توضييح :در جسستوجوي "پروژة هزاره" ،در اينترنست متنسي يافتسم ،كسه از نظسر مت اشكالت بسياري داشت ،و درك آنرا دشوار ميكرد .اين متن نگارش و فُر َ در چندين جاي مختلف در اينترنت copy/pasteشده است .از آنجايي كه به اين موضوع علقهمند بودم ،آنرا ويراسته و به فرمتي ديگر درآوردم ،تا خواندن و درك آنرا آسان كند .در برخي از جملهها ،ظاهرا ًس كلمههايي جا افتاده است؛ آنها را با علمت سؤال در نبش مشخص كردهام. مهدي مسافر
پروژة ملنيوم (هزاره) (آيندهنگري و سياست) آينده و چگونگسي آن هميشسه يكسي از دغدغههاي بشسر بوده اسست .محدود بودن منابسسع طسسبيعي و نامحدود بودن نيازهاي انسسساني موجسسب شده تسسا آدميان بسسا ي آينده ،فرداي بهتري را براي خود ترسيم كنند. برنامهريزي و مطالعة علم ِ بنسا بر هميسن نياز" ،آيندهشناسسي" بسه عنوان يسك رشتسة علمسي و ابزاري مفيسد براي كمسسك بسسه رشسسد و توسسسعة جوامسسع انسسساني مطرح شده ،و مطالعات و پروژههاي متعددي در اين زمينه صورت گرفته است. ي مطالعسسة آينده ،در در ايسسن ميان "پروژة هزاره" كسسه بسسه عنوان پروژة دائم ِسس سسازمان ملل متحسد تدويسن و تعريسف شده اسست ،از سسال 1977تسا كنون بسا تهيسسسسسسسسسة گزارشهاي سسسسسسسسسسالنه ،اطلعات مفيدي در اختيار پژوهشگران و برنامهريزان قرار داده اسسسسسست .گزارشهاي مذكور را مركسسسسسز تكنولوژي نيرو (متن) به فارسي ترجمه و منتشر كرده است. ت انجامشده در ايسسن چارچوب ،مشخسسص شده بر اسسساس مطالعات و تحقيقا ِ س اسست كسه هيچكدام از نگرانيهسا و دغدغههاي آينده ،مسسائل فوقالعاده و ماوراي طسبيعي نيسست ،بلكسه بيشتسر مسسائلي بسه ظاهسر پي شِس پسا افتاده و سساده اسست؛ ن نوين بر آن مثل آب ،مواد خام ،بهداشت و همة آن نيازهاي اساسي كه جها ِ ل يسك منطقسه ،محدود بسه آن منطقسه نميشود، بنسا شده اسست؛ بنابرايسن ،مشك ِ بلكسه مسسألهاي فرامنطقهاي اسست كسه بسه راه حلهاي فرامنطقهاي و عام نياز دارد. بالطبع ،اين يك جلوه از جهاني شدن را نيز نشان ميدهد .در مطالعاتي كه در ش روي جامعة بشري 15 ، پروژة هزاره انجام شده است ،تعداد چالشهاي پي ِ مورد شناسسايي شده اسست ،كسه سسالي يسك بار بههنگام ميشود .ايسن چالشهسا عبارتند از: 1س توسعة پايدار 2س آب 1
3س جمعيت و منابع 1 4س دموكراسي ت جهاني 5س ديدگاههاي بلندمد ِ 6س جهانيشدن فناوري اطلعات 7س فاصلة فقير و غني 8س بهداشت 9س ظرفيت براي تصميمگيري 10س صلح و جنگ 11س زنان 12س تبهكاري 13س انرژي 14س علم و فناوري ت جهاني 15س اخلقيا ِ ي خودمان اسست ،زيرا ا ين دو شناخ ِس ت چالشهاي جها ني ،شناخت مسائ ِ ل محل ِس آنچنان به هم آميختهاند كه در عمل تفكيكناپذيرند .در واقع ،چالشهاي جهاني معادلهاي محلي و منطقهاي دارنسسد و اصسسول ً مهمتريسسن چالشهسسا ،اموري ذاتاً فرامليتسي هسستند و راه حلهاي فراسسازماني دارنسد و يسك دولت و/يسا سسازمان خاص بسه تنهايسي نميتوانسد آنهسا را حسل كنسد ،بلكسه مسستلزم توافقهسا و همكاريهاي بينالمللي هسستند .بسه هسر حال ،مسا در ايسن نوشتسه ميكوشيسم بسه اختصسار بسه ايسن چالشهسا بپردازيسم؛ ايسن كار حداقسل ميتوانسد مسا را در شناخست مسسائلمان ياري كند. توسعة پايدار توسسعة پايدار ممكسن اسست پسس از جنسگ هسستهاي بزرگتريسن تهديسد براي آيندة بشريت باشد. جهان از تعامل ناخوشايندي بين جمعيت و رشد اقتصادي از يك سو ،و كيفيت محيسط زيسست از سسوي ديگسر ،بسه صسورت فزايندهاي آگاهسي مييابسد .لذا بيشتسر رهسسبران سسسياسي و روشنفكران جهان ،توسسسعة پايدار را بسسه عنوان مهمتريسسن هدف براي اتحاد بشريسست و سسساختارهاي اجتماعسسي آن ميشناسسسند .يكسسي از پايههاي اصلي و اولية توسعة پايدار ،رشد و توسعة اقتصادي است .اين عامل به همراه نوآوري فنآورانه ،مؤثرترين عامل تغيير طي 200سال گذشته بوده است .توسعة پايدار با حفظ و كنترل محيط زيست ،ارتباط تنگاتنگي دارد؛ لذا رشسسد كشاورزي ،متناسسسب بسسا محيسسط ،بايسسد مورد توجسسه قرار گيرد ،و مصسسرف بيروية آب ،انرژي و منابع ديگر كاهش يابد .براي رسيدن به توسعة پايدار در ي فراملي ن زيستمحيط ِ آينده ،با آب و هواي تميز و محيط زيست سالم ،قواني ِ را بايد با توجهي ويژه تدوين كرد. توسسسعة پايدار علوه بر سسسياستهاي جهانسسي بايسسد بسسه نيازهاي منطقهاي نيسسز بپردازد .مثل ً در آفريقسا ،توسسعة پايدار مسستلزم از بيسن بردن فقسر زياد و ايدز اسست ،و يسا در آمريكاي لتيسن ،مسستلزم نابودي دللن مواد مخدر اسست .اگسر 10درصسد جمعيست جهان ،در كشورهاي صسنعتي ،بسه مصسرف 90درصسد منابسع جهاني ادامه دهد ،پايداري اجتماعي ممكن نخواهد بود. 1
ي بدون پيشوند و/يا پسوند مردمسالر ِ
2
آب در تمام قارهها ،سطح آبهاي زيرزميني در حال پايين رفتن است .بيش از يك ميليارد نفر آب آشاميدني سالم ندارند .نيمي از مردم جهان سيستم فاضلب مناسسب ندارنسد و منشسأ 80درصسد كسل بيماريهسا در كشورهاي در حال توسسعه آب ناسسسالم اسسست .زمينهاي كشاورزي در سسسرتاسر جهان در حال بايسسر شدن است .حدود 40درصد جامعة بشري در حوضههاي آبريز رودخانههايي كه بين بيسش از 2كشور مشترك اسست ،زندگسي ميكننسد .اگسر روندهاي كنونسي تداوم يابد ،تا سال 2050ميلدي ،از هر 3نفر 2 ،نفر در مناطقي كه مشكل كمبود آب دارند ،زندگي خواهند كرد .ادامة وضع فعلي به بحرانهاي جهاني آب منجر خواهسد شسد ،كسه باعسث مهاجرتهاي جمعسي ،بيماري و جنسگ خواهسد انجاميسد .لذا سسسرمايهگذاري در مديريسست آب و ايجاد پيمانهسسا و توافقهاي همكاري در زمينسسة حقوقي آب ،ضرورت مييابد. جمعيت و منابع در مناطقسي كسه مردم كمتري دسسترسي بسه نيازهاي روزانسه زندگسي دارنسد[ ،؟] بيشتريسن رشسد را دارد .تغذيسة كافسي ،سسرپناه ،آب و بهداشست بايسد براي آنهسا تأمين شود .در غير اين صورت ،افزايش مهاجرت ،برخورد و نزاع ،و بيماري، اجتنابناپذيسر بسه نظسر ميرسسد .هسر چنسد كسه آهنسگ رشسد جمعيست در حال كاهسش اسسسست ،انتظار ميرود جمعيسسست 6ميليارد نفري جهان در سسسسال 2050بسسسه 9 ميليارد نفسر برسسد ،كسه 98درصسد ايسن رشسد در كشورهاي فقيسر خواهسد بود. حدود 40درصسد جمعيست جهانسي در چيسن و هنسد زندگسي ميكننسد ،كسه صسنعت روبهرشسسد آنهسسا مصسسرف منابسسع و صسسدمه بسسه محيسسط زيسسست را شتاب ميدهسسد. شهرنشيني از 5/2ميليارد در يك نسل افزايش خواهد يافت .مقابل اين همه رشسد ،منابسع طسبيعي در حال كاهسش اسست .برنامسة توسسعة سسازمان ملل چنيسن تخميسن ميزنسد كسه ارزش روز طسبيعت براي اقتصساد جهانسي 38تريليون دلر در سسال اسست و 40درصسد اقتصساد كشورهاي در حال توسسعه بسه تنوع زيسستي وابسته است .در حالي كه اين سرمايه در حال نابودي است. دموكراسي براي اولين بار در تاريخ ،بيشتر مردم در حكومتهاي دموكراتيك زندگي ميكنند تسسا در حكومتهاي اسسستبدادي .از آنجسسا كسسه دموكراسسسيها تمايلي براي جنسسگ بسسا يكديگسسر ندارنسسد و بسسا توجسسه بسسه ايسسن كسسه احتمال وقوع بحرانهاي انسسساني در حكومتهاي استبدادي بسيار بيشتر است ،روند به سويِ دموكراسي بايد به آيندة صلحآميزتر منجر شود .اما ظهور دموكراسي يك فرآيند آزاد نيست .در زمان انتقال ،بسياري از مردم درآمد و موقعيت اجتماعي خود را از دست ميدهند. دموكراسسيهاي جديسد بايسد سسوءاستفادههاي قبلي از قدرت را بررسسي كننسد ،تسا اعتماد مردم را جلب كنند .تغييرات قابل ملحظهاي مانند انتخابات چندحزبي، ي مكتوب و تغييسسر قوانيسسن ،بلفاصسسله فرهنسسگ مطبوعات آزاد ،قانون اسسساس ِ دموكراسي را با مسؤوليتهاي شهري ايجاد نميكند .دموكراسي واقعي زماني حاصل ميشود كه خود مردم ،از دولت انتظار پاسخگويي داشته باشند ،نه يك گ دموكراسسي ،بسه افزايسش باسسوادي ،شفافيست، سسازمان خارجسي .رشسد فرهن ِس 3
پاسسسخگويي ،دسسسترسي بسسه رسسسانهها و مشاركسست شهروندان در حسسل مسسسائل نيازمند است. ديدگاههاي بلندمدت جهاني پيچيدگسي ،شتاب تغييرات و جهانيسسازي در آغاز هزارة جديسد توجسه بيشتسر بسه مطالعات آينده را تشويق ميكند .پيچيدگي روزمره سياسي و نياز به مديريت مسائل جاري ،وقت كمي براي پرداختن به تصوير درازمدت جامعه ،اميدها و پيامدهاي آن باقي ميگذارد .اما متأسفانه بسياري از رهبران سياسي فقط به انتخاب كوتاهمدت توجسه دارنسد .نياز بسه ايجاد فرآيندي مشاركتسي ديده ميشود كسه بسه وسسيلة مطالعات آينده ،افزايسش تحصسيل و آموزش در تفكسر نسسبت بسه آينده ،تغييسسسر روشهاي آموزش ،ايجاد روشهاي ارتباطات و بازنگري مسسسستمر ديدگاه آينده و بسسسسسسسسه كارگيري روشهاي مطالعات آينده در تمام سسسسسسسسسطوح تصميمگيري ،ميسر خواهد شد.
4
جهانيشدن فناوري اطلعات اينترنت از هر ايدة ديگري در تاريخ سريعتر رشد كرده است .سالنه حدود 2 تريليون [؟] در جهان از ايسن طريسق جابهجسا ميشود .در عرض 5تسا 16سسال يسسك ميليارد نفسسر ميتواننسسد بسسه ايسسن سسسيستم عصسسبي سسسيارهاي وصسسل شونسسد. كاربردهاي فناوري اطلعات ميتوانسسسد بزرگتريسسسن متعادلكنندة بيسسسن كشورهاي ثروتمنسد و فقيسر باشسسد .هرچنسد ايسن فناوريهسا ممكسن اسست صسلح و فراوانسي بياورند ،اما تهديد جنگ اطلعاتي تروريسم ،آسيبپذيري بازارهاي مالي ،تقلب، و از بيسن رفتسن تنوع فرهنگسي بايسد مورد مطالعسه قرار گيرد .سساحل اقيانوس آرام بسه طور مؤثري اقتصساد اطلعاتسي را شكسل ميدهسد .كمتسر از يسك درصسد آفريقاييهسا از اينترنست اسستفاده ميكننسد .تعداد تلفنهسا در توكيسو بيشتسر از تمام قارة آفريقسا اسست .هنسد بسه عنوان يكسي از بازيكنان اصسلي فناوري اطلعات و ارتباطات ظهور كرده اسست .بسه هسر حال اينترنست در حال تبديسل شدن بسه مقسر جهانسي جامعسه بشري اسست ،ايسن ميتوانسد بسه متلشسي شدن سساختار اجتماعسي قبلي و ظهور ساختار اجتماعي جديدي منجر شود. فاصلة فقير و غني از دهسه 1960متوسسط طول عمسر در كشورهاي در حال توسسعه از 46سسال به 64سال افزايش يافته ،و مرگومير نوزادان به نصف كاهش يافته است. نسسبت كودكان ثبتِ نامشده در مدارس ابتدايسي بسه بيسش از 80درصسد رسسيده و دسترسي به آب سالم دو برابر شده است ،درعين حال 2ميليارد نفر درآمد روزانسة معادل يسك تسا 2دلر در روز دارنسد .بيشتسر كشورهاي فقيسر در 30سسال گذشتسه بسه طور مسستمر كاهسش درآمسد داشتهانسد .اروپسا 50ميليون شهرونسد فقيسسسر دارد .نبود توازن در ثروت ،علوه بر پيامدهاي اخلقسسسي ،بسسسه افزايسسسش مهاجرت از مناطسق فقيسر بسه مناطسق ثروتمنسد منجسر ميشود .همچنيسن بسه حفسظ كيفيست محيسط زيسست لطمسه ميزنسد .وقتسي كسه گروههاي كوچسك از بازار آزاد اسسستفاده ميكننسسد ،رفتار غيسسر اخلقسسي ،توزيسسع غيسسر منصسسفانه درآمسسد ،ناپايداري اقتصادي و تبهكاري رشد مييابد. بهداشت بيماريهاي واگيردار باعث حدود 30درصد مرگ و مير در دنيا هستند .در طول 20سسال گذشتسه بيسش از 30مورد بيماري بسسيار واگيسر دار ماننسد آبول و ايدز شناسايي شده است .به علوه در طول 20سال گذشته 20 ،بيماري بازپديد مانند سل و مالريا به دليل به كارگيري بي رويه يا استفادة نابهجاي داروها، در برابر اين داروها مقاوم شدهاند ،در اين زمان بيماريهاي قديمي مانند وبا، طاعون ،ديفتري و تسب زرد دوباره پسس از سسال هسا بسه عنوان تهديدي عمومسي ظاهسر شده انسد .اثسر ايسن تحولت بسا عواملي چون رشسد سسريع مسسافرت هاي بيسن المللي ،جمعيست زياد كسه بسا سسوء تغذيسه و تحصسيلت كسم در خانسه هايسي نامناسسسب و غيسسر اسسستاندارد زندگسسي مسسي كننسسد ،آمار محيسسط غيسسر بهداشتسسي و بهداشت ناكافي و صنايع آب و فاضلب كم كيفيت مضاعف شده است. جهانسي شدن تجارت ،همچنيسن تغييرات اخيسر در توليسد ،جابسه جايسي و فرآورده هاي غذايسي ،خطسر بيمارهاي بسا منشاء غذايسي را افزايسش داده اسست .عوامسل 5
محيطسي نيسز انسسان را در مخاطره بيماريهاي ناشناختسه قرار داده اسست ،بسه علوه فعاليست هايسي ماننسد جنگسل زدايسي ،جهانگردي ،جنسگ و مهاجرت بسه نقاط دور افتاده ،بسسه خطسسر مواجهسسه بسسا ايسسن بيماري هسسا افزوده اسسست .در طول 10 سسال احتمال دارد حدود 40ميليون كودك كسه بسه دليسل ايدز يتيسم شده انسد ،در آفريقا بزرگ شوند و بسياري براي ادامه بقا به تبهكاري روي آورند. ظرفيت براي تصميمگيري بسا افزايسش پيچيدگسي برخسي امور بسه تصسميمگيري بسا كمسك اطلعات ،اقدامات مؤثر و نتايج سريع نياز اسست .اما به نظر ميرسد تعداد و شباهت انتخابهايي كه بايد در نظر گرفته شود ،در حال رشد و در وراي توان موجود براي تحليل و تصسميمسازي اسست .تعداد افراد درگيسر در تصسميمگيري نيسز در حال افزايسش است ،كه باعث پيچيدگي بيشتر ميشود. مسؤوليتهاي اخلقي به ندرت در تصميمگيريها در نظر گرفته ميشود .همچنان كه دمكراسي گسترش مييابد ،تعداد افراد درگير در تصميمگيري نيز افزايش مييابد ،بنابراين جمعبندي را مشكلتر ميكند. صلح و جنگ تروريسسم بسه صسورت فزايندهاي مخرب و گسسترده شده و دوري از آن دشوار شده اسست .شدت برخوردهاي مذهسبي ،قومسي و نژادي نيسز در حال افزايسش است .سلحهاي شيميايي ،بيولوژيكي وجنگ اطلعاتي هم ارزان است و هم بسسه سسسهولت از سسسوي گروههاي كوچسسك قابسسل اسسستفاده اسسست .در هميسسن حال راهسسسبردهايي براي صسسسلح و امنيسسست جهانسسسي در حال شكسسسل گيري اسسسست و كوششهاي جهانسي كسه احترام بسه تنوع زيسستي و ارزشهاي اخلقسي مشترك را تشويق ميكند ،در حال رشد است. زنان بهبود سسسوادآموزي ،از بيسسن رفتسسن مرگوميسسر در كودكان ،روشهاي ضدبارداري ارزان و بهبوديافتسسسه ،برنامسسسة مؤثسسسر تنظيسسسم خانواده ،حركتهاي حقوق زنان و اسستفاده از اينترنست ،موقعيست اجتماعسي زنان را بال برده و مشاركست آنان را در اقتصاد پولي در چند دهه اخير افزايش داده است. در جاهايسي كسه موقعيست زنان تقويست شده اسست ،آهنسگ توليسد كاهسش يافتسه و تأمين اجتماعي پيشرفت كرده است .زنان تحصيلكرده تمايل دارند با داشتن تعداد فرزندان كمتسر ،فرزندان سسالمتر تربيست كننسد و در نيروي كار بسه صسورت مؤثرتري شركسست داشتسسه باشنسسد .در 20سسسال گذشتسسه در كشورهاي در حال توسعه سوادآموزي و ثبت نام زنان در مدارس دو برابر مردان بوده و مرگ و ميسر جهانسي زنان 50درصسد كاهسش يافتسه اسست .در عيسن حال ،خشونست عليسه ن 15تا 43ساله بيشتر از سرطان ،مالريا و حوادث ترافيكي و حتي زنا ِ ن بي ِ جنسگ باعسث مرگ آنان شده اسست 70 .درصسد جمعيست 3/1ميلياردي فقيران جهان را زنان تشكيسل ميدهنسد .تداوم بقاي كودكان بسه قدرت اقتصسادي زنان و نقش آنان در جامعه بستگي دارد. 6
تبهكاري تبهكاري فراملي بسه صسورت يسك صسنعت جهانسي بسا رشسد بسسيار سسريع همراه اسسست كسسه ارزش ناخالص حدود يسسك تريليون دلر و سسسودي برابر 500ميليارد دلر دارد .يسك شبكسه جهانسي از كارتلهاي مواد مخدر ،مافياي سسابق و افسسران سسسابق سسسرويس هاي مخفسسي كشورهاي مختلف ،حجسسم عظيمسسي از پول را از مواد مخدر و ديگر منابع غير قانوني جمع كرده است .اين پول به اعضاي آن كمسك ميكنسد تسا بسه كمسك دانسش و فناوري ،سسود بيشتري ببرنسد و قدرت جهانسي بيشتري كسب كنند.
7
انرژي مصرف جهاني انرژي در 20سال آينده 50 ،درصد افزايش مي يابد. بيش از 300نيروگاه هسته اي در سراسر جهان از بين 10تا 15سال آينده تعطيسل مسي شونسد ،در نتيجسه منابسع جديسد انرژي مورد نياز خواهسد بود ،نسه تنهسا براي تقاضاي بيشتسر بلكسه براي جسبران انرژي از دسست رفتسه .بسه خاطسر از رده خارج شدن نيروگاههاي هسسستهاي فرسسسوده ،تعدادي نيروگاه هسسستهاي در حال سسساخت اسسست و هنوز هيسسچ راهسسي براي از بيسسن بردن ضايعات هسسستهاي وجود ندارد .سسسرعت پيشرفسست صسسنايع جديسسد ،ماننسسد سسسلولهاي خورشيدي ،انرژي خورشيدگرمايسسي ،هيدروژن ،انرژي باد ،انرژي موج ،زيسسستجرم ،گرماي جزئي اقيانوسسسي ،گداخسست هسسستهاي و ماهوارههاي انرژي خورشيدي بسسه اندازهاي نيست كه اين فاصله را پر و تقاضاي آينده را تأمين كند. علم و فناوري خطشكنيهاي علمسي و كاربردهاي فناوري بهسسرعت شرايسط جامعسة بشري را تغييسسسر ميدهنسسسد .تعامسسسل بيسسسن علوم مختلف بسسسا ظهور فناوريهاي ارتباطات و اطلعات شتاب يافته است. اخلقيات جهاني حل چالشهاي 14گانهاي كه تا به حال توضيسح داده شد ،موضوعات اخلقي و انتخابهاي مهمسي اسست .براي نمونسه :آيسا بايسد بسه كشورهاي فقيسر اجازه داده شود تسا براي بخشسي از توسسعة خود ،آلودگسي ايجاد كننسد؟ چگونسه حسق آب يسك كشور در تعادل بسا نياز بسه آب كشور ديگسر قرار ميگيرد؟ ايسن نوع مسسائل در پيچيدگسسي و چندوجهسسي بودن بسسسيار بزرگ اسسست كسسه جنبسسة سسسياسي داشتسسه و حداقسل بسا عقسل و متعارف گروهسي همخوانسي ندارد .اخلقيات جهانسي،س پسس از محيط زيست ،موضوعي بزرگ در 25سال آينده خواهد بود .بايد سياستهاي مؤثري پيدا كرد تسا در عين مبارزه با فساد ،بتوان گروههاي فشار پارلمانسي را كنترل كرده و خودمحوري را كاهسسش داد ،هدايسست والديسسن براي ايجاد حسسس ارزش را اشاعه داد ،احترام به قدرتهاي قانوني را تشويق و در نهايت دربارة اخلقيات توافقات همگاني ايجاد كرد.
مراجع متن اوليه: http://www.iranmodir.com/Sub_Document/Melenium_Project.htm http://iranayandehnegari.org/project.asp
8