Metamorfoze Pin-up-a

Univerzitet umetnosti u Beogradu Teorija umetnosti i medija Popularna vizuelna kultura

Metamorfoze Pin-Up-a

Student: Cvetković Irena

Beograd, 2009.

Profesor: dr.Aleksandar S. Janković

UVOD Pin-Up1umetnost se, u danas prepoznatljivom obliku , pojavljuje u Velikoj Britaniji u vreme Drugog svetskog rata. Ono sto je karakteristično za slike/fotografije Pin-up devojaka2 je da su u kratkom vremenskom periodu postigle ogromnu popularnost, a zatim i postale inspiracija za nastanak novih slika, fotografija, crteža, animiranih likova. Pin-Up estetika je do danas aktuelna. Kako u popularnoj kulturi, tako i u svakodnevnom životu, možemo zapaziti njenu popularnost i uticaj na stil mnogih poznatih ličnosti koje je koriste kao pouzdano oružje pri građenju svog imidža. Sa druge strane, sajt Pinuptoons ukazuje na uticaj Pin-up estetike na oblikovanje ilustrativnih ženskih likova koji neodoljivo podsećaju na Bratz lutke kojima se devojčice uzrasta od četiri do osam godina igraju poslednjih godina, i čije ogromne glave krase velike zavodljive oči i senzualna usta, dok im se tanjušno telo drži na dugim, tananim, nogicama sa džinovskim stopalima oblikovanim za štikle i sa odećom koja je savremena, stilizovana, verzija maksimalne obnaženosti devojaka sa plakata iz četrdesetih godina prošlog veka. Ova promena u estetici se desila brzo, zahvaljujući porastu konzumerizma, i mogu se izdvojiti osnovni oblici Pin-Up-a do danas.

1

Prema Merriam-Webster Dictionary, definicija pojma pin up iz 1943glasi: something fastened to a wall (nešto

prikačeno za zid): kao:

a: a photograph or poster of a person considered to have glamorous qualities (fotografija ili poster osobe za koju se smatra da ima glamurozan kvalitet) b : something (as a lamp) designed for wall attachment (nešto, poput lampe, dizajnirano da se okači na zid) 2

Prema Vikipediji (Wikipedia): Pin-up devojka je žena čije zavodljive fizičke osobine plene i nagone da njena

slika/fotografija bude okačena na zid. Pojam je nastao u Engleskoj, 1941. godine iako sama praksa seže čak do 1890. godine. Pin-up slike mogu biti isečci iz magazina i novina, ili razglednice, litografije, i tako dalje. Ove slike se često nalaze na kalendarima, čija namena i jeste da se okače. Kasnije, fotografije pin-up devojaka su bile masovno produkovane.

2

razvoj Pin-up elemenata u umetnosti pre Drugog svetskog rata Već u umetnosti Art Nouveau-a, možemo naći sličnost sa Pin-up-om u temi erotizovane ženske intime i u fetiš-tretmanu poluakta kao i u sofisticirano-erotskim prikazima obučenih žena. Crteži Raphael Kirchner-a, austrijskog ilustratora koji je živeo i stvarao u Sjedinjenim Američkim Državama (u daljem tekstu: SAD), pokazali su se izuzetno popularni, kako među austrijskim, tako i među francuskim i britanskim vojnicima i službom, tokom Prvog svetskog rata i bili su štampani na razglednicama. U isto vreme, Harrison Ficher, poznat kao “Otac hiljada devojaka” je besplatno crtao zanosne devojke američkim vojnicima i tako potvrđivao svoj patriotizam. Slika Psiha u ogledalu prirode, nemačkog umetnika Paula Thumann-a, je postala Pin-up kada je, stilizovana, postala zaštitni znak mineralne vode White Rock, 1894. godine. U SAD su se, već na prelazu u dvadeseti vek, pojavili umetnici koji su u svojim prikazima žena dali mnoge karakteristike Pin-up-a kakav danas poznajemo. Charles Dana Gibson je,1887. godine, nacrtao heroinu poznatu kao Gibson girl i osvojio Američku publiku predstavom tadašnjeg ideala ženske korset-lepote, ograničene ženske nezavisnosti i nacionalnog prestiža. Tokom Art-Deco epohe, umetnici poput Rollins Harris-a, Maxfield Parrish-a i Hy Hintermeistera stoje na granici procvata ilustracije i njihovi prikazi ženskog tela su vrlo nalik na prve Pin-up crteže četrdesetih godina prošlog veka. Sa procvatom filmske industrije polako počinje oslobađanje seksualnosti u medijima Enoch Bolles stvara Windy Girl za Zippo upaljače, George Quintana postaje jedan od najbolje plaćenih ilustratora sa svojim Pin-up naslovnim stranama za časopise New York Nights i Movie Merry GoRound, Earle K. Bergey stvara SF heroine koje su poslužile kao inspiracija za mnoge buduće ženske likove u SF medijima3.

3

Devojke sa metalnim brushalterima koje je Bergey nacrtao veliki su uticaj na mnoge poznate ženske likove, Madonin (Madonna) kupoliki brushalter (od Jean-Paul Gaultier-a) je inspirisan njegovom umetnošću, kao i stil Princeze Leje (Leia), u Ratovmai Zvezda: Povratak Džedaja Uticaj Pin-Up-a na kreiranje poznatih strip heroina, poput Wonder Woman, koja se pojavila u prodaji tokom Drugog svetskog rata, i koja je bila oličenje ženske snage, u cilju da ohrabri i uteši žensku populaciju.

3

Drugi svetski rat i Nose-Art Zanosne glumice na fotografijama, Pin-up crteži malog formata, kalendari i Nose-Art, tri su osnovna i jasno definisana oblika Pin-up-a koji se mogu izdvojiti tokom Drugog svetskog rata. Njihova svrha je bila motivisanje vojnika kroz potsećanje na povratak kući, gde ih devojke, žene, čekaju da se vrate. Na ovaj način je rat bilo lakše podneti. Neretko su holivudske glumice lično dolazile da zabave vojnike- pevanjem, plesom i fotografisanjem sa njima. 4 Fotografije holivudskih zvezda krasile su zidove kasarni, barake, ili su bile verno čuvane u šatorima i džepovima vojnika SAD-a, a i šire. Portret fotografija obučene Rite Hayworth, koju je 1941. godine napravio Bob Laundry, i koja je objavljena u časopisu Life, postala je jedna od najpoznatijih fotografija svih vremena, dok se smatra da je fotografiju Bettie Grable iz 1942. godine, na kojoj je fotografisana sa leđa, u belom kupaćem kostimu, posedovao svaki peti vojnik.5 Nose Art je oblik grafita (Grafitti Art), koji je krasio kljunove ratnih aviona. U početku, ove slike su imale za cilj lakše prepoznavanje prijateljskih jedinica i uglavnom su slike životinja bile na njima, dok su kasnije sve učestaliji bili crteži Warner Brothers, Paramount i Disney junaka, poput Duška Dugouška, Paje Patka, Popaja, Snežane kao i Pin-Up crteži devojaka, crtanih likova poput Betty Boop6 ili poznatih glumica poput Bettie Grable i Rite Hayworth. Ove devojke su bile kako nage, u kupaćim kostimima, draperijama, donjem vešu, tako i potpuno obučene. Posada je unosila svoje patriotske, nacionalne elemente i ispisivala ime aviona7 pored naslikanog lika, zajedno sa docrtanim simbolima nemačke avijacije čiji je broj pokazivao koliko je neprijateljskih “lovaca” oboreno oružjem tog aviona . Mnogi piloti su nosili sliku i na svojim jaknama. Likovi na avionima su neretko bile devojke koje su naslikali George Petty i Alberto Vargas. 44

Rita Heyworth je sa svojim tadašnjim suprugom, Orsonom Welles-om priređivala večeri na kojima su zajedno zabavljali vojsku (jedan od njihovih upečatljivijih nastupa je mađioničarski trik sečenja Rite Hayworth na pola) 5 Ovu fotografiju je časopis Life svrstao među “100 fotografija koje su promenile svet” (sa zvaničnog sajta časopisa Life: http://digitaljournalist.org/issue0309/lm13.html) 6 Betty Boop je kao crtani lik Maxa Flejšera (Max Fleischer) postala Pin-Up ikona, sa svojim šarmantnim glasom i nevinim seksipilom 7 Imena su bila, na primer: Coral Princess (C-47 u Kini), Picadilly Lilly (B-17 u Engleskoj), Ding How Dottie (B-24 u Kini), Easy Maid (PB4Y-1, odnosno B-24J Liberator, u Japanu), Snowhite, Target For Tonight, Easy, Miss You, American Beauty, i slična.

4

Vargas je umetnik koji je sa svojim akvarel-erbrush (airbrush) slikama za časopis Esquire poznate kao Varga girls možda najzaslužniji za definisanje današnje Pin-Up estetike.Žene koje je slikao su idealnih proporcija tadašnjeg vremena, sa izraženim krivudavim linijama, našminkane ajlajnerom (eyeliner) i karminisanih usana sa crveno nalakiranim noktima. Modele je uglavnom slikao nage, da bi posle par detaljnih studija dodavao komade odeće koje je smišljao. Vargas je slikao i poznate modele, poput Bettie Grable, Ave Gardner, Marlene Deitrich, i mnogih drugih. Šezdesetih je radio ilustracije za Playboy koje se danas mogu naći pod imenom Vargas girls. Sa Alberto Vargas-ovom saradnjom sa Playboy-em, počinje era eksplicitne seksualnosti.

Pin-Up posle Drugog svetskog rata Posle Drugog svetskog rata, dolazi do velike kulturne promene kroz razvoj kapitalizma, filmske industrije i komercijalizma. Najlon čarape postaju najpopularniji odevni predmet, što više pažnje poklanja ženskim nogama nego ranije, povećava se broj zanimanja i žene počinju da zarađuju. Pin-Up devojke sve češćce reklamiraju aparate za domaćinstvo, kola, i mnoge poznate robne marke, poput Coca-Cole8. 1959. godine Ruth Handler pravi prvu Barbie lutku. Pojavljuju se plakati sa fotografijama pop-ikona kao sto su: Merylin Monroe, Brigitte Bardot, Ava Gardner, Anita Ekberg, Gina Lollobrigida. Slavne glumice su se neretko slikale gole ili polu-gole, a njihove fotografije su krasile zidove mnogih domova i poznate su do danas. Uporedo sa ovim promenama, dolazi i do modifikacije medija. Sa porastom televizijskog emitovanja nastupa kriza u novinskom izdavaštvu. Novine sve češće ubacuju popularne i zabavne sadržaje, među kojima su bile i Pin-Up fotografije glumica, pevačica, i nepoznatih modela, ne bi li privukle publiku.

8

Haddon Sundblom je ilustrator koji je poznat kao kreator Coca-Cola Deda Mraza, ali i po naslovnoj strani za

Playboy, u decembru 1972. godine. Sundblom je svojom tehnikom slikanja uljanim bojama uticao na mnoge Pin-Up umetnike, kao sto su: Gil Elvgren, Joyce Ballantyne ( poznata po ilustraciji Coppertone girl), Art Frahm.

5

Tinker Bell (Zvoncica), minijaturna vila, je fiktivni lik iz romana J. M. Barrie, koji se,u animiranom filmu za decu Walt Disney-a, Peter Pan (1953. godine), pojavio kao odraz tadašnje Pin-Up estetike. Njen psihološki profil je konstruisan tako da je stalno nesigurna u sebe, zavidna, a opet dobre namere, sa ciljem približavanja psihologiji realnih ženama. Do danas se smatra da Tinker Bell, u kratkoj zelenoj haljini, sa krupnim plavim očima zavodljivog pogleda, spada među tri najseksipilnija ženska crtana lika ikada. U vreme kada je film tek počeo da se prikazuje, mnogi su Zvoncicu poredili sa Marylin Monroe, i mislili da je poznata plavuša bila uzor za stvaranje ovog lika.9 Tinker Bell je aktuelna i danas- možemo je naći na reklamnim materijalima kako sedi na martini čaši (Tinkertini), na brojnim majicama, plakatima za decu…ali i za odrasle. Disney je pre par godina plasirao na tržištu serijal Disney Princess lutaka, a zatim i serijal Disney Faries i filmove o vilama. Serijal je inspirisan, pre svega Zvoncicom, zbog njene popularnosti među publikom. John Frost, tvorac nezavisnog sajta TheDisneyBlog10, smatra da je serija vila nastala kao alternativa princezama. Na kapama sa likom vila nalazi se natpis: “so NOT a princes”, u kojem se očitava otpor vaspitavanju devojčica da budu mamine i tatine princeze, koje su lenje i bogate, i koje preterano brinu o svom spoljašnjem izgledu. Sa druge strane, vile ne moraju da se bave svojim izgledom (iako ih to da li su lepe, ipak, interesuje) jer imaju “pametnija posle”: imaju važne misije u magičnom svetu. Bettie Page, “Kraljica Pin-Up-a”, poznata još i kao ”Tamni anđeo” (Dark Angel), se pojavila pedesetih godina u popularnim časopisima za muškarce kao što su: Wink, Titter, Esquire, Slick, Girls, gags & Giggles, Whisper, Eyefull i Beauty Parade. Postala je prvi poznati fetiš model, kroz saradnju sa fotografom Irwing Klaw-om dok je njena karakteristična crna kosa sa kratkim šiškama postala simbol Pin-Up-a. 1955. godine ponela je titulu “Miss Pin-Up Univerzuma”. Njena karijera je bila iznenadno okončana zbog psihičkih problema, ali se ponovni uspeh (revival) njenih fotografija i njenog imidža dogodio desetak godina kasnije, kada su etički standardi u erotskoj fotografiji bili liberalniji, odnosno kada je kupovna moć počela da diktira cenzuru. Bettie je bila suprotnost većini Pin-Up devojaka, jer njenu karijeru nije karakterisala nevinost kakva je bila popularna u to vreme, već su fotografije na kojima je pozirala često bile

9

medjutim, model je bila glumica i pevacica Margaret Kerry (http://www.tinkerbelltalks.com/tink.htm) http://thedisneyblog.com/

10

6

previše za tadašnje moralne standarde. Bettie Page je inspiracija mnogih ženskih likova, i uticala je na mnoge umetnike do današnjih dana.11 Tokom sedamdesetih godina, sa kulturno-seksualnom revolucijom, kriterijumi lepote su se promenili. U modi je bila prirodnost, u skladu sa tadašnjom hippie revolucijom. Najpopularniji plakat tog vremena je crno-beli plakat Fare Fosit (Farrah Fawcett) sa bisernim osmehom, nebojene kose, u kupaćem kostimu. To je bio najprodavaniji plakat tog vremena. Međutim, uprkos povratku prirodne lepote, sve vreme su popularne našminkane holivudske lepotice ofarbane kose. Osamdesetih, pojavljuje se najpopularnija žena našeg vremena- Madonna. Madonna je tokom svoje karijere prošla kroz stilski uticaj mnogih od gore navedenih Pin-Up zvezda. Madonina sličnost sa Marylin Monroe, od karakteristične kratke plave frizure, rimejka fotografija na kojima se nekada nalazila Marylin, pa do spota Material Girl u kojem je citirana scena iz filma Gentleman Prefere Blondes12 i filma In Bed With Madonna, kroz koji se provlače mnogi simboli karakteristični za Marylin Monroe. Tokom osamdesetih dolazi do uspona supermodela koje doživljavaju vrhunac popularnosti sredinom devedesetih. Tada se na mestu Pin-Up devojaka pojavljuju: Linda Evangelista, Sindy Crawfard, Naomy Campbell, Christy Turlington, Tyra Banks, Claudia Schiffer i druge devojke koje su dokazale aktuelni mit o samostalnosti i jačini moderne poslovne žene. Hugh Hefner sa Playboy-em, a kasnije i Penthouse, omogućili su mnogim devojkama da postanu obnažene zvezde plakata i naslovnih strana. Za Playboy se fotografišu mnoge poznate ličnosti koje se mogu navesti kao Pin-Up dive dvadesetog veka: Pamela Anderson, Kim Basinger, Daryl Hannah, kao i kontraverzne: Tracy Lords, Sherylin Fenn, Anna Nicole Smith i mnoge druge. U skladu sa oslobođenom seksualnošću kraja dvadesetog veka, ove fotografije više ne sadrže nikakvu cenzuru u pokazivanju intimnih delova tela. Već je uveliko uobičajena pojava videti potpuno obnažene devojke na stranicama žurnala.

11

Uporediti Madoninu knjigu SEX (http://www.madonna-online.ch/m-online/galleries/1992/92-10-21_sex/92-1021_sex.htm) i fotografije Dite Von Teese (http://www.dita.net/galleries.php) sa zvaničnim sajtom Bettie Page (http://www.bettiepage.com/gallery/bondage.html) 12 u kojem Merylin peva pesmu Diamonds Are Girl’s Best Friend

7

Animirani lik iz filma Ko je smestio Zeki Rodžeru? ( Who Framed Roger The Rabbit?), Jessica Rabbit je stekla veliku popularnost krajem osamdesetih. Ovaj lik je nacrtan kao karikirana ilustrativna verzija devojake sa oblinama, glumice Veronica Lake i Rita Heyworth su bile uzori za njen izgled, dok je njen karakter najbolje opisan u rečenici koju izgovara u filmu :”I’m not bad, I’m just drawn that way”13. Jessica Rabbit je, posle Betty Boop14, najseksipilniji crtani, animirani lik koji nosi retro-glamur Holivuda, u prepoznatljivom modelu dekolte-haljine iz pedesetih godina.

Neo Pin-Up Poslednjih deset godina dešava se stalno vraćanje na estetiku prošlog veka. Posmodernističku estetiku Neo Pin-Up-a karakterišu retro elementi15: šminka, frizure, komadi odeće, cipele, poze modela pa čak i scenografija sa starih fotografija, dok se kao novi elementi pojavljuju: tetovaže, moderni materijali i visoki sjaj tekstura, u skladu sa novim tehnologijama. Posle brojnih bulimija i anoreksija koje su posledica popularnosti mršavih modela, početkom ovog veka počinje povratak interesovanja za obline, uporedo sa popularnim izgledom anoreksicne heroine Kate Moss. Dita Von Teese je Neo Pin-Up pojava koja, svojom eksplicitnom težnjom da na svaki način nosi duh prošlog vremena, pristaje na hirurške zahvate vađenja rebara radi postizanja većih oblina, odnosno-užeg struka. Njen izgled je bleda kopija Bettie Page, a njen publicitet je baziran na trivijalnoj senzaciji da je žena Merylin Menson-a. Ipak, ona je najpoznatiji Pin-Up model danas, sa Masuimi Max, Viktorijom Modestom (Viktoria Modesta) i Bernie Dexter, daleko iza sebe. Emisija L.A Ink predstavlja nam Kat Von D, umetnicu tetoviranja koja svojom pojavom predstavlja alternativniju verziju Neo Pin-Up-a u kojem je retro izgled pomešan sa muzičkom

1311

“Nisam losa, samo sam tako nacrtana”, (cit. iz Ko je smestio Zeki Rodžeru?) Koja se pojavljuje u crno-beloj verziji, u sceni u filmu kada Jessica Rabbit peva, ne bi li se pokazalo kako je njeno vreme prošlo. 15 Elementi preuzeti iz estetike prošlih vremena, uglavnom Rockabilly i Holivudski stil četrdesetih i pedesetih godina 1410

8

pop-kulturnom estetikom. Tetovaže, koje su nekada prikazivale Pin-Up slike, sada postaju deo samog Pin-Up imidža.

Mange i Pin-Up za poneti Popularni Manga i Anima crteži i filmovi, pod uticajem američke strip-kulture, u tradicionalni erotski prikaz ženskog i muškog tela ubacuju elemente Pin-Up-a. Seinen, Josei i Hentai Manga likovi erotskih stripova su slične fizičke konstrukcije kao i Gekiga i Doujinshi likovi, samo sa istaknutijim polnim atributima, provokativnijim kadrovima i naracijom. Junakinje ovih stripova i filmova su brojne, i njihov izgled vrši veliki uticaj na japansku populaciju u savremenom subkulturnom stilu odevanja rezultirajući mnogobrojnim žanrovskim stilovima odevanja. Devojčice i devojke, dečaci i mladići imitiraju ponašanje, odevanje, frizure, šminku svojih omiljenih junaka. Kontaktna sočiva koja čine oči manga-likim se mogu, takođe, nači na tržištu, u cilju uspešnije transformacije. U Manga Museum16-u, u Kjotou, u toku je izložba Manga lutaka, među kojima se mogu naći fantasticni primerci Pin-Up figurina od vinila sa specifičnim ilustrativnim Manga-portretima i sa realistično oblikovanim preterano ženstvenim telom, u kostimima nalik na američke heroine naučnofantastičnih strip serijala i u tipičnim Pin-Up pozama17.Ovakve figurine mogu se naći i u američkoj kulturi, od onih koje slave Pin-Up devojke prošlog veka pa do najraznovrsnijih Neo Pin-Up varijacija.18 Popularnost ovih figurina je velika.

Zaključak 16

http://www.kyotomm.com/ http://www.tokyotoys.com/index.php?main_page=index&cPath=77 http://animemangafigure.blogspot.com/search/label/Adult%20Figures http://www.euphoria-magazine.com/lifestyle/36-lifestyle/275-sexy-anime-dolls 18 http://www.bootybabe.com/original2.htm http://sharonsdollsandbears.com/images/Goodreau/OnTheEdge.jpg http://pic50.picturetrail.com/VOL487/162787/1857482/372437737.jpg http://www.wackystacker.com/imagesBE/HysteriaChase.jpg 17

9

U svakodnevnom životu  Retro Pin-up, Glam Pin-up, Neo Pin-up, Neo-goth, Rockabilly  stilovi su subkultura koje na postmodernistički način kombinuju elemente Pin-up estetike sa drugim elementima. Na internetu, sajtovi poput Gods girls i Suicide Girls nude foto i video fajlove koje mlade devojke šalju, na kojima se elementi Pin-up-a prepliću sa Emo, Punk, Goth, HC, Elektro i mnogim drugim karakteristikama savremenih stilova (lifestyle), uz slavljenje “alternativne” estetike, pirsinga, tetovaža, sve u cilju promovisanja lepote različitosti. Analizom savremene pop kulture, od novina, stripova, filmova, muzike, reklama pa do podkulturalne estetike, postaje jasno da je Pin-Up četrdesetih i pedesetih godina dvadesetog veka ostavio veliki trag na obradi seksualnosti u mas-medijima. Diskretno iskazivanje erotizovanog ženskog tela u konzumerizmu mnogi danas smatraju vrhuncem primene ženske obnaženosti u reklamne svrhe i vraćanje na simbole tog vremena samo potvrđuje da je publika naviknuta na gola tela, koja se poslednjih deset godina nude na svim medijima, ponovo otkrila (ne)razuzdani seksipil, fetisizam i marketinski uspeh erotike prošlih vremena. Očigledno je da su se granice pomerile, pa je sada Pin-Up postao inkorporiran i prerušen u svakodnevici, dostupan, kako odraslima-tako i deci, pa se nad postavljenim pitanjem: ”Da li prodaja opravdava proizvod?” može uvek iznova razmisliti pri kupovini popularnih igračaka i filmova za decu.

LITERATURA: 1. Davis, Larry, Planes, Names and Dames Vol.I, Squadron, Signal Publications,

10

http://gigapedia.com/items/201521/planes--names--amp--dames--volume-1---1940-1945, (acc. 2. 9. 2009.) 2. Davis, Larry, Planes, Names and Dames Vol.II, Squadron, Signal Publications, http://gigapedia.com/items/201522/planes--names--amp--dames--volume-2---1946-1960, (acc. 2.9.2009.) 3. Davis, Larry, Planes, Names and Dames Vol.II, Squadron, Signal Publications, http://gigapedia.com/items/201523/planes--names--amp--dames--volume-3---1955-1975’ (acc. 2.9.2009.) 4. Martignette, G. Charles & Louis K. Meiselle, The Great American Pin-Up, Tachen, 2006. 5. Riemschneider, Burkhard (edit.), 1000 Pin-Up Girls, Tachen, 2008. 6.http://gigapedia.com/items/301750/paper-dolls---australian-pinups-of-world-war-ii 7. http://gigapedia.com/items/41489/marilyn-monroe-and-the-camera, (acc. septembra 2009.) 8. http://gigapedia.com/items/155146/classic-pin-ups-1, (acc. septembra 2009.) 9.http://gigapedia.com/items/32036/the-pin-up-art-of-archie-dickens-volume-one VEBOGRAFIJA: . 1. http://www.thepinupfiles.com/, (acc. septembra 2009.) 2. http://www.merriam-webster.com/dictionary/pinup , (acc. septembra 2009.) 3. http://www.pinuptoons.com/About/AboutTheArtist.htm, (acc. septembra 2009.) 4. http://www.myspace.com/godsgirls, (acc. septembra 2009) 5. http://www.harrisonfisher.com/harrisonfisher.htm,(acc. septembra 2009.) 6. http://www.katvond.net/ ,(acc. septembra 2009) 7. http://www.myspace.com/suicidegirls ,(acc.septembra 2009.) FILMOGRAFIJA: 1. The Notorious Bettie Page (Picturehouse & HBO, 2005.) trajanje:90 min. režija: Mary Harron scenario: Mary Harron, Guinevere Turner uloge: Gretchen Mol, Chris Bauer, John Willie, Sarah Paulson, Cara Seymour, David Strathairn, Lili Taylor, John Cullum 2. Madonna: Truth Or Dare (In Bed With Madonna) ( Miramax Films, 1991.) trajanje: 122 min. režija: Alek Keshishian

11

3. Who Framed Roger Rabbit? (Touchstone Pictures & Disney 1988.) trajanje: 104 min. režija: Robert Zemeckis scenario: Jeffrey Price (po romanu Gary K. Wolf-a) uloge: Bob Hoskins, Christopher Lloyd, Joanna Cassidy, Charles Fleischer, KathleneTurner, Betsy Brantley 4. Gentleman Prefere Blondes (20th Century Fox, 1953.) trajanje: 91 min. režija:Howard Howks scenario: Anita Loos uloge: Jane Russell, Marylin Monroe