Land Reforms And Colonialism In India

November 2019
PDF

Download

This document was uploaded by user and they confirmed that they have the permission to share it. If you are author or own the copyright of this book, please report to us by using this DMCA report form. Report DMCA

Overview

Download & View Land Reforms And Colonialism In India as PDF for free.

More details

Words: 24,220
Pages: 44

Preview
Full text

=∂i¯ ûã¨∞ì

"Õ∞ 2007

13 ã¨OÑ¨Ù\˜ : 2 ã¨OzHõ : 1 "≥Å ~°∞. 5 /–

D ã¨OzHõÖ’........ SHõº ã¨OÑ¶¨∞@# Z`«∞ÎQÆ_»Å∞–J=QÍÇ¨Ï# „Ñ¨`ÕºHõ `≥ÅOQÍ}Ï ã¨=∞ã¨ºÃÑ· ã≤Ñ≤S(ZO) "≥·Yi ÉˇOQÍÖò Éèí∂ ã¨Oã¨¯~°}Å∞– ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O #Hõûe[O qÑ¨¡"À^Œº=∂xfl P@OHõ Ñ¨~°∞ã¨∞ÎOk!

1857 „Ñ¨^äŒ=∞ ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∞ „Ñ¨`ÕºHõ "åº™êÅ∞.... 1857– XHõ ã¨Oã¨‡~°} `˘e ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∞O <Õ~°∞Ê`«∞#fl áê~îåÅ∞ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ áÈ~å@O Éèí∂ ã¨O|O^è•Ö’¡ ã¨=¸Å =∂~°∞ÊÅ∞ `≥zÛ# HõOÃÑh áêÅ# 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ÃÑ· =∂~ü¯û UOÔQÖòû Jaè„áêÜ«∂Å∞ 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <ÕÑ¨^äŒºO `˘e ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∂xfl ~°yeOz# JyflHõ}O =∞OQÆÖò áêO_Õ

1

ã¨∂ÊùiÎ

=∂i¯ ûã¨∞ì

ã≤áê~ÚÖ’¡ áÈ~å\Ïyfl ~°yeOz# xÑ¨C~°=fi =∞OQÆÖò áêO_Õ =∂

[Q∑n+π@

iÛ 29, 1857... ÉÏº~°H± Ñ¨Ó~ü Ñ¨ˆ~_£„Q“O_£.. XHõ Ü«Ú= Ãã·x‰õΩ_»∞ „a\©+π ™êÔ~˚O\ò`À#∂, =∞~À Ãã·xHÍkèHÍi `À#∂ =Ú+≤ìÜ«Ú^•úxH˜ kQÍ_»∞. HõuÎ`À "åi^ŒiÌ h QÍÜ«∞Ñ¨~åÛ_»∞. `«#ÃÑH· ˜ L~°∞‰õΩ`«∂ =ã¨∞#Î fl Ãã#· ºOÃÑ· `«∞áêH˜ Z‰õΩ¯ÃÑ\˜ì HÍÖÏÛ_»∞. W^Œ Ì i x Ñ¨ _ » Q ˘\Ïì _ » ∞ . q∞ye#"åi`À áÈ~å_»¤O ™ê^èŒºO HÍ^Œx `ÕeáÈÜ«∂Hõ, J^Õ `«∞áêH˜Ö’ =∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞ xOÑ≤, HÍeÉÁ@# "Õe`À „\˜QÆæ~ü <˘H˜¯, `«##∞ `å#∞ HÍÅ∞Û‰õΩ<Õ O^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Ü∞« uflOz qÑ¶Å¨ =∞Ü«∂º_»∞. ^•O`À PÜ«∞# „a\©+π"åi KÕuÖ’ |On JÜ«∂º_»∞. Ãã·xHõ „Hõ=∞tHõ∆}#∞ LÅ¡OÑ¶≤∞Oz#O^Œ∞‰õÄ, ~å[º=ºuˆ~Hõ HÍ~°º„Hõ=∂xH˜ áêÅÊ_ç#O^Œ∞‰õÄ PÜ«∞#‰õΩ „a\©+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO LitHõ∆ qkèO zOk. f~°∞Ê „Ñ¨HÍ~°O U„Ñ≤Öò 18# LitHõ∆ "ÕÜ«∂e. Ñ¨k ~ÀAÅ =ÚO^Õ, JO>Ë U„Ñ≤Öò 8= `Õn<Õ P Ñ¨x Ñ¨ÓiÎ KÕã≤Ok. HÍ~°}O... P Ü«Ú= Ãã·x‰õΩ_ç K«~°º Ü«∂=`ü ^Õâßxfl T¿ÑÜ«∞_»"∞Õ . J`«xfl K«OÑ¨_O» ^•fi~å Ñ¨_Öç Ë ã¨∞Î#fl LÃÑÊ##∞ „a\˜+π ™ê„=∂[º "å^Œ∞Å∞ PÑ¨Ù^•=∞#‰õΩ<åfl~°∞. HÍx qÑ¶¨Å=∞Ü«∂º~°∞. Ñ¶¨e`«O 1857 ã≤áê~ÚÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞. „Ñ¨^=Œä ∞ ™êfi`O« „`«º ã¨O„QÆ=∞O. D áÈ~å\ÏxH˜ Jyæ~å*Ëã≤# Ü«Ú=‰õΩ_»∞ =∞OQÆÖò áêO_Õ... =∞OQÆÖòáêO_Õ ^è≥·~°ºâße. HõÅ∞Ñ¨Ù QÀÅ∞ =∞x+≤. Ñ¨k=∞Okx XHõ =∂@ g∞^Œ xeÑ≤LOKÕO^Œ∞‰õΩ J=ã¨~"° ∞≥ `ÿ Õ `å<Õ ™êÇ¨Ï™ê xH˜ X_çQ>Æ ìË J<ÕHõ Hõ$`åºÅ∞ PÜ«∞# rq`«OÖ’ K«∂_˘K«∞Û. =∞OQÆÖòáêO_Õ Ñ¨Ù@∞ìHõ QÆ∞iOz K«i„`«HÍ~°∞Å∞ Ô~O_»∞ ~°HÍÅ "å^Œ#Å#∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥KåÛ~°∞. H˘O`« =∞Ok PÜ«∞# EÖˇ· 19, 1827Ö’ L`«Î~°„Ñ¨^ÕâòÖ’x ÉÏe Ü«∂Ö’ Ñ¨Ù\Ïì~°x, =∞iH˘O`« =∞Ok JHõƒ~ü Ñ¨Ó~ü `«ÇπÏã≤ÖòÖ’x ÃÑ¶·*ÏÉÏ^£ lÖÏ¡, ã¨∞~°∞› Ñ¨Ó~ü „QÍ=∞OÖ’ [x‡OKå~°x K≥|∞`«∞<åfl~∞° . áêO_Õ ã¨<å`«#„ÉÏÇ¨Ï‡} ‰õΩ@∞O|O #∞Oz =zÛ#@∞¡ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ K≥|∞`«∞<åfl~°∞. 22 Uà◊¡ˆH (1849Ö’) Ãã·#ºOÖ’ KÕ~å_»∞. PÑ¶¨…x

™êÎ<£`À [iy# Ü«Ú^ŒúOÖ’ áêÖÁæ<åfl_»∞. J`«x g~Àz`« áÈ~å\ÏxH˜ „a\© +¨~∞° ¡ =ÚQÆ∞Åú Ü«∂º~°∞. „a\©+π Ãã#· ºOÖ’ L#fl ÉèÏ~°`« ã¨O`«u ‰õÄ_® DÜ«∞#∞fl g~°∞_çQÍ Ñ¨iQÆ}˜OKÕk. JÑ¨Ê\˜H˜OHÍ =∞`«Ñ¨~° qÉË ^è•Å∞ ÖË=Ù. J@∞=O\˜ ~å[H©Ü∂« Å PK«∂H© ‰õÄ_® JÑ¨Ê\’¡ HõxÑ≤OKÕk HÍ^Œ∞. =∞OQÆÖò áêO_Õ Ñ¨xKÕã¨∞Î#fl 34= Ô~l"≥∞O\òÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂–=Úã≤¡O =∞`åÅ‰õΩ K≥Ok# "å~°∞ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ã¨OYºÖ’ LO_Õ"å~°∞. *Ïu â◊`«$=ÙÃÑ· q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_»=∞#flÑ¨C_»∞ "åà◊√¡ H˘^Œ=∞ ã≤OQÍÅÜÕ∞º"å~°∞. PÑ¶¨…x™êÎ<£`À Ü«Ú^ŒOú WO^Œ∞‰õΩ x^Œ~≈° #O. á⁄~°∞QÆ∞^ÕâO◊ `À Ü«Ú^ŒúO Ñ¨Ó~°Î~Ú# `«~°∞"å`« „a\©+π "åà◊√¡ =∞#^ÕâO◊ Ö’x q_çq_çQÍ L#fl ~å*ÏºÅ#∂, ã¨O™ê÷<åÅ#∂ `«=∞ ~å[ºOÖ’ qb#O KÕã¨∞HÀ_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞. 1857Ö’ nxH˘Hõ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ ~°∂áêxflKåÛ~°∞. 1857<å\˜H˜ „a\©+¨~°∞¡ =∞# ^Õâ◊OÖ’H˜ J_»∞QÆ∞ÃÑ\˜ì 100 Uà◊√¡QÆ_çz áÈ~ÚOk. ^ÕâO◊ Ö’x ã¨fiÜ∞« OáÈ+¨Hõ „QÍg∞} Pi÷Hõ =º=ã¨÷, ZHõ¯_çHõHõ¯_» q_çq_çQÍ L#fl ~å*ÏºÅ=Å¡ Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh =∞O^Œ H˘_ç ÖÏÉèÏÅ`À #_»∞ã¨∂Î LOk. JO`«~å˚fÜ«∞ =∂Ô~¯\’¡ =„™êÎÅ‰õΩ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl _ç=∂O_£#∞ ^Œ$+≤ìÖ’ ÃÑ@∞ì‰õΩx he~°OQÆ∞#∞ ÉèÏsQÍ L`«ÊuÎKÕã≤ ZQÆ∞=∞u KÕÜ«∂Å<Õ ÅH∆Íºxfl qkèOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. D Ñ¨x KÕÜ«∂ÅO>Ë ÉèÏs =º=™êÜ«∞ˆH∆„`åÅ∞ HÍ"åe. „a\©+π "åi

Pnè#OÖ’ J@∞=O\˜"Õg ÖË=Ù. q_çq_çQÍ L#fl ~å*ÏºÖ’¡ =∂„`«"Õ∞ ÉèÏs =º=™êÜ«∞ Ü≥∂QÆº Éèí∂=ÚÅ∞<åfl~Ú. W=hfl ‰õÄ_® ã¨OÑ¨Ó~°‚ „QÍg∞} Pi÷Hõ =º=ã¨÷ Ü≥ÚHõ¯ |Å"≥∞#ÿ |O^èŒO`À ÃÑ#"Õã¨∞‰õΩáÈ~Ú L<åfl~Ú. =º= ™êÜ«∂xfl "åºáê~° „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ"≥·Ñ¨Ù uáêÊ ÅO>Ë „QÍg∞} =º=ã¨÷#∞ |^ŒÌÅ∞ KÕÜ«∂eû LO@∞Ok. WO^Œ∞Ö’ÉèÏQÆOQÍ<Õ z#fl z#fl ã¨O™ê÷<åÅÃÑ· |Å=O`«Ñ¨Ù =º=™êÜ«∞ q^è• <åxfl ~°∞kÌOk. D q^è•#O =Å¡ Éèí∂Ü«∞[ =∂#∞Å∞ HÍã¨Î Ô~"≥#∂ºHõÖˇHõì~°∞¡QÍ =∂iáÈ Ü«∂~°∞. Ô~·`åOQÆO Ü«∂=`«∞Î ÉèÏs Ñ¨#∞flÅ`À, |Å=O`«Ñ¨Ù =ã¨∂à◊¡`À qã≤yáÈ~ÚOk. „a\© +¨~°¡ Hõ#∞flQÆÑ≤Ê `å=Ú Ñ¨O_çOz# =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÅÎ #∞ =∂Ô~¯\ò KÕã∞¨ ‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ =∞# ^Õâ◊ ~Ô `· åOQÆO „Ñ¨Ü∞« uflOzOk. nxx QÆ=∞xOz# „a\©+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO LÑ¨C`À ã¨Ç¨ ^ÕjÜ«∞OQÍ Un L`«ÊuÎ KÕÜ«∞‰õÄ_»^Œh, Jhfl `«=∞ J#∞=∞u`À =∂„`«"Õ∞ [~°QÍÅ<Õ K«\Ïìxfl fã¨∞‰õΩ=zÛOk. WO^Œ∞Ö’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ ^ÕjÜ«∞ QÀ^•=ÚÅÃÑ· ÉèÏs ^•_»∞Å∞ x~°fiÇ≤ÏOzOk. J<ÕHõ ^è•#ºˆH∆„`åÅ#∞ ™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩOk. K«i„`«HÍ~°∞Å Hõ^#Œä O „Ñ¨HÍ~°O =∞OQÆÖòáêO_Õ Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl 34= ~Ô l"≥∞O\ò ^ÕjÜ«∞OQÍ [iˆQ D Ô~·_çOQÆ∞Ö’¡#∂ áêÖÁæOk. J„Hõ=∞OQÍ ^è•#ºO ã¨~°Ñ¶¨~å KÕã≤#O^Œ∞‰õΩ ÉèÏs ã¨OYºÖ’ ~Ô `· ∞« Å#∞ HÍeÛK«OÑ≤Ok. nxH˜ ‰õÄ_® ^ÕjÜ«∞ Ãã·x‰õΩÅ#∞ qxÜ≥∂yOzOk. Wk =∞OQÆÖò áêO_Õ =O\˜ Ü«Ú= Ããx· ‰õΩÅ‰õΩ ã¨ÇÏ¨ [OQÍ<Õ W|ƒOk HõeyOz LO@∞Ok. ZO`≥·<å Ããx· ‰õΩ_»∞. „Hõ=∞tHõ}∆ ‰õΩ Hõ@∞ì|_ç LO_®eûO^Õ Ug∞ KÕÜ«∞ÖË~°∞. „a\©+π Ãã·x‰õΩ Ö’¡ LO_Õ P^èŒ∞xHõ ÉèÏ"åÅ`À ‰õÄ_® =∞OQÆÖò áêO_Õ‰õΩ H˘O`« Ñ¨iK«Ü«∞O L#fl@∞¡, "å\˜x PK«iOK« ÖËHáõ È~Ú<å J`«x g∞^Œ HõzÛ`«"∞≥ #ÿ „Ñ¨ÉÏè "åxfl K«∂Ñ≤ LO_»=K«Ûx K«i„`«HÍ~°∞Å ~°K«#Å∞ K≥|∞`«∞<åfl~Ú. J=∂‡~ÚÅ#∞ |*Ï~°∞Ö’¡ "ÕÅO "ÕÜ∞« _»O, ã¨fã¨ÇÏ¨ QÆ=∞#O =O\˜q PÜ«∞#‰õΩ #KÕÛq HÍ=Ù. JÖÏ Jx =ºuˆ~H˜OKÕ ^è≥·~°ºO

(q∞QÆ`å 43= ¿ÑrÖ’) 2

=∂i¯ ûã¨∞ì

Ö’Ñ¨e¿ÑrÖ’¡... 1. `˘e ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∂xfl ~°yeOz# JyflHõ}O =∞OQÆÖò áêO_Õ – [Q∑n+π 2 2. SHõº ã¨OÑ¶¨∞@# Z`«∞ÎQÆ_»Å∞–J=QÍÇ¨Ï# – aq ~åÑ¶¨∞=ÙÅ∞

4

3. „Ñ¨`ÕºHõ `≥ÅOQÍ}Ï ã¨=∞ã¨ºÃÑ· ã≤Ñ≤S(ZO) "≥·Yi 7 4. ÉˇOQÍÖò Éèí∂ ã¨Oã¨¯~°}Å∞– ™ê=∂lHõ – JÑ¨il`ü ÉèíH˜∆ 8 <åºÜ«∞O 5. #Hõûe[O qÑ¨¡"À^Œº=∂xfl P@OHõ Ñ¨~°∞ã¨∞ÎOk! – aq ~åÑ¶¨∞=ÙÅ∞ 10 6. 1857– XHõ ã¨Oã¨‡~°} –W~åÊù<£ Ç¨ÏcÉò 14

7. `˘e ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∞O <Õ~°∞Ê`«∞#fl –*’ºu ÉÏã¨∞ 23 áê~îåÅ∞ 8. ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ áÈ~å@O–ZÔ~flãπì *’<£û 26 9. Éèí∂ ã¨O|O^è•Ö’¡ ã¨=¸Å =∂~°∞ÊÅ∞ `≥zÛ# HõOÃÑh áêÅ# –ÔH. g~°Ü«∞º 28 10. 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ÃÑ· =∂~ü¯û UOÔQÖòû Jaè„áêÜ«∂Å∞ – W~åÊù<£ Ç¨ÏcÉò 35 11. 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <ÕÑ¨^äŒºO – QÀÑ‘<å^ä£ ~å*ËO„^Œ<£ 39

Z

ã¨Oáê^ŒHõ =~°æO áê@∂~°∞ ~å=∞Ü«∞º (ã¨Oáê^Œ‰õΩÅ∞) Zãπ."≥OHõ„\Ï=Ù (=i¯OQ∑ Z_ç@~ü) _®. "≥·. ~å^è•Hõ$+¨‚=¸iÎ

Z

ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì (=∂i¯ûã¨∞ì) PO„^èŒ„Ñ¨^Õâò ~åR Hõq∞\© `«~°∞Ñ¶¨Ù# „Ñ¨K«∞~°} Hõ~°Î, =Ú„^•Ñ¨‰õΩ_»∞ : a.q.~åÑ¶¨∞=ÙÅ∞ ã¨Oáê^Œ‰õΩÅ∞ : áê@∂~°∞ ~å=∞Ü«∞º =Ú„^Œ} : „Ñ¨*Ïâ◊H˜Î _≥·b „Ñ≤O\˜OQ∑ „ÃÑãπ, 1–1–60/2, Psìã‘ „HÍãπ ~À_£û, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ –20 á¶È<£ : Z_ç\’iÜ«∞Öò 27665420, 27663761 "Õ∞<Õ[~ü: 27673787 á¶êºH±û : 27639921 EMail: : [email protected] Visit cpi(m) site at : cpim.org

3

1857 ã¨∂ÊùiÎ `«

~`° ~« åÅ ^ÀÑ≤_,ô Ñ‘_#» Å#∞O_ç q=ÚH˜HÎ Àã¨O ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ [~°∞Ñ¨Ù`«∞#fl áÈ~å@OÖ’ '1857–„Ñ¨^äŒ=∞ ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∞O— XHõ ÃÑ^ŒÌ =∞Å∞Ñ¨Ù. Ñ¶¨Óº_»Öò ^ÀÑ≤_ô J}z"Õ`Å« ‰õΩ q^Õj ^ÀÑ≤_ô Ñ‘_#» Å∞ `À_»=_»O`À #eyáÈ~Ú, ~°yeáÈ~Ú# ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ XHõ¯ÃÑ@∞ì# [iÑ≤# ™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Jk. Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤¡O „Ñ¨*ÏhHõO q^ÕjÜ«ÚÅÃÑ· ã¨"≥∞ÿHõºOQÍ u~°∞QÆ|_®¤~°∞. ã≤áê~ÚÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞`À „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# áÈ~å@O ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ K«i„`«Ö’<ÕHÍ^Œ∞ „Ñ¨Ñ¨OK« K«i„`«Ö’<Õ Hõhqx Z~°∞QÆx Q˘Ñ¨Ê Ô~·`åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞QÍ =∂iOk. „a\˜+π q^è•<åÅ=Å¡ zuH˜áÈ~Ú# Ô~·`åOQÆO, yi[# `≥QÆÅ∞, x~°∞^ÀºQÆ∞Öˇ·# =$uÎ^•~°∞Å∞ z=iH˜ „a\˜+π áêÅ#`À ^≥|ƒu#fl Ñ¶Ó¨ º_»Öò „Ñ¨É∞íè =ÙÅ∞ JO`å.... ÉèÏ~°`Öü ’ „a\˜+π áêÅ##∞ JO`«O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ UHõ=∞Ü«∂º~°∞. WO`«\ ˜ qã¨Î $`« ™ê÷~ÚÖ’, WO`«\ ˜ qã¨Î $`« „áêO`«OÖ’ [iy# „Ñ¨*Ïu~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ P<å\˜H˜ „Ñ¨Ñ¨OK« K«i„`«Ö’<Õ =∞~À\˜ ÖË^Œ<Õk K«i„`« HÍ~°∞Å∞ x~åúiOz# ã¨`«ºO. XHõ ˆHO„nHõ$`« <åÜ«∞Hõ`«fi =º=ã¨÷ÖËHõáÈ=_»O =Å¡ P =∞Ç¨Ï`«Î~° áÈ~å\O qÑ¶¨Å"≥∞ÿ LO_˘K«∞ÛQÍHõ, HÍx Jk ÉèÏ~°`« „Ñ¨[Å áÈ~å@ Ñ¨\ ˜=∞ UO\’ q^Õj áêÅ‰õΩÅ‰õΩ K«∂Ñ≤OzOk. ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ SHõº`« ZO`«\ ˜ Ñ¨\ ˜+¨ì"≥∞ÿ#^À `≥eÜ«∞*ˇÑ≤ÊOk. "åi `åºQÆO ZO`« Q˘Ñ¨Ê^À "≥Å¡_çOzOk. ^•O`À D áÈ~å@O `«~°∞"å`« „a\˜+π "åà◊√¡ ^Õâßxfl áêeOK«_»OÖ’ `«=∞ =ÓºÇ¨xfl =∂~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. Ñ¶Ó¨ º_»Öò „Ñ¨É∞íè =ÙÅ`À ~årÑ¨_ç "åiH˜ JkèHÍ~°OÖ’ ÉèÏQÆO Ñ¨OKå~°∞. Ç≤ÏO^Œ∂–=Úã≤O¡ SHõº`«#∞ K≥_»Q˘>ËìO^Œ∞‰õΩ qÉèílOz áêeOKÕ q^è•#O KÕÑ¨\Ïì~°∞. J~Ú<å ÉèÏ~°`« „Ñ¨[Å∞ D P@OHÍÅ#∞ JkèQÆq∞Oz P `«~°∞"å`« `˘OÉèíÜÕ∞ºà◊¡ ã¨∞n~°…áÈ~å@O `«~°∞"å`« q^Õj áêÅ# #∞O_ç ^Õâßxfl q=ÚH˜Î QÍqOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. P `åºQÆ=∞Ü«∞ áÈ~å\ÏxH˜ 150 xO_ç# ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ <å\˜ áÈ~å@ã¨∂ÊùiÎx ã¨‡iOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ ^Õâ"◊ åºÑ≤`O« QÍ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ [~°áêÅx =∂i¯ûã¨∞ì áêsì Hˆ O„^Œ Hõq∞\© Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxzÛOk. ^ÕâßxH˜ ™êfi`«O„`«ºO =zÛ 60 Uà◊√¡ QÆ_»∞ã¨∞Î#fl D `«~°∞}OÖ’ =∞m¡ ^Õâ◊O #Ü«∂–™ê„=∂[º"å^Œ ^ÀÑ≤_ô |O^èŒ<åÖ’¡H˜ *Ï~°∞‰õΩO\’Ok. =∞`À<å‡^Œ∞Å∞ ^Õâßxfl =∞`åÅ"åsQÍ pÅÛ_®xH˜ f„=OQÍ „Ñ¨Ü«∞uflã¨∞Î<åfl~°∞. W@∞=O\˜ Ñ¨iã≤÷`«∞Ö’¡ ^Õâ◊ „Ñ¨[Ö’¡ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ, =∞`«`«`«fi =ºuˆ~Hõ K≥·`«<åºxfl ÃÑOá⁄OkOKåeû# J=ã¨~°O D<å_»∞ ZO`≥·<å LOk. 1857 ã¨∂ÊùiÎ D Hõ$+≤H˜ LÑ¨Hõiã¨∞ÎOk Hõ#∞Hõ áêsì „âı}∞Å∞ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# D HÍ~°º„Hõ=∂xfl x~°fiÇ≤ÏOKåÅx ˆHO„^Œ Hõq∞\© Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxzÛOk. D Ñ≤Å∞Ñ¨ÙÖ’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ D <≥Å '=∂i¯ûã¨∞ì— ã¨OzHõ#∞ 1857 áÈ~å@ „Ñ¨`ÕºHõ ã¨OzHõQÍ `≥ã¨∞Î<åflO. „Ñ¨^äŒ=∞ ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∞OÃÑ· 'Ñ‘Ñ¨ÙÖòû _≥"≥∂„Hõã‘— Ñ¨„uHõÖ’ „Ñ¨K«∞i`«"≥∞ÿ# "åº™êÅ J#∞"å^•Å`À, J^Œ#Ñ¨Ù ¿ÑrÅ`À g∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛ# D ã¨OzHõ#∞ P^ŒiOz, „Ñ¨[Ö’¡H˜ fã¨∞‰õΩáÈ"åÅx HÀ~°∞`«∞<åflO.

K«O^• q=~åÅ∞

z~°∞<å=∂

q_çÑ¨„uHõ : ~°∞.5.. ã¨O=`«û~° K«O^• : ~°∞.60 áÈã¨∞ì ^•fi~å ÖË^• U*ˇO@∞ ^•fi~å `≥Ñ≤ÊOK«∞HÀ=K«∞Û. ÖË^• g∞ ™ê÷xHõ áêsì HÍ~åºÅÜ«∞OÖ’ ã¨O„Ñ¨kOK«O_ç. „Ñ¨*Ïâ◊H˜Î |∞H±Ç¨Ï∫ãπ Jxfl „ÉÏOpÅÖ’#∂ Åaè™êÎ~Ú.

=∂i¯ûã¨∞ì (Ãã·^•úOuHõ =∂ã¨Ñ¨„uHõ) gkè <≥O1, Pâ’H±#QÆ~ü, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£-20

D =∂ã¨O =ÚMÏºOâ◊O

=∂i¯ ûã¨∞ì

SHõºã¨OÑ¶¨∞@# Z`«∞ÎQÆ_»Å∞– J=QÍÇ¨Ï# aq ~åÑ¶¨∞=ÙÅ∞@ JO`«~å˚fÜ«∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì L^Œº=∞OÖ’#∂, ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì L^Œº=∞OÖ’#∂ SHõº ã¨OÑ¶¨∞@# Z`«∞ÎQÆ_»Å‰õΩ ã¨O|OkèOz# Jáê~° J#∞Éèí"åÅ∞ L<åfl~Ú. ¢Ñ¨*Ï L^Œº=∂hfl, qÑ¨¡"À^Œº=∂hfl =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞ÔHo¡# ã¨O^Œ~åƒùÅ∂, á⁄~°áê@∞ Z`«∞ÎQÆ_»Å∞ =¸ÅOQÍ #+¨áì È~Ú# ã¨O^Œ~åƒùÅ∂ J<ÕHOõ L<åfl~Ú. "å\˜#∞Oz =∞#O <Õ~∞° Û‰õΩx, J#fi~ÚOK«∞HÀ"åe.

Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì q^è•#OÖ’ SHõºã¨OÑ¶¨∞@# Z`«∞ÎQÆ_»Å‰õΩ ¢Ñ¨`ÕºHõ™ê÷#O L#flk. áêsìÖ’ JO`«~°æ`«OQÍ Z‰õΩ¯=QÍ K«~°Û hÜ«∂Oâ◊O JÜÕ∞º JOâ◊O Wk. q"å^•Å‰õΩ ‰õÄ_® `å=ÙxKÕÛk W^Õ. Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÃÑ· =KÕÛ q=∞~°≈Å∞, ¢Ñâ¨ O◊ ã¨Å∞ ‰õÄ_® Z`«∞QÎ _Æ Å» ‰õΩ ã¨O|OkèOz# ã¨=∞ã¨ºÅÃÑ<· Õ LO_»_O» Ü«∂^Œ$ tÛHõO HÍ^Œ∞. áêsì ~å[H©Ü∞« `«~Q° `Æ ∞« Ö’¡ q^•º ~°∞÷Å #∞O_ç =KÕÛ „Ñ¨â◊flÅÖ’ á⁄`«∞ÎÅ∞, ã¨~°∞Ì ÉÏ@∞¡ QÆ∞iOKÕ Z‰õΩ¯= =ÙO@∞<åfl~Ú. =∂i¯û ã¨∞ì áêsì J#∞ã¨iã¨∞#Î fl SHõºã¨OÑ¶∞¨ @# Z`«∞QÎ _Æ » ÅÃÑ· J<ÕHõ ^Œ$HõÊ^ä•Å#∞O_ç J<ÕHõ ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ q=∞~°≈Å∞ =ã¨∂Î<Õ L<åfl~Ú. ~åROÖ’ ‰õÄ_® ã≤Ñ≤ZO Z`«∞ÎQÆ_»Å∞ `«∂~åÊ~° Ñ¨>Ëì"åà◊√¡, ã¨=∞ i÷OKÕ "åà◊√¡ L<åfl~∞° . J<ÕHõ =∞Ok g∞_çÜ∂« Ö’ "åºMÏº<åÅ∞ KÕã¨∂Î<Õ L<åfl~°∞. D "åºMÏº <åÅxflO\˜h Ñ¨ijÅ# KÕ¿ãÎ H˘xfl ^èÀ~°}∞Å∞ =∞#‰õΩ HõxÊ™êÎ~Ú. "≥Ú^Œ\ ˜k: Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì

XO@i áÈ~å@O KÕÜ«∂e `«Ñ¨Ê á⁄`«∞ÎÅ∂, ã¨~°∞úÉÏ@∂¡ J<Õq LO_»‰õÄ_»^Œ∞. ZÑ¨C_»∂ U^À XHõ áêsì`À á⁄`«∞Î ÃÑ@∞ìHÀ=@"Õ∞<å, ã¨fi`O« ¢`O« QÍ áÈ\© KÕÜ∞« ÖË=∂ Jx J_çQˆ "åà◊√¡ L<åfl~°∞. áêsì ã¨fiK«Ûù`«#∂, qÑ¨¡=`«`åfihfl HÍáê_®Å<Õ ã¨^Œ∞^ÕÌâ◊O HõÅ"å~°∞ D ~°Hõ"≥∞ÿ# ã¨∂K«# KÕ¿ã "åiÖ’ QÆ}hÜ«∞OQÍ L<åfl~°∞. XO@iQÍ áÈ\© KÕÜ«∞_»O, ÃÑ^ŒÌ Hõ+¨ì"≥∞ÿ# q+¨ Ü«∞=¸HÍ^Œ∞, ^•#O`«@^Õ qÑ¨¡= Hõ~°"≥∞ÿ# q+¨Ü∞« =¸ HÍ^Œ∞. XˆH ÅHõº∆ ™ê^è#Œ HÀã¨O Hõe ™⁄KÕÛ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ =Ù#flÑÙ¨ Ê_»∞, HõÅ∞Ñ¨ÙHÀHõ áÈ=_»O, |ÅO KåÅ#Ñ¨ÙÊ_»∞ XO@iQÍ<Õ =ÙO_®Å#∞ HÀ=_»O XO>ˇ`«∞Î"å^ŒO J=Ù`«∞Ok. HÍi‡Hõ =~°æO qÑ¨¡=â◊H˜Î J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© q∞„`«∞Å∞ ÖË‰õΩO_® J^˘Hõ¯>Ë qÑ¨¡"åxfl ™êkèOK«_»O

™ê^èºŒ O HÍ^Œ∞. HÍi‡Hõ =~°æ <åÜ«∞Hõ`åfi# HÍi‡Hõ, Hõ~°¬Hõ "≥∞ÿ„u Ñ¨Ù<åkÃÑ· [#`å „Ñ¨*Ï`«O„`« ã¨OÑ¶¨∞@# x~å‡}O HÍ"åÅx =∂i¯ûã¨∞ì áêsì K≥ÑÙ¨ `«∞#flk. XO@iQÍ =ÙO_®Å#∞HÀ=_»O D J=QÍÇ¨Ï#‰õΩ =ºuˆ~HõO. Ô~O_»=k: Ñ¨^Œ=ÙÅ HÀã¨O, ã‘@¡ HÀã¨O Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì W`«~° áêsìÅ`À ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞¡ KÕã∞¨ ‰õΩO@∞#flk. JO^Œ∞Hˆ J=HÍâ◊ "å^ŒO`À XHõ™êi XHõ áêsì`À, =∞~À™êi =∞~À áêsì`À ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞¡ KÕã∞¨ ‰õΩO@∞#flk J#flk H˘O^Œi q=∞~°≈. `«=∞ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ‰õΩ J#∞QÆ∞ }OQÍ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì =º=Ç¨ÏiOK«_O» ÖË^<Œ Õ ^Œ∞QÆú`À q=∞i≈KÕ "å~°∞ Z‰õΩ¯=QÍ D q=∞~°≈ KÕã¨∞ÎO\Ï~°∞. <åÅ∞QÆ∞ ã‘@∞¡HÀã¨O Hõ‰õΩ¯iÎÑ¨_ç `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O`À ã¨~°∞ÌÉÏ@∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞,

~°K«~Ú`« ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì (=∂i¯ûã¨∞ì) ~åR HÍ~°º^Œi≈, á⁄e\ò |∂º~À ã¨Éèí∞ºÅ∞ 4

=∂i¯ ûã¨∞ì XHõ<å_»∞ J^Õ Ñ¨^uúŒ Ö’ HÍO„ÔQãπ`À ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞, SHõºã¨OÑ¶¨∞@<å Z`«∞ÎQÆ_»Å∞ Ñ¨^Œ=ÙÅ∞HÀã¨=¸, ã‘@¡HÀã¨"Õ∞....J<Õk gi q=∞~°≈ÅÖ’x ™ê~åOâ◊O. gi ^Œ$+≤ìÖ’ âßâ◊fi `«OQÍ `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O`À ã¨~°∞ÌÉÏ@∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl ÖË^• âßâ◊fi`«OQÍ HÍO¢ÔQãπ`À ã¨~°∞ÌÉÏ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl ã¨∂¢`|« ^ŒOú QÍ LO@∞O^Œx HÍ=K«∞Û. `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O q^è•<åÅ∞ =∂i<å ^•x`À ã¨O|O^è•Å∞ =∂~°‰õÄ_»^Œh, HÍO„ÔQã¨∞ q^è• <åÅ∞ =∂i<å ^•x Ñ¨@¡ "≥·Yi =∂~°‰õÄ _»^hŒ gi ÉèÏ=O. =ÚYºOQÍ `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ `À ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ#flÑÙ¨ _»∞ `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ "åiH˜ ã≤Ñ≤ZO ã¨∂¢`«|^ŒúOQÍ =º=Ç¨ÏiOz#@∞¡ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. HÍO¢ÔQãπ "åiH˜ ã≤Ñ≤ZO J=HÍâ◊ "å^ŒOQÍ =º=Ç¨ÏiOz#@∞¡ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. HÍO¢QÔ ãπ`À ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ KÕã∞¨ ‰õΩO>Ë `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ áêsìH˜ ã≤Ñ≤ZO J=HÍâ◊"åkQÍ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. HÍO¢ÔQã¨∞ "åiH˜ ã¨∂¢`«|^ŒúOQÍ L#fl@∞¡ JxÑ≤ã¨∞ÎOk. ã≤Ñ≤ZO "≥·Yi "åi ¢Ñ¨Ü≥∂ [<åÅ‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ LO>Ë Jk qÑ¨=¡ Hõ~O° . #+¨Hì ~õ O° QÍ LO>Ë Jk J=HÍâ◊"å^ŒO. ~Ô O_»∞ áêsìÅ‰õΩ WÖÏ JxÑ≤OK«@O ã≤Ñ≤ZO `«Ñ¨C HÍ^Œ∞. 2004 ZxflHõÅÖ’ \˜\˜_ç, a*ˇÑ≤ ‰õÄ@q∞x F_çOKÕO^Œ∞‰õΩ ã≤ÑZ≤ O HÍO¢QÔ ã¨∞`À ã¨~°∞ÌÉÏ@∞ KÕã¨∞‰õΩO>Ë Jk `≥Å∞QÆ∞^ÕâßxH˜ q∞OQÆ∞_»∞Ñ¨_»Hõ ã≤Ñ≤ZO J=HÍâ◊"åk Jx q=∞i≈OzOk. 2006 ã¨O=`«û~°OÖ’ HÍO¢QÔ ã¨∞ ¢Ñ*¨ Ï=ºuˆ~Hõ q^è•<åÅ#∞ ¢Ñu¨ Ñ¶∞¨ \˜OKÕO^Œ∞‰õΩ `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O áêsì`À ã¨Ç¨ ¢Ñ¨uÑ¨H∆ÍÅ#∞ ã¨g∞HõiOz L^Œº=∂Å#∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞ÎO>Ë HÍO¢ÔQã¨∞‰õΩ q∞OQÆ∞_»∞ Ñ¨_»_»O ÖË^Œ∞. ™ê÷xHõ ã¨Oã¨÷Å ZxflHõÅÖ’ HÍO¢ÔQã¨∞#∞ F_çOKåÅx ~å[H©Ü«∞ Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxzÛ ™ê÷xHõOQÍ `≥Å∞QÆ∞ ^Õâ◊O`À ã¨~°∞ÌÉÏ@∞ KÕã¨∞‰õΩO>Ë HÍO¢ÔQã¨∞‰õΩ P„QÆ Ç ¨ Ï O =zÛOk. JO^Œ ∞ ˆ H ã≤ Ñ ≤ Z O#∞ ã‘@¡HÀã¨O Hõ‰õΩ¯iÎÑ¨_ç \˜_çÑ≤`À ã¨~°∞ÌÉÏ@∞ KÕã¨∞‰õΩO^Œx q=∞~°≈ KÕã≤Ok. ZÑ¨C_»∞ U áêsì`À á⁄`«∞ÃÎ Ñ@∞ì‰Ωõ <åfl, ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl ã≤ÑZ≤ O `«# q^è•#O „áêuÑ¨kHõQÍ<Õ x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞‰õΩO@∞Ok. ã‘@¡ ã¨OYº<À, ã¨O|O^èŒ ÉÏO^èŒ"åºÅ<À, ‰õΩÅ=∞`« ¢áêOfÜ«∞ `«`åfi Å<À, ¢Ñ¨Ö’ÉèÏÅ<À ^Œ$+≤ìÖ’ LOK«∞‰õΩx x~°‚ Ü«∂Å∞ fã¨∞HÀ^Œ∞. ^Õâ◊¢Ñ¨Ü≥∂[#O, ¢Ñ¨*Ï ¢ÑÜ ¨ ∂≥ [#O, áêsì =∞øeHõ q^è•<åÅ‰õΩ Ö’|_ç ~°∂á⁄OkOK« ∞ ‰õ Ω #fl ~å[H© Ü « ∞ ÅH∆ Í ºxH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ x~°‚Ü«∞O fã¨∞‰õΩO@∞Ok. XHõÑ¨C_»∞ =ºuˆ~H˜Oz# áêsìx =∞~˘HõÑ¨C_»∞ 5

SHõºã¨OÑ¶¨∞@# Z`«∞ÎQÆ_»Å∞–J=QÍÇ¨Ï#

''

ZÑ¨C_»∞ U áêsì`À á⁄`«∞ÎÃÑ@∞ì‰õΩ<åfl, ã¨~°∞ÌÉÏ@∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl ã≤Ñ≤ZO `«# q^è•#O „áêu Ñ¨kHõQÍ<≥ x~°‚Ü«∞O fã¨∞‰õΩO@∞Ok. ã‘@¡ ã¨OYº<À, ã¨O|O^èŒ ÉÏO^èŒ"åºÅ<À, ‰õΩÅ=∞`« ¢áêOfÜ«∞ `«`åfiÅ<À, ¢Ñ¨Ö’ÉèÏÅ<À ^Œ$+≤ìÖ’ LOK«∞‰õΩx x~°‚Ü«∂Å∞ fã¨∞HÀ^Œ∞.

——

ã¨=∞i÷OK« =Åã≤ ~å=K«∞Û. nxH˜ XHõ q^è•#O ¢áêuÑ¨kHõQÍ LO^• ÖË^• J<Õk Ñ¨ijeOK« ‰õΩO_® =ºuˆ~H˜Oz# áêsìx ã¨=∞i÷ã¨∞Î<åfl~°x ÃÑ·ÃÑ·# K«∂ã≤ q=∞i≈OK«@O `«Ñ¨C. a*ˇÑ≤`À á⁄`«∞ÃÎ Ñ@∞ì‰Ωõ #fl `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ áêsìx, a*ˇÑ`≤ À `≥QÆ`≥OÑ¨ÙÅ∞ KÕã¨∞‰õΩ#fl `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O áêsìx XˆH~°HOõ QÍ K«∂_®Å#∞HÀ=@O ~å[H©Ü∞« OQÍ ã¨Ô~·OkHÍ^Œ∞. q^è•#Ñ¨~°OQÍ ã¨Ô~·Ok HÍ^Œ∞. ¢Ñ¨Ñ¨OK«ÉÏºO‰õΩ +¨~°`«∞Å#∞ JOwHõiOz ¢Ñ¨*Ï=ºuˆ~Hõ q^è•<åÅ#∞ J#∞ã¨iOKÕ ¢Ñ¨Éèí∞ `åfiÅ#∞ ã≤ÑZ≤ O =ºuˆ~H˜ã∞¨ OÎ k. `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ ¢Ñ¨Éèí∞`«fiO Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ P q^è•<åÅ‰õΩ =ºuˆ~ HõOQÍ áÈ~å_çOk. P áÈ~å@OÖ’ HÍO¢ÔQãπ `«# ~å[H©Ü«∞ J=ã¨~åÅHÀã¨O Hõeã≤ =zÛ# Ñ¨Ù_»∞ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O fã¨∞‰õΩOk. HÍO¢ÔQãπ`À ã¨ÇÏ¨ HõiOzOk. ^•x Pi÷Hõ q^è•<åÅ∞ `≥Å∞QÆ∞ ^Õâ◊O áêsìHõ<åfl aè#fl"≥∞ÿ#=x HÍ^Œ∞. HÍO¢ÔQãπ "≥#∞Hõ L#fl ¢Ñ¨*ÏhHÍxfl áÈ~å\ÏÅ Ö’H˜ ã¨g∞HõiOKÕO^Œ∞‰õΩ, ¢Ñ¨[ÅÖ’ áÈ~å@O Ñ¨@¡ qâßfiã¨O ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ "åi`À ã¨Ç¨ÏHÍ~°O `À_»Ê_»∞`«∞O^Œx. WÑ¨C_»∞ HÍO¢ÔQãπ ¢Ñ¨Éèí∞`«fiO J^Õ ¢ÑÑ¨ O¨ K«ÉÏºO‰õΩ`À XÑ¨ÊO^•Å∞ KÕã∞¨ ‰õΩx +¨~°`«∞Å#∞ J=∞Å∞ [~°∞Ñ¨Ù`«∞O>Ë Hõeã≤=KÕÛ â◊‰Ωõ ÅÎ xflO\˜h ã≤ÑZ≤ O ã¨g∞Hõiã¨∞#Î flk. n#~°Oú `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ Pi÷Hqõ ^è•<åÅ∞ =∂iáÈÜ«∂Ü«∞#fl ¢É=íè ∞`À HÍ^Œ∞. ^•x "≥#∞Hõ L#fl ¢Ñ*¨ ÏhHÍxfl L^Œº=∂ÅÖ’H˜ ã¨g∞HõiOK«\ÏxH˜. =¸_» = k: Hõ = ¸ºxã¨ ∞ ì áêsì SHõºHÍ~åºK«~}° , SHõºã¨OÑ¶∞¨ @#Å#∞ "å=∞Ñ¨H∆õ „Ñ¨*Ï`«O„`« â◊‰õΩÎÅ‰õÄ, áêsìÅ‰õÄ Ñ¨iq∞`«O KÕÜ«∂e. |∂~å˚"å, Éèí∂™êfi=∞º áêsìÅ`À U Ñ¨iã≤÷`«∞ÅÖ’#∂ á⁄`«∞ÎÅ‰õΩ, ã¨~°∞úÉÏ@¡‰õΩ kQÆ‰Äõ _»^∞Œ ....J<Õ Jaè„áêÜ«∞O Hõ=¸ºxã¨∞ì Jaè=∂#∞ÅÖ’#∂, ã¨Éèí∞ºÅÖ’#∂ |ÅOQÍ =ºHõ=Î ∞=Ù`∞« #fl ã¨O^Œ~åƒùÅ∞ =Ù<åfl~Ú. "å=∞Ñ¨H∆õ

„Ñ¨*Ï`«O„`« â◊‰õΩÎÅ SHõº`«#∂, ã¨OÑ¶¨∞@##∂ xi‡OK«@O Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ‰õΩ =∞øeHõ q+¨Ü«∞O J<Õ^•O\’¡ ã¨O^ÕÇ¨ÏO ÖË^Œ∞. J~Ú`Õ nx`À áÈ\© ÃÑ\˜ì |∂~°˚"å, Éèí∂™êº=∞º áêsìÅ`À#∂, ã¨Oã¨÷Å`À#∂ U Ñ¨iã≤÷`«∞ÅÖ’#∂ ã¨~°∞ÌÉÏ@∞¡ =ÙO_»‰õÄ_»^Œ#fl "≥·Yi fã¨∞HÀ=_»O ã¨Ô~·Ok HÍ^Œ∞. H˘xfl „Ñ¨`ºÕ Hõ Ñ¨iã≤`÷ ∞« ÅÖ’ áêÅHõ áêsìÅ =∞^èŒº "≥·~°∞^è•ºÅ#∞ qÑ¨¡"À^Œº=∞ Jaè=$kèúH˜ qxÜ≥ ∂ yOK« ∞ ‰õ Ω <Õ J=HÍâ◊ O =ã¨ ∞ Î O k. J@∞=O\˜ ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ "≥~· ∞° ^è•ºÅ#∞ qxÜ≥∂ yOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ "≥#HÍ_»‰Äõ _»^∞Œ . <åÅ∞æ=k: ÃÑ· =¸_»∞ Jaè„áê Ü«∂Å‰õΩ aè#flOQÍ SHõº`«#∞, ã¨fi`«O„`«#∞ KåHõKH« ºõ OQÍ,ã¨∂„`«|^íè OúŒ QÍ "Õ∞à◊qOK«∞H˘O@∂ W`«~° â◊‰õΩÎÅ`À#∂, áêsìÅ`À#∂ HõÅã≤ Ñ¨x KÕÜ∂« Å<Õ Jaè„áêÜ«∞O ã¨~Ô O· k. Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ J#∞ã¨iOKåeûOk. J~Ú`Õ D "Õ∞à◊qOÑ¨Ù Ãã·^•úOuHõOQÍ q=iOz#O`« ã¨∞Å∞=ÙQÍ PK«~°}Ö’ =ÙO_»^Œ∞. |∂~°˚"å, Éèí∂™êfi=∞º áêsìÅ`À#∂, ã¨Oã¨Å÷ `À#∂ HõÅã≤ =º=Ç¨ÏiOKÕ @Ñ¨ÙÊ_»∞ f„=`«Ñ≤Ê^•Å‰õΩ J=HÍâ◊O =ÙO@∞ Ok. J#º=~°æ ^èÀ~°}∞Å∂, „Ñ¨ÉèÏ"åÅ∂ Ñ¨_ç Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ^≥|ƒu<Õ J=HÍâ◊O =ÙOk. W@∞=O\˜ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’<Õ ÃÑ·# ¿Ñ~˘¯#fl SHõº ã¨OÑ¶¨∞@# Z`«∞ÎQÆ_»Å#∞ „Ñ¨tflOKÕ K«~°ÛÅ∞ `«Öˇ`«∞Î`å~Ú. Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ∞ SHõºHÍ~åº K«~}° SHõºã¨OÑ¶∞¨ @# Ñ¨^`úŒ ∞« Å#∞ J#∞ã¨iOKÕk ¢Ñ¨*Ï L^Œº=∂Å#∞ |ÅÑ¨ˆ~Û^•xˆH. |ÅÇ‘Ï# Ñ¨~°Û\ÏxH˜ HÍ^Œ∞. ^Õâ◊OÖ’#∂ ~åROÖ’#∂ J`«ºkèHõ ¢Ñ¨*ÏhHõO WÑ¨Ê\˜H© |∂~°∞˚"å– Éèí∂™êfi=∞ºáêsìÅ "≥#∞Hõ<Õ ã¨g∞HõiOK«|_ç L<åfl~°∞. Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ã¨g∞HõiOKåeû# Ñ‘_ç`« ¢Ñ¨[Å∞ P áêsìÅ "≥#∞Hõ<Õ L<åfl~°∞. P ¢Ñ¨[Å`À ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ì‰õΩx L^Œº=∂Å

=∂i¯ ûã¨∞ì

SHõºã¨OÑ¶¨∞@# Z`«∞ÎQÆ_»Å∞–J=QÍÇ¨Ï#

''

á⁄`«∞ÅÎ ∞, ã¨~∞° ÉÌ Ï@¡ Ñ¨iq∞`«∞Å#∂, `å`å¯ eHõ ã¨fiÉèÏ"åhfl QÆ=∞#OÖ’ LOK«∞HÀHõáÈ`Õ Hõ=¸º xã¨∞ì áêsìH˜ #+¨ìO [~°∞QÆ∞`«∞Ok. |∂~°∞˚"å áêsìÅ`À ã¨~°∞ÌÉÏ@∞ âßâ◊fi`«=∞~Ú#^Œh, =~°æã¨OÑ¶¨∞ @#Ö’ JO`«~åƒùQÆ=∞h ÉèÏq¿ãÎ =∞# ¢Ñ¨[Å#∞ |∂~°∞˚"å áêsì Å‰õΩ JÑ¨ÊyOz# "å~°=∞=Ù`å=Ú.

——

Ö’H˜ ~å|@ì\ÏxH˜ SHõºHÍ~åºK«~}° , SHõºã¨OÑ¶∞¨ @# Z`«∞ÎQÆ_»Å∞ `À_»Ê_»`å~Ú. D Z`«∞ÎQÆ _»Å#∞ u~°ã¯¨ iOK«@=∞O>Ë XO>ˇ`∞« Î áÈHõ_‰» Ωõ QÆ∞iHÍ=@"Õ∞. qâßÅ ¢Ñ¨*ÏhHõO`À ã¨O|O ^è•Å∞ ÃÑ@∞ìHÀ=\ÏxH˜ x~åHõiOK«@"Õ∞. Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì SHõºã¨OÑ¶¨∞@# Z`«∞ÎQÆ_»Å#∞ UHõÑ¨Hõ∆OQÍ <˘H˜¯ K≥Ñ¨Ê^Œ∞. áêsì ã¨fi`«O¢`« HÍ~°ºHõÖÏáêÅ‰õΩ ‰õÄ_® ã¨=∂# ¢áê^è•#º`« W"åfiÅx ÉèÏqã¨∞ÎOk. SHõºHÍ~åº K«~°}, ã¨fi`«O¢`« HÍ~åºK«~°}#∞ KåHõK«HõºOQÍ "Õ∞à◊qOK«@O J=ã¨~°=∞x ÉèÏqã¨∞ÎOk. g\˜ Ô~O\˜ =∞^èŒº ã¨=∞`«∞Åº`«#∞ áê\˜OK«@OÖ’ Ö’Ñ¨O [iy#Ñ¨Ù_»∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìH˜ #+¨ìO [~° ∞ QÆ ∞ `« ∞ Ok. ã¨ fi `« O ¢`« HÍ~åºK« ~ ° } #∞ qã¨‡iOz SHõºHÍ~åºK«~}° ‰õΩ UHõÑH¨ ∆õ ¢áê^è•#º`« W¿ãÎ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì W`«~° áêsìÅ‰õΩ `ÀHõQÍ =∂iáÈÜÕ∞ ¢Ñ¨=∂^ŒO LOk. =ÚYºOQÍ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìHõ<åfl ÃÑ^ŒÌ"≥·# |∂~°∞˚"å –Éèí∂™êfi=∞º áêsìÅ`À =º=Ç¨ÏiOKÕ@Ñ¨Ù_»∞ D ¢Ñ=¨ ∂^ŒO =∞s Z‰õΩ¯=. Hõeã≤ =º=Ç¨ÏiOKÕ ÃÑ^ŒÌ áêsìÅ∞ JkèHÍ~°OÖ’ L#flÑ¨Ù_»∞ ‰õÄ_® Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì `ÀHõQÍ =∂iáÈÜÕ∞ ¢Ñ=¨ ∂^ŒO Z‰õΩ¯=. `ÀHõQÍ =∂iáÈ~Ú# ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’

Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìH˜ f¢="≥∞ÿ# #+¨ìO [~°∞QÆ∞ `«∞Ok. ¢Ñ¨*ÏÑ¨Ù<åk `«iy áÈ`«∞Ok. áêsìÖ’ J#º=~°æ ¢Ñ¨ÉèÏ"åÅ∞ ÃÑiyáÈ`å~Ú. 1977 `«~∞° "å`« ^ÕâO◊ Ö’ J<ÕHõ ~å¢ëêìÅÖ’ |∂~°∞"˚ å Éèí∂™êfi=∞º áêsìÅ`À ã≤Ñ≤ZO ZxflHõÅÖ’ á⁄`«∞ÎÅ∂, ã¨~°∞ÌÉÏ@∂¡ KÕã¨∞‰õΩ#flk. g@xfl\˜ J#∞Éè=í O Pâß[#HõOQÍ ÖË^∞Œ . PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ òÖ’ Ãã·`«O 1985 #∞O_ç 1998 =~°‰õΩ ã¨∞n~°… HÍÅOáê@∞ `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O áêsì`À SHõºHÍ~åº K«~°}#∞, ZxflHõÅ á⁄`«∞Î#∞ ã≤Ñ≤S(ZO) H˘# ™êyOzOk. D HÍÅOÖ’ \˜._ç.Ñ≤ „Ñ¨Éèí∞`åfi xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ `«y#O`« ã¨=∞~°jÅOQÍ =º= Ç¨ÏiOK«ÖËHõ áÈÜ«∂=Ú. SHõº`«ˆH ¢áê^è•#º`« W=fi|_çOk `«Ñ¨Ê ã¨fi`«O¢`« HÍ~åºK«~°} x~°¡Hõ∆ºO KÕÜ«∞|_çOk. nx =Å¡ L^Œº=∞O ã¨Î|ÌOQÍ LO_çáÈ=@"≥∂ H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ |ÅÇ‘Ï#Ñ¨_ç áÈ=@"≥∂ [iyOk. SHõºã¨OÑ¶¨∞@# Z`«∞ÎQÆ_»Å∞ L^Œº =∞O ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ `À_»Ê_»Hõ áÈ=@O ã¨Ç¨Ï [OQÍ<Õ K«~°ÛÅ‰õΩ ^•ifã¨∞ÎOk. PtOz# Ñ¶¨e`åÅ∞ ZO^Œ∞‰õΩ ~å=@OÖË^Œ<Õ ¢Ñ¨â◊fl `«Ö`ˇ ∞« `Î ∞« Ok. SHõºHÍ~åºK«~}° , SHõºã¨OÑ¶∞¨ @# J#=ã¨~O° , XO@i`«#O "Õ∞Å#fl ^èÀ~°}˜ ¢Ñ|¨

'=∂i¯ûã¨∞ì— ÃÑ· g∞ Jaè„áêÜ«∂Å∞ `≥ÅÑ¨O_ç! '=∂i¯ûã¨∞ì— Ãã·^•úOuHõ =∂ã¨Ñ¨„uHõÃÑ·<å, Ñ¨„uHõÖ’x xi÷+¨ì "åº™êÅÃÑ·<å g∞ Jaè„áêÜ«∂Å#∂, ã¨∂K«#Å#∂ PÇ¨fixã¨∞Î<åflO. PÜ«∂ "åº™êÅÃÑ· g∞~°∞ K«iÛOKåeû# JOâßÅ∞<åfl, J^Œ#Ñ¨Ù ã¨=∂Kå~°=Ú<åfl ‰õΩ¡Ñ¨ÎOQÍ ~åã≤ Ñ¨OÑ¨O_ç g∞ ÖËYÅ∞ JO^•eû# z~°∞<å=∂! Z_ç@~ü, '=∂i¯ûã¨∞ì— Ãã·^•úOuHõ =∂ã¨Ñ¨„uHõ „Ñ¨*Ïâ◊H˜Î „ÃÑãπ, QÆ=~°fl~°∞¿Ñ@, q[Ü«∞"å_»–2

ÖË@@∞ì KÕã¨∞ÎOk. SHõºã¨OÑ¶¨∞@# Z`«∞ÎQÆ_»Å#∞ J=∞Å∞ [~°Ñ¨@OÖ’ K˘~°|_ç# Ö’áêÅ#∞ ã¨ik^ÕÌ ¢Ñ¨Ü«∞`«flO HÍ‰õΩO_® áêsìx XO@i áê@∞ KÕ¿ã "å^•xH˜ ^•ifã¨∞ÎOk. Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì Ui HÀi XO@i áê@∞QÍ LO_»@O q<åâ◊<åxfl HÀi `≥K«∞Û HÀ=@"Õ∞. QÆ`«ºO`«~°O ÖËHõáÈ`Õ XO@iQÍ áÈ~å_»_®xH˜ áêsì "≥#HõO[ "ÕÜ«∞^Œ∞. HÍx q∞¢`«∞ÅHÀã¨O ã¨∂¢`«|^ŒÌ"≥∞ÿ# "≥·YiH˜ J#∞ QÆ∞}OQÍ x~°O`«~°O ¢Ñ¨Ü«∞uflã¨∞ÎOk. U z#fl J=HÍâßhfl =^Œ∞Å∞HÀ^Œ∞. "å=∞Ñ¨Hõ∆ ¢Ñ¨*Ï `«O¢`« â◊‰õΩÎÅ#∞ ã¨g∞HõiOz SHõºHÍ~åºK«~°}, SHõºã¨OÑ¶∞¨ @# xi‡OKÕO^Œ∞‰õΩ x~°O`«~O° Hõ$+≤ KÕã¨∞ÎOk. D Ñ¨x ZxflHõÅ HÀã¨"Õ∞ HÍ^Œ∞. =~°æ |ÖÏ|ÖÏÖ’¡ =∂~°∞Ê fã¨∞H˘zÛ ¢Ñ¨*Ï ¢Ñ¨Éèí∞ `åfixfl ™êkèOKÕ ^Œ$+≤ì`À Hõ$+≤ KÕã¨∞ÎOk. D ÖHõº∆ O <≥~"° ~Õ @° O ZxflHÅõ Hˆ Ñ¨iq∞`« =∞~ÚOk HÍ^Œ∞. x~°O`«~O° H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. S`Õ ZxflHÅõ ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ `«Hõ∆} ~å[H©Ü«∞ ÅH∆Íºxfl ™êkèO KÕO^Œ∞‰õÄ, |∂~°∞˚"å–Éèí∂™êfi=∞º áêsìÅÖ’ "≥·~°∞^è•ºÅ#∞ qxÜ≥∂yOK«∞ ‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õÄ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ã¨OHÀzOK«^Œ∞. S`Õ D á⁄`«∞ÎÅ∞, ã¨~°∞ÌÉÏ@¡ Ñ¨iq∞`«∞Å#∂, `å`å¯eHõ ã¨fiÉèÏ"åhfl QÆ=∞#OÖ’ LOK«∞HÀHõáÈ`Õ Hõ=¸º xã¨∞ì áêsìH˜ #+¨ìO [~°∞QÆ∞`«∞Ok. |∂~°∞˚"å áêsìÅ`À ã¨~°∞ÌÉÏ@∞ âßâ◊fi`«=∞~Ú#^Œh, =~°ãæ O¨ Ñ¶∞¨ @#Ö’ JO`«~åƒùQ=Æ ∞h ÉèÏq¿ãÎ =∞# ¢Ñ[¨ Å#∞ |∂~°∞"˚ å áêsìÅ‰õΩ JÑ¨ÊyOz# "å~° =∞=Ù`å=Ú. JO`«~å˚fÜ«∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì L^Œº=∞O Ö’#∂, ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì L^Œº=∞OÖ’#∂ SHõºã¨OÑ¶¨∞@# Z`«∞ÎQÆ_»Å‰õΩ ã¨O|OkèOz# Jáê~° J#∞Éèí"åÅ∞<åfl~Ú. ¢Ñ¨*ÏL^Œº=∂hfl, qÑ¨¡"À^Œº=∂hfl =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞ÔHo¡# ã¨O^Œ ~åƒùÅ∂, á⁄~°áê@∞ Z`«∞QÎ _Æ Å» =Å¡ #+¨áì È~Ú# ã¨O^Œ~åƒùÅ∂ J<ÕHõO L<åfl~Ú. "å\˜#∞Oz =∞#O <Õ~∞° Û‰õΩx, J#fi~ÚOK«∞HÀ"åe. SHõºã¨OÑ¶¨∞@# Z`«∞ÎQÆ_»Å J=∞ Å∞Ö’ qq^èŒ ~å„ëêìÅÖ’ Ô~O_»∞#fl~° ^ŒâßÉÏÌÅ J#∞Éèí"åÅ#∞ ã¨g∞H˜∆ã¨∂Î 17= =∞Ç¨ã¨Éèí ~å[H©Ü∞« x~å‡} x"ÕkHõÖ’ q=iOK«|_çOk. D HÍÅOÖ’ =ºHõ Î " ≥ ∞ ÿ # Ö’áêÅ#∞ ZuÎ K«∂Ñ≤Ok. áêsì ã¨fi`«O¢`« HÍ~åºK«~°}#∂, ã¨fi`O« ¢`« HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∂ ÃÑOá⁄OkOKåeû# P=â◊ºHõ`«#∞ <˘H˜¯ K≥Ñ≤ÊOk. ^•xfl J^èŒº Ü«∞#O*Ë¿ãÎ SHõºã¨OÑ¶∞¨ @#Ñ¨@¡ ã¨~Ô #· Hõ=¸ºxã¨∞ì "≥·Yi ZÖÏ =ÙO_®Ö’ J=QÆ`«=∞=Ù`«12345 ∞Ok. 12345 12345 12345 12345

6

=∂i¯ q^è•ûã#¨∞ì Ñ¨„`«O

„Ñ¨`ÕºHõ `≥ÅOQÍ} ã¨=∞ã¨ºÃÑ· ã≤Ñ≤S(ZO) "≥·Yi „Ñ¨

`ÕºHõ `≥ÅOQÍ}Ï U~åÊ@∞ ã¨=∞ã¨ºÃÑ· ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì (=∂i¯ûã¨∞)ì `«# "≥Y· ix q=iã¨∂Î XHõ <À\ò ã¨=∞iÊOzOk. „Ñ¨`ÕºHõ `≥ÅOQÍ}Ï ~åRO U~åÊ@∞ _ç=∂O_£ #∞ Ñ¨ijeOKÕO^Œ∞‰õΩQÍ#∞ Ü«ÚÑ≤Z ã¨=∞#fiÜ∞« Hõq∞\© xÜ«∞q∞Oz# |$O^ŒO <åÜ«∞‰õΩ_≥·# „Ñ¨}Éò =ÚYs˚ q*˝Ñ≤Î "Õ∞~°‰õΩ, áêsì „Ñ¨^è•# HÍ~°º^Œi≈ „Ñ¨HÍ+π Hõ~°`ü D <À\ò#∞ ã¨=∞ iÊOKå~°∞. 1. `≥Å∞QÆ∞ =∂\Ï¡_Õ „Ñ¨[ÅO^ŒiH© XˆH ã¨"≥∞ÿHõº ÉèÏëê„Ñ¨Ü«ÚHõÎ ~åRO U~åÊ@∞ KÕÜ«∂Åx HÀ~°∞`«∂ ã¨∞n~°…HÍÅO [iy# áÈ~å@ Ñ¶¨e`«OQÍ PO„^èŒ „Ñ¨^Õâò U~°Ê_çOk. "åã¨Î"åxH˜ ÉèÏ+¨ „áêuÑ¨kHõÃÑ· ~å„ëêìÅ#∞ QÆ∞iÎ™êÎ=∞x ™êfi`O« „`À^Œº=∞OÖ’ WzÛ# Ç¨g∞ x <≥~°"Õ~åÛÅ<Õ _ç=∂O_»∞`À qâßÖÏO„^èŒ L^Œº=∞O `«ÖˇuÎOk. 1921Ö’ [iy# <åQÆ Ñ¨Ó~ü ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’<Õ ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ D ã¨∂„`åxH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ áêsì „áêOfÜ«∞ Hõq∞\©Å#∞ ÉèÏëê „áêuÑ¨kHõQÍ Ñ¨Ù#~°fiº =ã‘H÷ iõ OzOk. 2. „a\˜+π áêÅ‰õΩÅ∞ ˆH=ÅO `«=∞ Ñ¨iáêÅ# J=ã¨~åÅHÀã¨O |Ç¨ïÉèÏëê ~å„ëêì Å#∞ U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. ÉèÏëê„Ñ¨ÜÚ« HõÎ ~å„ëêìÅ U~åÊ@∞`À „a\˜+π"åi "å~°ã¨`åfixH˜ ã¨fiã≤Î K≥Ñ¨Ê_»O [iyOk. ~å„ëêìÅ Ñ¨Ù#ifiÉèí[<å Hõq∞\©, ~å„ëêìÅ U~åÊ@∞‰õΩ ÉèÏ+¨ „áêuÑ¨kHõ#∞ ã¨Ê+¨ìOQÍ P"≥∂kOzOk. 1956Ö’ PO„^èŒ „Ñ¨^âÕ ò U~°Ê_ç<åHõ Hˆ ~°à,◊ Hõ~åfl@Hõ, =∞Ç¨Ï~åR, QÆ∞[~å`ü "≥Ú^ŒÖˇ·# ~å„ëêìÅ∞ U~°Ê_®¤~Ú. P q^èOŒ QÍ, ÉèÏ~°fÜ«∞ ~å[º=º=ã¨#÷ ∞ „Ñ¨*Ï™êfig∞ HõiOKÕ XHõ „Ñ¨^è•#"≥∞ÿ# K«~°º fã¨∞HÀ=_»O [iyOk. ÉèÏ+¨ „áêuÑ¨kHõÃÑ· ~å„ëêìÅ∞ U~°Ê _»¤O =Å¡ „Ñ¨[Å∞ =∂`«$ÉèÏ+¨Ö’ Ñ¨iáêÅ# ™êyOK«∞HÀ_®xH©, q^•º=º=ã¨÷ xi‡OK«∞ HÀ_® xH© J=HÍâ◊O U~°Ê_çOk. HÍ|\˜ì „Ñ¨*Ï™êfi =∂ºxfl qã¨ÎiOK«_»OÖ’ Wk =ÚYº"≥∞ÿ# K«~°º J~ÚOk. J@∞=O\˜ ~å„ëêìÖ’¡ ÉèÏëêÑ¨~°"≥∞ÿ# "≥∞ÿ<åi\©Å‰õΩ `«y# ~°Hõ∆}Å∞ HõeÊOKåe. 3. =∞# ^Õâ◊OÖ’ L#fl ÃÑ¶_»~°Öò =º=ã¨÷‰õΩ ÉèÏëê „Ñ¨Ü«ÚHõÎ ~å„ëêìÅ U~åÊ@∞ QÆ\˜ì Ñ¨Ù<åkQÍ LOk. P q^èŒOQÍ U~°Ê_ç# 7

~å„ëêìÅ∞ Jaè=$kú K≥Ok ÃÑ¶_»~°Öò ~å[H©Ü«∂ Å‰õÄ, „Ñ¨*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∞« =º=ã¨÷ U~åÊ@∞ ‰õÄ `À_»Ê_®¤~Ú. D ~å„ëêìÅ#∞ z#fl ~å„ëêì Å∞QÍ qÉèlí ¿ãÎ ÃÑ_¶ ~» Ö° ò ã¨∂„`«"∞Õ |ÅÇ‘Ï#Ñ¨_ç áÈ`« ∞ Ok. Éè Ï ëê „Ñ¨ Ü « Ú Hõ Î ~ å„ëêì Å #∞ qÉèlí OK«_O» =Å¡ U~°Ê_Õ z#fl ~å„ëêìÅ∞ Hˆ O„^Œ OÃÑ· =∞iO`«QÍ P^è•~°Ñ¨_®eû =ã¨∞ÎOk. Wk ÃÑ¶_»~°Öò ã¨∂„`åxfl h~°∞QÍ~°∞ã¨∞ÎOk. *ÏfÜ«∞ ã¨"≥∞ÿHõº`«#∞ |Ö’¿Ñ`«O KÕÜ«∂ÅO>Ë =∞#‰õΩ |Å"≥∞#ÿ Hˆ O„^ŒO, |Å"≥∞#ÿ ~å„ëêìÅ∞... ~Ô O_»∂ LO_®Åx ã≤Ñ≤S(ZO) x`«ºO K≥|∞`ÀOk. 4. ™êfi`«O„`«ºO `«~∞° "å`« ~å„ëêìÅ Ö’Ñ¨Å Jã¨=∂# Jaè=$kú, „áêOfÜ«∞ "≥#∞Hõ ÉÏ@∞`«<åÅ∞ ÃÑiyáÈÜ«∂~Ú. ÃÑ@∞ì|_ç^•s Jaè=$kú `«`«fi"Õ∞ JÖÏ LO@∞Ok. Jaè=$kú K≥Ok# „áêO`åÅ‰õÄ, „áê^äŒq∞Hõ ã¨^Œ∞áê Ü«∂Å∞#fl „áêO`åÅ‰õÄ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ „Ñ¨=Ç≤Ï ™êÎ~Ú. Wk „áêOfÜ«∞ Jã¨=∂#`«Å#∞ ÃÑOK«∞ `«∞Ok. ~å„ëêìÅ Ñ¨i=∂}O, Jq ZHõ¯_»∞ <åfl~Ú J<Õ^•O`À xq∞`«OÎ ÖË‰Ωõ O_® D ã¨=∞ ã¨ºÅ∞ `«Öˇ`«∞Î`«∞<åfl~Ú. 5. `≥ÅOQÍ}Ï „áêO`«O x*ÏO HÍÅO <å\˜#∞O_ç Kåi„`«HõOQÍ Jaè=$kú ÖËq∞`À "≥#∞Hõ|_çáÈ~Ú L#fl „áêO`«O. ^ŒâßÉÏÌÅ∞QÍ D „áêO`« Jaè=$kú ‰õΩO@∞Ñ¨_ç áÈ~Ú, J=ã¨~åÅ‰õΩ `«QÆæ LáêkèJ=HÍâßÅ∞ ÖË‰õΩO_® áÈÜ«∂Ü«∞#fl=∂@ Ü«∞^•~°÷O. `≥ÅOQÍ}Ï, ~åÜ«∞Åã‘=∞ „áêO`åÖ’¡ "≥Ú`«ÎO =º=™êÜ«∞ Éèí∂q∞Ö’ ™êQÆ∞h\˜ =ã¨uL#fl Éèí∂q∞ `«‰õΩ¯=. q^•ºÑ¨~°OQÍ "≥#∞Hõ|_ç# =∞O_»ÖÏÖ’¡ JkèHõÉèÏQÆO `≥ÅOQÍ}ÏÖ’#∂, L`«~Î åO„^èÖŒ ’#∂ L<åfl~Ú. `≥ÅOQÍ}Ï "≥#∞Hõ ÉÏ@∞=Å¡ ÉÏ^èÑŒ _¨ ∞» `«∞#fl "åiÖ’ J`«ºkè‰Ωõ Å∞ yi[#∞Å∞, ^Œo`«∞Å∞, "≥∞ÿ<åi\©Å∞. 6. J~Ú`Õ "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O =Å¡ =KÕÛ ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ PO„^èŒ„Ñ¨^Õâò qÉèí[# Ñ¨iëê¯~°O HÍ^Œ∞. „Ñ¨`ÕºHõ ~åRO U~°Ê_ç#O`« =∂„`å# Jaè=$kú [iyáÈ`«∞O^Œ#_»O `«Ñ¨C `À=Ñ¨\Oì˜ KÕ "å^Œ#. Jaè=$kúÖqË ∞, ™ê=∂lH˜ Pi÷Hõ "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ „H˜Ok xiú+"ì¨ ∞≥ #ÿ K«~º° Å^•fi~å =∂„`« Ñ¨i+¨¯iOKåe. – `≥ÅOQÍ}Ï, PO„^èŒ„Ñ¨^ÕâòÖ’x W`«~°

"≥#∞Hõ|_ç# „áêO`åÅ J=ã¨~åÅ∞ fˆ~Û ™êQÆ∞ h\˜ áê~°∞^ŒÅ „áê*ˇ‰Ωõ Åì ‰õΩ „áê^è•#º`« x"åfie. – `≥ÅOQÍ}ÏÃÑ· „Ñ¨`ÕºHõ ^Œ$+≤ìÃÑ_»∞`«∂ ~åROÖ’ XHõ ã¨=∞„QÆ Éè∂í Ñ¨OÑ≤}© HÍ~°º„Hõ=∂xfl KÕÑ¨\Ïìe. – QÆ∞iÎOz# "≥#∞|_ç# =∞O_»ÖÏÖ’¡ q^•º ã¨^Œ∞áêÜ«∂Å∞ ÃÑOK«_®xH˜ XHõ j„Ñ¶¨∞HÍ~°º „Hõ=∂xfl KÕÑ¨\Ïìe. – ^Œo`«∞Å∞, yi[#∞Å∞, "≥∞ÿ<åi\©Å Pi÷Hõ, ™ê=∂lHõ ã≤÷ux ÃÑOá⁄OkOKÕO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨`ÕºHõ K«~°ºÅ∞ KÕÑ¨\Ïìe. – qq^èŒ „áêO`åÅ∞, lÖÏ¡Å =∞^èºŒ Jã¨=∂# Jaè=$kúÃÑ· ã¨=∞„QÆ"∞≥ #ÿ J^èºŒ Ü«∞#O [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ L#fl`åkèHÍ~åÅ∞QÆÅ XHõ Hõq∞\©x xÜ«∞q∞OKå e. D J^èŒºÜ«∞#O „áêuÑ¨kHõQÍ „Ñ¨u=∞O_» ÖÏxH© XHõ Jaè=$kú ã¨∂px `«Ü∂« ~°∞KÕÜ∂« e. nx „áêuÑ¨kHõÃÑ· ã¨=∞„QÆ „Ñ¨}ÏoHõÅ∞ ~°∂á⁄Ok OKåe. – 610 r"À YzÛ`«OQÍ J=∞Å∞ Ñ¨~°Kåe. QÆ`«OÖ’ [iy# Ö’@∞áê@¡#∞ ã¨ik^•Ìe. – „Ñ¨u |_≥˚\òÖ’#∂ "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`åÅ Jaè=$kúHÀã¨O „Ñ¨`ºÕ Hõ x^è∞Œ Å∞ Hˆ \Ï~ÚOKåe. "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`åÅ „Ñ¨`ÕºHõ „Ñ¨}ÏoHõÅ∞ J=∞Å∞Ñ¨iKÕ Ñ¨#∞Å∞ Ñ¨~°º"ÕH˜∆OK«_®xH˜ XHõ „Ñ¨`ÕºHõ Ü«∞O„`åOQÍxfl U~åÊ@∞ KÕÜ«∂e. D JOâßÅxfl\˜ h *Ï„QÆ ` « Î Q Í Ñ¨ijeOKåÅx "Õ∞=Ú `≥ÅOQÍ}ÏÃÑ· xÜ«∞ q∞OK«|_ç# ã¨Éò–Hõq∞\©H˜ q[˝Ñ≤Î KÕã¨∞Î<åflO. ÉèÏ+¨ „áêuÑ¨kHõÃÑ· U~°Ê_ç# `˘e ÃÑ^ŒÌ ~åR"≥∞#ÿ PO„^èŒ „Ñ¨^Õâò#∞ QÆ#∞Hõ qÉèílOz#@¡~Ú`Õ, WÑ¨C_»∞#fl W`«~° ÉèÏëê„Ñ¨Ü«ÚHõÎ ~å„ëêìÅ#∞ ‰õ Ä _® qÉè í l OKåÅx HÀ~° ∞ `« ∂ `å=∞~° `«OÑ¨~°QÍ _ç=∂O_»∞¡ Ñ¨Ù@∞ìH˘™êÎÜ«∞#fl q+¨ Ü«∂xfl =∞#ã¨∞Ö’ LOK«∞HÀ"åe. „áêOfÜ«∞ Jã¨=∂#`«Å∞, "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O, Jaè=$kú ÖËq∞H˜ ã¨O|OkèOz# =¸Å HÍ~°}Ïxfl `˘ÅyOK«‰õΩO_® H˘`«Î ~å„ëêìÅ U~åÊ@∞‰õΩ _ç=∂O_»∞ KÕÜ«∞_»O ã¨=∞ã¨º#∞ Ñ¨Hõ¯`À= Ñ¨\Oì˜ K«_"» ∞Õ J=Ù`«∞Ok. nx=Å¡ ~å„ëêìÅ=∞^èºŒ J<ÕHõ ã¨=∞ã¨ºÅ∞ =zÛ qÉË^•è Å∞ ÃÑ~°∞QÆ∞`å~Ú. Wk „Ñ¨[Å=∞^èºŒ SHõº`«#∞ |ÅÇ‘Ï#Ñ¨~∞° ã¨∞OÎ k. 12345 12345 12345 12345 12345

J^èŒºÜ«∞#O

=∂i¯ ûã¨∞ì

ÉˇOQÍÖò Éèí∂ ã¨Oã¨¯~°}Å∞: ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O JÑ¨il`« ÉH˜@ ∆

Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖòÖ’ Éèí∂ã¨Oã¨¯~°}Å=ÖÏ¡, H“Å∞ ã¨Oã¨¯~°}Å =ÖÏ¡, ‰õÄeˆ~@∞¡ JkèHõOQÍ LO_»_»O=ÖÏ¡, ~°∞}ÏÅ∞ ã¨∞Å∞=ÙQÍ Åaèã∞¨ OÎ _»_O» =ÖÏ¡ ¿Ñ^Œ „Ñ¨[Å H˘#∞QÀÅ∞ â◊HÎ˜ ÃÑ~°yO^Œx, "å~°∞ Éè∂í q∞ H˘#_®xH˜ W^ÕHÍ~°}=∞x J^èŒºÜ«∞# Ñ¨„`«O `≥eÑ≤Ok.

Ñ¨

tÛ=∞ ÉˇOQÍÖòÖ’ Éèí∂¿ãHõ~°} q"å^ŒO, #Ok„QÍ"£∞ Ç≤ÏO™êHÍO_»Å <ÕÑ^¨ ºŒä O Ö’ H˘O`«=∞Ok P ~åROÖ’ [iy# Jaè=$kú =∞øeHõ ÅHõ}∆ Ï<Õfl „Ñ¨tflã∞¨ <Î åfl~∞° . ÉèÏ~°`« Hõ=¸º xã¨∞ì áêsì (=∂i¯ûã¨∞ì), "å=∞Ñ¨Hõ∆ ã¨OÑ¶¨∞@# P ~åROÖ’ J„QÆ=~°‚ ‰õΩb#∞Å‰õΩ K≥Ok# ã¨Oã¨Å÷ ∞QÍ#∂, JO^Œ∞=Å¡ Jq ™ê=∂lHõOQÍ J}z"ÕÜ«∞|_»∞`«∞#fl =~åæÅ‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ LO@∞#fl@∂¡.... ÖË^• XHõ ~åROQÍ `Õã∞¨ ‰õΩO>Ë „Ñ¨ÑO¨ pHõ~} ° , ã¨~m° Hõ~} ° Ü«ÚQÆOÖ’ ÉˇOQÍÖò Ö’x ^Œo`«∞Å∞, Pk"åã‘Å Ñ¨iã≤÷u ^Õâ◊OÖ’x W`«~° „áêO`åÅ"åi Ñ¨iã≤÷uH˜ aè#flOQÍ Ug∞ ÖË^Œh...WÖÏ ~°Hõ~°HÍÅ∞QÍ „Ñ¨Kå~°O KÕã¨∞Î <åfl~∞° . HÍx ÉˇOQÍÖòÖ’ Éè∂í ã¨Oã¨¯~°}Å J#O `«~° "åã¨qÎ Hõ Ñ¨iã≤`÷ ∞« Å∞ nxH˜ aè#flOQÍ L<åfl Ü«∞x JHõ¯_ç „QÍg∞} Pi÷Hõ =º=ã¨Ö÷ ’ ^Œo`«∞Å∞, Pk"åã‘Å Ñ¨iã≤u÷ ÃÑ· KÕã#≤ „áê^äqŒ ∞Hõ Ñ¨iâ’^èŒ ##∞ Ñ¨ije¿ãÎ `≥Å∞ã¨∞ÎOk. Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖòÖ’ Éèí∂q∞x... Éèí∂q∞ÖËx x~°∞¿Ñ^ŒÅ‰õΩ, =ÚYºOQÍ ^Œo`«∞ Å‰õÄ, Pk"åã‘Å‰õÄ, ™ê=∂lHõOQÍ J}z "ÕÜ«∞|_ç# ÃãHõ∆#¡‰õÄ Ñ¨OK«_®xH˜ q^è•# Ñ¨~O° QÍ =∞Oz Hõ$+≤ [iyOk. „ã‘,Î Ñ¨Ù~∞° +¨µÅ‰õΩ ã¨OÜ«ÚHõOÎ QÍ Ñ¨\ÏìÅ∞ Ñ¨OKå~°∞. D Éè∂í ã¨Oã¨¯ ~°} Å Ñ¶ ¨ e `« O QÍ ™ê=∂lHõ O QÍ =zÛ# =∂~°∞ÊÅ#∞ QÆ∞iOz W\©=Å „QÍ=∞Å–P^è• ~°OQÍ [iÑ≤# Ñ¨iâ’^è#Œ , qâı+¡ }¨ JOkOz# ã¨=∂Kå~°O ã¨q~°OQÍ `≥Å∞Ñ¨Ù`ÀOk. D q=~åÅ#∞ QÆ#∞Hõ Ñ¨ijeOz#@¡~Ú`Õ ^Œo`«, Pn"åã‘ ‰õΩ@∞OÉÏÅ‰õΩ =º=™êÜ«∞ Éèí∂q∞h, Wà◊Ñ¡ \¨ ÏìÅ#∂ Ñ¨OÑ‘}© KÕÜ∞« _»OÖ’ ^ÕâO◊ Ö’<Õ

Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖò J„QÆ™ê÷#OÖ’ LOk. JO`Õ HÍ^Œ∞ ^Õâ=◊ ∞O`«\`˜ À áÈe¿ãÎ „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ∂, ^Œo`«∞Å∂ D ~åROÖ’<Õ =º=™êÜ«∞ Éèí∂=Ú Å#∞ J`«ºkèHõOQÍ H˘#∞QÀÅ∞ KÕÜ«∞QÆÅ∞QÆ∞ `«∞<åfl~°x ‰õÄ_® `ÕeOk. 2005Ö’ qHÍâò ~å=Öò, W`«~∞° Å∞ J<ÕHõ „QÍ=∂Ö’¡ [iÑ≤# ã¨ˆ~fiÅ#∞O_ç D „QÍg∞}–™ê÷ ~ Ú q=~åÅ∞ Åaè O Kå~Ú. Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖòÖ’x qaè#fl =º=™êÜ«∞ "å`å =~°} „áêO`åÅ‰õΩ K≥Ok# U_»∞ „QÍ=∂Ö’¡ D ã¨ˆ~fi x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. (D "åºã¨ ~°K«~Ú`« ‰õÄ_® D ã¨ˆ~fiÖ’ áêÖÁæ<åfl_»∞) J^èŒºÜ«∞#O KÕã≤# „QÍ=∂Å∞: Ñ¨tÛ=∞ q∞_»flÑÓ¨ ~üÖ’x „Ñ¨^•è #OQÍ yi[#∞Å∞ x=ã≤OKÕ XHõ „QÍ=∞O, =º=™êÜ«∞HõOQÍ Jaè =$kú K≥Ok# |~åÌfi<£ lÖÏ¡Ö’x ~Ô O_»∞ „QÍ=∂ Å∞, =∂ÖÏÌ, ‰õÄKüaÇ¨~ü lÖÏ¡Ö’¡ ~Ô O_»∞ ã¨O„Ñ¨ ^•Ü«∞ „QÍ=∂Å∞, L`«Î~° n<å*òÑ¨Ó~ü lÖÏ¡Ö’ =ºH˜ÎQÆ`« Hõ=∞`åÖ’¡ `ÕÜ«∂‰õΩ Ñ¨O_çOKÕ XHõ „QÍ=∞O, L`«~Î ° 24 Ñ¨~Q° }Æ ÏÅ lÖÏ¡Ö’x LÑ¨C h\˜ HõÜ∞« ºÖ’¡ ~˘Ü«∞ºÅ ™êQÆ∞KÕ¿ã XHõ „QÍ=∞O. =ÚO^Œ∞QÍ Éèí∂q∞ÖËx, „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ =º=™êÜ«∞ Éèí∂ Ñ¨OÑ≤}© ZÖÏ [iyO^À K«∂^•ÌO: D U_»∞ „QÍ=∂Ö’¡#∂ J~Ú^Œ∞ „QÍ=∂Ö’¡ Éèí∂ ã¨Oã¨¯~°}Å ^•fi~å Ñ¨OÑ≤}© KÕÜ«∞|_ç# Éèí∂q∞ „Ñ¨^è•# JOâ◊OQÍ LOk. g\˜Ö’ „Ñ¨u „QÍ=∞OÖ’#∂ „Ñ¨[Å‰õΩ Éè∂í q∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞‰õΩ ã¨OÉOkèOz D "åºã¨

~°K«~Ú`« XHõ ã¨~°à◊"≥∞ÿ# ã¨∂px (WO_≥H±û) `«Ü∂« ~°∞KÕâß~°∞. D ã¨∂p... PÜ«∂ „QÍ=∂Ö’¡ Éèí∂q∞QÆÅ P™ê=ÚÖ’¡ ^Œo`«∞Å (ÖË^• W`«~° ™ê=∂lHõ =~åæÅ) "å\Ï ZO`«, [<åÉèÏÖ’ "åi âß`«O`À áÈe¿ãÎ Éèí∂q∞QÆÅ"åi âß`«O ZO`« J<Õ q+¨Ü«∂xfl H˘Å∞ã¨∞ÎOk. JO>Ë, „QÍ=∞OÖ’x "≥Ú`«ÎO [<åÉèÏÖ’ ^Œo`«∞Å âß`«O 20 J#∞‰õΩO>Ë, J^Õã¨=∞Ü«∞OÖ’ „QÍ=∞OÖ’x Éèí∂q∞Ö’ 20âß`«O "åi Jnè #OÖ’ LO>Ë JÑ¨C_»∞ "åi Éè∂í Jnè# ã¨∂px 1 QÍ Ñ¨iQÆ}˜™êÎ~°∞. Éèí∂ Jnè# ã¨∂p QÆ#∞Hõ 1 Hõ<åfl `«‰õΩ¯=QÍ L#fl@¡~Ú`Õ, JHõ¯_» ^Œo`« ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ [<åÉèÏÖ’ `«=∞ "å\Ï Hõ<åfl Éè∂í q∞Ö’ `«‰Ωõ ¯= "å\Ï HõeyL<åfl~#° fl =∂@. D J~Ú^Œ∞ „QÍ=∞Å‰õΩQÍ#∞ =¸_»∞ „QÍ=∂Ö’¡ ^Œo`«∞Å Éèí∂ Jnè# ã¨∂p 1.49, 1.28, 1.21 QÍ LOk. WOHÀ =∂@Ö’ K≥áêÊÅO>Ë D =¸_»∞ „QÍ=∞Ö’¡x [<åÉèÏÖ’ ^Œo`«∞Å "å\ÏHõ<åfl ‰õÄ_® Éèí∂q∞Ö’ "åi "å\Ï Z‰õΩ¯=QÍ LOk. Ñ¨tÛ=∞ q∞_»flÑ¨Ó~üÖ’ „Ñ¨^•è #OQÍ yi[#∞Å∞ x=ã≤OKÕ „QÍ=∞OÖ’x yi[# ‰õΩ@∞OÉÏÖ’¡ 60 âß`«OÃÑ·# Éèí∂ ã¨Oã¨¯~°}Å ^•fi~å =º=™êÜ«∞Éèí∂q∞ á⁄O ^•~°∞. =º=™êÜ«∞Éè∂í q∞, Wà◊¡ Ñ¨\Ï¡Å∞ ~Ô O\˜h HõeÑ≤ K«∂¿ãÎ D „QÍ=∞OÖ’ 75 âß`«O yi[# ‰õΩO@∞OÉÏÅ∞ Éèí∂ ã¨Oã¨¯~°}Å ^•fi~å Éèí∂q∞ á⁄O^•~Ú. WHõ z=i „QÍ=∞O (=∂ÖÏÌ lÖÏ¡Ö’xk) ^Œo`«∞Å Éèí∂ Jnè# ã¨∂z KåÖÏ

~°K«~Ú`« JÑ¨il`« ÉH˜∆ WO_çÜ«∞<£ ™êì@ã≤ìHõÖò W<£ã≤ì@∂º\òÖ’ ExÜ«∞~ü iÃã~üÛ ÃÑ¶Ö’¡QÍ L<åfl~∞° . '„QÍg∞} Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖòÖ’ QÆ$Ç¨^•Ü«∂Å∞— J#fl JOâ◊OÃÑ· J^èºŒ Ü«∞#O KÕã∞¨ <Î åfl~∞° . 8

ÉˇOQÍÖò Éèí∂ã¨Oã¨¯~°}Å∞: ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O

=∂i¯ ûã¨∞ì `«‰õΩ¯=QÍ 0.5 LOk. D „QÍ=∞OÖ’ Éèí∂ ã¨Oã¨¯~°}Å =Å¡ Éè∂í q∞ á⁄Ok# ¿Ñ^ŒÖ’¡ `«Ou J<Õ ‰õΩÖO "å~°∞ Z‰õΩ¯= =∞Ok L<åfl~°∞. gix W`«~° "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏÖ’¡ KÕ~åÛ~°∞. WÑ¨C_»∞ ÉˇOQÍÖò#∞ *ÏfÜ«∞ Ñ¨i ã≤÷u`À áÈeÛ K«∂^•ÌO.Ñ¨ *ÏfÜ«∞ #=¸<å ã¨ˆ~fi ã¨Oã¨÷ (Z<£ZãπZãπF) x~°fiÇ≤ÏOz# Éèí∂q∞, Ñ¨â◊√ã¨OÑ¨^Œ Jnè# ã¨ˆ~fi „Ñ¨HÍ~°O K«∂¿ãÎ, "≥Ú`«ÎO ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ ^Œo`«∞Å Éè∂í Jnè# ã¨∂p 0.5 =∂„`«"∞Õ . Z<£ZãπZãπF ã¨ˆ~fi q=~åÅ#∞ =∂ ã¨ˆ~fi q=~åÅ`À áÈe¿ãÎ XˆHÖÏQÍ L<åfl~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Z<£Zãπ ZãπF ã¨~ˆ fi ‰õÄ_® Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖòÖ’ ^Œo`«∞Å Éèí∂ Jnè# ã¨∂p 0.8 QÍ L#fl@∞¡ `≥eÑ≤Ok. (^Œ∞~°^Œ$+¨ì"Õ∞=∞O>Ë nxH˜ ã¨O|OkèOz# QÆ}ÏOHõ q=~åÅ∞ =∞#‰õΩ 1992 <å\˜q =∂„`«"Õ∞ Åaèã¨∞Î<åfl~Ú. ã¨iH˘`«ÎQÍ 2003– 2004Ö’ [iy# ã¨ˆ~fi q=~åÅ#∞ WOHÍ q_»∞^ŒÅ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞.) D q=~åÅ „Ñ¨HÍ~°O K«∂¿ãÎ „uÑ¨Ù~° `«~°∞"å`« Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖòÖ’ =∂„`«"∞Õ ^Œo`« Éè∂í Jnè# ã¨∂p J`«ºkèHOõ QÍ LOk. („uÑ¨Ù~° [<åÉèÏÖ’ Ã+_»∂ºÖò¤ ‰õΩÖÏÅ âß`«O Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖòÖ’ Hõ<åfl `«‰õΩ¯=) WHõ Ô~O_Àk, Wà◊¡ ã¨÷ÖÏÅ Ñ¨OÑ≤}© q+¨Ü«∞O Ñ¨ije^•ÌO: Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖò Éèí∂ ã¨Oã¨¯~°}Ö’¡ Wk ‰õÄ_® XHõ =ÚYº"≥∞ÿ# ÉèÏQÆO. „QÍg∞} „áêO`«OÖ’ Wà◊¡ ã¨÷ÅO á⁄O^Œ_O» JO>Ë J~°Oú xÅ∞=h_» ÅaèOK«_O» , ã¨=∂[OÖ’ XHõ ã≤u÷ HõeÊOK«|_»_O» =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞, Wà◊¡ ã¨÷ÅO á⁄Ok# "åiH˜ ^•x=ÖÏ¡, ÃÑ~°_»∞Ö’ ‰õÄ~°QÍÜ«∞Ö’, WOHÀ "≥ÚHõ¯Ö’ ÃÑOK«∞HÀ=_»O =ÖÏ¡ áœ+≤Hì ÍÇ¨~°O Åaèã∞¨ OÎ k. "Õ∞=Ú J^èŒºÜ«∞O KÕã≤# U_»∞ „QÍ=∂Ö’¡#∂ Éè∂í ã¨Oã¨¯~°}Ö’¡ ÉèÏQÆOQÍ Wà◊¡ ã¨Ö÷ ÏÅ Ñ¨OÑ≤}© =Å¡ ÖÏÉèíO á⁄Ok# ‰õΩ@∞OÉÏÖ’¡ ^Œo`«∞Å∞, Pk"åã‘Å∞ J`«ºkèHOõ QÍ L<åfl~∞° . Wà◊¡ ã¨Ö÷ ÏÅ∞ á⁄Ok# 210 ‰õΩ@∞OÉÏÖ’¡ 21 âß`«O =∞Ok ^Œo`«∞Å∞, 46 âß`«O =∞Ok Pk"åã‘Å∞, 24 âß`«O =∞Ok =Úã≤¡OÅ∞, 10 âß`«O =∞Ok W`«~° ‰õΩÖÏÅ‰õΩ K≥Ok# "å~°∞. z=i 10 âß`«OÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏÅ‰õΩ K≥Ok# "å~°∞. =¸_Àk, Éè í ∂ q∞ J=∞‡HÍÅ∞ H˘#∞QÀà◊¡Ö’ ¿Ñ^ŒÅ áê„`«#∞ Ñ¨ije^•ÌO: 2001Ö’ qHÍâò ~å=Öò Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖòÖ’x Ô~O_»∞ „QÍ=∂Ö’¡ [iÑ≤# J^èŒºÜ«∞# q=~åÅ∞ 'Pi÷HÍaè=$kú–™êOã¨¯$uHõ =∂~°∞ÊÅ∞— J<Õ JO`«~å˚fÜ«∞ Ñ¨„uHõÖ’ „Ñ¨K«∞iOK«|_®¤~Ú. D J^èŒºÜ«∞#O J<ÕHõ =ÚYº"≥∞ÿ# Ñ¶¨e`åÅ#∞ 9

''

"Õ∞=Ú J^èŒºÜ«∞O KÕã≤# U_»∞ „QÍ=∂Ö’¡#∂ Éèí∂ ã¨Oã¨¯~°}Ö’¡ ÉèÏQÆOQÍ Wà◊¡ ã¨÷ÖÏÅ Ñ¨OÑ≤}© =Å¡ ÖÏÉèíO á⁄Ok# ‰õΩ@∞OÉÏÖ’¡ ^Œo`«∞Å∞, Pk"åã‘Å∞ J`«ºkèHõOQÍ L<åfl~°∞. Wà◊¡ ã¨÷ÖÏÅ∞ á⁄Ok# 210 ‰õΩ@∞OÉÏÖ’¡ 21 âß`«O =∞Ok ^Œo`«∞Å∞, 46 âß`«O =∞Ok Pk"åã‘Å∞, 24 âß`«O =∞Ok =Úã≤¡OÅ∞, 10 âß`«O =∞Ok W`«~° ‰õΩÖÏÅ‰õΩ K≥Ok# "å~°∞.

——

QÆ∞iOz K≥ÑÊ¨ Ok. ^ÕâO◊ Ö’x W`«~° ~å„ëêìÖ’¡x „QÍ=∂Ö’¡ [iÑ≤# Ñ¨iâ’^èŒ#Å „Ñ¨HÍ~°O =º= ™êÜ«∞ Éèí∂q∞x xHõ~°OQÍ H˘#∞QÀÅ∞ KÕã≤# "åiÖ’ Éèí∂™êfi=ÚÅ∞, ^èŒxHõ Ô~·`«∞Å∞ Z‰õΩ¯ =QÍ LO_»QÍ, =º=™êÜ«∞ Éèí∂q∞x xHõ~°OQÍ Jq∞‡#"åiÖ’ z#flH=õ ∞`åÅ ~Ô `· ∞« Å∞ JkèHOõ QÍ L<åfl~°∞. HÍx ÉˇOQÍÖòÖ’ Ñ¨iã≤÷uH˜ nxH˜ Ñ¨ÓiÎQÍ =ºuˆ~HõOQÍ LO^Œx ã¨ˆ~fi#∞ |\˜ì `ÕeO^Œx D J^èºŒ Ü«∞#O `≥eÑ≤Ok. |O‰õΩ~å lÖÏ¡Ö’ J^èŒºÜ«∞#O [iy# Ô~O_»∞ „QÍ=∂ Ö’¡#∂ Éèí∂q∞ÖËx ¿Ñ^ŒÅ∂, ¿Ñ^Œ Ô~·`«∞ÖË Éè∂í q∞x xHõ~O° QÍ H˘#∞QÀÅ∞ KÕâß~°∞. Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖòÖ’ Éè∂í ã¨Oã¨¯~°}Å =ÖÏ¡, H“Å∞ ã¨Oã¨¯ ~°}Å =ÖÏ¡, ‰õÄeˆ~@∞¡ JkèHõOQÍ LO_»_»O =ÖÏ¡, ~°∞}ÏÅ∞ ã¨∞Å∞=ÙQÍ Åaèã∞¨ OÎ _»_O» =ÖÏ¡ ¿Ñ^Œ „Ñ¨[Å H˘#∞QÀÅ∞ â◊HÎ˜ ÃÑ~°yO^Œx, "å~°∞ Éèí∂q∞ H˘#_®xH˜ W^Õ HÍ~°}=∞x J^èŒºÜ«∞# Ñ¨„`«O `≥eÑ≤Ok. „Ñ¨ã∞¨ `Î O« "Õ∞O [iÑ≤# J^èºŒ Ü«∞#O ‰õÄ_® D q+¨Ü∂« xfl x~åúiOK«_"» ∞Õ HÍ‰õΩO_® nxH˜ =∞~À JOâßxfl ‰õÄ_® [`« KÕ™ÈÎOk. ã¨ˆ~fi KÕã≤# U_»∞ „QÍ=∂Ö’¡#∂ J~ÚkO@

^Œo`«∞Å [<åÉèÏ QÆ}hÜ«∞OQÍ LOk. g\˜Ö’x <åÅ∞QÆ∞ „QÍ=∂Ö’¡ ^Œo`«, =Úã≤O¡ ‰õΩ@∞OÉÏÅ "å~°∞ Éèí∂q∞x xHõ~°OQÍ H˘#∞QÀÅ∞ KÕâß~°∞. Ç≤ÏO^Œ∂ J„QÆ=~å‚Å‰õΩ K≥Ok# "å~°∞ Éèí∂q∞x xHõ~°OQÍ J=Ú‡‰õΩ<åfl~°∞. Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖò „Ñ¨É∞íè `«fiO ã‘eOQÆ∞ q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í q∞x ¿ãHõiOz ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ Ñ¨Ù#óÑ¨OÑ≤}© KÕÜ«∞_»O J<Õk WHõ¯_» Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ Éè∂í =ÚÅ∞ H˘#∞QÀÅ∞ KÕÜ∞« _®xH˜ J_»¤OH˜QÍ LOk. W\©=Å Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖò „Ñ¨É∞íè `«fiO Éèí∂ qxÜ≥∂QÆOÃÑ· q_»∞^ŒÅ KÕã≤# q^è•# Ñ¨„`«OÖ’ WÖÏ ¿Ñ~˘¯Ok: ~åRO WÑ¨C_»∞ ''áêi„âßq∞Hõ P^èŒ∞hHõ~°}....qq^èŒ ~°HÍÅ =º=™êÜÕ∞`«~° Pi÷Hõ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ J<Õ #∂`«# ^ŒàÖ◊ ’H˜ ^Œ∂ã¨∞‰õΩáÈ`ÀOk——. J@∞=O\˜ q^è•#O QÆ#∞Hõ x[OQÍ<Õ q[Ü«∞=O`«"≥∞ÿ`Õ, ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ Ö’ ™ê=∂lHõOQÍ qã¨$Î `«"∞≥ #ÿ Éè∂í ã¨Oã¨¯~°}Å „áêuÑ¨kHõÃÑ· áêi„âßq∞H©Hõ~°}, Pi÷Hõ "≥·qnºHõ~°} [iy# H˘kÌáê\˜ ~å„ëêìÖ’¡ Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖò XHõ\˜ J=Ù`«∞Ok. 12345 12345 12345 12345 ('„Ñ¶¨O\òÖˇ·<£— ™œ[#ºO`À) 12345

#Hõûe[O qÑ¨¡"À^Œº=∂xfl P@OHõÑ¨~°∞ã¨∞ÎOk! =∂iÛ 14= `Õn# ÉˇOQÍÖòÖ’x #Ok„QÍ"£∞Ö’ [iy# Ñ¶¨∞@#ÃÑ· g∞~°∞ =∂iÛ 15# XHõ „Ñ¨H@õ # KÕã∂¨ Î HÍÅ∞ÊÅ q+¨Ü∞« OÖ’ ÉˇOQÍÖò „Ñ¨É∞íè `«fiO QÍh, =∂i¯ûã¨∞ì áêsì QÍh ZÖÏO\˜ `«ÑC¨ KÕÜ∞« ÖË^xŒ „Ñ¨H\õ O˜ Kå~°∞. H˘kÌ ~ÀAÅ `«~∞° "å`« áêsì ÉˇOQÍÖò Hõq∞\©, Hˆ O„^Œ Hõq∞\© z=iH˜ P ~åR =ÚYº=∞O„u |∞^Œ^Ì "Õ £ Éèí\ÏìKå~°º ‰õÄ_® áêsì Ñ¨~°OQÍ#∂, „Ñ¨Éèí∞`«fi Ñ¨~O° QÍ#∂ `«ÑC¨ [iyO^Œx JOwHõiOKå~°∞. JHõ¯_ç "åã¨"Î åÅ#∞ Ñ¨ijeOK«‰Ωõ O_®<Õ =∂i¯û ã¨∞ì áêsì `«¿ÑÊg∞ ÖË^xŒ „Ñ¨H\õ O˜ K«_O» „Ñ¨[Å‰õΩ `«Ñ¨C_»∞ ã¨OˆH`åÅ∞ Ñ¨OÑ≤#@∞¡ J=Ù`«∞Ok Hõ^•? Z@∞=O\˜ Ñ¨iã≤÷`«∞Ö’¡#∂ =∂i¯ûã¨∞ì áêsì `«Ñ¨CKÕÜ«∞^Œ<å g∞ Jaè„áêÜ«∞O? ã≤. H˜~°}ü ‰õΩ=∂~ü, \©K«~ü, H˘ÖÏ¡Ñ¨Ó~ü =∞O_»ÅO, =∞Ç¨Ï|∂Éò #QÆ~ü lÖÏ¡ #Ok„QÍ"£∞Ö’ „Ñ¨Éèí∞`«fi |ÅQÍÅ∞ ~å‰õΩO_® J~åK«Hõ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ ~À_»∞¡ `«"fiÕ Ü«∞_»O, >ˇeáÈ<£ Hõ<≥Hõ∆<£ Hõ\ò KÕÜ«∞_»O. ã≤Ñ≤Ü«∞O HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ `«i"Õ∞Ü«∞_»O =O\˜ Ñ¶¨∞@#Å∞ [iQÍÜ«∞O@∞<åfl~∞° . ~åROÖ’#∂, ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ#∂ áêsìQÍx, „Ñ¨Éèí∞`«fiOQÍx „Ñ¨Kå~°O x~°fiÇ≤ÏOz, „Ñ¨[Å‰õΩ "åi J~åK«HÍÅÃÑ· J= QÍÇ¨Ï# HõeÊOz# `«~°∞"å`« "åiÃÑ· K«~°ºfã¨∞ ‰õΩO>Ë ÉÏQÆ∞O_Õk Hõ^•? JÖÏ [~°QÆHõ áÈ= _»O `«¿ÑÊ Hõ^•? Ñ¨tÛ=∞ÉˇOQÍÖòÖ’x #Ok„QÍ"£∞Ö’ [iy# Ñ¶¨∞@#ÃÑ· =∂iÛ 15= `Õn# <Õ#∞ Z@∞=O\˜ „Ñ¨Hõ@<å KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. =∞i g∞~°∞ U „Ñ¨H@õ # K«∂ã≤ =∂\Ï¡_∞» `«∞<åfl~À `≥eÜ«∞^Œ∞. ZÅ„HÍìxH± g∞_çÜ∂« "å~°∞ „Ñ¨tflOz#Ñ¨Ù_»∞ <å ã¨ÊO^Œ# `≥eáê#∞. |Ç¨ïâß Jk qx g∞~°∞ „Ñ¨â◊fl J_çy LO\Ï~°∞. <Õ#∞ JÑ¨C_»∞ Ô~O_»∞ q+¨Ü«∂Å∞ K≥áêÊ#∞. #Ok„QÍ"£∞Ö’ [iy# Ñ¶¨∞@#‰õΩ `«$}=ÚÖòHÍO„ÔQãπ, =∂"À~Úã¨∞ì J~åK«Hõ =Ú~îåÜÕ∞ Ñ¨ÓiÎ ÉÏ^èŒº`« =Ç≤ÏOKåeû LO@∞Ok. ZO^Œ∞HõO>Ë Z@∞=O\˜ ã¨=∞™êº ÖË‰õΩO_® J~åK«HõO "å~°∞ ã¨$+≤ìOKå~°∞. D â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ ã¨$+≤Oì z# J~åK«HÍxfl _ôÖò KÕÜ∞« _»OÖ’

áÈbã¨∞, Ñ¨iáêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆO "≥Ñ· Ù¨ #∞Oz U"≥∞<ÿ å Ö’áêÅ∞ [iQÍÜÕ∞"≥∂ Ñ¨ijeOKåeû LOk. Ñ¨ijÅ# [iy# `«~°∞"å`« "å\˜ÃÑ· x~°‚Ü«∂xH˜ =™êÎ~°∞. <Õ#∞ K≥Ñ≤Ê# D Ô~O_»∞ JOâßÖ’¡ `«¿ÑÊg∞ ÖË^Œx D =∞^èŒºHÍÅOÖ’ =zÛ# ã¨=∂Kå~°O ã¨Ê+¨Oì KÕ™ÈÎOk. „Ñ¨É∞íè `«fiO "≥Ñ· Ù¨ #∞Oz xÑ¶∂¨ "≥Ñ· Å¨¶ ºO, `«$}=ÚÖò, =∂"À ~Úã¨∞ì ‰õΩ„@#∞ Ñ¨ãQ≤ @Æ Öì HË áõ È=_»O, "å~°∞ X_çQÆ \˜ì# J~åK«HÍÅxflO\˜x ^ÕâßxH˜ ã¨HÍÅOÖ’ `≥eÜ«∞*ˇÑ¨ÊÖËHõáÈ=_»O =O\˜ |ÅÇ‘Ï#`«Å∞ =ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú. D |ÅÇ‘Ï#`«Å#∞ Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖò „Ñ¨Éèí∞`«fiO x*ÏÜ«∞fQÍ JOwHõiO zOk. 14 =∞Ok K«xáÈ=_»O ÉÏ^è•Hõ~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞=∞x, [iy LO_®eûOk HÍ^Œx qKå ~°O =ºHõÎO KÕã≤Ok. JO`«=∂„`å# "≥Ú`«ÎO Ñ¶∞¨ @#‰õΩ `«$}=ÚÖò J~åK«Hõ ‰õÄ@q∞ ÉÏ^èºŒ `« ÖË‰õΩO_® áÈ^Œ∞. „Ñ¨ã¨∞Î`«O Ñ¨tÛ=∞ÉˇOQÍÖòÖ’ Jkè HÍ~°OÖ’ L#fl ã≤.Ñ≤.Ü«∞O „Ñ¨Éèí∞`«fiO Pã≤Ü«∂ ^ÕâßÅÖ’ QÆ∞`«ÎÃÑ@∞ì|_ç^•i ã¨Oã¨÷ J~Ú# \Ï\Ï HõOÑ¨hH˜ HÍ~°∞¡ `«Ü∂« ~°∞ KÕ¿ã á¶êºHõsì x <≥ÅH˘ÅÊ_®xH˜ Éè∂í ¿ãHõ~}° KÕã≤ ZO^Œ∞‰õΩ JÑ¨Ê y™ÈÎOk? áêsì ÅHõ∆ º"≥∞ÿ# [#`å „Ñ¨*Ï`«O„`« qÑ¨¡=OÖ’ ^Õâ◊OÖ’x QÆ∞`«Î ÃÑ@∞ì|_»∞^•~°∞Å Pã¨∞eÎ fl ã¨=∂[Ñ¨~O° KÕÜ∂« eû# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ \Ï\Ï HõOÑ¨h J~Ú# ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞_»∞H˜ JO_»QÍ xÅfi@OÖ’ =∞# L^ÕÌâ◊ºO Uq∞\©? Wk ã¨iHÍ^Œ∞ Hõ^•? U ~åROÖ’ J~Ú<å áêi„âßq∞ H©Hõ~°} [~°QÍÅx ã≤Ñ≤ZO HÀ~°∞‰õΩO\’Ok. J~Ú`Õ D áêi„âßq∞H©Hõ~°} ^ÕâßxH©, „Ñ¨[ Å‰õÄ LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_®Å<Õk ã≤Ñ≤ZO Jaè„áê Ü«∞O. „Ñ¨ã¨∞Î`«O ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O J=∞Å∞ [~°∞QÆ∞`ÀOk. „Ñ¨~Ú"Õ\ò ÃÑ@∞ì|_»∞Å ^•fi~å áêi„âßq∞H©Hõ~°} [~°QÆ _®xfl x~ÀkèOK«_»O ™ê^èŒºO HÍ^Œ∞. „Ñ¨ã¨∞Î`« =º=ã¨÷‰õΩ Ö’|_Õ ÉˇOQÍÖòÖ’x "å=∞Ñ¨Hõ∆ „Ñ¨Éèí∞`«fiO #_»"åeû =™ÈÎOk. ÉˇOQÍÖòÖ’ [#`å „Ñ¨*Ï`«O„`« qÑ¨¡= HÍ~°º„Hõ=∂xfl "å=∞Ñ¨Hõ∆ „Ñ¨Éèí∞`«fiO J=∞Å∞ KÕÜ«∞_»O ÖË^Œ∞.

=∞iO`« L^èŒ$`«áÈ~å\ÏÅ∞ =∂i¯ ûã¨∞ì

ã¨O^ÕÇ¨Å∞ ã¨=∂^è•<åÅ∞

– a.q. ~åÑ¶¨∞=ÙÅ∞ Jk ™ê^èŒº=¸ HÍ^Œ∞. JÖÏ KÕ™êÎ=∞x K≥Ñ≤Ê JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~åÖË^∞Œ . HÍi‡Hõ=~°æ <åÜ«∞Hõ`åfi# [#`å „Ñ¨*Ï`«O„`« ã¨OÑ¶¨∞@# JdÅÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚÖ’ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ#Ñ¨Ù_Õ [#`å „Ñ¨*Ï`«O„`« HÍ~°º„Hõ=∂xfl J=∞Å∞ KÕÜ«∞_»O ™ê^èºŒ O. JÑ¨C_Õ QÆ∞`«Î ÃÑ@∞ì|_»∞Å#∞ *ÏfÜ«∞O KÕÜ«∞_»O J<Õ ã¨=∞ã¨º =ÚO^Œ∞H˘ã¨∞ÎOk. J@∞=O\˜ Ñ¨iã≤÷u „Ñ¨ã¨∞Î`«O ÖË#Ñ¨Ù_»∞ `å`å J~Ú<å =∞~À ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞_≥<· å Ñ¨i„â◊=∞Å∞ ™ê÷Ñ™≤ êÎ=∞x =ÚO^Œ∞H˘¿ãÎ ~å„ëêìxH©, „Ñ¨[Å‰õÄ „Ñ¨Ü∂≥ [#Hõ~O° QÍ L#flÑC¨ _»∞ PÇ¨fix™êÎO `«ÑÊ¨ u~°ã¨¯iOK«É’=Ú. ÉˇOQÍÖòÖ’ <Õ_»∞ [~°∞QÆ∞ `«∞#flk J^Õ. #Ok„QÍ"£∞Ö’ ÔHq∞HõÖò HõOÃÑh <≥ÅH˘ÅÊ_®xH˜ g∞ „Ñ¨Éèí∞`«fiO U~åÊ@∞ KÕÜ«∞ É’ÜÕ∞ Ãã*ò‰õΩ Ñ¨Hõ∆O ~ÀAÅ =ÚO^Œ∞#∞O_Õ #HõûÖˇ·@∞¡, `«$}=¸Öò HÍO„ÔQãπÅ <Õ`«$`«fiOÖ’ „Ñ¨[Å∞ x~°ã¨# `≥eáê~°∞. J~Ú<å áêsì, „Ñ¨Éèí∞`«fiO "Õ∞ÖÁ¯#‰õΩO_® x~°ã¨#HÍ~°∞ÅÃÑ· |∞Öˇ@¡ ∞¡ „Ñ¨Ü∂≥ yOzOk. ã¨iQÍæ ~Ô O_»∞ ~ÀAÅ `«~∞° "å`« K«fãÎ Ñπ ∞¨¶ ~üÖ’ „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ J#∞‰õÄÅ "≥ ∞ ÿ # „Ñ¨ [ Å#∞ (ã¨ Ö ÏfiA_» ∞ O "åix) „Ñ¨É∞íè `åfixfl =ºuˆ~HõOKÕ"å~°∞ (#HõûÖˇ@· ∞¡) HÍeÛ K«Oáê~°∞. ÉˇOQÍÖòÖ’ g∞k ÖˇÃ· ã#∞ûQÆÅ |∞Öˇ\¡ ò (ÉÏºÖˇ\ò) áÈ~å@O, "åik ÖˇÃ· ã#∞û ÖËx |∞Öˇ¡ \ò áÈ~å@O JO\Ï#∞. J=Ù<ÀHÍ^À q=~°} W=fiO_ç! =∞~À „Ñ¨â◊fl: „Ñ¨`ÕºHõ `≥ÅOQÍ}Ï‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ ã≤ÑS≤ f~å‡#O KÕÜ∞« _»O ^Œ∞~°^$Œ +¨Hì ~õ O° Jx g∞~°∞ J<åfl~∞° . `≥ÅOQÍ}Ï „Ñ¨[Ö’¡ J`«ºkèHõ ÉèÏQÆO „Ñ¨`ÕºHõ `≥ÅOQÍ}Ï HÀ~°∞‰õΩO @∞<åfl~∞° . "å~°O`å XHõ¯ \˜P~üZãπ áêsì"O≥ >Ë ÖË~°∞. g∞ áêsì "≥O@‰õÄ_® L<åfl~°∞. `≥ÅO QÍ}Ï ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@ ã¨∂ÊùiÎQÆÅ g∞~°∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì `≥ÅOQÍ}Ï ™ê^è#Œ HÀã¨O „Ñ¨[Å`À ZO^Œ∞‰õΩ KÕ~Ú HõÅÑ¨~°∞. g∞ áêsì qã¨Î~°} HÀã¨O \˜_Ñç `≤ À KÕ`∞« Å∞ HõÅÑ¨_®xH˜ ã≤^ÑúŒ _¨ #ç g∞~°∞ J^Õ qã¨Î~°} HÀã¨O `≥ÅOQÍ}Ï U~åÊ @∞‰õΩ ZO^Œ∞‰õΩ JOwHõiOK«~°∞? É’_» #iûOQÆO, 10

ã¨O^ÕÇ¨Å∞–ã¨=∂^è•<åÅ∞

=∂i¯ ûã¨∞ì |∞^•Ì~O° , =ÚÅ∞QÆ∞ QÆ#Ñ¨Ù~°O, =~°OQÆÖò lÖÏ¡ ÉˇOQÍÖòÖ’ #Ok„QÍ"£∞Ö’ [iy# Ñ¶¨∞@# Kè«uÎãπÑ¶¨∞_£Ö’ [iy# Ñ¶¨∞@#`À áÈÅÛ _»O ã¨~Ô #· k HÍ^Œ∞. ÉˇOQÍÖòÖ’ [iyOk J~å K«Hõ =Ú~îå q^èŒfiOã¨HÍO_». J@∞=O\˜ q^èŒfiO ã¨HÍO_»#∞ „áê}#+¨ìO ÖË‰õΩO_® x~ÀkèOK« ÖËHõáÈ=_»O "≥·Ñ¶¨ÅºO. Kè«uÎãπÑ¶¨∞_£Ö’ ™êÜ«Ú^èŒ qÑ¨¡=O HÀã¨O áÈ~å_»∞`«∞<åfl=∞#fl =∂"À~Ú ã¨∞ìÅ‰õΩ "åix J}z"ÕÜ«∞_®xH˜ Ñ¨Ó#∞‰õΩ#fl ™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅ‰õΩ =∞^èŒº [iy# Ñ¶¨∞~°¬}. Wq Ô~O_»∂ qaè#fl"≥∞ÿ# ã¨=∞ã¨ºÅ∞. „Ñ¨`ÕºHõ `≥ÅOQÍ}Ï ã¨=∞ã¨ºÃÑ· ã≤Ñ≤ZO `«# "≥·Yix =ºHõÎO KÕÜ«∞_»O Ñ¨@¡ g∞ÔHO^Œ∞‰õΩ JÉèºí O`«~"° ∂≥ J~°Oú HÍ=_»O ÖË^∞Œ . ã≤Ñ≤ZO "≥·Yi ã¨"≥∞ÿHõº ~åRO LO_®Åx. ã≤Ñ≤ ZO HÍ~°º„Hõ=∞O ÉèÏëê „Ñ¨Ü«ÚHõÎ ~å„ëêìÅ‰õΩ Hõ@∞ì|_ç LOk. P HÍ~°º„Hõ=∞O *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ "å~°ã¨`«fiO #∞Oz, Hõ=¸ºxã¨∞ì J#∞Éèí=O #∞Oz ~°∂á⁄OkOK«|_çOk. P HÍ~°º„Hõ=∂xH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ ã≤ÑZ≤ O Ñ¨xKÕã∞¨ OÎ k. `≥ÅOQÍ}Ï q_çáÈ`Õ JHõ¯_ç „Ñ¨[Å‰õΩ ZO`À "Õ∞Å∞ [~°∞QÆ∞ `«∞O^Œ<Õ ÉèÏ=O`À ã≤Ñ≤ZO UH©ÉèíqOK«_»O ÖË^Œ∞. ^Õâ◊OÖ’x J<ÕHõ ~å„ëêìÅ J#∞Éèí=O ‰õÄ_® ã≤ÑZ≤ O Jaè„áêÜ«∞O ã¨~Ô #· ^Õ#x x~åú~}° KÕã¨∞ÎOk. „Ñ¨[Ö’¡ qq^èŒ ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ J<ÕHõ Jaè„áêÜ«∂Å∞ QÆ\Qì˜ Í =ºHõ=Î ∞ÜÕ∞º ã¨O^Œ~åƒùÅ∞ LO\Ï~Ú. "å@xflO\˜`À Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì UH©Éqíè OKåÅx J#∞HÀ=_»O ã¨=Úz`«O HÍ^Œ∞. ‰õΩÅ=º=ã¨÷‰õΩ, =∞`À<å‡^•xH˜, =¸_è»#=∞‡ HÍÅ‰õΩ, Ñ¨Ù~°∞ëêÇ¨ÏOHÍ~åxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ xÅ|_»∞`«∞<åfl~O° >Ë J<ÕHõ ã¨O^Œ ~åƒùÖ’¡ „Ñ¨[Ö’¡ "Õà◊¥¡#∞‰õΩ#fl Jaè„áêÜ«∂Å#∞ HÍ^Œx ZkiOK«_»"Õ∞. „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∂xfl |\˜ì Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ "≥#H˜¯ `«QÆæ~°∞. `«Hõ∆}O Hõ=¸º xã¨∞ìÅ Jaè„áêÜ«∂Å#∞ „Ñ¨[Å∞ qâ◊fiã≤OK« HõáÈ~Ú<å, J#∞Éèí=OÖ’ `«Ñ¨ÊHõ `≥Å∞ã¨∞‰õΩO \Ï~°x Hõ=¸ºxã¨∞Åì ‰õΩ #=∞‡HõO LOk. „Ñ¨`ºÕ Hõ `≥ÅOQÍ}Ï q+¨Ü«∞OÖ’ J^Õ qâßfiã¨O ã≤Ñ≤ ZO‰õΩ LOk. \˜_Ñç `≤ À ã≤ÑZ≤ O KÕ`∞« Å∞ HõeÑ≤Ok áêsì qã¨Î~°}Hõx g∞~°#∞‰õΩO>Ë á⁄~°ÉÏ@∞. =∞`À<å‡^Œ a*ˇÑ`≤ À \˜_Ñç ≤ Hõeã≤#Ñ¨Ù_»∞ ^•xfl F_çOK«_®xH˜ Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åfl=Ú. a*ˇÑx≤ QÆ^<Ì≥ H≥ ¯õ h‰õΩO_® x~ÀkèOKÕO^Œ∞‰õΩ Hˆ O„^ŒOÖ’ HÍO„ÔQãπ #∞ ã¨=∞i÷ã¨∞Î<åfl=Ú. ~åROÖ’ HÍO„ÔQãπ 11

^Œ∞+¨áì êÅ##∞ ZkiOKÕO^Œ∞‰õΩ \˜_Ñç `≤ À ã¨Ç¨ Hõe™⁄KÕÛ "åi`À Ñ¨xKÕã¨∞Î<åfl=Ú. Z=i`À ZÑ¨Ù_»∞ Hõeã≤ Ñ¨xKÕã≤<å =∂i¯ûã¨∞ì áêsì q^è•<åÅ‰õΩ Ö’|_Õ `«ÑÊ¨ q^è•<åxfl Ñ¨H¯õ #ÃÑ\˜ì HÍ^Œ∞. „Ñ¨`ÕºHõ `≥ÅOQÍ}Ï q+¨Ü«∞OÖ’#∂ ã≤ÑZ≤ O q^è•<åxH˜ Hõ@∞ì|_Õ =º=Ç¨Ïiã¨∞#Î flk. Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖò „Ñ¨Éèí∞`«fiO D U_®k `«# |_≥˚\òÖ’ =Úã≤¡OÅ‰õΩ 15 âß`«O ˆH\Ï~Ú™êÎ=∞x „Ñ¨Hõ\ ˜OzOk. WO`«HÍÅO "åi Jaè=$kúH˜ ZO^Œ∞Hõx `«y#xfl x^èŒ∞Å∞ Hˆ \Ï~ÚOK«Ö^Ë ∞Œ ? JÖÏˆQ ÉˇOQÍÖòÖ’ J~Ú^Œ∞ QÆ∞~°∞ "≥∞ÿ<åi\©Å‰õΩ =∞O„uÑ¨^Œ=ÙÅ∞ WzÛ #Ñ¨Ê\˜H© Pi÷H,õ ~Ô q#∂º, Ç¨ÏŸO =O\˜ =ÚYº "≥∞#ÿ âßYÅ∞ W=fiÖË^∞Œ . JO>Ë q∞QÆ`å ~å„ëêì ÖÏ¡QÍ JHõ¯_» ‰õÄ_® "≥∞ÿ<åi\©Å‰õΩ <å=∞ =∂„`«ÑÙ¨ „áê^è•#ºuã¨∞<Î åfl~å? q=iOK«QÅÆ ~°∞. Zãπ. =∞™êÎ<£=e, HÀ–PÑ¨ˆ~\˜"£ HÍÅh, Hõ_»Ñ¨ Ñ¨tÛ=∞ÉˇOQÍÖòÖ’ =Úã≤¡OÅ‰õΩ ‰õÄ_® ^Œo`«∞Å∞, yi[#∞Å‰õΩ =∂kiQÍ<Õ ã¨Éòáê¡<£#∞ „áê~°OaèOKåÅx, „Ñ¨`ÕºHõOQÍ x^èŒ∞Å∞ ˆH\Ï~ÚOKåÅx "å=∞Ñ¨Hõ∆ „Ñ¨Éèí∞`«fiO x~°‚~ÚOzOk. JÖÏˆQ ˆHO„^ŒO ‰õÄ_® KÕÜ«∂ Åx q[˝Ñ≤Î KÕã≤Ok. Wk PÇ¨fixOKåeû# Ñ¨i}Ï=∞O. g∞H˜k #zÛ#@∞¡ ÖË^Œ∞. QÆ`«OÖ’ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞ HÍ|\˜ì WÑ¨Ù_≥O^Œ∞‰õΩ KÕã¨∞Î<åfl~°∞, `«ÑC¨ Hõ^• J#fl@∞¡ g∞ „Ñ¨âfl◊ LOk. WÑ¨Ê\˜HÔ <· å KÕã#≤ O^Œ∞‰õΩ „áÈ`«ûÇ≤ÏOKåeûOk áÈ~Ú xOk OK«_»O ã¨Ô~·#k HÍ^Œ∞. QÆ`«OÖ’ "≥∞ÿ<åsìÅ‰õΩ J<ÕHõ ~°∂áêÖ’¡ "å=∞Ñ¨Hõ∆ „Ñ¨Éèí∞`«fiO `À_»Ê _çOk. "å=∞Ñ¨H∆õ ~å„ëêìÖ’¡x =Úã≤O¡ Å‰õΩ Ñ¨ÓiÎ ~°Hõ∆}, Éèí„^Œ`åÉèÏ=O LO^Œ<Õk ã¨Kå~üHõq∞\© x"ÕkHõ K≥Ñ≤ÊOk. =∞`«HõÅÇ¨Å∞, ^•_»∞Å∞ P ~å„ëêìÖ’¡ ÖË=Ù. L~°∂Ì ÉèÏëêaè=$kúH˜ ZO`À Hõ$+≤ KÕâß~Ú. ÉˇOQÍÖòÖ’ Láê^è•ºÜ«ÚÅ∞ 20 âß`åxH˜ ÃÑ·QÍ "≥∞ÿ<åsìÅ∞ L<åfl~°∞. g@ xflO\˜`À ã¨iÃÑ@∞ìHÀ‰õΩO_® WÑ¨C_»∞ J^Œ#OQÍ K«~º° Å∞ fã¨∞‰õΩO@∞Ok. JO^Œ∞Ö’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ ã¨Éòáê¡<.£ =Úã≤O¡ "≥∞<ÿ åsìÅ∞ S^Œ∞QÆ∞~°∞ =∞O„`«∞ Å∞ L<åfl~°x g∞ˆ~ JO@∞<åfl~°∞. P ã¨OH©~°‚ „Ñ¨É∞íè `«fiOÖ’ JHõ¯_» J=ã¨~åÅ#∞ |\˜ì âßYÅ∞ x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩO\Ï~°∞. "å\˜x|\˜ì =Úã≤O¡ Å Ñ¨@¡ "≥·Yix x~°‚~ÚOK«∞HÀ=_»O ã¨Ô~·#k HÍ^Œ∞. ˆH~°à◊, Ñ¨tÛ=∞ÉˇOQÍÖò, „uÑ¨Ù~°Ö’ =∞#=Ú JkèHÍ~°OÖ’ L<åfl=Ú Hõ^•. ˆH~°à◊ 100% JHõ ∆ ~ åã¨ º `« ™êkè O K« _ ®xH˜

Ñ¨ t Û=∞Éˇ O QÍÖò , „uÑ¨ Ù ~° Ö ’ ™êkè O zHõ áÈ=_®xH˜ HÍ~°}ÏÖËq∞\˜? JnHÍHõ ÉˇOQÍÖò Ö’ ˆH~°à◊Ö’ Hõ<åfl Z‰õΩ¯= ã¨O=`«û~åÅ∞ JkèHÍ~°OÖ’ L<åfl Wk ™êkèOK«ÖË^Œ∞ ZO^Œ∞Hõx? ÉˇOQÍÖòÖ’ 30 ã¨OII~åÅ∞ Ñ¨iáê eã¨∂Î =∞#O ZO^Œ∞‰õΩ Jaè=$kúÖ’ „Ñ¨^äŒ=∞™ê÷ ~ÚÖ’ ÖË=Ú. JHõ∆~åã¨º`«Ö’ ZO^Œ∞‰õΩ "≥Ú^Œ \˜™ê÷#O WO`« =~°‰Ωõ KÕ~∞° HÀÖË^∞Œ . „QÍ=∂ÅÖ’ WOHÍ ~À_»∞¡ ÉÏQÍÖË=x q=∞~°≈! "åã¨Î= Ñ¨i ã≤u÷ Uq∞\˜? „QÍ=∂ÅÖ’ x~°∞^ÀºQÆO LO^•? ˆH~°à◊Ö’ ã≤.Ñ≤.Ü«∞O XHõ™êi Jkè HÍ~°OÖ’H˜ =¿ãÎ "≥O@<Õ HÍO„ÔQãπ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =ã¨∞Î#flk. HÍ~°}O? ÉˇOQÍÖòÖ’ ã≤÷~°OQÍ ZO^Œ∞‰õΩOk? ˆH~°à◊, ÉˇOQÍÖò, „uÑ¨Ù~°Å#∞ áÈeÛ K«∂¿ã@Ñ¨Ù_»∞ JHõ¯_» "å=∞Ñ¨H∆ÍÅ∞ |ÅOQÍ LO_»_»O J<Õ XHõ¯ ™ê~°∂áêº<Õfl K«∂¿ãÎ ã¨i áÈ^Œ∞. =º`åº™êÅ∞ ‰õÄ_® KåÖÏ L<åfl~Ú. ˆH~°à◊Ö’ 1957Ö’ Hõ=¸ºxã¨∞ì „Ñ¨Éèí∞`«fiO U~°Ê_çOk. ÉˇOQÍÖòÖ’ 1967Ö’, „uÑ¨Ù~°Ö’ 1977Ö’ "å=∞Ñ¨H∆ÍÅ∞ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =KåÛ ~Ú. ™êfi`O« „`åºxH˜ Ñ¨Ó~°fi"∞Õ Hˆ ~°à◊ JHõ~∆ åã¨º`« ÉÏQÆ∞#fl ~åRO. ÉˇOQÍÖò „QÍg∞} „áêO`«OÖ’ 1977 =~°‰õΩ KåÖÏ "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`«O. 1977 #∞Oz =∂„`«"∞Õ Éè∂í ã¨Oã¨¯~°}Å∞ [iy JHõ∆~åã¨º`«, P~ÀQÆº~°OQÍÅ∞ "≥∞~°∞QÆ∞HÍ=_»O „áê~°OÉè=í ∞~ÚºOk. „uÑ¨Ù~° z#fl~åRO. á⁄~°∞ QÆ∞ ^ÕâßÅ #∞Oz L„QÆ"å^Œ â◊‰õΩÎÅ∞ x~°O`«~°O J~åK«HÍÅ∞ ã¨$+≤ìã¨∞Î#fl „áêO`«O. "≥#∞Hõ|_ç# Dâß#º „áêO`«OÖ’ LOk. HÍOkj‰õΩÅ ã¨=∞ã¨º f„=OQÍ LOk. g@xflO\˜x `«@∞ì‰Ωõ x JHõ¯_» Jaè=$kú [~°∞QÆ∞`ÀOk. JO^Œ∞Hõ<Õ D =¸_»∞ ~å„ëêìÅ =∞^èŒº =º`åº™êÅ∞ L<åfl~Ú. JHõ¯_» "å=∞Ñ¨H∆ÍÅ∞ JkèHÍ~°OÖ’ L#flO^Œ∞# ¿Ñ^Œ „Ñ¨[Å Jaè=$kú ã¨∂zHõÅ∞ q∞QÆ`å Jxfl ~å„ëêìÅ Hõ<åfl "ÕQÆOQÍ "≥∞~°∞QÆ=Ù`«∞<åfl~Ú. ÉˇOQÍÖòÖ’ ã¨=¸Å"≥∞#ÿ Éè∂í ã¨Oã¨¯ ~°}Å∞ [iQÍ~Ú. *ÏfÜ«∞ "å~°ã`¨ fi« OQÍ ‰õΩÅ `«`«fiO, =∞`«`«`«fiO JHõ¯_» |ÅÇ‘Ï# Ñ¨_®¤~Ú. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ HÍÖÏxH˜ qÑ¨"¡ À^Œº=∞ ã¨O„Ñ¨^• Ü«∞O Jxfl `«~°QÆ`«∞Ö’¡ |ÅOQÍ LOk. L#fl`« ™ê÷~Ú ™êOã¨¯$uHõ, ™êÇ≤Ï`«º ã¨O„Ñ¨^•Ü«∞O "Õà¥◊ #¡ ∞‰õΩx LOk. Hˆ ~°à◊ ã¨=∂[OÖ’ ‰õΩÖÏÅ ¿Ñ~°∞`À, =∞`åÅ¿Ñ~°∞`À áêÅHõ=~åæÅ∞ |Å "≥∞ÿ# peHõÅ#∞ WOHÍ ã¨$+≤ìOK«QÆeˆQ ã≤÷uÖ’<Õ L<åfl~Ú. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =Úã≤=¡ ÚÅ∞, „ÔHã· =Î¨ ÙÅ∞

ã¨O^ÕÇ¨Å∞–ã¨=∂^è•<åÅ∞ ^•^•Ñ¨Ù ã¨=∂# [<åÉèÏ Hõey# ã¨=¸ Ç¨Å∞QÍ LO_»_»O, =∞`«â◊‰õΩÎÅ∞ WOHÍ Ñ¨@∞ìHõey LO_»_»O qÑ¨¡"À^Œº=∞O =∞iO`« |ÅÑ¨_»_®xH˜ P@OHõOQÍ L<åfl~Ú. "å\˜x JkèQqÆ ∞Oz WOHÍ |ÅÑ¨_OÕ ^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Ü∞« `«flO [~°∞QÆ∞`ÀOk. ÉˇOQÍÖòÖ’ =∂kiQÍ Hˆ ~°àÖ◊ ’ =~°∞ã¨QÍ "å=∞Ñ¨H∆ÍÅ∞ q[Ü«∂Å∞ ™êkèOKÕ Ñ¨iã≤÷u ÖËHõáÈ=_®xH˜ ÃÑ· „Ñ¨`ÕºHõ`Õ =ÚYº HÍ~°}O. ÉˇOQÍÖòÖ’ „QÍ=∞ã‘=∞Å JÉèí∞º#fl uH˜ "å=∞Ñ¨H∆õ „Ñ¨É∞íè `«fiO ZO`À Hõ$+≤ KÕãO≤ k. ^•i„^ŒºO ^ÕâO◊ Ö’ÔHÖÏ¡ `«‰Ωõ ¯=™ê÷~ÚH˜ JHõ¯_» KÕiOk. P~ÀQÆºO, áêiâ◊√^èŒºO, `åQÆ∞h\˜ ã¨~°Ñ¶¨~å, =∞~°∞QÆ∞^˘_»∞¡, Wà◊√¡ `«k`«~° =∞øeHõ ã¨^Œ∞áêÜ«∂Å∞ HõeÊOK«QÆeyOk. J~Ú`Õ WOHÍ KÕÜ«∂eûOk KåÖÏ LOk. =ÚYºOQÍ „QÍg∞} „áêO`åÖ’¡ LáêkèH˜ Ñ¨iq∞`«∞Å∞ U~°Ê_®¤~Ú. áêi„âßq∞H©H~õ }° ^•fi~å =∂„`«"∞Õ „QÍ=∂Ö’¡ L#fl J^Œ#Ñ¨Ù „âßq∞‰õΩÅ‰õΩ Ñ¨x ^˘~°∞‰õΩ`«∞O^Œx ÉèÏqOz ÉˇOQÍÖò „Ñ¨Éèí∞`«fiO áêi„âßq∞H©Hõ~°}ÃÑ· ˆHO„nHõi™ÈÎOk. `≥ÅOQÍ} Ô~·`«OQÍ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å\ÏxH© #HõûÅÛs ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å\ÏxH© ™ê~°∂Ñ¨`« LO^•? #HõûÅÛs áÈ~å\ÏxH˜ `≥ÅOQÍ}Ï áÈ~å@O ã¨∂Êù~åÎ? #HõûÖˇ·@∞¡ ~°ëêº#∞ „Ñ¨^Œ=∞ â◊„`«∞=ÙQÍ ÉèÏq¿ãÎ =∞i =∂i¯û[O– Öˇxx[O Jx ZO^Œ∞‰õO\Ï~°∞. ã≤Ñ≤Ü«∞O (ZOZÖò)QÍ<Õ LOk Hõ^• q= iOK«O_ç? #HõûÖˇ@· ∞¡ L<åfl~∞° HÍ|\˜ì ã¨=∂*Ï xH˜ H˘O`≥·<å "Õ∞Å∞ [~°∞QÆ∞`ÀOk, "åˆ~ ÖËHõáÈ`Õ ^À~°Å∞, Éèí∂™êfi=ÚÅ∞, áêÅ‰õΩÅ PQÆ_®Å∞ H˘#™êy LO_Õq J<Õ Jaè„áêÜ«∞O LOk. Éèí∂™êfi=ÚÅ PQÆ_®Å J#∞Éèí"åÅ#∞ ‰õÄ_® K≥ÑÙ¨ OÎ \Ï~°∞. J~Ú`Õ #HõûÖˇ\· ò¡ fã¨∞‰õΩ#fl x~°¡Ü«∞O J<å\˜ Ñ¨iã≤÷`«∞Å ^Œ$ëêì º ã¨Ô~·#k HÍ^ŒO\Ï~å? #Hõ û Öˇ · @ ∞¡ `å=Ú ™êÜ« Ú ^Œ áÈ~å@O KÕã∞¨ <Î åfl=∞O@∞<åfl~∞° . ã¨∞O^Œ~Ü ° ∞« º QÍ~°∞ `≥ÅOQÍ} ™êÜ«Ú^Œ áÈ~å@O x~°fi Ç≤ÏOKå~°∞. ^•xH˜ nxH˜ `Õ_® Uq∞\˜? q= iOK«QÅÆ ~°∞? `≥ÅOQÍ}Ï ™êÜ«Ú^èŒ Ô~·`åOQÆ áÈ~å\ÏxH˜, #QÆ˚Öò|i ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å\ÏxH˜ U=∂„`«O áÈeHõ ÖË^Œ∞. `«∞áê‰õΩÅ∞ qxÜ≥∂ yOK«_®<Õfl H˘Å|^ŒQÌ Í fã¨∞‰õΩO>Ë Wq ~Ô O_»∂ XHõ>Ë JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. HÍx `«∞áê‰õΩÅ∞ qxÜ≥∂

=∂i¯ ûã¨∞ì yOKÕ â◊‰õΩÎÅ∞ WOHÍ J<ÕHõO LO\Ï~Ú. ^˘OQÆÅ=Ú~îåÅ∞, |OkáÈ@¡ =Ú~îåÅ∞. g@xflO\˜x XˆH QÍ\˜# Hõ@ìÖË=Ú. `≥ÅOQÍ}Ï ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@O Ñ¶Ó¨ º_»Öò, <≥*· ÏO #"å|∞Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ [i y# „Ñ¨*ÏáÈ~å@O. #QÆ˚Öò|i áÈ~å@O „Ñ¨^è•#OQÍ ^ŒàÏÅ áÈ~å@O. „Ñ¨[Å áê„`« KåÖÏ Ñ¨iq∞`«O. ÃÑ@∞ì|_ç^•s Éèí∂™êfi=∞º „Ñ¨Éèí∞`åfixfl ‰õÄÖÏÛÅ#fl L^ÕÌâ◊O`À „áê~°O aèOz# áÈ~å@O. „Ñ¨*Ï=∞^ŒÌ`«∞ ÖË‰õΩO_® ™êÜ«Ú^èŒ ^ŒàÏÅ∞ áÈ~å@O KÕã≤<å „Ñ¨Ü≥∂ [#O LO_»^Œx P ~ÀA ã≤Ñ≤ZO q=∞i≈O zOk. ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ "å^ŒO =∞Ozk HÍ^Œx K≥Ñ≤ÊOk. =∂i¯ûã¨∞ì áêsì #QÆ˚Öò|i áÈ~å@O QÆ∞iOz U JOK«<å J~Ú`Õ K≥Ñ≤ÊO^À Jk "åã¨=Î =∞x JÑ¨Ê\˜H,© WÑ¨Ê\˜H© ~°∞A==Ù`«∂<Õ =™ÈÎOk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Ñ¨iã≤÷`«∞Ö’¡ `«Hõ∆} ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@O J=ã¨~°=∞<Õ Ü«Ú=‰õΩÅ∞ H˘O`«=∞Ok =ÚO^Œ∞‰õΩ =ã¨∞ÎO\Ï~°∞. JO^Œ∞ =Å¡ ^Œà◊K«~°ºÅ`À áÈ~å@O KÕ¿ã ã¨Oã¨÷Å∞ Ñ¨xKÕã∂¨ <Î Õ LO\Ï~Ú. J~Ú`Õ Jq qÑ¨"¡ À^Œº =∂xfl =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞HÔ àıH¡ <õ åfl "å\˜x =∞O^Œ yOÑ¨*ãË ∞¨ OÎ \Ï~Ú. áêÅHõ=~åæÅ‰õΩ ™ê‰õΩxzÛ „Ñ¨*Ï L^Œº=∂Å#∞ J}z"Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ HÍ~°} =∞=Ù`«∞O\Ï~Ú. =∞#áêsì HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ Éèí∂™êfi =ÚÅ‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ`Õ #+¨ìÑ¨iÇ¨~°O WzÛ Éè∂í =ÚÅ∞ fã¨∞HÀ"åÅx =∂~åÛ=Ú. ~ˆ Ñ¨Ù =∞# áÈ~å@OÖ’ nxx ‰õÄ_® =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩ =zÛ Éèí∂q∞x J„Hõq∞Oz #+¨ìÇ¨~°O HÀã¨O ‰õÄ_® _ç=∂O_£ ÃÑ_»`å=∂? Éèí∂ ã¨=∞ã¨º WÑ¨Ê\˜H© ÉèÏ~°`« ã¨=∂[ Ñ¨Ù~ÀQÆ=∞<åxH©, qÑ¨¡"À^Œº=∂xH© H©ÅHõOQÍ<Õ LOk. J~Ú`Õ ™êfi`O« „`«ºO J#O `«~O° D ã¨=∞ã¨º ã¨fiÉÏè = ã¨fi~∂° áêÅÖ’ KåÖÏ f„="≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ =KåÛ~Ú. P =∂~°∞ÊÅ#∞ Ñ¨iQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞‰õΩx áêsì HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ J=ã¨~°"≥∞ÿ# ã¨=~°}Å∞ KÕÜ«∞_»O [iyOk. #+¨ìÑ¨iÇ¨~°O ÖË‰õΩO_® Éèí∂™êfi=ÚÅ Éèí∂=Ú Å#∞ ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ "åÅ<Õ ã¨∂„fHõ~°}Ö’ #+¨ìÑ¨iÇ¨~°O J<Õ=∂@#∞ `˘ÅyOK«_»O [iyOk. „â◊=∞ KÕÜ∞« ‰õΩO_® Éè∂í q∞x J#∞Éèí qOKÕ "å~°∞ Éè∂í ™êfi=ÚÅx x~°fizOz #Ñ¨Ù_»∞ H˘xfl ã¨=∞ã¨ºÅ∞ L`«Ê#fl=∞=Ù`«∞<åfl~Ú. z#flz#fl L^ÀºQÍÅ∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ"å~°∞ J<ÕH=õ ∞Ok `«=∞ H˘kÌáê\˜ Éèí∂=ÚÅ#∞ H“Å∞H˜ã¨∞Î<åfl~°∞. J@∞=O\˜ "åi Éèí∂=ÚÅ#∞ #+¨ìÑ¨iÇ¨~°O

ÖË‰õΩO_® ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ=_»O <åºÜ«∞O HÍ^Œ ∞ . W@∞=O\˜ J<Õ H õ ã¨ = ∞ã¨ º Å#∞ Ñ¨i+¨¯iOKÕÖÏ PÜ«∂ ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ ã¨Ô~·# x~°Ü ‚ ∂« Å∞ fã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ gÅ∞QÍ<Õ ã¨=~°} KÕÜ«∞_»O [iyOk. Éèí∂™êfi=ÚÅ‰õΩ, |_® Éèí∂™êfi=ÚÅ‰õΩ "Õ∞Å∞ KÕÜ«∞_®xH˜ HÍ^Œ∞. Ö’H±ã¨`åÎ áêsì H˘`«ÎQÍ ÃÑ\Ïì~°∞ QÆ^•, J~Ú`Õ Wk U =~åæxH˜ K≥Ok# áêsì? Ö’H±ã¨`åÎ áêsì PÖ’K«# q^è•#O Uq^èŒOQÍ LOk? Ö’H±ã`¨ åÎ áêsì J^èºŒ ‰õΩ∆ Å∞ [Ü«∞„Ñ¨HÍ+π <å~åÜ«∞} QÍ~°∞ F ã¨ÉèíÖ’ =∂\Ï¡_»∞`«∂ "Õ∞=Ú JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~å=Å#∞HÀ=_»O ÖË^Œ∞ „Ñ¨[Å#∞ JkèHÍ~°OÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ=zÛ `«~∞° "å`« "Õ∞=Ú `«ÑC¨ ‰õΩO\ÏO JO@∞<åfl~∞° . nx J~°Oú Uq∞\˜? Ö’H±ã¨`åÎ áêsì H˘`«ÎQÍ Pq~°ƒùqO zOk. ^•x HÍ~°º„Hõ=∞O PK«~}° WOHÍ ã¨Ê+¨Oì HÍ"åeû LOk. WÑ¨Ê\˜=~°‰Ωõ "å~°∞ „Ñ¨H\õ O˜ z# "Õ∞~°‰õΩ q∞QÆ`å |∂~°∞˚"å Éèí∂™êfi=∞º áêsìÅ q^è•<åÅ‰õÄ, "åi q^è•<åÅ‰õÄ =∞øeHõ"≥∞ÿ# =º`åºã¨O ÖË^ŒxÑ≤™ÈÎOk. J~Ú`Õ ~åÉ’ÜÕ∞ HÍÅOÖ’ "åi PK«~}° #∞ |\˜ì Ñ¨ÓiÎ x~åú~}° ‰õΩ ~å=_»O ™ê^èŒº=∞=Ù`«∞Ok. „Ñ¨[Å∞ "Õ~°∞, `å=Ú "Õ~∞° , „Ñ¨[Å#∞ JkèHÍ~°OÖ’ ‰õÄ~ÀÛÉˇ\ì˜ `å"≥∞Hõ¯_çHÀ áÈ`å=∞x K≥|∞`«∞O>Ë ^•x JO`«~å~°Oú Uq∞\’ "åˆ~ q=iOKåeû LOk. „Ñ¨ã¨∞Î`«O \˜.P~ü.Zãπ, a.*ˇ.Ñ≤ Hõeã≤ Ñ¨xKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ã≤^ŒÌ=∞Ü«∂º~Ú. D Ñ¨iã≤÷`«∞Ö’¡ \˜.P~ü.Zãπ`À K≥\ÏìÑ¨\ÏìÅ∞ "Õã∞¨ H˘x uiˆQ QÆ^~ÌŒ ∞° ZÖÏ =º=Ç¨ÏiOK«=K«∞Û. g∞ JOKå<å? QÆ^ŒÌ~°∞ qÑ¨¡=HÍ~°∞_»∞ HÍ^Œ∞. qÑ¨¡=„^ÀÇ≤Ï Jx =∂"Àã¨∞ìÅ∞ q=∞i≈ã¨∞Î <åfl~∞° . PÜ«∞xfl ‰õÄ_® KÕ~∞° ÛHÀ=>Ë^¡ ∞Œ . QÆ^~ÌŒ ∞° „Ñ¨[Å=∞xëê? âßã¨#=∞O_»eH˜ ZOZÖòU HÀ\Ï ZxflHõÅ ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ \˜P~üZãπ, a*ˇÑ≤ ã¨Ç¨ Ü«∞O fã¨∞‰õΩOk. D WzÛÑ¨ÙK«∞ÛHÀ=_®Å∞ ~åÉ’ÜÕ∞ HÍÅOÖ’ H˘#™êQÆ∞`åÜ«∂, ÖË^• J#flk "Õz K«∂_®eû LOk. \˜P~üZãπ, a*ˇÑ≤ HõÅ~ÚHõ Éèíq+¨º`üÖ’ H˘#™êy`Õ ~å„ëêìxH©, `≥ÅOQÍ}Ï‰õÄ, "≥∞ÿ<åsìÅ‰õÄ „Ñ¨=∂^ŒO. D Ñ¨iã≤÷u Ñ¨@¡ QÆ^ŒÌ~ü ZÖÏ PÖ’z™êÎ~À PÜ«∞# K≥áêÊeûO^Õ. Ö∫H˜H`õ `« fi« O HÀã¨O xÅ|_Õ QÆ^~ÌŒ ü QÍ~°∞ D Ñ¨i}Ï=∂xfl Ç¨Ïi¬OK«~°<Õ ÉèÏq ã¨∞<Î åfl=Ú. 1234 1234 1234 1234 1234

12

=∂i¯ ûã¨∞ì

„Ñ¨^äŒ=∞ ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∞ „Ñ¨`ÕºHõO

13

=∂i¯ ûã¨∞ì

1857 „Ñ¨`ÕºHõO

1857– XHõ ã¨Oã¨‡~°} W~åÊù<£ Ç¨ÏcÉò@ U HÀ}O #∞O_ç K«∂ã≤<å 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ˆH=ÅO ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ K«i„`«Ö’<Õ "≥∞Åÿ ∞~å~Ú HÍ^Œ∞, "≥Ú`«OÎ P^è∞Œ xHõ „Ñ¨ÑO¨ K« K«i„`«Ö’<Õ XHõ „Ñ¨^•è #"≥∞#ÿ ã¨OÑ¶∞¨ @#QÍ q∞yeáÈ`«∞Ok. J@∞=O\˜ ™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O WÑ¨Ê\˜=~°‰õΩ K«∂ã≤ LO_»ÖË^Œ∞. x*ÏxH˜ Jk ™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ HõO>Ë qã¨$Î`«"≥∞ÿ#k.

1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ [iy D U_®kH˜ 150 ã¨O=`«û~åÅ∞ J=Ù`«∞#fl ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ D ã¨OÑ¶¨∞@##∞ ã¨Oã¨‡iOK«∞ ‰õΩO@∞<åfl=Ú. WÑ¨Ê\˜ ¿ãfiKèåÛ ÉèÏ~°`«OÖ’ XHõÑ¨Ê\˜ 1857 QÆ∞iOz K«iÛOK«∞HÀQÆÅ∞QÆ∞ `«∞<åflO. HÍx ™êfi`„« O`«º Ñ¨Ó~°fiO „a\˜+"π åi J}z"Õ`« ZO`«QÍ LO_Õ^ŒO>Ë, W@∞=O\˜ áÈ~å\ÏÅ QÆ∞iOz# J#∞Éè"í åÅ∂, *Ï˝ÑH¨ ÍÅ∂ ã¨∞Êù~°}‰õΩ `≥K«∞ÛHÀ=@"Õ∞ Hõ+¨ìOQÍ LO_Õk. =∞# ^Õâ◊OÖ’ ™êfi`«O„`«ºO ™êkèOK«∞‰õΩ#fl `« ~ åfi`« < Õ „Ñ¨ [ Å∞ 1857 u~° ∞ QÆ ∞ ÉÏ@∞ QÆ∞iOz Z‰õΩ¯=QÍ `≥Å∞ã¨∞HÀQÆeQÍ~°∞. 1947‰õΩ Ñ¨Ó~°fiO Ñ¨iâ’^èŒ‰õΩÅ‰õΩ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖËx J<ÕHõ H©ÅHõ Ñ¨„`åÅ∂, ã¨=∂Kå~°=¸... „Ñ¨`ÕºH˜Oz u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞Å „Ñ¨Hõ@#Å∂, "å~åÎÑ„¨ uHõÅ q=~åÅ∂ WÑ¨ÙÊ_»∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞ Ö’ L<åfl~Ú. Ju ÃÑ^ŒÌ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ 1857 „Ñ¨^äŒ=∞ ™êfi`«O„`«º áÈ~å @O =O\˜ ™êÜ« Ú ^è Œ u~° ∞ QÆ ∞ ÉÏ@∞#∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O WÑ¨Ê\˜=~°‰õΩ K«∂ã≤ LO_»ÖË^Œ∞. x*ÏxH˜ Jk ™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ HõO>Ë qã¨$Î`«"≥∞ÿ#k. 19= â◊`å|ÌOÖ’ „Ñ¨Ñ¨OK« "åºÑ¨OÎ QÍ ™êy# =Åã¨"å^Œ =ºuˆ~Hõ L^Œº=∂ ÅÖ’, ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍÖ’ q[Ü«∞=O`«"≥∞ÿ# qÑ¨"¡ åÅ∞ =ÚYº"≥∞#ÿ q. J~Ú`Õ JHõ¯_» ‰õÄ_® D ™ê÷~ÚÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ [iy# ^•YÖÏÅ∞ =∂„`«O HõxÑ≤OK«=Ù. =∞Ç¨Ü≥∂^è∞Œ _»∞ ÉÁb=~ü <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ JHõ¯_» ™êÜ«Ú^èŒ qÑ¨¡"åÅ∞ [iQÍ~Ú. D qÑ¨¡"åÖ’¡ áêÖÁæ#fl "åi

ã¨OYº U ã¨O^èŒ~°ƒùOÖ’#∂ "ÕÅ ã¨OYº#∞ q∞OK«Ö^Ë ∞Œ . ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ nxH˜ aè#flOQÍ 1,25,000 =∞Ok Éˇ O QÍÖò Ãã· x ‰õ Ω Å∞ „Ñ¨`«ºHõ∆OQÍ ™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ áêÖÁæ <åfl~∞° . JkèHÍiHõ QÆ}ÏOHÍÅ „Ñ¨HÍ~°O JÑ¨Ê\˜H˜ ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºOÖ’ "≥Ú`«ÎO Ãã·x‰õΩÅ ã¨OYº 1,35,000. JO>Ë u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ áêÖÁæ#x "å~°∞ ˆH=ÅO U_»∞ "ÕÅ =∞Ok =∂„`«"Õ∞. W=hfl „a\˜+π áê~°¡"≥∞O\ò‰õΩ ã¨=∞iÊOz# q=~åÅ∞. JO>Ë ÅH∆Í 28 "ÕÅ =∞Ok Ãã·x ‰õΩÅ∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ áêÖÁæ<åfl~°#fl=∂@. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ [iy# „áêO`åÖ’¡ x=ã≤ã¨∞Î#fl „Ñ¨[Å∞ "≥Ú`«ÎO ^Õâ◊ [<åÉèÏÖ’30 âß`«O =~°‰õΩ LO\Ï~°∞. JÑ¨Ê\’¡ ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºO "≥Ú`«ÎO Pã≤Ü«∂Ö’<Õ J`«ºO`« P^èŒ∞xHõ Ãã·#ºOQÍ QÆ∞iÎOÑ¨Ù á⁄OkOk. JO`ÕHÍ^Œ∞, "≥Ú`«ÎO „a\˜+π ™ê„=∂[ºOÖ’ „a\˜+π ã¨fiO`« Ãã·#ºO `«~åfi`« J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ L#fl Ãã#· ºO‰õÄ_® W^Õ. P q^èOŒ QÍ =∞#O U HÀ}O #∞O_ç K«∂ã≤<å 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ˆH=ÅO ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ K«i„`«Ö’<Õ "≥∞ÿÅ∞~å~Ú HÍ^Œ∞, "≥Ú`«ÎO P^èŒ∞xHõ „Ñ¨Ñ¨OK« K«i„`«Ö’<Õ XHõ „Ñ¨^è•#"≥∞ÿ# ã¨OÑ¶¨∞@#QÍ q∞yeáÈ`«∞Ok. ™ê^è • ~° } OQÍ áêÅHõ = ~åæ Å ∞

ã¨$+≤ìO z# Ñ¨iã≤÷`«∞Å Ñ¨~°º=™ê#OQÍ<Õ qÑ¨"¡ åÅ∞ KÀ@∞KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~Ú. JÑ¨Ê\˜ =~°‰Ωõ „a\˜+π =Åã¨ áêÅ‰õΩÅ‰õΩ PÜ«Ú=ÙÑ¨@∞ìQÍ L#fl ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºOÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ „a\˜+π =Åã¨"å^ŒOÖ’ `«ÖˇuÎ# #∂`«# ^èÀ~°}∞Å∂, =Åã¨"å^Œ ™ê„=∂[º qã¨~Î }° Ï, ¿ãfiKåÛù "å}˜[º ™ê„=∂[º"å^Œ=¸ áêH˜∆HõOQÍ HÍ~°}O Jx K≥Ñ¨Ê=K«∞Û. D =∂~°∞ÊÅ Ñ¶¨e`«OQÍ "≥Ú`«ÎO Ãã·#ºOÃÑ· ‰õÄ_® #∂`«# XuÎà◊√¡ ÃÑiQÍ~Ú. ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºO áê„`« a\<£ |Ü«∞@ „a\˜+π ™ê„=∂*Ïº xH˜ ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºO PÜ«Ú=ÙÑ¨@∞ìQÍ LO_Õk. ¿ãfiKåè Û "åºáê~°∞Å âßOu „Ñ¨=K«<åÅ#∞ HÍ~°Öò =∂~ü¯û ã¨O^ÕÇ¨ã¨Ê^ŒOQÍ<Õ K«∂ã¨∂Î =KåÛ_»∞. „a\˜+π ~å[H©Ü«∂Ö’¡ ¿ãfiKèåÛ "å}˜[ºO 1830 <å\˜H˜ „Ñ¨^è•# ^èÀ~°}˜QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛOk. D JOâßxfl =∂~ü¯û QÆ∞iÎOz# q+¨Ü«∂xfl Öˇx<£ ‰õÄ_® JOwHõiOKå_»∞. J~Ú`Õ JÑ¨Ê\˜H˜ D JOâ◊OÃÑ· =∂~ü¯û ~åã≤# "åº™êÅ∞ ¿ãHõiO K« @ O ™ê^è Œ º Ñ¨ _ » Ö Ë ^ Œ ∞ . JÑ¨ Ê \’¡ =∂~ü ¯ û ÖË=<≥uÎ# JOâßÅ‰õΩ 1950 ^Œâ◊HõO Ö’ WOQÍ¡O_£‰õΩ K≥Ok# K«i„`«HÍ~°∞Å∞ *Ï<£ QÆÖÏ¡Ñ∞¨¶ ~ü, ~À<åÖò¤ ~åa#û<£Å∞ ''¿ãfiKèåÛ "åºáê ~°Ñ¨Ù ™ê„=∂[º"å^ŒO—— J#fl JOâ◊OÃÑ· KÕã≤# Ñ¨iâ’^èŒ#Å∞ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `≥zÛ# JOâßÅ∞

„á⁄ÃÑ¶ã¨~ü W~åÊù<£ Ç¨ÏcÉò ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ „Ñ¨MÏºu QÍOz# ™ê=∂lHõ âß„ã¨Î"Õ`«Î. ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ K«i„`«‰õΩ ã¨O|OkèOz J<ÕHõ âß„ã‘Î ~°K«#Å∞ KÕâß~°∞. Ñ¨Ùã¨ÎHÍÅ∂, "åº™êÅ∂ ~åâß~°∞. 14

=∂i¯ ûã¨∞ì |ÅO KÕ‰õÄ~åÛ~Ú. 1832Ö’ „a@<£Ö’ áê~°"¡ ∞≥ O@s ã¨Oã¨¯~°}Å ^•fi~å â◊H=Î˜ O`«"∞≥ #ÿ „a@<£ áêi„âßq∞Hõ =~°Oæ JkèHÍ~°OÃÑ· ã¨OÑ¨Ó~°‚ ÃÑ`«Î<åxfl, Ñ¨@∞ì#∞ ã¨OáêkOzO^Œx D Ñ¨iâ’^èŒ#Å∞ "≥Å¡_çOKå~Ú. nO`À áê>Ë „a@<£ ™ê„=∂[º qã¨Î~°} „Ñ¨Ü«∞`åflÖ’¡ ‰õÄ_® #∂`«# ^Œâ◊ "≥Ú^ŒÖˇ·Ok. D qã¨Î~°} „Hõ=∞O Ö’<Õ ÉˇOQÍÖò Ãã#· ºO x~°O`«~O° =∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞ ™ê=∂„y "åÇ¨Ï‰õΩÅ∞QÍ, „H˜q∞Ü«∂ #∞O_ç K≥<· å =~°‰õÄ qq^èŒ „áêO`åÖ’¡ „a@<£ ™êyOz# Ü«Ú^•úÅ‰õΩ =Ú_çã~¨ ∞° ‰õΩQÍ LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ ®¤~∞° . "≥ Ú @ì " ≥ Ú ^Œ \ ˜ ™ êiQÍ „a@<£ áêÅ‰õΩÅ∞ 1839-1843 =∞^èºŒ ™êy# PÑ¶<…¨ £ Ü«Ú^ŒOú Ö’ ÉˇOQÍÖò Ãã<· åºxfl LÑ¨Ü∂≥ yOKå~°∞. P `«~åfi`« 1843Ö’ [iy# QÍfieÜ«∞~ü Ü«Ú^ŒúOÖ’ Ãã·`«O „a@<£ Ãã·#ºOÖ’ ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºO H©ÅHõ áê„`« áÈ+≤OzOk. W~°∞Ñ¨H∆ÍÅ∞ ^•~°∞}OQÍ #+¨áì È~Ú# Ü«Ú^•úÖ’¡ Wk XHõ\.˜ nxfl =∞iÛáÈ=@O ™ê^è•~°}OQÍ [~°∞QÆ∞ `«∞Ok. J#O`«~°O ã≤O^è£#∞ [~ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ 1844Ö’ [iy# Ü«Ú^ŒOú , J#O`«~O° =zÛ# Ñ¨O*ÏÉò Ü«Ú^•úÖ’¡ ÉˇOQÍÖò Ãã#· ºO ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î #+¨áì È~ÚOk. 1852Ö’ ~Ô O_À |~å‡ Ü«Ú^ŒOú Ö’ „a@<£ `«~°Ñ¨Ù# áÈ~å_ÕO^Œ∞‰õΩ ÉˇOQÍÖò Ãã·<åflxfl |~å‡‰õΩ Ñ¨Oáê~°∞. D Ü«Ú^ŒúOÖ’ Ç¨ÏŸ~åÇ¨ÏŸsQÍ áÈ~å_ç# ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºO ^ŒH˜∆} É~å‡#∞ „a\<£ HõÉÏ˚Ö’H˜ `≥zÛOk. 1840-42 =∞^èŒº #Å¡=∞O^Œ∞ Ü«Ú^•úÖ’¡ D Ãã·#ºO K≥·<åÖ’ áÈ~å_çOk. uiy 185660Ö’¡ ‰õÄ_® #Å¡=∞O^Œ∞ Ü«Ú^•úÅ∞ [iQÍ~Ú. JO^Œ∞Ö’#∞ ÉˇOQÍÖò Ãã·#º"Õ∞ „a@<£ `«~°Ñ¨Ù# „Ñ¨^è•# áê=ÙQÍ LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_çOk. 1854Ö’ ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºOÖ’ H˘O`« ÉèÏQÆO „H˜q∞Ü«∂Ö’ ~°ëêº`À áÈ~å_»\ÏxH˜ "≥o¡Ok. D q^èŒOQÍ 1837 "≥Ú^ŒÅ∞ 1857 =~°‰Ωõ XHõ^•x`«~åfi`« XHõ\˜QÍ =zÛ# Jxfl Ü«Ú^•úÖ’¡#∂ ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºO „a@<£ ™ê„=∂[º qã¨Î~°} HÀã¨O „áê}ÏÅ∞ JiÊã¨∂<Î Õ =zÛOk. 1856-57Ö’ ‰õÄ_® ~°ëêº`À Ü«Ú^ŒOú H˘#™êQÆ∞`«∂<Õ LOk. P HÍÅOÖ’ „Ñ¨Ñ¨OK«OÖ’x U ^Õâ◊OÖ’#∂ Ãã#· ºO WO`« f„=OQÍ Ü«Ú^•úÖ’¡ áêÖÁæ#ÖË^∞Œ . Ãã·<åºxH˜ ‰õÄ_® q„âßOu HÍ"åÅx Ãã·xHõ xÑ¨Ù}∞Å∞ K≥|∞`å~°∞. J@∞=O\˜k =~°∞ã¨QÍ 18 Uà◊¡áê@∞ q„âßOu JO>Ë Uq∞\’ `≥b‰õΩO_® áÈ~å_çOk ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºO. „a\˜ + π Ãã· x Hõ K« i „`« H Í~° ∞ Ö’¡ HÍã¨ÎO`« x*Ï~Úf Ñ¨~°∞_»x K≥Ñ¨Ê^ŒQÆæ *Ï<£ 15

1857–XHõ ã¨Oã¨‡~°}

''

P HÍÅOÖ’ „Ñ¨Ñ¨OK«OÖ’x U ^Õâ◊OÖ’#∂ Ãã·#ºO WO`« f„=OQÍ Ü«Ú^•úÖ’¡ áêÖÁæ#ÖË^Œ∞. Ãã·<åºxH˜ ‰õÄ_® q„âßOu HÍ"åÅx Ãã·xHõ xÑ¨Ù}∞Å∞ K≥|∞`å~°∞. J@∞=O\˜k =~°∞ã¨QÍ 18 ã¨O=`«û~åÅ áê@∞ q„â ßOu JO>Ë Uq∞\’ `≥ e Ü« ∞ ‰õ Ω O_® áÈ~å_çOk ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºO.

——

qeÜ«∞O ˆH `«# ~°K«#Ö’ ''ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºOÖ’ Z=Ô~·<å á⁄~°áê@∞ KÕ¿ãÎ "åix |~å‡ Ñ¨OÑ¨Ù `å=∞<À, K≥·<å Ñ¨OÑ¨Ù`å=∞<À ÉˇkiOK«@O „a@<£ áêÅ‰õΩÅ‰õΩ ã¨~fi° ™ê^è•~°}O J~ÚºOk—— Jx ~åâß_»∞. ã≤áê~ÚÅ∞ J`«ºO`« ÉèíH˜Î „Ñ¨Ñ¨`«∞ÎÅ`À Ñ¨x KÕã¨∞Î<åfl~°x =∞#O "åkOK« #=ã¨~°O ÖË^Œ∞ HÍh "åà◊√¡ ‰õÄ_® =∞#ÖÏO\˜ =∞#∞+¨µÖË Hõ^•. D Ü«Ú^•úÅxflO\˜Ö’#∂ „a@<£ `«# ^ÕâÑ◊ Ù¨ Ãã<· åºxfl ZO^Œ∞‰õΩ LÑ¨Ü∂≥ yOK«ÖË^Œ∞ J#fl „Ñ¨â◊fl `«Öˇ`«Î@O ã¨~°fi™ê^è• ~°}O. D Ü«Ú^•úÅxflO\˜Ö’ Hˆ =ÅO „H˜q∞Ü«∂ Ü«Ú^ŒúO =∂„`«"Õ∞ „a@<£ âıfi`« *Ïu ¿ã#Å <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ ™êyOk. ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºO =∞`«`«`«fiO`À ‰õÄ_çOk HÍ^Œ∞ ÉˇOQÍÖò Ãã#· ºO f„="≥∞#ÿ =∂#ã≤Hõ XuÎà◊¡#∂, PO^Àà◊#Å#∂ Z^Œ∞~˘¯Ok. D XuÎ_ç Ñ¨@¡ Jk `«# Jã¨O`«$Ñ≤Îh, Hõã≤h, x~°ã¨#∂ qq^èŒ =∂~åæÖ’¡ =ºHõÎO KÕã≤Ok.

ÉˇOQÍÖò#∞O_Õ Z‰õΩ¯==∞Okx Ãã·#ºOÖ’H˜ fã¨∞HÀ=\ÏxH˜ „Ñ¨^•è # HÍ~°}O JHõ¯_» JO^Œ~∂° XHõiH˜ XHõ~°∞ J~°÷=∞ÜÕ∞º Ç≤ÏO^Œ∂ ™ê÷x ÉèÏ+¨ =∂\Ï¡_@ » "Õ∞. JO^Œ∞=Å¡ WÑ¨Ê\˜ L`«~Î „° Ñ¨^âÕ ò, Ñ¨tÛ=∞ cÇ¨~ü, Ç¨Ï~åº<å „áêO`åÅ #∞O_ç JÑ¨Ê\’¡ „Ñ¨^è•#OQÍ Ãã·xHõ xÜ«∂=∞HÍÅ∞ [iˆQq. g\˜Ö’ L`«Î~° „Ñ¨^Õâò „Ñ¨^è•# Ãã·xHõ ã¨g∞Hõ~}° Hˆ O„^ŒOQÍ LOk. 1856‰õΩ =ÚO^Œ∞ U~åÊ@∞ KÕã≤# ÃÑ¶·*ÏÉÏ^£, ÅHÀfl _çq[<£Å∞ WÑ¨Ê\˜H© ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã#· ºOÖ’ L<åfl~Ú. JÑ¨Ê\’¡ J=^è£ ~å*ÏºxH˜ ÅHÀfl ~å[^è•xQÍ LO_Õk. ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºOÖ’ 40,000 =∞Ok ˆH=ÅO J=^è £ #∞O_Õ =KåÛ~° ∞ . D Ãã· < åºxH˜ ã¨O|OkèOz# =∞~À „áê^è•#º`« gi#O^Œih ‰õΩÖÏÅ „áêuÑ¨kHõ# ZOÑ≤Hõ KÕÜ«∞@O. D Ãã·<åºxH˜ L#fl =∞~À „Ñ¨`ÕºHõ ÅHõ∆}O.... Ñ¨^•u^Œà◊OÖ’ „ÉÏÇ¨Ï‡}∞Å∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ LO_Õ"å~°∞. ™ê^è•~°}OQÍ g~°∞ JHõ∆~åã¨∞ºÅ∞. P^è∞Œ xHõ Ü«Ú^Œú Hõà‰◊ Ωõ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ „Hõ=∞tHõ}∆ #∞ `« fi ~° Q Í JÅ=~° ∞ ÛHÀQÆ e y# "å~° ∞ .

=∂i¯ ûã¨∞ì

1857–XHõ ã¨Oã¨‡~°}

''

Jã¨O`«$Ñ≤HÎ ˜ HÍ~°}ÏÅ∞ U"≥∞#ÿ Ñ¨Ê\˜H© ÉèÏsZ`«∞#Î ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºO u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÉÏ=Ù\Ï ZQÆ~°"ÕÜ«∞@O =∂„`«O qâı+¨Ñ¨i}Ï=∞OQÍ<Õ K≥áêÊe. ÃÑ·# K≥Ñ¨ÙÊ‰õΩ#fl@∞¡ "≥Ú`«ÎO 1,35,000 =∞OkÖ’ 1,25,000 =∞Ok u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÉÏ@Ñ¨\Ïì~°∞. Wk <å\˜H©, <Õ\˜H©, U<å\˜H© J#∂Ç¨Ïº ã¨OÑ¶¨∞@#QÍ q∞yeáÈ`«∞Ok.

——

™ê^è•~°}OQÍ ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã·#ºOÖ’ JÑ¨Ê\˜H˜ L#fl Ü«Ú^Œúg~°∞Å =~åæÅ HõO>Ë giH˜ „Hõ=∞ tHõ∆} "≥∞O_»∞. 1850Ö’ ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºOÖ’ J„QÆ = ~° ‚ „ÉÏÇ¨ Ï ‡}∞Å#∞ =∂„`« " Õ ∞ KÕ~∞° ÛHÀ"åÅO@∂ xÜ«∂=∞HÍÅ‰õΩ ã¨O|OkèO z# #∂`«# x|O^èŒ#Å∞ ‰õÄ_® "≥Å∞=iO zOk. gi#O^Œih ã¨=∞~°÷=O`«OQÍ J[=∂ ~Ú+‘ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ =∞`«„áêuÑ¨kHõ# pÅÛÖË^∞Œ . ÉèÏ~°fÜ«ÚÖ’¡ Ç≤ÏO^Œ∞ =Úã≤¡O qÉË^è•Å∞ ZHõ¯_≥<· å ã¨$+≤Oì K«=K«∞Û, LÑ¨Ü∂≥ yOK«∞HÀ=K«∞Û J#fl JOâßxfl ™ê„=∂[º"å^ŒO JÑ¨Ê\˜ =~°‰Ωõ QÆ∞iÎOK«ÖËHõáÈ~ÚOk. D JOâßxfl QÆ∞iÎã¨∂Î „a@<£ J#∞‰õÄÅ L#fl`« Ããx· HÍkèHÍi ã¨Ü∞« º^£ JÇ¨Ï‡^£ MÏ<£ `«# ''ÉèÏ~°fÜ«∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ HÍ~° } ÏÅ∞—— J#fl „QÆ O ^è Œ O Ö’ Ñ¶ ¨ ∂ @∞QÍ q=∞i≈™êÎ_»∞. Ç≤ÏO^Œ∂, =Úã≤¡O ã≤áê~ÚÅ#∞ XˆH Ô~l"≥∞O\òÖ’ LOK«@O =Å¡ ~°HõÎO "À_®Û eû =zÛ#Ñ¨ÙÊ_»∞ gi^ŒiÌ =∞^èºŒ ™È^Œ~° |O^èOŒ HõO>Ë q∞Oz# |O^èŒO |ÅÑ¨_»∞`«∞O^Œx JO^Œ∞=Å¡ "åiÖ’ XHõiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ XHõix LÑ¨Ü≥∂yOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ gÅ∞ LO_»^Œx JÇ¨Ï‡^£ MÏ<£ JO^Œ∞Ö’ Jaè„áêÜ«∞O "≥e |∞KåÛ_»∞. J=™ê# ^Œâ◊Ö’ L#fl ÉèÏ~°fÜ«∞ áêÅHõ=~åæÅ`À ÃÑ^ŒÌQÍ ã¨O|O^èŒO ÖËx D P^èŒ∞xHõ Ãã·<åºxH˜ K≥Ok# ã≤áê~ÚÅ∞, P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[OÖ’ J`«ºO`« P^è Œ ∞ xHõ =~° æ O QÍ J=`« i OKå~° ∞ . D ã≤á ê~ÚÖ’¡ Ô ~ O_» ∞ JOâßÅ∞, ÅHõ ∆ } ÏÅ∞ „Ñ¨^è•#OQÍ HõxÑ≤OKå~Ú. "≥Ú^Œ\˜k, ‰õΩÅO Ñ¨ @ ¡ f„=OQÍ ã¨ Ê OkOK« @ O. Ô ~ O_Àk, =∞`À`«`«fi Ñ¨Ói`«O HÍHõáÈ=@O. „áê^èŒq∞Hõ HÍ~°}ÏÅ∞ H˘=Ùfi Ñ¨Óã≤# `«∂\ÏÅ∞ LÑ¨Ü≥∂ yOKÕO^Œ∞‰õΩ ã≤áê~ÚÅ∞ u~°ã¨¯iOK«\ÏxH˜ „Ñ¨^è•# HÍ~°}O W^Õ. "åiH˜ ‰õΩÅO, ‰õΩÅ ã¨fiKè«Û`«#∞ HÍáê_»∞HÀ=@O „Ñ¨^è•#O. D

~°Hõ"≥∞ÿ# Ç¨ÏŸ^• ˆH=ÅO "åiH˜ =∂„`«"Õ∞ Ñ¨iq∞`«O HÍÖË^∞Œ . "åà◊√¡ JkèHÍ~°∞Å∞ HÍÖË~∞° . Ñ¨^À#fl`«∞Å∞ á⁄O^ŒÖË~°∞. =∞Ç¨ J~Ú`Õ „Ñ¨u 20 =∞OkÖ’ XHõ~À 30 =∞OkÖ’ XHõ~À ["Õ∞^•~°∞ Ç¨ÏŸ^•‰õΩ KÕ~∞° HÀQÆeQˆ J=HÍâßÅ∞ LO_Õ"Õ"≥∂. J@∞=O\˜ ["Õ∞^•~°∞Ö’¡ 20, 30 =∞OkÖ’ XHõ~°∞ ã¨∞ÉË^•~°∞QÍ#∂, JO`Õ x+¨ÊuÎÖ’ XHõ~°∞ ã¨∞ÉË^•~°∞ "Õ∞[~üQÍ#∂ Ñ¨^À#fl`«∞Å∞ á⁄O^Õ"å~°∞. JO`«‰õΩ q∞Oz =ÚO^Œ∞‰õΩ "≥àı¡"å~°∞ HÍ^Œ∞. "åiH˜ Ãã·#ºOÖ’ U =∂„`«O QÆ∞iÎOÑ¨Ó, Q“~°=O LO_Õq HÍ=Ù. "åiH˜ "Õ`«<åÅ∞ WKÕÛ"åˆ~ HÍh L#fl`åkè HÍ~°∞Å KÕ`«∞Ö’¡ x~°O`«~°O J==∂<åÅ áêÅ∞HÍ=eû =KÕÛk. #∂º#`å ÉèÏ"åxH˜ x~°O`«~°O QÆ∞~°=Ù`«∂ LO_Õ"å~°∞. L#fl`« ‰õΩÅO J#fl QÆ∞iÎOÑ¨Ù =∂„`«"∞Õ "åiH˜ ^ŒH¯˜ Ok. „a\˜+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO P=ÙH˘=Ùfi. Ñ¨OkH˘=Ùfi Ñ¨ Ó ã≤ # `« ∂ \ÏÅ∞ LÑ¨ Ü ≥ ∂ yOKåÅx P^ÕtK«O@O ^•fi~å WÑ¨ÙÊ_»∞ P QÆ∞iÎOÑ¨Ù#∞ ‰õ Ä _® h~° ∞ QÍˆ ~ Û „Ñ¨ Ü « ∞ `« fl O KÕÜ∞« <å~°OaèOzOk. H˘=Ùfi Ñ¨Óã≤# `«∂\ÏÅ∞ "å_»@O =Å¡ LO_Õ LÑ¨Ü≥∂QÍÅ QÆ∞iOz Z<≥fl· <å K≥ÑÊ¨ =K«∞Û. HÍh "åi ^Œ$+≤Öì ’ =∂„`«O `«∂\Ï#∞ H˘iH˜ LÑ¨Ü≥∂yOK«@O, KÕ`«∞Å`À `«∞Oz LÑ¨Ü≥∂yOK«@O J#fl "å\˜=∞^èŒº |`«∞‰õΩ‰õÄ, Kå=Ù‰õÄ =∞^èŒº L#flO`« `Õ_® LOk. |Ç¨Ï^Œ∂~ü ëêÃÑ· qKå~°} ™êyã¨∞Î #flÑ¨ÙÊ_»∞ „a\˜+π `«~°Ñ¨Ù# <åºÜ«∞"åk, H˘=Ùfi Ñ¨ Ó ã≤ # `« ∂ \ÏÅ∞ LÑ¨ Ü ≥ ∂ yOK« \ ÏxH˜ u~°ã¨¯iOz# Ãã·x‰õΩÅ∞ „a\˜+π "åiH˜ =ºuˆ~ HõOQÍ J"Õ `«∂\ÏÅ∞ LÑ¨Ü≥∂yOKå~°x JaèÜ≥∂QÆO "≥∂áê_»∞. J~Ú`Õ Wk "åi W+¨„ì Ñ¨HÍ~°O [iyO^Õ `«ÑÊ¨ Z=i |Å=O`«O g∞^Œ<À [iyOk HÍ^Œ∞. H˘=Ùfi Ñ¨Óã≤# `«∂\ÏÅ∞ LÑ¨Ü≥∂yOK«\O Ñ¨@¡ "åi =ºu

~ˆ Hõ`« Jxfl ~°HÍÅ J==∂<åÅ‰õÄ Ñ¨~åHÍ+¨Qì Í<Õ K«∂_®e. „Ñ¨`ÕºH˜Oz "å~°∞ Z^Œ∞~°∞¯O@∞#fl *ÏuÑ¨~°"≥∞ÿ#, ‰õΩÅÑ¨~°"≥∞ÿ# J==∂<åÅ‰õΩ H˘#™êyOÑ¨ÙQÍ<Õ nxfl Ãã·x‰õΩÅ∞ K«∂âß~°∞. Pk"å~°O <å_»∞ „a\˜+π Ããx· HÍkèHÍ~°∞Å #∞O_ç „ÔH·ã¨Î= É’^èŒ#Å∞ q<åÅx XuÎ_ç "≥Ú^ŒÅ∂.. "åi KÕ`«∞Ö’¡ =ºH˜ÎQÆ`« J==∂<åÅ‰õΩ QÆ∞i HÍ=@O =~°‰õÄ J<ÕHõ JOâßÅ∞ D u~° ™ê¯~°OÖ’ Wq∞_ç L<åfl~Ú. J#∞HÀx ã¨OÑ¶¨∞@#QÍ =zÛ# D H˘=Ùfi Ñ¨Óã≤# `«∂\ÏÅ qxÜ≥∂QÆO`À ÉÏ@∞ „a\˜+π ÃÑ`«Î#OÃÑ· ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºO u~°QÆ|_» \ÏxH˜ =∞iH˘xfl =ÚYº"≥∞#ÿ HÍ~°}ÏÅ∞ ‰õÄ_® L<åfl~Ú. Ãã·x‰õ xÜ«∂=∞HÍÅ∞ J`«ºkèHõOQÍ [iy# „áêO`«O, „a\˜+π áêÅ‰õΩÅ∞ J`«ºO`« Z‰õΩ¯= Ñ¨#∞flÅ∞ =ã¨∂Å∞KÕã#≤ „áêO`«O ‰õÄ_® HÍ=@O Ü«∂^Œ$zÛHõO HÍ^Œ∞. P „áêO`«OÖ’x Ô~·`åOQÆ=¸ , „QÍ=∞™ê÷~Ú [g∞O^•~°∂¡ x~°O`«~°O ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl Ñ¨#∞flÅ ÉèÏ~åxH˜ zè„^Œ=∞Ü«∂º~°∞. =∞Ç¨ÏÖÏfis q^è•#O 1822Ö’ J=∞Å∞ KÕÜ«∞<å~°OaèOzOk "≥Ú^ŒÅ∞ D „áêO`«OÖ’x ~Ô `· åOQÍxH˜ HõëêìÅ∞ ÃÑiQÍ~Ú. ÉˇOQÍÖò âßtfi`« tã¨∞Î q^è•#O J=∞Å∞ [iˆQ „áêO`«O H˜O^Œ LO_Õk. WHõ¯_» Éèí∂q∞ tã¨∞Î#∞ ^è#Œ ~°∂Ñ¨OÖ’ x~°~‚ ÚOz =ã¨∂Å∞ KÕ¿ã"å~°∞. =∞„^•ã¨ ∞ ~åROÖ’ Ô ~ · ` åfis Ñ¨ ^ Œ ú u .... „Ñ¨^è•#OQÍ HõOÃÑh „Ñ¨ux^èŒ∞Å∞ Ô~·`«∞Å`À ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩ#fl XÑ¨ÊO^•Å ~°∂Ñ¨OÖ’ J=∞Å∞ [iyOk. ÉÁOÉÏ~Ú ~åROÖ’ =ÚÃÑ·ÊUà◊¡ „áêuÑ¨kHõ# tã¨∞ÎÅ∞ x~°‚Ü«∞=∞Ü«∂º~Ú. =∞Ç¨ÏÖÏfis Ñ¨^ŒúuÖ’ tã¨∞Î XÑ¨ÊO^ŒO =ÚÃÑ·Ê Uà◊¡ =~°‰õΩ ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩ<åfl =∞^èŒºÖ’ tã¨∞Î ˆ~@∞¡ ZÑ¨ÙÊ_≥·<å ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ J=HÍâ◊O LO_Õk. K≥e¡OÑ¨ÙÖ’¡ L=∞‡_ç ÉÏ^èŒº`« LO_Õk. JO>Ë XHõ Ô~·`«∞ U HÍ~°}ÏÅ s`åº<≥·<å `«# =O`«∞ tã¨∞Î K≥eO¡ K«ÖxË Ñ¨HO∆õ Ö’ W~°∞QÆ∞á⁄~°∞QÆ# tã¨∞Î K≥e¡Oz# Ô~·`«∞Å á⁄ÖÏÅ#∞ ‰õÄ_® „Ñ¨Éèí∞`«fiO ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ=\ÏxH˜ J=HÍâ◊O LO_Õk. XHõ¯ PbQÆ_£ lÖÏ¡Ö’ 1839-1858 =∞^èŒº ^•^•Ñ¨Ù ã¨QÆO Éèí∂q∞ KÕ`«∞Å∞ =∂iO^Œx D JOâ◊OÃÑ· Ñ¨iâ’^èŒ# KÕã≤# ZiH± ™ÈìH±û `≥eÜ«∞KÕã∞¨ <Î åfl~∞° . 1841-61 =∞^èºŒ =Ú[Ñ¶~¨ ü #QÆ~ü lÖÏ¡Ö’ <åÖ’æ=O`«∞ Éèí∂q∞ HõOÃÑh =â◊"∞≥ Oÿ k. 1833 =~°‰Ωõ tã¨∞Î ~å~Úf á⁄Ok# Éè∂í =ÚÅ∞ ‰õÄ_® P `«~åfi`« QÆ∞`«QÎ Í J=∞‡HÍxH˜ =KåÛ~Ú. Ãã·#ºOÖ’H˜ fã¨∞HÀ|_»¤ „ÉÏÇ¨Ï‡}∞ Å∂, =Úã≤¡OÅÖ’ ¿+H±Å#|_Õ "å~°∂ W@∞ 16

=∂i¯ ûã¨∞ì =O\˜ tã¨∞Î ~å~Úf Éèí∂=ÚÅ#∞ Hõey LO_Õ "å~°∞. W@∞=O\˜ =∂<åºÅ∞ ™ê^è•~°}OQÍ Ñ¨O_ç`«∞Å‰õÄ, Ñ¨Ó*Ï~°∞Å‰õÄ WKÕÛ ™êO„Ñ¨ ^•Ü«∞O =∞# ^Õâ◊OÖ’ LO_Õk. HÍh Ô~·`åO QÆOQÍ D =∂<åºÅÃÑ· Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ Hõey# D Ããx· Hõ ‰õΩ@∞OÉÏÅÃÑ· Éè∂í ã¨O|O^è•Ö’¡ =zÛ# =∂~°∞ÊÅ∞ f„=OQÍ „Ñ¨ÉèÏ=O K«∂áê~Ú. nO`À P "Õ∞~°‰Ωõ ã≤áê~ÚÖ’¡ ‰õÄ_® Jã¨O`«$Ñ≤Î ÃÑ~°QÆ<å~°OaèOzOk. Jã¨ O `« $ Ñ≤ Î H ˜ HÍ~° } ÏÅ∞ U"≥∞ÿ#Ñ¨Ê\˜H© ÉèÏsZ`«∞Î# ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºO u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÉÏ=Ù \Ï ZQÆ~"° Ü Õ ∞« @O =∂„`«O qâı + ¨ Ñ ¨ i }Ï=∞OQÍ <Õ K≥ á êÊe. ÃÑ· # K≥Ñ¨ÙÊ‰õΩ#fl@∞¡ "≥Ú`«ÎO 1,35,000 =∞OkÖ’ 1,25,000 =∞Ok u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÉÏ@Ñ¨\Ïì~∞° . Wk <å\˜H©, <Õ\˜H©, U<å\˜H© J#∂Ç¨Ïº ã¨OÑ¶¨∞@#QÍ q∞yeáÈ `«∞Ok. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "≥Ú^Œ\ [#=i 1857 Ö’ ÉˇOQÍÖòÖ’x _»O_»O lÖÏ¡Ö’ „áê~°OÉèí "≥∞ÿOk. `«~åfi`« =∞OQÆ Ö ò á êO_Õ "≥ Ú ^Œ \ ^è ≥ · ~ ° º O QÍ u~°QÆ|_®¤_»∞. "Õ∞ `˘e~ÀAÅ <å\˜H˜ D =∞O@Å∞ ÅHÀfl‰Ωõ `åHÍ~Ú. "Õ∞ 9, 10 `ÕnÖ’¡ g∞~°\òÖ’ Ñ¨ÓiÎ™ê÷~Ú u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ [iyOk. "Õ∞ 11# g∞~°\ò ã≤áê~ÚÅ∞ _èbç x¡ P„Hõq∞OK«∞ ‰õΩ<åfl~∞° . nO`À ™ê^è•~°} Ããx· Hõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „áê~°OÉèí"≥∞ÿO^Œ#fl ã¨∂K«# =zÛOk. „Ñ¨[Å ã¨ÊO^Œ# D ã¨OÑ¶¨∞@# QÆ∞iOz =∞#O ZO`«QÍ K«iÛOK«∞‰õΩO@∞<åfl WÑ¨Ê\˜ =~°‰õΩ nx "≥#Hõ QÆÅ Ñ¨^äŒHõO QÆ∞iOz QÍh, <åÜ«∞Hõ`fi« O QÆ∞iOz QÍh ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ ã¨=∂Kå~°O ÖË^Œ∞. D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "≥#Hõ ã¨∞n~°…"≥∞ÿ# „Ñ¨}ÏoHÍ |^Œú"≥∞ÿ# =ÓºÇ¨ÏO LO^• J#fl q+¨Ü«∞O ‰õÄ_® ã¨Ê+¨ìOQÍ `≥eÜ«∞^Œ∞. ˆH=ÅO ã≤áê~ÚÅ =∞^èºŒ L#fl ã¨ÇÏ¨ Ÿ^Œ~É° Ïè =O QÆ∞iOz =∂„`«"Õ∞ `≥Å∞ã¨∞. `«=∞ Ü«∞[=∂#∞Å ¿ã=Ö’ ~°HõÎ"≥∂_»∞ ã¨∞Î#fl D ã≤áê~ÚÅ∞ ™È^Œ~°∞Å∞ WzÛ# Ñ≤Å∞Ñ¨Ù#∞ W>Ëì JO^Œ∞‰õΩ<åfl~∞° . ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºOÖ’ L#fl Ç≤ÏO^Œ∂, =Úã≤¡O ã≤áê~ÚÅ∞ `«=∞ LxH˜ XHõ¯>Ë J#∞‰õΩ<åfl~°∞. L=∞‡_ç JOâßÅ „áêuÑ¨kHõ<Õ QÆ∞iÎOÑ¨Ù LO^Œx ÉèÏqOKå~°∞. JO^Œ∞=ÖË¡ ã≤áê~ÚÖ’¡ XHõ ÉèÏQÆO u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „áê~°OaèOKåHõ Ô~O_À ÉèÏQÆO u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕÜ«∞‰õΩO_® |Ü«∞@ LO_»ÖËHõ áÈ~ÚOk. 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ 'ã≤áê~Ú Ñ≤`«∂i— (ã≤áêÜ«∞Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞) J#fl ¿Ñ~°∞ ã¨Ô~·Ok HÍ^Œ∞. D ¿Ñ~°∞#∞ u~°ã¨¯iOz#O`« =∂„`å# =∞#O D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ ã≤áê~ÚÅ∞ 17

1857–XHõ ã¨Oã¨‡~°}

''

ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºOÖ’ L#fl Ç≤ÏO^Œ∂, =Úã≤¡O ã≤áê~ÚÅ∞ `«=∞ LxH˜ XHõ¯>Ë J#∞‰õΩ<åfl~°∞. L=∞‡_ç JOâßÅ „áêuÑ¨kHõ<Õ QÆ∞iÎOÑ¨Ù LO^Œx ÉèÏqOKå~°∞. JO^Œ ∞ =ÖË ¡ ã≤ á ê~ÚÖ’¡ XHõ Éè Ï QÆ O u~° ∞ QÆ ∞ ÉÏ@∞ „áê~°OaèOKåHõ Ô~O_À ÉèÏQÆO u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕÜ«∞‰õΩO_® |Ü«∞@ LO_»ÖËHõáÈ~ÚOk.

——

x~°fiÇ≤ÏOz# Hõ$+≤x =∞iÛáÈ‰õÄ_»^Œ∞. D qÑ¨=¡ HÍÅ=∞O`å ã≤áê~ÚÅ∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ "≥<≥fl=ÚHõQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞. PH±ûÑ¶¨~ü¤ „Ñ¨K«∞iOz# 'ÉèÏ~°`«^Õâ◊ K«i„`«—Ö’ Ãã·`«O 1857 qÑ¨¡=OÖ’ ã≤áê~ÚÅ áê„`« QÆ∞iOz Ñ¶¨∞#OQÍ „Ñ¨™êÎqOKå~°∞. U q^èŒOQÍ D ÅH∆Í áêuHõ "ÕÅ =∞Ok ã≤áê~ÚÅ∞ „a\˜+π "åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ `«=∞ „áê}ÏÅ∞ Ñ¶}¨ OQÍ X_®¤~#° fl q+¨Ü«∂xfl q<≥ûO\ò ã≤‡`ü ã¨q=~°OQÍ „Ñ¨™êÎ q™êÎ~°∞. D áÈ~å@O #∞O_ç XHõ¯~°∂ `«Ñ≤ÊO K«∞‰õΩáÈÖË^Œ∞, XHõ¯~°∂ ÖÁOyáÈÖË^Œ#fl q+¨ Ü«∂xfl =∞#O =∞iÛáÈÖË=Ú. D q+¨Ü∞« OÖ’ ÉˇOQÍÖò ã≤áê~ÚÅ∞ K«∂Ñ≤# nè~À^è•`«Î`«‰õÄ, ™êÇ¨Ï™êÅ‰õÄ Zxfl h~å[<åÅ∞ Ñ¨eH˜<å `«‰õΩ¯"Õ J=Ù`«∞Ok. g~°∞ K«∂Ñ≤Oz# „Ñ¨u Ñ¶∞¨ @<å ã¨∂ÊiÎ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ =∞kÖ’ HõÅHÍÅO xez LO@∞O^Œx Pt^•ÌO. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕã≤# Ãã·x‰õΩÅ∞ "≥#∞"≥O@<Õ áœ~°∞Å‰õΩ ã¨O|OkèOz# ÉÏ^èŒº `«Å∞ ‰õÄ_® x~°fiiÎOK«\ÏxH˜ ã≤^Œú=∞~Ú# q+¨Ü«∂xfl „Ñ¨`ÕºHõOQÍ QÆ∞iÎOKåe. D ã≤áê~ÚÅ ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ L#fl Jxfl „áêO`å Ö’¡#∂ "åi u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ „Ñ¨[Å ã¨OÑ¨Ó~°‚ =∞^ŒÌ`«∞ „Ñ¨Hõ\˜ã¨∂Î =KåÛ~°∞. D ~°Hõ"≥∞ÿ# =∞^ŒÌ`«∞ „Ñ¨Hõ\˜OK«@O`À<Õ q∞#fl‰õΩO_»ÖË^Œ∞. q∞ye# =~åæÅ∞ ‰õÄ_® u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞`À [`«Hõeâß~Ú. 1857 J#fl ji¬Hõ# Ñ≤.ã≤.*’+≤ ã¨Oáê^ŒHõ`«fiOÖ’ "≥Å∞=_ç# „QÆO^èŒOÖ’ D Ñ¨i}Ï=∂xfl qâı¡+≤ã¨∂Î `«Öˇ·‡*ò MÏÖò_»∞<£.... D qÑ¨=¡ O Ããx· Hõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞QÍ „áê~°OÉè"í ∞≥ ÿ ~å#∞~å#∞ ™ê÷xHõ [g∞O^•s q^è•<åH©, q^Õj ™ê„=∂[º"å^•xH© =ºuˆ~HõOQÍ =∞Ç¨Ï`«Î~° áÈ~å@OQÍ Ñ¨i=~°Î# K≥≥OkOk J<åfl_»∞. P q^èŒOQÍ Wk „áê^äŒq∞HõOQÍ Éèí∂™êfi=∞º =ºuˆ~Hõ áÈ~°@=∞h, `«~°∞"å`«<Õ =Åã¨"å^Œ

=ºuˆ~Hõ áÈ~å@=∞h PÜ«∞# Jaè„áêÜ«∞ Ñ¨_®¤_»∞. D ~°HõOQÍ K≥Ñ¨Ê@O JO>Ë 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’x =Åã¨"å^Œ =ºu~°Hõ`«#∞ Ñ¨ÅÛ|~°K«@"Õ∞ J#fl Ñ≤.ã≤.*’+≤ Jaè„áêÜ«∞O `À Z=Ô~<· å UH©Éqíè ™êÎ~∞° . JO`Õ HÍ^Œ∞. =∂~ü¯û Jaè„áêÜ«∂Å`À D =~°#‚ UH©Éqíè OK«^∞Œ ‰õÄ_®. =∂~ü ¯ û ^Œ $ +≤ ì Ö ’ Wk qÑ¨ ¡ = O, *ÏfÜ« ∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞. D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ ~Ô `· åOQÆO`À ã¨Ç¨ [g∞O^•s =~°æOÖ’x H˘xfl`«~°QÆ`«∞Å∞ ‰õÄ_® áêÖÁæ<åfl~°∞. `åÅ∂H±^•~°∞¡ ‰õÄ_® áêÖÁæ < åfl~° ∞ . JÑ¨ Ê \˜ ™ê„=∂[º"å^Œ O J#∞ã¨iOz# q^è•<åÅ HÍ~°}OQÍ ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’x Jxfl =~åæÅ∂ U^À XHõ ™ê÷~ÚÖ’ #+¨áì ÈÜ«∂~Ú. ^≥|ƒu<åfl~Ú. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ™ê„=∂[º"å^•xH©, ÉèÏ~°`« „Ñ¨[Å‰õÄ =∞^èŒº L#fl "≥·~°∞^èŒºO „Ñ¨^è•#OQÍ ÉˇOQÍÖò Ãã·<åºxH˜ K≥Ok# ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ x=ã≤ã¨∞Î#fl „áêO`åÖ’¡ Hˆ O„^ŒH$õ `«O J~ÚºOk. D „áêO`«OÖ’ Éè∂í q∞ tã¨∞Î KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ LO_Õk. [g∞O^•~°¡‰õΩ L#fl Éèí∂q∞Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ x~°O`«~°O HÀÖ’ÊÜÕ∞ „Ñ¨=∂^•xfl Z^Œ∞~°∞¯O@∞<åfl~Ú. 1856Ö’ J=^è£ ~å*Ïºxfl „a\˜+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO P„Hõq∞OK«∞ ‰õΩOk. D „áêO`«OÖ’ JÑ¨Ê\˜ =~°‰Ωõ ÃÑ`«#Î O K≥ÖÏ~Úã¨∞Î#fl `åÅ∂H±^•~°∞Å∞ ‰õÄ_® =∞Ç¨ÏÖò "ås Ñ¨^Œúu# tã¨∞ÎÅ∞ K≥e¡OKÕ „Ñ¨=∂^ŒO =ÚOK«∞H˘zÛOk. D Ñ¨^uúŒ WÑ¨Ê\˜Hˆ q∞ye# „áêO`åÖ’¡ ~Ô `· åOQÍxfl ^Œ∞OÑ¨<åâ◊#O KÕãO≤ k. D q^èŒOQÍ Ô~·`åOQÆO, Éèí∂™êfi=∞º =~åæÅ∞ „a\˜ + π áêÅ# KÕ ` « ∞ Ö’¡ < Õ ^ÀÑ≤ _ ô H ˜ QÆ∞~°=Ù`«∞<åfl~∞° . W`« ~ ° =º=™êÜ« ∞ qÑ¨ ¡ " åÖ’¡ =∂kiQÍ<Õ D qÑ¨¡=OÖ’ ‰õÄ_® kQÆ∞= ™ê÷~ÚÖ’ qq^èŒ „áêO`åÅ =∞^èŒº =º`åº™êÅ∞ L<åfl~Ú. =∞Ç¨ Ï Öò " ås q^è • #O ^•fi~å zuH˜áÈ~Ú# L`«~Î „° Ñ¨^âÕ ‰ò Ωõ K≥Ok# Éè∂í ™êfi=∞º =~åæÅ∞ „a\˜+π "åiH˜ #q∞‡# |O@∞¡QÍ

1857–XHõ ã¨Oã¨‡~°}

=∂i¯ ûã¨∞ì

''

=Åã¨ áêÅ# ™êyOz# ^ÀÑ≤_ô f„=`« ZO`« Z‰õΩ¯=QÍ LO^ŒO>Ë D ÉèÏ~åÅ∞ J#∞Éèíqã¨∞Î#fl Ñ¨Å∞ =~åæÅ „Ñ¨[Å∞ JO^Œ∞‰õΩ QÆÅ `«Hõ∆} HÍ~°}ÏÅ∞ QÆ∞iÎOK«ÖËHõ áÈ~Ú#Ñ¨Ê\˜H© u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "≥Ú^ŒÅ∞ HÍ=@O`À "≥O@<Õ JO^Œ ∞ Ö’ Éè Ï QÆ ™ êfi=ÚÅÜ« ∂ º~° ∞ . „ a \˜ + π "åix áê~°^ÀÅ@O XHõ¯>Ë `«=∞ ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ Ñ¨iëê¯~°O J#flO`« =~°‰õΩ J~°÷O KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.

——

=∂~åÜ«∞h, J^Õã¨=∞Ü«∞OÖ’ „a\˜+π áêÅ# =Å¡ ÅaÌá⁄Ok# Ô~·`åOQÆO =∂„`«O u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞‰õΩ ^Œ#∞flQÍ xezO^Œh =∂~ü¯ ^äÀ~üflÇÏ≤ Öò (ã¨OÑ¨Ù\˜ 15, 1858)Ö’ ~åâ◊_»∞. HÍx Wk áêH˜∆Hõ qâı¡+¨} =∂„`«"Õ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë W^Õ [iy`Õ `«~°∞"åu HÍÅOÖ’ „a\˜+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO Éèí∂™êfi=ÚÅ#∞ |∞[˚yOK«_»O, Ô~·`åOQÍxfl J}z"ÕÜ«∞_»O J#fl q^è•<åxfl fã¨∞‰õΩx LO_Õk HÍ^Œ∞. Uk U"≥∞ÿ#Ñ¨Ê\˜H© J=^è£Ö’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ `åÅ∂H±^•ˆ~¡ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤Ïã¨∞<Î åfl~x° QÆ=~°fl~ü [#~°Öò HÍxOQ∑ Ãã`· O« qâ◊fiãO≤ Kå_»∞. JO^Œ∞=Å¡<Õ 1857Ö’ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ ^ŒQÆæ XHõ „Ñ¨Éèí∞`«fi „Ñ¨Hõ@# "≥Å∞=iOKå_»∞. JO^Œ∞Ö’ JÑ¨Ê\˜ =~°‰Äõ `åÅ∂H±^•~°¡ Pnè#O Ö’ L#fl Éèí∂q∞#O`«\˜h „a\˜+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO ™êfinè#O KÕã¨∞H˘O@∞O^Œx „Ñ¨Hõ\˜OKå_»∞. „a\˜+π áê~°"¡ ∞≥ O\òÖ’ ‰õÄ_® J=^è£ „áêO`«OÖ’ u~°QÆ|_ç# Ô~·`åOQÆO`À Éèí∂™êfi=∞º =~åæÅ∞ ‰õÄ_® KÕ`«∞Å∞ HõeáêÜ«∞x Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ "åkO Kå~°∞. =∂~ü¯û QÆ∞iÎOz# q^èŒOQÍ, D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ „QÍg∞} „áêO`åÅ „Ñ¨[`À ÉÏ@∞ Ñ¨@ì} „áêO`« „Ñ¨[Å∞ ‰õÄ_® áêÖÁæ <åfl~∞° . „a\˜+π „Ñ¨É∞íè `«fi Ñ¨iáêÅ# JO>Ë Ñ¨@}ì „áêO`«OÖ’ x~°∞^ÀºQÆO =∞iO`«QÍ qã¨ÎiOK« @"Õ∞. ÅHÀfl#∞ „a\˜+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO ™êfinè#O KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ <å\˜H˜ "å~°∞ K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩ#fl@∞¡QÍ Ñ¨kÅHõÅ∆ =∞Ok [<åÉèÏ JHõ¯_» ÖËHõáÈ=K«∞Û QÍh D [<åÉèÏ P~°∞ÅHõÅ∆ ‰õΩ `«Q‰æÆ Ωõ O_® LO@∞O^Œ#flk xtÛ`åaè„áêÜ«∞O. D ã¨OYº u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „áê~°OÉèOí HÍ=\ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ ™ê÷xHõ áÈbã¨∞ x"åã¨O #∞O_ç x~°fiÇ≤ÏOz# ã¨~ˆ fi P^è•~°OQÍ x~åúiOK«|_ç#k. P q^èŒOQÍ ÅHÀfl XHõ =∞Ç¨#QÆ~°O. |Ç¨ïâß JÑ¨Ê\˜ HõÅHõ`åÎ HõO>Ë ‰õÄ_® ÃÑ^ŒÌ #QÆ~°O J~Ú LO_»=K«∞Û. JHõ¯_» ~å[ =Oâ◊O ~°^Œ∞Ì HÍ=@O`À „a\˜+π Pnè#O

Ö’H˜ =KåÛHõ #QÆ~° „Ñ¨[Å∞ ^•^•Ñ¨ÙQÍ x~°∞^ÀºQÆ∞ÅÜ«∂º~°∞. „a\˜<£ #∞O_ç =ã¨∞Î#fl kQÆ∞=∞`«∞Å HÍ~°}OQÍ „Ñ¨^•è #OQÍ ^≥|ƒu#flk KÕ<Õ`« HÍi‡‰õΩÅ∞. D ~°HõOQÍ ‰õΩÑ¨ÊÅ∞ `≥Ñ¨Ê Å∞QÍ kQÆ∞=∞u J=Ù`«∞#fl KÒHõ =ã¨∞Î=ÙÅ HÍ~°}OQÍ ^Õâ◊OÖ’x KÕu=$uÎ HÍi‡‰õΩÅ∞ `«=∞ L`«Ê`«∞ÎÅ‰õΩ L#fl xHõ~°"≥∞ÿ# =∂Ô~¯\ò#∞ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. 1857Ö’ ÖHÀfl Ñ¨i}Ï=∂Å‰õΩ „Ñ¨`«ºHõ∆ ™êH˜∆QÍ L#fl „a\˜+π áœ~°∞_»∞ ZÖò.W.Zãπ.sãπ K≥Ñ≤Ê#@∞¡QÍ '' ÅHÀfl „Ñ¨[Å∞ =∂ ÃÑ· u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕÜ«∞\ÏxH˜ Z‰õΩ¯= J=HÍâßÅ∞ L<åfl~Ú..."åi #∞O_ç =∞^Œ`Ì ∂« , „¿Ñ=∞ á⁄O^Œ\ÏxH˜ "Õ∞=Ú KÕãO≤ k ^•^•Ñ¨ÙQÍ Ug∞ ÖË^Œ∞. "åi P„QÆÇ¨xH˜ áê„`«∞Å=∂Ü«∞º =∞O>Ë ÃÑ^ŒÌQÍ Pâ◊Û~°ºÑ¨_®eû# J=ã¨~°O ÖË^Œ∞.—— ÅHÀfl q+¨Ü«∞OÖ’ x["≥∞ÿ# D Jaè „áêÜ«∞O ^•^•Ñ¨ÙQÍ D „áêO`«OÖ’x Jxfl Ñ¨@ì}ÏÅ q+¨Ü«∞OÖ’#∞ "åã¨ÎqHõ"≥∞ÿ#^Õ Jx ~°∞A=Ù=Ù`ÀOk. JO^Œ∞=Å¡ 1857 u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞, Ô~·`åOQÆ qÑ¨¡=O HõO>Ë q∞Oz#k. Ñ¨@ì}ÏÖ’¡x „Ñ¨[Å∞ Ãã·`«O ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# áêÖÁæ <åfl~°∞. JO^Œ∞=Å¡<Õ ÅHÀfl, _èçb¡, ~°≠Ïxû, HÍ#∂Ê~ü, |ˆ~e „Ñ¨uÑ¶∞¨ @#‰õΩ „Ñ¨^•è # Hˆ O„^• Å∞QÍ xeKå~Ú. |Å=O`«Ñ¨Ù HõáêÊÅ∞ Hõ\˜ìOK«∞HÀ =_»O, áêi„âßq∞HõOQÍ ^Õâßxfl ^èŒfiOã¨O KÕÜ∞« @O =O\˜ Ñ¨^`úŒ ∞« Å ^•fi~å „a\˜+π áêÅ# ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x ÅHõ∆ÖÏk=∞Ok rq`åÅ#∞ xHõ$+¨Oì QÍ =∂iÛOk. Éè∂í q∞ tã¨∞Î ÃÑOK«\ÏxH˜ HõáêÊÅ∞ „Ñ¨^è•# HÍ~°}O. D q^èŒOQÍ ¿ãHõiOz# "≥Ú`åÎÅ#∞ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ WOQÍ¡O_£‰õΩ `«~°eOKå~°∞. n<Õfl `«~åfiu HÍÅOÖ’ Ç¨ÏŸO Kèå~Ô ã˚ π Jx Ñ≤ez#@∞¡ K«i„`« K≥Ñ¨Ù`ÀOk. =Åã¨ áêÅ# ™êyOz# ^ÀÑ≤_ô f„=`« ZO`« Z‰õΩ¯=QÍ LO^ŒO>Ë D ÉèÏ~åÅ∞ J#∞Éèíqã¨∞Î#fl Ñ¨Å∞ =~åæÅ „Ñ¨[Å∞ JO^Œ∞‰õΩ

QÆÅ `«H}∆õ HÍ~°}ÏÅ∞ QÆ∞iÎOK«ÖHË áõ È~Ú#Ñ¨Ê\˜H© u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "≥Ú^ŒÅ∞ HÍ=@O`À "≥O@<Õ JO^Œ∞Ö’ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅÜ«∂º~°∞. „a\˜+π "åix áê~° ^ ÀÅ@O XHõ ¯ >Ë `« = ∞ ã¨ = ∞ã¨ º Å‰õ Ω Ñ¨iëê¯~°O J#flO`« =~°‰Ωõ J~°O÷ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~∞° . D J=QÍÇ¨Ï#`À<Õ „QÍ=∂Ö’¡#∂, Ñ¨@ì}Ï Ö’¡#∂ „Ñ¨[Å∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å`À Éèí∞[O Éèí∞[O Hõeáê~°∞. „Ñ¨*Ïã¨ÊO^Œ# 1950Ö’ "≥Å∞QÆ∞ K«∂ã≤# J<ÕHõ Ñ¨„`åÅ∞, ã¨=∂Kå~°O P^è•~°OQÍ „Ñ¨*Ïã¨ÊO^Œ# QÆ∞iOz `≥Å∞ã¨∞HÀQÆÅ∞QÆ∞`«∞<åflO. D Ñ¨„`å Ö’¡<Õ =∞#O u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å =∞<ÀÉèÏ"åÅ∞ ‰õÄ_® K«^∞Œ =ÙHÀQÆÅ=Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ JÑ¨Ê\˜ _èçb¡ ~åA Ñ¶≤~À*òëê PQÆã¨∞ì 25, 1857# XHõ „Ñ¨H@õ # q_»∞^ŒÅ KÕã∂¨ Î „Ñ¨[Å∞ Z^Œ∞~°∞¯O @∞#fl J<ÕHõ ã¨=∞ã¨ºÅ∞ q=iã¨∂Î "å\˜x Ñ¨i+¨¯iOKÕO^Œ∞‰õΩ J<ÕHõ K«~º° Å∞ „Ñ¨uáêkOK« @O ^•fi~å PÜ«∂ =~åæÅ „Ñ¨[Å#∞ u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞‰õΩ =∞^Œ`Ì ∞« ^•~°∞Å∞QÍ =∂~°∞Û‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Ü«∞`«flO KÕâß_»∞. D „Ñ¨Hõ@# "≥Ú^Œ\’¡ [g∞O^•~°¡‰õΩ q[˝Ñ≤Î`À „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk: „a\˜+π áêÅ‰õΩÅ∞ ÃÑ^ŒÌ"≥Ú`«ÎOÖ’ Éèí∂q∞ tã¨∞Î =ã¨∂Å∞ KÕã∞¨ <Î åfl~h° , `«=∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO =∂„`«O Ñ¨O@Ö’ Ü«∂Éèˇ· âß`«O =∂„`«"Õ∞ tã¨∞ÎQÍ =ã¨∂Å∞ KÕã∞¨ #Î fl^xŒ ¿Ñ~˘¯<åfl_∞» . „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ _»|∞ƒ, =∞#∞+¨µÅ∞ ã¨g∞HõiOK«_»O ^•fi~å ã¨Ç¨ÏHõiOKÕ "åiH˜ Ñ¨#∞flÅ∞ q∞#Ç¨~Ú™êÎ#x „Ñ¨H\õ O˜ Kå_»∞. _»|∞ƒ~°∂Ñ¨OÖ’ Ñ¨#∞fl Hõ>"ìË å~°∞ kQÆ∞|_çÖ’ <åÅ∞QÀ=O`«∞ =∂„`«"Õ∞ Ñ¨#∞flQÍ Hõ_ç`Õ ã¨iáÈ`«∞O^Œ<åfl_»∞. q∞ye# Ô~·`«∞Å`À áÈe¿ãÎ [g∞O^•s =~åæxH˜ L#fl QÆ∞iÎOÑ¨Ù Q“~°=O HÍáê_»∞`å#<åfl_»∞. "åºáê~°∞Å‰õΩ „Ñ¨É∞íè `«fiO Pi÷Hõ ã¨Ç¨ Ü«∞O KÕã∞¨ OÎ ^Œx K≥áêÊ_»∞. „Ñ¨Éèí∞`«fiO ã‘ì=∞~°¡Ö’ "åºáê~°∞Å ã¨~°∞‰õΩÅ#∞ ~°"å}Ï KÕÜ∞« _®xH˜ JOwHõi™êÎ#<åfl_∞» . (Wk x[OQÍ<Õ XHõ H˘`«Î P^è∞Œ xHõ „áê*ˇ‰Ωõ )ì „Ñ¨É∞íè `«fi L^ÀºQÆ∞Å∞, Ãã·x‰õΩÅ r`«Éèí`åºÅ∞ ÃÑOK«∞`å #<åfl_»∞. KÕu=$uÎ HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ Ñ¨x HõeÊ™êÎ #<åfl_»∞. KÕu=$`«∞ÎÅ"åi Ñ¨iã≤÷ux QÆ∞iOz „Ñ¨Hõ@# WÖÏ ¿Ñ~˘¯Ok: ''Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£Å∞ q^Õj L`«Ê`«∞ÎÅ`À ÉèÏ~°fÜ«∞ =∂Ô~¯\òÖ’ „Ñ¨"ÕtOK«@O ^•fi~å KÕ<Õ`« HÍi‡‰õΩÅ#∂, #∂Å∞ ^Œ∞ã¨∞ÎÅ `«Ü«∂s ^•~°∞Å#∂, K≥Hõ¯Ñ¨x "åih, Hõ=∞‡~°∞Å#∂ g^èŒ∞Å áêÅ∞ KÕâß~°∞. P q^èŒOQÍ ^Õâ◊OÖ’x Jxfl ~°HÍÅ KÕu=$uÎ HÍi‡‰õΩÅ#∞ J_»∞‰õΩ¯u<Õ"åiQÍ =∂~åÛ~°∞.—— 18

1857–XHõ ã¨Oã¨‡~°}«

=∂i¯ ûã¨∞ì z=iQÍ Ç≤ÏO^Œ∂, =Úã≤¡OÅÖ’x 'Ñ¨O_ç`«∞Å∞, Ñ¶¨H©~°∞¡, K«^Œ∞=Ù‰õΩ#fl"åiH˜— `«=∞ „Ñ¨Éèí∞`«fiO Éèí∂=ÚÅ∞ W<å=ÚÅ∞QÍ Wã¨∞ÎO^Œx Ç¨g∞ WKåÛ_»∞. ^•xH˜ QÍ#∞ "å~°∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞Å‰õΩ =∞^Œ`Ì ∞« „Ñ¨H\õ O˜ KåÅx HÀ~å_»∞. P q^èOŒ QÍ ÉÏ^Œ∞ëê „Ñ¨H@õ # ã¨=∂[OÖ’x Jxfl =~åæÅ#∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞`À KÕ`«∞Å∞ HõÅÑ¨=∞x q[˝Ñ≤Î KÕã≤Ok. Ô~·`åOQÍxfl `«Ñ¨Ê. P q^èŒOQÍ Ñ¶~≤ À*ò ëê =O\˜ `≥e"≥#· u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞@∞ ‰õÄ_® Ô~·`åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "≥#Hõ L#fl Jã¨O`«$Ñ≤Îh, "åi áÈ~å@ `«`åfihfl ã¨kfix Ü≥∂QÆO KÕã∞¨ ‰õΩx qÑ¨"¡ åxfl ™êkèOK«=K«∞Û##fl q+¨Ü∂« xfl PHõoOÑ¨Ù KÕã∞¨ HÀÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© J`«ºO`« ™êO„Ñ¨ ^•Ü«∞ "å^Œ∞Å∞ ‰õÄ_® „Ñ¨[Å ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxH˜ Ñ≤Å∞Ñ¨Ùx=fi@OÖ’ "≥∞à◊√‰õΩ=QÍ<Õ =º=Ç¨ÏiO Kå~°∞. JK«∞ÛÜ«∞O„`åÅ∞ LÑ¨Ü≥∂yOK«∞‰õΩx `«=∞ q[˝Ñ¨ÙÎÅ∞ „Ñ¨[Å‰õΩ KÕˆ~ q^èŒOQÍ K«∂ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. J=^è£ HÀ~°∞ì... ai˚ãπ MÏk~ü ¿Ñ~°∞`À XHõ ™ê^è•~°} <À\©ã∞¨ „Ñ¨K∞« iOzOk. JO^Œ∞Ö’ ''D ^ÕâßxH˜ K≥Ok# áœ~°∞Å∞, [g∞O ^•~°∞Å‰õΩ—— J#fl ã¨OÉè’^è#Œ `À „Ñ¨H@õ # „áê~°OÉèí =∞=Ù`«∞Ok. Jk ‰õÄ_® Ç≤ÏO^Œ∂™ê÷h, L~°∞Ì ÉèÏ+¨Ö’¡ „Ñ¨K«∞i`«"≥∞ÿOk. D „Ñ¨Hõ@#‰õΩ LÑ¨Ü≥∂yOz# ÉèÏ+¨#∞ L^ÕÌâ◊ºÑ¨Ó~°fiHõOQÍ<Õ J`«ºO`« ™ê^è•~°} ™ê÷~ÚH˜ Ñ¨iq∞`«O KÕâß~°∞. D Ñ¨„`«OÃÑ· „Ñ¨™êÎqOz# `ÕnÅ∞ QÆ=∞x¿ãÎ JÑ¨Ê\˜H˜ WOHÍ Ç≤ÏOn, L~°∂Ì ã¨O=`«û~åÅ =∞^èŒº L#fl q"å^ŒO ã¨=∞ã≤áÈÖË^Œx `≥Å∞ ™ÈÎOk. W^Õ `«~°Ç¨Ö’ HÍ#∂Ê~ü #∞O_ç <å<å ™êÇ≤ÏÉò „Ñ¨K«∞iOz# „Ñ¨Hõ@##∞‰õÄ_® JHÍÎ~ü JÉÏƒãπ ~°lfi `«# Ñ¨Ùã¨ÎHõOÖ’ Ñ¨Ù#ó„Ñ¨K«∞iO Kå_»∞. Wk ‰õÄ_® ÃÑ·# K≥Ñ≤Ê# „Ñ¨Hõ@# `«~°Ç¨Ö’<Õ ™ê^è•~°} Ñ¨^Œ*ÏÅO`À xO_ç LOk. _èçb¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å Pnè#OÖ’ L#flO`« HÍÅO JHõ¯_ç#∞O_ç L~°∂Ì Ñ¨„uHõÅ∞ JK«∞Û J=Ù`«∂<Õ L<åfl~Ú. `«yæ# =∞`« qÉË^è•Å∞ z=~À¡ „Ñ¨™êÎqOz# <å<å™êÇ≤ÏÉò „Ñ¨Hõ@#‰õΩ =∞~À „áê^è•#º`«‰õÄ_® LOk. n~°…HÍÅOQÍ K«i„`«HÍ~°∞Å∞... ~°≠∂hfl ÅH©∆‡ ÉÏ~Úh, <å<å™êÇ≤ Ï Éò # ∂ Ç≤ Ï O^Œ ∂ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ „Ñ¨^è•# ˆHO„^ŒaO^Œ∞=ÙÅ∞QÍ „Ñ¨Kå~°O KÕ¿ã ™êO„Ñ¨^•Ü«∂xH˜ JÅ"å@∞ Ñ¨_®¤~∞° . _èbç ,¡ |ˆ~eÅ#∞ =Úã≤O¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ˆ H O„^•Å∞QÍ Ñ¨ i QÆ } ˜ O K« @ O Ñ¨ i áê\˜ . u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ D q^èOŒ QÍ qÉèlí OK«@OÖ’<Õ 19

''

=∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# qÉèí[##∞ JkèQÆq∞OK«@OÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ q[Ü«∞O ™êkèOKå~°x Ñ¨sû=Öò ã≤ÊÜ«∞~üû `«# \˜fiÖˇ·\ò PÑ¶π "≥ÚÑ¶¨∞Öòû J#fl „QÆO^èŒOÖ’ Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_®Ì_»∞. EÖˇ·Ö’ [iˆQ =Úã≤¡OÅ Ñ¨O_»QÆ ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ P=ÙÅ#∞ HÀÜ«∞~å^Œx „Ñ¨Hõ\˜K«@O ^•fi~å Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ ã¨O`«$Ñ≤Î Ñ¨i#Û >Ë,¡ *Ï=∂ =∞ã‘^∞Œ q+¨Ü∞« OÖ’ =Úã≤¡OÅ#∞ ã¨O`«$Ñ≤Î Ñ¨ˆ~Û „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ [iQÍ~Ú.

——

D Ô~O_çO\˜H˜ =∞^èŒº XHõ~°Hõ"≥∞ÿ# ã¨Ê~°÷#∞ ã¨$+≤Oì KÕ „Ñ¨Ü∞« `«flO HõxÑ≤™ÈÎOk. q<≥ûO\ò ã≤‡`ü ~åã≤# PH±ûÑ¶~¨ ¤ü ÉèÏ~°`« K«i„`« J#fl Ñ¨Ùã¨HÎ Oõ Ö’ D ã¨Ê~°÷ ZÖÏ Ñ¨x KÕãO≤ ^À QÆ∞iÎOKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕÜ«∞=K«∞Û. <å<å™êÇ≤ÏÉò „Ñ¨Hõ@# L~°∞ÌÖ’ „Ñ¨K∞« i`«O HÍ=@"Õ∞ HÍHõ P „Ñ¨H@ õ #ÃÑ· Ç≤Ï„l HÍÅ=∂#O „Ñ¨HÍ~°O `Õn #"≥∂^Œ∞ KÕÜ«∞|_ç LOk. JO`ÕHÍ^Œ∞, D „Ñ¨Hõ@# ™ê~åOâ◊O „Ñ¨HÍ~°O ÉèÏ~°`«^Õâ◊O `«~°Ñ¨Ù# @s¯ ã¨∞ÖÏÎ#∞ *’HõºO KÕã¨∞‰õΩO@∞<åfl_»x, P q^èŒOQÍ ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ ~å=eû# „a\˜+π F_»Å∞ DlÑ¨Ù‰ì Ωõ KÕ~∞° HÀQÍ<Õ WOw¡+µ¨ "åix TK«HÀ`« HÀÜ«∂Åx @s¯ ã¨∞ÖÏÎ#∞ DlÑ¨Ùì ~åA‰õΩ P^ÕâßeKåÛ_»h, ~åA P P^Õâßxfl áê\˜OKå _»x K≥áÈÎOk. J~Ú`Õ W^ŒO`å XHõ JÉèí∂`« HõÅÊ<Õ J#flk "åã¨=Î O. J~Ú<å @s¯ ã¨∞ÖÏÎ#∞ =∞^ŒÌ`«∞ W™êÎ_»x PtOK«@O P ~ÀAÖ’¡ <å<å™êÇ≤ÏÉò‰õΩ L#fl „áêÑ¨OzHõ ^Œ$HõÊù^è•xH˜ J^ŒÌO Ñ¨_»∞`«∞Ok. PÜ«∞# „Ñ¨Ñ¨OK« ^Œ$HõÊù^èŒO =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ Ñ¨ikèÖ’ W=∞_»^xŒ D q+¨Ü∞« O ã¨Ê+¨ìO KÕ™ÈÎOk. ~°≠Ïhfl ~å}˜ q+¨Ü«∂xH˜ =¿ãÎ P"≥∞ Ãã#· ºOÖ’ Ñ¨~åî <£ QÍ~°∞Å¤ ∞, =Úã≤O¡ ÖË „Ñ¨ ^ è • # áÈ~å@ g~° ∞ Å∞. =∞`« Ñ ¨ ~ ° " ≥ ∞ ÿ # qÉèí[##∞ JkèQÆq∞OK«@OÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞Å∞ q[Ü«∞O ™êkèOKå~°x Ñ¨sû=Öò ã≤ÊÜ«∞~üû `«# \˜fiÖˇ·\ò PÑ¶π "≥ÚÑ¶¨∞Öòû J#fl „QÆO^èOŒ Ö’ Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_®Ì_∞» . EÖˇÖ· ’ [iˆQ =Úã≤¡OÅ Ñ¨O_»QÆ ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ P=ÙÅ#∞ HÀÜ«∞~å^Œx „Ñ¨H\õ K˜ @« O ^•fi~å Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ ã¨O`«$Ñ≤Î Ñ¨iÛ#>Ë,¡ *Ï=∂ =∞ã‘^∞Œ q+¨Ü∞« OÖ’ =Úã≤¡OÅ#∞ ã¨O`«$Ñ≤Î Ñ¨ˆ~Û „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ [iQÍ~Ú. |ˆ~eÖ’ „Ñ¨uÑ¶∞¨ @#‰õΩ „Ñ¨^•è #OQÍ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOz# |Ç¨^Œ∂~ü MÏ<£ Ç≤ÏO^Œ∂ <Õ`«Å#∞ L^ÕÌtOz ~åã¨∂Î „a\˜+π =ºuˆ~Hõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ∞ HÍ"åÅx PÇ¨fixOKå_»∞. D „Hõ=∞OÖ’<Õ

„a\˜+π áêÅ‰õΩÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`« PKå~åÅ∞, ™êO„Ñ¨^•Ü«∂ÅÃÑ· U q^èOŒ QÍ ^•_ç KÕã∞¨ <Î åfl~À q=iOKå_»∞. ÃÑÖ¶ òì Hõ=¸ºx\© J#fl `«# qÅ∞"≥#· Ñ¨Ùã¨HÎ Oõ Ö’ ~°[`ü HÍO`ü ~åÜü∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ áêÖÁæ#fl qq^èŒ <Õ`«Å =∞<ÀÉèÏ"åÅ#∞ qã¨Ê +¨ìOQÍ J^èŒºÜ«∞#O KÕ¿ã „Ñ¨Ü«∞`«flO KÕâß_»∞. 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ áœ~°∞Å∞ "≥Ú^ŒÅ∞ áêÅ<åkèÑ¨`«∞Å =~°‰õΩ qq^èŒ =~åæÅ „Ñ¨[Ö’¡ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# aè<åflaè„áêÜ«∂Å∞ ÉÏQÍ `«yæ J`«ºO`« <å=∂„`«Ñ¨Ù ^Œâ◊‰õΩ KÕ~åÜ«∞x PÜ«∞# ~åâß_»∞. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ `«=∞ ^ŒàÏÅ‰õΩ =Úã≤O¡ Å#∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞QÍ Z#∞flHÀQÍ, =Úã≤O¡ Å∞ Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨∞ÉË^•~ü H˜O^Œ Ü«Ú^•úxH˜ ã≤^Œú=∞Ü«∂º~°∞. lÇ¨^£Ö’ áêÖÁæO@∞<åfl=∞#fl ÉèÏ=#`À `«=∞O`«`å=ÚQÍ Ü«Ú^ŒúOÖ’ KÕi# =Úã≤O¡ ÅÖ’ ‰õÄ_® W@∞=O\˜ L=∞‡_ç ÅH∆Íºxfl ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ Ç≤ÏO^Œ∞ =Úã≤¡OÅ∞ UHõO HÍ"åÅ#fl JOâ◊OÃÑ· aè<åflaè„áêÜ«∞O Uq∞ ÖË^∞Œ . D HÍÅOÖ’ g~°O^ŒiH© ÅHõº∆ O XHõ¯>Ë. „a\˜+πáêÅ##∞ ^Œ∞#∞=∂_»@O. „Ñ¨ã≤kúQÍOz# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <Õ`« JÇ¨Ï‡^Œ∞ÖÏ¡ ëê P^èŒfi~°ºOÖ’ „Ñ¨K«∞i`«"≥∞ÿ#^Œx ÉèÏqOK«|_»∞`«∞#fl W™ê¡O q[Ü«∞ QÍ^èŒÖ’ WOw¡+¨µ "åi ^•_çH˜ =ºuˆ~HõOQÍ `«=∞ `«=∞ =∞`åaè„áêÜ«∂Å#∞ qâßfi™êÅ#∞ HÍáê_»∞HÀ "åÅx Ç≤ÏO^Œ∞ =Úã≤¡O „Ñ¨[Å‰õΩ Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ q[˝ÑÎ≤ KÕâß_»∞. |ˆ~eÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨OÑ¶∞¨ @ #Å#∞ #"≥∂^Œ∞ KÕã#≤ XHõ „Ñ¨`º« Hõ∆ ™êH˜∆ Hõ^<Œä åxfl ~°[`ü ˆ~ ¿ãHõiOKå_»∞. JO^Œ∞Ö’ |Ç¨^Œ∂~ü MÏ<£ |ˆ~e g^è∞Œ Ö’¡ `«# "åÇ¨Ï<åxH˜ XHõ"Ñ·≥ Ù¨ # Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`« zÇ¨Ïfl"≥∞ÿ# ÉèíQÆ^èŒfi[O, =∞~À "≥·Ñ¨Ù =Úã≤¡O=∞`« zÇ¨Ïfl"≥∞ÿ# *ˇO_® `«yeOz uiQÍ_»x `≥Å∞™ÈÎOk. HÍ#∂Ê~üÖ’ <å<å ™êÇ≤ÏÉò ‰õÄ_® J@∞=O\˜ „Ñ¨^Œ~°≈<Õ x~°fiÇ≤ÏO Kå_»∞.

=∂i¯ ûã¨∞ì

1857–XHõ „QÆO^äŒ ã¨ã¨gO∞Hõã¨∆‡~°}

''

u~° ∞ QÆ ∞ ÉÏ@∞ [iy# „ á êO`« O Ö’ JÑ¨ Ê \˜ H ˜ HÍi‡Hõ=~°æO J@∞Oz P^èŒ∞xHõ q^Œº#Éèíºã≤Oz# =∞^èŒº`«~°QÆu ‰õÄ_® Jaè=$kú K≥O^ŒÖ^Ë ∞Œ . D =~åæÅ∞ Jaè=$kú HÍHõáÈ=@O =Å¡ U ~å[H©Ü«∞ áêsì ~°∂Ñ¨Ùk^Œ∞ÌHÀHõáÈ=@O =Å¡ u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞^•~°∞Å∞, "åi „Ñ¨`«x^èŒ∞Å∞ JÑ¨Ê\˜H˜ Hõà◊¡=ÚO^Œ∞ Hõ x Ñ≤ ã ¨ ∞ Î # fl =º=™ê÷ Q Æ ` « x~å‡}Ï<Õ fl J#∞ã¨ i OKå~° ∞ . JO^Œ∞=Å¡<Õ „a\˜+π "åiH˜ =ÚO^Œ∞#fl `«~°Ç¨Ö’<Õ ™ê÷xHõ áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆO U~åÊ@∞ KÕÜ«∂Åx PtOKå~°∞.

——

1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ QÆ∞iOz K«iÛOKÕ@Ñ¨ÙÊ_»∞ =∞#O `«~°K«∞ =∞iÛáÈ`«∞#fl =∞~À =ÚYº"≥∞ÿ# JOâ◊O LOk. Jk *ÏuH˜ ã¨O|OkèOz# ã¨=∞ã¨º. _»|∞¡º._»|∞¡º. Ç¨ÏO@~ü `«# ~°K#« ÉèÏ~°fÜ«∞ =Úã≤O¡ Å∞ J#fl Ñ¨ÙãHÎ¨ ÍxH˜ ~åã≤# =ÚO^Œ∞ =∂@Ö’ ''ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „a\˜+π áêÅ‰õΩÅ∞ Z^Œ∞~°∞¯O@∞#fl „Ñ¨^è•# ã¨=∞ã¨º áêe`«∞Å‰õΩ ^Œ∂~°O HÍ=\ÏxH˜ ã¨O|O kèOzOk——Jx JOwHõi™êÎ_»∞. Wk ˆH=ÅO JkèHÍ~°O, ã¨OÑ¨^Œ =Å¡ U~°Ê_ç# J=~À^èŒO HÍ^Œ∞. D J=~À^èŒO `«Öˇ`«Î\ÏxH˜ HÍ~°}O *Ïu Jx PÜ«∞# "åk™êÎ_»∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ™ê=∂lHõ =~°‚=º=ã¨÷ QÆ∞iOz ÉÏQÍ<Õ `≥eã≤ #Ñ¨Ê\˜H© D q^è"Œ ∞≥ #ÿ *Ïuq=Hõ,∆ â◊s~°ÑÙ¨ ~°OQÆ∞ P^è•~°OQÍ q=Hõ∆ K«∂Ñ¨@O [~°QÆÖË^Œ∞. "≥·Ñ¶¨ÖÏºxH˜ HÍ~°}ÏÅ∞ 1857 =∞Ç¨ÉèÏ~°`« u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ qÑ¶Å¨ O HÍ=\ÏxH˜ J<ÕHõ HÍ~°}ÏÅ∞ ^ÀÇ¨Ï^ŒO KÕã≤ LO_»=K«∞Û. WO`«‰õΩ =ÚO^Õ K≥Ñ≤Ê#@∞¡ D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞"≥#Hõ Ñ¨^äŒHõO „Ñ¨HÍ~°O ~°∂á⁄OkOz# =ÓºÇ¨ÏO Ug∞ ÖË^Œ∞. „áê^èŒ q∞HõOQÍ ã≤áê~ÚÅ∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕã#≤ `«~åfi `«<Õ Ñ¨^HŒä ÍÅ∞, =ÓºÇ¨Å∂ „áê~°OÉè=í ∞Ü«∂º~Ú. Ñ¨ ^ ä Œ H õ O Ñ¨ Ó iÎ H Í‰õ Ω O_®<Õ <å<å™êÇ≤ Ï Éò u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ áêÅÊ_»@O =Å¡ "≥Ú`«ÎO u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ qÑ¶¨ÅO J~ÚºO^Œx K≥Ñ¨Ê\ÏxH˜ HÍ=eû# P^èŒ~åÅ∞ ‰õÄ_® HõxÑ≤OK«=Ù. J~Ú<å D J=QÍÇ¨Ï##∞ a*ˇÑ≤ „Ñ¨Éèí∞`«fiO áê~î°º Ñ¨Ùã¨ÎHÍÖ’¡ *’_çzOk. ÉèÏ~°fÜ«∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ P^èŒ∞xHõ Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ `«~°Ç¨ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Å HÀ=‰õΩ K≥Ok#^Œx =sæHõiO KÕ@Ñ¨ÙÊ_»∞ =∞#O XHõ q+¨Ü«∂xfl QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìHÀ"åe. JÑ¨Ê\˜H˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Ü«¸~°Ñπ `«~°Ç¨ |∂~°∞˚"å =~°æO QÍh, HÍi‡Hõ=~°æOQÍh Jaè=$kú K≥O^ŒÖË^Œ∞. ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ T¿ã ÖË^Œ∞. „á¶ê<£ûÖ’ *ÏHÀa<£Å∞ `«=∞ Hõ¡|∞ƒÅ

^•fi~å ~å[H©Ü«∞ x~å‡}ÏxH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# =º=ã¨÷#∂, Ü«∞O„`åOQÍhfl U~åÊ@∞ KÕã≤ LO_»Háõ È`Õ „ÃÑO¶ z qÑ¨=¡ O P `«~Ç° ¨ Ö’ [iy LO_Õk HÍ^Œ∞. P q^èŒ"≥∞ÿ# x~å‡}O „ÃÑ¶Oz qÑ¨¡"åxH˜ HÍ=eû# [=ã¨`åfiÅ∞ ã¨=∞‰õÄiÛ Ok. =∂~°æ^Œ~°≈Hõ`«fiO =Ç≤ÏOzOk. K≥·<åÖ’ ã¨∞n~°…HÍÅO [iy# Ô~·`åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ q[Ü«∞=O`«O HÍHõáÈ=\ÏxH˜ „Ñ¨^•è # HÍ~°}O JÑ¨Ê\’¡ P u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡‰õΩ =∂~°æ^Œ~°≈Hõ`«fiO KÕ Ü « ∂ eû# áêsì Å ∞ ÖË H õ á È=@"Õ ∞ Jx x~åúiOKå~°∞. Q˘Ñ¨Ê =∂i¯ûã¨∞ì "Õ∞^è•=ÙÖ’¡ XHõÔ~·# PO\ÁxÜ≥∂ „QÍOã‘¯ `«# "åºã¨O 'P^èŒ∞xHõ ~åA—Ö’... P^èŒ∞xHõ ~å[H©Ü«∞ =º=ã¨÷‰õΩ ~å[H©Ü«∞ áêsì J<Õk „áê^èŒq∞Hõ Ñ¨ Ù <åk JO\Ï_» ∞ . HÍi‡Hõ = ~åæ x H˜ `« # „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ HÀã¨O xÅ|_Õ áêsì J=ã¨~°O QÆ∞iOz „Ñ¨`ºÕ HõOQÍ K≥ÑÊ¨ #=ã¨~O° ÖË^∞Œ . u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞ [iy# „áêO`«OÖ’ JÑ¨Ê\˜H˜ HÍi‡Hõ =~°Oæ J@∞Oz P^è∞Œ xHõ q^Œº#Éèºí ã≤Oz# =∞^èºŒ `«~°QÆu ‰õÄ_® Jaè=$kú K≥O^ŒÖË^Œ∞. D =~åæÅ∞ Jaè=$kú HÍHõáÈ=@O =Å¡ U ~å[H©Ü∞« áêsì ~°∂Ñ¨Ùk^Œ∞HÌ ÀHõáÈ=@O =Å¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞Å∞, "åi „Ñ¨`x« ^è∞Œ Å∞ JÑ¨Ê\˜H˜ Hõà=¡◊ ÚO^Œ∞ HõxÑ≤ã¨∞Î#fl =º=™ê÷QÆ`« x~å‡}Ï<Õfl J#∞ã¨iO Kå~°∞. JO^Œ∞=Å¡<Õ „a\˜+π "åiH˜ =ÚO^Œ∞#fl `«~°Ç¨Ö’<Õ ™ê÷xHõ áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆO U~åÊ@∞ KÕÜ«∂Åx PtOKå~°∞. *ÏfÜ«∞ ™ê÷~ÚÖ’ K«„Hõ=iÎx „Ñ¨u+≤ìOKå~°∞. P^èŒ∞xHõ ~å[º ÉèÏ=# "åiH˜ `«@Öì ^Ë ∞Œ . `«>ìË J=HÍâ◊O ‰õÄ_® ÖË^Œ∞. 1858Ö’ qHÀìiÜ«∂ ~å}˜ „Ñ¨Hõ@ #‰õΩ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞Å∞ WzÛ# ã¨∂ÊiÎ ^•Ü«∞Hõ"∞≥ #ÿ ã¨=∂^è•<åxfl QÆ∞~°∞Î KÕã∞¨ HÀ=@O ã¨||∞QÍ LO@∞Ok. #=O|~°∞Ö’ D „Ñ¨H@õ # ai˚ãπ MÏk~ü ¿Ñ~°∞g∞^Œ q_»∞^ŒÖˇ·Ok. P „Ñ¨Hõ@#Ö’ „a@<£ ~å}˜ ¿Ñ~˘¯#fl=hfl =∂Ü«∞

=∂@Åh, „a\˜+π "åˆ~ ^Õâßxfl <åâ◊#O KÕâß~°x „Ñ¨H\õ O˜ Kå~°∞. `«=∞ "å^Œ##∞ ~°∞A=Ù KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ "å~°∞..... „a\˜+π "åà◊√¡ =∞#^Õâ◊O Ö’ „Ñ¨"ÕtOKåHõ ^èŒfiOã¨O J~Ú# ~å*ÏºÅ *Ïa`å#∞ ‰õÄ_® „Ñ¨Hõ\˜OKå~°∞. P q^èŒOQÍ "≥Ú`«ÎOQÍ ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ [iy# #ëêìxfl u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ JOK«<å "Õ¿ã „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕâß~°∞. ~å}˜ „Ñ¨Hõ@##∞ #=∞‡=^ŒÌh, #q∞‡`Õ "åà◊√¡ =∞# Q˘O`«∞ÖË HÀ™êÎ~°h u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <Õ`«Å∞ „Ñ¨[Å‰õÄ, ã≤áê~ÚÅ‰õÄ K≥áêÊ~°∞. qHÀìiÜ«∂ „Ñ¨Hõ@#‰õΩ J~°÷O ÖË^Œ∞. P"≥∞ áêÅ#Ö’<Õ =∞#^Õâ◊ „Ñ¨[Å∞ „áê}O ÖËx K≥Hõ¯ =ÚHõ¯Å =∂kiQÍ, h\˜ ÉÁ@¡ =∂kiQÍ =∂~å~°∞. ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ `«=∞ WO\’¡ `å"Õ∞ Ü«∞[=∂#∞Å∞QÍ =º=Ç¨ÏiOK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. MÏk~ü „Ñ¨Hõ@# x*ÏxH˜ ~å}˜ „Ñ¨Hõ@##∞ Ñ¨ÓiÎQÍ u~°ã¨¯i™ÈÎOk. Wk‰õÄ_® F@q∞ JOK«∞# L#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ KÕã≤# „Ñ¨Hõ@#. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å qâßfiã¨O J@∞=O\˜k. "å~°∞ `å=Ú ZOK«∞‰õΩ#fl ÉèÏ~°`« =∂`« QÆ∞iOKÕ P~å@Ñ¨_®¤~°x `≥Å∞ã¨∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞ =∞#‰õΩ ZO`À ã¨∂ÊiÎ HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. "åi „Ñ¨Hõ@#Ö’ W@∞=O\˜ Ñ¨@∞ `«fiO HõxÑ≤Oz#Ñ¨Ê\˜H© PK«~°}Ö’ HõxÑ≤ã¨∞Î#fl Ñ¨iã≤÷`«∞Å∞"Õ~°∞. JÑ¨Ê\˜H˜ ÉˇOQÍÖò Ãã·#ºO ‰õÄ_® UH©Hõ$`« Ãã·xHõ Hõ=∂O_£#∞ U~åÊ@∞ KÕã¨∞HÀÖË^Œ∞. "Õˆ~fi~°∞ Ü«¸x@¡Ö’ LO_Õ g~°∞ Ñ¨~°ã¨Ê~°O ã¨=∞#fiÜ«∞O`À =º=Ç¨ÏiOKå~°∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ qq^èŒ ÉÏ^èŒº`«Å∞ KÕÑ\¨ Ïì~∞° . gà◊O¡ ^ŒiH© JkèHÍ~°∞Å∞QÍ Ñ¨x KÕ¿ã J#∞Éè=í O ‰õÄ_® ÖËHáõ È=@O`À Ñ¨x KÕÜ∞« @"Õ∞ `«Ñ¨Ê Ñ¨~°º"ÕH˜∆OK«@O `≥eÜ«∞ÖË^Œ∞. "åà◊√¡ ˆH=ÅO WOw¡+¨µ `«~°Ç¨ xÜ«∞=∞ x|O^èŒ#Å∞ J#∞ã¨iOK«Háõ È=@"Õ∞ HÍHõ ™ê^èºŒ "≥∞#ÿ xfl KÀ@¡ =º=Ç¨~åÅ∞ K«H¯õ Éˇ>OìË ^Œ∞‰õΩ H“xûà◊√¡ U~åÊ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~∞° . _èbç Ö¡ ’ "å~°∞ áêÅ<å =∞O_»ex U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. Wk Jxfl~°HÍÅ∞QÍ „a\˜+π #=¸<åÖ’ LOk. J~Ú`Õ Wk "≥Ú`«ÎOQÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ L#fl Ãã·<åºxH˜ UH©Hõ$`« Hõ=∂O_£ x~°fiÇ≤ÏOKÕ ÉÏ^èŒº`«Å∞ x~°fiÇ≤ÏOK« ÖËHõáÈ~ÚOk. J@∞=O\˜ UH©Hõ$`« Hõ=∂O_£ ˆH=ÅO Ãã·xHõÑ¨~°"≥∞ÿ#^Õ HÍ^Œ∞. ~å[H©Ü«∞ =∂~°æ^Œ~°≈‰õΩ~åÅ∞ ‰õÄ_®. „a\˜+π "åiH˜ L#fl =∞~À ™œHõ~°ºO J@∞=O\˜ UH©Hõ$`« Hõ=∂O_£ Pnè#OÖ’ Ãã·#ºO ZHõ¯_» ZO`« J=ã¨~°O, JHõ¯_»‰õΩ JO`« KÕ~°∞HÀ=@O. nx=Å¡ "å~°∞ ÃÑ·KÕ~Ú ™êkèOKå~°∞. ã≤áê~ÚÅ∞ JÑ¨Ê\˜ Ñ¨iã≤÷uH˜ `«QÆæ@∞¡ Z`«∞ÎQÆ_»Å∞ "ÕÜ«∞QÆÅ~°∞HÍh 20

=∂i¯ ûã¨∞ì ~å[H©Ü∞« OQÍ, Ããx· HõOQÍ U ÅHõº∆ O H©ÅHõ"∞≥ #ÿ k, ^Õ x ÃÑ· ^•_ç K Õ Ü « ∂ e J#fl q+¨ Ü « ∂ Å∞ x~°~‚ ÚOK«∞HÀÖË~∞° . D HÍ~°}ÏÅ s`åº u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ãã·#ºO Ô~O_»∞ Ãã·xHõ Ñ¨\ÏÖÏÅ #_»∞=∞ #e yOk. P q^èOŒ QÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ãã#· ºO Ñ¨iã≤u÷ J_»Hõ`≥Î~°Ö’ áÈHõK≥Hõ¯QÍ =∂iOk. J~Ú`Õ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ãã<· åºxfl HõOÃÑh Ãã#· ºO `ÕeHõQÍ ^•iH˜ `≥K«∞ÛHÀÖËHõáÈ~ÚOk. _èçb¡x u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞ Ãã·#ºO #∞O_ç HõOÃÑh Ãã·<åºÅ∞ ™êfinè #O KÕã¨∞HÀ=\ÏxH˜ <åÅ∞QÆ∞ <≥Å∞¡ Ñ¨\˜ìOk. _èbç ¡ Ñ¨i~°H}∆õ ÉÏ^èºŒ `«Å∞ KÕÑ\¨ #ì˜ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ãã·<åºxH˜ ÉèíH±Î HÍ<£ <Õ`«$`«fiO =Ç≤ÏOKå_»∞. ÅHÀfl#∞ uiy ™êfin#è O KÕã∞¨ HÀ=\ÏxH˜ „a\˜+π "åiH˜ Ñ¨k<≥ÅÅ∞ Ñ¨\˜ìOk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ HõOÃÑh Ãã<· åºÅ ã¨~fi° Ãã<· åºkèHÍi [#~°Öò HÍOÑπ ÉˇÖò <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ =zÛ# HõOÃÑh Ãã·<åºÅ∞ `˘e^≥|ƒÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ãã·<åºÅ KÕuÖ’ #∞[˚Ü∂« º~Ú. QÍfieÜ«∞~ü ^ŒàO◊ „a\˜+π Ãã<· åºxfl F_çOz HÍ#∂Ê~üÃÑ· Ñ¨@∞ì ™êkèOzOk. D „Hõ=∞OÖ’ [#~°Öò qO^ä•"£∞ Ãã<· åºÅ`À [iy# ÉÏÇ¨ ÉÏÇ‘ÏÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ãã·#ºO ÃÑ·KÕ~Ú ™êkèOzOk. qO^ä•"£∞ Ãã·<åºÅ∞ u~ÀQÆ=∞#O Ñ¨\Ïì~Ú. nèâße ~°≠Ïhfl ~å}˜ x~°fiÇ≤ÏOz# áÈ~å@O ã¨^• ã¨Oã¨‡~°}Ü © ∞« O. ZÑ¨Ê\˜H© QÍ^èŒ Å∞QÍ q∞yeáÈÜÕ∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ [QÆnâòÑÓ¨ ~ü‰Ωõ K≥Ok# ‰õΩ#fi~ü ã≤OQ∑ ^•_»∞Å∞. `åOuÜ«∂ `À¿Ñ Ô~O_Õà◊¡ áê@∞ JÅ∞ÃÑ~°QÆx áÈ~å@O ™êyã¨∂Î z=~°‰õΩ 1859 U„Ñ≤Öò 18# Li HõOÉèOí ZHÍ¯_»∞. „Ñ¨uÑ¶∞¨ \˜OK«x u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞ ^Œà◊O XHõ¯\˜ ‰õÄ_® ÖË^ŒO>Ë Pâ◊Û~°ºO HÍ^Œ∞. WHõ¯_» =∞#O u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞Å Ñ¨@¡ ™êyOz# JHõ$`åºÅ∞, Ç≤ÏOã¨Å QÆ∞iOz Hõ^<Œä åÅ‰õΩ ‰õÄ_® `≥Å∞ã¨∞‰õΩO^•O. ã≤áê~ÚÅ∞ =∂„`«O `«Öˇ`«∞Î‰õΩ<Õ K«xáÈÜ«∂~°∞. ZHõ¯_® Ñ≤iH˜`«#O K«∂Ñ≤OK«ÖË^Œ∞. 1915Ö’ ã≤OQÆ Ñ¨Ó~ü u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ HõxÑ≤Oz# nè~À^è•`«Î`Õ JÑ¨ÙÊ_»∞ ‰õÄ_® HõxÑ≤OzOk. D nè~À^è•`«Î`« QÆ∞iOz *ˇ._»|∞¡º.ˆH ~åã¨∂Î áê\ÏflÖ’ Ñ¨Ùã¨HÎ ÍÅ∞ J=Ú‡‰õΩx |uˆH Ñ‘~ü Pe Hõ^äŒ<åxfl WÖÏ =i‚OKå_»∞: ''Hõg∞+¨#~ü, W`«~° POˆQÜ ¡ ∞« JkèHÍ ~°∞Å ã¨=∞HõO∆ Ö’ „Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_ç# `«~åfi`« J`«x (Ñ‘~ü Pe) â◊s~°O ~°HõÎO F_»∞`ÀOk. P ~°HOÎõ Ö’ `«_ãç #≤ ^Œ∞ã¨∞ÅÎ ∞ pH˜áÈÜ«∂~Ú. J`«xfl HõOÃÑh ^ŒÜ«∞`À =keÃÑ>ËìO^Œ∞‰õΩ „áÈ`«ûÇ≤ÏO KÕÖÏ (u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ‰õΩ„@^•~°∞Å∞ QÆ∞iOz) U^≥·<å~°Ç¨Ïã¨º ã¨=∂Kå~°O W=fiQÆÅ"å Jx 21

1857–XHõ ã¨Oã¨‡~°}

''

Ü«Ú^ŒMú n·ˇ Å#∞ K«OÑ¨@OÖ’ WOw¡+µ¨ ãÃ #· ºO Jxfl ~°HÍÅ Ü«Ú^Œú <åºÜ«∞ ã¨∂„`åÅ#∂ LÅ¡OÑ¶≤∞O zO^Œx 1870Ö’ UOÔQÖòû ~åâß_»∞. |On Å∞QÍ ^˘iH˜# ã≤áê~ÚÅ#∞ QÀ`å=ÚÖ’¡ Hõ\˜ì LifÜ«∞@O "≥Ú^ŒÅ∞ Ñ¶≤~°OQÆ∞Å‰õΩ Hõ\˜ì "åà◊¡ â◊s~åÅ‰õΩ `«∂@∞¡ á⁄_» = @O =~° ‰ õ Ω Jxfl ~° H ÍÅ ~åHõ ∆ ã ¨ ` åfiÅ‰õ Ä áêÅÊ_®¤~°∞.

——

JkèHÍ~°∞Å∞ „Ñ¨tflOKå~°∞. (=∞# áœ~°∞Å‰õΩ ÖÏQÍ<Õ) ã¨QÆ~°fiOQÍ `«ÖˇuÎ K«∂ã¨∂Î `«##∞ „Ñ¨tflã¨∞Î#fl "åiH˜ Z^Œ∞~°∞ „Ñ¨â◊flÅ∞"Õâß_»∞. WOw¡+¨µ áêÅ‰õΩÅ J}z"Õ`«#∞ p`«¯iOK«∞ ‰õΩ<åfl_»∞. ... P `«~åfi`« Ñ‘~ü Pbx LifÜ«∞ \ÏxH˜ fã¨∞HÔ àÏ¡~∞° . J`«x x"å™êxfl ^èfiŒ Oã¨O KÕâß~°∞. J`«x Pã≤áÎ êã¨∞ÅÎ ∞ HõOÃÑh ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘Ok.—— D q^èOŒ QÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨∂ÊiÎ _èçb¡ áê^Œ∞ëê "≥Ú^ŒÅ∞ Ñ‘~ü Pe =O\˜ ™ê=∂ #∞ºÅ#∞ ‰õÄ_® „Ñ¨[fiiÅ¡KÕã≤Ok. „a\˜+π "åi z„`«Ç≤ÏOã¨Å∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ã≤áê ~ÚÅ∞ ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# „a\˜+π ‰õΩ@∞OÉÏÅ‰õΩ K≥ O k# =∞Ç≤ Ï à◊ Å ÃÑ· J`åºKå~åÅ‰õ Ω áêÅÊ_®¤~°#fl Ñ¨ÙHÍ~°∞¡ +≤HÍ~°∞¡ KÕâß~Ú. W@∞=O\˜ Ñ¨ÙHÍ~°#¡ ∞ qâ◊fiã≤OK«\ÏxH˜ =∂~ü¯û ã¨¿ãq∞~å J<åfl~°∞. D q+¨Ü«∞O U„Ñ≤Öò 15, 1858Ö’ PÜ«∞# #∂ºÜ«∂~ü¯ „\˜|∂º<£‰Ωõ ~åã≤# "åºã¨OÖ’ ã¨Ê+¨ì=∞ø`ÀOk. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ J}z"Õã#≤ `«~åfi`« ‰õÄ_® ã≤áê~ÚÅ KÕ`∞« Ö’ =∂#ÉèíOQÍ Å‰õΩ QÆ∞Ô~·# „a\˜+π =∞Ç≤Ïà◊Å q=~åÅ∞ ¿ãHõiOKÕO^Œ∞‰õΩ POˆQÜ ¡ Ú« Å∞ KÕã#≤ „Ñ¨Ü«∞`«flO ã¨Ñ¶¨ÅO HÍÖË^Œ∞. ã≤áê~ÚÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ gã¨"≥∞`«∞Î ™êH∆ÍºÅ∞ ‰õÄ_® ™êkèOK«ÖËHõ áÈ~ÚOk HõOÃÑh „Ñ¨Éèí∞`«fiO. HÍh WOQÍ¡O_£ ^Õâ◊=∞O`å [iy# D „Ñ¨Kå ~°O `«~åfi`« ã≤áê~ÚÅÃÑ· HõOÃÑh áêÅ#, „a\˜+π áêÅ# „Ñ¨^Œi≈Oz# ~åHõ∆ã¨`åfixfl ã¨=∞ i÷OK«∞HÀ=\ÏxH˜, ã≤áê~ÚÅÃÑ· `«=∞ ^Õâ◊OÖ’ UÇ¨ÏºÉèÏ=O HõeyOK«\ÏxH˜ ^ÀÇ¨Ï^ŒO KÕãO≤ k. `«~åfiu HÍÅOÖ’ HÍ#∂Ê~üÖ’ [iy# =∂~°}HÍO_» QÆ∞iOz WOw¡+µ¨ "åiH˜ =ÚO^Õ ã¨=∂Kå~°O LO^Œx ÉèÏqOz#Ñ¨Ê\˜H© JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ #∞O_Õ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅÃÑ· „a\˜+π Ãã·<åºÅ∞ Ñ¶¨∞’~°"≥∞ÿ# J}z"Õ`«#∞ „áê~°OaèO Kå~Ú. Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ∞, =∞Ç≤Ïà◊Å∞, Ñ≤Å¡Å∞ J#fl

qK«Hõ∆} ÖË‰õΩO_® Jxfl =Ü«∞ã¨∞Å "å~°∞ D J}z"Õ`« ÉÏi#Ñ¨_®¤~°∞. D J}z"Õ`« `«# =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛ# <≥·uHõ ã¨OH∆ÀÉèÏxfl QÆ∞iOz „Ñ¨™êÎqã¨∂Î *ˇ._»|∞¡º.ˆH WÖÏ ~åâß~°∞: '' ™ê÷xHõ |O„\’`«∞ KÕuÖ’ WOw¡+µ¨ áœ~°∞Å∞ „j=∞u KèåO|~üû, ÖË^• *ˇxflOQ∑û J==∂<åÅ áêÅÜ«∂º~°x `≥Å∞ã¨∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞ WOw¡+¨µ áœ~°∞Å P„HÀâ◊O Hõ@ìÅ∞ `≥OK«∞‰õΩO @∞Ok. HÍh ™ê÷xHõ (ÉèÏ~°fÜ«∞) K«i„`«Ö’ =∞#^ÕjÜ«ÚÅ QÆ∞iOz #"≥∂^Œ∞ KÕã#≤ Hõ^<Œä åÅ „Ñ¨HÍ~°O ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ `«Å∞¡Å∞, ÉèÏ~°ºÅ∞, Ñ≤ÅÅ¡ ∞ WOw¡+µ¨ "å~°∞ „áê~°OaèOz# `˘e HõH∆õ ™êkèOÑ¨Ù K«~º° Ö’¡ =∞Ããá· ÈÜ«∂~°x `≥Å∞™ÈÎOk. =∞# ^ÕâO◊ Ö’ ã≤áê~ÚÅ Ñ¨@¡ U q^èŒ"≥∞ÿ# UÇ¨Ïº ÉèÏ=O LO^À D Hõ^äŒ<åÅ∞ K«kq# "åiH˜ JO`«‰õΩ q∞Oz# UÇ¨ÏºÉèÏ=O U~°Ê_ç LO@∞Ok.—— WOw¡+¨µ Ãã·#ºO u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ Ñ¨Ê\˜ #∞O_ô W@∞=O\˜ ^Œ∞~åQÆ`åÅ‰õΩ áêÅÊ_çOk. Ãã·x‰õΩÅ#∞ xÅ∞=Ù<å ^ŒÇ≤ÏO zOk. W@∞=O\˜ H˜~å`«HÍÅ‰õΩ áêÅÊ_»¤ "åiH˜ QÆ∞O_≥ áêëê}OQÍ =∂iOk. WOw¡+¨µ "åix =ºuˆ~H˜Oz# "åi Ñ¨@¡ "åà◊√¡ U =∂„`«O HõxHõ~°O K«∂Ñ¨ÖË^Œ∞. Ü«Ú^ŒúMˇ·nÅ#∞ K«OÑ¨@O Ö’ WOw¡+¨µ Ãã·#ºO Jxfl ~°HÍÅ Ü«Ú^Œú <åºÜ«∞ ã¨∂„`åÅ#∂ LÅ¡OÑ¶≤∞OzO^Œx 1870Ö’ UOÔ Q Öò û ~åâß_» ∞ . |OnÅ∞QÍ ^˘iH˜ # ã≤áê~ÚÅ#∞ QÀ`å=ÚÖ’¡ Hõ\˜ì LifÜ«∞@O "≥Ú^ŒÅ∞ Ñ¶≤~°OQÆ∞Å‰õΩ Hõ\˜ì "åà◊¡ â◊s~åÅ‰õΩ `«∂@∞¡ á⁄_»=@O =~°‰Ωõ Jxfl ~°HÍÅ ~åHõã∆ `¨ åfi Å‰õÄ áêÅÊ_®¤~°∞. 1857 E<£ `˘e<åà◊Ö¡ ’ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ HõÅflÖò *Ë"£∞û hÖò ^ŒO_»Ü«∂„`« "≥Ú^ŒÅ∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨=∞Ü«∞OÖ’#∂, P `«~åfi`« WOw¡+¨µ"å~°∞ „Ñ¨Ü«∂}˜Oz#O`« ÖˇHÍ¯ HõxÑ≤O z# ÉèÏ~°fÜ«∞ ã≤áê~ÚÅ#∂, "åi ‰õΩ@∞OÉÏ Å#∂ Ñ≤@Åì #∞ HÍeÛ#@∞¡ HÍÖËÛâß~°∞. "åig∞^Œ

=∂i¯ ûã¨∞ì

1857–XHõ ã¨Oã¨‡~°}

''

1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ F_çáÈ~ÚOk. ^•x Ñ¨~°º=™ê#OQÍ „a\˜+π J~åK«Hõ`«fiO =∞iO`« #QÆflOQÍ „Ñ¨[Å =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛOk. F_çáÈ~Ú# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞`À áê>Ë WOw¡ + ¨ µ ™ê„ = ∂[º"å^Œ Ñ ¨ Ù „ á ê^Õ t Hõ qã¨ Î ~ ° } HÍ~°ºH„ =õ ∞O ‰õÄ_® |ÅÇ‘Ï#Ñ¨_Oç k. ZO^Œ∞HõO>Ë P `«~åfi`« q^Õj ^ŒO_»Ü«∂„`«Å HÀã¨O „a\˜+π ™ê„=∂[º"å^ŒO ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã·#ºOÃÑ· P^è•~°Ñ¨_»ÖËHõáÈ~ÚOk.

——

„Ñ¨Ü∂≥ yOK«x JHõ$`«ºO, H˜~å`«HOõ Ug∞ ÖË^OŒ >Ë Pâ◊Û~°º"Õ∞g∞ HÍ^Œ∞. 1857Ö’ _èçb¡, u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞^•~°∞Å #∞O_ç POˆQÜ ¡ Ú« Å =â◊O JÜ«∂ºHõ P #QÆ~° g^Œ∞Ö’¡ HõxÑ≤Oz# „Ñ¨u áœ~°∞_çx Ç¨Ï`«=∂iÛOk „a\˜+π Ãã·#ºO. qeÜ«∞O _®Å iOÑ≤Öò ~åã≤# ÖÏãπì "≥ÚÑ¶¨∞Öò J#fl Ñ¨Ùã¨ÎHõOÖ’ 1857 ÃãÃÑìO|~°∞ `«~åfi`« _èçb¡ U q^èŒOQÍ x~å‡#∞+¨º"≥∞ÿOn K«^Œ∞=ÙHÀ=K«∞Û. P `«~åfi`« „a\˜+π Ãã·<åºÅ∞ q[Ü«∞O ™êkèOz# „Ñ¨u KÀ\Ï W^Õ `«~°Ç¨ #~°"Õ∞^èŒO ™êyOk. áœ~° P"å™êÅ#∞ xÅ∞=Ù<å ^ÀK«∞HÀ=@O ã¨~°fi ™ê^è•~°} JOâ◊OQÍ =∂iOk. 1858 =∂iÛ Ö’ ÅHÀflÖ’ [iy# W@∞=O\˜ ^ÀÑ≤_Hô ˜ JÑ¨Ê\˜ ÅO_»<£ >ˇ"ÿ ∞£ û Ñ¨„uHõ „Ñ¨uxkè qeÜ«∞O ~°ÃãûÖò „Ñ¨`«ºHõ∆ ™êH˜∆. J^Õq^èŒOQÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ =∞^èºŒ Ö’ z‰õΩ¯‰õΩáÈ~Ú# =∞Ç¨~åR‰õΩ K≥Ok# Ü«∂„f ‰õΩ_»∞ XHõ~°∞ POˆQ¡Ü«ÚÅ KÕ`«∞Ö’¡ áœ~°∞Å∞ TK« HÀ`«‰õΩ QÆ∞Ô~·# f~°∞ QÆ∞iOz q=iOKå_»∞. Wq HÍHõ qKå~°}Å∞, tHõ∆Å∞ LO_»<Õ L<åfl~Ú. "å\˜##∞ã¨iOz Éè∂í =ÚÅ∞ ™êfinè # O Ü« ∞ ^è Õ K è « Û QÍ ™êyOk. u~° ∞ QÆ ∞ ÉÏ@∞Ö’ áêÖÁæ#fl "åi<ÕHÍHõ J@∞=O\˜ "åi `À ÖËâ◊=∂„`«O ã¨O|O^èŒO Hõey L<åfl~°x Ñ≤OzÑ¨"åiH˜ Ãã·`«O W@∞ =O\˜ tHõ∆Å∞ Ü«∞^è•„Ñ¨HÍ~°OQÍ J=∞Å∞ KÕÜ«∞|_®¤~Ú. D q^èŒOQÍ ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ|_ç# Éèí∂=ÚÅ#∞ POˆQ¡Ü«ÚÅ‰õΩ, u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨=∞ Ü«∞OÖ’ ^Õâ„◊ ^ÀÇ¨xH˜ X_çQ\Æ #ì˜ "åiH© Ñ¨Oz ÃÑ\Ïì~∞° . P q^èŒOQÍ 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ F_çáÈ~ÚOk. ^•x Ñ¨~°º=™ê#OQÍ „a\˜+π J~åK«H`õ fi« O =∞iO`« #QÆflOQÍ „Ñ¨[Å =ÚO^Œ∞ ‰õΩ =zÛOk. F_çáÈ~Ú# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞`À áê>Ë WOw¡+¨µ ™ê„=∂[º"å^ŒÑ¨Ù „áê^ÕtHõ qã¨Î~°} HÍ~°º„Hõ=∞O ‰õÄ_® |ÅÇ‘Ï#Ñ¨_çOk. ZO^Œ∞ HõO>Ë P `«~åfi`« q^Õj ^ŒO_»Ü«∂„`«Å HÀã¨O „a\˜+π ™ê„=∂[º"å^ŒO ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã·#ºOÃÑ· P^è•~°Ñ¨_»ÖËHõáÈ~ÚOk. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ

a„ \˜+π Mˇ·nQÍ K«„Hõ=iÎ |Ç¨Ï^Œ∂~ü ëê *ÏÑ¶¨~ü =ÚO^Œ ∞ =¸_» ∞ „ÃÑã≤ _ ≥ h û ~å„ëêì Å ∞, ÉÁOÉÏ~Ú, =∞„^•ã¨∞, ÉˇOQÍÖòÖ’ HõeÑ≤ "≥Ú`«ÎO Ô~O_»∞ ÅHõ∆Å =∞Ok ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã·x‰õΩÅ∞ LO>Ë 1863 <å\˜H˜ "åi ã¨OYº ÅH∆Í 21 "ÕÅ‰õΩ `«yæáÈ~ÚOk. JÑ¨Ê\˜H˜ 38 "ÕÅ∞QÍ L#fl Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ Ãã·x‰õΩÅ ã¨OYº ~Ô \˜Oì Ñ¨Ù KÕÜ∞« |_çOk. P q^èOŒ QÍ „Ñ¨u W^Œ~Ì ∞° ÉèÏ~° fÜ«∞ Ããx· ‰õΩÅ#∞ Ñ¨~º° "ÕHO∆˜ K«\ÏxH˜ XHõ Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ Ãã·x‰õΩ_»∞ L<åfl_»#fl=∂@. JO`Õ HÍ^Œ∞, PÜ«Ú^è•QÍ~åÅ#∞ Ñ¨~°º"ÕH˜∆OKÕ ÉÏ^èºŒ `« #∞O_ç ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ#∞ `˘ÅyOKå~°∞. Éè Ï ~° f Ü« ∞ Ãã· x ‰õ Ω Å r`« Éè í ` åºÅHõ O >Ë Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ Ãã·x‰õΩÅ r`« Éèí`åºÅ∞ J<ÕHõ Ô~@∞¡ JkèHõOQÍ LO_»@O`À P K≥e¡OÑ¨ÙÅ ÉèÏ~°O ‰õÄ_® ™ê^è•~°} „Ñ¨[ÖÃÑ· Ñ¨#∞flÅ ~°∂Ñ¨OÖ’ Ñ¨_çOk. J~Ú<å Ãã·#ºOÖ’ ™ê=∞ ~°÷ºO JO`«QÍ ÃÑ~°QÆÖË^Œ∞. P q^èŒOQÍ ÉèÏ~° fÜ«∞ Ãã·x‰õΩÅ#∞ Z~°QÍ "Õã≤ ™ê„=∂*Ïºxfl qã¨ÎiOK«∞HÀ"åÅ#fl „a\˜+π ™ê„=∂[º"å^ŒO Ñ¨^äŒHõO áê~°ÖË^Œ∞. D "Õ∞~°‰õΩ 1857 u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞ Pã≤Ü«∂ „áêO`«OÖ’x J<ÕHõ ^ÕâßÅ∞ „a\˜+π ™ê„=∂[º"å^ŒO ÉÏi# Ñ¨_»‰õΩO_® PÑ¨_»OÖ’ ã¨Ñ¶¨Å"≥∞ÿOk. "≥ÚÑ¶¨∞Öò =Oâ◊OÖ’ |Ç¨Ï^Œ∂~üëê z=i K«„Hõ=iÎ. PÜ«∞# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ Ç‘Ï~À áê„`« áÈ+≤OK«ÖË^Œ∞. HÍh PÜ«∞# Hõq.

PÜ«∞#ÃÑ· qKå~°} ™êQÆ∞`«∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ (~°OQÆ∂<£Ö’) z=~°‰õΩ (*Ï˝Ñ¨HÍÅ∞) ~åã¨∞HÀ= \ÏxH˜ ÃÑ#∞fl ¿ÑÑ¨~∞° ‰õÄ_® W=fi\ÏxH˜ „a\˜+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO u~°ã¨¯iOzOk. JÑ¨ÙÊ_»∞ ÉÁQÆ∞æ =ÚHõ¯Å`À `«##∞ |OnQÍ LOz# *ˇ·Å∞ QÀ_»ÅÃÑ· PÜ«∞# =∞Ç¨ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ qëê^ŒÑÙ¨ =ÚyOÑ¨Ù#∞ ZO`À P„~°ÌOQÍ D H˜Ok =∂@ Ö’¡ ~åâß~°∞. D H˜O^Œ <Õ#∞ J#∞=kã¨∞Î#fl Ñ¨ ^ Œ º OÖ’x K« ~ ° } ÏÅ∞ JÑ¨ Ê \˜ ˆ H „Ñ¨ [ Å∞ áê_»∞‰õΩO@∞<åfl~°x 1862 E<£ 14 # Éè’áêÖò ~å[H©Ü«∞ QÆ∂_è»Kåi „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ Ñ¨OÑ≤# x"ÕkHõÖ’ `≥eÜ«∞KÕâß_»∞. JHõ™ê‡`«∞ÎQÍ, J#∂Ç¨ÏºOQÍ =∂i# "å`å=~°}O <å Ç¨Ï$^ŒÜ«∂xfl HõÖ’¡ÅÑ¨izOk. P „‰õÄ~°`åfixfl ZÖÏ `«ÅK«∞HÀ#∞? <å QÆ∞O_≥#∞ <Õ<Õ ZÖÏ Ñ≤O_»∞HÀ#∞? Ç≤ÏO^Œ∂™êÎh „Ñ¨[Å#∞ ZO`«QÍ <åâ◊#O KÕâß~°∞! "åiÃÑ· ZO`«\ ˜ Ñ¶¨∞’~°Hõ$`åºÅ‰õΩ X_çQ\Æ Ïì~∞° ! q[Ü«∞QÆ~°fiO`À hK«∞Å∞ Z=ix K«∂ã≤<å 'g_»∞ LiHõOÉÏxH˜ Ñ¨xH˘™êÎ_»∞— J<åfl~∞° K«xáÈ~Ú#"åix áêuÃÑ>Ëì"åˆ~i "åiQÆ∞iOz qÅÑ≤OKÕ"åˆ~i "åi Tˆ~^À, ¿Ñ~À^À P ã¨=∂^èŒ∞Åg∞^Œ ~å¿ã"åˆ~i—— ''<Õ™êÎÅ∂, <Õ<åq^èŒOQÍ =kèOK«|_»¤ =∞x+≤x <å =∞$`« â◊s~åxfl D „Ñ¨ÑO¨ K«=∞O`å ^Œ∞YO`À K«∂ã¨∞OÎ k F *ÏÑ¶¨~ü, D ÉèÏ~°`« ^Õâ◊O LO_Õ=~°‰Äõ , D Ñ¨Ù+¨Êã¨∞QÆO^è•Å∞, D #Hõ∆„`«HÍO`«∞Å∞ "≥^Œ[Å¡|_»∞`«∂<Õ LO\Ï~Ú.—— z=i "åHÍºÅ∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ =∞~°}˜Oz# "åiH˜ JiÊã¨∞Î#fl h~°[<åÅ∞. ÉèÏ~°`« =∂`« ^•ã¨º q=ÚH˜Î HÀã¨O <å_»∞ „áê} `åºQÆO KÕã≤# g~°∞Å#∞ 150 ã¨O=`«û~åÅ `«~åfi`« ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Uq^èŒOQÍ *Ï˝Ñ¨HõO KÕã¨∞‰õΩO@∞O^À `≥Å∞ã¨∞HÀ=@O ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ Hõ~°Î=ºO. 12345 (J#∞"å^ŒO: g~°Ü∞« º) 12345 12345 12345 12345

22

=∂i¯ 1857 „QÆO^äûãŒ ¨∞ã¨„Ñì g¨`∞HõÕºHõ∆ O

`˘e ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∞O <Õ~°∞Ê`«∞#fl áê~îåÅ∞ P

*’ºu ÉÏã¨∞@

^èŒ∞xHõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ K«i„`«Ö’ 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ XHõ =¸Å=∞Å∞Ñ¨Ù. Jk „a\˜+π áêÅ#‰õΩ Z^Œ∞Ô~·# "≥Ú^Œ\˜ *ÏfÜ«∞ ™ê÷~Ú ã¨"åÅ∞QÍ K«i„`«Ö’ xezáÈ`«∞Ok. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ *ÏfÜ«∞"å^Œ ~å[H©Ü«∂Å‰õΩ D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ TÑ≤iáÈã≤Ok. „a\˜+π WO_çÜ∂« Ö’ J<ÕHõ ~å*ÏºOQÆÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ =∂~°∞Ê Å‰õΩ D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „jHÍ~°O K«∞\˜Oì k. <Õ_∞» 150 ã¨O=`«û~åÅ `«~åfi`« D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ =∞#O ã¨‡iOK«∞‰õΩO@∞<åfl=Ú. *ÏfÜ«∞ Ñ¨Ù#ó x~å‡} HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ x=∞QÆfl"∞≥ #ÿ "åiH˜ D ã¨Oã¨‡~°} #∂`«<À`Õ*Î Ïxflã∞¨ OÎ k. 19= â◊`å|ÌOÖ’ ™ê„=∂[º"å^• xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ K≥Åˆ~QÍ~Ú. ÃãÊ~Ú<£ PkèÑ¨`åºxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍÖ’ Ãã·=∞<£ ÉÁe=~ü, qÑ¨¡"å`«‡Hõ ÉèÏ"åÅ∞ JÅ=~°∞Û‰õΩ#fl =∞`«É’^è‰Œ Ωõ _»∞ Ç≤Ï_® Ö’æÅ <Õ`«$`«fiOÖ’ ™êy# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ D HÀ=Ö’ j~°¬™ê÷#O P„Hõq∞™êÎ~Ú. HÍh u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞Ö’ áêÖÁæ#fl qq^èŒ ™ê=∂lHõ =~åæÅ "≥·q^èŒºO, u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ qã¨ÎiOz# „áêO`åÅ "≥·âßÅºO QÆ=∞#OÖ’H˜ fã¨∞H˘O>Ë 1857Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ [iy# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ =∞Ç¨Ï`«~Î ° "≥∞ÿ#kQÍ xezáÈ`«∞Ok. H˘=Ùfi Ñ¨Óã≤# `«∂\ÏÅ∞ LÑ¨Ü≥∂yOK«@O J#fl ã¨=∞ã¨ºÃÑ· "≥Ú^Œ\˜QÍ D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "≥Ú^ŒÖˇ·Ok. Dã≤Oì _çÜ∂« HõOÃÑh J#∞ã¨iOz# ~å[H©Ü∞« =º=ã¨÷`À zè„^Œ"≥∞ÿ# r=<åxfl QÆ_»∞Ñ¨Ù`«∞#fl ™ê=∂#ºáœ~°∞Å∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ D u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞Ö’ áêÖÁæ<åfl~°∞. P q^èŒOQÍ "≥Ú^Œ\’¡ ã≤áê~Ú u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞QÍ L#fl D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ `«~åfiu HÍÅOÖ’ ™ê^è•~°} „Ñ¨[Å u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞QÍ ~°∂áêO`«~°O K≥O^Œ@O`À 1857 ã¨O„QÍ=∂xH˜ „Ñ¨[Å *ÏfÜ«∞ ™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨fiÉÏè =O =zÛOk. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ 23

1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <Õ~∞° Ê`«∞#fl áê~îåÅ#∞ ™ê^è•~°} „Ñ¨[ÅO^ŒiH© JO^ÕÖÏ KÕÜ«∂e. JÑ¨ÙÊ_»∞ =∂„`«"Õ∞ =∞# ™êfi`«O„`À^Œº=∞OÖ’ XHõ =∞Ç¨Ï`«Î~° Ñ¶¨∞@ìOQÍ L#fl D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨Oã¨‡~°} |Ç¨ï=ÚY „Ñ¨Ü≥∂[#HÍiQÍ LO_»QÆÅ^Œ∞. D J=∞~°∞Å‰õΩ JÑ¨ÙÊ_»∞ =∂„`«"Õ∞ x*"≥∞ÿ# x"åo JiÊOz#@∞¡ J=Ù`«∞Ok. =∞#^ÕâßxH˜ =∞iO`« "≥∞~°∞ÔQ·# Ñ¨iã≤÷`«∞Å∞ `≥zÛ ÃÑ>Ëì Hõ$+≤Ö’ „áê}ÏÅiÊOz# "åiH˜ =∞#O x"åo JiÊOz#@∞¡ J=Ù`«∞Ok. "≥Ú^ŒÖ#·ˇ `˘e<åà◊Ö¡ ’, EÖˇ· 28# J"≥∞iHÍ‰õΩ K≥Ok# #∂ºÜ«∂~ü¯ „\˜|∂º<£ J#fl Ñ¨„uHõÖ’ ~åã¨∂Î HÍ~°Öò =∂~ü¯û, Wk '' ˆH=ÅO Ãã·xHõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ HÍ^Œ∞. *ÏfÜ«∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞—— Jx "åºMÏºxOKå_»∞. J^Õ Ñ¨„uHõÖ’ ÃãÃÑìO |~°∞14, 1857# ~åã≤# "åºã¨OÖ’ =∂~ü¯û D ã¨O„QÍ=∂xfl 1789 „ÃÑ¶Oz qÑ¨¡=O`À áÈÖÏÛ_»∞. „á¶ê<£ûÖ’ xÜ«∞O`«$`åfixH˜ "≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨uÑ¶∞¨ @# ã¨OÑ¨#fl =~åæÅ #∞O_Õ Z^Œ∞~Ô O· k. ~Ô `· åOQÆO #∞O_ç HÍ^Œ∞. J^Õq^èOŒ QÍ ÉèÏ~°fÜ«∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ãã`· O« "≥Ú^Œ@ „a\˜+π "åà◊¡ KÕ`∞« Ö’¡ "ÕkOè Ñ¨ÙÅ‰õΩ, z„`«ÇÏ≤ Oã¨Å‰õΩ QÆ∞~°=Ù`«∞#fl, xÅ∞=Ù<å J==∂<åÅ‰õΩ Ö’#=Ù`«∞#fl ~Ô `· åO QÆO #∞O_ç „áê~°OÉèOí HÍÖË^∞Œ . nxH˜ aè#flOQÍ „a\˜+π "åà◊¡ KÕ`« ÃÑOz áÈ+≤OK«|_ç# Ãã·x ‰õΩÅ #∞O_Õ D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. =∞# ^ÕâßxH˜ K≥Ok# q^•º=O`«∞ Öˇ#· K«i„`«HÍ~°∞Å∞ D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ „Ñ¨[Å

áê„`«#∞QÍh *ÏfÜ«∞ ã¨fiÉÏè "åxfl QÍh QÆ∞iÎOK« x~åHõiã¨∂Î ^•xfl ˆH=ÅO ã≤áê~ÚÅ Ñ≤`«∂s QÍ<Õ H˘\˜ìáêˆ~Ü«∞@O ^Œ∞~°^Œ$+¨ìHõ~°O. D ~°Hõ"≥∞ÿ# `«Ñ¨ÙÊ_»∞ Jaè„áêÜ«∞OÖ’ L#fl _˘Å¡ `«<åxfl D =∞^èŒºHÍÅOÖ’ "≥Å∞=_ç# J<ÕHõ Ñ¨iâ’^è#Œ Å∞ "≥Å_¡ Kç Ü Õ ∞« @O Jaè#O^ŒhÜ«∞O. „Ñ¨ã∞¨ `Î O« 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ü≥ÚHõ¯ *ÏfÜ«∞ ã¨fiÉèÏ"åxfl ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’<Õ HÍHõ q^Õj K«i„`« HÍ~°∞Å∞ ‰õÄ_® JOwHõiã¨∞<Î åfl~∞° . 1857, =∂iÛ 29 <å_»∞ ÉÏ~°H± Ñ¨Ó~üÖ’x 34= Ñ¨^•u^ŒÖÏxH˜ K≥Ok# =∞OQÆÖò áêO_Õ "≥Ú^Œ\˜ ã¨q∞^èQŒ Í =∂i#Ñ¨ÙÊ_Õ D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "≥Ú^ŒÖˇ·Ok. "≥Ú^ŒÖˇ·# J#u HÍÅOÖ’<Õ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ `«∂~°∞Ê, L`«Î~° ÉèÏ~°`å=xH˜ "åºÑ≤OzOk. ^≥„Ç≤Ï, Ñ¨\Ïfl, J„~åÇπÏ, J*ÏOQÆ_,£ JÅÇ¨ÉÏ^£, QÀ~°MòÑÓ¨ ~ü, ÃÑ*·¶ ÏÉÏ^£, Ñ¶`¨ ÑÕ Ó¨ ~ü, ~°≠Ïhû, ÅHÀfl, HÍ#∂Ê~ü, W\Ï"å, Ñ¶¨`ÕQÆ_£, QÍfieÜ«∞~ü, +¨Ç¨Ï*<£Ñ¨Ó~ü, P„QÍ, Éèí~°`üÑ¨Ó~ü, ~ÀÇ≤ÏÖÏHõO_£, =∞^äŒ∞~°,

HÍ„"Õ∞_£ *’ºu ÉÏã¨∞ ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì (=∂i¯ûã¨∞ì) á⁄e\ò |∂º~À ã¨Éèí∞ºÅ∞. ÉˇOQÍÖò =∂r =ÚYº=∞O„u

`˘e ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∞O <Õ~°∞û`«∞#fl áê~îåÅ∞

=∂i¯ ûã¨∞ì

JaèáJO^Œê„Ü« kHõÑ¨iâ’^èŒ‰õΩÅ∞ 1857 ∞=Å¡<∞Õ "Õ `å*Ï

''

D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ =ÚYºOQÍ QÆ=∞xOKåeû# =∞~À H© Å Hõ " ≥ ∞ ÿ # JOâ◊ O *Ïu, ‰õ Ω Å, =∞`« „ á êO`« qÉË ^ è • ÅHõ f `« O QÍ „ Ñ ¨ [ Å =∞^è Œ º U~° Ê _» ¤ ã¨ O Ñ¶ ‘ ∞ Éè Ï =O. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞Å =∞^èŒº =∞`«™ê=∞~°ºO LO_®Åx u~° ∞ QÆ ∞ ÉÏ@∞<Õ ` « Å ∞ „ Ñ ¨ H õ @ #Å∞ q_» ∞ ^Œ Å KÕ â ß~° ∞ . POˆQ¡Ü«ÚÅ#∞ áê~°^ÀÅ\ÏxH˜ Ç≤ÏO^Œ∂–=Úã≤¡OÅ∞ KÕ`«∞Å∞ HõÅáêÅx Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxKåÛ~°∞.

——

ÉÏ~°H±Ñ¨Ó~üÖ’ =∞OQÆÖò áêO_Õ#∞ Lifã≤# KÀ@ xi‡OK«|_ç# PÜ«∞# ã¨=∂kè Ç¨Ï`«~åãπ, _èçb¡, g∞~°\ò, |ˆ~b, ~°∂i¯Å‰õΩ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÃãQÆÅ∞ qã¨ÎiOK«@O`À ã¨fiÅÊ =º=kèÖ’<Õ D Ñ¨@ì}ÏÅhfl u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ =ÚYº"≥∞ÿ# ˆHO„^•Å∞QÍ =∂~å~Ú. 1857, "Õ∞11# g∞~°\ò Ô~l"≥∞O\ò Ãã·#ºO _èçb¡x =â◊Ñ¨~°∞Û‰õΩOk. =ÚÑ¶¨∞Öò =Oâ◊OÖ’ z=i "å_≥·# |Ç¨Ï^Œ∂~üëê [Ñ¶¨~ü#∞ `«=∞ <Õ`«QÍ „Ñ¨Hõ\˜OK«∞‰õΩOk. D „áêO`«OÖ’ L^ÀºQÍÅ∞ HÀÖ’Ê~Ú# `åÅ∂H±^•~°∞¡, zuH˜áÈ~Ú# ~Ô `· åOQÆO, =$uÎÑx¨ "å~°∞ ã≤áê~ÚÅ`À [`«H\õ ì˜ „a\˜+π PkèÑ¨`åºxfl ã¨"åÅ∞ KÕâß~°∞. Éèí∂q∞ tã¨∞Î q+¨Ü«∞OÖ’ HõOÃÑh áêÅ# ™êyOz# „Ñ¨Ü∂≥ QÍÅ =Å¡ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞, `åÅ∂H±^•~°∞¡ `«=∞ Éèí∂=ÚÅ∞, Z¿ãì@∞¡ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. "åi ™ê=∂lHõ Ç¨ÏŸ^•‰õΩ ÉèíOQÆO HõeyOk. nO`À áê@∞ Éèí∂ ã¨O|O^è•Ö’¡ =zÛ# D =∂~°∞ÊÅ∞ Ô~·`åOQÆOÃÑ· "≥∂Ü«∞ÖËx ÉèÏ~åÅ∞ "Õâß~Ú. J^Õã=¨ ∞Ü«∞OÖ’ WOQÍ¡O_£ #∞O_ç HÍ~°∞KÒHõQÍ áêi„âßq∞Hõ L`«Ê`«∞ÎÅ∞ ^Õâ◊OÖ’ ‰õΩ=∞‡iOK« @O`À Ñ¨@ì}„áêO`«OÖ’ ˆHO„nHõ$`«"≥∞ÿ# =$uÎÑ¨x"åà◊√¡ ÉèÏs ã¨OH∆ÀÉèíOÖ’ =Úxy áÈÜ«∂~°∞. D kQÆ∞=∞`«∞Å‰õΩ `À_»∞ ™êO„Ñ¨ ^•Ü«∞HõOQÍ =ã¨∞Î#fl ™ê÷xHõ „Ñ¨Éèí∞=ÙÅ áÈ+¨}

‰õÄ_® giH˜ Hõ~°∞"≥·Ok. Ñ¶¨e`«OQÍ gà◊√¡ =Åã¨áÈ=@"Õ∞ HÍHõ r=<Àáêkè HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. `«=∞ =~°æ "≥·~°∞^è•ºÅ∞ =∞iÛáÈ~Ú# [g∞O ^•~°∞¡, Ô~·`«∞Å∞, KÕu=$`«∞ÎÅ"åà◊√¡ WOw¡+¨µ PkèÑ`¨ åºxfl ã¨"åÅ∞ KÕã∂¨ Î KÕ`∞« Å∞ Hõeáê~°∞. XHõ JOK«<å „Ñ¨HÍ~°O 1857<å\˜H˜ ^Õâ◊OÖ’ L#fl [<åÉèÏÖ’ S^À=O`«∞ [<åÉèÏ „Ñ¨`«º HõO∆ QÍ QÍh, Ñ¨~ÀHõO∆ QÍ QÍh D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ö’ áêÖÁæ<åfl~°∞. L`«Î~°„Ñ¨^Õâò JO`«\Ï „a\˜+π "åi PkèÑ`¨ º« O ^•^•Ñ¨ÙQÍ ‰õΩÑ¨Ê‰õÄeOk. ~ÀÇ≤ÏÖÏ HõO_£Ö’ ^•^•Ñ¨Ù ã¨O=`«û~°O áê@∞ „a\˜+π "åà◊¡ LxˆH HõxÑ≤OK«ÖË^Œ∞. J=^è£Ö’#∞, ^•x K«∞@∞ìÑH¨ ¯õ „áêO`åÖ’¡#∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Ö’¡ ã≤áê~ÚÅ∞ Z=~°∞, ~Ô `· ∞« Å∞ Z=~°∞ J#flk QÆ∞~°∞Î Ñ¨@ì@O KåÖÏ Hõ+¨ì"≥∞ÿ# Ñ¨xQÍ =∂iO^Œx ã¨=∞HÍb# „a\˜+π JkèHÍ~°∞Å∞ ~åâß~°∞. a*’fl~ü =O\˜ KÀ@¡ ã≤áê~ÚÅ #∞O_ç Z@∞=O\˜ ã¨ÇÏ¨ HÍ~°O JO^Œ‰õ =ÚO^Õ áœ~°∞Å∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÉÏ=Ù\Ï ZQÆ∞~°"Õâß~°∞. |∞ÅO^£+¨Ç¨Ï~ü =O\˜ KÀ@¡ P„QÍ#∞O_ç =zÛ# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ãã<· åºÅ∞ #QÆ~° „Ñ¨"Õâ◊O KÕÜ«∞@O, ™ê÷xHõ áœ~°∞Å∞ u~°QÆ|_»O XˆH ã¨=∞Ü«∞OÖ’ [iQÍ~Ú.

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ K≥Åˆ~y# Jxfl „áêO`åÖ’¡#∂ Ããx· ‰õΩÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ =ÚO^Œ∞QÍh, `«~åfi`« QÍh ™ê^è•~°} „Ñ¨[Å∞ ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# u~°QÆ |_»@O „Ñ¨^•è # ^èÀ~°}Q˜ Í L#fl^#Œ fl q+¨Ü∂« xfl QÆ∞iÎã¨∞Î<åfl~°∞. „Ñ¨[Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ü«¸~ÀÑ≤ Ü« ∞ #¡ Ã Ñ· ^•_» ∞ Å∞ KÕ Ü « ∞ @O, K« O Ñ¨ @ O, POˆQÜ ¡ Ú« Å x"å™êÅ∞, HÍ~åºÅÜ«∂Å∞ ^èfiŒ Oã¨O KÕÜ«∞@O, he=∞O^Œ∞ á¶êºHõìsÅ∞, Éèí∂q∞ iHÍ~°∞¤Å‰õΩ ã¨O|OkèOz# Ñ¨„`åÅ∞ `«QÆÅ Éˇ@ì@O =O\˜ ~°∂áêÖ’¡ =ºHõÎO J~ÚºOk. H˘xfl „áêO`åÖ’¡ POˆ Q ¡ Ü « Ú Å‰õ Ω ™ê÷ x Hõ „Ñ¨ux^èŒ∞Å∞QÍ L#fl "åºáê~° =~åæÅ∞, =_ô¤ "åºáê~°∞ÅÃÑ· ^•_»∞Å ~°∂Ñ¨OÖ’ ‰õÄ_® D „Ñ¨uÑ¶¨∞@# =ºHõÎO J~ÚºOk. "åÜ«Ú=º „áêO`«OÖ’ HõOÃÑh áêÅ# „áê~°OaèOz# #∂`«# tã¨∞Î q^è•#O HÍ~°}OQÍ Éèí∂=ÚÅ∞ HÀÖ’Ê~Ú# Ô~·`åOQÆO `«=∞ Éèí∂=ÚÅ∞ uiy ã¨OáêkOK«∞‰õΩ<Õ ÅHõ∆ºO`À POˆQ¡Ü«ÚÅÃÑ· u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕâß~°∞. P HÍÅOÖ’ QÆOQÍ #k "≥Ú^ŒÅ∞‰õΩx Ü«∞=Ú<å #k =∞^èŒº =~°‰õΩ qã¨ÎiOz# „áêO`«OÖ’ U =∞`åxH˜ K≥Ok# "å_≥<· å „a\˜+π "åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ÖËx =ºH˜xÎ QÆ∞iÎOK«@O Hõ+™ì¨ ê^èºŒ "≥∞Oÿ ^Œx Hˆ =O\˜ ã¨=∞HÍ b# K«i„`«HÍ~°∞Å∞ "åºMÏºxOKå~°∞. D u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞ Ñ¨ @ ¡ Éˇ O QÍÖò JÑ¨ Ê \’¡ j`« H õ # ∞fl "Õã≤O^Œ#fl P~ÀÑ¨}Å∞ L#flÑ¨Ê\˜H© D =∞^èŒº HÍÅOÖ’ ÉˇOQÍÖò K«i„`«HÍ~°∞Å∞ ™êyã¨∞Î#fl Ñ¨Å∞Ñ¨iâ’^èŒ#Ö’¡ ÉˇOQÍÖòÖ’ ‰õÄ_® u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞ „Ñ¨ÉèÏ=O Ñ¨_çO^Œx, qq^èŒ „áêO`åÖ’¡ JÅ[_ç "≥Ú^ŒÖˇ·O^Œ#fl "åã¨Î=O "≥Å∞QÆ∞ K«∂ã¨∞Î#fl@∞¡ `≥Å∞™ÈÎOk. D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ =ÚYºOQÍ QÆ=∞xOKåeû# =∞~À H©ÅHõ"∞≥ #ÿ JOâ◊O *Ïu, ‰õΩÅ, =∞`« „áêO`« qÉË^è•ÅHõf`«OQÍ „Ñ¨[Å =∞^èŒº U~°Ê_»¤ ã¨OÑ¶‘∞ÉèÏ=O. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞Å =∞^èºŒ =∞`«™ê=∞~°ºO LO_®Åx u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞<Õ`«Å∞ „Ñ¨Hõ@#Å∞ q_»∞^ŒÅ KÕâß~°∞. POˆQ¡Ü«ÚÅ#∞ áê~°^ÀÅ\ÏxH©, `«=∞ =∞`« ™êO„Ñ¨^•Ü«∂Å∞, JÅ"å@∞¡ HÍáê_»∞HÀ=\ÏxH© Ç≤ÏO^Œ∂–=Úã≤O¡ Å∞ KÕ`∞« Å∞ HõÅáêÅx Ñ≤Å∞Ñ¨Ù xKåÛ~°∞. ÅHÀflÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ W™ê¡O q[Ü«∞O J#fl¿Ñ~°∞g∞^Œ "≥Å∞=_ç# Hõ~°Ñ¨„`åxfl D ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ „Ñ¨™êÎqOK«@O ã¨=Úz`«OQÍ LO@∞Ok. J*ÏOQÆ_£è „Ñ¨H@õ #Ö’ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅO^Œ~°∂ U =∞`åxH˜ K≥Ok# "åÔ~·<å, =~åæxH˜ K≥Ok# "åÔ~·<å =∞`«O Ñ¨@¡ qâßfiã¨O ÖËx POˆQ¡Ü«ÚÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ 24

=∂i¯ ûã¨∞ì KÕÜ«∂Åx „Ñ¨[Å‰õΩ Ñ≤Å∞Ñ¨Ù u~° ∞QÆ∞ÉÏ@∞ xzÛOk. PQÆã¨∞ì 1857Ö’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <Õ`« Ñ¶≤~À*ò ëê q_»∞^ŒÅ KÕã≤# „Ñ¨Hõ@#Ö’ Ãã·`«O D `«~°Ç¨ *ÏfÜ«∞ ã¨∂ÊiÎ ã¨Ê+¨ìOQÍ qk`«O J=Ù`«∞Ok. P HÍÅOÖ’ Éè Ï ~° ` « ^ Õ â ◊ O Ö’x Ç≤ÏO^Œ∂–=Úã≤O¡ „Ñ¨[ÅO^Œ~∂° HõOÃÑh áêÅ# W#∞Ñ¨y@ìÅ H˜O^Œ #eyáÈ`«∞<åfl~°#flk u~°∞QÆ∞ÖËx ã¨`«ºO. H˘xfl „áêO`åÖ’¡ u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞‰õΩ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤Ïã¨∞#Î fl =Úã≤O¡ <Õ`Å« ∞ Ç≤ÏO^Œ∞ =Úã≤O¡ Å =∞^èºŒ qÉË^•è Å∞ `«Ö`ˇ ‰Î« Ωõ O_® LO_»\ÏxH˜ D^£ Ñ¨O_»QÆ ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ ‰õÄ_® QÀ=^èŒ‰õΩ áêÅÊ_»~å^Œx HÀ~°∞`«∂ „Ñ¨Hõ@#Å∞ *Ïs KÕã≤#@∞¡ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ "≥Å¡_çã¨∞Î<åfl~°∞. 19= â◊`åaÌH˜ K≥Ok# ÉèÏ~°fÜ«Ú Ö‰õΩ JdÅÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ ~å[ºO J#fl ÉèÏ=# ÖË#O^Œ∞# D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ *ÏfÜ«∞ ã¨fiÉèÏ =O ÖË^#Œ fl x~åú~}° ‰õΩ H˘O^Œ~∞° K«i„`«HÍ~°∞Å∞ ~å=@O ^Œ∞~°^$Œ +¨Hì ~õ O° . HÍh Ñ¨~å~Ú áêÅ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨[Å∞ u~°Q|Æ _»¤ D L^Œº=∂xH˜ *ÏfÜ«∞ ã¨fiÉèÏ=O ÖË^Œx ZÖÏ u~°ã¨¯iOK« QÆÅ=Ú? Jk‰õÄ_® D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Éè∫QÀoHõO QÍ#∞, ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO s`åº#∞ qã¨ÎiOz L#flÑ¨ÙÊ_»∞ Wk ZÖÏ ™ê^èŒº=∞=Ù`«∞Ok? D XHõ¯ „áêuÑ¨kHõ P^è•~°OQÍ<Õ Ü«¸~°ÑÖπ ’ J<ÕHõ ^ÕâßÖ’¡ [iy# qÑ¨¡"åÅ#∞ *ÏfÜ«∞ qÑ¨¡ "åÅ∞QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ z, JOwHõiOz# q+¨Ü∂« xfl =∞#O =∞iÛáÈ~å^Œ∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ~°ëêºÖ’ [iy# Ô~·`åOQÆO <≥áÈeÜ«∞<£‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_»@O, *’<£ PÑ¶π P~ü¯ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ „ÃÑ¶Oz „Ñ¨[Å∞ POˆQ¡Ü«ÚÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_»@O, W@b SHõº`« HÀã¨O ™êy# L^Œº=∂Å∞ D HÀ=ˆH =™êÎ~Ú. W=hfl ‰õÄ_® ~°ëêºQÍh, W@b QÍh, „á¶ê<£û QÍh WÑ¨ÙÊ_»∞ =∞#O K≥Ñ¨ÙÊ‰õΩO@∞#fl P^èŒ∞xHõ J~°÷OÖ’ ã¨OÑ¨Ó~°‚ *ÏfÜ«∞ ~å*ÏºÅ∞QÍ Ñ¨i}u K≥O^ŒHõ áÈ~Ú<å P u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡, qÑ¨"¡ åÅ#∞ *ÏfÜ«∞ qÑ¨¡"åÅ∞QÍ JOwHõiOKå=Ú. áêâßÛ`«º ^ÕâßÅ Ñ¨i}Ï=∂Å#∞ XHõ QÍ@# Hõ\,ì˜ „áêK«º ^Õâ◊ Ñ¨i}Ï=∂Å#∞ =∞~À QÍ@# Hõ>ìË Kåi„`«Hõ qâı¡+¨}Ö’x q=Hõ∆#∞ q_»<å_®eû LOk. 1857 u~° ∞ QÆ ∞ ÉÏ@∞ qÑ¶ ¨ Å O J~ÚºO^Œ#fl =∂@ "åã¨Î="Õ∞. P `«~åfi`« ÉèÏ~°fÜ«ÚÅÃÑ· HõOÃÑh „Ñ¨Éèí∞=ÙÅ∞ ™êyOz# J}z"Õ`« f„=`«#∞ H˘eKÕO^Œ∞‰õΩ U H˘Å=∂ <åÅ∂ KåÅ=Ù. W=hfl ZÖÏ L<åfl D u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞ #∂`«# *ÏfÜ«∞ ÉèÏ"åÅ‰õΩ Ñ¨Ù<å^Œ∞Å∞ "ÕãO≤ ^Œ#fl q+¨Ü∂« xfl =∂„`«O JOwHõiOKåe. W~åÊù < £ Ç¨ Ï cÉò =O\˜ „Ñ¨ = ÚY K« i „`« 25

ÉÏ~°H±Ñ¨Ó~üÖ’ 1857 <å\˜ Ãã·xHõ ÉÏ~°HÍã¨∞ Ñ¨iâ’^èŒ‰õΩÅ∞ K≥Ñ≤Ê#^•xfl |\˜ì u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <Õ`«Å∞ =∞`«™ê=∞~°™êºxfl HÍáê_»\ÏxH˜ „áê^è•#º`« W=fi@O`À áê@∞ #∂`«# *ÏfÜ«∞ =º=ã¨÷#∞ ‰õÄ_® K«∂_»QÆeQÍ~°∞. ZxflHõÅ ^•fi~å JkèHÍ~åxH˜ =KÕÛ Ãã·xHõ áêÅ##∞ U~åÊ@∞ KÕ Ü « ∂ Åx „Ñ¨ u áêkOKå~° ∞ . [g∞O^•~°‰¡ Ωõ , ~Ô `· åOQÍxH˜, =$uÎ^•~°‰¡ Ωõ Pi÷Hõ ~å~ÚfÅ∞ Ç¨g∞ WKåÛ~°∞. ã≤áê~ÚÅ‰õΩ "≥∞~°∞QÔ #· "Õ`<« åÅ∞ W™êÎ=∞x "åQÍÌ#O KÕâß~°∞. ^Õâ◊OÖ’ *ÏfÜ«∞"å^ŒO, P^èŒ∞xHõ |∂~°∞˚"å PÖ’K«#Å∞ "≥ÚÅÔH`«Îx ~ÀAÖ’¡ D `«~°Ç¨ *ÏfÜ«∞ ^Œ$HõÊ^ù OŒè `À PÖ’zOz#O^Œ∞‰õΩ QÍ#∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <Õ`«Å‰õΩ *’Ç¨~°∞¡ JiÊOKåe. 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ #∞O_ç =∞#O <Õ~°∞ÛHÀ"åeû# áê~î°O Uq∞\˜? Zxfl P@∞ áÈ@∞¡ =zÛ<å ™ê„=∂[º"å^•xfl ZkiOz áÈ~å_»Hõ `«Ñ¨Ê^Œx D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <Õ~°∞Ê `ÀOk. 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ XHõ ÅHõ∆ºO HÀã¨O áÈ~å_®~°∞. „áê}ÏÅiÊOKå~°∞. Ñ¨~å~Ú áêÅ# #∞O_ç ^Õâßxfl q=ÚH˜Î KÕÜ∂« Å#flk "åi ÅHõ∆ºO. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ HõOÃÑh áêÅ# `å~å™ê÷~ÚH˜ KÕ~∞° ‰õΩ#fl ~ÀAÖ’¡ "åà◊√¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ™ê÷~Úx ‰õÄ_® ÃÑOKå~°∞. PYi QÆ_èçÜ«∞ =~°‰õΩ Éèí∞[O Éèí∞[O HõeÑ≤ *ÏfÜ«∞ ÅHõ∆ºO HÀã¨O q~å=∞O ÖË‰õΩO_® áÈ~å_®~°∞. D áÈ~å@OÖ’ *Ïu ‰õΩÅ =∞`« =º`åº™êÅ∞, peHõÅ∞ =∞iÛáÈÜ«∂~°∞. <Õ_»∞ =∞# ÉèÏ~°`« ã¨=∂Yº‰õΩ L#fl Ö∫H˜Hõ, „Ñ¨*Ï`«O„`« qÅ∞=Å HÀã¨O =∞#O áÈ~å@O ™êyã¨∞Î#fl D ã¨=∞ Ü«∞OÖ’, *ÏfÜ«∞ SHõº`«#∞ |Ö’¿Ñ`«O KÕÜ«∞

\ÏxH˜ áÈ~å_»∞`«∞#fl „Ñ¨ã∞¨ `Î « <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’, #Ü«∂ ™ê„=∂[º"å^Œ Ñ ¨ Ù Ñ¨ ^ ä Œ H ÍÅ#∞ qÑ¶ ¨ Å O KÕÜ«∞\ÏxH˜ áÈ~å_»∞`«∞#fl D ã¨=∞Ü«∞OÖ’ 1857 J=∞~°g~°∞Å #∞O_ç =∞#O ã¨∂ÊiÎ á⁄O^•e. D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ L`«û"åÅ∞ Ñ¶¨∞#O QÍ [~°∞Ñ¨ÙHÀ=\ÏxH˜ ˆHO„^Œ „Ñ¨Éèí∞`«fiO „Ñ¨`ÕºHõ Hõq∞\© xÜ«∞q∞OK«@O Jaè#O^ŒhÜ«∞O. D L`«û"åÅ∞ ˆH=ÅO L#fl`« ™ê÷~Ú "Õ∞^è•=ÙÅ∞ [~°∞Ñ¨Ù‰õΩ<Õ PÖ’K«<å`«‡Hõ ã¨ÉèíÅ‰õΩ =∂„`«"Õ∞ Ñ¨iq∞`«O HÍ~å^Œ∞. ÉèÏ~°`« K«i„`«Ö’ D Q˘Ñ¨Ê ã¨OÑ¶¨∞@# Ñ¨@¡ L#fl Jxfl ~°HÍÅ qHõ$`« "åºYºÅ#∂, =„H©Hõ~°}Å#∂ ã¨i KÕÜ«∞\ÏxH˜ D ã¨ O ^Œ ~ åƒù x fl LÑ¨ Ü ≥ ∂ yOK« ∞ HÀ"åe. „áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨Ö’¡ D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’x =∞Ç¨Ï`«Î~° Ñ¶¨∞\ÏìÅ QÆ∞iOz# ã¨=∂Kå~åxfl „Ñ¨K«∞iOKåe. „Ñ¨[Å‰õΩ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ `Õ"åe. „áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨Ö’¡<Õ J~Ú`Õ Jxfl ™ê÷~ÚÖ’¡x „Ñ¨[Å∂ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀQÆÅ∞QÆ∞`å~°∞. ™ê^è•~°} „Ñ¨[ÅO^ŒiH© D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <Õ~°∞Ê`«∞#fl áê~îåÅ#∞ JO^ÕÖÏ KÕÜ«∂e. JÑ¨ÙÊ_»∞ =∂„`«"Õ∞ =∞# ™êfi`«O„`À^Œº=∞OÖ’ XHõ =∞Ç¨Ï`«~Î ° Ñ¶∞¨ @ìOQÍ L#fl D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨O ã¨‡~°} |Ç¨ï=ÚY „Ñ¨Ü ≥∂ [#HÍiQÍ LO_»QÅÆ ^Œ∞. D J=∞~°∞Å‰õΩ JÑ¨ÙÊ_»∞ =∂„`«"∞Õ x*"≥∞ÿ# x"åo JiÊOz#@∞¡ J=Ù`«∞Ok. =∞#^ÕâßxH˜ =∞iO`« "≥∞~°∞QÔ #· Ñ¨iã≤`÷ ∞« Å∞ `≥zÛ ÃÑ>Ëì Hõ$+≤Ö’ „áê}ÏÅiÊOz# "åiH˜ =∞#O x"åo JiÊOz#@∞¡ J=Ù`«∞Ok. 12345 12345 12345 12345 12345

=∂i¯ ûã¨∞ì

1857 „QÆO^äŒ ã¨„Ñg¨`∞HõÕºHõ∆ O

ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ áÈ~å@O – ZÔ~flãπì *’<£û („Ñ¨*ÏÑ¨„uHõ, 1857 ÃãÃÑìO|~ü 5 ã¨OzHõÖ’ ~åã≤# "åºã¨O) ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ QÆ∞iOz Ü«¸~°Ñπ JO`«\Ï XˆH Jaè„áêÜ«∞O LO_ç f~åe. Jk „Ñ¨ÑO¨ K« K«i„`«Ö’ J`«ºO`« <åºÜ«∞ "≥∞ÿ#, L^•`«Î"≥∞ÿ#, P=â◊ºHõ"≥∞ÿ# áÈ~å\ÏÅÖ’ XHõ@x JO^Œ~°∂ JOwHõiOKåe. "Õ∞=Ú W\©=Å<Õ ÉèÏ~°`üÖ’ WOQÍ¡O_»∞ áêÅ# ã¨fiÉèÏ "åxfl qâı¡+≤Oz |@ì|Ü«∞Å∞ KÕâß=Ú. D "å~°O =∞~À "åºã¨OÖ’ J=^è£ „áêO`«OÖ’x ã¨OÑ¶¨∞@# QÆ∞iOz `≥eÜ«∞*Ëâß=Ú. „a\©+π áêÅ# ZO`« ^•~°∞}ÏÅ‰õΩ, =∂@Å`À K≥Ñ¨Ê ÖËx ^Œ∞~å‡~åæÅ‰õΩ áêÅÊ_»∞`«∞#fl^À P ã¨OÑ¶¨∞ @# K≥|∞`ÀOk. D ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ Z=Ô~·<å U Ñ¨Hõ∆O =Ç≤ÏOKåÖ’#x `«\Ñ¨\Ï ~ÚOK« _»OÖ’ J~°O÷ ÖË^∞Œ . WOQÆO¡ _»∞ „Ñ¨[Å∞ ¿ãfiK«Û#ù ∞ Jaè=∂x™êÎ~°∞. ~°ëêº#∞O_ç q=ÚH˜ÎHÀã¨O áÈÖˇO_»∞ áÈ~å_ç#Ñ¨ÙÊ_»∞ WOw¡+µ¨ „Ñ¨[Öˇ=iH˜ =∞^Œ`Ì ∞« xKåÛ~°∞? áÈÖˇO_»∞ „Ñ¨[Å‰õΩ! Ç¨ÏOQÆs `«# Ç¨Ï‰õΩ¯ÅHÀã¨O P„ã≤Ü ì ∂« `À áÈ~å_ç#Ñ¨ÙÊ_»∞ WOQÍ¡ O _» ∞ „Ñ¨ [ Öˇ = ix |ÅÑ¨ i Kå~° ∞ ? Ç¨ÏOQÆsx! W@b P`«‡~°Hõ∆}ÔH· [~°‡#∞¡, „ÃÑ¶Oz "åi`À `«ÅÑ¨_ç#Ñ¨ÙÊ_»∞ =∞# "åàı¡ Ñ¨Hõ∆O =Ç≤ÏOKå~°∞? W\b Ñ¨Hõ∆O! áÈÖˇO_»∞ HÀÔ~¯ ã¨Ô~·#^•? J~Ú`Õ Ç≤ÏO^Œ∞™êÎ<£ HÀÔ~¯ ã¨Ô~·#^Õ. Ç¨ÏOQÆs "≥·Ñ¨Ù <åºÜ«∞=Ú#fl^•? J~Ú`Õ Ç≤ÏO^Œ∂™êÎ<£ "≥Ñ· Ù¨ ‰õÄ_® <åºÜ«∞=Ú#flk. W@ bH˜ =∞^ŒÌ`«∞x=fi_»O =∞# ÉÏ^èŒº`å? J~Ú`Õ Ç≤ÏO^Œ∞™êÎ<£H˜ =∞^ŒÌ`«∞ x=fi_»O ‰õÄ_® =∞# ÉÏ^èŒº`Õ. ^ÕxHÀã¨O áÈÖˇO_»∞, Ç¨ÏOQÆs, W@ bÅ∞ áÈ~å_®Ü≥∂, ^•x HÀã¨"Õ∞ ÉèÏ~°`« ^Õâ◊O áÈ~å_»∞`«∞#flk. WHõ¯_˘Hõ `Õ_®x QÆ=∞xO Kåe. PÜ«∂ ^ÕâßÖ’¡ „Ñ¨[Å∞ Éèí∂q∞ÃÑ· `«=∞ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ áÈQ˘@∞ìHÀÖË^Œ∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „Ñ¨[Å∞ Éèí∂q∞x HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. JHõ¯_˘Hõ <åº Ü«∞O, K«@ìO ÖÏO\˜q H˘#™êQÍ~Ú. ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ JÖÏ [~°QÆÖË^Œ∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ J=ÅOaèOz #O`«\˜ ¿ÇÏÜ«∞"≥∞#ÿ , „‰õÄ~°"∞≥ #ÿ Ñ¨^`ÌŒ ∞« Å∞ ÃÑ#· K≥ÑÊ≤ # ^ÕâßÖˇ~∞° QÆ=Ù. 17 HÀ@¡ =∞Ok (ÉèÏ~°`)« „Ñ¨[ÖÁHõ¯>ˇÿ áÈ~°∞‰õΩ ã≤^OúŒ HÍ=_»O Pâ◊Û~°ºHõ~O°

ZÔ~flãπì *’<£û

(1819–1869) ZÔ ~ flãπ ì *’<£ û , „Ñ¨ = ÚY „a\©+π qÑ¨=¡ HÍ~°∞_»∞, ~°K~« Ú`«. PÜ«∞# „a\©+π HÍi‡Hõ L^Œ º =∞O`À ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ LO_Õ " å_» ∞ . =∂~ü¯û „Ñ¨ÉèÏ =O PÜ« ∞ # g∞^Œ Ñ¨_çOk. 1830, 40 ^Œâ◊HÍÅÖ’ #_çz# Kåiìã¨∞ì L^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩÅÖ’ PÜ«∞<˘Hõ~°∞. Kåiìã¨∞ì L^Œº=∞O „Ñ¨*Ï `«O„`« Ç¨Ï‰õΩ¯Å HÀã¨O [iy# â◊H=Î˜ ∞O`« "≥∞#ÿ áÈ~å@O. „Ñ¨`ºÕ H˜Oz HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ, Ñ¨@}ì ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ F@∞Ç¨Ï‰õΩ¯ HÀi# L^Œº =∞O Jk. P áÈ~å@O 1848 <å\˜H˜ f„=™ê÷~ÚH˜ KÕiOk. 1848Ö’ *’<£û‰õΩ Ô~O_Õà◊¡ *ˇ·Å∞tHõ∆ Ñ¨_çOk. ÅO_»<£Ö’ PÜ«∞# „Ñ¨ãO¨ yã¨∂Î áÈ~å\Ïxfl =∞iO`« L^èŒ$`«O KÕÜ«∂Åx Ñ≤Å∞Ñ≤=fi_»O`À PÜ«∞#g∞^Œ ~å[„^ÀÇ¨ÏO <Õ~°O "≥∂Ñ≤ *ˇÅ· ∞áêÅ∞ KÕâß~°∞. P ~Ô O_Õà¥◊ ¡ PÜ«∞#∞fl UHÍO`« HÍ~åQÍ~° "åã¨OÖ’ LOKå~°∞. *ˇÖ· ’¡ L#flHÍÅOÖ’ 'Ç≤ÏO^Œ∞™êÎ<£ u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞— J<Õ „Ñ¨MÏºu K≥Ok# HÍ"åºxfl ~åâß_»∞. Jk 1851Ö’ "≥Å∞=_çOk. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ HÍÅOÖ’ Ñ¨Ù#~ü=Ú„^Œ} á⁄OkOk. *ˇ·Å∞Ö’ =ÙO_Õ „áê~°÷<å „QÆO^ä•Ö’¡ `«# ~°HõÎO`À ~åâß_® HÍ"åº xfl. 1850 ^ŒâH◊ Oõ Ö’ '„Ñ¨*ÏÑ¨„uHõ— J<Õ "å~åÎ Ñ¨„uHõ#∞ #_çáê_»∞. P Ñ¨„uHõÖ’ 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ QÆ∞iOz J<ÕHõ "åº™êÅ#∞ ~°zOKå_»∞. 'ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ áÈ~å@O— J<Õ ¿Ñ~°∞`À 1857 ÃãÃÑìO |~ü 5# "≥Å∞ =_ç# "åº™êxfl WHõ¯_» JOkã¨∞Î<åfl=Ú. nx`Àáê@∞, *’<£û ~°K#« ÅÃÑ· *Ë"∞£ û „Éˇ<· £ ~åã≤# "åºã¨OÖ’x ÉèÏQÍÅ#∞ ‰õÄ_® JOkã¨∞Î<åfl=Ú.

HÍ^Œ∞. Jã¨Å∞ "åÔ~ÖÏ Ñ¨~å~Ú áêÅ#Ö’ z‰õΩ¯ ‰õΩ<åfl~°<Õ^Õ Pâ◊Û~°ºO HõeæOKÕ q+¨Ü«∞O. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x „Ñ¨Éèí∞=ÙÅ∞ KÕã≤# „^ÀÇ¨ÖË ^•xH˜ HÍ~°}O. K˘~°ÉÏ@∞^•~°∞Å‰õΩ J=HÍâ◊O WzÛOk "åàı.¡ ÉèÏ~°fÜ«∞ ~åAÅ∞ XHõi<˘Hõ~∞° #~°∞HÀ¯=_®xH˜ Ñ¨~å~Ú"åà◊¡ ã¨Ç¨ Ü«∞O ã‘fiHiõ O Kå~°∞. L#fl`« =OjÜ«ÚÖË `å=Ú x=ã≤OKÕ Éèí∂q∞H˜ â◊`«$=ÙÅx ~°∞A"≥·Ok. ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨Ç¨ÏŸ^•~°∞Å Ñ¨@¡ ™ê#∞Éèí∂u =Ç≤ÏOK«=∞x "Õ∞=Ú WOQÍ¡O_»∞ „Ñ¨[Å#∞ HÀ~°∞`«∞<åfl=Ú. "åi Pâ◊Ü«∞"Õ∞ g∞ Pâ◊Ü«∞O. "å~°∞ q[Ü«∞O ™êkè¿ãÎ Jk Ñ¨~ÀHõ∆OQÍ g∞ q[Ü«∞"Õ∞ J=Ù `«∞Ok. ZO`« ÉèíÜ«∞OHõ~°"≥∞ÿ# J`åºKå~åÖˇ·<å D Pâ◊Ü«∂xfl F_çOK«ÖË=Ù. Wk <åºÜ«∞"≥∞ÿ# Pâ◊Ü«∞O, Ñ¨q„`«"≥∞ÿ# Pâ◊Ü«∞O, L[fiÅ"≥∞ÿ# Pâ◊Ü∞« O. „a\©+π „Ñ¨[ÖÏ~å! _»Kü "åiHõ¯_»‰õΩ =Åã¨ =zÛ g∞ ^ÕâO◊ Ö’ XHõ á¶êºHõsì Hõ@∞ì‰Ωõ O\Ï=∞x J_»∞QÆ∞`å~°#∞HÀO_ç. JÑ¨ÙÊ_»∞ g∞ˆ~=∞O\Ï~°∞? ã¨ˆ~ Éèí∂q∞H˜ H˜~å~ÚHõ>Ëì +¨~°`«∞g∞^Œ g∞~°∞ XÑ¨ÙÊ‰õΩ<åfl~#° ∞‰õΩO^•O. JO`«\`˜ À PQÆHõ "åà◊√¡ „ÃÑ¶OKü "åà◊¡`À<À, ~°ëêº"åà◊¡`À<À ÖÏÅ∂p Ñ¨_ç "åix ‰õÄ_® ^Õâ◊OÖ’H˜ fã¨∞H˘¿ãÎ JÑ¨ÙÊ _ÕO KÕ™êÎ~°∞? P `«~åfi`« ^Œ∞~å„Hõ=∞} ^•~°∞ Å#∞ `«i"Õ∞Ü«∞_®xH˜ ã¨Ç¨Ü«∞O KÕ™êÎO, |^Œ∞ Å∞QÍ =∂‰õΩ HÔ O\ò (WOQÆO¡ _»∞Ö’ XHõ „áêO`«O) Ö’ ã¨QÆO ~åã≤Ü«∞ºO_ç JO\Ï~°∞. ^•xH˜ g∞ˆ~=∞O\Ï~°∞? XHõ Ñ¨H¯õ =∞^èºŒ =iÎQÍ ~årÅ∞ ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩ#fl@∞¡QÍ #\˜ã∂¨ ,Î =∞~ÀÑ¨H¯õ gÖˇ#· xfl Éèí∂ÉèÏQÍefl P„Hõq∞ã¨∂Î =™êÎ~°∞. |ÅO KåÅ# Ñ¨ÙÊ_»∞ ã¨Okè HÀ~°`å~°∞. g∞~å ã¨Okèx Q“~° qOz T~°∞‰õΩO\Ï~°∞. |ÅO Ñ¨ÙOAHÀQÍ<Õ P^Œ=∞~°∞Ñ¨ÙQÍ =Ù#fl g∞ÃÑ·H˜ ^Œ∂‰õΩ`å~°∞, g∞ Ñ¨@ì}ÏÅ#∞ ^ÀK«∞‰õΩx `«QÆÅÉˇ_»`å~°∞. g∞ P_»"åà◊¡#∞ K≥~°∞™êÎ~°∞. g∞ ÃÑ· Ç¨Ï`åºHÍO_» ™êy™êÎ~°∞. g∞~°∞ k„QÍƒùOuÖ’ Ñ¨_ç KÕ+¨ìÅ∞_ç yáÈ~Ú# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ q∞=∞‡bfl, g∞ ^Õâßxfl ™êfinè#Ñ¨~°K«∞‰õΩO\Ï~°∞. WÖÏ [~°∞QÆ∞`«∞O>Ë g∞ˆ~O KÕ™êÎ~°∞? JO`ÕHÍ^Œ∞. g∞ Éèí∂q∞ 26

`«=∂i¯ =∞^ŒO\Ï~° ûã¨∞ì . W<åflà¥◊ ¡ g∞~°∞ ¿ãfiKÛ« Qù Í ¿ã^ŒºO KÕã#≤ Éè∂í q∞H˜ "å~°∞ tã¨∞ÅÎ ∞ =ã¨∂Å∞ KÕ™êÎ~∞° . "å~°∞ qkèOKÕ Ñ¨#∞flÅ∞ g∞~°∞ Hõ@Öì HË áõ ÈÜ«∂~°∞. g∞~°∞ Hõ\Ïìeû# "≥Ú`«ÎOÖ’ ã¨QÍxH˜ ‰õÄ_® ~å^Œ∞. g∞~°∞ Ñ¨O_çOz# Ñ¨O@. g∞~°∞ ÉÏH©Ñ_¨ ¤» "≥Ú`åÎxH˜ QÍ#∞ g∞ Ñ¨â◊√=Ùefl, =º=™êÜ«∞ Ñ¨x=Ú@¡x, g∞ ^è•<åºhfl ÖÏ‰õΩ¯O\Ï~°∞. L`«ÊuÎ ™ê^èŒ<åÅ∞ ÖËx g∞~°∞ =º=™êÜ«∞O ZÖÏ KÕ™êÎ~∞° ? =KÕÛ ã¨O=`«û~°O =º=™êÜ«∞O

KÕÜ«∞HõáÈ~Ú<å "åi¬Hõ tã¨∞Î Hõ\ÏìeûO^Õ #O\Ï~°∞. g∞ |HÍ~Ú ¿Ñ~°∞‰õΩáÈ`«∞Ok. ÉÏH© f~°ÛÖËx q∞=∞‡efl Z„~°>Oˇ _»Ö’ `«ÅH˜O^Œ∞Å∞QÍ "ÕàÏ§_»n™êÎ~°∞. H˘~°_®Å`À H˘_»`å~°∞. g∞ „ã‘ÎÅ ~˘=∞‡Å#∞ `Õà◊¡`À HõiÑ≤™êÎ~°∞. K≥Ñ¨ÊÖËx J`åºKå~åÅ∂, <Õ~åÅ∂ KÕ™êÎ~°∞. g∞ˆ~O KÕ™êÎ~°∞? u~°QÆ|_»~å? J<åºÜ«∂xH˜ =ºu ˆ~HõOQÍ ˆHHõÖËÜ«∞~å? Ü«¸~°Ñπ =∂„`«"Õ∞HÍHõ "≥Ú`«ÎO „Ñ¨Ñ¨OK«=∞O`å D J<åºÜ«∂xfl

YO_çOz g∞‰õΩ =∞^ŒÌu"åfiÅx HÀ~°∞HÀ~å? ™ê\˜ WOQÆO¡ _»∞ ^Õâã◊ ∞¨ ÖÎ Ï~å! ã¨iQÍæ W^Õ [~°∞QÆ∞`ÀOk ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’. WOQÆ¡O_»∞ áêÅ#Ö’ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ#∞Éèqí ã¨∞#Î fln HõëêìÅ<Õ. W^Õ "åi u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ HÍ~°}O. „Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’ x*Ï~ÚfQÆÅ „Ñ¨u =∞x+‘ D q+¨Ü«∞OÖ’ fã¨∞HÀ=Åã≤# x~°‚ùÜ«∞O XHõ¯>Ë. ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ <åºÜ«∞|^Œú áÈ~å\ÏxH˜ `À_»Ê_»_»"Õ∞. 12345 12345 (J#∞"å^ŒO : _®II q[Ü«∞‰õΩ=∂~ü) 12345 12345 12345

ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Z~Ô flãìπ *’<£û‰õΩ ÉèÏ~°`^« âÕ =◊ ∞O>Ë KåÖÏ Pã¨H.Î˜ 1853Ö’ J<ÕHõ "åº™êÅ∞ ~åâß_»∞. P<å\˜H˜ Kåiìã∞¨ Åì áÈ~å@ ã¨O„Ñ¨^•Ü«∂xfl H˘#™êyã¨∞Î#fl UÔH·Hõ g~°∞_çQÍ q∞yeáÈÜ«∂_»∞. WHõ `«#∞ ‰õÄ_® q~°q∞OKåeû# Ñ¨iã≤÷u =zÛOk. S`Õ PÜ«∞# `«# PYiáÈ~å@O ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ HÀã¨O KÕâß_»∞. Jk PÜ«∞# qÑ¨¡= rq`«OÖ’ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# H˘ã¨"≥∞~°∞Ñ¨ÙQÍ xezOk. 1857 EÖˇ· 4# *’<£û `«# „Ñ¨Kå~À^Œº=∂xfl „áê~°O aèOKå_»∞. „a\©+π"å~°∞ <åºÜ«∞O, ™ê=∞~°ã¨ºO`À ‰õÄ_ç# q^è•#O J=ÅOaè¿ãÎ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "å~Ú^•Ñ¨_ç =ÙO_Õk— Jx Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_»∞`«∂ WÖÏ ÃÇÏK«ÛiOKå_»∞ ''WOQÆ¡O_»∞Ö’x „â◊=∞r=Ù ÖÏ~å, "≥∞Å‰õΩ=QÍ LO_»O_ç. D ~˘OÑ≤Ö’H˜ áêÅ‰õΩÅ∞ q∞=∞‡efl ÖÏQÆÉ’`«∞<åfl~∞° . =∂#"ÕuÇ¨™êxfl J==∂xã¨∂Î J`«ºO`« ¿ÇÏÜ«∞OQÍ P„Hõq∞OK«∞‰õΩ#fl „áêO`åxfl xÅÉˇ@∞ìHÀ=_®xH˜ g∞ ~°HÍÎxfl zOkOK«=∞x, g∞ „â◊=∞ =¸ÖÏºxfl K≥e¡OK«=∞x HÀ~°É’`«∞<åfl~°∞. =∂#=ÙÅO^ŒiH© Uk J`«ºO`« Ñ¨q„`«"≥∞ÿ#^À, ^•x HÀã¨q∞Ñ¨ÙÊ_»∞ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ áÈ~å_»∞`«∞<åfl~°∞. áÈe+π „Ñ¨[Å∞, Ç¨OˆQiÜ«∞#∞¡, W@b"å~°∞, Si+π"å~°∞....g~°O`å ‰õÄ_® `«=∞ Ç¨Ï‰õΩ¯ÅHÀã¨O áÈ~å_»∞`«∞<åfl~∞° . "åi Pâ◊Ü∞« O ZO`« <åºÜ«∞"≥∞#ÿ ^À, Ñ¨q„`«"∞≥ #ÿ ^À, ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ Pâ◊Ü«∞O ‰õÄ_® JO`Õ <åºÜ«∞"≥∞ÿ#n, Ñ¨q„`«"≥∞ÿ#k. WOQÆO¡ _»∞ „Ñ¨[ÖÏ~å „Ñ¨ÑO¨ K« K«i„`«Ö’<Õ J`«∞º#fl`"« ∞≥ #ÿ áÈ~å\ÏÖ’¡ XHõ>ˇÿ# ÉèÏ~°`« ã¨fi`«O„`« áÈ~å\Ïxfl J}z"ÕÜ«∞\ÏxH˜ g∞ ^èŒ# „áê}Ïefl JiÊOK«=∞x J_»QÆÉ’`«∞<åfl~°∞. WkHÍ^Œ∞ g∞~°∞ KÕÜ«∂ eûOk. W`«~°∞Å ¿ãfiKåÛù, ™êfi`«O„`åºÅ#∞ Ç¨ÏiOKÕ"åiH˜ ã¨Ç¨ÏHõiO K«_»O HõO>Ë =∞Oz Ñ¨x =∞~À\˜ =ÙOk. g∞ Ç¨Ï‰õΩ¯ÅHÀã¨O xÅ|_ç áÈ~å_»O_ç—— PQÆã¨∞ì 1# *’<£û WÖÏ ~åâß_»∞: "Õ∞=Ú "≥Ú^Œ\˜#∞Op =∂ áê~î°‰õΩÅ‰õΩ K≥|∞`«∞#fl@∞¡QÍ D áÈ~å@O ˆH=ÅO ã≤áê~ÚÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞QÍ q∞yeáÈHõ, *ÏfÜ«∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ~°∂áêxfl ã¨O`«iOK«∞‰õΩO@∞#flk.—— PÜ«∞xOHÍ WÖÏ J<åfl_∞» . ''XHõ\˜ =∂„`«O xâ◊ÛÜ«∞O. XHõ"Õà◊ D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ qÑ¶¨Å"≥∞ÿ<å ~å#∞#flHÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`ü WOQÆ¡O_£ KÕ~Ú*ÏiáÈHõ `«Ñ¨Ê^Œ∞. ÉèÏ~°`«*Ïu ™êfi`«O„`åºxfl QÆ∞iÎOK«=∞x "Õ∞O ã¨ÅÇ¨ Wã¨∞Î<åfl=Ú. =O^Œ ã¨O=`«û~åÅ „H˜`«O Dãπì WO_çÜ∂« HõOÃÑh (ÅO_»<‰£ Ωõ K≥Ok# HõOÃÑh)H˜ K≥Ok# "åºáê~°∞ Å<Õ ^ÀÑ≤_ô ^˘OQÆÅ∞ =∂Ü«∞=∂@Å`À, ^˘OQÆ "ÕëêÅ`À D Q˘Ñ¨Ê ^Õâ◊OÖ’ J_»∞QÆ∞Éˇ\˜ì ^•x ã¨fi`«O„`å<Õfl ^˘OyeOKå~°∞. D =O^Õà◊¡Ö’#∂ "≥ÜÕ∞ºà◊¡‰õΩ ã¨iÑ¨_»¤ áêáêÅ#∞ =¸@QÆ@∞ì‰õΩ<åfl~°∞—— 27

– *Ë"£∞û „ÉË<£

PQÆã¨∞ì 29# *’<£û Ãã·xHõ |ÅQÍÅ#∞ =∞~°ÖÏ JOK«<å Hõ\Ïì_∞» . u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ [Ü«∞„Ñ¨^OŒ HÍQÆÅ^Œ<Õ PâßÉèÏ=O`À<Õ JÑ¨Ê\˜H© =Ù<åfl_»∞. ÃãÃÑìO|~ü 12# ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`« áÈ~å@O =Å¡ ã¨OÉèí qOK«#∞#fl Pi÷Hõ Ñ¶¨e`åÅ#∞ TÇ≤ÏOz K≥áêÊ_»∞. ''u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ J}K«_®xHõÜÕ∞º Y~°∞Û#∞ Ñ¨#∞flÅ^•fi~å ~å|_»`å~°∞. P Ñ¨#∞flÅ#∞ WOQÍ¡O_»∞ HÍi‡‰õΩÅ#∞O_ç =ã¨∂Å∞ KÕ™êÎ~∞° —— Jx *’ã¨ºO K≥áêÊ_»∞ ''D Ñ¨#∞flÅ∞ Hõ@ì_»O =Å¡ WOQÍ¡O_»∞ HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ XiˆQ^Õq∞\˜? ÉèÏ~°`«^Õâßxfl WOQÆ¡O_»∞ áêeOK«_»O =Å¡ ÖÏaèOKÕk WOQÍ¡O_»∞ HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ HÍ^Œ∞. WOQÆO¡ _»∞Ö’x ^˘~°Å∞, „Ñ¨É∞íè =ÙÅ∞, Éè∂í ™êfi=ÚÅ‰õΩ, ÉèÏ~°`«^Õâßxfl KÕlH˜¯OK«∞‰õΩ#fl ^˘~°Å∞ KÕã≤O^Õq∞\˜? P ^Õâßxfl H˘Å¡Q˘\Ïì~°∞. ¿Ñ^ŒiHõOÖ’H˜ <≥\˜ì aK«ÛQÆ`≥ÎQÍ =∂~åÛ~°∞—— _çÃãO|~ü 5# ‰õÄ_® ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ñ¨iã≤u÷ QÆ∞iOz x~åâ◊ Ñ¨_=» ^ŒxÌ `«# áê~î‰° Ωõ Å#∞ HÀ~å_»∞. HÍx „a\©+π ™ê„=∂[º"å^•xH˜ Kå=Ù^≥|ƒ `«QÆÅÉ’`«∞O^Œ<Õ `«# qâßfiã¨O =∂„`«O ã¨#flyÅ¡_»O "≥Ú^ŒÖˇ·Ok. "Õ∞ 8# *’<£û WÖÏ ~åâß_»∞ ''"åi Éèí∂q∞x =∞#O ÖÏ‰õΩ¯<åfl=∞#fl ã¨OQÆu ÉèÏ~°fÜ«ÚÖˇÑ¨ÙÊ_»∂ =∞~°záÈ~°∞. uiy =∞#xOKÕ P Éè∂í q∞x H“Å∞‰õΩ fã¨∞HÀ=_»O, â◊HHÎ˜ ˜ q∞Oz# H“Å∞ˆ~@¡ áêÅÑ¨_»_»O "åÔ~#fl_»∂ =∞~°=~°∞. Ñ¨#∞flÅ∞ Hõ@ìÖËHõ Ñ¨x=Ú@∞¡ `åHõ@∞ìÃÑ@ì_»O, Ñ¨O_çOz# ^è•<åºxfl =^Œ∞Å∞H˘x k‰õΩ¯ÖËx "åà◊√¡ HÍ=_»O ZÖÏ =∞~°∞™êÎ~°∞? z=iH˜ =º=™êÜ«∞O KÕÜ«∞ÖËHõ =∂#∞ ‰õΩO>Ë ^Œ∞#flx á⁄ÖÏÅ‰õΩ ‰õÄ_® tã¨∞ÎÅ∞ Hõ@ì=∞#fl x~°O‰õΩâ◊`åfixfl ZÑ¨Ê\˜H˜ =∞iÛáÈ`å~°∞? tã¨∞ÎÅ∞ Hõ@ì#O^Œ∞‰õΩ QÆ∞Ô~·# z„`«Ç≤ÏOã¨Å∞ =∞~°∞™êÎ~å? =∞O_Õ ZO_»Ö’ `«ÅH˜O^Œ∞Å∞QÍ "ÕàÏ§_»nâßˆ~, K≥Hõ¯¿Ñà◊¡#∞ QÀà◊¡Ö’¡ QÆ∞KåÛˆ~, `«O„_ô H˘_»∞‰õΩÅ‰õΩ HõeÑ≤ Hõ>Ëìã≤ H˘~° _®Å`À H˘\Ïìˆ~, P_»"åà◊¡#∞ ‰õÄ_® H˘~°_® ^≥|ƒÅ∞ H˘\Ïìˆ~, "åi ~˘=Ú‡Å‰õΩ `Õà◊¡#∞ Hõ\Ïìˆ~, Hõà◊¡Ö’ HÍ~°O ‰õΩHÍ¯ˆ~ W=hfl =∞iKÕ q+¨Ü∂« ÖÏ? "≥Ú`«OÎ ÉèÏ~°`« „Ñ¨[ÅO`å =∞#^Õâßxfl ^Õfi+ã≤ ∞¨ <Î åfl~∞° ——. 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ J}z"Õ`« =Å¡ ÉèÏ~°`« „Ñ¨[Å Pâ◊Ü∞« O `å`å¯eHõOQÍ F_çáÈ~ÚOk. HÍx #tOK«áÈÖË^∞Œ . ÉèÏ~°`« „Ñ¨[Å∞ Ñ¨~å~Ú áêÅ##∞ =keOK«∞H˘x ™êfi`O« „`«ºO ™êkèOK«∞HÀ= _®xH˜ =∞~À =O^Õà◊√¡Ñ¨\˜ìOk. 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "≥·Ñ¶¨ÅºO Ñ¨@¡ „a\©+π HÍi‡Hõ=~°æÑ¨Ù "å}˜ =∞ø#O áê\˜OK«ÖË^Œ#fl q+¨Ü«∂xfl D 150= "åi¬HÀ`«û=O 1234 1234 ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ QÆ∞iÎOK«∞HÀ"åe. 1234 1234 1234

=∂i¯ ûã¨∞ì

„QÆO^äŒ ã¨„Ñg¨`∞HõÕºHõ∆ O 1857

ÉèÏ~°fÜ«∞ Éèí∂ ã¨O|O^è•Ö’¡ ã¨=¸Å =∂~°∞ÊÅ∞ `≥zÛ# HõOÃÑh áêÅ# ÔH. g~°Ü«∞@ º Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ#Ö’ ÉèÏ~°fÜ«∞ „Ñ¨`ÕºHõ`«Å∞ Hõey# Éèí∂™êfi=∞º =º=ã¨÷ ™ê÷#OÖ’ ÃÑ@∞ì|_ç^•s J=QÍÇ¨Ï#`À ‰õÄ_ç# P^è∞Œ xHõ Éè∂í ™êfi=∞º =º=ã¨÷ `≥~g° ∞^Œ‰Ωõ =zÛOk. ã¨fiÜ«∞O áÈ+¨Hõ Pi÷Hõ =º=ã¨÷Ö’ „QÍ=∞OÖ’x Jxfl =~åæÅ‰õΩ Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ Éèí„^Œ`« LO_Õk. HÍh =∞# ^Õâ◊OÃÑ· ~°∞^ŒÌ|_ç# „QÍg∞} Pi÷Hõ =º=ã¨÷Ö’ D Éèí„^Œ`« Hõ~°∞"≥·Ok. HõOÃÑh áêÅ#Ö’ zuH˜áÈ~Ú, gkè#Ñ¨_»¤ Ô~·`åOQÆ"Õ∞ 1857 <å\˜H˜ ™êÜ«Ú^èŒ∞ÅÜ«∂º~°∞.

1857

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ 150 Uà◊√¡ xO_»∞`«∞<åfl~Ú. D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞#∂, JO^Œ∞‰õΩ ^•ifã≤# Ñ¨iã≤`÷ ∞« Å#∂ Ñ¨ Ù #óx~° fi zOKÕ O ^Œ ∞ ‰õ Ω J@∞ Éè Ï ~° f Ü« ∞ K«i„`«HÍ~°∞Å∂, W@∞ „a\˜+π K«i„`«HÍ~°∞Å∂ Ñ¨Å∞ „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ™ê=∂lHõ x~å‡}OÃÑ· Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ# K≥~°QÆx =Ú„^Œ "Õã≤Ok. â◊`åÉÏÌÅ `«~|° _ç ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ H˘#™êQÆ∞`«∞#fl ã¨fiÜ∞« O áÈ+¨Hõ „QÍg∞} Pi÷Hõ =º=ã¨#÷ ∞ HõOÃÑh áêÅ# z<åfl aè#flO KÕãO≤ k. D =º=ã¨÷ qzÛ#flO`À áê>Ë „QÍg∞} ÉèÏ~°`O« Ö’ J<ÕHõ #∂`«# â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ Pq~°ƒqù OKå~Ú. =~åæÅ∞ Ñ¨Ù@∞ìH˘KåÛ~Ú. D HÍÅOÖ’ LxH˜Ö’ L#fl ^ÕjÜ«∞ Pi÷Hõ ™ê=∂ lHõ =º=ã¨÷ ™ê÷#OÖ’ „a\˜+π J=QÍÇ¨Ï#`À ‰õÄ_ç# =º=ã¨÷Å∞ ~°∞^ŒÌÉ_®¤~Ú. n<Õfl K«i„`« HÍ~°∞Å∞ ã¨∂Ñ¨~ü WOá⁄l+¨<£ JO@∞<åfl~°∞. |Ç¨ïâß =~°ú=∂# ^ÕâßÅxflO\˜Ö’#∂ Wk WÑ¨ÙÊ_»∞ XHõ ™ê=∂lHõ ^èÀ~°}˜QÍ ã≤÷~°Ñ¨_ç áÈ~ÚOk. HõOÃÑh áêÅ#Ö’ ÉèÏ~°fÜ«∞ „Ñ¨`ºÕ Hõ`«Å∞ Hõey# Éèí∂™êfi=∞º =º=ã¨÷ ™ê÷#OÖ’ ÃÑ@∞ì|_ç^•s J=QÍÇ¨Ï#`À ‰õÄ_ç# P^è∞Œ xHõ Éèí∂™êfi=∞º =º=ã¨÷ `≥~°g∞^Œ‰õΩ =zÛOk. ã¨fiÜ«∞O áÈ+¨Hõ Pi÷Hõ =º=ã¨÷Ö’ „QÍ=∞OÖ’x Jxfl =~åæÅ‰õΩ Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ Éè„í ^Œ`« LO_Õk. HÍh P^èŒ∞xHõ ÃÑ@∞ì|_ç^•s Pi÷Hõ =º=ã¨÷ #=¸<åÖ’ =∞# ^ÕâO◊ ÃÑ· ~°∞^Œ|Ì _ç# „QÍg∞}

Pi÷Hõ =º=ã¨Ö÷ ’ D Éè„í ^Œ`« Hõ~∞° "≥O· k. HõOÃÑh áêÅ#Ö’ zuH˜áÈ~Ú, gkè#Ñ¨_»¤ Ô~·`åOQÆ"Õ∞ 1857 <å\˜H˜ ™êÜ«Ú^è∞Œ ÅÜ«∂º~°∞. ÃÑ#· ¿Ñ~˘¯ #fl@∞¡ 1772 "≥Ú^ŒÅ∞ 1854 =~°‰õΩ Éèí∂ã¨O |O^è•Å∞, Éè∂í q∞tã¨∞‰Î Ωõ ã¨O|OkèOz HõOÃÑh J#∞ã¨iOz# q^è•<åÅ∞, ~°∂á⁄OkOz# Ñ¨^úŒ `«∞Å qâı¡+¨}Ë D "åºã¨O. HõOÃÑh „Ñ¨"ÕâßxH˜ =ÚO^Œi „QÍg∞} Pi÷Hõ =º=ã¨÷ „a\˜+π Ñ¨iáêÅ#Ö’ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[OÖ’ H˘xfl QÆ∞}Ï`«‡Hõ =∂~°∞ÊÅ∞ =KåÛ ~Ú. ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂*ÏxH˜ Ñ¨Ù<åk ã¨fiÜ«∞O áÈ+¨Hõ „QÍg∞} Pi÷Hõ =º=ã¨÷. nx ™ê=∂lHõ ~°∂Ñ¨O ‰õΩÖÏÅ „áêuÑ¨kHõ# „â◊=∞ qÉèí[#. HõOÃÑh áêÅ# Ñ¶¨e`«OQÍ D „â◊=∞qÉèí[# ‰õÄ_® <≥„Ô~Å∞ÉÏiOk. #∂`«# â◊‰õΩÎÅ∞ Ñ¨Ù@∞ì H˘KåÛ~Ú. HõOÃÑh „Ñ¨"âÕ ßxH˜ =ÚO^Œ∞ „QÍg∞ } „áêO`åÖ’¡ Ô~·`åOQÆO Éèí∂q∞x ™êQÆ∞ KÕã¨∞ ‰õΩ<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ Hõey L<åfl~∞° . W^Õ q+¨Ü∂« xfl "≥ÚÑ¶¨∞ÖòÅ HÍÅOÖ’ =º=™êÜ«∞ ~°OQÆO J#fl `«# „QÆO^èŒOÖ’ W~åÊù<£ Ç¨ÏcÉò K≥áêÊ~°∞. ''Éèí∂q∞x âßtfi`«OQÍ#∂, =Oâ◊áê~°OÑ¨~°ºO QÍ#∂ `«=∞ Pnè#OÖ’ LOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ, ¿ã^ŒºO KÕ¿ãO^Œ∞‰õÄ L#fl Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞ QÆ∞iÎã¨∞Î#fl@∞¡ =∂ Ñ¨ijÅ#Ö’ `ÕeOk—— Jx PÜ«∞# ^èŒ$gHõiOKå~°∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’,

Ü«¸~°Ñπ `«~°Ç¨Ö’ Éèí∂q∞ÃÑ· =ºH˜ÎQÆ`« Pã≤Î Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ ~åA`À ã¨Ç¨ Z=fiiH© ÖË=Ù. ~åA‰õΩ QÍh, PÜ«∞# `≥<· åfÅ‰õΩ QÍh Éè∂í q∞ÃÑ· ã¨OÑ¨Ó ~°‚ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ ÖËHõáÈ=@O`À ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ qq^èŒ ~åAÅ =∞^èŒº [iy# Ü«Ú^•úÅhfl Éèí∂q∞, ¿ã^ŒºO ^•fi~å =KÕÛ P^•Ü«∞OÖ’ "å\ÏHÀã¨O [iy#"Õ.—— (Z.P~ü.^Õâß~Ú, ÉèÏ~°`« *ÏfÜ≥∂^Œº=∞Ñ¨Ù ™ê=∂lHõ <ÕÑ^¨ ºŒä O). D Éèí∂q∞ÃÑ· Z=fiiH© WÑ¨ÙÊ_»∞ =∞#O K≥Ñ¨ÙÊ ‰õΩO@∞#fl suÖ’ =ºH˜ÎQÆ`« ÃÑ`«Î#O LO_Õk HÍ^Œ∞. nxH˜ aè#flOQÍ 16, 17 â◊`åÉÏÌÖ’¡ ÉèÏ~°`«^Õâßxfl ã¨O^Œi≈Oz# Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ „Ñ¨Ü«∂}©‰õΩÅO^ŒiH© XHõ>Ë Jaè„áêÜ«∞O LO_Õk. Jk ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Éè∂í q∞ÃÑ· ÃÑ`«#Î O ~åA^Õ J#fl Jaè„áêÜ«∞O. W^Õ J=QÍÇ¨Ï# „a@<£‰õΩ ‰õÄ_® KÕiOk. ^•O`À D Jaè „áêÜ«∂xfl J#∞ã¨iOz `å=Ú ÔQÅ∞Û‰õΩ#fl ~åAÅ #∞O_ç PÜ«∂ ~å*ÏºÖ’¡x Éèí∂q∞ÃÑ· ÃÑ`«Î<åxfl ‰õÄ_® `å=Ú ÔQÅ∞Û‰õΩ<åfl=∞x HõOÃÑh Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_çOk. `«~åfiu HÍÅOÖ’ HõOÃÑh áêÅ# J#∞ã¨iOz# Éèí∂q∞ tã¨∞Î q^è•<åÅxflO\˜H© D J=QÍÇ¨Ï<Õ „áêuÑ¨kHõQÍ LOk. HõOÃÑh áêÅ#Ö’ J=∞Å∞ [iy# Ô~·`åfii, =∞Ç¨ÏÖÏfii, âßâ◊fi`« Ãã\˜Öò"≥∞O\ò q^è•<åÅ∞, "å\˜ Ñ¨~°º=™ê<åÅ QÆ∞iOz `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<Õ =ÚO^Œ∞ HõOÃÑh „Ñ¨"Õâ◊O <å\˜H˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „QÍg∞} =º=ã¨÷ ~°∂Ñ¨Ùˆ~YÅ∞, 28

Éèí∂ ã¨O|O^è•Ö’¡ =∂~°∞ÊÅ∞ `≥zÛ# HõOÃÑh áêÅ#

=∂i¯ ûã¨∞ì ã¨fiÉèÏ=O, Pi÷Hõ r=#O QÆ∞iOz ˆ~MÏ =∂„`«OQÍ `≥Å∞ã¨∞‰õΩO^•O. ^Õâ◊OÖ’x „QÍg∞} „áêO`åÖ’¡ =º=™êÜ≥∂`«ÊuÎ â◊`åÉÏÌÅ`«~°|_ç XˆH q^èŒO QÍ H˘#™êQÆ∞`«∂ =zÛOk. ^Õâßxfl áêeOz# U ~åA‰õÄ_® Éè∂í q∞ÃÑ· ~Ô `· ∞« Å‰õΩ =Oâ◊áê~°O Ñ¨~°ºOQÍ =ã¨∞Î#fl ¿ã^ŒºÑ¨Ù Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ ã¨"åÅ∞ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. "å\˜x JOwHõiOKÕ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈÜ«∂~°∞. =∂~ü¯û 1853Ö’ #∂ºÜ«∂~ü¯ „\˜|∂º<£Ö’ ~åã≤#@∞¡, ''ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Éè∂í q∞ ÃÑ· L=∞‡_ç ÃÑ`«Î#O`À áê@∞ =∞~À Ô~O_»∞ ÅHõ∆}ÏÅ∞ „Ñ¨^è•#OQÍ HõxÑ≤ã¨∞Î<åfl~Ú. D ~Ô O_»∂ Ñ¨~ã° Ê¨ ~°O q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ "Õ J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© XHõ^•x`À XHõ\˜ ã¨=∞`«∂HõOÖ’ Hõeã≤áÈ Ü«∂~Ú. XHõ"≥·Ñ¨Ù# ÉèÏ~°`« (ã¨fiÜ«∞OáÈ+¨Hõ „QÍg∞}) Pi÷Hõ =º=ã¨÷Ö’ `«y#O`« ™ê÷~ÚÖ’ „â◊=∞ qÉèí[# Jaè=$kú K≥O^ŒHõáÈ=@O`À =º=™êÜ«∞O, áêi„âßq∞HÀ`«ÊuÎ ‰õΩ@∞O| r=#O`À ÃÑ#"Õã∞¨ ‰õΩáÈÜ«∂~Ú. =∞~À"≥Ñ· Ù¨ # =∂~°Û\ÏxH˜ gÖËx¡ ™ê÷~ÚÖ’ (=$`«∞ÅÎ =∞^èºŒ ) Ñ¨x qÉè[í # [iyOk. ‰õΩÅ=º=ã¨÷ HÍ~°}OQÍ D Ñ¨iã≤÷u ™ê^èŒº"≥∞ÿOk. KÕu=$uÎ^•~°∞Å‰õΩ xHõ~°"≥∞ÿ# (Z@∞=O\˜ =∂~°∞ÊÅ‰õΩ J=HÍâ◊O ÖËx) =∂Ô~¯@∞ì ã¨$+≤ìOK«@O ^•fi~å XHõ™êi Ñ¨x qÉèí[# [iy#`«~åfi`« JO^Œ∞Ö’ Z@∞ =O\˜ =∂~°∞ÊÅ‰õÄ KÕ~∞° ÊÅ‰õÄ `åq=fi‰õΩO_® LO_çáÈ~ÚOk.—— D ™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ Ñ¨x rq`åÅ =∞^èŒº L#fl ã¨O|O^èŒO â◊`åÉÏÌÅ HÍÅOÖ’ ^èŒ$_è»OQÍ ÃÑ#"Õã¨∞‰õΩáÈ=@O`À ~åAÅ∞ =∂i<å, ~å*ÏºÅ∞ =∂i<å „QÍg∞} Pi÷Hõ =º=ã¨÷, ™ê=∂lHõ r=#OÖ’ =∂„`«O Z@∞=O\˜ =∂~°∞ÊÖË‰õΩO_® 18= â◊`å|ÌO =~°‰Ωõ H˘#™êQÆ∞`«∂ =zÛOk. „QÍ=∞OÖ’ [iˆQ L`«ÊuÎ#O`å ™ê÷xHõ „Ñ¨*ÏhHõ"∞Õ qxÜ≥∂yOK«∞ ‰õΩ<Õk. ã¨fiÜ«∞O áÈ+¨Hõ Pi÷Hõ =º=ã¨Ö÷ ’ [iˆQ L`«ÊuÎH˜ ‰õΩÖÏÅ ~°∂Ñ¨O fã¨∞‰õΩ#fl =$`«∞ÎÅ „áêuÑ¨kHõ# peáÈ~Ú# „QÍg∞} „Ñ¨*ÏhHõ"∞Õ =∂Ô~¯\òQÍ =∂iOk. D =∂Ô~¯\ò J=ã¨~åÅ∞ qã¨ÎiOKÕ J=HÍâ◊O ÖËHõáÈ=@O`À Pi÷Hõ =º=ã¨÷, L`«ÊuÎ ‰õÄ_® qã¨ÎiOK«\ÏxH˜ QÆÅ J=HÍâßÅ∞ =¸ã¨∞‰õΩáÈÜ«∂~Ú. nO`À =º=™êÜ«∞OÖ’#∂, KÕu=$`«∞ÎÖ’¡#∂ „QÍg∞} „áêO`åÖ’¡ ™êOˆHuHõ <≥·Ñ¨Ù}ºO <å=∞=∂„`«O QÍ LO_Õk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ „QÍg∞} J=ã¨~å Å‰õΩ ã¨iÑ¨_® ‰õΩO_»Å∞ KÕ¿ã ‰õΩ=∞‡i =∞Ç¨ J~Ú`Õ KÕã≤# ‰õΩO_»‰õΩ ~°OQÆ∞Å J^ŒÌ@O, =ÚQÆ∞Åæ ∞ "ÕÜ∞« @O =∂„`«"∞Õ KÕÜ∞« QÆÅ_»∞ HÍh 29

''

Ñ¨~°q∞`« ™êOˆHuHõ Ñ¨i*Ï˝#O P^è•~°OQÍ [~°∞QÆ∞`«∞#fl L`«ÊuÎÖ’<Õ ÉèÏ~°fÜ«∞ „QÍ=∂Å∞ â◊`åÉÏÌÅáê@∞ LO_çáÈ Ü« ∂ ~Ú. J^Õ ã ¨ = ∞Ü« ∞ OÖ’ „ Q Íg∞} =º=ã¨ ÷ Ö ’x =¸_» ∞ ™ê^èŒ<åÅ∞– ‰õΩ@∞O|O, ‰õΩÅO, „QÍg∞} ã¨=∂[O =ºH˜ÎQÆ`« r=#O ÃÑ· Ñ¨@∞ìHõey LO_Õq. J^Õq^èŒOQÍ „QÍg∞} =º=ã¨÷ ˆH=ÅO ™ê=∂ lHõ =º=ã¨÷ =∂„`«"Õ∞ HÍ^Œ∞. Jk Pi÷Hõ =º=ã¨÷, áêÅ<å =º=ã¨÷ ‰õÄ_® HÍ=@O`À g\˜ÃÑ· ~å[ºO, ~å*ÏºkèÑ¨`«∞Å∞ ÃÑ^ŒÌQÍ „Ñ¨`«ºHõ∆ ÃÑ`«Î<åxH˜ J=HÍâ◊O ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk.

——

‰õΩO_» `«Ü«∂sH˜ LÑ¨Ü≥∂yOKÕ =Ú_çã¨~°∞‰õΩ =∞\˜ì q+¨Ü«∞OÖ’#∂, J=ã¨~°"≥∞ÿ# ™ê^èŒ#O ™êÔ~ q+¨Ü«∞OÖ’#∂ Z@∞=O\˜ =∂~°∞ÊÅ∂ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . D `«~Ç° ¨ L`«ÊuÎ „Hõ=∞O QÆ∞iOz „Ñ¨™êÎqã¨∂Î HÍ~°Öò =∂~ü¯û, ''D q^èOŒ QÍ ã¨fiÜ∞« O áÈ+¨Hõ`«fiO Hõey# („QÍg∞}) ã¨=∂*ÏÅ∞ x~°O`«~°O XˆH q^èŒ"≥∞ÿ# L`«ÊuÎ „Hõ=∂xfl Ñ¨Ù#~å=$`«O KÕã¨∂Î =KåÛ~Ú. XHõ "Õà◊ „Ñ¨=∂^Œ=âß`«∂Î <åâ◊#"≥∞<ÿ å uiy J^Õ¿Ñ~°∞`À J^Õ KÀ@ Pq~°ƒqù OKÕq. Pã≤Ü∂« ã¨=∂*ÏÖ’¡ =∂~°∞ÊÖËq∞ "≥#Hõ QÆÅ H©ÅHõ ~°Ç¨Ïã¨ºO—— Wk Jx "åºMÏºxOKå_»∞. D q^èŒOQÍ Ñ¨~°q∞`« ™êOˆHuHõ Ñ¨i*Ï˝#O P^è•~°OQÍ [~°∞QÆ∞`«∞#fl L`«ÊuÎÖ’<Õ ÉèÏ~°fÜ«∞ „QÍ=∂Å∞ â◊`åÉÏÌÅ áê@∞ LO_çáÈÜ«∂~Ú. J^Õã¨=∞ Ü«∞OÖ’ „QÍg∞} =º=ã¨÷Ö’x =¸_»∞ ™ê^èŒ<åÅ∞– ‰õΩ@∞O|O, ‰õΩÅO, „QÍg∞} ã¨=∂[O =ºH˜QÎ `Æ « r=#OÃÑ· Ñ¨@∞ìHõey LO_Õq. ™ê=∂lHõ Hõ@∞ìÉÏ@∞, ‰õΩÅO Hõ@∞ìÉÏ@∞ JO@∂ =∞#O

„QÍ=∂Ö’¡ <Õ\˜H© q<Õ =∂@Å "≥#Hõ L#fl ÉèÏ=O, J~°÷O W^Õ. J^Õq^èŒOQÍ „QÍg∞} =º=ã¨÷ ˆH=ÅO ™ê=∂lHõ =º=ã¨÷ =∂„`«"Õ∞ HÍ^Œ∞. Jk Pi÷Hõ =º=ã¨,÷ áêÅ<å =º=ã¨÷ ‰õÄ_® HÍ=@O`À g\˜ÃÑ· ~å[ºO, ~å*Ïºkè Ñ¨`«∞Å∞ ÃÑ^ŒÌQÍ „Ñ¨`«ºHõ∆ ÃÑ`«Î<åxH˜ J=HÍâ◊O ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk. D HÍ~°}OQÍ<Õ =∞Ç¨Ï‡^£ Ñ¶¨∞[h ^Œ O _» Ü « ∂ „`« <å\˜ „QÍg∞} =º=ã¨ ÷ ‰ õ Ä , ã≤~åA^ÒÌÖÏÃÑ· ~å|~üì HÔ "¡· £ ^ŒO_»Ü∂« „`« [iÑ≤# <å\˜ „QÍg∞} =º=ã¨÷‰õÄ =∞øeHõOQÍ ~°∂Ñ¨Ù ˆ~YÖ’¡ `Õ_® ÖËHõáÈ~ÚOk. JO`« =∂„`å# ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ#`À<Õ P^è Œ ∞ xHõ L`« Ê uÎ =º=ã¨ ÷ ÅHõ ∆ } ÏÅ#∞ ã¨O`«iOK«∞‰õΩO^Œh, HõOÃÑh „Ñ¨"âÕ O◊ ÖËHáõ È`Õ Éè Ï ~° ` « ^ Õ â ◊ O Ö’ ÃÑ@∞ì | _ç ^ •s q^è • #O Pq~åƒù=O ™ê^èŒºO HÍ^Õ"≥∂ J#fl x~åú~°}‰õΩ ~å=eû# J=ã¨~O° ÖË^xŒ J^Õ HÍÅOÖ’ Ñ¨@}ì „áêO`« Jaè=$kúx QÆ∞iÎ¿ãÎ ã¨Ê+¨ì=∞=Ù`ÀOk. WHõ¯_» =∞~À q+¨Ü«∂xfl QÆ=∞xOKåe.

=∂i¯ ûã¨∞ì

Éèí∂ ã¨O|O^è•Ö’¡ =∂~°∞ÊÅ∞ `≥zÛ# HõOÃÑh áêÅ#

''

''`« = ∞ ÖÏÉè Ï Å∞ Ã Ñ OK« ∞ ‰õ Ω <Õ O ^Œ ∞ ‰õ Ω , n~°…HÍÅOáê@∞ ÉèÏs "≥Ú`åÎÖ’¡ P^•Ü«∞O x~åÑ¶¨∂@OQÍ Y*Ï<å‰õΩ KÕˆ~ÖÏ K«∂ã¨∞HÀ=\ÏxH˜ QÍ#∞ WOw¡+¨µ áêÅ‰õΩÅ∞ J=∞Ö’¡H˜ `≥zÛ# Ñ¨Å∞ =º=™êÜ«∞Hõ qÑ¨¡"åÅ∞ JÑ¨Ê\˜H˜ LxH˜Ö’ L#fl Pã≤Î ã¨OÉO^è•Å#∞ xsfi~°ºO KÕâß~Ú. Éèí∂q∞x qq^èŒ ~°HÍÅ =ºH˜Î Pã≤Î ~°∂áêÅ∞QÍ =∂ˆ~âÛ ß~Ú. Wk Pã≤Ü∂« \˜H± ã¨=∂[OÖ’ XHõ ÉèÏs =∂~°∞Ê. H˘`«Î ã¨fiÉèÏ=O`À ‰õÄ_»∞‰õΩ#fl =∂~°∞Ê ‰õÄ_®.——

——

Dã≤Oì _çÜ∂« HõOÃÑh`À ã¨Ç¨ Ñ¨Å∞ q^Õj "å}˜[º â◊‰õΩÎÅ#∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O"≥·Ñ¨Ù PHõ i ¬OKÕ Ö Ï KÕ ã ≤ O k 15-18= â◊ ` åaÌ HÍÅOÖ’ Jaè=$kú K≥Ok# Ñ¨@ì} „áêO`« Ñ¨i„â◊=∞ÖË Jx K≥Ñ¨Ê=K«∞Û. WO^Œ∞Ö’ =G Ñ¨ i „â◊ = ∞ áê„`« =∞iO`« H© Å Hõ " ≥ ∞ ÿ # k. ''ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Ñ¨i„â◊=∞Å∞ ã¨=∞HÍb# áêâßÛ `«º ^ÕâßÖ’¡x Ñ¨i„â◊=∞Å`À áÈeÛ K«∂ã¨∞‰õΩO>Ë KåÖÏ Jaè=$kú K≥O^•~Ú. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x Ñ¨i„â◊=∞Å∞ |∞kú=∞O`«∞Å q#∂fl`«fl H“â◊ÅO, qâı+¨ ™ê=∞~°÷ºO Ñ¶¨e`«O. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Ñ¨tÛ=∞^ÕâßÖ’¡ <ÒHÍÜ«∂#O `«Ñ¨Ê@_»∞QÆ∞Å∞ "Õã¨∞Î#fl ~ÀAÖ’¡<Õ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O ÉèÏs Ñ¨_»=Å∞ xi‡Oz q^Õj "å}˜*ÏºxH˜ LÑ¨Ü≥∂yO zOk...=GÑ¨ i „â◊ = ∞ "≥ · q ^è Œ º O QÆ ∞ iOz „Ñ¨`ÕºHõOQÍ K≥Ñ¨Ê#=ã¨~°O ÖË^Œ∞. nxH˜ `À_»∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ Yx[ Ñ¨i„â◊=∞Å∞, ~åu Ñ¨i„â◊=∞Å∞, ¿ÑÑ¨~°∞, he=∞O^Œ∞ =O\˜ L`«Ê `«∞ÎÅ∞ P<å\˜ˆH L<åfl~Ú. J^ŒÌHõO „Ñ¨^è•# Ñ¨i„â◊=∞ Ç¨ÏŸ^•#∞ Hõey LOk. ã‘ã¨O, áê^Œ~ã° O¨ , H˘xflKÀ@¡ W#∞Ñ¨ Ñ¨i„â◊=∞Å∞ ‰õÄ_® ~°OQÆOÖ’ LO_»@O P <å\˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ qt+¨`ì .« ...W`«~° J<ÕHõ ~°HÍÅ =$`«∞ÖÎ ’¡ ‰õÄ_® J^Œ ∞ ƒù ` « " ≥ ∞ ÿ # Ñ¨ x `« # O Hõ # |ˆ ~ Û"å~° ∞ —— (Z.P~ü.^Õâß~Ú). ÃÑ·#K≥Ñ¨ÙÊ‰õΩ#fl ã¨fiÜ«∞O áÈ+¨Hõ „QÍg∞} Pi÷Hõ =º=ã¨÷ HõO>Ë D Ñ¨i}Ï =∞O YzÛ`«OQÍ aè#fl"≥∞ÿ#^Õ. J~Ú`Õ D J^Œ∞ƒù`«Ñ¨x`«#=∞O`å ~å[iHõ áÈ+¨}Ö’ ~åAÅ∞, K«„Hõ=~°∞ÅÎ =∞<ÀcèëêìÅ∞ fˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ =∂„`«"∞Õ Ñ¨iq∞`«O J~ÚºOk `«ÑÊ¨ ™ê=∂lHõ L`«ÊuÎ ^èÀ~°}˜QÍ Jaè=$kú K≥O^ŒÖË^Œ∞. D xÑ¨ Ù }`« fi O`À ‰õ Ä _ç # L`« Ê uÎ Ñ¨ i q∞`« ™ê÷~ÚÖ’<Õ L#flÑÊ¨ \˜H© ™ê=∂lHõ „Ñ¨QuÆ Ö’#∂, Ñ¨i}Ï=∞OÖ’#∂ *’HõºO KÕã¨∞‰õΩx LO>Ë áêâßÛ`«º ^ÕâßÅ `«~°Ç¨Ö’<Õ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O Jaè=$kúH˜ HÍ=eû# =¸ÖÏÅ∞ ÉèÏ~°`«

^ÕâO◊ Ö’#∂ Jaè=$kú K≥Ok LO_Õ=x H˘O^Œ~∞° K«i„`«HÍ~°∞Å∞ "åkã¨∞Î<åfl~°∞. WHõ¯_» =∞~À q+¨Ü«∂xfl ‰õÄ_® QÆ=∞#OÖ’ LOK«∞HÀ"åe. Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ ^ÕâßÖ’¡ Ñ¨@ì} „áêO`« Ñ¨i „â◊=∞Å∞ ™êyã¨∞Î#fl L`«Ê`«∞ÎÅ‰õΩ „QÍg∞} „áêO`åÖ’¡ ‰õÄ_® y~åH© LO_Õk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Ñ¨iã≤÷u nxH˜ aè#flOQÍ LOk. „QÍg∞} „áêO`åÅhfl ã¨fiÜ«∞OáÈ+¨HÍÅ∞ HÍ=@O`À Ñ¨@ì} „áêO`åÖ’¡ ™êyOKÕ L`«ÊuÎH˜ y~åH© `«yæáÈ~ÚOk. Ñ¨@ì} „áêO`« L`«Ê`«∞ÎÅ J=ã¨~°O „QÍ=∂Å‰õΩ ÖËHõáÈ~ÚOk. Ñ¨@ì} „áêO`« L`«Ê`«∞ÎÅ∞ „QÍg∞} „áêO`åÅ‰õΩ KÕ~åeû# J=ã¨~°O ÖËHõáÈ=@O`À D"Õ∞~°‰õΩ Ñ¨@ì}, „QÍg∞} „áêO`åÅ =∞^èŒº ã¨OÑ¨~°¯O ÖËHõáÈ~ÚOk. „Ñ¨`ÕºH˜Oz Pi÷Hõ~°OQÆOÖ’ WzÛÑ¨ÙK«∞ÛHÀ=@O ÖËHõáÈ~ÚOk. „QÍg∞} „áêO`åÖ’¡x L`«ÊuÎ ™ê÷~Ú ‰õÄ_® JO`Õ Ñ¨iq∞`«OQÍ xezáÈ~ÚOk. ‰õΩÅ=º=ã¨÷ P^è• ~°OQÍ Ñ¨x KÕ¿ã ™ê=∂lHõ r=#O =ºH˜ÎQÆ`« qHÍ™êxH˜ ^ÀÇ¨Ï^ŒO KÕ¿ãk HÍ^Œ∞. ™ê=∂lHõ =º=ã¨÷Ö’ K«Å#O ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ~å[H©Ü«∞ ~°OQÆOÖ’H˜

J_»∞QÆ∞ÃÑ\˜ì# Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh `«# JkèHÍ~åxfl ã¨∞ã≤÷~°O KÕã¨∞HÀ=\ÏxH˜ J<ÕHõ K«~°ºÅ∞ KÕÑ¨\˜ìOk. q^è•<åÅ∞ ~°∂á⁄OkO zOk. 1772Ö’ ÉˇOQÍÖòÖ’ k"åh Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ ^Œ Y Å∞Ñ¨ ~ ° ∞ Û‰õ Ω #flk "≥ Ú ^Œ Å ∞ ^Õ â ◊ O Ö’<Õ JO`«~`æ° « P^•Ü«∞ =#~°∞Å∞ ÃÑOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ QÆÅ J=HÍâßÅÃÑ· HõOÃÑh Hõ#∞fl "Õã≤Ok. ÉˇOQÍÖòÖ’ Ñ¨#∞fl =ã¨∂à◊¡ÃÑ· ÃÑ`«Î#O ã¨Oáê kOK«@O`À áê>Ë ÅO_»<£Ö’ Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh ¿+~°∞¡ PHÍâß#flO\Ï~Ú. HõOÃÑh q™êÎ~°OQÍ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ¿ãHõiOzOk. `«=∞ "å\Ï^•~°∞ÅO^Œi qâßfi™êxfl, `«=∞‰õΩ JO_»QÍ xez# „Ñ¨Éèí∞`«fiO qâßfi™êxfl á⁄O^•ÅO>Ë HõOÃÑh ÉèÏ~°`«^Õâ◊O #∞O_ç xHõ~° P^•Ü«∞O K«∂Ñ≤OKåeû =zÛOk. D „Hõ=∞OÖ’<Õ ~Ô q#∂º =ã¨∂à◊¡ÃÑ· HõOÃÑh ^Œ$+≤ì™êiOzOk. D =∂~°∞ÊÅxflO\˜ Ñ¶¨e`«"Õ∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ x¿ãÎ[OQÍ L#fl Éèí∂™êfi=∞º =º=ã¨÷Ö’ Hõ^ŒeHõ =zÛOk. n~°…HÍÅOÖ’ P^•Ü«∞ =#~°∞Å∞ ã¨∞~°H`∆˜ O« KÕã∞¨ HÀ=\ÏxH˜ HõOÃÑh Ñ¨Å∞ K«~º° Å∞ J#∞ã¨iOzOk. JO^Œ∞Ö’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ âßâ◊fi`« tã¨∞Î q^è•#O, Ô~·`åfii, =∞Ç¨ÏÖÏfii Ñ¨^Œ÷`«∞Å∞ J=∞Ö’¡H˜ =KåÛ~Ú. J~Ú`Õ Ñ¨O*ÏÉòÖ’QÍh, ÉˇOQÍÖòÖ’QÍh, =∞„^•ã¨∞ ~åROÖ’ QÍh D q^è•<åÅ#∞ J=∞Å∞ KÕÜ«∞\ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ ™ê÷xHõ „Ñ¨`ºÕ Hõ`Å« ∞, "åã¨qÎ Hõ Ñ¨iã≤`÷ ∞« Å QÆ∞iOz HõOÃÑh J^èºŒ Ü«∞#O KÕÜ∞« ÖË^xŒ HõÖHõ`åÎ H“xûÖò „Ñ¨ H õ @ ##∞ K« ∂ ¿ãÎ J~° ÷ = ∞=Ù`« ∞ Ok. D „Ñ¨Hõ@#Ö’ ''ÉˇOQÍÖòÖ’ k"åh ÉÏ^èŒº`« KÕÑ¨\ÏìÅx HõOÃÑh x~°‚~ÚOK«∞‰õΩOk. D x~°‚Ü«∞O J=∞Ö’¡ ÉèÏQÆOQÍ HõOÃÑh ¿ã=‰õΩÅ∞ Ô~q#∂º ÉÏ^èŒº`«Å∞ KÕÑ¨_»`å~°∞... HÍh D ÉÏ^èŒº`«Å J=∞Å∞‰õΩ "å~°∞ <≥~°"Õ~åÛeû# Hõ~°Î"åºÅ∞ Uq∞\˜, ZÖÏ <≥~°"Õ~åÛe J#fl

_èçb¡Ö’x ã≤‰õΩ¯ ^Œà◊O á¶È\’ 30

=∂i¯ ûã¨∞ì q+¨Ü«∂Å‰õΩ ã¨O|OkèOz# „Ñ¨™êÎ=# ÖË^Œ∞.. "≥Ú`«ÎO =º=ã¨÷#∞ =∂ˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ (HõOÃÑh) _≥·Ô~Hõì~°∞¡ ã≤^Œú=∞Ü«∂º~°∞. HÍh D =∂~°∞Ê ™êkèOK«\ÏxH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# qkè q^è•<åÅ∞ x~°‚~ÚOKÕ Ñ¨x =∂„`«O É’~°∞¤ x~°‚Ü«∂xH˜ =kÖËâß~°∞. D „Hõ=∞OÖ’ (k"åh Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ ã‘fiHõiOK«\ÏxH˜) =ÚO^Œ∞#fl =º=ã¨÷Ö’ Ñ¨x KÕÜ«∞\ÏxH˜ HõOÃÑh ~°∂á⁄OkOz# =∂~°æ ^Œ ~ ° ≈ HÍÅ∞, P^Õ â ßÅ#∞ ~° ^ Œ ∞ Ì K Õ Ü « ∞ @O =∞iÛáÈÜ«∂~°∞. —— Jx EÖˇ· 28, 1772Ö’ H“xûÖò f~å‡#O PˆH∆Ñ≤OzOk. J~Ú<å Ô~q#∂º =º=ã¨÷ Ñ¨QÍæÅ∞ HõOÃÑh KÕuH˜ =∂~°@O ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =º=™êÜ«∞ ~°OQÆ K«i„`«Ö’ Kåi„`«HOõ QÍ QÆ∞iÎOÑ¨Ù Hõey# Ñ¶∞¨ @ìO. ~Ô q#∂º =º=ã¨÷ Ü«∂[=∂#ºO HõOÃÑh KÕuH˜ =∂~°@O `À<Õ ã¨fiÜ«∞O áÈ+¨Hõ „QÍg∞} Pi÷Hõ =º=ã¨÷ c@Å∞ "å~°@O „áê~°OaèOzOk. HõOÃÑh ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ J=∞Å∞ KÕã≤# „a\˜+π `«~°Ç¨ ~Ô q#∂º q^è•<åÅ=Å¡ ''ã¨fiÜ∞« O áÈ+¨Hõ „QÍg∞} Pi÷Hõ =º=ã¨÷‰õΩ Ô~O_»∞ ã¨÷OÉèÏÅ∞QÍ xez# =º=™êÜ«∞O, KÕu=$`«∞ÎÅ =∞^èŒº SHõº`«, =∂~°∞ÊÅ‰õΩ `åqfi=x Ñ¨x qÉè[í #—— JO`«~å÷# =∞ÜÕ∞º Ñ¨iã≤u÷ U~°Ê_çOk Jx =∂~ü¯û qâı+¡ O≤ Kå_»∞. ''`«=∞ ÖÏÉèÏÅ∞ ÃÑOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ, n~°…HÍÅOáê@∞ ÉèÏs "≥Ú`åÎÖ’¡ P^•Ü«∞O x~åÑ¶¨∂@OQÍ Y*Ï<å‰õΩ KÕˆ~ÖÏ K«∂ã¨∞HÀ= \ÏxH˜ QÍ#∞ WOw¡+¨µ áêÅ‰õΩÅ∞ J=∞Ö’¡H˜ `≥zÛ# Ñ¨Å∞ =º=™êÜ«∞Hõ qÑ¨¡"åÅ∞ JÑ¨Ê\˜H˜ LxH˜Ö’ L#fl Pã≤Î ã¨OÉO^è•Å#∞ xsfi~°ºO KÕâß~Ú. Éèí∂q∞x qq^èŒ ~°HÍÅ =ºH˜Î Pã≤Î ~°∂áêÅ∞QÍ =∂ˆ~Ûâß~Ú. Wk Pã≤Ü«∂\˜H± ã¨=∂[OÖ’ XHõ ÉèÏs =∂~°∞Ê. H˘`«Î ã¨fiÉèÏ =O`À ‰õÄ_»∞‰õΩ#fl =∂~°∞Ê ‰õÄ_®.—— (PQÆã¨∞ì 8, #∂ºÜ«∂~ü¯ _≥b· „\˜|∂º<£, =∂~ü¯û) J~Ú`Õ D =∂~°∞ÊÅ‰õΩ =∞~À HÀ}O ‰õÄ_® LOk. =º=™êÜ«∞~°OQÍxH˜ QÆÅ Ñ¨#∞flÅ∞ K≥eO¡ KÕ â◊HxÎ˜ ÃÑOK«@"Õ∞ D HÀ}O. D =∂~°∞ÊÅhfl „a\<£ Pi÷Hõ J=ã¨~åÅ∞, "å}˜[ºO, ÉÏºOH˜OQ∑ =~åæÅ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ#∞ ^Œ$+≤Öì ’ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x KÕÑ\¨ #ì˜ "Õ. JO^Œ ∞ =Å¡ < Õ =∂~ü ¯ û D Ñ¨ i }Ï=∂ÅÃÑ· "åºMÏºxã¨ ∂ Î ''WOQÍ¡ O _£ Ö ’x ~å[iHõ O ÉèÏ~°`#ü ∞ [~ÚOKåÅx x~°~‚ ÚOzOk. ^è#Œ ™êfi =∞º=~°Oæ ^ÀÑ≤_ô KÕÜ∂« Åx, q∞Å∞¡ Ü«∞[=∂#∞Å =~°æO ÉèÏ~°fÜ«∞ =#~°∞Å#∞ KÒHõQÍ HÍ*ËÜ«∂ Åx x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩ<åfl~Ú—— Jx ‰õΩÑ¡ HÎ‘ iõ OKå~°∞. nO`À HõOÃÑh ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ `«# ^ÀÑ≤_ôx f„=`«~°O KÕã≤Ok. JO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ =~°‰õΩ ^ÕjÜ«∞ „Ñ¨É∞íè =~åæxH˜ `«∞áê‰õΩÅ#∂, ã¨∞tH˜`∆ ∞« Öˇ#· 31

Éèí∂ ã¨O|O^è•Ö’¡ =∂~°∞ÊÅ∞ `≥zÛ# HõOÃÑh áêÅ#

''

D Ñ¨ i }Ï=∂Åxfl O \˜ Ñ¶ ¨ e `« O QÍ „ Q Íg∞} ã¨=∂[O ™ê÷#OÖ’ P^èŒ∞xHõ Ô~·`«∞, ÖË^• [g∞O^•~°∞ „Ñ¨`«ºHõ∆=∞Ü«∂º_»∞. gi^ŒÌ~°∂ Éèí∂q∞ÃÑ· =ºH˜ÎQÆ`« Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ Hõey# "åˆ~. WOQÍ¡O_£Ö’ P^èŒ∞xHõ Ñ¨i„â◊=∞ PQÆ"Õ∞Ñ¶¨∂Å g∞^Œ Jaè=$kú J=Ù`«∞O>Ë ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ JO`Õ "ÕQÆOQÍ KÕu=$uÎ^•~°∞Å∞ gkè#Ñ¨_®¤~°∞.

——

Ããx· ‰õΩÅ#∂ J~°∞qzÛ ^•xH˜O^Œ H˘O`« "≥Ú`«OÎ =ã¨∂Å∞ KÕ¿ã ™ê÷x #∞O_ç ^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ qã¨ÎiOz L#fl =º=™êÜ«∞~°OQÍxfl Ñ‘eÛÑ≤Ñ≤Ê KÕÜ«∞@O HõOÃÑh ^ÀÑ≤_ô qã¨ÎiOzOk. D q^èOŒ QÍ ^Õâßxfl Ñ¨#∞flÅ ~°∂Ñ¨OÖ’ „Ñ¨`º« HõO∆ QÍ ^ÀÑ≤_ô KÕÜ∞« @O ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ „a\˜+π áêÅ# ÅHõ∆}ÏÖ’¡ XHõ\˜QÍ =∂iOk. D ^ÀÑ≤_ôx =∞iO`« "ÕQÆ=O`«O KÕÜ«∞@OHÀã¨O JÑ¨Ê\˜ ã¨fiÜ«∞O áÈ+¨Hõ Pi÷Hõ =º=ã¨÷‰õΩ Ü«¸x\òQÍ L#fl „QÍ=∂xfl qzè Û #flO KÕã≤ Ô~ ·`«∞#∞ Ü«¸x\òQÍ ZOK«∞‰õΩOk. 18= â◊`åaÌ =∞^èŒºHÍÅO =~°‰õÄ ÉèÏ~°`«^Õâßxfl áêeOz# ~åAÅO^Œ~∂° „QÍ=∂xfl Ü«¸x\òQÍ fã¨∞‰õΩx tã¨∞#Î ∞ x~°~‚ ÚOKÕ"å~°∞. HõOÃÑh D ™êO„Ñ¨^• Ü«∂xfl `Àã≤Ñ¨ÙK«∞Û`«∂ Ô~·`«∞#∞ Ü«¸x\òQÍ ZOÑ≤Hõ KÕã≤Ok. `«^•fi~å `«# tã¨∞Î Ñ¨ikè #∞O_ç U XHõ¯ „áê}© `«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩáÈ‰õΩO_® K«∂_»@"Õ∞ HÍHõ QÆ`O« Ö’ =Öˇ T~°∞=∞‡_ç tã¨∞‰Î Ωõ J=HÍâ◊O ÖË‰õΩO_® KÕã≤Ok. T~°∞=∞‡_ç tã¨∞Î JO>Ë "≥Ú`«OÎ „QÍ=∞O `«~Ñ° Ù¨ # K≥eO¡ K«|_Õk.

XHõ Ô~·`«∞‰õΩ Ñ¨O_ç<å W`«~°∞Å‰õΩ ZO_ç<å ã¨QÆ@∞# WO`« "≥Ú`«ÎO Jx „QÍ=∞O `«~°Ñ¨Ù# ~åA‰õÄ, PÜ«∞# „Ñ¨uxkèH© tã¨∞Î KÕˆ~k. HõOÃÑh J#∞ã¨iOz# tã¨∞Î q^è•#OÖ’ D =º`åº™êxH˜ `å=Ù ÖË^Œ∞. Ñ¨O_çOz# Ô~·`«∞ K≥e¡Oz# q^èŒOQÍ<Õ Ñ¨O@ #+¨ìáÈ~Ú# Ô~·`«∞ ‰õÄ_® K≥eO¡ Kåeû =KÕÛk. D q^èOŒ QÍ HõOÃÑh `«# ^ÀÑ≤_ô ™êO„^Œ`«#∞ ÃÑOzOk. ''18= â◊`åaÌ JO`«\Ï ÉèÏ~°`«^Õâ◊O`À "å}˜ [ºO KÕÜ«∞@O ^•fi~å ã¨Oáê^ŒOz# ÖÏÉèÏÅ HõO>Ë Z‰õΩ¯= "≥Ú`åÎÅ#∞ Ô~q#∂º =ã¨∂à◊¡ ^•fi~å Hõ O ÃÑh ÅO_» < £ Ö ’x `« # Y*Ï<å‰õ Ω `«~°eOzOk.—— D Ñ¨i}Ï=∂ÅxflO\˜ Ñ¶¨e`«OQÍ „QÍg∞} ã¨=∂[O ™ê÷#OÖ’ P^èŒ∞xHõ Ô~·`«∞, ÖË^• [g∞O^•~°∞ „Ñ¨`º« Hõ=∆ ∞Ü«∂º_»∞. gi^Œ~Ì ∂° Éèí∂q∞ÃÑ· =ºH˜ÎQÆ`« Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ Hõey# "åˆ~. WOQÍ¡O_£Ö’ P^è∞Œ xHõ Ñ¨i„â◊=∞ PQÆ"∞Õ Ñ¶∂¨ Åg∞^Œ Jaè=$kú J=Ù`«∞O>Ë ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ JO`Õ "ÕQÆOQÍ KÕu=$uÎ^•~°∞Å∞ gkè#Ñ¨_®¤~°∞.

Éèí∂ ã¨O|O^è•Ö’¡ =∂~°∞ÊÅ∞ `≥zÛ# HõOÃÑh áêÅ#

=∂i¯ ûã¨∞ì

''

JO>Ë ^•^•Ñ¨Ù K«i`„ « `≥eã≤# HÍÅO #∞O_ô 18= â◊`å|ÌO =~°‰õΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ Éèí∂q∞ÃÑ· Z=fiiH© ã¨fiO`«ÃÑ`«Î#O, =ºH˜ÎQÆ`« Ç¨Ï‰õΩ¯ ÖË=Ù. n<Õfl =∞~À=∂@QÍ K≥áêÊÅO>Ë WÑ¨ÙÊ_»∞ =∞#O K«∂ã¨∞Î#fl Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞, [g∞O^•~°∞,¡ ^èxŒ Hõ ~Ô `· ∞« Å∞ =O\˜ "åi rq`«HÍÅO =∞Ç¨ J~Ú`Õ 200 Uà◊√¡.

——

~°"å}Ï HÍi‡‰õΩÅ∞, =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞, ÃÑ@∞ì|_ç ^•~°∞Å∞, Ô~·`åOQÆO, =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ∞QÍ „QÍg∞} ã¨=∂[O peáÈ~ÚOk. D =∂~°∞Ê Å∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Pi÷Hõ =º=ã¨÷<Õ HÍHõ ™ê=∂lHõ =º=ã¨÷#∞ ‰õÄ_® „Ñ¨ÉèÏq`«O KÕâß~Ú. Pi÷Hõ =º=Ç¨~åÅ‰õΩ „QÍ=∞O Ü«¸x\ò J#fl Ñ¨iã≤u÷ áÈ~ÚOk. "≥Ú`«ÎO ^Õâ◊"Õ∞ XHõ „Ñ¨`ÕºHõ Pi÷Hõ =∞O_»ÅOQÍ =∂iOk. „QÍ=∂Ö’¡ Ãã·`«O =ã¨∞Î=∂iÊ_ç ™ê÷#OÖ’ ã¨~°∞‰õΩÅ J=∞‡HÍÅ∞ ™ê^è•~°} ~°∂Ñ¨O fã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. JO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ JHõƒ~ü áêÅ<å HÍÅOÖ’ H˘xfl q#∂fl`«fl K«~°ºÅ∞ KÕÑ¨\˜ì<å Jq kQÆ∞= ™ê÷~ÚÖ’ L#fl =º=™êÜ«∞ ~°OQÍxfl „Ñ¨ÉÏè q`«O KÕ¿ã ™ê÷~ÚH˜ KÕ~°∞HÀÖË^Œ∞. JHõƒ~ü ‰õÄ_® „QÍg∞} „áêO`åÖ’¡ „^Œ=º K≥ÖÏ=∞}˜H˜ J=HÍ âßÅ∞ HõeÊOz<å Éèí∂q∞ÃÑ· „QÍ=∂xH˜ L#fl L=∞‡_ç ÃÑ`«<Î åxfl =∂„`«O Hõ^eŒ OK«Ö^Ë ∞Œ . HÍx Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ#Ö’ =∂„`«O Éè∂í q∞ÃÑ· T~°∞=∞‡_ç ÃÑ`«#Î O `˘ÅyáÈ~ÚOk. P q^èŒOQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ "≥Ú^Œ\˜ `«~°O Éèí∂™êfi=ÚÅ#∞ `«Ü«∂~°∞ KÕã≤# Ñ¶¨∞#`«, `≥~g° ∞^Œ‰Ωõ `≥zÛ# Ñ¶∞¨ #`« HÍ~üfl"åbãπ‰Ωõ ^Œ‰Ωõ ¯ `«∞Ok. ÉˇOQÍÖòÖ’ J=∞Å∞ [iÑ≤# âßâ◊fi`« tã¨∞Î q^è•#O Ñ¶¨e`«OQÍ 1793Ö’ Ñ¨#∞fl K≥e¡OKÕ Ô~·`åOQÆO #∞O_ç H˘O^Œix ZOÑ≤Hõ KÕã≤ Hõq∞+¨<£ „áêuÑ¨kHõ# PÜ«∂ „áêO`åÖ’¡ HõOÃÑh `«~°Ñ¶¨Ù# Éèí∂q∞ tã¨∞Î =ã¨∂Å∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ U*ˇO@∞¡QÍ xÜ«∞q∞OK«∞‰õΩOk. nxH˜ =¸_»∞ HÍ~°}ÏÅ#∞ K≥Ñ¨ÙÊHÀ=K«∞Û. "≥Ú^Œ\˜k, JÑ¨Ê\˜H˜ „a@<£Ö’#∂ W`«~° Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ ^ÕâßÖ’¡#∂ Éèí∂q∞, Éè∂í q∞ÃÑ· Ç¨Ï‰õΩ¯Å‰õΩ ã¨O|OkèOz J=∞Ö’¡ L#fl ™ê=∂lHõ, Pi÷H,õ <åºÜ«∞ ã¨∂„`åÅ#∞ Ü«∞^è•`« ^èOŒ QÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’H˜ kQÆ∞=∞u KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~∞° . ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ K«i„`«Ö’ JO`«=~°‰Ωõ HõOÃÑh ã¨$+≤ìOz# `«~°Ç¨ Éèí∂™êfi=∞º =º=ã¨÷ LxH˜H˜

ã¨ O |Okè O z# ^•YÖÏÅ∞ ÖË = Ù. Ô ~ O_À HÍ~°}O, ^Õâ"◊ åºÑ≤`O« QÍ L#fl ~Ô `· åOQÆO #∞O_ç q_çq_çQÍ tã¨∞Î =ã¨∂Å∞ KÕÜ«∞@O HõO>Ë ZOÑ≤Hõ KÕã#≤ H˘kÌ=∞Ok #∞O_ç =ã¨∂Å∞ KÕÜ∞« @O áêÅ<å Ñ¨~°OQÍ HõOÃÑhH˜ ™œÅÉèíºOQÍ =∂iOk. D H˘kÌ=∞Ok PÜ«∂ „áêO`åÖ’¡ Ô~·`åOQÆO #∞O_ç „Ñ¨`«ºHõ∆OQÍ tã¨∞Î =ã¨∂Å∞ KÕ¿ã ÉÏ^è∞Œ ºÅ∞QÍ =∂~å~°∞. D Ñ¨i}Ï=∂xH˜ =¸_À HÍ~°}O ‰õÄ_® LOk. JÑ¨Ê\’¡ ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ Ö’ „a\˜+π PkèÑ`¨ º« O "≥ÚQÆ`æ ˘_çQˆ ^ŒâÖ◊ ’ LOk. D ^Œâ◊Ö’ ™ê=∂lHõ LÑ¨„^Œ"åÅ∞, qÑ¨s`åÅ∞, =ºuˆ~Hõ`«Å#∞ Z^Œ∞~À¯=\ÏxH˜ HõOÃÑhH˜ ™ê=∂lHõ JO_» J=ã¨~O° . #∂`«# Éèí∂ã¨O|O^è•Å Ñ¨~°º=™ê#OQÍ `≥~°g∞^Œ‰õΩ =zÛ# #∂`«# Éèí∂™êfi=∞º =~åæxH˜ „a\˜+π áêÅ# H˘#™êy`Õ<Õ „Ñ¨Ü∂≥ [#O. D q^èOŒ QÍ `«=∞ LxH˜ =Å¡ „Ñ¨Ü≥∂[#O á⁄O^Õ XHõ =~åæxfl `«Ü«∂~°∞ KÕã¨∞HÀ=@O ^•fi~å `«# áêÅ# H˘#™êyOK« \ ÏxH˜ J=ã¨ ~ ° " ≥ ∞ ÿ # ™ê=∂lHõ JO_»#∞ ã¨OáêkOzOk Dã≤ìO_ç Ü«∂ HõOÃÑh. D J=QÍÇ¨Ï##∞ =∞iO`« ã¨Ê+‘Hì iõ ã¨∂Î "≥∞\òHÍÑ¶π ™È^Œ~∞° Å∞ `«=∞ Ñ¨Ùã¨HÎ Oõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ã¨OH˜∆Ñ¨Î K«i„`«Ö’ ''ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ [g∞O^•~°∞¡, ~åAÅ∞ „a\˜+π áêÅ#ÃÑ· „Ñ¨*Ï „QÆÇ¨ÏO ÃÑÅ∞¡|∞Hõ‰õΩO_® LO_ÕO^Œ∞‰õΩ J_»∞¤ QÀ_»QÍ =∂~å~°∞—— Jx qâı¡+≤OKå~°∞. D qâı+¡ } ¨ Ö’x "åã¨qÎ Hõ`#« ∞ qeÜ«∞O ÉˇO\˜OQ∑ JOwHõiã¨∂Î , ''q™êÎ~"° ∞≥ #ÿ „Ñ¨*Ï u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <ÕÑ¨^äŒºOÖ’ „a\˜+π „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ ~°Hõ∆} HÍ=eû LO>Ë D ~°HõOQÍ ~°Hõ∆} HõeÊOzOk âßâ◊fi`« tã¨∞Î q^è•#"Õ∞ Jx K≥áêÊe. W`«~° J<ÕHõ ~°OQÍÖ’¡ Wk qÑ¶¨Å"≥∞ÿ<å, H©ÅHõ "≥∞ÿ# JOâßÖ’¡ q[Ü«∞O ™êkèOzOk. ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ Ö’ „a\˜+π áêÅ##∞ HÀ~°∞‰õΩ<Õ qâßÅ"≥∞#ÿ Éèí∂™êfi=∞º =~åæxfl D q^è•#O LxH˜Ö’H˜ `≥zÛOk. gàı¡ ™ê÷xHõ „Ñ¨[ÅÃÑ· ã¨OÑ¨Ó~°‚

JkèHÍ~°O K≥ÖÏ~Úã¨∂Î L<åfl~∞° —— Jx ~åâß_»∞. D "åºMÏº<åxfl WÑ¨Ê\˜ Ñ¨iã≤u÷ H˜ =iÎOÑ¨ KÕ¿ãÎ „a\˜+π =Åã¨ áêÅ‰õΩÅ∞ =∞#‰õΩ JOkOz# Éèí∂ ã¨O|O^è•Å#∞ HÍáê_»@O WÑ¨ÙÊ_»∞#fl áêÅHõ=~åæÅ „Ñ¨Ü∂≥ [#O J~ÚOk. J@∞=O\˜ áêÅHõ=~åæÅ∞ JkèHÍ~°OÖ’ L#flO`« HÍÅO D Éèí∂™êfi=∞º=~åæÅ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ HÍáê_» |_»∞`«∂<Õ LO\Ï~Ú. D Ô~O_»∞ =~åæÅ∞ XHõiH˘Hõ~∞° ã¨Ç¨ Ü«∞O KÕã∞¨ ‰õΩO@∂ L<åfl~Ú. ~Ô O_À JOâ◊O, „a\˜+π áêÅ# H˘xfl „áêO`åÖ’¡ ÉèÏsZ`«∞Î# Éèí∂™êfi=∞º =~åæxfl `«Ü«∂~°∞ KÕã≤#>Ë¡ q∞ye# KÀ@¡ Éèí∂q∞ÃÑ· =ºH˜ÎQÆ`« Ç¨Ï‰õΩ¯ Hõey# Ô~·`«Å#∞ ã¨$+≤ìOzOk. n<Õfl Ô~·`åfii JO@∞<åfl=Ú. Ô~·`åfii q^è•#O H˜O^Œ Éè∂í q∞x ™êQÆ∞KÕ¿ã "åà◊O¡ ^Œ~∂° Éè∂í q∞ÃÑ· Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ Hõey# "å~°∞QÍ =∂iáÈÜ«∂~°∞. =∞„^•ã¨∞ QÆ=~°fl~°∞QÍ L#fl ^è•=∞ãπ =∞„<À WOQÍ¡O_£ `«~Ç° ¨ Éè∂í ™êfi=∞º q^è•#O ÉèÏ~°`‰ü Ωõ ã¨iáÈ^Œx ~Ô `· åfii Ñ¨^uúŒ x J=∞Ö’¡H˜ `≥KåÛ_»∞. =¸_Àk H©ÅHõ"∞≥ #ÿ k âßtfi`« tã¨∞Î q^è•#O „áê~°OaèOz# HÍ~°<£ "åbãπ =∂@ Ö’¡<Õ `≥Å∞ã¨∞‰õΩO^•O. JÑ¨Ê\’¡ HõOÃÑhH˜ xHõ~° "≥∞#ÿ âßtfi`« P^•Ü«∞O q+¨Ü∞« OÖ’ ã¨O^ÕÇ¨ Å∞ `«Öˇ`åÎ~Ú. nO`À áê@∞ HõOÃÑhH©, WOQÍ¡O_£ áê~°"¡ ∞≥ O\ò‰Äõ =∞^èºŒ L#fl qÉË^•è Å#∞ Pã¨~åQÍ KÕã¨∞‰õΩx áê~°¡"≥∞O\ò xHõ~°"≥∞ÿ# P^•Ü«∂xH˜ =#~°∞Å∞ K«∂Ñ≤OKåÅx HõOÃÑhÃÑ· XuÎ_ç `≥zÛOk. D ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ PQÆã¨∞ì 2, 1789# HõOÃÑh „Ñ¨^•è # HÍ~åºÜ«∞ÖÏxH˜ QÆ=~°fl~ü [#~°Öò HÍ~üfl "åbãπ ~åã≤# ÖËYÖ’ WÖÏ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞: ''[g∞O^•~°¡‰õΩ Éèí∂q∞ÃÑ· Ç¨Ï‰õΩ¯ HõeyOK«@O „Ñ¨Ü≥∂[#HÍiQÍ LO@∞Ok. WÑ¨Ê\˜ =~°‰õΩ "å~°∞ ˆH=ÅO K«„Hõ=iÎ `«~°Ñ¨Ù# tã¨∞Î =ã¨∂Å∞ KÕ¿ã U*ˇO@∞¡QÍ<Õ L<åfl~∞° . HÍh "åàı¡ WOw¡+µ¨ =º=ã¨÷Ö’ Éèí∂™êfi=ÚÅ∞QÍ L<åfl~°∞. D "≥Ú`«OÎ P@ „Ñ¨^•è # L^ÕâÌ º◊ O =∞# P^•Ü«∂Å∞ xHõ~O° QÍ LO_ÕÖÏ K«∂_»@"Õ∞ HÍHõ ÃÑOK«∞HÀ= \ÏxH˜ L^ÕÌtOz# =∂~°∞ÊÖË Wq.—— D Ô~O_»∞ q^è•#Ö ¿Ñ~°¡Ö’ `Õ_® L<åfl ~Ô O_çO\˜ „Ñ¨Ü∂≥ [#O XHõ¯>Ë. Éè∂í q∞ÃÑ· H˘O^ŒiH˜ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ JÑ¨ÊyOK«@O. `«^•fi~å Éèí∂q∞x =ºH˜ÎQÆ`« Pã≤ÎQÍ =∂~°Û@O. D =º`åº™êxfl QÆ∞iÎOz#O^Œ∞<Õ =∂~ü¯û 1853, PQÆã¨∞ì5# #∂ºÜ«∂~ü¯ „\˜|∂º<£ "åºã¨OÖ’ ''[g∞O^•s, Ô~·`åfii q^è•<åÅ∞ Ô~O_»∂ =º=™êÜ«∞Hõ qÑ¨¡"åÖË. D Ô~O_»∂ „Ñ¨[Å J=ã¨~åÅ∞ f~°Û\ÏxH˜ =zÛ#q HÍ=Ù. Ô~·`«∞Å „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ HÍáê_»\ÏxH˜ =zÛ#q HÍ=Ù. 32

=∂i¯ ûã¨∞ì Éèí∂q∞ÃÑ· Ñ¨#∞fl qkèOKÕ „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ „Ñ¨Ü≥∂[ <åÅ∞ HÍáê_»\ÏxH˜ `≥~g° ∞^Œ‰Ωõ =zÛ#"Õ—— Jx x~åúiOKå_»∞. JO>Ë ^•^•Ñ¨Ù K«i„`« `≥eã≤# HÍÅO #∞O_ô 18= â◊`å|ÌO =~°‰Ωõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Éèí∂q∞ÃÑ· Z=fiiH© ã¨fiO`«ÃÑ`«Î#O, =ºH˜ÎQÆ`« Ç¨Ï‰õΩ¯ ÖË=Ù. n<Õfl =∞~À=∂@QÍ K≥áêÊÅO>Ë WÑ¨ÙÊ_»∞ =∞#O K«∂ã¨∞Î#fl Éèí∂™êfi=ÚÅ∞, [g∞O^•~°∞¡, ^èŒxHõ Ô~·`«∞Å∞ =O\˜ "åi rq`«HÍÅO =∞Ç¨ J~Ú`Õ 200 Uà◊√¡. JO>Ë =Oâ◊áê~°OÑ¨~º° OQÍ Éè∂í q∞x "Õ∞"Õ∞ J#∞Éèqí ã¨∞Î <åfl=Ú, q∞ye# "åiH˜ J#∞ÉèíqOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ ÖË^OŒ @∂ [~°∞QÆ∞`«∞#fl „Ñ¨Kå~°O Hˆ =ÅO 200 Uà◊¡ „H˜`«O „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# #∂`«# ™êO„Ñ¨^• Ü«∂xfl HÍáê_»\ÏxˆH `«Ñ¨Ê =∞~˘HõO^Œ∞‰õΩ HÍ^Œ∞. #∂`«# tã¨∞Î q^è•#O ÃÑ·# K≥Ñ≤Ê#@∞¡ Ô~q#∂º =º=Ç¨ ~åÅ∞ HõOÃÑh =â◊O HÍ=@O`À Pi÷Hõ r= <åxH˜ „QÍ=∞O Ü«¸x\ò J#fl Ñ¨iã≤÷u áÈ~ÚOk. Éè∂í q∞ÃÑ· =ºH˜QÎ `Æ « Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ ^ŒYÅ∞ Ñ¨ ~ ° Û @O`Àáê@∞ =ºH˜ Î Q Æ ` « O QÍ<Õ tã¨ ∞ Î K≥e¡OKåeû# Ñ¨iã≤÷ux J=∞Ö’¡H˜ `≥zÛOk HõOÃÑh. JO`ÕHÍHõ QÆ`O« Ö’ tã¨∞Î JO>Ë ã¨^~Œ ∞° ã¨O=`«û~°O Ñ¨O_ç# Ñ¨O@Ö’ xiÌ+¨ì "å\Ï =∂„`« " Õ ∞ . Jk‰õ Ä _® =ã¨ ∞ Î = Ù, L`« Ê uÎ ~°∂Ñ¨OÖ’<Õ K≥eO¡ Kåeû LO_Õk. D Ñ¨iã≤u÷ x ‰õÄ_® HõOÃÑh Ô~q#∂º q^è•<åÅ∞ =∂~°∞Ê KÕâß~Ú. _»|∞ƒÅ ~°∂Ñ¨OÖ’ tã¨∞Î K≥e¡OK«@O WÑ¨ÙÊ_»∞ Jx"å~°ºO J~ÚºOk. Jk‰õÄ_® Ñ¨O@ Ñ¨O_çO^• ZO_çO^• J#fl^•O`À xq∞`«ÎO ÖË‰õΩO_® K≥e¡OKåeû =KÕÛk. D q^è • #O J=∞Å∞ Ñ¶ ¨ e `« O QÍ<Õ Éè í ∂ q∞ J=∞‡HÍÅ∞, `åHõ@∞ìÃÑ@ì@O, H˘#∞QÀÅ∞ KÕÜ«∞@O =O\˜q J=∞Ö’¡H˜ =KåÛ~Ú. 18= â◊`åÉÏÌxH˜ =ÚO^Œ∞ Ñ¶¨ÖÏ<å „áêO`«OÖ’ Ñ¶¨ÖÏ<å Ô~·`«∞ Éèí∂q∞x J=Ú‡‰õΩ<åfl_»∞ Jx K≥¿ÑÊO^Œ∞‰õΩ ^•YÖÏÅ∞ÖË=Ù. ã¨fiÜ«∞O áÈ+¨Hõ Pi÷Hõ =º=ã¨÷Ö’ „QÍ=∞O Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ Hõ~°Î"åºÅ<Õ HÍHõ <åºÜ«∞ =º=ã¨÷QÍ ‰õÄ_® =º=Ç¨ÏiOKÕk. „QÍ=∞ Ñ¨OKåÜ«∞fÅ∞ x~°~‚ ÚO zOk „QÍ=∞ã¨∞ÎÅ‰õΩ t~À^è•~°ºO. ã¨fiÜ«∞O áÈ+¨Hõ Pi÷Hõ =º=ã¨÷Ö’ „Ñ¨[Å‰õÄ, ~åA‰õÄ =∞^èºŒ „QÍ=∞ ã¨=∂[O LO_Õk. P^è∞Œ xHõ Éè∂í q∞ tã¨∞Î q^è•#OÖ’ D Ñ¨iã≤u÷ áÈ~ÚOk. =ºH˜QÎ Í Ô~·`«∞ â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ# „Ñ¨Éèí∞`«fiO`À <Õ~°∞QÍ J#∞ã¨O^è•xOK«|_®¤_»∞. Éèí∂ q"å^•Åhfl WÑ¨ÙÊ_»∞ HÀ~°∞ìÅÔH‰õΩ¯`«∞<åfl~Ú. Jk‰õÄ_® WOw¡+¨µ K«\ÏìÅ „Ñ¨HÍ~°O Ñ¨x KÕ¿ã HÀ~°∞ìÖ’¡ 33

Éèí∂ ã¨O|O^è•Ö’¡ =∂~°∞ÊÅ∞ `≥zÛ# HõOÃÑh áêÅ#

''

„a\˜+π q^è•<åÅ HÍ~°}OQÍ ^Õâ◊OÖ’ Éèí∂q∞ÃÑ· „ÃÑ·"Õ@∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ K«@ì|^Œú=∞Ü«∂º~Ú. D Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ K«@ì|^Œú"≥∞ÿ#Ñ¨Ê\˜H© HõOÃÑh ^ŒàÏ~°∞Å∞ x~°‚~ÚOz# ™ê÷~ÚÖ’ tã¨∞Î K≥e¡OK«ÖËx Ô~·`«∞Å∞ Éèí∂=ÚÅ∞ J=Ú‡HÀ=@O `«Ñ¨Ê =∞~À „Ñ¨`åº=∂fl Ü«∞O ÖËHõáÈ~ÚOk.

——

q"å^•Å∞ Ñ¨i+¨¯iOK«∞HÀ"åeû =™ÈÎOk. =º=™êÜ«∞O "å}˜rºHõ~°} WHõ¯_» "å}˜rºHõ~°} J#fl Ñ¨^•xfl 18= â◊`åaÌ <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’<Õ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åeû LOk. 21= â◊`åaÌ <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ HÍ^Œ∞. #∂`«# Éè∂í ã¨OÉèOí ^è•Å∞, Éè∂í q∞ tã¨∞#Î ∞ ~˘Hõ¯O ~°∂Ñ¨O Ö’H˜ =∂~°Û@O =O\˜ K«~°ºÅ ^•fi~å =Åã¨ áêÅ# „QÍ=∂Å#∞ =∂Ô~¯\ò |O^èŒ#OÖ’ WiH˜OzOk. ^•O`À QÆ`«OÖ’=Öˇ „QÍg∞} J=ã¨~åÅ‰õΩ L`«ÊuÎ KÕÜ∞« @O J#fl ã≤u÷ #∞O_ç WÑ¨ÙÊ_»∞ =∂Ô~¯\ò J=ã¨~åÅ HÀã¨O L`«ÊuÎ KÕÜ«∞@O „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. ÉˇOQÍÖò JO`«\Ï he=∞O^Œ∞, cÇ¨~üÖ’ FÑ≤Ü«∞O, ^ŒH˜∆}Ïk# Ñ¨uÎ =O\˜ Ñ¨O@Å∞ Ñ¨O_çOKÕ ™êO„Ñ¨^•Ü«∞O WOQÍ¡ O _£ =∂Ô ~ ¯\ò J=ã¨ ~ åÅ "Õ ∞ ~° ‰ õ Ω „áê~°OÉèí"≥∞ÿO^Õ. ~°"å}Ï ã¨^Œ∞áêÜ«∂Å∞ qã¨ÎiOK«@O`À ‰õÄ_® ã¨fiÜ«∞OáÈ+¨Hõ Pi÷Hõ =º=ã¨÷QÍ „QÍ=∞O "ÕQÆQÆOQÍ z<åflaè#fl=∞= \ÏxH˜ ^•ifã≤Ok. XHõ ™êi ÉÜ«∞\˜ =∂Ô~¯\ò `À „QÍ=∂xfl J#∞ã¨O^è•xOz# `«~åfi`«

„QÍg∞} Ñ¨i„â◊=∞Å∞ ‰õÄ_® |Ü«∞\˜ =∂Ô~¯\ò ^è•\˜H˜ `«@∞ìHÀÖËHõáÈÜ«∂~Ú. D q^èŒOQÍ ã¨fiÜ«∞O áÈ+¨Hõ „QÍg∞} Pi÷Hõ =º=ã¨÷‰õΩ XHõ =¸Åã¨÷OÉèíOQÍ L#fl =º=™êÜ«∞O, KÕu=$`«∞Î Å SHõº`« qzÛ#fl"≥∞ÿOk. WOQÍ¡O_£Ö’ JÑ¨ÙÊ_Õ qã¨Îiã¨∞Î#fl áêi„âßq∞Hõ qÑ¨¡=O ÉèÏ~°`üWOQÍ¡O_£ ã¨O|O^è•Å#∞ f„=OQÍ „Ñ¨ÉÏè q`«O KÕã≤Ok. Jq∞`«"ÕQÆOQÍ qã¨Îiã¨∞Î#fl „a\˜+π Ñ¨i„â◊=∞Å∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ â‹·â◊= ^Œâ◊Ö’ L#fl Ñ¨i„â◊=∞Å#∞ ^èfiŒ Oã¨O KÕâß~Ú. ^Õâßxfl =Ú_ç ã¨~°∞‰õΩÅ QÀ^•=ÚQÍ =∂~åÛ~Ú. „a\˜+π áêi„âßq∞Hõ L`«Ê`«∞ÅÎ ‰õΩ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =∂Ô~¯\ò QÍ =∂iOk. nO`À JÑ¨Ê\˜ˆH <å=∞=∂„`«Ñ¨Ù =∂Ô~¯\ò Hõey# =$uÎ^•~°∞Å‰õΩ D =∂Ô~¯\ò‰Ωõ ‰õÄ_® Hõ~°∞"≥·Ok. D q+¨Ü«∂xfl „Ñ¨™êÎqã¨∂Î JÑ¨Ê\˜ QÆ=~°fl~ü [#~°Öò qeÜ«∞O ÉˇO\˜OH±, (ÉèÏ~°`«^Õâ◊O <Õ_»∞) ''Z^Œ∞~°∞¯O@∞#fl HõëêìÅ∞ K«i„`«Ö’ =∞ˆ~ ^Õâ◊=¸ Z^Œ∞~°∞¯x LO_»^Œ∞. Ñ¨uÎ Ô~·`«∞Å ÉÁq∞HõÅ`À á⁄ÖÏÅ∞ xO_çáÈ Ü«∂~Ú.—— Jx `«# _≥·sÖ’ ~åã¨∞‰õΩ<åfl_»∞.

=∂i¯ ûã¨∞ì

Éèí∂ ã¨O|O^è•Ö’¡ =∂~°∞ÊÅ∞ `≥zÛ# HõOÃÑh áêÅ#

''

WOQÍ¡O_£Ö’#∞ W`«~° Ü«¸~°Ñπ ^ÕâßÖ’¡#∞ `å~å™ê÷~ÚH˜ KÕ~°∞‰õΩ#fl Éèí∂™êfi=∞º q^è•<åxfl |^ŒÌÅ∞ H˘\˜ì Ô~·`åOQÍxfl Éèí∂ |O^è•Å #∞O_ç q=ÚH˜Î KÕã≤ H˘`«ÎQÍ `≥~°g∞^Œ‰õΩ =ã¨∞Î#fl Ñ¨i„â◊=∞Ö’¡ HÍi‡‰õΩÅ∞QÍ =∂~°∞ÛH˘Ok ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O. J^Õ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ =∂„`«O JÑ¨ÙÊ_»Ñ¨ÙÊ_Õ Jaè=$kú J=Ù`«∞#fl HÍ~åö<å =º=ã¨÷#∞ ‰õÄÖËÛã≤Ok.

——

ÉèÏ~°`ü, WOQÍ¡O_£ ã¨O|O^è•Ö’¡ =zÛ# D =∂~°∞ÊÅ∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ ™ê=∂lHõ =º=ã¨÷ÃÑ· f„= „Ñ¨ÉèÏ=OK«∂áê~Ú. Ñ¨@ì} „áêO`åÖ’¡ r=<Àáêkè HÀÖ’Ê~Ú# =$uÎ ^•~°∞Å∞ „QÍg∞} „áêO`åÅ‰õΩ =Åã¨Å∞ áÈÜ«∂~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1827 <å\˜H˜ _è®HÍ #QÆ~°OÖ’ [<åÉèÏ 1,50,000 LO>Ë 1837 <å\˜H˜ Hˆ =ÅO 20,000‰õΩ `«yáæ È~ÚOk. _è®HÍ =∞l¡<£ |@ìÅ qâ◊fiqMÏºu QÆ∞iOz „Ñ¨`ºÕ HõOQÍ K≥Ñ¨ÙÊHÀ#=ã¨~°O ÖË^Œ∞. J@∞=O\˜ |@ìÅ‰õΩ y~åH© Ñ¨_áç È=@O`À „Ñ¨[Å∞ #QÆ~åxfl =ke uiy =º=™êÜ«∞OÖ’H˜ "≥àÏ¡~∞° . ÃÑ#· ¿Ñ~˘¯#fl q^èŒOQÍ qq^èŒ tã¨∞Î =ã¨∂Å∞ q^è•<åÅ`À JÑ¨Ê\˜Hˆ ‰õΩOyáÈ~Ú# =º=™êÜ«∞OÃÑ· =∞iO`« XuÎ_ç ÃÑiyOk. nxH˜ `À_»∞ „a\˜+π q^è•<åÅ HÍ~°}OQÍ ^ÕâO◊ Ö’ Éè∂í q∞ÃÑ· „ÃÑ"· @Õ ∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ K«@|ì ^Œ=ú ∞Ü«∂º~Ú. D Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ K«@|ì ^Œ"ú ∞≥ #ÿ Ñ¨Ê\˜H© HõOÃÑh ^ŒàÏ~°∞Å∞ x~°~‚ ÚOz# ™ê÷~ÚÖ’ tã¨∞Î K≥e¡OK«ÖËx Ô~·`«∞Å∞ Éèí∂=ÚÅ∞ J=Ú‡ HÀ=@O `«Ñ¨Ê =∞~À „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O ÖËHõáÈ ~ÚOk. ~Ô q#∂º "≥∂`å^Œ∞ QÆ∞iOz ^èÀ~üflÇÏ≤ Öò ~åã¨∂Î ''=∞#O x~°‚~Úã¨∞Î#fl Ô~q#∂º "≥Ú`«ÎO Z=iÔ H · < å Éè í i OÑ¨ ~ åxk. D "≥ Ú`åÎ Å∞ K≥e¡OK«\ÏxH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ`Õ Éèí∂=ÚÅ∞ "ÕÅO "ÕÜ∞« \ÏxH˜ ‰õÄ_® "≥#HÍ_»Hõ áÈ=@O`À Ñ¨iã≤÷ `«∞Å∞ ^•~°∞}OQÍ =∂~å~Ú Jx JOwHõiO Kå_»∞. Ñ¶¨e`«OQÍ Éèí∂=∂Ô~¯\ò ÖÏ"å^ÕgÅ∞ ÃÑiQÍ~Ú. JÑ¨Ê\˜Hˆ qq^èŒ ~°∂áêÖ’¡HOõ ÃÑhH˜ ¿ã=Å∞ KÕã¨∂Î ã¨OáêkOz# #∂`«# ^èŒxHõ =~° æ O D Éè í ∂ =ÚÅxflO\˜ h H˘#∞QÀÅ∞ KÕÜ∞« \ÏxH˜ ã≤^"úŒ ∞≥ Oÿ k. D q+¨Ü∂« xfl q=iã¨∂Î 1802Ö’ q∞_»flÑ¨Ó~ü HõÖˇHõì~ü `«# ÖËYÖ’ ''D ~°HõOQÍ Éèí∂=ÚÅ∞ J=Ú‡HÀ=@O, [g∞O^• sÅ∞ `åHõ@∞ìÃÑ@∞ìHÀ"åeû ~å=@O`À Ñ¶¨∞#`« =Ç≤ÏOz# ÉˇOQÍÖò [g∞O^•~°∞¡ J_»∞‰õΩ¯u<Õ

"åà◊√¡QÍ =∂~å~°∞.—— Jx `≥eáê_»∞. âßâ◊fi`« Ãã\˜Öò"≥∞O\ò q^è•#OÖ’ [g∞O^•~°∞ <Õ~∞° QÍ ~Ô `· ∞« ‰õΩ Éè∂í q∞ W=fi\ÏxH˜ |^Œ∞Å∞QÍ =∞^èŒºÖ’ J<ÕHõ ^˘O`«~°¡`À ‰õÄ_ç# ^ŒàÏsÅ#∞ ã¨$+≤Oì Kå~°∞. gà◊‰¡ Ωõ ~Ô `· ∞« Å =Ú‰õΩ¯ Ñ≤O_ç =ã¨∂Å∞ KÕ¿ã tã¨∞Îg∞^Œ, JO^Œ∞Ö’ "åà◊‰¡ Ωõ =KÕÛ "å\Ï g∞^Œ<Õ Pã¨HÎ˜ `«ÑÊ¨ Éè∂í q∞ g∞^Œ Z@∞=O\˜ Pã¨H˜Î ÖË^Œ∞. D q+¨Ü«∂xfl QÆ∞iÎã¨∂Î JÑ¨Ê\˜ ÉˇOQÍÖò QÆ=~°fl~ü Ç¨ÏŸ~üflÇ≤ÏÖò `«# _≥·sÖ’, ''D #∂`«# Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ áê`« `«~°O Éèí∂™êfi=ÚÅHõO>Ë aè#fl"≥∞ÿ#"åà◊√¡. áê`«`«~°O "å~°∞ J^Õ „QÍ=∂xH˜K≥Ok "å~°∞. J^Õ ‰õΩÖÏxH˜ K≥Ok# "å~°∞. H˘O^Œ~°∞ [g∞O^•~°¡‰õΩ, Ô~·`åOQÍxH˜ K«∞@ìiHõO ‰õÄ_® LO_Õk. #∂`«# [g∞O^•~°∞¡ nxH˜ Ñ¨ÓiÎQÍ aè#fl"≥∞ÿ# "åà◊√¡. "åà◊¡‰õΩ Éèí∂q∞ÃÑ· =∞‰õΩ¯= ÖË^Œ∞. `å=Ú ÃÑ>Ëì ÃÑ@∞ì|_»∞Å #∞O_ç =KÕÛ ÖÏÉèíOÃÑ· =∂„`«"Õ∞ "åiH˜ Pã¨H˜Î.—— Jx ~åâß _»∞. P q^èŒOQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ XHõ =OHõ Éèí∂™êfi=∞º q^è•#O, =∞~À =OHõ ÉÏxã¨`«fiO „áê~°OÉè=í ∞Ü«∂º~Ú. Éè∂í ã¨O|O^è•Ö’¡ =zÛ# D ~°H"õ ∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊÅ HÍ~°}OQÍ ~Ô `· åOQÆO`À áê@∞ `åÅ∂H±^•~°∞¡ „Ñ¨^•è #OQÍ #+¨áì ÈÜ«∂~°∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ HÍÅOÖ’ „Ñ¨u lÖÏ¡ ˆHO„^ŒO #∞O_ç QÆ=~°fl~ü [#~°Öò HÍ~åºÅÜ«∂xH˜ "≥o#¡ `«áêÖÏÅ∞ Ñ¨ije¿ãÎ D `åÅ∂H±^•ˆ~¡ Ô~·`å OQÍxH˜ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOz „QÍg∞} „áêO`åÖ’¡ „Ñ¨uÑ¶∞¨ @# Hˆ O„^•Å∞ xi‡OKå~°x J~°=÷ ∞=Ù`ÀOk. ÉèÏ~°fÜ«∞ „Ñ¨`ÕºHõ`«Å∞ Hõey# Éèí∂™êfi=∞º q^è•#OÖ’ W<åO Éèí∂=ÚÅ∞ „Ñ¨`ÕºHõ ÅHõ∆}O Jx K≥Ñ¨ÙÊHÀ=K«∞Û. áêâßÛ`«º ^ÕâßÖ’¡ D ~°Hõ"≥∞ÿ# ˆH\Ï~ÚOÑ¨Ù ZHõ¯_® HõxÑ≤OK«^Œ∞. D<åO Éèí∂=ÚÅÃÑ· J#∞Éèí"≥·Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ `«~°`«~åÅ #∞O_ô =Ù<åfl~Ú. D Éè∂í =ÚÅ "≥â· ßÅºO ‰õÄ_® Z‰õΩ¯"Õ. D Éè∂í =Ú

Å#∞ HõOÃÑh Pnè#OÖ’H˜ `≥K«∞ÛHÀ‰õΩO_® HõOÃÑh P^•Ü«∞O ÃÑK«∞HÀ=@O ™ê^èºŒ O HÍ^Œ∞. JO^Œ∞=Å¡ D<åO^•~°¡#∞ ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∂Åx HõOÃÑh „Ñ¨uáêkOzOk. nxÃÑ· =zÛ# "å^ÀÑ¨"å^•Å <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ D<åO^•~°¡ Ç¨Ï‰õΩ¯ Å∞ x~åú i OKÕ O ^Œ ∞ ‰õ Ω XHõ Hõ g ∞+¨ < £ # ∞ xÜ«∞q∞OKå~°∞. n<Õfl D<åO Hõq∞+¨<£ Jx Ñ≤Å∞ã¨∞<Î åfl~∞° . D Hõg∞+¨<£ x"ÕkHõ P^è•~°OQÍ ÉˇOQÍÖòÖ’ ÉèÏsZ`«∞Î# D<åO Z¿ãì@¡#∞ ~°^Œ∞Ì KÕâß~°∞. JÑ¨Ê\˜H˜ 35,000 Z¿ãì@∞¡ LO>Ë 21,000 Z¿ãì@¡#∞ HõOÃÑh Ç¨Ïã¨ÎQÆ`«O KÕã¨∞ ‰õΩOk. Wq HÍ‰õΩO_® ÉèÏs ã¨OYºÖ’ tã¨∞Î K≥e¡OK« ÖËx Z¿ãì@¡#∞ HÀ~°∞ì P^ÕâßÅ "Õ∞~°‰õΩ "ÕÅO "ÕÜ∞« @O `«~åfiu HÍÅOÖ’ JÅ"å@∞QÍ =∂iOk. WOHÍ HõOÃÑh áêÅ#Ö’ „áê~°OÉèí "≥∞#ÿ ~Ô q#∂º q^è•<åÅ‰õΩ ã¨O|OkèOz qq^èŒ „áêO`åÖ’¡ qq^èŒ J#∞Éè"í åÅ∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ L<åfl~Ú. W=hfl Hõeã≤ Ô~·`åOQÍxfl HõOÃÑhH˜ =ºuˆ~HõOQÍ u~°QÆ|_ÕÖÏ „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~Ú. HõOÃÑh áêÅ# Ñ¨Ù}º=∂ JO@∂ ã¨fiÜ«∞O áÈ+¨Hõ „QÍg∞} Pi÷Hõ =º=ã¨÷ qzèÛ#fl "≥∞ÿOk. áêÅ<å Ü«¸x\òQÍ „QÍ=∞O `«# „áê^è•#º`« HÀÖ’Ê~ÚOk. ÉèÏ~°fÜ«∞ „Ñ¨`ºÕ Hõ`Å« `À‰õÄ_ç# Éèí∂™êfi=∞º q^è•#OÖ’ „QÍ=∂xH˜ L#fl QÆ∞iÎOÑ¨Ù, Q“~°=O HÀÖ’Ê~ÚOk. WÑ¨ÙÊ_»∞ ˆH=ÅO „QÍ=∞O JO>Ë Ô~q#∂º JOK«<å‰õΩ „áêuÑ¨kHõQÍ =∂i# xiÌ+¨ì „áêO`«"Õ∞. JO`ÕHÍ^Œ∞ D =∂~°∞ÊÅ∞ „QÍg∞} rq`«O`À ÃÑ#"Õã¨∞‰õΩ#fl =º=™êÜ«∞O, KÕu=$`«∞ÎÅ#∞ qÉèílOKå~Ú. Ñ¨@ì} „áêO`åÖ’¡ Ñ¨iq∞`« ™ê÷~ÚÖ’ JÉèí=$kú K≥Ok# Ñ¨i„â◊=∞Å#∞, HÍi‡Hõ=~åæxfl <åâ◊#O KÕâß~Ú. WOQÍ¡O_£Ö’#∞ W`«~° Ü«¸~°Ñπ ^ÕâßÖ’¡#∞ `å~å™ê÷~ÚH˜ KÕ~°∞‰õΩ#fl Éèí∂™êfi=∞º q^è•<åxfl |^ŒÌÅ∞ H˘\˜ì Ô~·`åOQÍxfl Éèí∂ |O^è•Å #∞O_ç q=ÚH˜Î KÕã≤ H˘`«ÎQÍ `≥~°g∞^Œ‰õΩ =ã¨∞Î#fl Ñ¨i„â◊=∞Ö’¡ HÍi‡‰õΩÅ∞QÍ =∂~°∞ÛH˘Ok ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è• #O. J^Õ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ö’ =∂„`«O JÑ¨ÙÊ_»Ñ¨ÙÊ_Õ Jaè=$kú J=Ù`«∞#fl HÍ~åö<å =º=ã¨÷#∞ ‰õÄÖËÛã≤Ok. HÍi‡Hõ=~åæxfl uiy Éè∂í ™êfi=∞º HõO|O^èÇŒ ¨ ™êÎÖ’¡H˜ <≥>ãìË O≤ k. #∂`«# Éèí∂™êfi=∞º =º=ã¨÷#∂, [g∞O^•s =~åæhfl `≥~°g∞^Œ‰õΩ `≥zÛOk. Ô~·`åOQÆO, `åÅ∂H±^•~°¡ á⁄@ìH˘\˜Oì k. D <ÕÑ^¨ ºŒä O 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ Ô~·`åOQÆO QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ã¨OYºÖ’ ™êÜ«Ú^è∞Œ Å∞ HÍ=\ÏxH˜ ^•ifã≤12345 Ok. 12345 12345 12345

34

ã¨„QOÆO^Õ^äÇûã¨Œ ¨∞ã¨Å∞„Ñì g¨`–∞HõÕºHõ∆ O =∂i¯ 1857 ã¨=∂^è•<åÅ∞

1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ÃÑ· =∂~ü¯û, UOÔQÖòû Jaè„áêÜ«∂Å∞ W~åÊù<£ Ç¨ÏcÉò@

1853

Ö’ #∂ºÜ«∂~ü¯ _≥·b „\˜|∂º<£ qÖËHiõ QÍ HÍ~°Öò =∂~ü¯û ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ QÆ∞iOz ~åÜ«∞@O „áê~°OaèOKå_»∞. JÑ¨Ê\’¡ J"≥∞iHÍÖ’ „\˜|∂º<£ J`«ºO`« qã¨$Î`«OQÍ J=Ú‡_»ÜÕ∞º Ñ¨„uHõ. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „a\˜+π áêÅ#, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ „a\˜+π áêÅ#- Ñ¨~º° = ™ê<åÅ∞ J#fl Ô~O_»∞ qÅHõ∆} "åº™êÖ’¡ JÑ¨Ê \’¡ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ L#fl áê`« =º=ã¨#÷ ∞ =Åã¨ áêÅ# U q^èŒOQÍ ^èŒfiOã¨O KÕã≤On, Pi÷Hõ =º= ã¨÷#∞ U q^èŒOQÍ z<åfl aè#flO KÕã≤On, ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „Ñ¨[ÅÃÑ· K≥ÑÊ¨ ÖË#xfl ÉèÏ~åÅ∞ ZÖÏ "≥∂Ñ≤On...qÑ¨ÙbHõiOzOk. áê`«=º=ã¨÷#∞ ^èfiŒ Oã¨O KÕÜ∂« Å#fl L^ÕâÌ º◊ O =Åã¨ áêÅ‰õΩÅ‰õΩ ÖËHáõ È~Ú#Ñ¨Ê\˜H© ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ñ¨Ù#ó„Ñ¨™ê÷<åxH˜ =Åã¨ áêÅ# ~°OQÆO ã≤^OúŒ KÕã∞¨ OÎ ^Œx PÜ«∞# QÆ∞iÎOKå_»∞. `«# Ô~O_À "åºã¨OÖ’ PÜ«∞# ã¨=∞HÍb# qâı¡+¨‰õΩÅ HõO>Ë ZO`À =ÚO^Œ∞ K«∂Ñ¨Ù`À ''Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÖË (ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ J#fl Ñ¨^•xfl =∂~ü¯û Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ Jx "å_®_»∞ ...ã¨O,,) D =Åã¨ Ñ‘_»##∞ ã¨OÑ¨Ó~°‚OQÍ `Àã≤ÑÙ¨ KÕÛ q^èOŒ QÍ â◊HxÎ˜ ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛHÀ"åÅ——x Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxKåÛ_»∞. ''„a\˜+π "åiKÕ`« tHõ∆} á⁄Ok# ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã#· º"Õ∞ *ÏfÜ«∞ q=ÚH˜HÎ ˜ „Ñ¨^•è # ™ê^è#Œ O J=Ù`∞« Ok—— Jx 1853 PQÆã∞¨ ì 8# ~åã≤# =∂~ü¯û JOK«<å <åÅ∞ˆQà◊¡ `«~åfi`« Hõ~îÀ~° ã¨`«ºOQÍ ~°∞A=Ü«∂º~Ú. ÉˇOQÍÖò Ãã#· ºO u~°Q|Æ _»@O`À 1857Ö’ uiy =∂~ü¯û D qâı+¡ }¨ #∞ ã¨g∞H˜O∆ Kå~°∞. J^Õ ã¨O=`«û~°O E<£ 15# ~åã≤# 'u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞— J#fl "≥Ú^Œ\˜ "åºã¨OÖ’<Õ =∂~ü¯û D q^èŒOQÍ K≥áêÊ_»∞: ''"≥Ú^Œ\™˜ êiQÍ K«∂ã≤# "åiH˜ ^ÕjÜ«∞ Ãã#· ºÑ¨Ù K«~°ºÅÃÑ·<Õ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ =º=Ç¨ÏiOKÕ f~°∞ 35

P^è•~°Ñ_¨ ç LO@∞O^ŒxÑ≤™ÈÎOk. ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ Z#fl_»∂ K«∂Ñ¨x q^èŒOQÍ „áê~°OaèOz# D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ „a\˜+π Pnè#OÖ’ tHõ∆} á⁄Ok# Ãã#· º"Õ∞ „Ñ¨^•è # Hˆ O„^ŒOQÍ =º=Ç¨ÏiO zOk——. PQÆã∞¨ ì 4# ~åã≤# `«^∞Œ Ñ¨i "åºã¨OÖ’ PÜ«∞# Ããx· Hõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ f„=`«#∞ QÆ∞iOp, u~°QÆ|_»¤ Ãã·x‰õΩÅ Hõ$`«xâ◊ÛÜ«∞O QÆ∞iOp ~åâß~°∞. K«∂_»É’`Õ D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞, "Õ∞ 11 #∞O_ç u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å Jnè#OÖ’ L#fl _èbç ¡ #QÆ~° ~°H} ∆õ ‰õΩ =ÚO^Œ∞QÍ x~°~‚ ÚO K«∞‰õΩ#fl Ñ¨^äŒHõO „Ñ¨HÍ~°"Õ∞ [iy#@∞¡Ok Jx ¿Ñ~˘¯<åfl_∞» . J~Ú`Õ D q^èOŒ QÍ u~°∞QÆ|_ç# Ããx· ‰õΩÅ∞ `«=∞‰õΩ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ XHõ <åÜ«∞Hõ`fi« O |$O^•xfl U~°Ê~°∞K«∞HÀHõ áÈ= @O J<Õ Ö’áêxfl ‰õÄ_® "≥O@<Õ Ñ¨ãQ≤ \Æ Ïì_∞» . _èbç H¡ ˜ ã¨g∞Ñ¨OÖ’ ã¨g∞Hõ$`«∞Å=Ù `«∞#fl „a\˜+π Ãã#· ºO ^•_çx `«@∞ì‰Ωõ x „Ñ¨uÑ¶∞¨ @<å áÈ~å\Ïxfl H˘#™êyOKåÅO>Ë J@∞=O\˜ Ãã· x Hõ <åÜ«∞Hõ`«fiO Jx"å~°ºO. P q^èŒOQÍ "≥Ú^Œ

\’¡<Õ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞Å∞ L=∞‡_ç UH©Hõ$`« Ããx· Hõ <åÜ«∞Hõ`fi« =º=ã¨#÷ ∞ U~åÊ@∞ KÕã∞¨ HÀÖËHõ áÈÜ«∂~°#fl q+¨Ü«∂xfl QÆ∞iÎOKå_»∞ =∂~ü¯û. `«^Œ∞Ñ¨i [iy# ã¨OÑ¶¨∞@#Å#∞ |\˜ì ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#flk ˆH=ÅO Ããx· Hõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ =∂„`«"∞Õ HÍ^Œx K≥áêÊ_»∞. ''=∞Ç¨ Ï =∞‡nÜ« Ú ÖÏ¡ Q Í<Õ ã≤ ‰ õ Ω ¯Å∞ ‰õ Ä _® „ÉÏÇ¨Ï‡}∞Å`À Hõeã≤ L=∞‡_ç „Ñ¨Ü≥∂[#O HÀã¨O „a\˜+π áêÅ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ [@∞ì Hõ\Ïì~°∞. D SHõº`« qq^èŒ `≥QÆÖ’¡ Ñ¨Ù~ÀQÆ q∞™ÈÎOk—— Jx =∂~ü¯û x~åúiOKå_»∞. PÜ«∞# WOHÍ WÖÏ K≥áêÊ_»∞: ''P q^èŒOQÍ KÀ@∞KÕã¨∞ ‰õΩO@∞#fl Ñ¨i}Ï=∂Å∞ Wk ˆH=ÅO Ãã·xHõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ =∂„`«"∞Õ J#fl x~åú~}° ‰õΩ =zÛ# *Ï<£ |∞Öò ‰õÄ_® Wk *ÏfÜ«∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Jx `«# Jaè„áêÜ«∂xfl =∂ˆ~ÛÖÏ—— KÕâßÜ«∞x =∂~ü¯û K≥Ñ¨Ê_»∞. PQÆã¨∞ì 29# ~åã≤# `«^Œ∞Ñ¨i "åºã¨OÖ’ =∂~ü¯û _èçb¡x =â◊Ñ¨~°∞Û‰õΩ#fl

=∂i¯ ûã¨∞ì

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ÃÑ· =∂~ü¯û, ZOÔQÖòû Jaè„áêÜ«∂Å∞

''

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å Ñ¨@¡, "å~°∞ ÖË=<≥uÎ# JOâßÅ Ñ¨@¡ =∂~ü¯û ™ê#∞Éèí∂u `«# "åº™êÖ’¡ =ºHõÎO J=Ù`«∞Ok. `«# "≥Ú^Œ\˜ "åº™êÖ’¡ _èçb¡x u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞Å∞ ã¨O~°H˜∆ã¨∞Î<åfl~°x Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ ~åâß_»∞. JO`ÕHÍ^Œ∞. _èçb¡x uiy =â◊Ñ¨~°∞ÛHÀ=\ÏxH˜ „a\˜+π "å~°∞ KÕã¨∞Î#fl „Ñ¨Ü«∞`åflÅ#∞ =^Œ∞Å∞‰õΩO@∞<åfl~°x ‰õÄ_® PÜ«∞# ~åâß_»∞.

——

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ Ñ¨\˜+¨ì ã≤÷uÖ’ L<åfl~°x ¿Ñ~˘¯<åfl_∞» . JO^Œ∞=Å¡ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞ Ñ¨@¡ xi¡ÑOÎ¨ QÍ L<åfl~h° , „a\˜+π áêÅ# Ñ¨@¡ "å~°∞ ™ê#∞Éè∂í u „Ñ¨^iŒ ≈ã¨∞<Î åfl~h° =zÛ# Jaè„áêÜ«∂Å#∞ u~°ã¨¯iOKå_»∞. Ü«Ú^•úxH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# ã¨~°∞‰õΩÅ∞ ¿ãHõiOK«∞HÀ=@OÖ’ „a\˜+π "åiH˜ Z^Œ∞Ô~·# ã¨=∞ã¨ºÅ∂, W|ƒO^Œ∞ Å∂.... Ô~·`åOQÆO "åi Ñ¨@¡ ™ê#∞‰õÄÅOQÍ ÖË=#fl JOâßxfl ~°∞A=Ù KÕã∞¨ <Î åflÜ∞« x ‰õÄ_® =∂~ü¯û Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_®¤_»∞. P q^èŒOQÍ D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ ~Ô `· åOQÆ =∞^Œ`Ì ∞« ‰õÄ_® LO^Œ#fl q+¨Ü«∂xfl JOwHõiOz# "≥Ú^Œ\˜ ã¨O^Œ~°ƒùO W^Õ Jx K≥ÑÊ¨ =K«∞Û. JÑ¨Ê\˜ =~°‰Ωõ D u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞‰õΩ Éè∂í =ÚÅ∞ HÀÖ’Ê~Ú# Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞, ~å*ÏºÅ∞ HÀÖ’Ê~Ú# ~åAÅ∞ =∂„`«"∞Õ =∞^Œ`Ì ∞« Wã¨∞<Î åfl~x° ÉèÏqOK«|_çOk. J^Õã=¨ ∞Ü«∞OÖ’ ''J~Ú`Õ ÉèÏ~°fÜ«∞ qÑ¨¡=O, ã¨=∞HÍb# Ü«¸~ÀÑ≤Ü∞« <£ qÑ¨=¡ O „Ñ¨^iŒ ≈ã¨∞#Î fl ÅHõ} ∆ ÏÅ∞ „Ñ¨^Œi≈OKåÅx HÀ~°∞HÀ=@O ã¨||∞ HÍ^Œ——x ‰õÄ_® =∂~ü¯û ÃÇÏK«Ûi™êÎ_»∞. J~Ú`Õ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ qã¨$uÎ JO`« HõO`«‰õÄ ÃÑ~°QÆ@O K«∂ã≤# =∂~ü¯û ÉèÏ~°fÜ«∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨OÑ¨Ó~°‚ qÑ¨¡=O Jx #=∞‡@O „áê~°OaèOKå_»∞. 1857 ÃãÃÑìO|~°∞ 15<å\˜ „\˜|∂º<£ Ñ¨„uHõÖ’ ~åã≤# "åºã¨OÖ’ _èçb¡Ö’ U~°Ê_ç# „Ñ¨u+¨Oì Éè#í , P„QÍ, HÍ#∂Ê~ü, ÅHÀflÖ’¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „Ñ¨[fiiÅ¡\Ïxfl q=iOz# =∂~ü¯û ''ã¨=Ú„^ŒOÖÏ "åºÑ≤Oz# qÑ¨¡=OÖ’ „a\˜+π Ãã·<åºÅ∞ z#fl z#fl ˆHO„^•Å‰õΩ Ñ¨iq∞`«=∞=Ù `«∞<åfl~Ú—— J#fl x~åú~°}‰õΩ =KåÛ_»∞. D "åºã¨O PÜ«∞# ÃãÃÑìO|~°∞ XHõ@= `Õn# ~åâß~°∞. =∞iH˘kÌ ~ÀAÅ `«~åfi`« ÃãÃÑOì |~°∞ <åÖ’æ `Õn# ~åã≤# =∞~À "åºã¨OÖ’ ''„ÃÑ¶Oz xÜ« ∞ O`« $ `åfixH˜ "≥ Ú ^Œ \ ˜ „Ñ¨ u Ñ¶ ¨ ∞ @#, Z^Œ∞~°∞^≥|ƒ L#fl`« =~åæÅ #∞O_ç =zÛOk, Ô~·`åOQÆO #∞O_ç HÍ^Œ∞. ÉèÏ~°fÜ«∞ qÑ¨¡=O

„a\˜+π ™ê„=∂[º"å^Œ∞ÅÃÑ· HõuÎ ^Œ∂ã≤# g~°<åi, ~°≠Ïhû ~å}© ÅH©∆ÉÏ~Ú. áÈ~å@OÖ’ P"≥∞ 1958Ö’ =∞~°}˜OzOk ‰õÄ_® Ç≤ÏOã¨‰õΩ QÆ∞Ô~·#, Q“~°=O HÀÖ’Ê~Ú#, „a\˜+π "åi KÕ`∞« Ö’¡ #QÆflOQÍ g^è∞Œ ÅH©_Û» |_ç# Ô~·`«∞Å #∞O_ç "≥Ú^ŒÅ∞ HÍÖË^Œ∞. „a\˜+π "åiKÕ`« ÃÑOz áÈ+≤OK«|_ç# Ããx· ‰õΩÅ #∞O_ç =zÛOk—— D =ºH©ÎHõ~°} Ñ¨~°º=™ê<åxfl J~°÷O KÕã¨∞HÀ=@O Hõ+¨ìO HÍ^Œ∞. ã≤áê~ÚÅ <åÜ«∞Hõ `åfi# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "≥Ú^ŒÖ<·ˇ å „Hõ=∞OQÍ W`«~° =~åæÅ∞ =ÚYºOQÍ Ô~·`åOQÆO u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞`À KÕ`«∞Å∞ HõeÑ≤ ^•xfl q#∂fl`«fl qÑ¨¡=OQÍ =∂iÛOk. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å Ñ¨@¡, "å~°∞ ÖË=<≥uÎ# JOâßÅ Ñ¨@¡ =∂~ü¯û ™ê#∞Éèí∂u `«# "åº™êÖ’¡ =ºHõOÎ J=Ù`«∞Ok. `«# "≥Ú^Œ\˜ "åº™êÖ’¡ _èbç x¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ ã¨O~°Hã∆˜ ∞¨ Î <åfl~°x Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ ~åâß_»∞. JO`ÕHÍ^Œ∞. _èçb¡x

uiy =â◊Ñ~¨ ∞° ÛHÀ=\ÏxH˜ „a\˜+π "å~°∞ KÕã∞¨ #Î fl „Ñ¨Ü«∞`åflÅ#∞ =^Œ∞Å∞‰õΩO@∞<åfl~°x ‰õÄ_® PÜ«∞# ~åâß_»∞. JHÀì|~°∞ U_»∞# ~åã≤# "åºã¨OÖ’ =∂~ü¯û K≥Ñ≤Ê# D q+¨Ü«∂Å∞ JHÀì|~°∞ 27# JK«ÛÜ«∂º~Ú. ÃãÃÑOì |~°∞ =∞^èºŒ Ö’ _èçb¡ Ñ¨`«#O [iy#Ñ¨Ê\˜H© ^•xH˜ ã¨O|O kèOz# "å~°ÎÅ∞ =∂~ü¯û‰õΩ JHÀì|~°∞ <å\˜H˜ KÕ~å~Ú. ^•O`À PÜ«∞# H˘O`« Pâ◊Û~°º Ñ¨_®¤_»∞ ‰õÄ_®. 1857 #=O|~°∞ 14# UOÔQ Öòû‰õΩ ~åã≤# ÖËYÖ’ ''_èçb¡ Ñ¨`«#O QÆ∞iOz# "å~°ÎÅ∞ x[OQÍ K≥áêÊÅO>Ë ##∞fl, „\˜|∂º<£ Ñ¨„uHõ#∞ `«ÅkOK«∞‰õΩ<ÕÖÏ KÕâß~Ú—— Jx ~åâß _»∞. J~Ú`Õ JHÀì|~°∞11, 1857Ö’ ~åã≤# "åºã¨OÖ’ =∂~ü¯û, _èçb¡ K«∞@∂ì ˆHO„nHõ$`«"≥∞ÿ# „a\˜+π ¿ã#Å∞ ''u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ Ñ¨xfl# =ÅÖ’ Ñ¨_çáÈÜ«∂Ü«∞——x `«^•fi~å q∞ye# ^Õâßxfl |Ç≤Ï~°OQÆ „Ñ¨^âÕ O◊ QÍ =keÃÑ\ÏìÜ∞« x "åkOK«@O ^•fi~å `«##∞ `å#∞ ã¨=∞i÷OK«∞ ‰õΩ<åfl_∞» . `«^•fi~å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ „a\˜+π ~°Hõ∆} =ÅÜ«∂xH˜ ^Œ∂~°OQÍ L#fl q∞ye# „áêO`åÖ"≥·Ñ¨Ù ™êQÍÅx PtOKå_»∞. P q^èŒO QÍ KÕã≤ LO>Ë JÑ¨Ê\˜H˜ L`«Î~°„Ñ¨^Õâò Ñ¨ÓiÎQÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å =â◊"≥∞ÿ LO_Õ^Œx PÜ«∞# Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_®¤_»∞. P ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’<Õ u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞‰õΩ ã¨O|OkèOz# "å~°ÎÅ∞ ~åÜ«∞\ÏxH˜ UOÔQÖòû ã¨Ç¨Ü«∂xfl =∂~ü¯û HÀ~å_»∞. P q^èŒOQÍ Ãã·xHõÑ¨~°"≥∞ÿ# JOâßÅ#∞ q=iOKÕ, qâı+¡ O≤ KÕ ÉÏ^èºŒ `«#∞ UOÔQÖòû‰õΩ =keÃÑ\Ïì_∞» =∂~ü¯û. _èbç Ã¡ Ñ· „a\˜+π ™êyOz# q[Ü«∞=O`« "≥∞ÿ# ^•_ç QÆ∞iOz# qâı¡+¨}`À UOÔQÖòû `«# "åº™ê=o „áê~°OaèOKå_»∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ãã·x‰õΩÅ∞ J#∞ã¨iOz# Z`«∞ÎQÆ_»Å∞ QÆ=∞x¿ãÎ ''âß„ã‘ÎÜ«∞"≥∞ÿ# Ü«Ú^ŒúHõà◊‰õΩ ã¨O|OkèOz# JOâßÅ∞ Ããx· ‰õΩÅ‰õΩ `≥eã≤ L<åflÜ∞« h, J~Ú`Õ "åà◊‰¡ Ωõ ã¨Ê+¨`ì « Ö’Ñ≤OzO^Œh, â◊HÎ˜ ™ê=∞~å÷ºÅ∞ Hõ~°∞=Ü«∂ºÜ«∞h JO^Œ∞=Å¡ „Ñ¨uÑ¶¨∞@##∞ J=ã¨~°"≥∞ÿ#O`« „Ñ¨uÉèÏ=O`«OQÍ J=∞Å∞ KÕÜÕ∞ÅHõáÈÜ«∂~°h 1857 _çâ◊O|~°∞ 5# ~åã≤# "åºã¨OÖ’ UOÔQÖòû Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_®¤_»∞. W^Õ ^è À ~° } ˜ x ÖHÀfl Ô ~ ã≤ _ ≥ h ûx q=ÚH˜ Î KÕÜ«∞@OÖ’ HÍOÑπÉˇÖò ™êkèOz# q[Ü«∂xfl =i‚OK«@OÖ’#∂, =∞~À ~Ô O_»∞ "åº™êÅ =~°‰Ωõ UOÔQÖòû J#ã¨iOKå_»∞. ''S^Œ∞ <≥Å¡ áê@∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å x~°ƒùO^èŒOÖ’ L#flÑ¨Ê\˜H© JÜ≥∂^èŒº u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ HÍOÑπÉˇÖò =zÛ# `«~åfi`«<Õ *ÏfÜ«∞ Ñ¨Ù#óx~å‡}O `åÅ∂‰õΩ â◊HxÎ˜ K«∂Ñ≤OKå~°x—— `«^•fi~å „a\˜+π Hõ=∂O_»~ü W<£ pèÑπ¶ `«# ¿ã#Å#∞ ÅHÀfl #∞O_ç 36

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ÃÑ· =∂~ü¯û, ZOÔQÖòû Jaè„áêÜ«∂Å∞

=∂i¯ ûã¨∞ì q~°q∞OK«∞HÀ"åÅx P^ÕtOKåeû =zÛO^Œh ¿Ñ~˘¯<åfl_∞» . ''*ÏfÜ«∞ Ñ¨Ù#ifl~å‡}Ñ¨Ù ã¨∂ÊiÎx Ç¨ÏŸ~åÇ¨ÏŸs áÈ~å\ÏÖ’¡ HÍHõ z#fl z#fl "≥∞~°∞Ñ¨Ù ^•_»∞Ö’¡#∂, Ñ¨@ì}ÏÅ#∞ ~°H˜∆OK«∞HÀ=@O Ö’#∂, „Ñ¨`«ºiú Ãã·<åºÅ ã¨=∂Kå~° =º=ã¨÷#∞ zè<åflaè#flO KÕÜ«∞@OÖ’#∂ HõxÑ≤OzO^Œx—— UOÔQ Öò û 1858 Ñ¶ ≤ „ |=i1# JK« Û ~Ú# "åºã¨OÖ’ ~å™êÎ_»∞. |Ç≤Ï~°OQÆ Ü«Ú^ŒúOÖ’ ÔQÅ=ÖËHõ áÈ~Ú#Ñ¨Ê\˜H© '*ÏfÜ«∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞— J<Õk `«∞k ~°HÑÎõ Ù¨ ÉÁ@∞ì=~°‰Ωõ ZÖÏ H˘#™êQÆ∞`«∞O^À UOÔQÖòû `«#∞ ~åã≤# Ô~O_»∞ "åº™êÖ’¡ q=iO Kå_»∞. 1858 =∂iÛÖ’ ÅHÀfl uiy „a@<£ Ãã·<åºÅ =â◊=∞ÜÕ∞º q+¨Ü«∞"≥∞ÿ PÜ«∞# g\˜x ~åâß_»∞. ÉèÏs áÈ~å\ÏÅ∞, „a\˜+π "åi Ç‘Ï~À ~Ú[O QÆ∞iOz# "å~°ÅÎ ‰õΩ ÃÑ^ŒQÌ Í „áê^è•#º`« W=fix UOÔQÖòû u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ J#∞ã¨iO z# Ö’Ñ¨Éèí∂~Ú+¨ì"≥∞ÿ# ~°Hõ∆} K«~°ºÅ Ñ¨@¡ qKå~°O =ºHõOÎ KÕ™êÎ_∞» . u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞Å∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ ^Õâ◊=∞O`«\Ï "≥^Œ[Å¡|_ç L<åfl~°x, nO`À ÔQiÖÏ¡ Ü«Ú^ŒúO „áê~°OÉèí =∞ÜÕ∞º J=HÍâßÅ∞<åflÜ∞« x "Õ∞ 25, E#15# „Ñ¨K«∞i`«"≥∞ÿ# "åº™êÖ’¡ UOÔQÖòû Jaè„áêÜ«∞ Ñ¨_®¤_»∞. J@∞=O\˜ ÔQiÖÏ¡ Ü«Ú^ŒúO ZÖÏ ™êQÆ∞`«∞O^Œ#fl JOâßxH˜ ã¨O|OkèOz# UOÔQ Öòû JOK«<åÅ∞ "åã¨Î=~°∂Ñ¨O fã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. [QÆn+πÑÓ¨ ~ü‰Ωõ K≥Ok# „Ñ¨ãk≤ Qú ÍOz# ‰õΩ#fi~ü ã≤OQ∑, J`«x ™È^Œ~∞° _»∞ J=∞~üãO≤ Q∑Å ^•_»∞Å∞ nxH˜ x^Œ~°≈<åÅ∞QÍ xeKå~Ú. `«~åfi`« „Ñ¨`ºÕ H˜Oz J=∞~üãO≤ Q∑ QÆ∞iOz UOÔQÖòû =∂\Ï¡ _»∞`«∂, PÜ«∞# Jxfl ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡#∂ ÔQiÖÏ¡ Ü«Ú^ŒHú àõ ‰◊ Ωõ ã¨O|OkèOz# <≥Ñ· Ù¨ }Ïºhfl, Ñ¨iK« Ü«∂hfl „Ñ¨^Œi≈OKå_»x, P q^èŒOQÍ PÜ«∞# „a\˜+π Ãã·<åºÅHÀã¨O Z^Œ∞~°∞ K«∂_»‰õΩO_® ZÑ¨ÙÊ_»∞ HÍ"åÅO>Ë JÑ¨ÙÊ_»∞ "åiÃÑ· ^•_»∞ KÕÜ«∞QÆeQÍ_»x UOÔQÖòû qâı¡+≤OKå_»∞. P JOâ◊O QÆ∞iOz UOÔQÖòû ~å¿ã ã¨=∞Ü«∂xH˜ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ =ÚyOÑ¨Ù‰õΩ =KÕÛã≤Ok. 1858 =ã¨O`«~°∞`«∞=Ù ã¨=∞Ü«∂xH˜ Ñ¨^äŒHõO „Ñ¨HÍ~°O QÔ iÖÏ¡ áÈ~å@O J#fl UOÔQÖòû Pâ◊Å∞ h~°∞HÍ ~å~Ú. ^•O`À PÜ«∞# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ZO`«QÍ `«yæáÈ~ÚO^ŒO>Ë Ãã·xHõ qâı¡+¨} QÆ∞iOz# Pã¨HÎ˜ HõÅQÆ@O ÖË^xŒ ~åâß_»∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© '15 ÅHõ∆Å =∞OkÖ’ L#fl „a\˜+π =ºuˆ~Hõ =∞<ÀÉèÏ"åÅ‰õΩ ã¨O|OkèOz# D u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞#∞ QÆ∞iOz U^À XHõ<å_»∞ f„="≥∞ÿ# Ñ¨ijÅ# [~°∞QÆ∞`«∞Ok Jx PÜ«∞# 1858 37

''

ÅHÀfl#∞ uiy =â◊O KÕã¨∞‰õΩ#fl `«~åfi`« „a\˜+π Ãã·x‰õΩÅ∞ ™êyOz# Å∂\©Å∞, ^ŒÇ¨Ï<åÅ Ñ¨@¡ UOÔQÖòû x~°ã¨# =ºHõÎO KÕâß_»∞. D ã¨OÑ¶¨∞@##∞ ¿ÇÏà◊# KÕã¨∂Î UOÔQÖòû ''Wn „a\˜+π Ãã·x‰õΩÅ∞ J#∞ã¨iOz# =∂# gÜ«∞, <åQÆiHõ Ñ¨Ù~ÀQÆ=∞#O—— JO@∂ 1858, =∂iÛ 25# „\˜|∂º<£Ö’ ~åâß_»∞.

——

H˘ÖòH˘`å ^ŒQÆæ~°Ö’x ÉÏ~°H±Ñ¨Ó~üÖ’ Ãã·xHõ ^ŒâßÅ∞ <≥ÅH˘eÊ# =∞OQÆÖò áêO_Õ HõOK«∞ q„QÆÇ¨ÏO JHÀì|~°∞1# ~åâß_»∞. ~å[H©Ü∞« HÀ}O u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ ã¨O|OkèOz# Ãã·xHõ áê~å≈fiÅÃÑ· UOÔQÖòû `«# qâı¡+¨} ™êy ã¨∞#Î fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =∂~ü¯û ~å[H©Ü∞« áê~°≈fiOÃÑ· Hˆ O„nHõiOKå_»∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^• ~°∞Å∞ ™êyO z# 'JHõ$`åºÅ— QÆ∞iOz WOQÍ¡O_£Ö’ ÃÑ^ŒÌ

Z`«∞Î# ZQÆã≤# L<å‡^•xfl ÃãÃÑìO|~°∞ 16, 1857# „Ñ¨K«∞iOz# "åºã¨OÖ’ PÜ«∞# „Ñ¨tflOKå_»∞. Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ K«i„`« #∞O_Õ J<ÕHõ L^•Ç¨Ï~°}Å∞ q=iã¨∂Î ''W@∞=O\˜ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡, *ÏfÜ«∞"å^Œ „Ñ¨uÑ¶¨∞@#Å∞, *Ï`«∞Å Ñ¶∞¨ ~°¬}Å∞, JxflO\˜HOõ >Ë q∞Oz =∞`«O ¿Ñi@ ™êy# Ñ¶¨∞~°¬}Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’ W@∞=O

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ÃÑ· =∂~ü¯û, ZOÔQÖòû Jaè„áêÜ«∂Å∞

=∂i¯ ûã¨∞ì

''

ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ J}z"ÕÜ«∞ \ÏxH˜ ZO`« "≥Ú`«OÎ Ö’ Y~°∞Û KÕâß~°∞, WOQÍ¡O_£ Ñ„ [¨ ÅÃÑ· ZO`«"Õ∞~° ÉèÏ~åÅ∞ "≥∂Ñ¨#∞<åfl~°∞ J#fl JOâßxfl Ñ¨ijeOz# =∂~ü¯û `«# "åº™êxfl =Úyã¨∂Î ''J^Œ∞ƒù`« "≥∞ÿ# q[Ü«∞O`À áê@∞ =ã¨∞Î#fl Pi÷Hõ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ JO`« ~°∞zHõ~°OQÍ Ug∞ ÖË=#flq+¨Ü«∂xfl `«fi~°Ö’<Õ JOwHõiOKåeû LO@∞Ok.—— Jx ~åâß_»∞.

——

\˜q [~°QÆ@O ™ê^è•~°}"Õ∞—— Jx JOwHõi ™êÎ_»∞. K≥·<å`À [iy# FÑ≤Ü«∞O Ü«Ú^•úÖ’¡ „a\˜ + π Ãã· < åºÅ∞ „QÍ=∂Å‰õ Ω „QÍ=∂ÖË `«QÅÆ Éˇ@@ì O, =∞Ç≤Ïà◊ÅÃÑ,· Ñ≤ÅÅ¡ ÃÑ· J`åºKå ~åÅ‰õΩ X_çQ\Æ #ì˜ ã¨O^Œ~åƒùÅ#∞ PÜ«∞# QÆ∞~°∞Î KÕâß_»∞. P `«~åfi`« PÜ«∞# XHõi `«~åfi`« XHõ~∞° QÍ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ „a\˜+π JkèHÍ~°∞Å∞ u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞#∞ J}z "Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ J#∞ã¨iOz# ¿ÇÏÜ«∞"≥∞ÿ# K«~°ºÅ‰õΩ ã¨O|OkèOz# Ñ¨Å∞ JkèHÍiHõ x"ÕkHõÅ#∞ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `≥KåÛ_»∞. WO^Œ∞Ö’ H˘O^Œ~∞° JkèHÍ~°∞Å∞ áÈ~å_Õ"åi`À áê@∞ ™ê^è•~°} „Ñ¨[Å#∞ ‰õÄ_® |Ç≤Ï~°O QÆOQÍ LifÜ«∞\Ïxfl „Ñ¨™êÎqOKå_»∞. "åã¨qÎ Hõ ã¨OÑ¶¨∞@#Å‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ LO_ç =i‚ã¨∞Î#fl Ñ≤iH˜ÑO¨ ^ŒÅ K«~º° ÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ç u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞Å JHõ$`åºÅ#∞ QÀ~°O`«Å∞ H˘O_»O`«Å∞ KÕã≤ K≥Ñ¨Ê\Ïxfl ‰õÄ_® PÜ«∞# xÅnâß_»∞. 1858 ÃãÃÑì O |~° ∞ 17# ~åã≤ # =∞~À "åºã¨OÖ’ „a\˜+π Ãã·x‰õΩÅ∞ Ô~·`åOQÍxfl „Ñ¨`«ºHõ∆OQÍ Uq^èŒOQÍ Ç≤ÏOã¨Å áêÖË˚âß~À q=iOKå_»∞. J^Õ ã¨O=`«û~°O U„Ñ≤Öò5# ~åã≤# "åºã¨OÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å Ñ¨@¡ =ºuˆ~Hõ`« ÃÑOá⁄O kOK«@"Õ∞ ÅHõ∆ºOQÍ ~°∂á⁄OkOK«|_ç# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å JHõ$`åºÅ‰õΩ ã¨O|OkèO z# x"ÕkHõÅ QÆ∞iOz „Ñ¨ ™ êÎ q ã¨ ∂ Î J=hfl „Ñ¨ K å~° O HÀã¨ O ~°∂á⁄OkOz# `«Ñ¨ÙÊ_»∞ x"ÕkHõÖË Jx ~°∞A"≥#· ã¨O^Œ~åƒùÅ#∞ PÜ«∞# q=iOKå_»∞. u~° ∞ QÆ ∞ ÉÏ@∞^•~° ∞ ÅÃÑ· < å, ™ê^è • ~° } „Ñ¨[ÖÃÑ·<å „a\˜+π Ãã·x‰õΩÅ∞ ™êyOz# J`åºKå~åÅ QÆ∞iOz# `å*Ï q=~åÅ#∞ PÜ«∞# `«# "åº™êÖ’¡ „Ñ¨™êÎqO Kå_»∞. POˆQÜ ¡ Ú« Å ~°H^Îõ •Ç¨xfl YO_çã∂¨ Î (W@∞=O\˜ J`åºKå~åÅ‰õΩ) ''=º‰õΩÎÅ∞ áêÅÊ _ç`Õ<Õ ã¨Ç≤ÏOK«ÖË=Ú. J@∞=O\˜k UHõOQÍ XHõ *ÏuH˜ *Ïu "≥Ú`«ÎO W^Õ ÉÏ@#∞ J#∞ã¨i¿ãÎ

Ñ¨iã≤u÷ =∞iO`« f„=OQÍ LO@∞Ok—— J<åfl_∞» =∂~ü¯û. ÅHÀfl#∞ uiy =â◊O KÕã∞¨ ‰õΩ#fl `«~åfi`« „a\˜+π Ããx· ‰õΩÅ∞ ™êyOz# Å∂\©Å∞, ^ŒÇÏ¨ <åÅ Ñ¨@¡ UOÔQÖòû Ãã·`«O x~°ã¨# =ºHõÎO KÕâß_»∞. D ã¨OÑ¶∞¨ @##∞ ¿ÇÏà◊# KÕã∂¨ Î UOÔQÖòû ''Wn „a\˜+π Ãã·x‰õΩÅ∞ J#∞ã¨iOz# =∂#gÜ«∞, <åQÆiHõ Ñ¨Ù~À QÆ=∞#O—— JO@∂ =∂iÛ 25, 1858 „\˜|∂º<£ Ö’ ~åâß_»∞. #=O|~°∞ 11, 1870# áêÖò=∂Öò QÆ*ˇ\òÖ’ ~åã≤# XHõ "åºã¨OÖ’ Ü«Ú^Œú Mˇ·nÅÑ¨@¡ =º=Ç¨ÏiOKÕ „Hõ=∞OÖ’ WOQÍ¡O_£ Ãã#· ºO Jxfl ~°HÍÅ Ü«Ú^Œú <åºÜ«∞ ã¨∂„`åÅ#∂ LÅ¡OÑ¶∞≤ OzO^Œx "åºMÏº xOKå_»∞. J#O`« ~ ° O K« @ ì | ^Œ ú ` « J#fl JOâßxfl =∂~ü¯û KÕÑ\¨ Ïì_∞» . 1856Ö’ JÜ≥∂ ^èŒº#∞ „a\˜+π `«# áêÅ#Ö’ Hõe¿Ñã¨∞HÀ=@O ZO`« J„Hõ=∞"≥∂ q=iOK«@"Õ∞ HÍHõ D ~å[º „Ñ¨[Å∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ áêÖÁæx `«=∞ „Ñ¨É∞íè =Ù Ñ¨@¡ qâßfiã¨O „Ñ¨H\õ O˜ Kå~°x P~ÀÑ≤OKåeû# J=ã¨~°O ÖË^Œx ã¨Ê+¨ìO KÕâß_»∞. JO`ÕHÍHõ ''™ê÷xHõ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ Ñ¨@¡ „a\˜+π "å~°∞ J#∞ã¨iOz#, J=∞Å∞ KÕã#≤ W@∞=O\˜ Jxfl ~°HÍÅ Ñ¶¨∞’~°Hõ$`åºÅ∞, "≥∂™êÅ HÍ~°}OQÍ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ WÑ¨ÙÊ_»∞ HõHõ∆ ™êkèOK«∞‰õΩ<Õ „Ñ¨Ü«∞`«flO KÕã¨∞Î<åfl~°∞—— Jx u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ áêÅÊ_ç# ã≤áê~ÚÅ K«~º° Å#∞ PÜ«∞# ã¨=∞i÷O Kå_»∞. D Ñ¶¨∞’~°Hõ$`åºÅxflO\˜H© ~å[ =Ú„^Œ "Õã¨∂Î 1858 =∂iÛ 3# q_»∞^ŒÖˇ·# HÍxOQ∑ „Ñ¨Hõ@# JÜ≥∂^èŒº ~å[ºOÖ’ JÑ¨Ê\˜ =~°‰õΩ L#fl Pã≤ÇÎ Ï¨ ‰õΩ¯ÅxflO\˜h PÜ«∂ =º‰õΩÅÎ ∞ „a\˜+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO Ñ¨@¡ `«=∞ qâßfi™êxfl ~°∞A=Ù KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ =~°‰Ωõ ~°^∞Œ Ì KÕã∞¨ #Î fl@∞¡ „Ñ¨H\õ O˜ Kå_»∞. 1857‰õΩ ã¨O|OkèOz =∂~ü¯û ~°K«#Ö’¡ =∞~À HÀ}O ‰õÄ_® LOk. WOQÍ¡O _£Ö’ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∞ã¨º Ñ¨@¡ ™ê#∞Éè∂í u `≥e¿Ñ ZÔ~flãπì *’<£û =O\˜ "å~°O^ŒiH©, Kåiìã¨∞ì

L^Œº=∞O „Ñ¨ux^èŒ∞Å‰õÄ =∞^ŒÌ`«∞ KÕ‰õÄˆ~Û „Ñ¨Ü«∞`«flO Jk. P q^èŒOQÍ WOQÍ¡O_£ „Ñ¨[Å#∞ Ãã·`«O PHõ@∞ì‰õΩ<Õ q^èŒOQÍ `«# "å^Œ#Å∞ qxÑ≤OKå_»∞. WOQÍ¡O_£‰Ωõ K≥Ok# áêÅHõ =~åæÅ‰õÄ, H˘O^Œ~°∞ =º‰õΩÎÅ‰õÄ ã¨OÑ¨^ŒÅ∞ =¸@QÆ>ËìO^Œ∞‰õΩ QÍ#∞ =Åã¨ áêÅ‰õΩÅ∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „Ñ¨[ÅÃÑ· Ñ¨#∞flÅ ~°∂Ñ¨OÖ’ "≥∂Ü«∞ÖË#xfl ÉèÏ~åÅ∞ "≥∂áê~°x, `«ÑÙ¨ Ê_»∞ áêÅ# ™êyOKå~°x ~°∞A=Ù KÕâß_»∞. WOQÍ¡O _£Ö’x ™ê^èŒ~°} „Ñ¨[Å‰õΩ ÉèÏ~°`« „Ñ¨[ÅÃÑ· ÃÑ`«Î#O KÕÜ«∞@O =Å¡ XiyOk Ug∞ ÖË^Œ∞. nxH˜ aè#flOQÍ ™ê„=∂[º"å^Œ ^ÀÑ≤_ô K«~°ºÅ Ñ¶¨e`«OQÍ WOQÍ¡O_£ „Ñ¨[Å∞ ‰õÄ_® WÑ¨ÙÊ_»∞ JO`«HOõ `«‰Äõ Z‰õΩ¯= Ñ¨#∞flÅ∞ K≥ e ¡ O Kåeû =™ÈÎ O ^Œ x =∂~ü ¯ û Ô ~ O_» ∞ "åº™êÖ’¡ K≥áêÊ_»∞. 1857 ÃãÃÑìO|~°∞ 21# ~åã≤# 'ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ö’ „a\˜+π P^•Ü«∞O—, Ô ~ O_» = k 1858, EÖˇ · 2 3# ~åã≤ # 'ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ Ñ¨#∞flÅ∞ q^è•#O— J#fl "åº™êÖ’¡ =∂~ü ¯ û D q+¨ Ü« ∂ Å∞ „Ñ¨™êÎqOKå_»∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞#∞ J}z"ÕÜ«∞\ÏxH˜ ZO`« "≥Ú`«ÎOÖ’ Y~°∞Û KÕâß~°∞, WOQÍ¡O_£ „Ñ¨[ÅÃÑ· ZO`«"Õ∞~° ÉèÏ~åÅ∞ "≥∂Ñ¨#∞<åfl~°∞ J#fl JOâßxfl Ñ¨ijeOz# =∂~ü¯û `«# "åº™êxfl =Úyã¨∂Î ''J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ q[Ü«∞O`À áê@∞ =ã¨∞#Î fl Pi÷Hõ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ JO`« ~°∞zHõ~O° QÍ Ug∞ ÖË=#fl q+¨Ü∂« xfl `«fi~Ö° ’<Õ JOwHõiOKåeû LO@∞O k. =∂OK≥ã¨ì~ü ¿ãfiKèåÛ "å}˜[º^•~°∞Å #∞O_ç ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÃÑ· QÆ∞`åÎkèÑ¨`åºxfl HÍáê_»∞HÀ= \ÏxH˜ *Ï<£ |∞Öò =∞iO`« ~°∞ã¨∞=Ú K≥eO¡ Kå eû# J=ã¨~°O LO^Œx—— x~åúiOKå_»∞. z=~° # ¿Ñ~˘¯#fl =∂@Ö’¡ WOQÍ¡O_£Ö’x ¿ãfiKèåÛ "å}˜[º"å^Œ∞Å =Åã¨ "å^Œ =ºuˆ~Hõ`«Ö’ L#fl _˘Å¡`«<åxfl |@ì| Ü«∞Å∞ KÕâß_»∞ =∂~ü¯û. x*ÏxH˜ ¿ãfiKèåÛ "å}˜ [º ™ê„=∂[º"å^ŒO J#fl Ñ¨^Œ|O^è•xfl 1953Ö’ *Ï<£ QÆÖÏ¡ÔQ~ü, P~ü.~åa#û<£Å∞ „Ñ¨™êÎqOK«\ÏxH˜ =O^Œ ã¨O=`«û~åÅ =ÚO^Õ =∂~ü¯û ÃÑ· "åºã¨OÖ’ D Ñ¨^Œ|O^è•xH˜ [= ã¨`åfiÅ∞ KÕ‰õÄˆ~Û Ñ¨^Œú`«∞Å#∞, q^è•<åÅ#∞ qã¨Ê+¨ìOQÍ, xã¨ûOHÀK«OQÍ, ã¨=∞~°÷=O`«OQÍ q=iOKå_»∞. ÉèÏ~°fÜ«∞ *ÏfÜ«∞ u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞#∞ f„="≥∞#ÿ ~°HáÎõ ê`«O`À J}z"Õâß~°∞. `«^•fi~å „a\˜+π ~å}˜ ¿Ñ~°∞g∞^Œ WOQÍ¡O_£‰õΩ K≥Ok# áêi„âßq∞Hõ ÃÑ@∞ì|_ç ã¨OÑ¨Ó~°‚ Ç≤ÏO™ê, ÉèíÜ≥∂`åÊ`åÅ`À ÉèÏ~°`1234 «^Õâ◊OÃÑ· 1234 1234 ÃÑ`«Î#O K≥ÖÏ~ÚOK«∞‰õΩOk. 1234 1234 38

=∂i¯ 1857 „QÆO^äûãŒ ¨∞ã¨ì„Ñg¨`∞HõÕºHõ∆ O

1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <ÕÑ¨^äŒºO QÀÑ‘<å^ä£ ~å*ËO„^Œ<@ £ <Õ_∞» J"≥∞iHÍ Ñ¨#∞Ñ¨Ù# ™êQÆ∞`«∞#fl ™ê„=∂[º"å^Œ qã¨~Î }° HÍOHõ∆ ~°HáÎõ ê`« ~°ÇÏ≤ `«OQÍ LO_»^Œ<Õ "åã¨Î"åxfl =∞#O QÆ∞~°∞Î KÕã¨∞HÀ"åe. =∞# „Ñ¨^è•#=∞O„u =∞<À‡Ç¨Ï<£ã≤OQ∑ „a@<£ PH±ûÑ¶¨~ü¤ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞ ™êfl`«HÀ`«û=O (2005)Ö’ „Ñ¨ã¨Oyã¨∂Î ÉèÏ~°`«^Õâßxfl „a\©+π áêÅ‰õΩÅ∞ ^Œ∞~å„Hõq∞Oz# "åã¨Î"åxfl =∞~°∞QÆ∞# Ñ¨iKÕÖÏ 'Wk Ô~O_»∞ Q˘Ñ¨Ê <åQÆiHõ`«Å HõÅ~ÚHõ— Jx K≥Ñ¨Ê_»=∞O>Ë – ™ê„=∂[º"å^Œ ~°HõÎ^•Ç¨hfl, z„`«Ç≤ÏOã¨ÅH˘eq∞h, =∞#^Õâ◊ „Ñ¨[Å <≥`«∞Î\ ˜ `«~°Ê}ÏÅ#∂ D`«~°O „Ñ¨ux^èŒ∞Å‰õΩ `≥eÜ«∞x=fi‰õÄ_»^Œx Ñ¨_Õ `åÑ¨„`«Ü«∞=∞x–K«i„`« q^•º~°∞÷Å‰õΩ `≥eÜ«∞K≥Ñ¨Ê_»"Õ∞ <å D "åºã¨O L^ÕÌâ◊O.

1857

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ K«i„`«Ö’<Õ JuÃÑ^ŒÌ ™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞. Wk ÉˇOQÍÖò Ãã·<åºxH˜ K≥Ok# ã≤áê ~ÚÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞QÍ "≥Ú^ŒÅ~Ú<å Jz~° HÍÅOÖ’<Õ L`«Î~°, =∞^èŒº ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x qq^èŒ `«~°QÆ`«∞Å‰õΩ K≥Ok# áœ~° „Ñ¨*ÏhHõO #∞O_ç qã¨Î$`« =∞^ŒÌ`«∞ ã¨OáêkOK«∞‰õΩOk. 'ã≤áê~ÚÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞—QÍ =Ú„^Œ"ãÕ <≤ å x*Ï xH˜ D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ ‰õΩÅ, =∞`«, „áêOfÜ«∞ qÉè^Ë •Å‰õΩ Jf`«OQÍ „Ñ¨*Ï ÉÏÇ¨ï à◊ºO#∞O_ç =∞^ŒÌ`«∞ ÅaèOzOk. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ˆHO„^•Å∞ LÑ¨ Y O_» O #Å∞kâ◊ Ö Ï "åºÑ≤ O Kå~Ú. `«∂~°∞Ê# ÉˇOQÍÖò #∞O_ç _èbç ¡ =~°‰Ωõ , Ç¨Ï~åº<å #∞O_ç Ñ¨tÛ=∞ ÉèÏ~°`O« =~°‰Ωõ , ^ŒH}∆˜ Ïk #∞O_ç =∞^èºŒ ÉèÏ~°`O« =~°‰Ωõ , Ç¨Ï~åº<å #∞O_ç Ñ¨tÛ=∞ ÉèÏ~°`O« =~°‰Ωõ , ^ŒH}∆˜ Ïk #∞O_ç =∞^èºŒ ÉèÏ~°`O« =~°‰Ωõ , ã¨`å~å #∞O_ç PˆQflÜ∞« O =~°‰Äõ u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞ *ÏfiÅÅ∞ "åºÑ≤OKå~Ú. *Ïu, =∞`« Éè^Ë •Å Ñ¨\Oì˜ Ñ¨Ù ÖË‰Ωõ O _® L`«Î~° ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x ÅHõ∆ÖÏk =∞Ok „Ñ¨*ÏhHõO D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°‰¡ Ωõ h~å[<åÅ∞ ZO^Œ∞‰õΩ JiÊOKå~°∞? HõOÃÑh Ñ¨iáêÅ# =¸ÅOQÍ<Õ `«=∞ |`«∞‰õΩÅ∞ Pi÷HõOQÍ zuH˜áÈÜ«∂Ü«∞x "å~°∞ J#∞Éè=í Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~∞° . ^ÕâO◊ Ü«∂=`«∂Î HÍ™ÈÎ ‰õÄ™ÈÎ 39

`Õ_®`À |_»∞QÆ∞Å rq`åÅhfl W^Õ~°HõOQÍ J`«ÖÏ‰õΩ`«ÅO J~ÚáÈÜ«∂~Ú. nO`À qã≤y áÈ~Ú# „Ñ¨*ÏhHõO u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°¡‰õΩ =∞^ŒÌ`«∞ Ñ¨eHÍ~°∞. ã¨iÇ¨Ï^Œ∞ÌÅ qã¨Î~°} 1498Ö’ "å™È¯_çQÍ=∂ HÍeHõ\ò Ö’ J_»∞QÆ∞ÃÑ\˜ì# <å\˜#∞O_ç S~Àáê <ÒHÍ "å}˜[º HõOÃÑhÅ∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ `«=∞ HÍ~°º HõÖÏáêÅ‰õΩ NHÍ~°O K«∞\Ïì~Ú. „Ñ¨^è•#OQÍ ã¨∞QÆO^èŒ „^Œ"åºÅ∞, |@ìÅ∞, #∂Å∞ L`«Ê`«∞ÎÅ∞ ¿ãHõiOK«_»"Õ∞ ÅHõ∆ºOQÍ gi "å}˜[ºO "≥Ú^Œ Öˇ·Ok. "å}˜[ºO HÀã¨O ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ J~° |∞ƒÅ∞ `«k`«~° q^Õâ◊ã¨∞ÎÅ∞ =ã¨∂ÎáÈ`«∂ LO_Õ"å~°∞. S`Õ giH©–S~Àáê <ÒHÍ "å}˜[º HõOÃÑhÅ =º=Ç¨~° ã¨~°oH© =∞^èŒº L#fl „Ñ¨^è•#"≥∞ÿ# `Õ_® UO@O>Ë áÈ\©^•~°∞Å#∞ |ÅÇ‘Ï#Ñ¨~°K«_®xH˜, L`«ÊuÎ^•~°∞Å #∞O_ç ã¨~‰° Ωõ Å∞ KÒHõQÍ H˘>ˇÜ ì ∞« º_®xH˜ S~Àáê "å}˜ [º HõOÃÑhÅ∞ q∞e@s |ÖÏxfl LÑ¨Ü≥∂ yOKÕq. D ^èÀ~°}˜ z=iH˜ S~Àáê HõOÃÑhÅ Ö’<Õ JO`«~°æ`« HõÅÇ¨Å∞ ÃÑiˆQO^Œ∞‰õΩ ^•i fâß~Ú. z=iH˜ Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh Pq~åƒù"åxH˜ c[O Ñ¨_çOk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ S~Àáê "å}˜[º, q∞e@s PkèÑ¨`«ºâ◊H˜ÎQÍ 'HõOÃÑh— J=`«iOzOk. 1757Ö’ ~å|~üHÔì "¡· £

<åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ 'HõOÃÑh— |ÅQÍÅ∞ ÉˇOQÍÖò #"å|∞ ã≤~åA^ÒÌÖÏ#∞ F_çOKå~Ú. 1764Ö’ [iy# '|Hõû~ü— Ü«Ú^ŒúOÖ’ g∞~ü MÏã≤"£∞ 'HõOÃÑh— |ÅQÍÅ KÕuÖ’ Ñ¨~å[Ü«∞O áêÅ Ü« ∂ º_» ∞ . JÅÇ¨  ÉÏ^£ ã¨ O kè XÑ¨ Ê O^Œ O (1765) ^•fi~å _èçb¡ "≥ÚQÆÖÏ~Ú ™ê„=∂[º K«„Hõ=iÎ ÉˇOQÍÖò 'k"å<£ys—x HõOÃÑhH˜ JÑ¨ÊK≥áêÊ_»∞. JHõ¯_» #∞O_ç „a\©+π HõOÃÑh QÆOQÍ–Ü«∞=Ú# Ñ¨s"åÇ¨ÏHõ „áêO`«OÖ’ qã¨~Î }° HÀã¨O f„=OQÍ „Ñ¨Ü∞« uflOzOk. Jã¨=∞ Ü«Ú^•úÅ∞, J==∂#Hõ~"° ∞≥ #ÿ 'ã¨O^è∞Œ Å— ^•fi~å L`«Î~° ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’H˜ 'HõOÃÑh— K˘K«∞Û‰õΩ áÈ~ÚOk. 1793Ö’ 'HõOÃÑh— |ÅQÍÅ∞ 'Éˇ<å~°ãπ—#∞ ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ=_»O ^•fi~å L`«Î~° ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ qã¨ÎiOKÕ „Hõ=∂xfl "ÕQÆ=O`«O KÕâß~Ú. J=^è£ #"å|∞ 1801Ö’ JÅÇ¨ÉÏ^Œ∞, ^•xH˜ P#∞H˘x L#fl lÖÏ¡Å#∞ 'HõOÃÑh—H˜ ^è•~°^Œ`«ÎO KÕâß~Ú. 1803Ö’ =∞~å~îåÅ#∞ F_çOK«_»O ^•fi~å ÖÏ~ü¤ "≥Öˇ¡ã‘¡ QÆOQÍ Ñ¨s"åÇ¨ÏHõ „áêO`«OÖ’x _èçb¡, P„QÍ lÖÏ¡Å#∞ 'HõOÃÑh— Ñ¨~O° KÕâß_»∞. P„Hõq∞OK«∞ ‰õΩ#fl „áêO`åÅxflO\˜h HõeÑ≤ 1835Ö’ Ñ¨~°QÆ}ÏÅ∞QÍ ¿Ñ~°∞ÃÑ\Ïì~°∞. 1846, 1849 ÅÖ’ [iy# "≥ Ú ^Œ \ ˜ , Ô ~ O_» = ã≤ ‰ õ Ω ¯ Ü«Ú^•úÅ^•fi~å Ü«∂=`ü Ñ¨O*ÏÉò#∂ `«=∞

=∂i¯ ûã¨∞ì

1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <ÕÑ¨^äŒºO

''

W@∞=O\˜ ~åHõã∆ ¨ ^ÀÑ≤_Hô ˜ a„ @<£ `≥Q|Æ _»∞`«∂<Õ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x KÕu=$uÎ Ñ¨i„â◊=∞Å#∞ ã¨~°fi<åâ◊#O KÕã≤Ok. z<åfl z`«HÍ =ã¨∂Î`«ÊuÎ Ñ¨i„â◊=∞Å∞ |uH˜ |@ì H õ \ Ïì Ü « ∞ O>Ë Jq ˆ H =ÅO ^Õ j Ü« ∞ =∂Ô ~ ¯@¡ Ö ’ J=∞‡HÍÅˆH Ñ¨iq∞`«O JÜ«∂º~Ú. ZQÆ∞=∞`«∞Å *’eH˜ áÈx=fiÖ^Ë ∞Œ .

——

Pnè#OÖ’H˜ fã¨∞HÀ=_»O ^•fi~å HõOÃÑh L`«~Î ° ÉèÏ~°`«^Õâ◊ *ˇ·„`«Ü«∂„`«#∞ =ÚyOzOk. ÉˇOQÍÖò 'k"å<£yi— KÕlH˜¯OK«∞ ‰õΩ#fl Dãπì WO_çÜ∂« HõOÃÑh ÉˇOQÍÖò J^Œ#Ñ¨Ù Ô~"≥#∂º P^•Ü«∂xfl |OQÍ~°O kQÆ∞=∞uH˜ qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩOk. JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ =~°‰Äõ D P^•Ü«∂xfl 'HõOÃÑh— ZQÆ∞=∞`«∞Å =ºÜ«∞O HÀã¨O qxÜ≥∂yOKÕ"å~°∞. HõOÃÑh Pnè#O Ö’x Éèí∂ÉèÏQÍÅ∞ ÃÑ~°QÆ_»O, ÖÏÉèÏÅ∞ W|ƒ_ç =Ú|ƒ_çQÍ ÃÑ~°QÆ_»O`À „a\©+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO 1773 Ô~QÆ∞ºÖË+¨<£ (xÜ«∞O„`«}) K«@ìO, 1784 Ñ≤\òû WO_çÜ∂« K«\ÏìÅ ^•fi~å 'HõOÃÑh— g∞^Œ =∞iO`« Ñ¨@∞ìayOzOk. 1833 Kèå~°~ì ü K«@ìO ^•fi~å Z@ìˆHÅ‰õΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O g∞^Œ 'HõOÃÑh— "å}˜[º PkèÑ¨`åºxH˜ `≥~°Ñ¨_çOk. ^Õ â ◊ O Ö’ „a\© + π ™ê„=∂[º ~å[H© Ü « ∞ qÉèÏQÆOQÍ 'HõOÃÑh— J=`«iOzOk. 1975–1815 =∞^èŒºHÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ #∞O_ç 3.02 HÀ@¡ áœO_»∞¡ J#kè HÍiHõOQÍ „a@<£‰õΩ `«~°eáÈ~Ú#@∞¡ XHõ JOK«<å. „á¶ê<£û g∞^Œ „a@<£ ™êyOz# Ü«Ú^Œú =ºÜ«∂xH˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ #∞O_ç H˘Å¡Q˘\˜#ì D ã¨OÑ¨^Œ JHõ¯~°‰õΩ =zÛOk. WkÖÏ LOz`Õ '~å[H©Ü«∞ Pkè Ñ¨`«ºO—Ö’ =∂iÊ_ç Jx ^Õx QÆ∞iOz J~Ú`Õ K≥|∞`«∞<åfl~À ^•x =¸ÅOQÍ ^ÕâO◊ Ö’ „Ñ¨*Ï hHÍxH˜ XiyO^Õq∞\˜? WOw¡+µ¨ Dã≤Oì _çÜ∂« HõOÃÑh D ^Õâ◊OÖ’ HÍÅ∞ÃÑ\˜ìOk "åºáê~°O KÕã¨∞‰õΩO^•=∞<Õ ™ê‰õΩ`À. ~°q Jã¨Îq∞OK«x „a\© + π ™ê„=∂[ºO `« ~ ° Ñ ¶ ¨ Ù # =HÍÖÏÎ Ñ¨ÙK«∞Û‰õΩ#fl"å~°∞ 'ÉèÏ~°`«^Õâßxfl ^Œ∞~å„Hõq∞O KåÅ<Õ L^ÕÌâ◊ºO „a@<£‰õΩ U=∂„`«O ÖË^Œ∞. Jã¨OHõeÊ`«OQÍ JÖÏ [iy áÈ~ÚOk JO`Õ— Jx ã¨O*Ï~Ú+‘ K≥|∞`«∞<åfl~∞° . HÍx x*ÏxH˜ „a@<£ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨OÑ¨^#Œ ∞ H˘Å¡Q˘\˜ì ÖÏÉèÏÅ g∞^Œ ÖÏÉèÏÅ∞ ã¨OáêkOK«_®xˆH D Z`«∞Î

"Õã≤Ok. |OQÍ~°O ‰õΩ^Œ=Éˇ\˜ì HõOÃÑh ZQÆ∞ =∞`«∞Å#∞ H˘<Õ^•xHõO>Ë q∞e@s |ÅQÍÅ ^•fi~å ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ g∞^Œ ~å[H©Ü∞« PkèÑ`¨ åºxfl ã¨OáêkOK«_»O ÖÏÉèí™ê\˜ =º=Ç¨~°O Jx „a\©+π ™ê„=∂[ºO „QÆÇ≤ÏOzOk. 'HõOÃÑh— ZQÆ∞=∞`«∞Å‰õΩ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ „^Œ"åºxfl ÉˇOQÍÖò #∞O_ç Ñ≤O_»∞‰õΩ#fl J#∞Éèí=O`À, 'HõOÃÑh— =∞iO`« ÖÏÉèÏiÎ`À ^Õâ◊O Ü«∂=`«∞Î#∂ ^Œ∞~å „Hõq∞OzOk. ~åHõ∆ã¨ ^ÀÑ≤_ô WOw¡+¨µ Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑhH˜ 'Ñ¨iáêÅHõ— Ç¨ÏŸ^• ^ŒH˜¯Ok QÍh Ñ¨iáêÅ<å Ü«∞O„`åOQÍxfl ~°∂á⁄OkOK«_®xH˜ KåÖÏ HÍÅO Ñ¨\˜ìOk. 1857 =~°‰õÄ ™êy# 'HõOÃÑh— Ñ¨iáêÅ#Ö’ xHõ~°OQÍ ™êyO^ŒÖÏ¡ Uq∞@O>Ë ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[OÖ’x Jã¨OMÏº ‰õΩÅ ^ÀÑ≤_ô, J_»∂¤ J^Œ∞Ñ¨Ó ÖËx 'HõOÃÑh— ÖÏÉèÏÅ áÈy"Õ`«. Pi÷ˆH`«~° =∂~åæÅ ^•fi~å ÉˇOQÍÖò =∂Ô~¯\òÖ’ ã¨~∞° ‰õΩÅ∞ J=∞‡_»O g∞^Œ QÆ∞`åÎkèÑ¨`«ºO ã¨OáêkOzOk. z<åfl z`«HÍ "åºáê~°ã¨∞ÎÅ#∞ LxH˜Ö’ ÖË‰õΩO_® KÕã≤Ok. PYiH˜ HõOÃÑh U*ˇO@∞¡, L^ÀºQÆ∞Å∞ ‰õÄ_® D Ñ¨iã≤÷u #∞O_ç ™⁄=Ú‡ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. HõOÃÑh J=ÅOaèOz# '^Œã¨ÎH±— q^è•#O =Å¡ HõOÃÑh U*ˇO@∞¡, L^ÀºQÆ∞Å∞ 'ã¨~∞° ‰õΩÅ— g∞^Œ ã¨∞OHÍÅ∞ Ug∞ ÖË‰õΩO_® H˘#∞QÀà◊√¡ KÕ¿ã J=HÍâßxfl qxÜ≥ ∂ yOK« ∞ H˘x Z=iH˜ JOk#HÍ_çH˜ "å~°∞ áÈˆQã¨∞‰õΩ<åfl~∞° . ^•<ån<å P `«~°∞"åuHÍÅOÖ’ Ñ¨iáêÅ<åÜ«∞O„`åO QÍxfl <≥ÅH˘ÖÏÊHõ ÉˇOQÍÖò #∞O_ç ã¨OÑ¨^Œ H˘Å¡Q˘@ì_»O ã¨O™ê÷QÆ`«OQÍ =∂iOk. JO`« ~å˚fÜ«∞ =∂Ô~¯@¡Ö’ ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ J#∞"≥·# ^ŒÖÏ¡ JOu=∞OQÍ „a@<£‰Ωõ ÅaÌ KÕ‰Äõ ~ˆ O^Œ∞Hˆ `À_»Ê_çOk. W@∞=O\˜ ~åHõã∆ ¨ ^ÀÑ≤_Hô ˜ „a@<£ `≥QÆ|_»∞`«∂<Õ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x KÕu=$uÎ Ñ¨i„â◊=∞Å#∞ ã¨~°fi<åâ◊#O KÕã≤Ok. z<åfl

z`«HÍ =ã¨∂Î`«ÊuÎ Ñ¨i„â◊=∞Å∞ |uH˜ |@ì Hõ\ÏìÜ«∞O>Ë Jq ˆH=ÅO ^ÕjÜ«∞ =∂Ô~¯@¡Ö’ J=∞‡HÍÅˆH Ñ¨iq∞`«O JÜ«∂º~Ú. ZQÆ∞=∞`«∞Å *’eH˜ áÈx=fiÖË^Œ∞. HõOÃÑh Pnè#OÖ’ L#fl Éè∂í ÉèÏQÍ Å#∞O_ç Ô~"≥#∂º P^•Ü«∂Å∞ W|ƒ_ç =Ú|ƒ _çQÍ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åfl „Ñ¨*Ï ã¨OˆH∆=∞O HÀã¨O Hõhã¨ "≥Ú`åÎefl ‰õÄ_® ˆH\Ï~ÚOKÕk HÍ^Œ∞. HÍx J^Õ HõOÃÑh _≥~Ô· Hõ~ì ∞° ¡ ~À_»¡ =∞~°=∞‡`«∞Å∞, H˘`«Î ~À_»¡ x~å‡}O, ™êQÆ∞h\˜ Ñ¨#∞ÅO>Ë =∂„`«O L^•~°OQÍ ™⁄=Ú‡ Hˆ \Ï~ÚOKÕ"å~°∞. Éè∂í q∞tã¨∞Î qÑ¨s`«OQÍ ÃÑOKÕã#≤ =¸ÅOQÍ =º=™êÜ«∞O ÉÏQÍ ^≥|ƒu#flk. 1793Ö’ 'Ñ¨i‡<≥O@∞ Ãã\˜Öˇ‡O@∞— K«@ìO ~å=_®xHõ<åfl =ÚO^Õ ÃÑiy# tã¨∞ÎÅ∞, Ñ¨~°Ñ¨u ÖËq∞ =¸ÅOQÍ [q∞O^•~°∞Å∞ ^≥|ƒuxáÈÜ«∂~°∞. 1840–57 =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ XHõ¯ ÉˇOQÍÖò Ô~"≥#∂º =ã¨∂àı¡ 72 âß`«O ÃÑiQÍ~Ú. [q∞O^•~°∞¡ D ÃÑiy# Ñ¨#∞fl ÉèÏ~åefl Ô~·`«∞Å <≥uÎ# ~°∞^ÕÌ"å~°∞. JÑ¨Ê\˜ˆH (1769–70) ÉˇOQÍÖòÖ’ U~°Ê_ç# Hõ~°=Ù =¸ÅOQÍ =¸_˘O`«∞Å [<åÉèÏ K«xáÈ Ü«∂~°∞. =º=™êÜ«∞O WOHÍ QÍ_ç# Ñ¨_Ö» ^Ë ∞Œ . Ñ¨Ùeg∞^Œ Ñ¨Ù„@ÖÏ ÃÑiy# tã¨∞ÎÅ∞ Ô~·`«∞Å‰õΩ JÅq=∂e# ÉèÏ~°OQÍ Ñ¨i}q∞OKå~Ú. Hõ~°=Ù =¸ÅOQÍ ÉˇOQÍÖòÖ’ Ô~O_»∞ =ÚYº "≥∞#ÿ Ñ¨i}Ï=∂Å∞ KÀ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~Ú. (1) Ñ¨i‡O<≥O@∞ Ãã\˜Öˇ‡O@∞ K«@ìO (2) =º= ™êÜ«∞ Ñ¨O@Å #∞O_ç "å}˜[º Ñ¨O@Å‰õΩ =∂iÊ_ç. S`Õ Wq =º=™êÜ«∞~°OQÆOÖ’ =∞øeHõ =∂~° ∞ ÊÅ‰õ Ω ^ÀÇ¨ Ï ^Œ Ñ ¨ _ » Ö Ë ^ Œ ∞ . J^è∞Œ <å`«# ™êOˆHuHõ Ñ¨i*Ï˝#O ÖËHáõ È=_»O, ÃÑ@∞ì | _» ∞ Å∞ áÈQÆ ∞ Ñ¨ _ » H õ á È=_» O , Éè í ∂ Hõ=∞`åÖ’¡ =∂~°∞ÊÅ∞ ÖËHõáÈ=_»O`À ã¨O„Ñ¨ ^•Ü«∞ =º=™êÜ«∞ =∞øeHõ ã¨fiÉèÏ=OÖ’ =∂~°∞ÊÅ∞ KÀ@∞ KÕã¨∞HÀÖË^Œ∞. Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh ÉèÏ~°`ü– K≥·<åÅ`À KÕã¨∞Î#fl ÖÏÉèí™ê\˜ "å}˜[ºOÖ’ "å\ÏHÀã¨O WOQÆ¡O_»∞Ö’x #Ü«∂ ÃÑ@∞ì|_ç ^•s =~°æO _ç=∂O_»∞ K≥Ü«∞º™êyOk. Dã≤ìO _çÜ∂« HõOÃÑh ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ J#∞ã¨i ã¨∞#Î fl J<åºÜ«∞"≥∞ÿ# "å}˜[º q^è•<åÅ#∞ „a@<£ áê~°¡"≥∞O@∞ q=∞i≈OzOk. 'Z_»‡O_£ |~ü¯— Z=∞<åfl_À K«∂_»O_ç. ''(Dã≤ìO_çÜ«∂) WOw¡+π HõOÃÑh ~Ô "≥#∂º P^•Ü«∂Å g∞^Œ Ñ¨@∞ì ayOK«_O» `À "å}˜[ºOÖ’, ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Éèí∂ÉèÏQÆOÖ’ qÑ¨¡ 40

1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <ÕÑ¨^äŒºO

=∂i¯ ûã¨∞ì "å`«‡Hõ =∂~°∞ÊÅ∞ =KåÛ~Ú. W"åàÏ, ˆ~Ñ¨Ó HõOÃÑh ÉˇOQÍÖòH˜QÍh, Ç≤ÏO^Œ∞™êÎ<£H˜ QÍh |OQÍ~°O ZQÆ∞=∞u KÕã¨∞ÎO^Õ ÖË^Œ∞. „a@<£ JkèHÍ~åxfl, Ñ¨~°Ñ¨ux J_»∞¤ ÃÑ@∞ìH˘x Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh S~Àáê =∂Ô~¯@¡#∞ ã¨iH˘`«QÎ Í Pq+¨¯iOzOk. ã¨∞QÆO^èŒ „^Œ"åºÅ "åºáê~°O Jx HõOÃÑh U^≥·`Õ K≥|∞`«∞O^À ^•x =¸ÅOQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ju"ÕQÆOQÍ <åâ◊#O HÍ=_»O `«^äŒºO—— D =OHõ`À „a\©+π „Ñ¨É∞íè `«fiO Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑhH˜ H˘xfl P^ÕâßÅ∞ *Ïs

''

Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh Ô~·`«∞Å =¸ÅQÆÅ∞ Ñ‘ÖËÛ¿ã ~Ô "≥#∂º K«\ÏìÅ∞ ~°∂á⁄OkOK«_®xH˜ `À_»∞ tã¨∞Î K≥eO¡ Ñ¨Ù Å#∞ ~°∂áê~Ú áœO_»∞ ã≤÷sHõ~°} K≥Ü«∞º_»O`À Ñ¨#∞flÅ ÉèÏ~°O =∞iO`« ÃÑiyOk. HõÅHõ`åÎ, ÅO_»<£Å =∞^èŒº |OQÍ~°O–"≥O_ç ^èŒ~°Å =∞^èŒº 2.28 âß`«O `Õ_® LO_» _»O`À nxfl J_»¤O ÃÑ@∞ìH˘x Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh Ô~·`«∞Å#∞ =∞iO`« H˘Å¡Q˘\˜ìOk.

——

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ qÑ¶¨Å=∞~Ú# J#O`«~°O ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã·x‰õΩÅ#∞ Ñ¶≤~°OQÆ∞Å‰õΩ Hõ\˜ì K«O¿Ñã¨∞Î#fl „a\˜+π =Ú+¨¯~°∞Å∞ KÕãO≤ k. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ #∞O_ç áÈˆQã≤# ~Ô "≥#∂º q∞QÆ∞Å∞#∞ q∞e@s x~°fiÇ¨Ï}‰õÄ, =_ô¤ K≥e¡O Ñ¨ÙÅ∞, JÑ¨ÙÊÅ∞ f~°Û_®xH©, L^ÀºQÆ∞Å r`« Éèí`åºÅ‰õÄ, =∞„^•ãπ, ÉÁOÉÏ~Ú ˆ~=ÙÅ Jaè=$kú ˆH\Ï~ÚOÑ¨ÙÅ‰õÄ Y~°∞Û K≥Ü«∂ºÅh, g\˜H˜ `À@∞ J^Œ#OQÍ HÀ\˜ ~°∂áêÜ«∞Å∞ ™êb<å ÃÑ@∞ì|_»∞Å H˜O^Œ Ñ¨Hõ¯‰õΩ ÃÑ\ÏìÅx „a\©+π „Ñ¨É∞íè `«fiO Ñ¶~¨ å‡<å *Ïs KÕãO≤ k. ¿ãfiKåÛù "å}˜[ºO ¿Ñi@ Zxfl ã¨∞^Œ∞ÌÅ∞ K≥Ñ≤Ê<å z=~åYiH˜ „a@<£ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh KÕ¿ã ^Œ∞~åQÆ`åÅxfl\˜H© =`åÎã¨∞ Ñ¨eH˜Ok. Ü«Ú^•úÅ∞, ÃÑ@∞ì|_»∞ 41

Å∞...D Ô~O_»∂ Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh |_≥˚\ò Ö’@∞‰õΩ ^•ifâß~Ú. ^•O`À HõOÃÑh W@∞ ÉèÏ~°`üÖ’#∂ J@∞ WOQÆ¡O_£Ö’#∂ JÑ¨ÙÊÅ∞ K≥Ü«∞º_»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜ìOk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O =Åã¨QÍ =∂~°Hõ =ÚO^Œ∞ J=∞Å∞Ö’ L#fl H“ÖÏÌs q^è•#OÖ’ H˘xfl =∂~°∞ÊÅ∞ KÕã≤ Dã≤Oì _çÜ∂« HõOÃÑh JkèHõ tã¨∞ÎÅ∞ =ã¨∂Å∞ K≥Ü«∞º_»O =Å¡ =º=™êÜ«∞O "å}˜[ºÑ¨O@Å "≥·Ñ¨Ù‰õΩ "≥ÚyæOk. "å}˜[ºO ÃÑiy<å =ã¨∂Î`«ÊuÎ ~°OQÆO K«uH˜ÅÑ¨_çOk. =Åã¨ „Ñ¨Éèí∞`«fiO Ç¨Ï^Œ∞ÌÅ∞ qã¨ÎiOz#H˘nÌ ^Õâ◊=∞O`«\Ï W"Õ ^èÀ~°}∞Å∞ á⁄_»K«∂áê~Ú.

L`«Î~° ÉèÏ~°`«^Õâ◊O, =∞s =ÚYºOQÍ QÆOQÍ– Ü«∞=Ú<å f~°„áêO`«O 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ Hˆ O„^ŒHOõ QÍ LO_»_®xH©, „QÍg∞} „Ñ¨*ÏÉÏÇ¨ï à◊ºO ™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ Ñ¨Ó#∞HÀ=_®xH© HÍ~°}O Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh J#∞ã¨iOz# q^è•<åÅ =Å¡ =º=™êÜ«∞~°OQÆOÖ’ =zÛ# ã¨OH∆ÀÉè"í ∞Õ . ÉˇOQÍÖòÖ’ 'Ñ¨i‡<≥O@∞ Ãã\˜Öˇ‡O @∞— K«\Ïìxfl „Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ\˜#ì Dã≤Oì _çÜ∂« HõOÃÑh ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ `«y# Ô~"≥#∂º q^è•# ~°∂Ñ¨ HõÅÊ#HÀã¨O KåÖÏ HÍÅOáê@∞ K«~°ÛÅ∞ #_ çÑ≤Ok HÍh JOu=∞OQÍ U x~°‚Ü«∂xH© ~åÖËHõ

1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <ÕÑ¨^äŒºO

=∂i¯ ûã¨∞ì

''

Hõ@∞ì `«Ñ≤Ê# Ãã·#ºO, Ñ¨~å~Ú áêÅ‰õΩÅ P„Hõ=∞}, Hõxqh Z~°∞QÆx suÖ’ „Ñ¨[ÅÃÑ· "≥∂Ñ≤# Pi÷Hõ ÉèÏ~åÅ∞–W=hfl ã≤áê~ÚÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ qâı+¨"≥∞ÿ# „Ñ¨*ÏÉÏÇ¨ïà◊º =∞^ŒÌ`«∞ Åaè O K« _ ®xH˜ ^•ifã≤O k. =Åã¨áêÅ#Ö’ Pi÷HõO QÍ zuH˜áÈ=_»"Õ∞ HÍ^Œ∞, z=~°‰õΩ Hõ@∞ìQÆ∞_»¤ `«Ñ¨Ê Ug∞ q∞QÆÅx x~å=∞Ü«∞ Éèíq+¨º`ü ‰õÄ_® qq^èŒ `«~°QÆ`«∞Å „Ñ¨*ÏhHõO ã≤áê~ÚÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ =∞^ŒÌ`«∞ Ñ¨eˆHÖÏ KÕã≤Ok.

——

áÈ~ÚOk. P„Hõ=∞}Å ^•fi~å [~ÚOK«∞‰õΩ#fl Éè∂í ÉèÏQÍÖ’¡, ã¨O^è∞Œ Å ^•fi~å HÔ =· ã¨O KÕã∞¨ ‰õΩ#fl „áêO`åÖ’¡#∂ ÉˇOQÍÖò `«~°Ç¨ K«\Ïìxfl J=∞Å∞ K≥Ü«∂ºÅx K«∂ã≤Ok HÍh Ñ¶¨e`«O ÖËHáõ È~ÚOk. ~Ô "≥#∂º „QÍ=∂Å∞, =∞O_»ÖÏÅ "åsQÍ Éèí∂ Ü«∂[=∂<åºxH˜ ã¨O|OkèOz# Ñ¨ÓiÎ q=~åÅ∞ L<åflÜ«∞<Õ suÖ’ 1822 „Ñ¨`º« Hõ∆ ~Ô "≥#∂º JkèHÍ~°∞Å K«\ÏìxH˜ ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ £ 7 ¿Ñi@ ã¨=~°} KÕãO≤ k. D ã¨=~°} ^•fi~å ÅaèOz# qâıëêkèHÍ~åÅ`À „H˜Ok™ê÷~Ú Ô~"≥#∂º JkèHÍ~°∞Å∞ ~å„uH˜ ~å„`Õ Éèí∂HÍ =∞O^Œ∞Å∞QÍ =∂iáÈÜ«∂~°∞. `«Ç¨Ïã≤ÖÏÌ~°∞¡, [q∞O^•~°¡ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ L#fl Éèí∂=ÚÅ#∞ ‰õÄ_® g~°∞ ÔH·OHõ~°ºO KÕâß~°∞. Wk XHõ áê~°≈ºO J~Ú`Õ Jã¨Å∞ D K«@ì ã¨=~°}Å ÅHõ∆º"Õ∞ tã¨∞Î P^•Ü«∂xfl ÉèÏsQÍ ÃÑOK«∞HÀ =_»O. tã¨∞Î ÖˇH˜¯OK«_®xH˜ H“ÖÏÌs K«\Ïìxfl QÍh, „QÍ=∞ ã¨iÇ¨Ï^Œ∞ÌÅ#∞QÍh, ã¨O„Ñ¨^•Ü«∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å q+¨Ü«∞O QÍh, W"Õg Ô~"≥#∂º JkèHÍ~°∞Å∞ Ñ¨\˜ìOK«∞HÀÖË^Œ∞. =º=™êÜ«∞ kQÆ∞|_ç `«yæ#O^Œ∞=Å¡ Ñ¨#∞fl =ã¨∂à◊√¡ ÃÑOK«_®xH˜ HõÖˇHõì~°∞¡ ã¨Oâ◊~Úã¨∞ÎO>Ë –''áÈh QÆ_~¤» Ú<å "≥ÚÅ∞ã¨∞OÎ k Hõ^•, Jk Jq∞‡ _»|∞ƒ Hõ@ì=∞#O_ç—— Jx ÃÑ· #∞O_ç P^ÕâßÅ∞ WzÛ #@∞¡ "≥∞Hˆÿ Öò =∂<£ 'ÉèÏ~°fÜ«∞ QÆ_g¤» ∞^Œ „a\©+π áêÅ#— J#fl Ñ¨Ùã¨ÎHõOÖ’ (1999) „"åâß_»∞. 1832 <å\˜H˜ 32 lÖÏ¡Å‰õΩQÍ#∞ 5 lÖÏ¡Ö’ =∂„`«"Õ∞ Ñ¨Ç¨}© ÖˇHõ¯Å∞ (Ñ¨i‡ <≥O@∞ Ãã\˜Öˇ‡O@∞) Ñ¨Ó~°ÎÜ«∂º~Ú. Ç¨Ï‰õΩ¯ Éè∞í HÍÎÅ∞ ~°∞A=Ù KÕã∞¨ HÀ=_»O, Ñ¨O@ kQÆ∞|_ç JOK«<åÅ∞, ã¨O„Ñ¨^•Ü«∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞, Éèí∂ Ü« ∂ [=∂#º Ç¨ Ï ‰õ Ω ¯ ^•"åÅ`À L`« Î ~ ° ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ü«∂=`«∂Î Ô~"≥#∂º Ü«∞O„`åO QÍxfl 1857 =~°‰õÄ ã¨`«=∞`«O KÕ¿ãã≤Ok. Dã≤ ì O _ç Ü « ∂ Hõ O ÃÑh Ô ~ · ` « ∞ Å

=¸Å∞QÆ Å ∞ Ñ‘ Ö Ë Û ¿ã Ô ~ "≥ # ∂º K« \ Ïì Å ∞ ~°∂á⁄OkOK«_®xH˜ `À_»∞ tã¨∞Î K≥e¡OÑ¨ÙÅ#∞ ~°∂áê~Ú áœO_»∞ ã≤÷sHõ~°} K≥Ü«∞º_»O`À Ñ¨#∞flÅ ÉèÏ~°O =∞iO`« ÃÑiyOk. HõÅHõ`åÎ, ÅO_»<Å£ =∞^èºŒ |OQÍ~°O–"≥O_ç ^è~Œ Å° =∞^èºŒ 2.28 âß`«O `Õ_® LO_»_»O`À nxfl J_»¤O ÃÑ@∞ìH˘x Dã≤ìO_çÜ«∂ HõOÃÑh Ô~·`«∞Å#∞ =∞iO`« H˘Å¡Q˘\˜ìOk. q<åâ◊Hõ~° Pi÷Hõ q^è•<åÅ∞ WO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞ =∞#O K≥Ñ¨ÙÊ ‰õΩ#fl>Ë¡ L`«Î~° ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ =º=™êÜ«∞ "å}˜[ºÑ¨O@Å "≥·Ñ¨Ù‰õΩ =∞à◊§_»O XHõ H©ÅHõ Ñ¨i}Ï=∞O. he=∞O^Œ∞ _ç=∂O_»∞‰õΩ `«y# L`«ÊuÎ ™êkèOK«_®xH˜ QÍ#∞ „a\©+π `À@Å Ü«∞[=∂#∞Å∞, ÉÏºO‰õΩÅ∞, U*ˇhûÅ∞ ~Ô `· åOQÍ xH˜ JÑ¨ÙÊezÛ =∞s D Ñ¨O@Å∞ "Õ~ÚO Kå~Ú. ÅO_»<£ =∂Ô~¯\òÖ’ he=∞O^Œ∞ ^è~Œ Å° ∞ Ñ¨ _ ç á È=_» O WHõ ¯ _ç Ô ~ · ` åOQÍxfl ÃÑ#∞ `«∞á¶ê#∞Ö’H˜ <≥>Ëìã≤Ok. ~°∞}ÏÅ∞ W=fi_»O PyáÈ~ÚOk. XHõÑ¨Hõ¯ Ñ¨O@‰õΩ y@∞ìÉÏ@∞ ^èŒ~° ÖËHõáÈ~Ú<å Ñ¨#∞flÅ∞ =∂„`«O J}Ï ÃÑ·ã¨Ö’Î ã¨Ç¨ =ÚO^Œã¨∞ÎQÍ x~°‚~ÚOz# „Ñ¨HÍ~°O ~Ô `· ∞« Å∞ K≥eO¡ Kåeû =zÛOk. JÖÏˆQ <≥áÈeÜ«∞<£`À [iy# Ü«Ú^•úÅ JÑ¨ÙÊ_»∞ Ñ¨uÎ Ô~·`«∞Å∂ WÖÏ<Õ ^≥|ƒu<Õâß~°∞. Ñ¶¨~°HÍ¯ÉÏ^£Ö’x 'q∞O\ò— (HõÔ~hû =Ú„^Œ}ÏâßÅ)#∞ =¸`«ÃÑ\˜ì# Ñ¶¨e`«OQÍ ã¨QÍxH˜ ÃÑ·QÍ ÉÏºO‰õΩÅ∞ k"åàÏ fâß~Ú. =Åã¨áêÅ‰õΩÅ∞ J=ÅOaèOz# Pi÷H,õ ~Ô "≥#∂º, „^Œ=º q^è•<åÅ =¸ÅOQÍ ^Õâ◊ „Ñ¨*ÏhHõO g∞^Œ ÉèÏ~åÅ∞ W|ƒ_ç=Ú|ƒ_çQÍ ÃÑiQÍ~Ú. D Ñ¨iã≤÷`«∞Åhfl 1857 u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞‰õΩ ^•ifâß~Ú. ã≤áê~ÚÅ u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞ Jx K≥|∞`«∞#flÑÊ¨ \˜H© x*ÏxH˜ Ãã#· ºOÖ’ ã≤áê~ÚÅ ã¨OYº ^•=∂ëê ÖˇHõ¯# K«∂¿ãÎ

`«‰Ωõ ¯"Õ. `«‰Ωõ ¯= r`åÅ∞, ÉèÏ~°fÜ«∞ Ããx· ‰õΩÅ‰õΩ „Ñ¨"≥∂+¨<£û‰õΩ J=HÍâßÅ∞ ÖËHõáÈ=_»O, 60,000 =∞Ok`À ‰õÄ_ç# 'J=^ä£— Ãã·xHõ _çq[#∞ ~°^Œ∞Ì K≥Ü«∞º_»O giH˜ J~°H˘~° Ñ¨i Ç¨~°O K≥e¡OK«_»O, '1856 [#~°Öò ã¨sfiãπ Z<£eãπì"≥∞O\ò Ü«∂H±ì— ¿Ñi@ ã≤áê~ÚÅ∞ ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ "≥Å∞Ñ¨Å ‰õÄ_® Ñ¨xK≥Ü«∂ºeû ~å=_»O–W=hfl ã≤áê~ÚÅÖ’ f„="≥∞ÿ# Jã¨O`«$Ñ≤Îx ~°yeOKå~Ú. Hõ@∞ì `«ÑÊ≤ # Ãã#· ºO, Ñ¨~å~Ú áêÅ ‰õΩÅ P„Hõ=∞}, Hõxqh Z~°∞QÆx suÖ’ „Ñ¨[ÅÃÑ· "≥∂Ñ≤# Pi÷Hõ ÉèÏ~åÅ∞–W=hfl ã≤áê ~ÚÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ qâı+"¨ ∞≥ #ÿ „Ñ¨*ÏÉÏÇ¨ïà◊º =∞^Œ`Ì ∞« ÅaèOK«_®xH˜ ^•ifã≤Ok. =Åã¨áêÅ #Ö’ Pi÷HOõ QÍ zuH˜áÈ=_»"∞Õ HÍ^Œ∞, z=~°‰Ωõ Hõ@∞ìQÆ∞_»¤ `«Ñ¨Ê Ug∞ q∞QÆÅx x~å=∞Ü«∞ Éèíq +¨º`ü ‰õÄ_® qq^èŒ `«~°QÆ`«∞Å „Ñ¨*ÏhHõO ã≤áê~ÚÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ =∞^ŒÌ`«∞ Ñ¨eˆHÖÏ KÕãO≤ k. Dã≤Oì _çÜ∂« HõOÃÑhHõ<åfl, ~å[iHõ áêÅ<Õ "≥∞~°∞QÍæ LO^Œ#fl ÉèÏ=# „Ñ¨*ÏhHõOÖ’ <≥ÅH˘Ok. JO^Œ∞ˆH [<åÅ∞ "≥ÚQÆÖÏ~Ú K«„Hõ=iÎ D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOKåÅx HÀ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. S`Õ z=~°‰õΩ 1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ~°HõÎÑ¨Ù >Ë~°∞ÅÖ’ J}˜z "Õâß~°∞ =Åã¨ áêÅ‰õΩÅ∞. ^Œiq∞ÖÏ „Ñ¨[Å∞ =Åã¨áêÅ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ =∞iO`« qã¨Î$ `«"≥∞ÿ#, =∞iO`« „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ"≥∞ÿ# „Ñ¨u Ñ¶¨∞@<å ~°∂áêÅ#∞ ZOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. K«i„`« K«^∞Œ =Ù‰Ωõ #fl "å~°O^ŒiH© Wq `≥eã≤# x*ÏÖË. g\˜x =∞~À™êi =¸ÖÏºO Hõ#O KÕã∞¨ HÀ=_»O ^ÕxHõO>Ë W"åà◊ J"≥∞iHÍ Ñ¨#∞Ñ¨Ù# ™êQÆ∞`«∞#fl ™ê„=∂[º"å^Œ qã¨Î~°} HÍOHõ∆ ~°HáÎõ ê`« ~°ÇÏ≤ `«OQÍ LO_»^<Œ Õ "åã¨"Î åxfl =∞#O QÆ∞~°∞Î KÕã¨∞HÀ=_®xˆH. =∞# „Ñ¨^è•# =∞O„u =∞<À‡Ç¨Ï<£ãO≤ Q∑ „a@<£ PH±ûÑ¶~¨ ¤ü qâ◊fi q^•ºÅÜ«∞ ™êfl`«HÀ`«û=O (2005)Ö’ „Ñ¨ã¨O yã¨∂Î ÉèÏ~°`«^Õâßxfl „a\©+π áêÅ‰õΩÅ∞ ^Œ∞~å „Hõq∞Oz# "åã¨"Î åxfl =∞~°∞QÆ∞# Ñ¨iKÕÖÏ Wk Ô~O_»∞ Q˘Ñ¨Ê <åQÆiHõ`«Å HõÅ~ÚHõ— Jx K≥Ñ¨Ê _»=∞O>Ë – ™ê„=∂[º"å^Œ ~°HõÎ^•Ç¨hfl z„`« Ç≤ÏOã¨ÅH˘eq∞h, =∞#^Õâ◊ „Ñ¨[Å <≥`∞« \Î ˜ `«~Ê° }ÏÅ#∂ D`«~°O „Ñ¨ux^èŒ∞Å‰õΩ `≥eÜ«∞x=fi ‰õÄ_»^Œx Ñ¨_Õ `åÑ¨„`«Ü«∞=∞x–K«i„`« q^•º ~°∞÷Å‰õΩ `≥eÜ«∞K≥Ñ¨Ê_»"Õ∞ <å D "åºã¨O L^ÕÌâ◊O. 12345 12345 (J#∞"å^ŒO : ã¨`«º~°O[<£) 12345 12345 12345 42

=∂i¯ ûã=∞OQÆ ¨∞ì Öò áêO_Õ (2= ¿Ñr #∞O_ç) ‰õ Ä _® ÖË ^ Œ ∞ . „a\© + ¨ ~ ° ¡ J=ã¨ ~ ° O H˘nÌ ã≤áê~ÚÅ‰õΩ WOw¡+¨µ <Õ~åÊ~°∞. Ñ¨„uHõÅ∞ K«^Œ=_®xH˜ Wk H˘O`« gÅ∞ HõeÊOzOk. XH˘¯Hõ¯ ~å*Ïºxfl qb#O KÕã¨∞‰õΩO@∞#fl „Hõ=∞OÖ’, „QÍ=∂Å#∞ ^èŒfiOã¨O KÕã¨∞Î#fl „Hõ=∞OÖ’<Õ =∞OQÆÖòáêO_Õ J<ÕHõ JOâßÅ#∞ „Ñ¨tflOK«_»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì_»∞. Jã¨Å∞ Dãπì WO_çÜ∂« HõOÃÑh JO>Ë Uq∞\˜? Jk ~å*Ïº Å#∞ ZO^Œ∞‰õΩ qb#O KÕã¨∞‰õΩO\’Ok? „QÍ=∂Å#∞ ZO^Œ∞‰õΩ ^èfiŒ Oã¨O KÕã∞¨ #Î fl@∞¡ =O\˜ „Ñ¨âfl◊ Å∞ `«# ã¨ÇÏ¨ K«~° „a\©+~¨ #¡° ∞ J_çQˆ "å_»∞. `«#‰õΩ J~°÷=∞~ÚºO^Œ#∞‰õΩO>Ë Jk ã¨Ô~·O^Œx ÉèÏqOKÕ ~°HõO. ^•x`À<Õ `«$Ñ≤ÎK≥Ok q"Õ zOKÕO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Ü∞« uflOKÕ"å_»∞. ã¨iQÍæ D HÍÅOÖ’<Õ Dãπì WO_ç Ü«∂ HõOÃÑh Ñ≤–53 ~Ô Ñ· Ö≤¶ ò#∞ „Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ\˜Oì k. nx Ñ¨ÓiÎ ¿Ñ~°∞ áêº@~üfl 1853 Z<£Ñ¶‘Öò¤ Ô~·Ñ¶≤Öò =∞ã¨¯\ò. WO^Œ∞Ö’ =∞O^Œ∞á⁄_çx ^Œ\˜ìOKåe. nxHÀã¨O "å_Õ `«∞áêH˜ =∞O^Œ∞ _»ÉÏƒ (HÍº„\˜_£˚) =¸`«#∞ <À\˜`À H˘iH˜ fÜ« ∂ e. HÍº\ò i _£ ˚ =¸`« ã¨ ∞ à◊ √ =ÙQÍ T_ÕO^Œ∞‰õΩ gÅ∞QÍ ^•xH˜ P=Ù, Ñ¨Ok H˘=Ùfi#∞ Ñ¨Ó¿ã"å~°∞. P=Ù Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ‰õΩ Ñ¨q„`«"≥∞ÿ#k. Ñ¨Ok =Úã≤¡OÅ‰õΩ Jã¨Ç¨Ïº Hõ~°"≥∞ÿ#k. nxx <À\˜Ö’ ÃÑ\˜ì H˘~°Hõ_®xH˜ ÉèÏ~°`« ã¨O`«u Ãã·x‰õΩÅ‰õΩ =∞#ã¨¯iOK«ÖË^Œ∞. `˘Å∞`« 1857 [#=iÖ’ _»"∞£ _»"∞£ (HõÅHõ`åÎ) Ô~l"≥∞O\ò nxx u~°ã¨¯iOzOk. ÃÑ^ŒÌQÍ „Ñ¨uÑ¶¨∞@# K«∂Ñ¨ÖË^Œ∞. =∂iÛ <≥ÅÖ’ nxx ÅHÀfl „áêO`«OÖ’x, ÉÏº~°H±Ñ¨Ó~üÖ’ L#fl 34=, 19= ~Ô l"≥∞O@¡Ö’ J=∞Å∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞. "åà◊¥¡ u~°ã¨¯iOKå~°∞. u~°ã¨¯iOz# Ñ¨^Œúu QÆ∞iOp, „a\©+¨~°¡ ^Œ∂‰õΩ_»∞`«#O QÆ∞iOp K«i„`«HÍ~°∞Å∞ ~°H~õ H° Í Å∞QÍ "åºMÏº<åÅ∞ KÕâß~°∞. nxx LÑ¨Ü≥∂ yOK«HõáÈ`Õ Ãã·<åºxfl HÍÖËÛ™êÎ#x Ô~l"≥∞O\ò [#~°Öò ÃÇÏK«Ûi¿ãÎ =∞OQÆÖòáêO_Õ <Õ~°∞QÍ `ÀÑ¨Ù‰õΩ Z^Œ∞~°∞QÍ xÅ|_ç 'ÃÑ¶·~ü— Jx JiKå _»x H˘O`«=∞Ok K≥|∞`«∞O_»QÍ, =∞iH˘O`« =∞Ok K«i„`«HÍ~°∞Å∞ Ãã·#ºO x|O^èŒ#Å#∞ LÅ¡OÑ¶≤∞Oz Ñ¨ˆ~_£Ö’Oz "≥o¡áÈÜ«∂~°x K≥|∞`«∞<åfl~°∞. D „Hõ=∞OÖ’<Õ D |∞Öˇ¡@¡#∞ LÑ¨Ü∂≥ yOKåÖÏ? =^•Ì? J<Õ JOâ◊OÃÑ· K«~Û° |Ü«∞ÖËÌi#Ñ¨C_»∞, Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh nxx LÑ¨Ü≥∂yOK«Hõ áÈ=_»O =Å¡ =KÕÛ #ëêìxfl ã¨ÇÏ≤ OK«Ö^Ë <Œ Õ x~åÌ~}° ‰õΩ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 43

Ö’x [#~°Öòû =KåÛ~°∞. nxx |Å=O`«O QÍ<≥·<å J=∞Å∞ KÕ~ÚOKåÅx „Ñ¨Ü«∞uflO Kå~°∞. D „Hõ=∞OÖ’<Õ 34=, 19= ~Ô l"≥∞O\ò ÃÑ· nxx LÑ¨Ü≥∂yOKåÅ<Õ |Å"≥∞ÿ# XuÎ_ç =zÛOk. L`«~Î „° Ñ¨^âÕ òÖ’x J=^£ „áêO`åxfl „a\©+¨~°¡ Pnè#OÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ=KÕÛO^Œ∞‰õΩ Ñ¶„≤ |=i <≥ÖÏY~°∞#, 34=, 19= ~Ô l"≥∞O@∞¡ JHõ¯_» "≥∂Ç¨ÏiOK«|_®¤~Ú. L`«Î~°, =∞^èŒº ÉèÏ~°`«OÖ’ JÑ¨Ê\˜ˆH D |Å=O`«Ñ¨Ù qb <åÅ#∞ <å<å™êÃÇÏÉò, `«OuÜ«∂`À¿Ñ, ~å}© ~°≠Ïhû ÅH©;ÉèÏ~Ú, =∞øbfi JÇ¨Ï‡^Œ∞ÖÏ¡, Jg∞ #∞ÖÏ¡, „Ñ≤<£û ai˚ãπ MÏ^Œ~ü =O\˜ ã¨O™ê÷<å nâ◊√Å∞, ~åAÅ∞ =ºuˆ~H˜ã¨∂Î =ã¨∞Î<åfl~°∞. J~Ú`Õ „a\©+¨~°¡‰õΩ Z^Œ∞~°∞K≥¿ÑÊ ^è≥·~°ºO giH˜ KåÅÖË^Œ∞. XHõ~°HõOQÍ J^Œ#∞ HÀã¨O "Õz K«∂ã¨∞<Î åfl~x° K≥á⁄ÊK«∞Û. ã¨iQÍæ W^Õ HÍÅOÖ’ Ãã#· ºOÖ’ „a\©+~¨ ∞° ¡ q"å^•ã¨Ê^Œ HÍº@i_£Å˚ #∞ „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ\Ïì~°∞. Ãã·#ºO`À |Å=O`«OQÍ<≥·<å nxx JOwHõiOÑ¨KÜ Õ ∂« Åx 34= ~Ô l"≥∞O\ò [#~°Öò „Ñ¨Ü«∞uflOz#Ñ¨C_»∞, =∞OQÆÖòáêO_Õ nxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Jxfl x|O^èŒ#Å#∞ LÅ¡OÑ¶≤∞Oz `˘e™êiQÍ ã¨~°˚O\ò g∞^Œ Ñ≤_ç QÆ∞^Œ∞ÌÅ∞ ‰õΩiÑ≤OKå_»∞. X~°Ö’x HõuÎ`À PÜ«∞#∞fl QÍÜ«∞Ñ¨~åÛ_»∞. J_»∞¤HÀÉ’~Ú# J_»∞˚>ˇO\ò#∂ QÍÜ«∞Ñ¨~åÛ_»∞. Ãã·#ºOÖ’ =ºuˆ~Hõ`« L#fl=∂@ "åã¨=Î "Õ∞ J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© ÉèÏ~°`« ã¨O`«u Ãã·<åºxH˜ ‰õÄ_® D K«~°º Ç¨Ï~îå`ü Ñ¨i=∂}OÖÏ Hõ#Ñ¨_çOk. nO`À "åà◊√¡ K≥ÖÏ¡K≥^Œ∞Ô~·áÈÜ«∂~°∞. ÉèÏ~°`« ã¨O`«u Ãã·x‰õΩ_˘Hõ_»∞ =∞OQÆÖòáêO_Õ‰õΩ Z^Œ∞~°∞uiy Ñ¨\˜ìOKÕO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Ü«∞uflOKå_»x „a\©+¨~°¡ iHÍ~°∞¤Å∂, K«i„`«HÍ~°∞Å Ñ¨Ùã¨ÎHÍÅ∂ K≥|∞`«∞ <åfl~Ú. D „Hõ=∞OÖ’<Õ =∞OQÆÖòáêO_Õ `«# KåuH˜ ÉÏºÔ~Öò#∞ uÑ¨C‰õΩx, HÍe ÉÁ@# "Õe`À „\˜Q~æÆ <ü ˘H˜¯ HÍÅ∞Û‰õΩx K«xáÈÜÕ∞O^Œ∞‰õΩ qÑ¶¨ÅÜ«∞`«flO KÕâß_»∞. =∞OQÆÖòáêO_Õ‰õΩ QÍh, JÑ¨Ê\’¡ „a\©+π Ãã·#ºOÖ’ L#fl ÉèÏ~°`« ã¨O`«uH˜QÍh „a\©+¨~°¡O>Ë Ñ¶≤~°OQÆ∞Åx =∂„`«"Õ∞ J~°÷=∞ ~ÚºOk. "åix =∞# ^Õâ◊O #∞Oz "≥à◊¡Q˘\Ïì Åx =∂„`«"Õ∞ `≥Å∞ã¨∞. P `«~°∞"å`« ^Õâßxfl Z=~°∞ áêeOKåe J<Õ^•xÃÑ· "åiH˜ JO`« ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ Jaè„áêÜ«∞O ÖË^∞Œ . `å=Ú J#∞‰õΩ#fl ^•xx U^À XHõ Ñ¨^uúŒ Ö’ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ JÑ¨Ê\˜ HõÑC¨ _»∞ Ãã#· ºOÖ’x ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ ã≤^ÑúŒ _¨ ®¤~∞° . =∞OQÆ Ö ò á êO_Õ q~Àz`« u~° ∞ QÆ ∞ ÉÏ@∞ ÉÏº~°H±Ñ¨Ó~üÖ’x 34= Ô~l"≥∞O\’¡ "≥ÚO_ç ^è~·≥ åºxfl HõÅQÆKãÕ O≤ k. HÍº@i_£Å˚ #∞ LÑ¨Ü∂≥ yOKÕO^Œ∞‰õΩ Ããx· ‰õΩÅ∞ x~åHõiOK«_O» "≥Ú^ŒÅ∞

ÃÑ\Ïì~°∞. U„Ñ≤Öò 24# g∞~°\ò Ô~l"≥∞O\òÖ’x 99 =∞Ok Ãã·x‰õΩÅ∂, ^äŒ~ü¤ <Õ+¨#Öò HÍ=„b qÉèÏQÆOÖ’ 85=∞Ok Ãã·x‰õΩÅ∂ |Ç≤Ï~°OQÆO QÍ<Õ nxx =ºuˆ~H˜OKå~°∞. g~°O^ŒiH© „a\©+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO Ñ¨^Õà◊¡ Hõiî# HÍ~åQÍ~°tHõ∆ qkèO zOk. Wk ÅHõ∆Å ã¨OYºÖ’ L#fl ÉèÏ~°`« Ãã·x ‰õΩÖ’¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ ^•i fã≤Ok. JÑ¨Ê\˜Hˆ „a\©+~¨ ¡° KÕuÖ’ ~å*Ïºxfl HÀÖ’Ê~Ú# z=i "≥ÚÑ¶¨∞Öò ~åA |Ç¨Ï^Œ∂~ü ëê *ÏÑ¶¨~ü#∞ ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ ~åAQÍ u~°∞QÆ∞ ÉÏ@∞‰õΩ ã≤^ŒúÑ¨_»¤ Ãã·#ºO „Ñ¨Hõ\˜OzOk. D "Õ∞~°‰õΩ "Õ∞ 10<å\˜H˜ _èçb¡x kyfi[Ü«∞OQÍ =Ú@ì_çOz J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’H˜ `≥K«∞ÛHÀQÆeyOk. WHõ¯_Õ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ f„=~°∂áêxfl ^•eÛOk. „a\©+¨~°¡#∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O #∞Oz "≥Å¡Q˘\ÏìÅ<Õ UÔH·Hõ ã¨OHõÅÊO JO`«\Ï |ÅOQÍ qxÑ≤O zOk. D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ JÑ¨Ê\˜Hˆ "Õz K«∂ã¨∞#Î fl q_çq_ç ~å*ÏºÅ‰õΩ ^è~·≥ åºxflzÛOk. ZHõ¯_çHHõ ¯õ _» „a\©+¨~°¡ÃÑ· q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_»_»O „áê~°OaèOzOk. JÑ¨Ê\˜ =~°‰Ωõ z#fl z#fl ™ê=∞O`«∞Å∞QÍ L#fl "å~°O`å =∞Oz áÈ~å@Ü≥∂^èŒ∞Å∞QÍ ~°∂Ñ¨Ù k^Œ∞Ì‰õΩ<åfl~°∞. `«=∞ „áê}ÏÅ∞ HÀÖ’ÊÜÕ∞=~°‰õΩ J<ÕHõ =∞Ok ~ÀAÅ `«~°|_ç áÈ~å_®~°∞. „a\©+~¨ ‰¡° Ωõ ^Õâ"◊ åºÑ¨Î Ãã#· ºO JÑ¨Ê\˜Hˆ LO_»_O» , P^èŒ∞xHõ Hõ=¸ºxˆH+¨<£û, Ãã·<åºxfl "ÕQÆOQÍ ~°"å}Ï KÕ~ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_»_»O, ~°OQÆ∂<£ #∞Oz H©fi<£ qHÀìiÜ«∂ Ô~l"≥∞O\ò ~°OQÆOÖ’H˜ kQÆ_»O „a\©+¨~°¡ â◊H˜Îx ÃÑOzOk. J^Õ ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ ^Õâ◊OÖ’x ~å*ÏºÅ =∞^èŒº SHõº`« ÖËHõáÈ=_»O ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ áÈ~å@ â◊‰õΩÎÅ „Ñ¨^è•# |ÅÇ‘Ï#`«. ˆH=ÅO nxx P^è•~°O KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ „a\©+~¨ ∞° ¡ ~Ô O_Õàá¡◊ ê@∞ [iy# ã¨ ∞ n~° … á È~å\Ïxfl ^•~° ∞ }OQÍ J}˜z"ÕÜ∞« QÆeQÍ~°∞. U^Õ"≥∞ÿ<å ^Õâ◊O "≥Ú`«ÎO, Hõeã≤Hõ@∞ìQÍ HÍHõáÈ~Ú<å, XHõ¯™êiQÍ „a\©+¨~°¡ g∞^Œu~°QÆ |_çOk. ~åAÅ ^ŒQ~æÆ ∞° flOz =º=™êÜ«∞‰õÄbÅ =~°‰õΩ JO^Œ~°∂ „a\©+πÃã·#ºOÃÑ· q~°∞K«∞‰õΩ Ñ¨_®¤~°∞. HÍ|>Ëì Wk „Ñ¨^äŒ=∞ ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∞ áÈ~å@OQÍ K«i„`«ÔHH˜¯Ok. =∞~À =∂@Ö’ K≥áêÊÅO>Ë „a\©+~¨ #¡° ∞ `«i"Õ∞O^Œ∞‰õΩ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ =ÓºÇ¨xfl ~°zOKÕO^Œ∞‰õΩ, `«~∞° "åu `«~åÅ‰õΩ Wk QÆ∞}áê~îåÅ∞ <ÕiÊOk. nxH˜ J@∞=O\˜ „áê^è•#º`« LOk. z~°∞ =∞O@ ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ =<åÅ#∞ HÍeÛ Ñ¨_Õã¨∞ÎOk. JÖÏ z#fl áê\˜^≥·<å Jyæ~°=fi ~å*Ëã≤# Ñ¶¨∞#`« =∞OQÆÖòáêO_Õ‰Ωõ ^Œ‰Ωõ ¯`«∞Ok. P z#fl Jyæ~=° fi Ô ~ O_Õ à ◊ ¡ á ê@∞ „a\© + ¨ ~ ° ¡ ‰ õ Ω =ÚK≥ Û =∞@Å∞ Ñ¨\˜ìOK«QÆeyOk.

=∂i¯ ûã¨∞ì

L`«ÊuÎ â◊‰õΩÎÅ∞ Jaè=$kú K≥Ok`Õ KåÅ^Œ∞ "å\˜x „Ñ¨[Å∞ ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ"åe! HÍ~°Öò =∂~ü¯û ....^ÕjÜ«∞ ã¨=∂*ÏÅ#∞ qzÛù#flO KÕÜ«∞_»O ^•fi~å, ^ÕjÜ«∞ Ñ¨i„â◊=∞Å#∞ ‰õÄHõ\˜"Õà◊¡`À ÃÑH˜eOz áêˆ~Ü«∞_»O ^•fi~å, ^ÕjÜ«∞ ã¨=∂[OÖ’ L#fl`«"≥∞ÿ#, L^•`«Î"≥∞ÿ# Jxfl\˜h ã¨~°fi<åâ◊#O KÕÜ«∞_»O ^•fi~å („a\˜+π)"åà◊√¡ (ÉèÏ~°fÜ«∞) <åQÆiHõ`«#∞ ^èŒfiOâ◊O KÕâß~°∞. ÉèÏ~°`üÖ’ „a\˜+π"åi Ñ¨iáêÅ<å K«i„`« Ñ¨Ù@Ö’¡ D q^èŒfiOã¨O q∞#Ç¨ =∞ˆ~g∞ ÖË^Œ∞. WO`«\˜ q^èŒfiOã¨O #∞O_ç Ñ¨Ù#~°∞^Œú~°} [~°QÆ_»O ^Œ∞™êû^èŒº"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O. J~Ú<å Jk „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ ~å[H©Ü«∞ SHõº`« QÆ`«OÖ’ HõO>Ë Ñ¨\˜+¨ì"≥∞ÿOk. "≥ÚÑ¶¨∞Å∞Å HÍÅO<å\˜HõO>Ë =∞iO`« qã¨ÎiOzOk. D ~å[H©Ü«∞ SHõº`Õ ^•x Ñ¨Ù#~°∞^Œú~°}‰õΩ `˘e "≥∞@∞ì. „a\˜+π"åà◊√¡ HõuÎ`À |Å=O`«OQÍ <≥ÅH˘eÊ# SHõº`« WÑ¨C_»∞ q^Œ∞º`ü >ˇe„QÍÑ¶π`À =∞iO`« Ñ¨\˜+¨ì=∞=Ù`«∞Ok. „a\˜+π"åà◊¡KÕ`« `«sÊù^Œ∞ á⁄Ok# Ãã·#º"Õ∞ P ^Õâ◊ q=ÚH˜ÎH˜ „Ñ¨^è•# ™ê^èŒ#O J=Ù`«∞Ok, „Ñ¨u q^Õj ^Œ∞~å„Hõ=∞} ^•~°∞_»∂ ^•xfl P„Hõq∞OK«‰Ωõ O_® ~°Hã∆˜ ∞¨ OÎ k. Pã≤Ü∂« \˜H± ã¨=∂[OÖ’ "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ\™˜ êiQÍ „Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ\ì|_ç#, ÉèÏ~°`ü–Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞#¡KÕ ã¨OÜ«ÚHõÎOQÍ x~°fiÇ≤ÏOK«|_»∞`«∞#fl ¿ãfiKåÛùÜ«Ú`« Ñ¨„uHõÅ∞ D Ñ¨Ù#~°∞^Œú~°}‰õΩ H˘`«Î, â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ# ™ê^èŒ<åÅ∞ J=Ù`å~Ú. WÑ¨Ê\˜=~°‰õΩ [g∞O^•s, Ô~·`åfis „Ñ¨~Ú"Õ@∞ Pã≤Î ~°∂áêÅ∞ =∂„`«"Õ∞ L#fl Pã≤Ü«∂\˜H± ã¨=∂[OÖ’ WÑ¨C_»∞ XHõ H˘`«Î =~°æO `«Öˇ`«∞Î`ÀOk. HõÅHõ`åÎÖ’ WOw¡+¨µ"åi Ñ¨~°º"ÕHõ∆}Ö’ q^Œº<Õ~°∞Û‰õΩO@∞#fl ™ê÷x‰õΩÅ‰õΩ K≥Ok# ã¨iH˘`«Î =~°æO Jk. Ñ¨iáêÅ<å ^ŒHõ∆`«, S~Àáê âß„ã¨Îq*Ï˝#OÖ’ „Ñ¨"Õâ◊O ã¨OáêkOK«∞‰õΩ#fl =~°æO Jk..... .....`«=∞ ^Õâ◊OÖ’x L`«ÊuÎ^•~°∞Å‰õΩ Ñ¨uÎ, W`«~° =Ú_çã¨~°∞‰õΩÅ#∞ KÒHõQÍ ~°"å}ÏKÕÜ«∞_»O HÀã¨"Õ∞ WOy¡+π "åà◊√¡ ÉèÏ~°`üÖ’ Ô~·ÖËfiÅ∞ ™ê÷Ñ≤OKå~°x <å‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. HÍx ÉÁQÆ∞æ, W#∞=Ú‰õΩ Ü«∞O„`åÅ∞ `À_≥·`Õ L`«ÊuÎ [~°‰õΩ¯O_® Z=~°∂ PÑ¨ÖË~°∞....JO^Œ∞=Å¡ ÉèÏ~°`üÖ’ Ô~·ÖËfi =º=ã¨÷ x[OQÍ<Õ áêi„âßq∞HÍaè=$kúH˜ ^ÀÇ¨Ï^ŒO KÕã¨∞ÎOk..... Ô~·ÖËfi =º=ã¨÷=Å¡ =KÕÛ P^èŒ∞xHõ Ñ¨i„â◊=∞Å∞– ÉèÏ~°`ü Ñ¨Ù~ÀQÆ=∞<åxH©, ÉèÏ~°fÜ«∞ â◊H˜ÎH© P@OHõOQÍ L#fl ‰õΩÅ=º=ã¨÷‰õΩ =¸Å"≥∞ÿ# =Oâ◊áê~°OÑ¨~°º „â◊=∞ qÉèí[##∞ ~°^Œ∞Ì KÕ™êÎ~Ú. „a\˜+π |∂~°∞˚"å =~°æO Jx"å~°ºOQÍ KÕã≤# D Ñ¨#∞Å∞ ÉèÏ~°`« „Ñ¨[Å q=ÚH˜ÎH˜QÍx, "åi ™ê=∂lHÍaè=$kúH˜QÍx `À_»Ê_®ÅO>Ë L`«ÊuÎ â◊‰õΩÎÅ∞ Jaè=$kú K≥Ok#O`«=∂„`«# ã¨iáÈ^Œ∞, "å\˜x „Ñ¨[Å∞ ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ"åe. „a\˜+π"åà◊√¡ D Ô~O\˜H© HÍ=Åã≤# Éè∫uHõ Ñ¨Ù<åk =∂„`«"Õ∞ "Õâß~°∞.... „a\˜+π |∂~°∞˚"å=~°æO ÉèÏ~°`üÖ’ <å\˜# #=ã¨=∂[Ñ¨Ù q`«Î<åÅ Ñ¶¨ÖÏÅ#∞ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ J#∞ÉèíqOKåÅO>Ë– „a@<£Ö’ áêi„âßq∞Hõ HÍi‡Hõ=~°æO „Ñ¨ã¨∞Î`« áêÅHõ =~åæÅ#∞ JkèHÍ~°O #∞O_ç `˘ÅyOz `«#∞ JkèHÍ~°O KÕÑ¨\Ïìe, ÖË‰õΩO>Ë ÉèÏ~°fÜ«ÚÖË =∞iO`« |ÅÑ¨_ç „a\˜+π Ñ‘_»‰õΩÅ#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ áê~°„^ÀÖÏe. g\˜Ö’ ^Õ<Àfl XHõ^•xfl ã¨g∞Ñ¨ Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’<Õ =∞#O K«∂_»É’`«∞<åflO.... (1853Ö’ HÍ~°Öò =∂~ü¯û ~°zOz# 'ÉèÏ~°`üÖ’ „a\˜+π áêÅ# ÉèÏq Ñ¶¨e`åÅ∞— J#fl "åºã¨O #∞O_ç. AÖˇ· 22# #∂ºÜ«∂~ü¯ _≥·b „\˜|∂º<£Ö’ D "åºã¨O „Ñ¨K«∞iOK«|_çOk.) Marxistu, monthly organ of Communist Party of India (Marxist) A.P . State Committee. Printer & Publisher B.V. Raghavulu. RNI Reg.No. APTEL/2006/17554. Vol.2, No. 1, May 2007

44

Land Reforms And Colonialism In India

Overview

More details

Related Documents

Land Reforms And Colonialism In India

Land Reforms In India

Land Reforms In India Irma Dec 2009

Economic Reforms In India

Economic Reforms In India

Gst Reforms And Intergovernmental Considerations In India