φανατισμός

Δογματισμός είναι η αξιωματική αποδοχή και διατύπωση μιας θέσης, η οποία ανάγεται σε απόλυτη και αδιαμφισβήτητη αλήθεια, με παράλληλη απόρριψη κάθε αντίθετης άποψης και αντίρρησης. Ο δογματισμός ταυτίζεται σχεδόν με τη μισαλλοδοξία και απολήγει συνήθως σε φανατισμό, με αποτελεσμα να αναφύονται φαινόμενα πνευματικών αγκυλώσεων, τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, όπως είναι η αποτελμάτωση της επιστήμης, η βία, η εξαχρείωση και η οπισθοδρόμηση του πολιτισμού. Η τραγικότητα του φανατικού έγκειται στο γεγονός ότι πιστεύει πως όποιος λέει κάτι που δε τον ευχαριστεί , που δεν είναι σύμφωνο με τη δογματική του πίστη και αντίληψη είναι εχθρός με σκοτεινά κίνητρα, πράκτορας υπονόμευσης κάποιων αόρατων σκοτεινών κέντρων με απώτερους σκοπούς την επικυριαρχία και την καταδυνάστευση. Έτσι προκαταλαμβάνει τις διαθέσεις του απέναντι στους άλλους. Όπως απόλυτη είναι η πίστη του, το ίδιο απόλυτα είναι και τα κριτήρια του: ή είναι κάποιος μαζί του ή είναι εναντίον του. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας διαζευκτικής λογικής δε μπορεί παρά να είναι άλλο από την καχυποψία, την αδιαλλαξία και την αντικοινωνικότητα. Ο φανατισμός όμως αποτελεί και πνευματική τροχοπέδη αφού στερεί το δικαίωμα στοχασμού. Η άκριτη πίστη μειώνει τη δυνατότητα γνώσης άρα και επίγνωσης της αντικειμενικής αλήθειας. Η εξ αποκαλύψεως «αλήθεια» είναι η μόνη που εξασφαλίζει στο φανατικό εσωτερική επάρκεια, του στερεί όμως την κριτική διάθεση για να εξετάσει την ορθότητα των όσων πιστεύει και την ηθική που διέπει τον τρόπο με τον οποίο τα υποστηρίζει. Για το λόγο αυτό χάνει και την πολυτιμότερη μορφή ελευθερίας, την ελευθερία της σκέψης, αλλά και την αξιοπρέπειά του. Υιοθετεί δηλαδή παρωπίδες, οι οποίες συνηθέστατα αποτελούν πρόδρομο επιθετικότητας, βιαιότητας και κατ’ επέκταση αλλοίωσης του ήθους. Ο κυριευμένος από το πάθος του φανατισμού άνθρωπος γίνεται απάνθρωπος, ωμός, σκαιός και αποθηριώνεται. Δημιουργεί σίγουρα καταστάσεις βρασμού.

Κάπως έτσι γεννήθηκαν και οι ιεροί πόλεμοι, σύμφωνα με τον Φίλιπ Ουάλι. Οι ιεροί πόλεμοι που καθημερινά μας θυμίζουν πως ο φανατισμός δεν έχει εκλείψει παρά την ορθολογιστική οργάνωση της σύγχρονης ζωής και της θεσμικής κατοχύρωσης των πολιτικών δικαιωμάτων και της ανεξιθρησκίας. Οι ιεροί πόλεμοι που με όλο το θρησκευτικό μένος του φανατισμού και την αναβίωση επικίνδυνων φαινομένων εθνικισμού δυναμιτίζουν τα θεμέλια της αρμονικής συνύπαρξης όλων των εθνών. Δεν είναι όμως μοναδική απόρροια του φανατισμού. Πόσα κρούσματα ρατσισμού και κεκαλυμμένης βιαιότητας δεν αντιμετωπίζουμε ποικιλοτρόπως καθημερινά; Ιδεολογικού και κομματικού πάθους; Κρούσματα που επιβεβαιώνουν πως η κοινωνία πλήττεται ακόμα από φαινόμενα δογματισμού – ακόμα και χίλια χρόνια μετά το πνευματικό σκοτάδι του Μεσαίωνα… Συνεκτιμώντας όλα τα προαναφερθέντα προκύπτει ότι η βιαιότητα, την οποία καλλιεργεί ο φανατισμός, και η οποία ευθύνεται και για ολέθριους μακροχρόνιους πολέμους, οδηγεί στη διχόνοια, την κατάλυση πολιτειακών θεσμών και τον ολοκληρωτισμό, επειδή ο αγώνας για την επικράτηση ενός δόγματος ή μιας ιδεολογίας στρέφεται συχνά στην κατάληψη της εξουσίας, που δίνει τη δυνατότητα και τα μέσα βίαιης επιβολής. Έτσι όμως καταλύεται και η κοινωνική συνοχή που είναι απαραίτητη για την επιδιωκόμενη κοινωνική πολυσυλλεκτικότητα. Αναστέλλεται η πρόοδος. Καταπνίγεται κάθε φιλελεύθερη σκέψη και φωνή. Και τελικά η κοινωνία μας οδηγείται σε πνευματικό σκοτάδι με ηθικό αυτουργό και δράστη αυτού του εγκλήματος το φανατισμό. Το μόνο φως που μπορεί να διαλύσει αυτό το σκοτάδι είναι η παιδεία. Η παιδεία που προσφέροντας γνώσεις και αναπτύσσοντας την κριτική ικανότητα χαρίζει στον άνθρωπο τη δυνατότητα για ευρεία εποπτεία της ζωής. Δημιουργεί ερωτηματικά, σκεπτικισμό και ενδοιασμούς για τις «αυταπόδεικτες αλήθειες»…Φως διαλλακτικό και ανεκτικό.