Linux,serbestçe dağıtılabilen çok görevli, çok kullanıcılı UNIX işletim sistemi türevidir. Linux, İnternet üzerinde ilgili ve meraklı birçok kişi tarafından ortak olarak geliştirilmekte olan ve birçok platformda (IBM-PC,Sun,Macintosh..) herhangi bir maliyeti olmayan bir işletim sistemidir.
Ücretsiz dağıtılıyor ve gelişiminin devam ediyor olması birçok kişinin Linux’un profesyonel alanlarda kullanılamayacağının düşüncesine yol açmaktadır. Oysa linux işletim sistemi olarak özel kullanım başta olmak üzere bir çok alanda yaygın olarak kullanılmaktadır. Kullanım alanları 3 ana başlıkta düşünülebilir. 1. Kişisel Kullanım. 2. İnternet Sunucu Olarak : Web sunucu,mail sunucu,proxy sunucu,ftp sunucu, news sunucu.. 3. Ağ Elemanı : Yönlendirici olarak..(Bir nevi router işlevi görür).
Linux ücretsizdir. Sadece işletim sistemi maliyeti olarak değil gerektirdiği donanım ihtiyacı düşük olduğu için donanım maliyetide düşüktür. Linux hızla geliştirilmekte ve eksikleri kullanıcıların talepleri doğrultusunda hızla giderilmektedir. Linux çok değişik donanım ve servisler için özel olarak hazırlanır. Diğer işletim sistemlerine göre donanım performansları oldukça yüksektir.
2002 Ada-Net İnternet Hizmetleri Bülten sok. 4/7 1 Kavaklidere / Ankara Tel: 312-467 58 59 / 212-212 18 20 Lınux –
1
Linux’un sürekli ve çok hızlı gelişiyor olması gelişiminin takibi ve yeniliklerin uygulanması sistem yöneticiler için sorun yaratmaktadır. Herhangi bir ticari amaç taşımaması nedeniyle teknik destek,dağıtım ve dökümantasyon anlamında diğer işletim sistemlerine göre büyük eksiklikler vardır. Herhangi bir ticari kaygısının olmaması piyasadaki çok ciddi ticari ürünlerin linux sürümlerinin çıkmamasına yol açmıştır. Linux’un yönetimi diğer işletim sistemlerine göre oldukça tecrübe ve bilgi gerektirmektedir.
Linux’un Uygun Kapatılması ve Tekrar Başlatılması Komut : shutdown Parametreleri : -r makinayı kapayip tekrar başlatır.(reboot komutunun aynısını yapar) -f hızlı açılış yapar.Makina tekrar açarken disk yüzeyi kontrolü yapmaz. -F Sistem Açılırken disk yüzeyi kontrolü yapar. Önerilen Kullanım : Shutdown –rF now Not: Linux işletim sisteminde tüm komut parametreleri – işareti ile girilir. Ayrıca komut ve parametrelerde büyük küçük harf ayrımı önemlidir.
2002 Ada-Net İnternet Hizmetleri Bülten sok. 4/7 2 Kavaklidere / Ankara Tel: 312-467 58 59 / 212-212 18 20 Lınux –
2
Temel Dosya ve Dizin İşlemleri Mevcut Konumun Gösterilmesi Komut : pwd Önerilen Kullanım : pwd
Ornek Çıktı : root@ws:~# pwd /root NOT: Linux de yol belirliyici işaret / dir. Burda kök dizini göstermektedir.(En üst dizini gösterir)
Dosyaları Görüntüleme Komut : ls parametre dosya/dizin Parametreleri : -l dosya ve dizinleri uzun ve detaylı bilgileriyle ekrana getirir. -a normalde görünmeyen ve nokta karakteri ile başlayan dosya ve dizinlerde görünür. -s alfabetik sırada ve diskte tuttukları alan miktarlarını gösterir. -S disktte tuttukları alan miktarına göre sıralar. Önerilen Kullanım: ls –la ls –Sa NOT: Linux işletim sisteminde komutların genel kullanımlarını içeren yardım bilgilerini komut --help şeklinde öğrenebilirsiniz. Yada man komut isimi ile detay bilgilerine ulaşabilirsiniz.
2002 Ada-Net İnternet Hizmetleri Bülten sok. 4/7 3 Kavaklidere / Ankara Tel: 312-467 58 59 / 212-212 18 20 Lınux –
3
Dizin İşlemleri Komut : cd yol/ dizinadı ( ilgili dizine geçmeye yarar) mkdir yol/dizinadi (dizin yaratmaya yarar) Önerilen Kullanım (örnektir) root@ws:/# cd /home root@ws:/home# mkdir deneme root@ws:/home# ls -la
Dosya Kopyalama Komut : cp parametre kaynak hedef Parametre leri : -R alt dizinleri ve içindekileri kopyalamaya yarar. Önerilen Kullanım (örnektir) cp –R /home/serkan /home/deneme /home/serkan dizinini /home/deneme dizinine olduğu gibi kopyala. cp /home/serkan/index.html . /home/serkan/ içindeki index.html dosyasını bulunduğum yere kopyala cp index.html index.asp Bulunduğum yerdeki index.html dosyasını yine bulunduğum yere index.asp isiminde kopyala
Dosya Taşıma Komut : mv kaynak hedef Önerilen Kullanım (örnektir) mv /home/serkan/index.html /home/deneme 2002 Ada-Net İnternet Hizmetleri Bülten sok. 4/7 4 Kavaklidere / Ankara Tel: 312-467 58 59 / 212-212 18 20 Lınux –
4
mantık cp komutuyla aynıdır.Tek farkı ilgili dosyayı olduğu gibi olduğu yerden belirtilen yere taşımasıdır.Örnek olarak windows daki cut-paste işlevini yerine getirir..
Dosya ve Dizin Silme Komut : rm parametre hedef Parametreler : -r dizinleri alt dizinleriyle birlikte siler -f silerken onay almaz. Önerilen Kullanım : rm /home/serkan/index.html /home/serkan dizinindeki idex.html dosyasını siler rm –rf /home/deneme home dzinideki deneme dizinini siler. NOT: Lütfen bu komutu kullanmadan önce bir kere daha düşünün.
İsmi Belli Bir Dosya ve Dizinin Yerinin Bulunması Komut: locate dosya adi/dizin adı Find . name “dosyaadı” -print Önerilen Kullanımlar : locate named.conf find . name “index.html” –print find . name “serkan*” –print NOT: Arama yaparken kök dizine çıkılıp yapılmasında yarar vardır. Linux dede Dos da olduğu gibi * işareti kullanılabilmektedir. Ayrıca komutlar |more ile sayfa sayfa görüntülenebilir. Örnek : ls –la |more
2002 Ada-Net İnternet Hizmetleri Bülten sok. 4/7 5 Kavaklidere / Ankara Tel: 312-467 58 59 / 212-212 18 20 Lınux –
5
Temel Kullanıcı İşlemleri Yeni Bir Kullanıcının Yaratılması (Yeni bir mail hesabı) Komut : adduser Örnek Kullanım : Bu komut linux’e yeni bir kullanıcı açarken ayrıca sizin sisteminizde bu kullaniciya ait
[email protected] formatinda bir mail adresi yaratılır. root@ws:/# adduser Login name for new user []: deneme User id for deneme [ defaults to next available]: Initial group for deneme [users]: Additional groups for deneme (seperated with commas, no spaces) []: deneme's home directory [/home/deneme]: deneme's shell [/bin/bash]: deneme's account expiry date (YYYY-MM-DD) []: This is it... if you want to bail out, hit Control-C. Otherwise, press ENTER to go ahead and make the account. Full Name []: Bu bir deneme hesabidir Room Number []: Work Phone []: Home Phone []: Other []: Changing password for deneme Enter the new password (minimum of 5, maximum of 127 characters) Please use a combination of upper and lower case letters and numbers. New password:**** Re-enter new password:**** Password changed. Done... 2002 Ada-Net İnternet Hizmetleri Bülten sok. 4/7 6 Kavaklidere / Ankara Tel: 312-467 58 59 / 212-212 18 20 Lınux –
6
Mevcut Bir Kullanıcının Şifresinin Değiştirilmesi Komut : passwd kullanıcı adı Örnek Kullanım : passwd deneme Changing password for deneme Enter the new password (minimum of 5, maximum of 127 characters) Please use a combination of upper and lower case letters and numbers. New password:**** Re-enter new password:****
Mevcut Bir Kullanıcının Silinmesi Komut : userdel parametre kullanıcıadı Parametre : -r Kullanıcının home dininide siler. Örnek Kullanım : Userdel –r deneme
Kullanıcı Varlığının Kontrolü Komut : finger kullanıcıadı/Uzun İsmi Örnek Kullanım : root@ws:/# finger serkan Login: serkan Directory: /home/serkan Never logged in. No mail.
Name: adanet Shell: /bin/bash
2002 Ada-Net İnternet Hizmetleri Bülten sok. 4/7 7 Kavaklidere / Ankara Tel: 312-467 58 59 / 212-212 18 20 Lınux –
7
root@ws:/# finger murat finger: murat: no such user.
JOE Yazım Editörünün Genel Kullanımı Joe isimli linux programı dos daki edit veya windows daki notepad programına benzemektedir. Linux deki bir çok ayar dosyası text formatında olup bu dosyaların değiştirilmesi ve düzenlenmesi ihtiyacı olduğu zaman bu tür bir editörün kullanımının gereği ortaya çıkmaktadır. Alternatif olarak pico isimli programda kullanılabilir. Kullanım açısından joe pico ya göre daha kolay ve işlevseldir. Burda çok temel kullanımlarının tuş kombinasyonları anlatılacaktır. Programımızı çalıştırmak için herhangi bir yerde Joe dosya adı komutunu vermeniz yeterlidir. Örnek : Joe deneme.txt Ctrl-K-H : Joe ile ilgili yardım menüsünü ekrana getirir.Burda tuş kombinasyonu ve yaptıkları işler kısaca ekranda anlatılmıştır. Tuş takımına basarken ctrl tuşu basılı tutulur diğer tuşlar sırasıyla tuşlanır. Bu yardım menüsünü ekrandan kaldırmak için tekrar ctrl-KH yapmak yeterlidir. Ctrl-K-X : Düzenlenen metin dosyasından kaydedilip çıkılmasını sağlar. Ctrl-K-D : Düzenlenen metin çıkılmadan kaydedilir. Ctrl-C : Dosyadan kayıtetmeden çıkılmasını sağlar. Ctrl-T word wrap on : Linux de metinlerde geçen satırların tek satır olması önemli bir husustur.Bu ayar açılmadan ilgili satır sonuna yeni bir harf grubu eklediğiniz zaman tek satır ayarının bozulduğu farkedilir.O yüzden bu seçeneğin herzaman açık olması gerekmektedir. Ctrl-A : ilgili satırın en başına gitmeye yarar. Ctrl-E : ilgili satırın en sonuna gitmeye yarar. Ctrl-K-V : ilgili dosyanın en sonuna ulaşmaya yarar Ctrl-K-U : ilgili dosyanın en başına gitmeye yarar. Ctrl-K-F : Dosya içinde arama yapmaya yarar. Ctrl-L : aynı kelimeyi tekrar bulmak için... Ctrl-K-L : Belirtilen satır no ya gitmeye yarar. 2002 Ada-Net İnternet Hizmetleri Bülten sok. 4/7 8 Kavaklidere / Ankara Tel: 312-467 58 59 / 212-212 18 20 Lınux –
8
MAIL SUNUCU İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER E-posta işlemleri Sendmail isimli bir yazılım sayesinde gerçekleşmektedir. Bu programa entegre edilen karsperky firmasının avp antivirüs programı çalışmaktadır. Gelen ve giden mailler virüs kontrolünden geçirilmekte ve belirlenen kurallara göre sonuçlar üretmektedir. Örneğin virüs lü mesajı alacak kişiye mesajının virüslü ulaştığına dair uyarı iletilir.Benzer şeklide virüs yollayan kişiyede uyarı otomatik yollanır.
Sendmail Servisinin Çalışırlılığının Kontrolü Bunun için ; root@hipokrat:/# telnet localhost 25 Trying 127.0.0.1... Connected to localhost. Escape character is '^]'. 220 hipokrat.tyih.gov.tr ESMTP Sendmail 8.11.4/8.11.4; Mon, 28 Jan 2002 16:19:58 +0200 quit Telnet den sonra ; 220 hipokrat.tyih.gov.tr ESMTP Sendmail 8.11.4/8.11.4; Mon, 28 Jan 2002 16:19:58 +0200 cevabının gelmesi sendmail’in düzgün çalıştığını ifade eder. Olsası çalışmama durumunda; root@ws:~# telnet localhost 25 Trying 127.0.0.1... telnet: Unable to connect to remote host: Connection refused cevabı alınır.Bu durumda Adanet teknik gruba bilgi vermeniz gerekmektedir. 2002 Ada-Net İnternet Hizmetleri Bülten sok. 4/7 9 Kavaklidere / Ankara Tel: 312-467 58 59 / 212-212 18 20 Lınux –
9
Forward Kullanımı Örneğin
[email protected] ye gelen mesajların ayrıca
[email protected]’a gitmesini istiyorsunuz. Yapılması gerekenler şunlardır; Cd /home/serkan Joe .forward İlk satıra
[email protected] yazılıp kayıtedilip çıkılır. Hepsi bu kadar...
Aliases Kullanımı Örneğin
[email protected] isminde bir mail adresi olsun ve bu mail adresine atılan mailler serkan kullanıcısına ve doktor kullanıcısına gitsin sadece. Bunun için; cd /etc/mail Joe aliases İlgili satır ve yaratılır. idari: serkan, doktor kayıt edilip çıkılır newaliases komutu verilir.
WEB SUNUCU HAKKINDA BİLİNMESİ GEREKENLER Linux üzerinde apache isimli web sunucu çalışmaktadır. Tyih ne ait web sayfaları /home/httpd/html dizini içinde bulunmaktadır. Kullanıcılara ait web siteleri ise /home/kullanıcıadı/public_html dizini içindedir. Yeni yaratılan bir kullanıcının public_html dizini direk yaratılmaz. Kullanıcı ftp yaptıktan sonra bu dizini kendisi yaratmalıdır. Yaratılan bu dizine sayfalar konur. Artık kişiye ait web sitesinin adresi www.tyih.gov.tr/~serkan/ şeklindedir. Kullanıcı ilgili home dizinine ulaşmak için kendi kullanıcı adı ve şifresiyle ftp yapması gerekmektedir.Bunun için freeware ftp programlarını önerebiliriz.(örnek crystal ftp) /etc/apache dizini içindeki tüm dosyalar web sunucunun ayarlarını içermektedir. Bu dizine dokunulmaması gerekmektedir.Özellikle httpd.conf dosyası web sunucunun temel ayarlarını içermektedir. 2002 Ada-Net İnternet Hizmetleri Bülten sok. 4/7 10Kavaklidere / Ankara Tel: 312-467 58 59 / 212-212 18 20 Lınux –
10
Olası web sunucunun çalışmadığı durumlarda (bunu web sitenizin browser’ınıza gelmediğini görerek anlayabilirsiniz) apachectl restart komutunu deneyebilirsiniz. root@ws:/etc/mail# apachectl restart /usr/sbin/apachectl restart: httpd restarted Cevabını alırsanız işler yolunda demektir.Tersi durumda Adanet grubuna başvurmanız gerekmektedir. NOT: Yedeklerinin alınması gereken dosyalar ve yerleri... 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
/opt/AVP dizininin tamamı. /etc/mail/sendmail.cf dosyası /etc/apache/httpd.conf dosyası /home/html/httpd dizinindeki web sayfalarının tamamı /var/spool/cron/crontabs/root isimli dosya. /etc/rc.d nin altındaki tüm dosyalar. /etc/passwd dosyası /etc/shadow dosyası.
NOT: “ftp yapıyorum ama dosyalarımı koyamıyorum..” permission denied hatası alınıyor. chown serkan.users /home/serkan –R örnek komutunda olduğu gibi tüm serkan dizinine sahibi olarak serkan kullanıcısı dendi. Bu dizinde full yetkilere sahip olan kullanıcı artık serkan kullanıcısıdır. NOT: Antivirüs programının çalışıp çalışmadığı konusunda şüphem var.... top komutunu verin.Çalışan tüm servisler listelenmektedir. Kavdaemon isimli servis’i gördüğünüz sürece bir sorun yoktur. Göremiyorsanız lütfen adanet grubuna başvurunuz. top komutundan çıkmak için q tuşuna basmanız yeterlidir. NOT: Kullanıcılara gelen mailler nerde saklanır.Ne kadar yer tuttuğunu nasil görebilirim. Mailler /var/spool/mail dizininde saklanmaktır.Her kullanıcının mailleri kendi ismiyle görünmektedir. 2002 Ada-Net İnternet Hizmetleri Bülten sok. 4/7 11Kavaklidere / Ankara Tel: 312-467 58 59 / 212-212 18 20 Lınux –
11
du mailbox adı komutuyla kapladığı alanları görebilirsiniz. Donen değer kilobyte tır. Özellikle mail alışverişinde genel posta sunucusu sorunları root kullanıcısına raporlanır. Belli dönemlerde fazla birikmeden bu maillerin bir makinadan çekilip temizlenmesinde yarar vardır.
2002 Ada-Net İnternet Hizmetleri Bülten sok. 4/7 12Kavaklidere / Ankara Tel: 312-467 58 59 / 212-212 18 20 Lınux –
12