Επίπεδα Γλωσσικής Ανάλυσης
Νευρογλωσσολογία Εβδομάδα 1
Μαρία Μπαλτατζάνη
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
1
Έδρα της γλώσσας Από πού προέρχεται/πού βρίσκεται η γλωσσική ικανότητα; Γενική απάντηση: Προφανώς από το/στο μυαλό. Για λεπτομερέστερη απάντηση πρέπει να ανατρέξουμε στη νευρογλωσσολογία
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
2
Τι είναι η νευρογλωσσολογία; Νευρογλωσσολογία είναι η επιστήμη που ασχολείται με τους μηχανισμούς του ανθρώπινου εγκέφαλου που έχουν σχέση με την κατανόηση, την παραγωγή και την αφηρημένη γνώση της γλώσσας (προφορικής, γραπτής, ή νοηματικής). Κλάδος από τη φύση του διεπιστημονικός, διασκελίζει τα όρια μεταξύ της γλωσσολογίας, νευροβιολογίας και πληροφορικής, μεταξύ άλλων.
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
3
Εγκέφαλος και γλώσσα
Ποιά είναι η φύση και ποιές οι ιδιότητες του εγκεφάλου;
Ποιά είναι η σχέση ανάμεσα στον εγκέφαλο και την ανθρώπινη γλώσσα;
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
4
Η ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Επεξεργασία λόγου
Μυικός έλεγχος και σκέψη Έκφραση Προσώπου
Διαμόρφωση παλμών
Παλμοί αέρα
Ακοή Χειρονομίες
Ροή αέρα
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
5
Νευρογλωσσολογία
Ποιά είναι η νευρολογική και βιολογική βάση της γλώσσας; Σύγχρονη έρευνα του ανθρώπινου εγκεφάλου και του εγκεφάλου μηανθρώπινων πρωτευόντων θηλαστικών από ανατομική, ψυχολογική και συμπεριφορική πλευρά βοηθά να απαντηθούν ερωτήσεις σχετικές με τη νευρολογική/βιολογική βάση της γλώσσας
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
6
Βασικές ερωτήσεις ως ποιο βαθμό είναι η γλωσσική ικανότητα βιολογική και μοναδική για το ανθρώπινο είδος; πώς ενεργοποιείται η γλωσσική ικανότητα; σχετίζεται με στάδια νευρολογικής ωρίμανσης ή ξαναενεργοποιείται για εκμάθηση β’ γλώσσας; ως ποιο βαθμό είναι διαχωρίσιμες οι γλωσσικές διεργασίες; υπάρχει κέντρο στον εγκέφαλο υπεύθυνο γι’ αυτές; (τμηματικότητα – modularity) ως ποιο βαθμό είναι οι γλωσσικές ικανότητες διαχωρίσιμες από τη γενική σκέψη;
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
7
Βιολογική εξέλιξη
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι μεγαλύτερος από αυτόν των μη ανθρωπίνων πρωτευόντων θηλαστικών
Ο εγκέφαλος διπλασιάστηκε σε μέγεθος (από 440 κ. εκ. σε 900 κ. εκ) μεταξύ 2.000.000 και 700.000 χρόνων πριν.
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
8
Στατιστικές πληροφορίες Μέσο βάρος εγκεφάλου σε ενήλικες: άνδρες ~ 1380 γρ γυναίκες ~ 1250 γρ. Ο εγκέφαλος μεγαλώνει ραγδαία τα πρώτα χρόνια της ζωής και φτάνει το μέγιστο βάρος του γύρω στο 20ό έτος. Με την αύξηση της ηλικίας ο εγκέφαλος χάνει βάρος με αργό ρυθμό. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι βαρύτερος από ότι στα κατώτερα θηλαστικά, εκτός από τον ελέφαντα (3.5-5.4 kg) και τη φάλαινα (6.7 kg). Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
9
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος
Ζυγίζει 1-1.5 κιλό. Η επιφάνειά του είναι 2.500 cm2 Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
10
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος Αποτελείται από ~100 δισ. νευρικά κύτταρα (νευρόνια) το καθένα από τα οποία συνδέεται με περίπου 10.000 άλλα. Η σύνδεση – η σύναψη πραγματοποιείται μέσα από δισεκατομμύρια ίνες, τους άξονες.
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
11
Συστάδα νευρονίων
Νευρική ίνα (νευρόνιο)
Νεύρο
Άξονας
Νευρόνιο
Μυελίνη Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
12
Νευροδιαβιβαστής απελευθερωμένος στη σύναψη
Νευροδιαβιβαστής προσκολλημένος σε αποδέκτη
Δενδρίτης Άξονας
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
13
Τα μικρά παιδιά διαθέτουν περίπου 1016 συνάψεις (10 τετράκις εκατομμύρια). Αυτός ο αριθμός μειώνεται με τα χρόνια και σταθεροποιείται κατά την ενηλικίωση. Υπολογίζεται ότι οι ενήλικες διαθέτουν από 1015 ως 5 × 1015 (1-5 τετράκις εκατομμύρια ) συνάψεις.
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
14
O εγκέφαλος – διακριτές περιοχές
Διαφορές με άλλα θηλαστικά: μετωπικός λοβός περισσότερο ανεπτυγμένος, συνάψεις πολυπληθέστερες.
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
15
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος Τα νευρόνια ή φαιά ουσία, σχηματίζουν τον εγκεφαλικό φλοιό. Κάτω απ’ αυτήν βρίσκεται η λευκή ουσία και αποτελείται κατ’ εξοχήν από συνδετικές ίνες (τους άξονες). Φαιά ουσία έχει πτυχές—έλικες και αύλακες. Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
16
Φαιά και λευκή ουσία
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
17
Εγκεφαλικός φλοιός Παίρνει αποφάσεις για τις αυτόματες λειτουργίες του σώματος (περπάτημα, χτύπους καρδιάς, πίεση, θερμοκρασία κλπ), λαμβάνει μηνύματα από τα αισθητήρια όργανα, ελέγχει τις εκούσιες πράξεις και αποθηκεύει τις αναμνήσεις. Κάπου στον εγκεφαλικό φλοιό εδράζεται η γραμματική που αντιπροσωπεύει τη γλωσσική μας γνώση
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
18
O εγκέφαλος Χωρίζεται σε δύο μέρη, το αριστερό και το δεξί ημισφαίριο. Τα ημισφαίρια ενώνονται με το μεσολόβιο ή τυλώδες σώμα
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
19
Λειτουργίες του εγκεφάλου
Διαφορετικές περιοχές-διαφορετική λειτουργία
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
20
Παρεγκεφαλίδα Ελέγχει την ισορροπία και την κίνηση.
Η εύρυθμη λειτουργία αυτής της περιοχής μας επιτρέπει να στεκόμαστε (χωρίς να πέφτουμε) και να κινούμαστε κατά βούληση.
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
21
Μετωπικός λοβός Ελέγχει την προσωπικότητα και τα συναισθήματα. Συμμετέχει στον έλεγχο της κρίσης, των παρορμητικών αντιδράσεων, της σεξουαλικής συμπεριφοράς, της γλώσσας και της κίνησης. Αυτός ο λοβός αποτελεί μέρος του εγκεφαλικού φλοιού.
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
22
Ινιακός λοβός Είναι το ‘οπτικό κέντρο’. Μέσω της λειτουργίας του καταλαβαίνουμε αυτά που βλέπουμε. Κάκωση του ινιακού λοβού προκαλεί παραισθήσεις, κάνει αντικείμενα να φαίνονται μεγαλύτερα ή μικρότερα από ότι είναι, ή κάνει τα χρώματα να φαίνονται αφύσικα. Μέρος του εγκεφαλικού φλοιού.
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
23
Πλευρικός λοβός Μέσω της λειτουργίας του καταλαβαίνουμε πληροφορίες για το περιβάλλον, όπως η απόσταση και θέση των αντικειμένων. Μέρος του εγκεφαλικού φλοιού. Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
24
Κροταφικός λοβός Ελέγχει την ακοή και την ικανότητα να αναγνωρίζουμε λέξεις. Επηρεάζει τη μνήμη. Κάκωση στην αριστερή πλευρά του λοβού προκαλεί προβλήματα στην ανάκληση του τι είπαν οι άλλοι και στη δεξιά στην ανάκληση μουσικής ή εικόνων. Μέρος του εγκεφαλικού φλοιού. Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
25
Εγκεφαλικό στέλεχος Το εγκεφαλικό στέλεχος συνδέει το κάτω μέρος του εγκεφάλου με το νωτιαίο μυελό. Κέντρο ζωτικής σημασίας, ελέγχει την αναπνοή, τους καρδιακούς σφυγμούς, την πίεση του αίματος και την πέψη.
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
26
Λίγη ιστορία...(πηγή: www.pbs.org/wnet/brain) Εγκέφαλος = πηγή γλώσσας και γνώσης, Æ τουλάχιστον 2500 χρόνια Επιγραφές Ασσυρίων και Βαβυλωνίων: διανοητικές διαταραχές εμφανίζονται «όταν το ανθρώπινο μυαλό έχει φωτιά»
Αρχαιολογικά ευρήματα: 2000 πΧ. Κρανία εγχειρισθέντων Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
27
Λίγη ιστορία...
Ιπποκρατική πραγματεία για την επιληψία (~377πΧ): «[το μυαλό είναι] αγγελιαφόρος της κατανόησης [και το όργανο] με το οποίο αποκτούμε σοφία και γνώση»
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
28
Λίγη ιστορία...
450 π.Χ – Αλκμαίων: ο εγκέφαλος και όχι η καρδιά είναι το κεντρικό όργανο αισθήσεων και σκέψης 335 π.Χ. – Αριστοτέλης: η καρδιά είναι το κέντρο, ο εγκέφαλος θερμοστάτης 300 π.Χ – Ερώφιλος και Ερασίστρατος, Αλεξανδρινοί βιολόγοι περιγράφουν με ανατομικές λεπτομέρειες τη δομή του εγκεφάλου: η έδρα της νοημοσύνης βρίσκεται στον εγκέφαλο
Επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης
29