh¸ch hµng vÒ lîi Ých ®ã vµ ®−îc kh¸ch hµng chÊp nhËn thùc hiÖn giao dÞch. -

Tr−êng hîp mét thµnh viªn hoÆc mét céng sù cña c«ng ty ho¹t

®éng trong lÜnh vùc tµi chÝnh doanh nghiÖp hoÆc ng©n hµng ®Çu t−, th«ng tin vÒ c¸c giao dÞch ®−îc thùc hiÖn trong c¸c nghiÖp vô ®ã kh«ng ®−îc cung cÊp cho nh©n viªn m«i giíi hoÆc kh¸ch hµng kinh doanh chøng kho¸n tr−íc khi th«ng tin ®ã ®−îc c«ng bè ®¹i chóng. 3.2.3.8. Tµi s¶n cña kh¸ch hµng -

C«ng ty chøng kho¸n ph¶i ®¶m b¶o r»ng tµi s¶n cña kh¸ch hµng

®−îc gi¶i tr×nh mét c¸ch nhanh chãng vµ thÝch hîp, vµ lu«n ®−îc b¶o vÖ. -

Tr−êng hîp c«ng ty l−u gi÷ tµi s¶n hiÖn vËt cña kh¸ch hµng, c¸c

tµi s¶n nµy ph¶i ®−îc t¸ch biÖt víi c¸c tµi s¶n cña kh¸ch hµng kh¸c vµ cña b¶n th©n. 3.2.3.9. Tr¸ch nhiÖm cña Ban Gi¸m ®èc C«ng ty Ban Gi¸m ®èc c«ng ty lµ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc c¸c tiªu chuÈn nµy ®−îc duy tr× vµ tu©n thñ t¹i c«ng ty cña m×nh. §©y lµ 9 nguyªn t¾c chung, mµ dùa vµo ®ã, chóng ta cã thÓ so¹n th¶o c¸c nguyªn t¾c cho tõng ®èi t−îng (m«i giíi, t− vÊn, ….), ®óng theo tiªu chuÈn vµ quy tr×nh ®· quy ®Þnh. Tuy nhiªn, Bé §¹o ®øc nghÒ nghiÖp, ngoµi nh÷ng nguyªn t¾c cã tÝnh ph¸p lý, cßn ph¶i ®−îc x©y dùng víi tÝnh nh©n b¶n cao, ®Ò cao v¨n hãa øng xö. Cô thÓ h¬n, quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng cÇn ph¶i ®−îc lµm giµu thªm nh÷ng tr¸ch nhiÖm mang tÝnh lu©n lý. §©y chÝnh lµ yÕu tè tiªn quyÕt trong thñ thuËt gi÷ kh¸ch. VÝ dô nh−: c«ng ty chøng kho¸n ph¶i trung thùc, quan t©m ®óng mùc, cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi tµi kho¶n cña kh¸ch hµng vµ ph¶i th−êng xuyªn cËp nhËt cho kh¸ch hµng nh÷ng th«ng tin thÞ tr−êng ¶nh h−ëng ®Õn quyÒn lîi cña kh¸ch hµng, cÇn ph¶i cã nh÷ng hµnh 92

®éng b¶o vÖ quyÒn lîi kh¸ch hµng mét c¸ch tù nguyÖn, chñ ®éng, ph¶i gi¶i thÝch cho kh¸ch hµng nh÷ng rñi ro tiÒm Èn trong mçi giao dÞch, lu«n ®Æt lîi Ých cña kh¸ch hµng lªn trªn lîi Ých cña c¸ nh©n… 3.2.4. Hoµn thiÖn quy ®Þnh kiÓm so¸t néi bé cña c«ng ty chøng kho¸n -

C«ng ty chøng kho¸n lu«n cÇn ph¶i tæ chøc, qu¶n lý vµ vËn hµnh

c¸c nghiÖp vô mét c¸ch hîp lý ®Ó ®¶m b¶o: + Kh¶ n¨ng thùc hiÖn nghiÖp vô mét c¸ch trËt tù vµ hiÖu qu¶. + B¶o vÖ tµi s¶n cña chÝnh m×nh vµ cña kh¸ch hµng. + B¶o qu¶n c¸c hå s¬ thÝch hîp vµ duy tr× ®é tin cËy cña th«ng tin tµi chÝnh vµ th«ng tin kh¸c ®−îc sö dông vµ ®−îc t¹o ra tõ c¸c nghiÖp vô, + Tu©n thñ tÊt c¶ c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt liªn quan. -

C«ng ty chøng kho¸n lu«n cÇn ph¶i tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c sau

trong viÖc tæ chøc, qu¶n lý vµ vËn hµnh nghiÖp vô: + Qu¶n lý vµ gi¸m s¸t; thiÕt lËp, lËp hå s¬ vµ duy tr× mét c¬ cÊu tæ chøc vµ qu¶n lý hiÖu qu¶, ®¶m b¶o mäi ho¹t ®éng nghiÖp vô ®−îc tiÕn hµnh mét c¸ch v÷ng ch¾c, h÷u hiÖu vµ hiÓu qu¶. + Ph©n ®Þnh nhiÖm vô vµ chøc n¨ng: ph©n ®Þnh c¸c nhiÖm vô vµ chøc n¨ng chÝnh yÕu nÕu cã thÓ, ®Æc biÖt lµ c¸c nhiÖm vô vµ chøc n¨ng nÕu do cïng mét c¸ nh©n thùc hiÖn cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng sai sãt khã ph¸t hiÖn hoÆc cã thÓ dÔ bÞ l¹m dông khiÕn c«ng ty chøng kho¸n hoÆc kh¸ch hµng cã thÓ ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng rñi ro bÊt hîp lý. + Nh©n sù vµ ®µo t¹o: thiÕt lËp c¸c chÝnh s¸ch vÒ tuyÓn dông vµ ®µo t¹o nh©n sù thÝch hîp víi sù suy xÐt tho¶ ®¸ng vÒ nhu cÇu ®µo t¹o cho nh©n viªn ®Ó ®¶m b¶o viÖc tu©n thñ c¸c chÝnh s¸ch, quy tr×nh nghiÖp vô vµ thñ tôc kiÓm s¸t néi bé cña c«ng ty vµ c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt liªn quan mµ c«ng ty vµ nh©n viªn ph¶i chÊp hµnh. 93

+ Qu¶n lý th«ng tin; thiÕt lËp c¸c chÝnh s¸ch vµ thñ tôc ®Ó ®¶m b¶o tÝnh c«ng minh, an toµn, s½n sµng, tin cËy vµ ®Çy ®ñ cña mäi th«ng tin, bao gåm tµi liÖu vµ c¸c d÷ liÖu l−u tr÷ ®iÖn tö, cã liªn quan ®Õn nghiÖp vô cña c«ng ty. + Tu©n thñ, thiÕt lËp vµ duy tr× c¸c chÝnh s¸ch vµ thñ tôc ®Ó ®¶m b¶o viÖc tu©n thñ mäi quy ®Þnh ph¸p luËt liªn quan còng nh− c¸c chÝnh s¸ch vµ quy tr×nh néi bé cña c«ng ty. + KiÓm to¸n: thiÕt lËp vµ duy tr× chÝnh s¸ch kiÓm to¸n vµ chøc n¨ng gi¸m s¸t ®Ó kiÓm tra, ®¸nh gi¸ vµ b¸o c¸o mét c¸ch kh¸ch quan vÒ tÝnh hîp lý, h÷u hiÖu vµ hiÖu qu¶ trong qu¶n lý, ho¹t ®éng vµ kiÓm so¸t néi bé cña c«ng ty . + KiÓm so¸t ho¹t ®éng: thiÕt lËp, duy tr× vµ ®¶m b¶o tu©n thñ c¸c chÝnh s¸ch thñ tôc vµ kiÓm so¸t ho¹t ®éng h÷u hiÓu liªn quan ®Õn ho¹t ®éng nghiÖp vô hµng ngµy cña c«ng ty ®¸nh gi¸ tÝnh h÷u hiÖu cña c¸c quy tr×nh vµ kiÓm so¸t ho¹t ®éng ®Ó ®¶m b¶o sù trao ®æi th«ng tin ®Çy ®ñ gi÷a c«ng ty vµ kh¸ch hµng, tÝnh c«ng minh trong ho¹t ®éng kinh doanh, b¶o vÖ tµi s¶n cña c«ng ty vµ cña kh¸ch hµng, b¶o qu¶n hå s¬ thÝch hîp vµ tu©n thñ c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt liªn quan. + Qu¶n lý rñi ro; thiÕt lËp vµ duy tr× c¸c chÝnh s¸ch vµ thñ tôc h÷u hiÖu ®Ó ®¶m b¶o qu¶n lý thÝch hîp c¸c rñi ro mµ c«ng ty vµ kh¸ch hµng ph¶i ®èi mÆt. 3.2.5. N©ng cao chÊt l−îng ho¹t ®éng cña nh©n viªn hµnh nghÒ, nh÷ng ng−êi trùc tiÕp lµm viÖc víi kh¸ch hµng 3.2.5.1 §µo t¹o chuyªn m«n -

§éi ngò nh©n viªn hµnh nghÒ t¹i c¸c c«ng ty chøng kho¸n lµ

nguån nh©n lùc rÊt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña TTCK nãi chung. Hä rÊt n¨ng ®éng, ph¹m vi ho¹t ®éng réng, cã nhiÒu mèi liªn hÖ trong nghÒ nghiÖp. §ång thêi, nh÷ng tiªu chuÈn chuyªn m«n ®ßi hái ë hä còng rÊt cao, thËm chÝ rÊt nghiªm ngÆt. MÆt kh¸c, muèn ho¹t ®éng trªn TTCK, hä buéc ph¶i cã chøng chØ hµnh nghÒ ®Ó ®−îc x· héi nh×n nhËn lµ nh÷ng ng−êi lµm 94

“nghÒ chøng kho¸n”. Ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o c¬ b¶n, chuyªn s©u vÒ chøng kho¸n vµ TTCK lµ c¸c ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o b¾t buéc. Trong t−¬ng lai, chóng ta ph¶i x©y dùng ®−îc c¸c ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o riªng biÖt theo c¸c nghiÖp vô cña c«ng ty chøng kho¸n, nh©n viªn hµnh nghÒ cña lÜnh vùc nµo ph¶i qua ®µo t¹o, s¸t h¹ch lÜnh vùc Êy ®Ó cã nh÷ng kü n¨ng nghÒ nghiÖp gióp cho c«ng viÖc cña hä sau nay. ViÖc ®µo t¹o cËp nhËt, ®µo t¹o l¹i còng rÊt quan träng ®Ó c¸c kiÕn thøc chuyªn s©u vÒ ph©n tÝch ®Çu t−, kü thuËt nghiÖp vô, c¸c v¨n b¶n ph¸p lý lu«n ®−îc cËp nhËt vµ ph¸t triÓn, gióp hä trong viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô ®èi víi kh¸ch hµng. -

Quan t©m tíi viÖc bè trÝ ng©n s¸ch ®Ó ®µo t¹o nguån nh©n lùc t¹i

n−íc ngoµi hoÆc thuª chuyªn gia n−íc ngoµi ®Õn gi¶ng d¹y. Do chøng kho¸n lµ mét ngµnh míi vµ rÊt phøc t¹p, muèn cã mét ®éi ngò chuyªn gia chøng kho¸n ®Çu ngµnh, chóng ph¶i cã c¸ch tiÕp cËn víi c¸c hÖ thèng ®µo t¹o chøng kho¸n chuÈn mùc cña quèc tÕ. §éi ngò nµy sau ®ã cã thÓ nh©n réng b»ng c¸ch hä sÏ truyÒn ®¹t l¹i nh÷ng kiÕn thøc ®· häc cho c¸c häc viªn cña c¸c khãa häc trong n−íc. -

Chó träng ®µo t¹o kü n¨ng thùc hµnh ®Ó c¸c nh©n viªn cã ®é

nh¹y bÐn khi xö lý c¸c t×nh huèng cña thÞ tr−êng. 3.2.5.2. Gi¸o dôc vÒ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp, v¨n hãa øng xö -

§−a c¸c bµi gi¶ng vÒ ®¹o ®øc nghÒ nghiªp vµo trong néi dung

chÝnh cña ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o b¾t buéc, nªn thiÕt kÕ bµi thi s¸t h¹ch vÒ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp trong ®ã ®−a ra c¸c t×nh huèng thùc tÕ buéc hä ph¶i chØ ra quan ®iÓm vµ h−íng gi¶i quyÕt cña m×nh. -

Th−êng xuyªn tuyªn truyÒn vÒ nh÷ng chuÈn mùc ®¹o ®øc, lu©n

lý, lßng tù hµo nghÒ nghiÖp cho ®éi ngò nh©n viªn hµnh nghÒ chøng kho¸n ®Ó hä tù c¶m thÊy viÖc cÇn thiÕt ph¶i ®Æt lîi Ých cña kh¸ch hµng lªn trªn hÕt kh«ng nh÷ng do tr¸ch nhiÖm cña hä ®èi víi kh¸ch hµng mµ cßn do l−¬ng t©m hä buéc ph¶i lµm nh− vËy. 95

3.2.6. N©ng cao nhËn thøc cña kh¸ch hµng vÒ chøng kho¸n vµ ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n 3.2.5.1. Tuyªn truyÒn, phå cËp vµ n©ng cao d©n trÝ vÒ chøng kho¸n vµ TTCK cho c«ng chóng ®Çu t− -

Qua kh¶o s¸t thùc tÕ, sè ng−êi trong x· héi hiÓu biÕt vÒ chøng

kho¸n vµ TTCK cßn rÊt Ýt, thËm chÝ cã mét sè c¸n bé thuéc c¸c bé, ban, ngµnh còng cßn ch−a hiÓu cÆn kÏ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò nµy. C«ng viÖc tuyªn truyÒn cho d©n chóng nãi chung lµ mét khèi l−îng c«ng viÖc l©u dµi vµ cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n, vÊt v¶. Tuy nhiªn, tr−íc m¾t, chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh c¸c ®èi t−îng kh¸ch hµng tiÒm n¨ng, kÓ c¶ kh¸ch hµng tæ chøc vµ c¸ nh©n, ®Ó tuyªn truyÒn, ®µo t¹o hä tr−íc. Ngoµi c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ chøng kho¸n vµ TTCK, nh÷ng ng−êi ®Çu t− rÊt cÇn biÕt c¸c quy ®Þnh qu¶n lý thÞ tr−êng, nh÷ng biÖn ph¸p b¶o vÖ hä, c¬ chÕ th«ng tin còng nh− nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ thÞ tr−êng. ViÖc ®µo t¹o, tuyªn truyÒn nh− vËy cã thÓ th«ng qua c¸c khãa ®µo t¹o miÔn phÝ, qua c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, c¸c héi th¶o,… UBCKNN nªn quan t©m chØ ®¹o cho xuÊt b¶n c¸c tê r¬i, sæ tay víi c¸c chñ ®Ò nhµ ®Çu t− quan t©m nh−: lµm thÕ nµo ®Ó ®Çu t− vµo TTCK ViÖt Nam? §Çu t− vµo TTCK kh¸ch hµng cã lîi g×? Thñ tôc giao dÞch t¹i c«ng ty chøng kho¸n?... Nh÷ng th«ng tin ®−a ra th−êng ®¬n gi¶n, dÔ hiÓu, ®Ó hä quan t©m vµ dÔ tiÕp cËn víi viÖc ®Çu t− cña thÞ tr−êng. -

§èi víi c¸c ®èi t−îng kh¸c ch−a hiÓu biÕt nhiÒu vÒ chøng kho¸n

vµ TTCK, chóng ta ph¶i x©y dùng c¸c kÕ ho¹ch l©u dµi h¬n - ChÝnh phñ, c¸c bé, ban, ngµnh quan t©m gióp ®ì UBCKNN trong viÖc tuyªn truyÒn, n©ng cao d©n trÝ vÒ chøng kho¸n vµ TTCK b»ng c¸c ch−¬ng tr×nh qu¶ng b¸ (roadshow) ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng kh¸c nhau hoÆc th«ng qua c¸c ch−¬ng tr×nh truyÒn h×nh, truyÒn thanh víi ý nghÜa tuyªn truyÒn ®¹i chóng. -

Ph¸t triÓn c¸c trang web vÒ chøng kho¸n vµ TTCK: thêi gian gÇn

®©y, c¸c trang web cña UBCKNN, cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®Òu ®· ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Ng−êi ®Çu t− tËp dÇn thãi quen truy cËp th«ng tin cho 96

b¶n th©n qua m¹ng. §Ó th«ng tin tiÕp nhËn ®Çy ®ñ h¬n, c¸c trang web cÇn ®−a thªm nhiÒu th«ng tin mang tÝnh ®¸nh gi¸ thÞ tr−êng, c¸c th«ng tin vÒ kinh tÕ nãi chung ®Ó gióp ng−êi ®Çu t− hiÓu vÒ TTCK trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ, tham kh¶o c¸c rñi ro khi ®Çu t− vµo mét cæ phiÕu nhÊt ®Þnh nµo ®ã, xu h−íng cña thÞ tr−êng,… 3.2.5.2. N©ng cao nhËn thøc, v¨n hãa ®Çu t− chøng kho¸n §Çu t− vµo TTCK còng nh− c¸c ®Çu t− vµo thÞ tr−êng kh¸c, kh¸ch hµng ph¶i cã v¨n hãa ®Çu t−, kh¸ch hµng võa ph¶i cã tr×nh ®é hiÓu biÕt vÒ ®Çu t− trªn TTCK, hiÓu râ c¸c thuËn lîi còng nh− c¸c rñi ro ®Ó ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh phï hîp cña m×nh. C¸c yªu cÇu mµ kh¸ch hµng ®−a ra ®èi víi c«ng ty chøng kho¸n ph¶i lµ nh÷ng yªu cÇu ®óng ®¾n, tr¸nh tr−êng hîp c¸c ®iÒu kiÖn ®ßi hái qu¸ quy ®Þnh, g©y khã kh¨n cho viÖc gi¶i quyÕt c«ng viÖc cña c«ng ty. Còng nh− c¸c mèi quan hÖ kh¸c, nÕu kh¸ch hµng vµ c«ng ty chøng kho¸n lu«n giao dÞch trªn c¬ së thiÖn chÝ, cã v¨n hãa th× c«ng viÖc sÏ tr«i ch¶y, ®¹t kÕt qu¶ tèt nhÊt vµ c¶ hai bªn ®Òu cã lîi. 3.3. C¸c ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn gi¶i ph¸p §Ó c¸c gi¶i ph¸p trªn cã thÓ thùc hiÖn ®−îc, tr−íc hÕt c«ng ty chøng kho¸n vµ sau ®ã lµ UBCKNN ph¶i t¹o lËp ®−îc mét sè ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt nh− c¸c yÕu tè thóc ®Èy vµ cã ¶nh h−ëng ®Õn nhau trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng. 3.3.1. §èi víi c«ng ty chøng kho¸n 3.3.1.1. ChÝnh s¸ch con ng−êi Con ng−êi lµ nh©n tè quan träng nhÊt t¹o nªn mäi thµnh c«ng. V× vËy: -

Tr−íc hÕt ph¶i bæ sung, hoµn thiÖn ®éi ngò l·nh ®¹o c«ng ty cã

tr×nh ®é chuyªn m«n tèt, cã kü n¨ng l·nh ®¹o s¾c s¶o, chuyªn nghiÖp vµ ®−a ra c¸c quyÕt s¸ch phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña c«ng ty còng nh− cña TTCK.

97

-

S¾p xÕp æn ®Þnh tæ chøc, nh©n sù ®èi víi ®éi ngò nh©n viªn hµnh

nghÒ giái theo c¸c chuyªn ngµnh kinh doanh, ®¶m b¶o viÖc ph©n t¸ch nh©n viªn m«i giíi, tù doanh, b¶o l·nh ph¸t hµnh vµ t− vÊn ®Çu t−. -

Chó träng viÖc ®µo t¹o ng¾n h¹n vµ dµi h¹n, n©ng cao tr×nh ®é t¸c

nghiÖp cho nh©n viªn cña c«ng ty, t¨ng c−êng gi¸o dôc ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp, coi yÕu tè chuyªn nghiÖp lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù thµnh b¹i cña c«ng ty, lµ niÒm tù hµo cña mçi nh©n viªn hµnh nghÒ. -

Ph¸t huy vai trß cña bé phËn gi¸m s¸t néi bé, cã chÕ ®é th−ëng

ph¹t ph©n minh, râ rµng vµ kiªn quyÕt xö lý c¸c hµnh vi vi ph¹m cña nh©n viªn c«ng ty ®èi víi kh¸ch hµng. 3.3.1.2. ChiÕn l−îc kh¸ch hµng ChiÕn l−îc s¸ch kh¸ch hµng cã mét vÞ trÝ hÕt søc quan träng trong toµn bé ho¹t ®éng kinh doanh cña mét c«ng ty chøng kho¸n. Nã gãp phÇn lµm t¨ng tÝnh c¹nh tranh cña c«ng ty chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng vµ do ®ã ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña c«ng ty. Tuy nhiªn chiÕn l−îc s¸ch kh¸ch hµng cã thùc hiÖn ®−îc hay kh«ng phô thuéc vµo kÕt qu¶ cña viÖc kÕt hîp vµ sö dông nhiÒu yÕu tè cô thÓ kh¸c nhau, trong ®ã mçi yÕu tè ®ãng mét vai trß nhÊt ®Þnh nh−ng ®ång thêi l¹i cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. Cã thÓ ®−a ra mét c¸ch kh¸i qu¸t chiÕn l−îc kh¸ch hµng cña c«ng ty chøng kho¸n bao gåm: Lùa chän thÞ tr−êng tiÒm n¨ng: Lùa chän thÞ tr−êng tiÒm n¨ng ®−îc tiÕn hµnh trªn c¬ së cña viÖc ph©n ®o¹n thÞ tr−êng. Trong tr−êng hîp nµy ®o¹n thÞ tr−êng ®−îc hiÓu lµ mét nhãm c¸c nhµ ®Çu t− cã ph¶n øng nh− nhau ®èi víi cïng mét tËp hîp kÝch thÝch cña marketing. Cßn ph©n ®o¹n thÞ tr−êng lµ qu¸ tr×nh ph©n chia c¸c kh¸ch hµng thµnh c¸c nhãm trªn c¬ së nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt vÒ nhu cÇu, vÒ tÝnh c¸ch hay vÒ hµnh vi. Nh− vËy, vÒ thùc chÊt, ph©n ®o¹n thÞ tr−êng lµ viÖc ph©n chia theo c¸c tiªu thøc nhÊt ®Þnh thÞ tr−êng tæng thÓ quy m« lín, kh«ng ®ång nhÊt, mu«n h×nh mu«n vÎ vÒ nhu cÇu thµnh c¸c nhãm nhá h¬n ®ång nhÊt vÒ nhu cÇu. C¸c tiªu thøc cã thÓ dïng ®Ó ph©n ®o¹n thÞ tr−êng: + §èi víi nhµ ®Çu t− c¸ nh©n: 98

C¬ së ph©n ®o¹n

Tiªu thøc ph©n ®o¹n

§Þa lý

MiÒn (b¾c, trung, nam); vïng

D©n sè-x· héi

Tuæi, giíi tÝnh, thu nhËp, nghÒ nghiÖp, tr×nh ®é v¨n ho¸, t×nh tr¹ng h«n nh©n...

T©m lý

Th¸i ®é, c¸ tÝnh, lèi sèng, thãi quen...

Hµnh vi ®Çu t−

Lý do ®Çu t−, lîi Ých t×m kiÕm, sè l−îng vµ tû lÖ ®Çu t−

+ §èi víi nhµ ®Çu t− cã tæ chøc: C¸c tiªu thøc

Chñng lo¹i

Quy m«

Nhá, võa, lín

Lo¹i h×nh së h÷u

T− nh©n, Nhµ n−íc, Liªn doanh…

Lo¹i h×nh tæ chøc

S¶n xuÊt, kinh doanh, tæ chøc phi kinh tÕ...

§Þa ®iÓm tæ chøc

MiÒn, vïng, tØnh...

§Ó x¸c ®Þnh ®−îc mét ®o¹n thÞ tr−êng cã hiÖu qu¶ th× viÖc ph©n ®o¹n thÞ tr−êng ph¶i ®¹t ®−îc c¸c yªu cÇu sau: •

TÝnh ®o l−êng ®−îc (vÒ quy m« vµ hiÖu qu¶ cña ®o¹n thÞ tr−êng)

TÝnh tiÕp cËn ®−îc: c«ng ty ph¶i nhËn biÕt vµ phôc vô ®−îc ®o¹n ®o¹n thÞ tr−êng ®· ph©n chia theo c¸c tiªu thøc nhÊt ®Þnh. •

TÝnh quan träng: c¸c ®o¹n thÞ tr−êng ph¶i bao gåm c¸c kh¸ch hµng cã nhu cÇu ®ång nhÊt víi quy m« ®ñ lín ®Ó cã kh¶ n¨ng sinh lêi ®−îc. •

99

TÝnh kh¶ thi: cã ®ñ nguån lùc ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng riªng biÖt cho tõng ®o¹n thÞ tr−êng. •

Tõ viÖc ph©n ®o¹n thÞ tr−êng, c«ng ty chøng kho¸n cÇn lùa chän thÞ tr−êng môc tiªu cho m×nh dùa trªn kÕt qu¶ ph©n tÝch m«i tr−êng kinh doanh, nhiÖm vô vµ môc tiªumµ c«ng ty mong muèn ®¹t tíi. Thùc chÊt cña viÖc chän thÞ tr−êng môc tiªu lµ lùa chän nh÷ng nhãm kh¸ch hµng tiÒm n¨ng mµ c«ng ty sÏ phôc vô víi c¸c dÞch vô nhÊt ®Þnh. Nh÷ng thÞ tr−êng môc tiªu ®−îc lùa chän cã thÓ lµ mét hay mét sè ®o¹n thÞ tr−êng hay chÝnh lµ toµn bé thÞ tr−êng. Khi lùa chän thÞ tr−êng môc tiªu, c¸c c«ng ty chøng kho¸n cÇn lµm râ c¸c vÊn ®Ò sau: •

Lo¹i h×nh dÞch vô nµo sÏ ®−îc mang ra phôc vô kh¸ch hµng;

•

Quy m« vµ kh¶ n¨ng t¨ng tr−ëng cña thÞ tr−êng;

•

Kh¶ n¨ng thu lîi nhuËn;

Møc ®é phï hîp gi÷a nhu cÇu cña kh¸ch hµng vµ kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu ®ã cña c«ng ty chøng kho¸n. •

Tuú thuéc vµo viÖc ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ nh÷ng vÊn ®Ò nãi trªn mµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n sÏ lùa chän ®−îc thÞ tr−êng tiÒm n¨ng tèt nhÊt cho m×nh. ChÝnh s¸ch vÒ gi¸: trong giai ®o¹n hiÖn nay, khi mµ cung cÇu chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng th−êng xuyªn ë t×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi, sè l−îng c¸c nhµ ®Çu t− tham gia trªn thÞ tr−êng ch−a ph¶i lµ nhiÒu th× c«ng ty chøng kho¸n nµo cã l−îng kh¸ch hµng lín h¬n sÏ ®−îc nh×n nhËn lµ cã lîi thÕ h¬n so víi c¸c c«ng ty kh¸c. ChÝnh v× vËy chiÕn l−îc kh¸ch hµng cña c«ng ty chøng kho¸n còng nªn tËp trung vµo viÖc lµm thÕ nµo ®Ó thu hót thËt nhiÒu c¸c nhµ ®Çu t− ®Õn víi c«ng ty, cã nghÜa lµ lµm sao ®Ó nhµ ®Çu t− lùa chän m×nh thay v× lùa chän c¸c c«ng ty chøng kho¸n kh¸c. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, ®Ó thùc hiÖn ®−îc ®iÒu nµy cã lÏ chÝnh s¸ch −u ®·i vÒ gi¸ víi kh¸ch hµng tá ra vÉn kh¸ h÷u hiÖu. Do ®ã c«ng ty chøng kho¸n nªn xem xÐt ®Ó ®−a ra c¸c møc phÝ linh ho¹t trªn c¬ së c©n ®èi chÝ phÝ, lîi nhuËn, thÞ phÇn còng nh− c¸c môc tiªu kh¸c mµ c«ng ty ®ang theo ®uæi. Møc phÝ linh ho¹t mµ chóng t«i ®Ò cËp ®Õn lµ ph¶i linh ho¹t ®Ó phï hîp víi tõng ®èi t−îng kh¸ch hµng, tõng lo¹i h×nh dÞch vô, tõng thêi ®iÓm cô thÓ, sao cho

100

võa duy tr× ®−îc mèi quan hÖ l©u dµi víi kh¸ch hµng quen thuéc, võa thu hót ®−îc thªm c¸c kh¸ch hµng míi. §èi víi c¸c kh¸ch hµng lín, th−êng xuyªn cã sè d− tµi kho¶n vµ nh÷ng giao dÞch lín, c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ ¸p dông møc phÝ thÊp h¬n so míi møc phÝ hiÖn hµnh. §èi víi c¸c kh¸ch hµng míi lÇn ®Çu ®Õn víi c«ng ty, hiÓu biÕt cña hä vÒ c«ng ty sÏ lµ ch−a ®Çy ®ñ, do ®ã c¸c c«ng ty chøng kho¸n ph¶i chñ ®éng t¹o mèi quan hÖ tèt víi kh¸ch hµng. ChÝnh kh¸ch hµng míi sÏ lµ cÇu nèi cho c«ng ty ®Õn ®−îc víi c¸c kh¸ch hµng tiÒm n¨ng. - H×nh ¶nh cña c«ng ty ®èi víi kh¸ch hµng: chÊt l−îng h×nh ¶nh cña c«ng ty ®èi víi kh¸ch hµng sÏ ¶nh h−ëng ®Õn lîi thÕ vµ uy tÝn cña c«ng ty trªn thÞ tr−êng. ChÝnh v× vËy, c¸c c«ng ty chøng kho¸n cÇn ph¶i t¹o dùng ®−îc h×nh ¶nh ®Ñp cña c«ng ty tr−íc kh¸ch hµng, mµ c¸ch cô thÓ vµ trùc tiÕp nhÊt chÝnh lµ th«ng qua th¸i ®é cña nh©n viªn hµnh nghÒ cña c«ng ty ®èi víi kh¸ch hµng vµ ®èi víi c«ng viÖc. YÕu tè nghe cã vÎ nh− rÊt c¬ b¶n nµy l¹i lµ c¸i quyÕt ®Þnh møc ®é thµnh c«ng trong bÊt kú lÜnh vùc chuyªn m«n nµo cña c«ng ty chøng kho¸n. §Ó thµnh c«ng trong viÖc t¹o dùng h×nh ¶nh c«ng ty, nh©n viªn hµnh nghÒ cña c«ng ty cÇn ph¶i ®−îc ®µo t¹o kü n¨ng hµnh nghÒ chuyªn nghiÖp. VÒ c¬ b¶n, kü n¨ng ®ã ®−îc thÓ hiÖn qua bèn khÝa c¹nh chÝnh sau: + Th¸i ®é ®èi víi kh¸ch hµng vµ c«ng viÖc; + Nh÷ng tri thøc nhµ nghÒ; + N¨ng lùc truyÒn ®¹t th¸i ®é vµ kiÕn thøc mét c¸ch hiÖu qu¶; + Sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng kü n¨ng c¸ nh©n vµ nghiÖp vô. - Häp mÆt kh¸ch hµng: häp mÆt kh¸ch hµng lµ mét trong nh÷ng c¸ch ®Ó c«ng ty chøng kho¸n lµm cho kh¸ch hµng cña m×nh c¶m thÊy ®−îc ch¨m sãc vµ ®−îc chia sÎ th«ng tin. Tæ chøc häp mÆt kh¸ch hµng t¹o cho kh¸ch hµng n¬i gÆp gì, häc hái, trao ®æi kinh nghiÖm kh«ng chØ tõ phÝa c«ng ty chøng kho¸n mµ cßn gi÷a b¶n th©n kh¸ch hµng víi nhau. §©y còng sÏ lµ c¸c c¬ héi tèt ®Ó c¸c bªn cã thÓ t×m hiÓu vµ biÕt thªm nhiÒu th«ng tin cã lîi cho m×nh. VÒ phÝa kh¸ch hµng, hä sÏ hiÓu thªm ®−îc nhiÒu ®iÒu vÒ c«ng ty chøng kho¸n, vÒ c¸c dÞch vô chÝnh còng nh− dÞch vô phô trî mµ c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ cung cÊp cho hä, tõ ®ã hä sÏ ®¸nh gi¸ ®−îc c«ng ty chøng kho¸n mµ m×nh lùa 101

chän. §iÒu nµy sÏ lµm t¨ng thªm sù g¾n kÕt gi÷a c«ng ty chøng kho¸n víi kh¸ch hµng, còng nh− sÏ gióp mî réng m¹ng l−íi kh¸ch hµng cña c«ng ty. VÒ phÝa c«ng ty chøng kho¸n, häp mÆt kh¸ch hµng sÏ lµ dÞp ®Ó c«ng ty t×m hiÓu thªm nhu cÇu cña kh¸ch hµng, ®ång thêi còng lµ dÞp ®Ó c«ng ty thu nhËn c¸c ý kiÕn ph¶n håi tõ phÝa kh¸ch hµng vÒ c¸c dÞch vô mµ c«ng ty ®ang cung øng cho hä. §iÒu nµy sÏ thùc sù gióp Ých cho c¸c c«ng ty chøng kho¸n trong viÖc x©y dùng chiÕn l−îc kh¸ch hµng còng nh− chiÕn l−îc ho¹t ®éng c¶ c«ng ty. Chñ ®éng t×m kiÕm kh¸ch hµng: ®©y lµ mét ho¹t ®éng kh«ng thÓ thiÕu nh»m më réng quy m« vµ ®èi t−îng kh¸ch hµng cho c«ng ty. ChÝnh s¸ch nµy kh«ng chØ nh»m vµo c¸c nhµ ®Çu t− trong n−íc mµ nªn h−íng tíi c¶ c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi, kh«ng chØ c¸c nhµ ®Çu t− c¸ nh©n mµ ®Æc biÖt chó träng tíi c¸c nhµ ®Çu t− cã tæ chøc. Ngoµi ra, ®Ó thu hót kh¸ch hµng, c¸c c«ng ty chøng kho¸n cÇn chó träng ®Õn viÖc ®Çu t− vµ n©ng cÊp th−êng xuyªn c¸c trang thiÕt bÞ phôc vô kh«ng chØ ho¹t ®éng kinh doanh cña c«ng ty mµ cßn ®Ó phôc vô kh¸ch hµng ngµy cµng tèt h¬n nh− cung cÊp mµn h×nh chÊt l−îng tèt, chç ngåi tho¶i m¸i, cã n¬i trao ®æi vµ tra cøu th«ng tin mét c¸ch dÔ dµng, tiÖn lîi. Ngoµi ra, tr−íc m¾t, c«ng ty chøng kho¸n cñng cè, hoµn chØnh l¹i bè m¸y tæ chøc cña c«ng ty, lËp ban kiÓm so¸t, chØ ®Þnh nh©n viªn chÞu tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t thùc thi ph¸p luËt trong c«ng ty,®Èy m¹nh ®µo t¹o,n©ng cao tr×nh ®é cho nh©n viªn nh»m ®¸p øng víi yªu cÇu c«ng viÖc chuyªn m«n, ®¶m b¶o vµ n©ng cao chÊt l−îng dÞch vô t− vÊn cung cÊp cho kh¸ch hµng, më réng ph¹m vi kinh doanh, ®Èy m¹nh h¬n n÷a c¸c ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c nhau nh»m t¹o hµng ho¸ cho thÞ tr−êng. 3.3.1.3. ChiÕn l−îc ho¹t ®éng cña c«ng ty chøng kho¸n ChiÕn l−îc ho¹t ®éng cña c«ng ty chøng kho¸n lµ mét trong nh÷ng yÕu tè cùc kú quan träng t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng. §Ó duy tr× vµ t¨ng c−êng ®−îc mèi quan hÖ tèt ®Ñp víi kh¸ch hµng, c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®Òu ph¶i t×m c¸ch x©y dùng cho m×nh mét chiÕn l−îc kinh doanh nhÊt ®Þnh phï hîp víi quy m« vµ n¨ng lùc cña b¶n th©n c«ng ty. ChÝnh v× vËy, trong phÇn nµy chóng t«i muèn ®−a ra mét sè vÊn 102

®Ò ®Ó c¸c c«ng ty chøng kho¸n c©n nh¾c khi x©y dùng chiÕn l−îc ho¹t ®éng cho m×nh. ChiÕn l−îc ph¸t triÓn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt nam ®Õn n¨m 2010 ®· ®−îc Thñ t−íng ChÝnh phñ phª duyÖt vµo th¸ng 11 n¨m 2004, do vËy khi x©y dùng chiÕn l−îc ho¹t ®éng cho m×nh, c¸c c«ng ty chøng kho¸n nªn c¨n cø vµo ®Þnh h−íng chung vÒ ph¸t triÓn c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh trung gian cho thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt nam ®−îc ®−a ra trong chiÕn l−îc nµy. VÒ c¬ b¶n, viÖc ph¸t triÓn c«ng ty chøng kho¸n ®Õn n¨m 2010 sÏ ®−îc triÓn khai theo h−íng më réng ph¹m vi ho¹t ®éng kinh doanh, dÞch vô cho c¸c c«ng ty chøng kho¸n, tõ ®ã ph¸t triÓn c¸c c«ng ty chøng kho¸n theo hai lo¹i h×nh: c«ng ty chøng kho¸n ®a nghiÖp vô vµ c«ng ty chøng kho¸n chuyªn doanh. ChiÕn l−îc nµy ®· ®−îc x©y dùng dùa trªn thùc tÕ ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt nam trong thêi gian qua, ®ång thêi còng trªn c¬ së häc hái kinh nghiÖm tõ c¸c thÞ tr−êng ®· vµ ®ang ph¸t triÓn cña khu vùc vµ trªn thÕ giíi. ë nh÷ng n−íc cã thÞ tr−êng chøng kho¸n vµ hÖ thèng c«ng ty chøng kho¸n ph¸t triÓn, dÞch vô tµi chÝnh ®−îc cung øng bëi c¸c c«ng ty chøng kho¸n lµ rÊt ®a d¹ng. ViÖc ®a d¹ng ho¸ ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n t¹i c¸c thÞ tr−êng nµy lµ mét qu¸ tr×nh liªn tôc víi tèc ®é cao, mét phÇn ®Ó ®¸p øng ®−îc c¸c nhu cÇu ngµy cµng trë nªn ®a d¹ng cña ng−êi ®Çu t−, cña tæ chøc ph¸t hµnh vµ cña thÞ tr−êng, phÇn kh¸c ®Ó t¨ng søc c¹nh tranh cho chÝnh c¸c c«ng ty chøng kho¸n. Tõ nguyªn nh©n c¹nh tranh nµy, theo thêi gian c¸c c«ng ty chøng kho¸n còng ®· dÇn ph©n cÊp vµ chuyªn m«n ho¸ c¸c lo¹i h×nh dÞch vô cung cÊp cho kh¸ch hµng. Nh÷ng c«ng ty chøng kho¸n tiÒm lùc lín, nhiÒu vèn, cã h×nh thøc së h÷u ®¹i chóng th−êng tham gia vµo nhiÒu lo¹i h×nh kinh doanh chøng kho¸n, ®Çu t− vµo c¸c ho¹t ®éng nhiÒu rñi ro h¬n trªn thÞ tr−êng, trë thµnh c«ng ty chøng kho¸n ®a n¨ng. Ng−îc l¹i nh÷ng c«ng ty chøng kho¸n h¹n chÕ vÒ tiÒm lùc tµi chÝnh vµ nh©n lùc dÇn tËp trung vµo mét hoÆc mét sè nghiÖp vô mµ c«ng ty cã thÕ m¹nh, trë thµnh c¸c c«ng ty chøng kho¸n chuyªn doanh, ch¼ng h¹n nh− cã nh÷ng c«ng ty chøng kho¸n chØ chuyªn cung cÊp dÞch vô m«i giíi. KhuyÕn nghÞ cña chóng t«i ®èi víi c¸c c«ng ty chøng kho¸n khi x©y dùng chiÕn l−îc ho¹t ®éng cho m×nh trong thêi gian tíi tËp trung vµo nh÷ng vÊn ®Ò sau: 103

VÒ m« h×nh ho¹t ®éng: mét sè c«ng ty chøng kho¸n nhá nªn tiÕp tôc ph¸t triÓn c¸c nghiÖp vô nh− m«i giíi ®Ó trë thµnh nh÷ng c«ng ty chuyªn doanh trong nghiÖp vô nµy, mang l¹i chÊt l−îng dÞch vô chuyªn s©u vµ cao h¬n cho ng−êi ®Çu t− nhê chuyªn m«n ho¸. Nh−ng sè kh¸c, ch¼ng h¹n nh− c¸c c«ng ty chøng kho¸n thuéc khèi ng©n hµng, cÇn tËp trung vµo c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cã nghiÖp vô phøc t¹p h¬n, ®ßi hái n¨ng lùc tµi chÝnh m¹nh nh− ho¹t ®éng b¶o l·nh ph¸t hµnh, tù doanh, tµi chÝnh c«ng ty. C¸c c«ng ty chøng kho¸n theo m« h×nh nµy cã thÓ dÇn ph¸t triÓn lªn thµnh c«ng ty chøng kho¸n ®a n¨ng. Thùc chÊt chuyªn m«n ho¸ vµ ®a d¹ng ho¸ kh«ng chØ mang l¹i lîi Ých cho ng−êi ®Çu t− vµ cho thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt nam mµ cßn mang l¹i lîi Ých tr−íc tiªn cho b¶n th©n c¸c c«ng ty chøng kho¸n, thÓ hiÖn ë chç: Thø nhÊt, chuyªn m«n ho¸ vµ ®a d¹ng ho¸ sÏ gióp tr¸nh ®−îc t×nh tr¹ng c¹nh tranh trong ho¹t ®éng m«i giíi. ViÖc tÊt c¶ c¸c c«ng ty chøng kho¸n cïng tËp trung vµo ho¹t ®éng m«i giíi trong khi quy m« thÞ tr−êng l¹i qu¸ nhá sÏ g©y ®Õn t×nh tr¹ng hoÆc c¹nh tranh vÒ phÝ m«i giíi dÉn ®Õn gi¶m phÝ hoÆc sÏ cïng chia nhau “mét miÕng b¸nh nhá” cña thÞ tr−êng nh− hiÖn nay. KÕt qu¶ vÉn lµ nguån thu tõ ho¹t ®éng m«i giíi cña c«ng ty chøng kho¸n gi¶m. Ngoµi ra, phÝ m«i giíi lu«n biÕn ®éng cïng víi thÞ tr−êng, v× vËy qu¸ phô thuéc vµo ho¹t ®éng m«i giíi sÏ kh«ng thÓ ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao cho c¸c c«ng ty chøng kho¸n. Thø hai, chuyªn m«n ho¸ vµ ®a d¹ng ho¸ sÏ gióp c¸c c«ng ty chøng kho¸n n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh khi héi nhËp. C¸c cam kÕt vÒ dÞch vô tµi chÝnh cña ViÖt nam trong BTA chÝnh lµ nÒn t¶ng sau nµy ®èi víi viÖc më cöa thÞ tr−êng tµi chÝnh cña chóng ta. §iÒu nµy sÏ ®Æt ra c¶ c¬ héi vµ th¸ch thøc ®èi víi c¸c tæ chøc cung øng dÞch vô chøng kho¸n trong ®ã bao gåm c¶ c¸c c«ng ty chøng kho¸n, ®Æc biÖt khi ViÖt Nam ra nhËp AFTA vµ WTO. Bëi vËy, c«ng ty chøng kho¸n cÇn n©ng cao n¨ng lùc ®Ó cã thÓ c¹nh tranh ®−îc víi c¸c tæ chøc kinh doanh chøng kho¸n n−íc ngoµi, t¹o thÕ chñ ®éng cho m×nh khi héi nhËp. Thø ba, trong t−¬ng lai Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n Hµ Néi sÏ ph¸t triÓn lªn thµnh thÞ tr−êng OTC. Sù hiÖn diÖn cña c¸c trung gian tµi chÝnh víi vai trß cña nh÷ng nhµ t¹o lËp thÞ tr−êng trªn thÞ tr−êng OTC lµ rÊt cÇn 104

thiÕt. Khi ®ã, c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®a n¨ng ®ñ tiÒm lùc tµi chÝnh cã thÓ trë thµnh nh÷ng nhµ t¹o lËp thÞ tr−êng cho thÞ tr−êng OTC vµ ®ång thêi cho c¶ thÞ tr−êng tr¸i phiÕu. VÒ tµi chÝnh: n¨ng lùc tµi chÝnh lµ vÊn ®Ò quan träng nhÊt ®Ó c«ng ty chøng kho¸n quyÕt ®Þnh m« h×nh ho¹t ®éng cho m×nh VÒ nh©n sù: nh©n sù lu«n lµ vÊn ®Ò quan träng quyÕt ®Þnh ®Õn sù thµnh b¹i cña c«ng ty, v× vËy trong chiÕn l−îc ho¹t ®éng cña m×nh c¸c c«ng ty chøng kho¸n nªn chó träng ®Õn viÖc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho c«ng ty, ®©y ®−îc coi lµ b−íc chuÈn bÞ cho viÖc thùc thi chiÕn l−îc l−îc ho¹t ®éng ®Ò ra. §Æc biÖt ®èi víi c¸c c«ng ty theo m« h×nh c«ng ty chøng kho¸n ®a n¨ng, c¸c nghiÖp vô nh− b¶o l·nh ph¸t hµnh, t− vÊn tµi chÝnh vµ ®Çu t−...®Òu lµ nh÷ng nghiÖp vô phøc t¹p ®ßi hái sù chuyªn s©u trong tõng nghiÖp vô, v× vËy yªu cÇu vÒ hµm l−îng chÊt x¸m lµ rÊt lín, do ®ã c«ng ty cÇn ph¶i cã chiÕn l−îc râ rµng vÒ nh©n sù, n©ng cao c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng ®Ó chuÈn bÞ cho viÖc triÓn khai c¸c nghiÖp vô nµy. Nh×n chung c¸c nghiÖp vô cña c«ng ty chøng kho¸n ®a n¨ng cßn kh¸ míi mÎ ®èi víi c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng ViÖt Nam. Mét sè c«ng ty chøng kho¸n ViÖt nam còng ®· b¾t ®Çu triÓn khai c¸c nghiÖp vô nh− b¶o l·nh ph¸t hµnh, ®¹i lý ph¸t hµnh, t− vÊn niªm yÕt, t− vÊn cæ phÇn ho¸, t− vÊn x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp...nh−ng cßn ë møc ban ®Çu. §Ó cã thÓ lµm tèt nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh, nghiÖp vô t− vÊn tµi chÝnh vµ ®Çu t− chøng kho¸n, chóng t«i xin ®−a ra mét sè khuyÕn nghÞ nh− sau: §èi víi nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh, ®©y lµ nghiÖp vô khã nh−ng nÕu thùc hiÖn thµnh c«ng sÏ mang l¹i doanh thu ®¸ng kÓ cho c«ng ty chøng kho¸n. §Ó chuÈn bÞ cho viÖc thùc hiÖn nghiÖp vô nµy, ngoµi sù chuÈn bÞ vÒ tµi chÝnh, c«ng ty chøng kho¸n nªn xem xÐt c¸c vÊn ®Ò liªn quan nh−: + X©y dùng chiÕn l−îc cho nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh gåm: chiÕn l−îc vÒ kh¸ch hµng, chiÕn l−îc vÒ s¶n phÈm vµ chiÕn l−îc ph©n phèi s¶n phÈm; + Lùa chän ph−¬ng thøc b¶o l·nh thÝch hîp, x©y dùng quy tr×nh thùc hiÖn b¶o l·nh; + T¨ng c−êng c«ng t¸c t×m kiÕm vµ t− vÊn tµi chÝnh doanh nghiÖp. 105

§èi víi nghiÖp vô t− vÊn tµi chÝnh vµ ®Çu t− chøng kho¸n, ®©y lµ nghiÖp vô kh«ng yªu cÇu vèn lín, nh−ng ng−îc l¹i ®ßi hái hµm l−îng chÊt x¸m lín, do ®ã nh©n sù sÏ lµ kh©u quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña nghiÖp vô nµy. Thùc hiÖn thµnh c«ng nghiÖp vô nµy sÏ më ra c¸c c¬ héi cho viÖc thùc hiÖn nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh. C¸c c«ng ty chøng kho¸n nªn x©y dùng cho m×nh c¸c quy ®Þnh râ rµng vÒ quyÒn lîi, nghÜa vô cña c¸c bªn, vÒ ph¹m vi tr¸ch nhiÖm cña c«ng ty chøng kho¸n víi c¸c néi dung t− vÊn cho kh¸ch hµng. §ång thêi, c«ng ty chøng kho¸n còng cÇn ®−a ra c¸c h×nh thøc t− vÊn cô thÓ cho tõng ®èi t−îng kh¸ch hµng vµ theo ®ã x©y dùng cho m×nh mét biÓu phÝ t− vÊn râ rµng vµ linh ho¹t theo møc ®é g¾n kÕt vµ chia sÎ rñi ro cña c«ng ty chøng kho¸n víi kh¸ch hµng. - Ngoµi ra, chóng t«i cho r»ng ®Ó hç trî cho viÖc ph¸t triÓn tèt c¸c nghiÖp vô kinh doanh chÝnh th× còng cÇn ®Õn viÖc kh«ng ngõng ®a d¹ng ho¸ c¸c dÞch vô phô trî ®Ó gióp ®a d¹ng ho¸ c¬ cÊu kh¸ch hµng, qua ®ã lµ cÇu nèi ®Ó ®Õn ®−îc víi c¸c hîp ®ång cung cÊp dÞch vô chÝnh. Ch¼ng h¹n c¸c c«ng ty chøng kho¸n thuéc khèi ng©n hµng cã thÓ tËn dông lîi thÕ vÒ dÞch vô, c«ng nghÖ, m¹ng l−íi cña ng©n hµng mÑ ®Ó cung cÊp thªm c¸c tiÖn Ých trong giao dÞch cho kh¸ch hµng cña m×nh. Thêi gian qua nhiÒu c«ng ty chøng kho¸n ®· thùc hiÖn cung cÊp c¸c dÞch vô nh− cho vay cÇm cè chøng kho¸n, sö dông tµi kho¶n më t¹i ng©n hµng ®Ó thùc hiÖn giao dÞch chøng kho¸n, thùc hiÖn c¸c hîp ®ång mua l¹i ®èi víi tr¸i phiÕu chÝnh phñ vµ chøng kho¸n ch−a niªm yÕt…lµ nh÷ng dÞch vô phô ®· gãp phÇn h÷u hiÖu cho viÖc ph¸t triÓn c¸c dÞch vô kinh doanh chÝnh. V× thÕ trong thêi gian tíi c¸c c«ng ty chøng kho¸n nªn tiÕp tôc ph¸t huy, dÇn hoµn thiÖn c¸c dÞch vô cã tÝnh hç trî nµy.

3.3.2. §èi víi Uû ban Chøng kho¸n Nhµ n−íc 3.3.2.1. Hoµn thiÖn khung ph¸p lý ViÖc hoµn thiÖn khung ph¸p lý ®Ó b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña nhµ ®Çu t− trong giao dÞch trªn TTCK lµ tiÒn ®Ò, c¬ së ph¸p lý c¬ b¶n nhÊt ®Ó ®iÒu chØnh c¸c mèi quan hÖ ph¸t sinh trong lÜnh vùc nµy, ®ång thêi ®Þnh ra h−íng ®i ®óng cho c¸c hµnh vi xö sù cña c¸ nh©n, tæ chøc liªn quan trong 106

khu«n khæ mµ ph¸p luËt quy ®Þnh. MÆt kh¸c, ph¶i cã sù dung hßa tÝnh chÊt hÊp dÉn vÒ mÆt kinh tÕ vµ tÝnh an toµn ph¸p lý cña ho¹t ®éng ®Çu t− chøng kho¸n. Cã nh− vËy th× sù ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt míi cã hiÖu qu¶ vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nhµ ®Çu t− tham gia giao dÞch chøng kho¸n, ®¸p øng nhu cÇu huy ®éng vèn cña TTCK hiÖn nay. UBCKNN ®ang trong qu¸ tr×nh so¹n th¶o LuËt Chøng kho¸n. VÒ c¸c néi dung liªn quan ®Õn mèi quan hÖ giao dÞch gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng (nhÊt lµ quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cu¶ hai bªn ®èi víi tõng nghiÖp vô kinh doanh cô thÓ cña c«ng ty), viÖc vi ph¹m vµ xö lý vi ph¹m, khiÕu n¹i vµ båi th−êng ...ph¶i ®−îc quy ®Þnh râ rµng. -

C¸c quy ®Þnh vÒ cÊp phÐp vµ cÊp phÐp hµnh nghÒ cã sù nghiªn

cøu vµ xem xÐt thªm, nhÊt lµ ®éi ngò hµnh nghÒ. §Ó ®éi ngò nµy ®¶m b¶o chÊt l−îng chuyªn m«n vµ ®¹o ®øc, cã thÓ ph¶i bæ sung thªm mét sè thñ tôc nh−: xÐt hå s¬ ®−¬ng sù tõ khi häc tr−êng phæ th«ng, ®¸nh gi¸ qua c¸c nhËn xÐt cña gi¸o viªn, ®¸nh gi¸ cña n¬i c− tró… hoÆc c¸c kú thi s¸t h¹ch cÊp phÐp hµnh nghÒ ph¶i ®−îc tæ chøc vµ thiÕt kÕ ®Ó tr×nh ®é ng−êi dù thi ®−îc ph©n ®Þnh râ rµng. -

ThiÕt lËp tiªu chuÈn chuyªn m«n cña ®éi ngò hµnh nghÒ.

3.3.2.2 ChÝnh s¸ch qu¶n lý c¸c c«ng ty chøng kho¸n vÒ quan hÖ víi kh¸ch hµng •

HÖ thèng qu¶n lý: víi ®é phøc t¹p vµ tÇm quan träng cña TTCK

®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n, viÖc qu¶n lý c«ng ty chøng kho¸n nãi chung, gi¸m s¸t mèi quan hÖ giao dÞch gi÷a c«ng ty vµ kh¸ch hµng nãi riªng ®−îc coi nh− mét c«ng cô quan träng ®Ó ®¶m b¶o tÝnh trung thùc cña thÞ tr−êng. C¸c thÞ tr−êng kh¸c nhau lùa chän c¸c ph−¬ng ph¸p qu¶n lý thÞ tr−êng kh¸c nhau. T¹i Hoa Kú, hÖ thèng qu¶n lý cña hä tËp trung vµo vÊn ®Ò thÞ tr−êng trung thùc vµ c«ng bè toµn bé th«ng tin (Disclosure-based Regulation). Trong khi ®ã, mét sè n−íc §«ng Nam ¸ (trong ®ã cã ViÖt Nam) chñ yÕu dùa vµo hÖ thèng qu¶n 107

lý b»ng c¸c quy ®Þnh chi tiÕt cô thÓ (merit regulation) ®Ó b¶o vÖ nhµ ®Çu t−. MÆc dï ph−¬ng ph¸p cã thÓ kh¸c nhau, chóng vÉn cã môc tiªu chung lµ ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh cña hÖ thèng vµ c¸c nhµ ®Çu t− ®−îc b¶o vÖ khái bÞ gian lËn vµ lõa ®¶o. §èi víi thÞ tr−êng trong giai ®o¹n ®Çu ph¸t triÓn, ph−¬ng ph¸p nµy lµ phï hîp víi ViÖt Nam. Tuy nhiªn, trong t−¬ng lai, môc ®Ých cña chóng ta ph¶i lµ: X©y dùng hÖ thèng qu¶n lý mµ trong ®ã nghÜa vô qu¶n lý ®−îc thùc hiÖn nghiªm tóc vµ do ®ã sù tu©n thñ cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®−îc khuyÕn khÝch tèi ®a. Môc tiªu nµy cã thÓ ®¹t ®−îc b»ng c¸ch sÏ ph¶i thùc hiÖn viÖc xö lý c¸c hµnh ®éng vi ph¹m mét c¸ch khÈn tr−¬ng hiÖu qu¶, linh ho¹t nhÊt. ë ®©y, chóng ta ph¶i kÕt hîp viÖc qu¶n lý b»ng c¸c ®iÒu kiÖn gia nhËp thÞ tr−êng vµ kiÓm tra, gi¸m s¸t liªn tôc c¸c c«ng ty chøng kho¸n: + Duy tr× hÖ thèng cÊp giÊy phÐp ®Ó ®¶m b¶o r»ng tÊt c¶ nh÷ng ai tham gia kinh doanh ®Òu ph¶i phï hîp vµ ®ñ tiªu chuÈn. + Gi¸m s¸t c¸c yªu cÇu vÒ nguån lùc tµi chÝnh ®Ó ®¶m b¶o c¸c rñi ro mµ c«ng ty gÆp ph¶i kh«ng qu¸ møc so víi c¸c nguån dù tr÷ ®ã. + UBCKNN ban hµnh c¸c tiªu chuÈn kinh doanh cô thÓ h¬n ®Ó ®¶m b¶o ho¹t ®éng cña c«ng ty chøng kho¸n ®−îc tiÕn hµnh víi tÝnh trung thùc cao nh»m gióp kh¸ch hµng ®−îc ®èi xö c«ng b»ng. + Ngoµi hÖ thèng ph¸p luËt qu¶n lý, UBCKNN nªn ban hµnh c¸c h−íng dÉn nªu râ yªu cÇu, thùc hµnh tèt nhÊt mµ ch−a thÓ nªu ra trong c¸c v¨n b¶n ph¸p quy. + Cã hÖ thèng tèt vÒ gi¸m s¸t tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n. Võa qua, lÇn ®Çu tiªn, hÖ thèng c¸c chØ tiªu gi¸m s¸t tµi chÝnh ®èi víi c«ng ty chøng kho¸n (gåm 10 chØ tiªu) ®· ®−îc Bé Tµi chÝnh ban hµnh. ViÖc gi¸m s¸t tµi chÝnh cã thÓ bao gåm c¶ viÖc kiÓm tra tu©n thñ c¸c quy ®Þnh tµi chÝnh, tiÕp nhËn c¸c b¸o c¸o c¶nh b¸o, lËp hå s¬, b¸o c¸o ®Þnh kú cña c¸c c«ng ty, kiÓm to¸n ®éc lËp c¸c tµi kho¶n vµ c¸c kho¶n thu vµ b¸o c¸o c¸c vi ph¹m luËt ph¸p. 108

+ Mét thµnh tè then chèt cña viÖc gi¸m s¸t lµ thiÕt lËp c¸c cuéc thanh tra t¹i chç, ®Þnh kú c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®Ó kiÓm tra viÖc tu©n thñ c¸c quy ®Þnh tµi chÝnh, luËt ph¸p vµ thùc hiÖn c¸c yªu cÇu kinh doanh. C¸c cuéc thanh tra cung cÊp mét c¬ héi duy nhÊt ®Ó quan s¸t t¹i chç c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña ng−êi giao dÞch còng nh− lµ thÈm tra viÖc tu©n thñ luËt vµ c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn. §−êng h−íng thanh tra ph¶i tËp trung vµo viÖc t×m hiÓu viÖc kinh doanh cô thÓ cña ng−êi giao dÞch. + TiÕn hµnh ®¸nh gi¸ ®Ó biÕt r»ng viÖc kiÓm so¸t néi bé cã thÝch ®¸ng hay kh«ng, b¶o ®¶m r»ng C«ng ty v÷ng m¹nh vÒ tµi chÝnh, viÖc kinh doanh tr«i ch¶y vµ tµi s¶n cña c¸c nhµ ®Çu t− ®−îc b¶o vÖ thÝch ®¸ng. + C¸c hµnh vi kinh doanh vµ c¬ cÊu cña ng−êi kinh doanh còng ®−îc xem xÐt kü l−ìng ®Ó quyÕt ®Þnh liÖu cã mét giao dÞch nµo kh«ng hîp thøc hay vi ph¹m ®· x¶y ra. Hµnh ®éng cã hiÖu qu¶ nµy lµ mét t¸c nh©n ng¨n c¶n nhµ kinh doanh thùc hiÖn c¸c hµnh vi kh«ng lµnh m¹nh hay bÊt hîp ph¸p. Ngoµi ra, c¸c qu¸ tr×nh thanh tra sÏ phôc vô cho viÖc hoµn thiÖn mét sè chøc n¨ng thø cÊp nh− sau: -

Cung cÊp trî gióp vµ h−íng dÉn cho c¸c nhµ giao dÞch trong

nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc tu©n thñ luËt vµ viÖc ¸p dông c¸c tËp qu¸n tèt nhÊt. -

Cung cÊp ph¶n håi vÒ tÝnh thÝch hîp, hiÖu qu¶ vµ c¸c h¹n chÕ cña

c¸c quy ®Þnh vµ h−íng dÉn hiÖn hµnh lµm tiÒn ®Ò cho c¸c söa ®æi trong t−¬ng lai. -

Thu thËp d÷ liÖu ®Ó chuÈn bÞ cho c¸c thèng kª tµi chÝnh vµ ho¹t

®éng nghiÖp vô. • Thanh tra theo môc tiªu hay “chñ ®iÓm” Trong mét cuéc thanh tra ®Þnh kú, mäi khÝa c¹nh vÒ ho¹t ®éng cña mét c«ng ty chøng kho¸n ®Òu ®−îc thÈm tra, ng−îc l¹i, mét thanh tra ®Æc biÖt hay thanh tra theo chñ ®iÓm th× ph¹m vi thanh tra cã thÓ h¹n chÕ h¬n vµ b¶n chÊt cã thÓ cã tÝnh ®iÒu tra h¬n. 109

Thanh tra ®Æc biÖt th−êng ph¸t xuÊt tõ nh÷ng khiÕu n¹i hay cã liªn quan ®Õn c«ng viÖc ®iÒu tra. Chóng th−êng mang tÝnh ph¸p lý vµ ph¹m vi cña thanh tra sÏ thay ®æi, phô thuéc vµo b¶n chÊt cña c¸c khiÕu n¹i. KiÓm to¸n hay thanh tra theo chñ ®iÓm th× tËp trung h¬n. C¸c cuéc th¨m viÕng nµy tËp trung vµo c¸c lÜnh vùc môc tiªu (mµ th−êng ®−îc quyÕt ®Þnh tr−íc), ch¼ng h¹n nh− vÒ tho¶ thuËn l−u gi÷ b¶o ®¶m hoÆc vÒ tiÒn cña kh¸ch hµng h¬n lµ xem xÐt toµn bé c¸c vÊn ®Ò vÒ giao dÞch hay hµnh vi kinh doanh. • Gi¸m s¸t tõ xa §Ó ch−¬ng tr×nh gi¸m s¸t hoµn thiÖn, cÇn ph¶i cã mét qu¸ tr×nh gi¸m s¸t h÷u hiÖu tõ xa, b»ng c¸ch xem xÐt ®Þnh kú c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh do c¸c nhµ giao dÞch hay kiÓm to¸n nép vµ thùc hiÖn c¸c cuéc ph©n tÝch chuyªn s©u vÒ c¸c b¸o c¸o nµy. C¸ch tiÕp cËn nµy nªu viÖc cÇn thiÕt ph¶i ®¸nh gi¸ c¸c th«ng tin ®−îc sö dông, gi¸m s¸t c«ng ty chøng kho¸n, còng nh− lµ xem xÐt l¹i c¸c ®¸nh gi¸ rñi ro cña hä. Môc tiªu cuèi cïng cña c¸c ®¸nh gi¸ nµy lµ x¸c ®Þnh “c¸c tÝn hiÖu b¸o ®éng ban ®Çu” cña c«ng ty, nhËn biÕt vµ c¶nh c¸o c¸c c«ng ty cã nguy c¬ cao tõ thÞ tr−êng vµ c«ng chóng ®Çu t− vµ x¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò chÝnh hiÖn t¹i mµ hÇu hÕt c«ng ty ph¶i ®−¬ng ®Çu nh»m nªu ra c¸c môc tiªu tiÒm tµng cho viÖc thanh tra. Mét ch−¬ng tr×nh thanh tra hiÖu qu¶ vµ thµnh c«ng lµ khi c«ng viÖc gi¸m s¸t tõ xa ®−îc liªn kÕt víi c¸c cuéc thanh tra t¹i chç. C«ng t¸c qu¶n lý nh©n viªn hµnh nghÒ cÇn ph¶i ®−îc qu¶n lý chÆt chÏ, kiÓm tra, kiÓm so¸t th−êng xuyªn, tr¸nh tr−êng hîp nh©n viªn ch−a cã chøng chØ hµnh nghÒ vÉn tiÕp xóc, giao dÞch víi kh¸ch hµng. • Qu¶n lý ®¹i diÖn giao dÞch t¹i sµn Do vÞ trÝ vµ chøc n¨ng quan träng cña ®¹i diÖn giao dÞch t¹i sµn trong viÖc nhËp lÖnh chÝnh x¸c, tu©n thñ thø tù −u tiªn trong nhËp lÖnh, ®¶m b¶o c«ng b»ng gi÷a lÖnh cña nhµ ®Çu t− víi lÖnh tù doanh cña c«ng ty chøng kho¸n vµ gi÷a lÖnh cña c¸c nhµ ®Çu t− víi nhau nwn cÇn cã quy ®Þnh chÆt chÏ vÒ tr¸ch nhiÖm cña nh÷ng ng−êi nµy, thiÕt lËp c¬ chÕ gi¸m s¸t nghiªm kh¾c ®Ó 110

ph¸t hiÖn vµ xö lý nghiªm c¸c hµnh vi cè t×nh nhËp lÖnh sai, söa hoÆc huû lÖnh kh«ng theo quy ®Þnh. • C¸c vÊn ®Ò qu¶n lý quèc tÕ §Ó tiÕn tíi xu h−íng héi nhËp c¸c thÞ tr−êng chøng kho¸n trong khu vùc, chóng ta còng ph¶i tÝnh ®Õn c¸c gi¶i ph¸p ®Ó kÕt nèi c¸c thÞ tr−êng, tiÕp cËn dÇn víi c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ vÒ Niªm yÕt, giao dÞch… + ChiÕn l−îc chÝnh ®−îc hÇu hÕt c¸c thµnh viªn, IOSCO ¸p dông qua viÖc ký c¸c biªn b¶n ghi nhí gi÷a c¸c c¬ quan qu¶n lý thÞ tr−êng. C¸c biªn b¶n ghi nhí nµy lµ c¸c v¨n b¶n tuyªn bè vÒ c¸c dù ®Þnh nh»m thóc ®Èy viÖc trao ®æi th«ng tin vµ hîp t¸c trong c¸c lÜnh vùc. + Riªng trong viÖc hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a C«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng, b−íc ®Çu chóng ta cã thÓ tham kh¶o c¸c tiªu chuÈn cÊp phÐp hµnh nghÒ cho nh©n viªn C«ng ty chøng kho¸n theo c¸c nghiÖp vô, cã thÓ cö ®i ®µo t¹o lÊy chøng chØ quèc tÕ qua c¸c ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o liªn doanh, liªn kÕt hoÆc göi trùc tiÕp ®Õn c¬ së ®µo t¹o cña B¹n. DÇn dÇn, chóng ta sÏ tù thiÕt kÕ c¸c ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o cÊp phÐp hµnh nghÒ phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam vµ tiÕp cËn c¸c tiªu chuÈn, yªu cÇu cña quèc tÕ. Ngoµi ra, ph¸t triÓn c¸c ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o c«ng chóng ®Çu t− b»ng c¸c h×nh thøc phong phó, ®Èy m¹nh qu¶ng c¸o ngoµi ®−êng phè, trªn c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng vµ ph¶i cö ®i ®µo t¹o mét ®éi ngò thùc hiÖn viÖc ®µo t¹o c«ng chóng vÒ chøng kho¸n vµ TTCK chuyªn nghiÖp. 3.3.2.3. Thùc hiÖn nhiÖm vô ®µo t¹o vµ phæ cËp v¨n ho¸ ®Çu t− NhiÖm vô ®µo t¹o: Víi môc tiªu ph¸t triÓn TTCK c¶ vÒ quy m« vµ chÊt l−îng ho¹t ®éng, nh»m t¹o kªnh huy ®éng vèn trung vµ dµi h¹n cho ®Çu t− ph¸t triÓn, gãp phÇn ph¸t triÓn thÞ tr−êng tµi chÝnh ViÖt Nam, c¸c c«ng ty chøng kho¸n sÏ ph¶i t¨ng quy m« vµ ph¹m vi ho¹t ®éng nghiÖp vô kinh doanh, dÞch vô, ph¸t triÓn c«ng ty thµnh hai lo¹i h×nh: c«ng ty chøng kho¸n ®a nghiÖp vô vµ c«ng ty chøng kho¸n chuyªn doanh, nh»m t¨ng chÊt l−îng cung cÊp dÞch vô vµ kh¶ n¨ng chuyªn m«n ho¸ ho¹t ®éng nghiÖp vô. 111

§Ó ®¹t ®−îc môc tiªu nµy, chiÕn l−îc ®µo t¹o cña ngµnh ph¶i tËp trung vµo ®µo t¹o c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng nh©n viªn hµnh nghÒ kinh doanh chøng kho¸n, kÕt hîp víi viÖc ®µo t¹o vµ thùc hiÖn quy t¾c ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp. -

§µo t¹o c¬ b¶n vµ chuyªn s©u cho nh©n viªn hµnh nghÒ kinh

doanh chøng kho¸n; -

§µo t¹o n©ng cao, cËp nhËt c¸c kü n¨ng hµnh nghÒ;

-

§µo t¹o kÕt hîp víi gi¸o dôc vÒ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp;

-

Phèi hîp víi chuyªn gia n−íc ngoµi tæ chøc héi th¶o, kho¸ ®µo

t¹o n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n NhiÖm vô phæ cËp kiÕn thøc cho c«ng chóng ®Çu t−: §Ó thùc hiÖn ®−îc môc tiªu ph¸t triÓn c¸c nhµ ®Çu t− cã tæ chøc vµ c¸c nhµ ®Çu t− c¸ nh©n, thiÕt lËp ®−îc hÖ thèng c¸c nhµ ®Çu t− cã tæ chøc ®Ó tham gia TTCK mét c¸ch chuyªn nghiÖp, víi vai trß lµ nhµ t¹o lËp thÞ tr−êng, më réng vµ ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh quü ®Çu t− chøng kho¸n, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nhµ ®Çu t− nhá tham gia thÞ tr−êng… chóng ta ph¶i ®Èy m¹nh th«ng tin, tuyªn truyÒn, phæ biÕn kiÕn thøc vÒ chøng kho¸n vµ TTCK cho c«ng chóng víi c¸c ®èi t−îng kh¸c nhau: - Tuyªn truyÒn cho c¸c doanh nghiÖp; - Tuyªn truyÒn cho c¸c nhµ qu¶n lý; - Tuyªn truyÒn cho c«ng chóng theo nhãm tuæi, tr×nh ®é… Kh«ng nh÷ng chØ tuyªn truyÒn gi¸o dôc c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n khi tham gia ®Çu t− vµo TTCK, viÖc tuyªn truyÒn v¨n ho¸ ®Çu t− còng rÊt quan träng, t¹o nªn mét nÕp “nghÜ” vµ nÕp “lµm” cho kh¸ch hµng khi tham gia vµo TTCK.

112

KÕt luËn Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña TTCK lµ ®Ønh cao cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. §Ó ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng cña nÒn kinh tÕ, TTCK ®· t¹o ra nh÷ng hµng ho¸ ngµy cµng ®a d¹ng. Theo ®ã, c¸c chñ thÓ tham gia thÞ tr−êng kh«ng chØ ngµy cµng ph¸t triÓn vÒ sè l−îng mµ trªn bÊt cø TTCK nµo, môc tiªu vÒ chÊt l−îng ho¹t ®éng lu«n ®−îc ®Æt lªn hµng ®Çu ®Ó cã ®−îc hiÖu qu¶ tèi ®a. §Ó ®¹t môc tiªu ®ã, viÖc hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn mèi quan hÖ gi÷a c¸c tæ chøc trung gian mµ ®Æc tr−ng lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n víi kh¸ch hµng lµ mét yÕu tè mang tÝnh quyÕt ®Þnh cho c¶ sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña TTCK nãi chung. V× vËy, víi bÊt cø c«ng ty chøng kho¸n nµo, mèi quan hÖ víi kh¸ch hµng lu«n ®−îc coi lµ sù sèng cßn, lµ chiÕn l−îc ®Ó ph¸t triÓn. Nã kh«ng chØ ®−îc quan t©m ë nh÷ng thÞ tr−êng ph¸t triÓn mµ víi nh÷ng thÞ tr−êng non trÎ nh− TTCK ViÖt Nam. §Ó cã thÓ hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng, cïng mét lóc chóng ta ph¶i thùc hiÖn ®ång bé nhiÒu gi¶i ph¸p víi sù kÕt hîp gi÷a c¸c bªn liªn quan, tõ c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc, c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n. Khi mèi quan hÖ nµy ®−îc ®iÒu chØnh vµ hoµn thiÖn sÏ lµ mét yÕu tè gãp phÇn kh«ng nhá vµo sù thµnh c«ng cña thÞ tr−êng, cña tõng c«ng ty chøng kho¸n vµ b¶n th©n quyÒn lîi cña c¸c kh¸ch hµng còng ®−îc b¶o vÖ. Nhãm ®Ò tµi xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù hîp t¸c vµ gióp ®ì cña c¸c chuyªn gia thuéc Ban Qu¶n lý Kinh doanh chøng kho¸n, Thanh tra UBCKNN, Ban Hîp t¸c Quèc tÕ, mét sè nh©n viªn cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n t¹i Hµ Néi vµ c¸c ®ång nghiÖp kh¸c ®· hç trî chóng t«i trong viÖc hoµn thµnh ®Ò tµi nµy.

113