Kavramsal Olarak Maket Ve Model Tanimlari

Altar Maket Maketçilik Notları No 4, Şubat 2007

MAKET NEDİR, MODEL NEDİR? KAVRAMSAL OLARAK “MAKET” VE “MODEL” TANIMLARI

M

aket, Fransızca maquette kelimesinden dilimize girmiş bir sözcüktür. Sözlük

anlamı, “bir dekorun, bir yapının, bir aygıtın, heykelin, vb. görünümüne ve oranlarına bağlı kalınarak küçültülmüş üç boyutlu örneği”.1 olarak verilmektedir. Model, yine Fransızca kökenli bir kelime olup Fransızca’daki modèle kelimesinden Türkçe’ye ve diğer dillere girmiştir. Sözlük anlamı “başvurulmak, benzeri yapılmak üzere seçilmiş şey”2. Heykelciliğe özel verilen tanımı ise “yontma, eritme ya da dökme yoluyla üretilmek üzere, toprak, balmumu, alçı vb bir maddeden örneği çıkarılan yapıt. Model aslıyla aynı boyutta olabileceği gibi, aslının küçültülmüşü ya da büyültülmüşü de olabilir.”3 Burada verilen tanım ışığında, Eski Mısır’da, mezarlarda bulunan insan figürleri de model olarak tanımlanmıştır. “Mısır’da, Eski İmparatorluk dönemi mastabalarında, erkek ya da kadınları iş başında betimleyen çoğu kez kireçtaşından heykelciklere rastlandı. Bu tür modellerin en yaygın olduğu dönem Orta İmparatorluk’tur; çok sayıda insan figürünün yer aldığı maketlerde gerçek anlamda gündelik yaşam sahneleri canlandırılır......Eski Mısırlılar’ın gündelik yaşamı üzerine değerli bilgiler veren bu modeller aynı zamanda büyü değeri de taşırlar....”4 Model uçakçılık ise uçakların küçültülmüş modellerini yapma ve kullanma tekniği ve uygulaması olarak tanımlanmıştır.5 Çeşitli bölümleri vardır: uçakları inceleme ve yapma, uçuş halinde deneme ve ayar, yarışma. Yarışlarda çeşitli kategoriler vardır, serbest uçuş (planörler, motorlu modeller, lastik motorlu uçaklar), kontrollü çembersel uçuşlar (hız, akrobasi, çarpışma, izleme yarışı ya da team racing), radyokumanda (akrobasi, iniş uçuşu, kule çevresinde yarış, uçan maketler).Bir model uçak motorlu olabileceği gib motorsuz da olabilmektedir. Maket uçak, dost ya da düşman hava kuvvetlerinde hizmet veren her tür askeri uçağın küçük ölçekli maketi ya da kopyası anlamında tanımlanmıştır.6

1

Maket maddesi, Büyük Larousse, Cilt 15, s 7695 Model maddesi, Büyük Larousse, Cilt 16, s 8244 3 Model maddesi, Büyük Larousse, Cilt 16, s 8244 4 Model maddesi, Büyük Larousse, Cilt 16, s 8245 5 Model maddesi, Büyük Larousse, Cilt 16, s 8247 6 Maket-uçak maddesi, Büyük Larousse, Cilt 15, s 7695 2

R Reepprraaeesseennttaa V Viittaamm T Tuuuumm pprroopprriiuumm M Muunndduumm aaeeddiiffiiccaa

Altar Maket

Revell 1/72 Fokker DR 1 kitinin kutusu Pek çok büyük üretici, kit hakkında verecekleri bilgileri ve emniyet uyarılarını birden fazla dilde yapar. Sağ yanda, kitin İngilizce tanımını “Plastic Model Kit with ...”, sol yanda ise Fransızca tanımını “Maquette plastique à monter...” olarak görülmektedir.

Britanya, modern anlamda, günümüz maketçilik anlayışının şekillendiği, çok önemli eserlerin üretildiği bir ülkedir. Günümüz maket anlayışı ve tarzı Britanya’dan dünyaya yayılmıştır. Hemen peşi sıra ABD ve diğer bazı Avrupa ve daha sonra Uzakdoğu ülkeleri gelmektedir. İngilizce’de tüm bu yukarda saydığımız faaliyetler model kelimesiyle anlatılır. İngilizce’de kavramsal olarak maket veya model diye aynı işi anlatan iki ayrı kelime kullanılmaz. Tüm faaliyetler modelling, ürünler model ve bu işlerle uğraşan kişiler için de modeller tabirleri kullanılır. (Amerikalılar da sırasıyla, modeling, model ve modeler olarak, küçük bir yazım değişikliğiyle bunu kullanmaktadırlar).

R Reepprraaeesseennttaa V Viittaamm T Tuuuumm pprroopprriiuumm M Muunndduumm aaeeddiiffiiccaa

Altar Maket

Airfix 54mm Lifeguard 1815 Kutu kapağının altında İngilizce “model kit” ve Fransızca “maquette a monter” görülmektedir.

Bizim dilimizde ise her ikisi kullanılmaktadır. Kimilerine göre aralarında önemli anlam farkları da vardır. Türkçe’de, İngilizce’deki gibi, sadece model kelimesi kullanılsaydı pek çok anlamda kavram karmaşası meydana gelmemiş olacak ve yapılan işe basit bir şekilde model, modelcilik, modelci veya maket, maketçilik, maketçi, tabirleriyle anlamı bir kelime ile verilebilecekti. O halde Türkçe’de maket ne demektir, model ne demektir ve bu hobiyi hangisi daha iyi anlatır? Tarihsel olarak, maket, gerçeğine sadık kalınarak yapılmış, gerçeğine uygun bir biçimde ölçekli olarak küçültülmüş, montaj boyama vb gibi işler gerektiren, plastik, metal veya herhangi bir malzemeden yapılmış, ürünlere verilen isim olmuştur. Türkçede yıllardır bu aktiviteyi, bu hobiyi, anlatmak için maket kelimesi kullanılmaktadır. Biz de 1986 yılından beri, 20 yıldır, yaptığımız işi bu şekilde adlandırmaktayız. Bazı kesimler de uçak vb gemi uzaktan kumandayla veya lastikle hareket eden (uçan veya yüzen) ürünleri model kelimesiyle tanımlamış ve bir fark olduğunu iddia R Reepprraaeesseennttaa V Viittaamm T Tuuuumm pprroopprriiuumm M Muunndduumm aaeeddiiffiiccaa

Altar Maket etmişlerdir. Kimileri maket ve model arasındaki ayrımın, ürünün statik ve dinamik olmasıyla alakalı olduğunu iddia etmiştir. Bu görüşe göre maket statiktir, hareket eden, giden, yüzen veya uçan şeyler modeldir.7 Bu ayrım her ne kadar ne yukardaki Türkçe tanımlamalarla ne de kelime kaynağı olarak İngilizce konuşulan dünyadaki tanımlamalara uymasa da Türkçe’de bazı kişiler ve kesimler tarafından bu kavramsal “fark” ısrarla dile getirilmekte ve savunulmaktadır. Yukarıda, ansiklopedik olarak maket ve model tanımlarını vermiştik. Buradan da görüldüğü üzere, aslında geniş anlamda iki kelime de aynı faaliyeti anlatmaktadır. Fakat yıllar içerisinde kullanım tercihlerinin kemikleşmesiyle yeni anlamlar da kazanmışlar bazen yanlış yeni anlamlar da tanımlarına katılmaya çalışılmıştır. Zaman içinde, bir dile, yabancı bir dilden giren bir kelimenin veya tabirin değişik anlamlar kazanması olağan bir durum olarak görülebilir. Özellikle bu kelime veya tabir, belli bir kesime daha çok hitap eden, teknik bir kelime veya tabirse, bunu anlamlandırmak veya yeni anlamlar katmak da bu ufak kesimce geliştirilir ve sorgusuz sualsiz büyük kesimlerin dilinde günlük kullanımda yerini alır. Aslında, Türkçe’ye pek çok kelime yanlış veya farklı anlamlar kazanarak girmiş ve yanlışta ısrar neticesinde kendi kendine anlamını kabul ettirmiş ve doğru görünmeye başlamıştır. Bir konuda yıllarca ısrar edilirse elbette o konuda bir gerçek payı aranır veya o konu kendi gerçekliğini yaratır. Örneğin Türkçe’de İngiltere diye yaygın olarak kullanılan ülke isminin aslı Britanya olmalıdır. İngiltere, Birleşik Krallık, Büyük Britanya veya kısaca Britanya diye bilinen ülkeyi oluşturan dört bölümden biridir (İngiltere, İskoçya, Galler, Kuzey İrlanda). Elbette bunun çok eski tarihsel bir sebebi vardır fakat sonuç olarak, günümüzde bu ülkenin adı bu değildir ve Türkçe’de büyük oranda yanlışta ısrarla İngiltere kullanılır. Farklı bir alandan örnek vermek gerekirse, milletçe çok sevdiğimiz kurt ve önümüze gelen her köpeğe birşey kurdu, veya kurt kırması vs gibi isimler yakıştırmak. Öncelikle şunu kesinlikle söylemek gerekir hiçbir köpek kurt değildir. Bu bilimsel bir gerçektir ve tartışılması abesle iştigaldir. Bir köpeğin duruşu, suratı kurt gibi olabilir ama bir kurt ile köpek arasında genetik olarak onbinlerce yıl önce ayrılmış bir yol, dolayısıyla büyük fark vardır. Kurt köpeği diye yaygın olarak işaret edilen köpek aslında orjinal ismiyle German Shepherd Dog, yani Alman Çoban Köpeği’dir. Aynı şekilde, Siberian Husky cinsi köpekler de Türkçe’de yanlış bir şekilde Sibirya Kurdu diye bilinir. Bu listeyi Belçika kurdu, vs gibi sahte kurt tanımlamalarıyla uzatmak mümkündür. Dilimizde yaşanan bu sorunun aslında temelinde farklı dillerden, özellikle uzmanlık isteyen, adlandırılması uzmanlarca yapılması gereken kavramların, tarihsel sebeplerle veya basit anlamda ilgisizlik ve bilgisizlik neticesinde dilimize sokulmuş olması ve yanlışta ısrara devam edilmesidir. Bu bazen yukardaki örneklerde olduğu gibi tamamiyle yanlış olabileceği gibi maket model kavramlarının durumunda olduğu gibi, aslında yanlış olmayan ama birbiri yerine kullanılabilen ve bir anlamda gereksiz bir kavram karmaşası yaratan mahiyette de olabilmektedir.

7

Gemi yapım işleriyle uğraşan bir maketçi şöyle demiştir: “Gemi maketi ile modeli ayrı şeylerdir. Model bir geminin ölçekli olarak yeniden yapılmasıdır. Tıpkı harita gibi 1/1000’lik bir ölçekte her parçanın aynının yapılmasıdır. Üstelik modelin yüzmesi de gerekir”.

R Reepprraaeesseennttaa V Viittaamm T Tuuuumm pprroopprriiuumm M Muunndduumm aaeeddiiffiiccaa

Altar Maket Tarihsel olarak, maket, gerçeğine sadık kalınarak yapılmış, gerçeğine uygun bir biçimde ölçekli olarak küçültülmüş, montaj boyama vb gibi işler gerektiren, plastik, metal veya herhangi bir malzemeden yapılmış, ürünlere verilen isim olmuştur. Türkçe’de yıllardır bu aktiviteyi, bu hobiyi, anlatmak için maket kelimesi kullanılmaktadır. Biz de 1986 yılından beri, 20 yıldır, yaptığımız işi bu şekilde adlandırmaktayız. Kanımızca, bu bir derece de tercih ve yılların getirdiği bir alışkanlık meselesidir. Maket ve model arasında ayrım olduğundan yola çıkarak, yapay ve dayanaksız bir tartışma hedefleyen çabalar da yersiz ve gereksizdir. Sonuç itibarıyle baktığınızda, hem her iki kelimenin çıktığı orjinal dildeki anlamları ve yaygın olarak kullanıldığı İngilizce’de kullanımı, hem de Türkçe ansiklopedik anlamları geniş anlamda aynı faaliyete işaret eder.

©Altar Maket Her hakkı Altar Maket’e aittir, izinsiz kopyalanamaz. Kaynak göstermek kaydıyla, burada yer alan görüş, bilgi ve resimlerden araştırmalar ve kişisel kullanım için faydalanılabilir.

R Reepprraaeesseennttaa V Viittaamm T Tuuuumm pprroopprriiuumm M Muunndduumm aaeeddiiffiiccaa