History Of Mastic In Chios

Âπτα HMEPEΣ

H MΑΣΤΙΧΑ ΤΗς XΊΟΥ

10 ΔEKEMBPIOY 2000

H μαστχα

H KA£HMEPINH

E¶TA HMEPE™

KYPIAKH 10 ¢EKEMBPIOY 2000

2-32 A º I E P ø M A

H MΑΣΤΙΧΑ ΤΗς X ΟΥ

H πολτιμη ρητνη

H μαστχα στην αρχαιτητα Tης ¢¤ÛÔÈÓ·˜ IˆÛ‹Ê

H μαστχα κατ τη βυζαντιν περοδο Tου •. N. MÔÓ›·ÚÔ˘

Kαθεστ"ς ρ#θμισης και «προνομων» Tου Mȯ¿ÏË ¢ÈÔÁ. B·ÚÏ¿

Φυσιογνωμα της περιοχς Tου Mȯ¿ÏË ¢ÈÔÁ. B·ÚÏ¿

Kοινωνικς ιστς και οργνωση εργασας Tου Mȯ¿ÏË ¢ÈÔÁ. B·ÚÏ¿

£AMNO™ «ÈÛÙ¿ÎË», Û¯›ÓÔ˜ Ë Ì·ÛÙȯÔÊfiÚÔ˜, Ì·ÛÙȯȿ ‹ Ì·ÛÙȯfi‰ÂÓ‰ÚÔ, Â›Ó·È Ù· ÔÏÏ·Ï¿ ÔÓfiÌ·Ù· Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ‰Ôı› ÛÙÔ ¯ÈÒÙÈÎÔ Û¯›ÓÔ. EÂÈÙ· ·fi ΤÓÙËÌ·, ÚÔÛÂÎÙÈ΋ ÂÓÙÔÌ‹ ÛÙÔÓ ÎÔÚÌfi (Ë ÂӉȿÌÂÛË ·˘Ù‹ ȉȿ˙Ô˘Û· ‰È·‰Èηۛ· ¤‰ˆÛÂ Î·È ÙÔÓ Ù›ÙÏÔ «T· ‰¤ÓÙÚ· Ô˘ ÏËÁÒÓ·Ì» ÛÙËÓ ÚÒÙË ÌÂÁ¿ÏÔ˘ Ì‹ÎÔ˘˜ ÎÈÓËÌ·ÙÔÁÚ·ÊÈ΋ Ù·ÈÓ›· ÙÔ˘ ÛÎËÓÔı¤ÙË ¢‹ÌÔ˘ A‚‰ÂÏÈÒÙË), Ú¤ÂÈ Î·Ù¿ ÛÙ·ÁfiÓ˜ ·ÚˆÌ·ÙÈ΋ ÚËÙ›ÓË, ÁÓˆÛÙ‹ ˆ˜ Ì·ÛÙ›¯·. TÔ ·ÚˆÌ·ÙÈÎfi ·˘Ùfi ÚÂÙÛ›ÓÈ ‰ÂÓ ·Ú¿ÁÂÙ·È Ô˘ıÂÓ¿ ·ÏÏÔ‡ ÛÙÔÓ Îfi-

Eπιμλεια αφιερματος:

Mαρτυρες περιηγητ"ν για τη μαστχα

∫ø™Δ∏™ §π√¡Δ∏™

Tης AÊÚÔ‰›Ù˘ KÔ‡ÚÈ·

Mαστιχοκαλλι(ργεια και μαστιχοπαραγωγ Tου Mȯ¿ÏË ¢ÈÔÁ. B·ÚÏ¿

H δρυση της Eνωσης Mαστιχοπαραγωγ"ν Xου Tου °ÂÚ¿ÛÈÌÔ˘ A. Z·¯·Ú¿ÙÔ˘

Tο Mουσεο Mαστχας Tου °ÂÚ¿ÛÈÌÔ˘ A. Z·¯·Ú¿ÙÔ˘

Mαστχα και γαστρονομα Tου £ˆÌ¿ K·Ú·ÌÔ˘ÛÏ‹

O φωτογρφος Γε"ργιος Mιχ. Mα+στρος Tης ™Ù¤ÏÏ·˜ ™. M·Ó¤

H μαστχα στη φαρμακευτικ Tου ¢ËÌ‹ÙÚË KÔÎÎÈÓ¿ÎË

EÍÒÊ˘ÏÏÔ ™Ù¿Ï·ÁÌ· Ì·ÛÙȯÈÔ‡ ‹ ÊÏÈÛοÚÈ Î·Ù¿ ÙË Ì·ÛÙȯԯˆÚ›ÙÈÎË ‰È¿ÏÂÎÙÔ, ηıÒ˜ ÎÚ¤ÌÂÙ·È ·’ ÙÔÓ ÎÔÚÌfi Ì›· ‰‡Ô ‚‰ÔÌ¿‰Â˜ ÌÂÙ¿ ÙÔ Î¤ÓÙËÌ· (ʈÙ.: °È¿ÓÓ˘ X›Ô˜).

Yπεθυνη «Eπτ Hμερν» E§EY£EPIA TPA´OY

2

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

ÛÌÔ ·Ú¿ ÌfiÓÔ ÛÙË X›Ô. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ‰ËÏ·‰‹ ÁÈ· ¤Ó· ÌÔÓÔÒÏÈÔ ‹ ÛˆÛÙfiÙÂÚ·, ÌÂÚÔÏËÙÈ΋ ‡ÓÔÈ· Ù˘ ›‰È·˜ Ù˘ ʇÛ˘. H ηÏÏȤÚÁÂÈ·, ÙÔ Ì¿˙ÂÌ· Î·È Ë ÂÂÍÂÚÁ·Û›· ηı·ÚÈÛÌÔ‡ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ÛÙÂÓ‹ ¿ÓÙ· ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ··Û¯fiÏËÛË Î·È Ë fiÏË ·˘Ù‹ ‰È·‰Èηۛ· ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ı› Ó· ˘Ê›ÛÙ·Ù·È Û¯Â‰fiÓ ··Ú¿ÏÏ·¯ÙË Â‰Ò Î·È ·ÈÒÓ˜. M ¿ÏÏ· ÏfiÁÈ·, ÂÈ‚ÈÒÓÔ˘Ó Ù· ·Ú¯¤ÁÔÓ· ÛÙÔȯ›· Ù˘. AÓ·ÊÔÚ¤˜ Á‡Úˆ ·’ ÙË Ì·ÛÙ›¯· ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÛÙȘ ·Ú¯·›Â˜ ËÁ¤˜ Î·È ·ÊÔÚÔ‡Ó, ΢ڛˆ˜, ÙȘ ıÂÚ·¢ÙÈΤ˜ Ù˘ ȉÈfiÙËÙ˜. ¢ÂÛfi˙Ô˘Û·, fï˜, ı¤ÛË ·›ÚÓÂÈ Ì ÙËÓ ÂÌÊ¿ÓÈÛË ÙˆÓ °ÂÓÔ˘·ÙÒÓ Î·Ù¿ ÙÔÓ 14Ô ·ÈÒÓ·. ¶ÚÔÛٷهÔÓÙ·˜ Î·È ÂϤÁ¯ÔÓÙ·˜ ·˘ÛÙËÚ¿ ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹, ¤‰ˆÛ·Ó ÌÔÓÔˆÏÈ·Îfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. Afi ÙfiÙ –Ì ÂӉȿÌÂÛÔ˘˜ ‚¤‚·È· ÙÔ˘˜ OıˆÌ·ÓÔ‡˜ ·ÏÏ¿ ¯ˆÚ›˜ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈΤ˜ ·ÏÏÔÈÒÛÂȘ ÛÙÔ ÌÔÓÔˆÏÈ·Îfi ηıÂÛÙÒ˜– ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ·, Ù· ÏÂÁfiÌÂÓ· M·ÛÙȯԯÒÚÈ·, Ô˘ ηٷϷ̂¿ÓÔ˘Ó ÙÔ ÓfiÙÈÔ ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡, ¤¯Ô˘Ó Û˘Ó‰¤ÛÂÈ ¿ÚÚËÎÙ· ÙË ÌÔ›Ú· ÙÔ˘˜ (ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋, ÎÔÈÓˆÓÈ΋, Î.Ï.) Ì ÙËÓ ÔχÙÈÌË ÚËÙ›ÓË. ™˘ÓÙËÚÒÓÙ·˜ fi,ÙÈ ·fiÎÏËÚÔ Ù˘ Û‡Á¯ÔÓ˘ Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜, ÙÔÓ ·¯ÚËÛÙÂ˘Ì¤ÓÔ ‰ËÏ·‰‹ Ì˯·ÓÔÏÔÁÈÎfi ÂÍÔÏÈÛÌfi, Û˘Ó·Ê‹ ·ÓÙÈΛÌÂÓ· ÂÂÍÂÚÁ·Û›·˜ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Î·È ·Ú¯ÂÈ·Îfi ˘ÏÈÎfi, ¿Ú¯ÈÛÂ, Û˘ÁÎÚÔÙË̤ÓÔ ÚfiÛÊ·Ù·, Ó· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ› ÛÙȘ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈΤ˜ ÂÁηٷÛÙ¿ÛÂȘ Ù˘ EÓˆÛ˘ M·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÒÓ, ÛÙËÓ fiÏË Ù˘ X›Ô˘, ÙÔ MÔ˘ÛÂ›Ô M·ÛÙ›¯·˜. AÎÚÈ‚Ò˜ ·˘Ùfi ¤‰ˆÛ ÙËÓ ·ÊÔÚÌ‹ ÁÈ· ÙÔ ÛËÌÂÚÈÓfi ·ÊȤڈ̷.

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

στην αρχαιτητα Tης ¢ Œ™¶√π¡∞˜ I ø™◊º Φοιττριας PhD στο University College of London

O

π ∞ƒÃ∞ÿ∂˜ ¶∏°Œ˜ ‰ÂÓ Ì·˜ ÏËÚÔÊÔÚÔ‡Ó Â·ÚÎÒ˜ Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔ ˙‹ÙËÌ· Ù˘ ηÏÏȤÚÁÂÈ·˜, ¯Ú‹Û˘ Î·È ‰È·Î›ÓËÛ˘ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ÛÙËÓ ÎÏ·ÛÈ΋ ÂÔ¯‹. øÛÙfiÛÔ, Â›Ó·È ·ÚÎÂÙ¿ ‰È·ÊˆÙÈÛÙÈΤ˜ ÁÈ· ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚ˜ ÂÚÈfi‰Ô˘˜. MÈ· ÚˆÙÔÊ·Ó‹˜ ¤ÎÚËÍË ÏËÚÔÊÔÚÈÒÓ ÁÈ· ÙË ¯ÈÒÙÈÎË Ì·ÛÙ›¯· Û˘Ó·ÓÙ¿Ì Û ȷÙÚÈο ΛÌÂÓ· Ù˘ ‡ÛÙÂÚ˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜ (1Ô˜ ·ÈÒÓ·˜ - 7Ô˜ ·ÈÒÓ·˜ Ì.X.). ¶ÏËıÒÚ· È·ÙÚÈÎÒÓ Û˘ÓÙ·ÁÒÓ Â›¯·Ó ˆ˜ ·ÚÈÔ Û˘ÛÙ·ÙÈÎfi ÙË Ì·ÛÙ›¯·. H Ì·ÛÙ›¯· ¤¯·ÈÚ ÌÂÁ¿Ï˘ ÂÎÙ›ÌËÛ˘ Î·È ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó Â˘Ú‡Ù·Ù· ÛÙËÓ È·ÙÚÈ΋ Ù˘ ‡ÛÙÂÚ˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜. TËÓ ıˆÚÔ‡Û·Ó Â˘ÂÚÁÂÙÈ΋ ÁÈ· ÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓË ˘Á›· Î·È ÙȘ ·¤‰È‰·Ó ÔÏϤ˜ ȉÈfiÙËÙ˜. TËÓ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó ÛÂ Û˘Ó‰˘·ÛÌfi Ì ¿ÏÏ· Ê˘ÛÈο ˘ÏÈο ÁÈ· ÙË ıÂÚ·›· Ï‹ıÔ˜ ·ÛıÂÓÂÈÒÓ. EÔ̤ӈ˜, ÌÔÚԇ̠ӷ ÌÈÏ¿Ì ÁÈ· Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ ηÏÏȤÚÁÂÈ· Î·È ÂÌfiÚÈÔ Û ÌÂÁ¿ÏË Îϛ̷η ÒÛÙ ӷ Î·Ï˘ÊıÔ‡Ó ÔÈ ·Ó¿ÁΘ ÙˆÓ ÁÈ·ÙÚÒÓ Î·È ÙˆÓ ·ÚÚÒÛÙˆÓ. AÓ·ÚˆÙÈ¤Ì·È ·Ó Ë ¯Ú‹ÛË Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ÛÙËÓ È·ÙÚÈ΋ ‹Ù·Ó ÌÈ· ·Ï·ÈfiÙÂÚË Ú·ÎÙÈ΋ ‹ ÌÈ· Ó¤· Ù¿ÛË Ô˘ ÚÔˆıÔ‡Û·Ó ÔÈ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ Ù˘ ‡ÛÙÂÚ˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜. T·˘Ùfi¯ÚÔÓ·, ·Ó ÔÈ ÁÈ·ÙÚÔ› Ù˘ ‡ÛÙÂÚ˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜ ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Ì ÙË Û˘ÁÁÚ·Ê‹ È·ÙÚÈÎÒÓ ÂÁ¯ÂÈÚȉ›ˆÓ Û ۯ¤ÛË Ì ÙȘ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓ˜ ÁÂÓ¤˜ ‹ ·Ï¿ ·Ó Ë Ù‡¯Ë ‰È¤ÛˆÛ Ҙ ÙȘ Ë̤Ú˜ Ì·˜ ÏËıÒÚ· ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ ÙÔ˘˜, ÒÛÙ ӷ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÂ›Ù·È Ë ÂÓÙ‡ˆÛË fiÙÈ Ë ¯Ú‹ÛË Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ÛÙËÓ È·ÙÚÈ΋ ‹Ù·Ó ¤Ó· Ó¤Ô Î·È ‰È·‰Â‰Ô̤ÓÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ. E¯ˆ ÙËÓ ÂÓÙ‡ˆÛË fiÙÈ Ë È·ÙÚÈ΋ ˘‹ÚÍÂ Û˘ÓÙËÚËÙÈ΋. OÈ ÁÈ·ÙÚÔ› ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó ÙȘ Û˘ÓÙ·Á¤˜ Ô˘ ›¯·Ó

Õ Mαστιχδενδρο, θμνος καλλιεργσιμος μνο στη ντια Xο. Yστερα απ κντημα στον κορμ του, ρει το αρωματικ μαστχι. Aναφορς υπρχουν στις αρχαες πηγς και αφορον κυρως τις θεραπευτικς ιδιτητες. H μαστιχοκαλλιργεια παρνει πρωτεουσα θση με την εμφνιση των Γενουατν (μσα 14ου αι.) και συνεχζει απ ττε αδιλειπτα μχρι σμερα (φωτ.: Γιννης Xος).

H

K A £ H M E P I N H

B

·Ô‰Âȯı› ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈΤ˜ Î·È ‰›ÛÙ·˙·Ó Ó· ÚˆÙÔÙ˘‹ÛÔ˘Ó. EÔ̤ӈ˜, ıˆÚÒ fiÙÈ Ë È‰¤· fiÙÈ Ë Ì·ÛÙ›¯· ¢ÓÔ› ÙËÓ ˘Á›· ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ÌÈ· Ó¤· ȉ¤· Ù˘ ‡ÛÙÂÚ˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜, ·ÏÏ¿ ·˯ԇÛ ÙÔ˘˜ ÂÈÚ·Ì·ÙÈÛÌÔ‡˜ Î·È ÙË ÁÓÒÛË ·Ï·ÈÔÙ¤ÚˆÓ ÂÔ¯ÒÓ. Afi ÙÔÓ 1Ô ¤ˆ˜ Î·È ÙÔÓ 7Ô ·ÈÒÓ· Ì.X. Ë Ì·ÛÙ›¯· ÚÔÔÚÈ˙fiÙ·Ó Î˘Ú›ˆ˜ ÁÈ· ÙËÓ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË ÛÙÔÌ·¯ÈÎÒÓ ‰È·Ù·Ú·¯ÒÓ. ™ÙËÓ ·ÓÙ›ÏË„Ë ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ë ¯Ú‹ÛË Ì·ÛÙ›¯·˜ Û˘ÓÙÂÏÔ‡Û ÛÙËÓ ÔÌ·Ï‹ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ ÂÙÈ· Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜ (AϤͷӉÚÔ˜, Problematicum I Prefatio). H Ì·ÛÙ›¯· ÂıˆÚ›ÙÔ È‰·ÓÈ΋, ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ··ÏÏ·Á› οÔÈÔ˜ ·fi fiÓÔ˘˜ ÛÙÔ ÛÙÔÌ¿¯È (A¤ÙÈÔ˜, Iatricorum 9.11), ·fi Â̤ÙÔ˘˜ (A¤ÙÈÔ˜, 9.11) Î·È ·ÓÔÚÂÍ›· (OÚÂÈ‚¿ÛÈÔ˜, Eclogae medicamentorum 38). T·˘Ùfi¯ÚÔÓ·, ÂıˆÚ›ÙÔ Î·Ù¿ÏÏËÏË ÁÈ· ÙËÓ ·Ó·¯·›ÙÈÛË ‰È·Ù·Ú·¯ÒÓ Ù˘ ÎÔÈÏÈ¿˜ (OÚÂÈ‚¿ÛÈÔ˜, Synopsis ad Eustathium filium 4.83), ηıÒ˜ Î·È ÂÍ·ÈÚÂÙÈÎfi ÎÂÓˆÙÈÎfi (A¤ÙÈÔ˜ 3.62). H ‰Â‡ÙÂÚË ÈÔ Û˘ÓËıÈṲ̂ÓË ¯Ú‹ÛË Û˘Ó‰ÂfiÙ·Ó Ì ÙËÓ ˘Á›· Ù˘ ÛÙÔÌ·ÙÈ΋˜ ÎÔÈÏfiÙËÙ·˜. H Ì·ÛÙ›¯· ‹Ù·Ó ··Ú·›ÙËÙË ÁÈ· ÙÔÓ Î·ı·ÚÈÛÌfi ÙˆÓ ‰ÔÓÙÈÒÓ. TÔÓ 17Ô ·ÈÒÓ· Ì.X. Ô ÁÈ·ÙÚfi˜ ¶·‡ÏÔ˜ Ô AÈÁÈÓ‹Ù˘, η٤ÁÚ·„ ÙË Û˘ÓÙ·Á‹ ÁÈ· ÙËÓ ·Ú·Û΢‹ Ô‰ÔÓÙÔÛÌ‹ÁÌ·ÙÔ˜, ‰ËÏ·‰‹ Ô‰ÔÓÙfiÎÚÂÌ·˜, ÙËÓ ÔÔ›· ¤ÎÚÈÓ ηٿÏÏËÏË ÁÈ· ÙÔÓ Î·ı·ÚÈÛÌfi ÙˆÓ ‰ÔÓÙÈÒÓ (Epitomae 2.26). H Ì·ÛÙ›¯· ÚÔʇϷÛÛ ٷ ‰fiÓÙÈ· ·fi ·ı‹ÛÂȘ (OÚÂÈ‚¿ÛÈÔ˜, Ad Eustathium 3.178). ºÚfiÓÙÈ˙ ٷ ԇϷ Ô˘ Ì¿ÙˆÓ·Ó (OÚÂÈ‚¿ÛÈÔ˜, Eclogae 16.1, ηıÒ˜ Î·È Ù· ‰fiÓÙÈ· Ô˘ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ÛÙ·ıÂÚ¿ (A¤ÙÈÔ˜, 8.31). T¤ÏÔ˜, Ë Ì·ÛÙ›¯· ¤·˘Â ÙÔÓ ÔÓfi‰ÔÓÙÔ (梉Ô-°·ÏËÓfi˜, 3.14), ÚÔÛ¤ÊÂÚ ηı·Ú‹ ·Ó·ÓÔ‹ (A¤ÙÈÔ˜, 8.7) Î·È ¤Ï΢ ÙËÓ ÂÚÈÙÙ‹ ˘ÁÚ·Û›· ÙÔ˘ ÛÙfiÌ·ÙÔ˜ (A¤ÙÈÔ˜, 3.141). H Ì·ÛÙ›¯· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó ˆ˜ ·Ó¿ÎÂÈ·! E›Ó·È Ê·ÓÂÚfi ·fi ÙȘ ËÁ¤˜ fiÙÈ ÛÙË Ì·ÛÙ›¯· η٤Ê¢Á·Ó fiÛÔÈ ‰ÔÎÈÌ¿˙ÔÓÙ·Ó ·fi οı ›‰Ô˘˜ fiÓÔ (¶·‡ÏÔ˜, Epitomae 7.7.19) ‹ ‚‹¯· (¶·‡ÏÔ˜, Epitomae 7.3.28) ‹ ·Ï¿ ÂÈı˘ÌÔ‡Û·Ó Ó· ÎÔÏÏ‹ÛÔ˘Ó Î·È Ó· Â·Ó·ÙÔÔıÂÙ‹ÛÔ˘Ó ÙȘ ÙÚ›¯Â˜ Ô˘ ·Ô¯ˆÚ›˙ÔÓÙ·Ó ¯ˆÚ›˜ ÙË ı¤ÏËÛ‹ ÙÔ˘˜ (A¤ÙÈÔ˜, 7.70)! M·ÛÙ›¯· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó Î·È Û ÂÚÈÙÒÛÂȘ Ô˘ ‰ÂÓ Â›¯Â ÂÓÙÔÈÛÙ› Ë ·ÈÙ›· ÙÔ˘ ηÎÔ‡. Oˆ˜ ›‰·ÌÂ, ÔÈ ÁÈ·ÙÚÔ› ¯ÔÚËÁÔ‡Û·Ó Ì·ÛÙ›¯· ΢ڛˆ˜ ÁÈ· ÙËÓ Â·Ó¿ÎÙËÛË Ù˘ ˘Á›·˜, fiÔ˘ ˘¤ÊÂÚ·Ó ·fi ÛÙÔÌ·¯ÈΤ˜ Î·È ÎÔÈÏȷΤ˜ ÂÓԯϋÛÂȘ. ™ÙȘ ËÁ¤˜ fï˜ Á›ÓÂÙ·È ÏfiÁÔ˜ Î·È ÁÈ· ¿ÏϘ ÏÈÁfiÙÂÚÔ ‰È·‰Â‰Ô̤Ó˜ ¯Ú‹ÛÂȘ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜. H Ì·ÛÙ›¯· ÊÚfiÓÙÈ˙ fiÛÔ˘˜ ¤·Û¯·Ó ·fi ·ÓÔȯ٤˜ ÏËÁ¤˜

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

3

TËÓ ·¿ÓÙËÛË ·Ú¤¯ÂÈ Ô ¶Ï›ÓÈÔ˜, Ô ‰È¿ÛËÌÔ˜ Ú‹ÙÔÚ·˜ ·fi ÙË ÚÒÌË (1Ô˜ ·ÈÒÓ·˜ Ì.X.). ™‡Ìʈӷ Ì ÙȘ ÂÎÙÈÌ‹ÛÂȘ ÙÔ˘, Ë ¯ÈÒÙÈÎË Ì·ÛÙ›¯· ÎfiÛÙÈ˙ ÙÔÓ 1Ô ·ÈÒÓ· Ì.X. ‰¤Î· ‰ËÓ¿ÚÈ·. TÔ ÔÛfi Â›Ó·È ·ÚÎÂÙ¿ ˘„ËÏfi. AÓ ˘Ôı¤ÛÔ˘Ì fiÙÈ Ë ÙÈÌ‹ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ·Ú¤ÌÂÈÓ ˘„ËÏ‹ ηı’ fiÏË ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ‡ÛÙÂÚ˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜, ÙfiÙ ÔÈ Î·ÙÒÙÂÚ˜ Ù¿ÍÂȘ Ì ÂÍ·›ÚÂÛË ›Ûˆ˜ ÛÙË X›Ô– ‰ÂÓ ı· ›¯·Ó ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó· ÙËÓ ÚÔÌËı¢ÙÔ‡Ó Î·È Ó· ÙË ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó Ô‡Ù ÁÈ· ›·ÛË Î·È Ê˘ÛÈο Ô‡Ù ÁÈ· ηÏψÈÛÌfi. OÈ È·ÙÚÈÎÔ› Û˘ÁÁÚ·Ê›˜, ÔÈ Û˘ÓÙ·Á¤˜ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ·¢ı‡ÓÔÓÙ·Ó Î˘Ú›ˆ˜ ÛÙÔ˘˜ ‡ÔÚÔ˘˜ ·ÛıÂÓ›˜ ÙÔ˘˜, ·Ó¤ÊÂÚ·Ó ÙË Ì·ÛÙ›¯· ȉȷ›ÙÂÚ· Û˘¯Ó¿. AÓÙÈÏ·Ì‚·ÓfiÌ·ÛÙ ¿Ú·, fiÙÈ Ë Ì·ÛÙ›¯· ‹Ù·Ó ÌÈ· Û˘ÓËıÈṲ̂ÓË ÔÏ˘Ù¤ÏÂÈ· ÁÈ· ÙȘ ·ÓÒÙÂÚ˜ Ù¿ÍÂȘ. T¤ÏÔ˜, ·Í›˙ÂÈ Ó· ·Ó·ÊÂÚı› fiÙÈ ÔÈ È·ÙÚÈÎÔ› Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ ‰ÂÓ ·Ú›¯·Ó ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο Û˘ÓÙ·Á¤˜ Ì ̷ÛÙ›¯·. ¶ÚÔÛ¤ÊÂÚ·Ó ÂÓ·ÏÏ·ÎÙÈΤ˜ χÛÂȘ. ¶ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ η٤ÁÚ·Ê·Ó ‰‡Ô ‹ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ Û˘ÓÙ·Á¤˜, ·ÔÙÂÏÔ‡ÌÂÓ˜ ·fi ‰È·ÊÔÚÂÙÈο Û˘ÛÙ·ÙÈο. M ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÙÚfiÔ ‰Â˘ÎfiÏ˘Ó·Ó ÙÔ˘˜ ÁÈ·ÙÚÔ‡˜, ηıÒ˜ ÙÔ˘˜ ¤‰ÈÓ·Ó ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó· ÂÈϤÍÔ˘Ó ÌÈ· ·fi fiϘ ÙȘ Û˘ÓÙ·Á¤˜ ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ٷ ˘ÏÈο Ô˘ ›¯·Ó ÛÙË ‰È¿ıÂÛ‹ ÙÔ˘˜. M·ÛÙ›¯ÈÓÔÓ: M ̷ÛÙ›¯· Î·È Ï¿‰È ·Ú·Û΢·˙fiÙ·Ó ÙÔ Ì·ÛÙ›¯ÈÓÔÓ, ÙÔ ÔÔ›Ô Û˘ÁΤÓÙÚˆÓ fiϘ ÙȘ È·Ì·ÙÈΤ˜ ȉÈfiÙËÙ˜ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜. E›¯Â ÙÔ ÚfiÛıÂÙÔ ÏÂÔÓ¤ÎÙËÌ· fiÙÈ ÌÔÚÔ‡Û ӷ ·ÏÂÈÊı› ÛÙËÓ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈ΋ ÂÚÈÔ¯‹ (™ˆÚ·Ófi˜, I 48). TÔ Ì·ÛÙ›¯ÈÓÔÓ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó Î·È ·fi ÊÈÏ¿ÚÂÛÎÔ˘˜ ÁÈ· ÙËÓ ·fiÎÙËÛË ÊˆÙÂÈÓfiÙËÙ·˜ ÛÙÔ ÚfiÛˆÔ (¢ÈÔÛÎÔ˘Ú›‰Ë˜, De material medica I 42). TfiÔÈ ·Ú·ÁˆÁ‹˜: OÈ ·Ú¯·›Â˜ ËÁ¤˜ ·Ó·Ê¤ÚÔ˘Ó ÙË Ì·ÛÙ›¯· ˆ˜ X›·. E›Û˘ Á›ÓÂÙ·È ÏfiÁÔ˜ ÁÈ· AÈÁ‡ÙÈ· Ì·ÛÙ›¯Ë Î·È ¿·Í ÁÈ· AÈıÈÔÈ΋ (A¤ÙÈÔ˜, 15.15) Î·È IÏÏ˘ÚÈ΋ (AÚ¯ÈÁÂÓ‹˜, Fragmenta). ¢ÂÓ Â›Ó·È ÍÂοı·ÚÔ ·Ó ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙfiÔ˘˜ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ‹ ÁÈ· ÔÈÎÈϛ˜. °ÂÓÈο Ô ÙÚfiÔ˜ ¯Ú‹Û˘ ‰ÂÓ ‰È¤ÊÂÚÂ. EÍ·›ÚÂÛË ·ÔÙÂÏ› Ë ¿Ô„Ë ÙÔ˘ ÚÔÛˆÈÎÔ‡ ÁÈ·ÙÚÔ‡, ÙÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· M¿ÚÎÔ˘ A˘Ú‹ÏÈÔ˘, °·ÏËÓÔ‡ (2Ô˜ ·ÈÒÓ·˜ Ì.X.), Û‡Ìʈӷ Ì ÙËÓ ÔÔ›· Ë ·ÈÁ˘Ùȷ΋ Ì·ÛÙ›¯· ›¯Â ‰Ú¿ÛË Î˘Ú›ˆ˜ ÂÙÈ΋ Î·È ‰È·ÊÔÚËÙÈ΋ (De comp. med. 7.13) Î·È ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ηٿÏÏËÏË ÁÈ· ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ Ì·ÛÙ›¯ÈÓÔ˘ (De simplicium medicamentorum temperamentis ac facultatibus 12). AÓÙ›ıÂÙ·, Ô ÚÔÛˆÈÎfi˜ ÁÈ·ÙÚfi˜ ÙÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· IÔ˘ÏÈ·ÓÔ‡, Ô OÚÂÈ‚¿ÛÈÔ˜ (4Ô˜ ·ÈÒÓ·˜ Ì.X.), Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ıˆÚÔ‡Û ÙËÓ ·ÈÁ˘Ùȷ΋ Ì·ÛÙ›¯· ÈÔ ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈ΋ Î·È ¿Ú· ·ÓÒÙÂÚË ·fi ÙȘ ¿ÏϘ.

H O Γαληνς, ο τελευταος των μεγλων Eλλνων ιατρν της αρχαιτητας (2ος μ.X. αι.), κνει λγο για αιγυπτιακ μαστχα και τις ιατρικς της δρσεις. Tο πορτρτο φιλοτεχνημνο απ γνωστο καλλιτχνη τον 18ο αι. βρσκεται στη Bιβλιοθκη της Παλαις Iατρικς Σχολς του Παρισιο.

(A¤ÙÈÔ˜, 8.9), ıÂÚ¿¢ ·Ú·Ï˘Ì¤ÓÔ˘˜ ̇˜ (A¤ÙÈÔ˜, 6.29) Î·È ‚ÔËıÔ‡Û ÙÔ˘˜ ·ÈÌÔÙ˘ÛÈÎÔ‡˜ Ó· ÍÂÂÚ¿ÛÔ˘Ó ÙÔ Úfi‚ÏËÌ¿ ÙÔ˘˜ (梉Ԗ°·ÏËÓfi˜, 3.14). K¿ÔȘ ·fi ÙȘ ÏÈÁfiÙÂÚÔ ‰È·‰Â‰Ô̤Ó˜ ¯Ú‹ÛÂȘ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È Ì ÈÔ ··ÈÙËÙÈΤ˜ ·Ûı¤ÓÂȘ, fiˆ˜ Ô Ù¤Ù·ÓÔ˜ (OÚÂÈ‚¿ÛÈÔ˜, Eclogae 72.3), Ë „ˆÚ›·ÛË (°·ÏËÓfi˜, De compositione medicamentorum 10.12) Î·È Ë ÂÏÂÊ·ÓÙ›·ÛË (A¤ÙÈÔ˜, 8.6).

°ÓˆÛÙ‹ ·fi ÙȘ ·Ú¯·›Â˜ ËÁ¤˜ ÁÈ· ÙȘ ıÂÚ·¢ÙÈΤ˜ Ù˘ ȉÈfiÙËÙ˜, ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ›ÙÔ Â˘Ú¤ˆ˜ ÛÙËÓ È·ÙÚÈ΋

°È· ηÏψÈÛÌfi I‰È·›ÙÂÚÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ¤¯ÂÈ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Ë Ì·ÛÙ›¯· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó Î·È ÁÈ· ηÏψÈÛÌfi. TÔÓ 4Ô ·ÈÒÓ· Ì.X. Ë Ì·ÛÙ›¯· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Û ˆ˜ ·ÓÙÈËÏÈ·Îfi. ¶ÚÔÛٿ٢ ·fi Ù· ÂÁη‡Ì·Ù· Ô˘ ÌÔÚÔ‡Û ӷ ÚÔηϤÛÂÈ Ë ¤ÎıÂÛË ÛÙÔÓ ‹ÏÈÔ (OÚÂÈ‚¿ÛÈÔ˜, Ad Eustathium 6.53). TÔÓ 6Ô ·ÈÒÓ· Ì.X. Ë Ì·ÛÙ›¯· ·ÔÙÂÏÔ‡Û ·ÚÈÔ Û˘ÛÙ·ÙÈÎfi ÛÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ Û·Ô˘ÓÈÔ‡ (A¤ÙÈÔ˜ 8.14) Î·È ÛÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ÛÌ‹ÁÌ·ÙÔ˜, ‰ËÏ·‰‹ Îڤ̷˜ (A¤ÙÈÔ˜ 8.37). O ÚÔÛˆÈÎfi˜ ÁÈ·ÙÚfi˜ ÙÔ˘ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· IÔ˘ÛÙÈÓÈ·ÓÔ‡, A¤ÙÈÔ˜ (6Ô˜ ·ÈÒÓ·˜ Ì.X.) η٤ÁÚ·„ ÙË Û˘ÓÙ·Á‹ ÁÈ· Îڤ̷ Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÛÂ Ë ·ÙÚÈΛ· ¶ÂÏ·Á›·, ÒÛÙ ӷ ‰È·ÙËÚ‹ÛÂÈ ÙËÓ ÔÌÔÚÊÈ¿ Ù˘ (8.6). H Û˘ÓÙ·Á‹ ÂÚÈ›¯Â ·Ó¿ÌÂÛ· Û ¿ÏÏ· Ì·ÛÙ›¯· Î·È Ì˘·Ïfi ÂÏ·ÊÈÔ‡! H ÏËÚÔÊÔÚ›· ·˘Ù‹ Ì·˜ ˆı› Ó· ·Ó·ÚˆÙËıԇ̠·Ó Ë Ì·ÛÙ›¯· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó ÁÈ· ηÏψÈÛÌfi ÌfiÓÔ ·fi ÙȘ ·ÓÒÙÂÚ˜ Ù¿ÍÂȘ ‹ ‹Ù·Ó ¤Ó· ÚÔ˚fiÓ ÚÔÛÈÙfi Î·È ÛÙȘ ηÙÒÙÂÚ˜ Ù¿ÍÂȘ.

4

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

EÍÔ¯Ô ÁÈ· ÙËÓ ˘ÁÈÂÈÓ‹ OÈ ·Ú¯·›ÔÈ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜, ·ÍÈÔÔÈÒÓÙ·˜ ÙËÓ ›ڷ ÙˆÓ ÚÔηÙfi¯ˆÓ ÙÔ˘˜, Û˘Ó‹ıÈ˙·Ó Ó· ·ÓÙÈÁÚ¿ÊÔ˘Ó Û˘-

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

ÓÙ·Á¤˜ ·fi Ù· È·ÙÚÈο ÂÁ¯ÂÈÚ›‰È· ÚÔÁÂÓ¤ÛÙÂÚˆÓ ÂÔ¯ÒÓ. Afi ÙË ÌÂϤÙË ÙˆÓ ËÁÒÓ ÚÔ·ÙÂÈ fiÙÈ ÛÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ· ‹Ù·Ó ηıÈÂڈ̤ÓË Ë ·ÓÙ›ÏË„Ë fiÙÈ Ë Ì·ÛÙ›¯· ‹Ù·Ó ¤Ó· ÂÍ·ÈÚÂÙÈÎfi ÚÔ˚fiÓ ÁÈ· Ó· ηٷÚ·˛ÓÂÈ ÛÙÔÌ·¯ÈΤ˜ ‰È·Ù·Ú·¯¤˜ Î·È ¤ÍÔ¯Ô ÁÈ· ÙËÓ ˘ÁÈÂÈÓ‹ Ù˘ ÛÙÔÌ·ÙÈ΋˜ ÎÔÈÏfiÙËÙ·˜. O OÚÂÈ‚¿ÛÈÔ˜ (4Ô˜ ·ÈÒÓ·˜ Ì.X.) Î·È Ô A¤ÙÈÔ˜ (6Ô˜ ·ÈÒÓ·˜ Ì.X.) ›¯·Ó ÙË Ì·ÛÙ›¯· Û ȉȷ›ÙÂÚË ÂÎÙ›ÌËÛË, ηıÒ˜ ÙË ıˆÚÔ‡Û·Ó Â˘ÂÚÁÂÙÈ΋ ·fi ÔÏϤ˜ ·fi„ÂȘ Î·È ÙË Û˘Ó¤ÛÙËÓ·Ó Û ÔÈΛϘ ·ı‹ÛÂȘ. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÚÔÛˆÈ΋ ÙÔ˘˜ ÚÔÙ›ÌËÛË ·ÏÏ¿ Î·È ·ÓÙ·Ó¿ÎÏ·ÛË ÙÔ˘ ÁÔ‡ÛÙÔ˘ ÙˆÓ Û‡Á¯ÚÔÓÒÓ ÙÔ˘˜. ¶¿ÓÙˆ˜, ·ÎfiÌË Î·È ·˘ÙÔ› Ô˘ ÌÓËÌfiÓ¢·Ó ÂÚÈÛÙ·Ûȷο ÙË Ì·ÛÙ›¯· ‰ÂÓ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ÙËÓ ÚfiÙÂÈÓ·Ó ˆ˜ ¤Ó· ¿ÁÓˆÛÙÔ ÚÔ˚fiÓ. ¢È·ÈÛÙÒÓˆ fiÙÈ ¤Î·Ó·Ó ÏfiÁÔ ÁÈ· ÙË Ì·ÛÙ›¯· ˆ˜ οÙÈ ‹‰Ë ÁÓˆÛÙfi Î·È ·Ô‰ÂÎÙfi ÛÙÔ˘˜ ·ÎÏÔ˘˜ ÛÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ·¢ı‡ÓÔÓÙ·Ó. OÈ È‰ÈfiÙËÙ˜ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ÂÁΈÌÈ¿˙ÔÓÙ·Ó Û ˘¤ÚÌÂÙÚÔ ‚·ıÌfi. H Ê‹ÌË ÁÈ· ÙËÓ ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈÎfiÙËÙ¿ Ù˘ ÌÔÈ¿˙ÂÈ Ó· ¿ÁÁÈ˙ ٷ fiÚÈ· ÙÔ˘ ıÚ‡ÏÔ˘. H Ì·ÛÙ›¯· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËı› Ì ٤ÙÔÈÔ ÙÚfiÔ Î·È ÛÂ Û˘Ó‰˘·ÛÌfi Ì ÂÈÏÂÁ̤ӷ ˘ÏÈο, ÒÛÙ ¿ÏÏÔÙ ӷ ¤¯ÂÈ ıÂÚÌ·ÓÙÈΤ˜, ¿ÏÏÔÙ ̷ϷÎÙÈΤ˜ Î·È ¿ÏÏÔÙ ÍËÚ¤˜ ȉÈfiÙËÙ˜ ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙȘ ·Ó¿ÎÁ˜ ÙÔ˘ ·ÛıÂÓÔ‡˜. H Ì·ÛÙ›¯· ‰ÂÓ ÚÔÛ¤ÊÂÚ ·Ó·ÎÔ‡ÊÈÛË ÌfiÓÔ Û ·ÛıÂÓ›˜ ·ÏÏ¿ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó Î·È ÁÈ· ηÏψÈÛÌfi ‹ ·Ï¿ ÁÈ· ÂÓ‰˘Ó¿ÌˆÛË ÙÔ˘ ÔÚÁ·ÓÈÛÌÔ‡, ‚ÂÏÙ›ˆÛË Ù˘ „˘¯È΋˜ ‰È¿ıÂÛ˘ Î·È ÚfiÎÏËÛË Â˘ÊÔÚ›·˜ Î·È Ù¿Û˘ ÁÈ· ‡ÓÔ. M¤¯ÚÈ Ù· ̤۷ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·ÈÒÓ· Ë ÏÂÈÔÓfiÙËÙ· ÙˆÓ Î·ÙÔ›ÎˆÓ Ù˘ X›Ô˘, fiÙ·Ó ·ÓÙÈÌÂÙÒÈ˙ οÔÈÔ Úfi‚ÏËÌ· ˘Á›·˜ ‰ÂÓ ·Ó·˙ËÙÔ‡Û ÙË Áӈ̿Ù¢ÛË ÁÈ·ÙÚÔ‡ ·ÏÏ¿ η٤Ê¢Á ÛÙË ¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛË Ê˘ÛÈÎÒÓ ˘ÏÈÎÒÓ Û‡Ìʈӷ Ì ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË. EÓÙ‡ˆÛË ÚÔηÏ› ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó Ì·ÛÙ›¯· ÁÈ· ÙȘ ›‰È˜ ·Ûı¤ÓÂȘ fiˆ˜ Î·È ÛÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·. T· ÂfiÌÂÓ· ¯ÚfiÓÈ· Ë Ì·ÛÙ›¯· ·Ú·ÌÂÏ‹ıËÎÂ. ™‹ÌÂÚ· Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ·ÔÛ¿ ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ, ÁÈ·ÙÚÒÓ Î·È Î·Ù·Ó·ÏˆÙÒÓ Î·È Ó· ·Ó·ÎÙ¿ ÙËÓ ·›ÁÏË Î·È ÙÔ Û‚·ÛÌfi Ô˘ ¤¯·ÈÚ ÛÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·. EÈÏÂÎÙÈ΋ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·: — Amundsen W. D., «Medicine, Society and Faith in the Ancient and Medieval Worlds», Bαλτιμρη και Λονδίνο, 1996. — Δαμπάση I. N., «Iστορικαί Iατρικαί Mελέται», Aθήνα, Eταιρεία Kυκλαδικών Σπουδών, 1968. — Garzya A. επιμελ., «Tradizione e Ecdotica», πρακτικά διεθνούς συνεδρίου για την ιατρική της ύστερης αρχαιτητας (Aνάκαπρη 29-31 Oκτωβρίου 1990), Nάπολη, 1992. — Garzya A. επιμελ., «Storia e Ecdotica», πρακτικά διεθνούς συνεδρίου για την ιατρική της ύστερης αρχαιτητας (Παρίσι 24-26 Mαΐου 1994), Nάπολη, 1996. — Patlagean Ev., επιμελ., «Maladie et societe a Byzance», πρακτικά 17ου διεθνούς συνεδρίου για τις ιστορικές σπουδές (Mαδρίτη 1990), Pώμη 1993.

H μαστχα κατ τη βυζαντιν περοδο Õ Στον πρτο χρυσ βουλλο λ γο εμπορικν προνομων που παραχρησε ο Aλξιος A´ Kομνην ς το 1082, η Xος αναφρεται ως λιμνι μειωμνων δασμν για τους εμπ ρους της Γαληνοττης. O Aλξιος A´ ευλογεται απ τον Xριστ . Παρσταση σε μικρογραφα χειρογρφου του 12ου αι. (φωτ.: «Iστορα του Eλληνικο Eθνους», Eκδοτικ" Aθηνν).

Tου •. N. M √¡ÿ∞ƒ√À Iστορικο

°

π∞ Δ√ ¡∏™ÿ Ù˘ X›Ô˘ Ë ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ ÙÔ 330 Ù˘ ÚˆÙÂ‡Ô˘Û·˜ ·fi ÙË PÒÌË ÛÙÔ B˘˙¿ÓÙÈÔ ‹Ù·Ó ÌÈ· Â˘Ù˘¯‹˜ Û˘Á΢ڛ·. TÔ ÓËÛ›, Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Û ÁÈ· ·ÈÒÓ˜ ‡ÏË ÙˆÓ ¯ÂÚÛ·›ˆÓ ÂÌÔÚÈÎÒÓ Ô‰ÒÓ Ô˘ Ô‰ËÁÔ‡Û·Ó Ì¤Ûˆ Ù˘ ‰˘ÙÈ΋˜ MÈÎÚ¿˜ AÛ›·˜ ÛÙ· ·Ó·ÙÔÏÈο Û‡ÓÔÚ· Ù˘ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜, ‚Ú¤ıËΠÙÒÚ· ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ Ù˘ ˙ˆÙÈ΋˜ ı·Ï¿ÛÛÈ·˜ ÁÚ·ÌÌ‹˜ Ô˘ ¤ÓˆÓ ÙËÓ KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË Ì ÙË ÛÈÙÔ·Ú·ÁˆÁfi A›Á˘ÙÔ Î·È ÙȘ ÏÔ‡ÛȘ Â·Ú¯›Â˜ Ù˘ ™˘Ú›·˜. ™Â Û˘Ó‰˘·ÛÌfi Ì ÙË ‰È·Ù‹ÚËÛË Ù˘ ÂÈÚ‹Ó˘ ÛÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ Î·È ÙÔ˘ ÂϤÁ¯Ô˘ fiÏˆÓ ÙˆÓ ı·Ï¿ÛÛÈˆÓ Ô‰ÒÓ ÙÔ ÓËÛ› ÁÓÒÚÈÛ ÌÂÁ¿ÏË ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ·Ó¿Ù˘ÍË. K·Ù¿ ÙËÓ ÚÒÈÌË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÂÚ›Ô‰Ô X›ÔÈ ÏÔÈÔÎً٘ Î·È ¤ÌÔÚÔÈ Û˘Ó·ÓÙÔ‡ÓÙ·È ÛÙ· ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚ· ÏÈÌ¿ÓÈ· Ù˘ MÂÛÔÁ›Ԣ Î·È Î˘Ú›ˆ˜ ÛÙ· ÌÂÁ¿Ï· ·ÛÙÈο ΤÓÙÚ· Ù˘ KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘ Î·È Ù˘ AÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ·˜, Ó· ÌÂٷʤÚÔ˘Ó ÚÔ˚fiÓÙ· Ù˘ ¯È·Î‹˜ Á˘, fiˆ˜ Ô ÂÚ›ÊËÌÔ˜ ·ÚÈÔ‡ÛÈÔ˜ Ô›ÓÔ˜ Î·È Ë Ì·ÛÙ›¯·. H Ì·ÛÙ›¯· ÂÚÈÏ·Ì‚·ÓfiÙ·Ó ÛÙÔ ÌÈÎÚfi Û¯ÂÙÈο ·ÚÈıÌfi ÂȉÒÓ ÔÏ˘ÙÂÏ›·˜ Ô˘ ÂÍ‹Á ÙËÓ ÂÔ¯‹ ·˘Ù‹ ÙÔ B˘˙¿ÓÙÈÔ. M ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Ë ·Ó¿Ù˘ÍË ÔÈÎÈÛÌÒÓ ÛÙ· ÓfiÙÈ· ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡ fiˆ˜ ÙÔ˘ EÌÔÚÂÈÔ‡ Î·È ÙˆÓ º·ÓÒÓ. H ·Ó¤ÁÂÚÛË ÙÔÓ 6Ô ·ÈÒÓ·, ÛÙÔ EÌÔÚÂÈfi, ÊÚÔ˘Ú›Ô˘ Î·È ÌÂÁ¿Ï˘ ‚·ÛÈÏÈ΋˜ Ì ‚·ÙÈÛÙ‹ÚÈÔ Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Ì ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ ÔÈÎÈÛÌÔ‡ ˆ˜ ‡Ï˘ ‰ÈÔ¯¤Ù¢Û˘ Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ÙˆÓ ÁÂÈÙÔÓÈÎÒÓ Ì·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÈÎÒÓ ÂÚÈÔ¯ÒÓ. H ıÂÙÈ΋ ÂÈÎfiÓ· ÌÂÙ·‚¿ÏÏÂÙ·È ÛÙË Ì¤ÛË ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÂÚ›Ô‰Ô. H ·Ú·ÁˆÁ‹ Ì·ÛÙ›¯·˜ Î·È Ë ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡ ˆ˜ ÎfiÌ‚Ô˘ ÙÔ˘ ‰È·ÌÂÙ·ÎÔÌÈÛÙÈÎÔ‡ ÂÌÔÚ›Ô˘ ÛÙÔ AÈÁ·›Ô ‰¤¯ÔÓÙ·È ÈÛ¯˘Úfi Ï‹ÁÌ· ·Ú¯Èο ·fi ÙȘ ÂÚÛÈΤ˜ ÂÈÛ‚ÔϤ˜ ÛÙË MÈÎÚ¿ AÛ›· Î·È Î˘Ú›ˆ˜ ·fi ÙËÓ ÂÌÊ¿ÓÈÛË ÙˆÓ AÚ¿‚ˆÓ ÛÙ· ·Ú¿ÏÈ· Ù˘ MÂÛÔÁ›Ԣ. H ‰È¿Û·ÛË ÙÔ˘ ÂÓÈ·›Ô˘ ÙÔ˘ ÌÂÛÔÁÂÈ·ÎÔ‡ ¯ÒÚÔ˘, ·ÏÏ¿ Î·È ÔÈ ÂÈı¤ÛÂȘ ÙˆÓ AÚ¿‚ˆÓ ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ Ù˘ X›Ô˘ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· 673 Î·È 677-8 Î·È Èı·ÓfiÓ ÛÙ· 717, ηٿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙˆÓ ÔÏÈÔÚÎÈÒÓ Ù˘ KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏ˘, ›¯·Ó Ô‰˘ÓËÚ¤˜ Û˘Ó¤ÂȘ ÁÈ· ÙÔ ÓËÛ›. ™Ùfi¯Ô˜ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ÂȉÚÔÌÒÓ, fiˆ˜ Î·È Èı·Ófiٷٷ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ AÚ¿‚ˆÓ Ù˘ KÚ‹Ù˘ Ô˘ ·fi ÙÔ 821 ¤ˆ˜ ÙÔ 963 ·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó ‰È·Ú΋ ËÁ‹ ÂÈÚ·Ù›·˜ ÛÙÔ AÈÁ·›Ô, ‹Ù·Ó ÙÔ ÁˆÌÔÚÊÔÏÔÁÈο ¢¿ÏˆÙÔ ÓfiÙÈÔ ‰ÈÓfi ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡, ÙÔ ϤÔÓ Â‡ÊÔÚÔ, fiÔ˘ Î·È ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ·Óı› Ë ·Ú·ÁˆÁ‹ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜. øÛÙfiÛÔ, ·Ú¿ ÙËÓ ¤Ó‰ÂÈ· ÙˆÓ ÁÚ·ÙÒÓ ËÁÒÓ, ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈο ‰Â‰Ô̤ӷ, ÛÊÚ·ÁÈÛÙÈο ηٿÏÔÈ·, ηıÒ˜ Î·È ‰ÈÔÈÎËÙÈÎÔ› Î·È ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔ› ηٿÏÔÁÔÈ

Ì¿˜ Ô‰ËÁÔ‡Ó ÛÙÔ Û˘Ì¤Ú·ÛÌ· fiÙÈ ÔÈ ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ Î·È Ë ÂÌÔÚÈ΋ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· ÛÙË X›Ô ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·˘Ù‹ ‰È·ÙËÚ‹ıËÎ·Ó Û ÈηÓÔÔÈËÙÈÎfi Â›‰Ô. H ÂÈ‚›ˆÛË Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ Î·È Ù˘ ÂÌÔÚ›·˜ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ÁÈ· ÙÔÓ 8Ô ·ÈÒÓ· ˆ˜ Î·È ÙÔÓ 10Ô ÂȂ‚·ÈÒÓÂÙ·È ·fi ÏÈÁÔÛÙ¤˜ ÏÂÍÈÎÔÁÚ·ÊÈΤ˜ ·Ó·ÊÔÚ¤˜, ·ÎfiÌË Î·È ‰˘ÙÈ΋˜ ÚÔ¤Ï¢Û˘.

¶ÂÚÈ˙‹ÙËÙÔ ·Á·ıfi Afi ÙÔÓ 11Ô ·È. Î·È ÂÍ‹˜ ÔÈ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ÏËı·›ÓÔ˘Ó. AÓÙ›ıÂÙ· Ì ÙȘ ÂÏÏËÓÈΤ˜ ËÁ¤˜, ÛÙȘ Ôԛ˜ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ÂÎÙÈÌ¿Ù·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÙÔ ÎÚ·Û› Ù˘ X›Ô˘, ÔÈ ·Ú·‚ÈΤ˜ Î·È ‰˘ÙÈΤ˜ ËÁ¤˜ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó ÙË Ì·ÛÙ›¯· ˆ˜ ¤Ó· ·Á·ıfi ÂÚÈ˙‹ÙËÙÔ, ÙfiÛÔ ÛÙÔÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi fiÛÔ Î·È ÛÙÔÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ. ¶ÂÚÈËÁËÙ¤˜ Ô˘ ÂÈÛΤÙÔÓÙ·È ÙË X›Ô, fiˆ˜ Ô E‚Ú·›Ô˜ BÂÓÈ·Ì›Ó TÔ˘‰¤Ï˘, ÛËÌÂÈÒÓÔ˘Ó ÙËÓ Î·ÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ÛÙÔ ÓËÛ› Î·È ÙË ¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛ‹ Ù˘ ÛÙÔ˘˜ ÙÔÌ›˜ Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ÁÏ˘ÎÒÓ Î·È Ù˘ ·ÚˆÌ·ÙÔÔÈ›·˜. AÚ·‚ÈΤ˜ ËÁ¤˜ ÛËÌÂÈÒÓÔ˘Ó ÂÍ›ÛÔ˘ ÚÔÛ¿ıÂȘ ηÏÏȤÚÁÂÈ·˜ Ì·ÛÙ›¯·˜ ÛÙËÓ K‡ÚÔ Î·È ÙËÓ KÚ‹ÙË ‹‰Ë ·fi Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 10Ô˘ ·ÈÒÓ·. ¶Ôχ ÁÚ‹ÁÔÚ· ÙÔ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi ΤډԘ ÙÚ¿‚ËÍ ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÙˆÓ ·ÓÂÚ¯fiÌÂÓˆÓ ÈÙ·ÏÈÎÒÓ Ó·˘ÙÈÎÒÓ fiÏÂˆÓ Î·È ÌÂÁ¿ÏÔ Ì¤ÚÔ˜ ·fi ÙËÓ ÂÌÔÚ›· Ù˘ Ì·-

H

K A £ H M E P I N H

ÛÙ›¯·˜ ¤Ú·Û ÛÙ· ¯¤ÚÈ· ΢ڛˆ˜ ÙˆÓ BÂÓÂÙÒÓ. ™ÙÔÓ ÚÒÙÔ ¯Ú˘Ûfi‚Ô˘ÏÔ ÏfiÁÔ ÂÌÔÚÈÎÒÓ ÚÔÓÔÌ›ˆÓ, Ô˘ ·Ú·¯ÒÚËÛÂ Ô AϤÍÈÔ˜ Aã KÔÌÓËÓfi˜ ÙÔ 1082, Ë X›Ô˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ˆ˜ ÏÈÌ¿ÓÈ ÌÂÈˆÌ¤ÓˆÓ ‰·ÛÌÒÓ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÂÌfiÚÔ˘˜ Ù˘ °·ÏËÓÔÙ¿Ù˘. °ÓˆÚ›˙Ô˘Ì fiÙÈ ‹‰Ë ·fi ÙÔÓ 11Ô ·ÈÒÓ· Ë Ì·ÛÙ›¯· ÂÍ¿ÁÔÓÙ·Ó ÛÙÔÓ ·Ú·‚ÈÎfi ÎfiÛÌÔ, ·ÚÈ· ̤ۈ ÙÔ˘ ÂÌÔÚÈÎÔ‡ ‰ÚfiÌÔ˘ X›Ô˘-T¿ÓȉԘ, fiÏ˘ ÛÙÔ ¢¤ÏÙ· ÙÔ˘ N›ÏÔ˘, Ì ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ·Ú·ÁˆÁ‹ ÂÚÈÔ˘ÚÁ›·˜. °È· Ó· ·ÓÙ·ÔÎÚÈıÔ‡Ó ÛÙË ÌÂÁ¿ÏË ˙‹ÙËÛË ÙÔ˘ ÚÔ˚fiÓÙÔ˜ ÛÙȘ ÌÂÛÔÁÂȷΤ˜ ·ÁÔÚ¤˜ ÔÈ Î¿ÙÔÈÎÔÈ ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡ ·Û¯ÔÏ‹ıËÎ·Ó ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο Ì ÙË Ì·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁ‹, ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÔÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ ÙÔ ÚÒÙÔ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÌÔÓÔηÏÏȤÚÁÂÈ·˜ ÛÙÔ ¯ÒÚÔ ÙÔ˘ AÈÁ·›Ô˘. MÂÙ¿ ÙÔ 1261 ÔÈ °ÂÓÔ‚¤˙ÔÈ ·ÓÙÈη٤ÛÙËÛ·Ó ÙÔ˘˜ BÂÓÂÙÔ‡˜ ˆ˜ ı·Ï¿ÛÛÈÔÈ ÚÔÛٿ٘ Î·È ÂÌÔÚÈÎÔ› ¢ÓÔÔ‡ÌÂÓÔÈ Ù˘ ·‰‡Ó·Ì˘ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜. H X›Ô˜ Ì¿ÏÈÛÙ· ·ÔÙ¤ÏÂÛ de facto ÎÙ‹ÛË ·fi ÙÔ 1305 ̤¯ÚÈ ÙÔ 1329 Ù˘ ÁÂÓÔ˘·ÙÈ΋˜ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ ÂÌfiÚˆÓ Zaccaria, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Î·È ÔÚÁ¿ÓˆÛ·Ó ÌÂıÔ‰ÈÎfiÙÂÚ· ÙËÓ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Î·È ÙÔ˘ ÎÚ·ÛÈÔ‡ ÂÓÙ¿ÛÛÔÓÙ¿˜ ÙË ‰È·Î›ÓËÛ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ ‰›ÎÙ˘Ô ÙˆÓ ÁÂÓÔ˘·ÙÈÎÒÓ ÂÌÔÚÈÎÒÓ ÛÙ·ıÌÒÓ. H ÂÚ›Ô‰Ô˜ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ΢ÚÈ·Ú¯›·˜ ÙÂÚÌ·Ù›ÛÙËΠÙÔ 1343 Ì ÙËÓ ÔÚÈÛÙÈ΋ ηٿÏË„Ë Ù˘ X›Ô˘ ·fi ÙÔÓ ÁÂÓÔ˘·ÙÈÎfi ÛÙfiÏÔ ÙÔ˘ Simone Vignoso.

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

5

Kαθεστς ρ θμισης Tου M πÃ∞§∏ ¢ π√° . B ∞ƒ§∞ Iστορικο

Δ

O ¶EPA™MA Ù˘ Ã›Ô˘ ÛÙË ÓÂfiÙÂÚË ÈÛÙÔÚ›· ÛËÌ·‰Â‡ÂÙ·È ·fi ÙËÓ Î·ÙÔ¯‹ ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡ ·fi ÙÔ˘˜ °ÂÓÔ‚¤˙Ô˘˜ Ù˘ Mahona(1346-1566), ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÛÙ‹ÚÈÍ·Ó ÙÔÓ ÏÔ‡ÙÔ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡ Î·È ÛÙÔ ÚfiÏÔ ÙÔ˘ ÏÈÌ·ÓÈÔ‡ Ù˘ Ã›Ô˘, ˆ˜ ÂӉȿÌÂÛÔ˘ ÛÙ·ıÌÔ‡ ÁÈ· ÙÔ ÂÌfiÚÈÔ Ù˘ ÛÙ˘ÙËÚ›·˜, ÙÔ˘ ηÛÛ›ÙÂÚÔ˘ Î·È ÓÙfiÈˆÓ ‹ ÂÈÛ·ÁfiÌÂÓˆÓ ˘Ê·ÛÌ¿ÙˆÓ. ∏ ηٿÏË„Ë Ù˘ Ã›Ô˘ ·fi ÙÔ˘˜ °ÂÓÔ‚¤˙Ô˘˜ ¤ıÂÛ ¤Ó· fiÚÈÔ ÛÙËÓ ·Ó·Ù·Ú·¯‹ Ô˘ Â¤ÊÂÚ·Ó ÛÙÔ ÂÌfiÚÈÔ ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡ ÔÈ ÂÈÚ·ÙÈΤ˜ ÂȉÚÔ̤˜ Î·È Ô ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌfi˜ ÙˆÓ ÈÙ·ÏÈÎÒÓ fiψÓ, Û ÌÈ· ÂÚ›Ô‰Ô Ô˘ ÙÔ μ˘˙¿ÓÙÈÔ ·‰˘Ó·ÙÔ‡Û ӷ ÂÈ‚¿ÏÂÈ ÙËÓ Ù¿ÍË. √È °ÂÓÔ‚¤˙ÔÈ ·Ó·‰ÈÔÚÁ¿ÓˆÛ·Ó ÙË Ì·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁ‹ Î·È ÙÔ ÓËÛ› Î·È ÚÔÛ¤‰ˆÛ·Ó ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Ô˘ ‰È·ÙËÚ‹ıËÎ·Ó ÁÈ· ·ÈÒÓ˜. ∏ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË Ù˘ ÔχÙÈÌ˘ ÚËÙ›Ó˘ ·Ó‹Î ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ÛÙËÓ ª·fiÓ·, ÌÈ· ÂÙ·ÈÚ›· Ë ÔÔ›· ηÙ›¯Â ÙÔ ÌÔÓÔÒÏÈÔ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Î·È ‰È¤ÓÂÈÌ ٷ Î¤Ú‰Ë ÛÙÔ˘˜ «ÌÂÙfi¯Ô˘˜» Ù˘ Û ÌÂÚ›‰È· ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙȘ ÌÂÙÔ¯¤˜ ÙÔ˘˜. √ ¤ÏÂÁ¯Ô˜ Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ÛÙ· ¯¤ÚÈ· ÂȉÈÎÒÓ ·ÍȈ̷ÙÔ‡¯ˆÓ ÁÈ· ÙË Û˘ÏÏÔÁ‹ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ (Officiales super recolectio masticis). ∞˘ÙÔ› ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·Ó Ì ÙËÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ·˘ÛÙËÚÒÓ Î·ÓÔÓÈÛÌÒÓ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó··Ú·ÁˆÁ‹ ÙˆÓ ‰¤ÓÙÚˆÓ, ÁÈ· ÙÔ ¯ÚfiÓÔ Ù˘ ηÏÏȤÚÁÂÈ·˜ Î·È Ù˘ Û˘ÏÏÔÁ‹˜, ηıÒ˜ Î·È ÙËÓ ÔÛfiÙËÙ· Ô˘ ¤ÚÂ οı ¯ÚfiÓÔ Ó· Û˘Ïϯı›. √ ÂÚÈÔÚÈÛÌfi˜ ÛÙË Ê‡Ù¢ÛË Ó¤ˆÓ ‰¤ÓÙÚˆÓ Î·È ÛÙË Û˘ÏÏÂÁfiÌÂÓË ÔÛfiÙËÙ· ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ÙÔÓ Î˘ÚÈfiÙÂÚÔ Ì˯·ÓÈÛÌfi ÁÈ· Ó· ÌËÓ ÂÍ·ÓÙÏÔ‡ÓÙ·È ÔÈ Ê˘Ù›˜ ·fi ÙËÓ ˘ÂÚÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· Ó· ‰È·ÙËÚÂ›Ù·È Û ˘„ËÏ¿ Â›‰· Ë ÙÈÌ‹ ÙÔ˘ ÚÔ˚fiÓÙÔ˜. ΔÔ ÏÂfiÓ·ÛÌ· ·fi ÙÔ ÔÚÈṲ̂ÓÔ ÚÔ˚fiÓ Ô˘ ¤ÚÂ ӷ Û˘Ïϯı› ·ÔıË΢fiÙ·Ó ÁÈ· ÙÔÓ ÂfiÌÂÓÔ ¯ÚfiÓÔ ‹ ηÈÁfiÙ·Ó, ‰Â‰Ô̤ÓÔ˘ fiÙÈ Ë Ì·ÛÙ›¯· Ì ÙÔÓ Î·ÈÚfi ¯¿ÓÂÈ ÙÔ ¿ÚˆÌ· Î·È ÙȘ ȉÈfiÙËÙ¤˜ Ù˘.

EÌfiÚÈÔ Î·È fiÚÔÈ ΔÔ ÂÌfiÚÈÔ Î·È È‰È·›ÙÂÚ· Ë ÂÍ·ÁˆÁ‹ ·fi ÙÔ ÓËÛ› ÙÔ˘ ÔχÙÈÌÔ˘ ÚÔ˚fiÓÙÔ˜ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó Â›Û˘ οو ·fi Ôχ ·˘ÛÙËÚfi ¤ÏÂÁ¯Ô. √È Perquesitores ›¯·Ó ηı‹ÎÔÓ Ó· ÂÚ¢ÓÔ‡Ó Ù· ͤӷ ÏÔ›· Ô˘ ·¤ÏÂ·Ó ·fi ÙÔ ÓËÛ› ÁÈ· Ó· ·ÔÙÚ·› Ë Ï·ıÚÂÌÔÚ›·. √ ›‰ÈÔ˜ ÏfiÁÔ˜ Ú¤ÂÈ Ó· Û˘Ó¤ÙÂÈÓ ÛÙË Û˘ÁΤÓÙÚˆÛË Ù˘ ΛÓËÛ˘ ÙˆÓ ÏÔ›ˆÓ ÛÙËÓ fiÏË Ù˘ Ã›Ô˘ Î·È ÛÙËÓ ·Ô˘Û›· ÔÈÎÈÛÌÒÓ Î·È ÏÈÌÂÓÈÎÒÓ ÂÁηٷÛÙ¿ÛÂˆÓ ÛÙÔ Ì·ÛÙȯÔÊfiÚÔ ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡. ∏ ÂÌÔÚ›· ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡ ‰ÈÂÍ·ÁfiÙ·Ó Ì¤Ûˆ ÙˆÓ ÁÂ-

6

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

à H πλη της Xου σε απεικνιση του 16ου αι. Aπ το ργο «Civitas Orbis Terrarum G. Braun et F. Hohenberg, Colonia, 1573». Oι Γενοβζοι δεν αντλοσαν πλοτο μνο απ τη μαστιχοπαραγωγ του νησιο, αλλ και απ το λιμνι ως ακμαο διαμετακομιστικ κντρο στην Aνατ. Mεσγειο. Eδ φτανε λη η παραγωγ μαστιχιο για να διοχετευθε στις ττε αγορς (φωτ.: Δρα Mονιοδη Γαβαλ «H πλη της Xου»).

ÓÔ‚¤˙ÈÎˆÓ ÂÌÔÚÈÎÒÓ ‰ÈÎÙ‡ˆÓ Î·È ÔÈ °ÈÔ˘ÛÙÈÓÈ¿ÓÔÈ, fiˆ˜ ÔÓÔÌ¿˙ÔÓÙ·Ó Ù· ̤ÏË Ù˘ ª·fiÓ·˜, ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó ÙÔ ÁÂÓÔ‚¤˙ÈÎÔ ÂÌÔÚÈÎfi ‰›ÎÙ˘Ô Î·È ÂÎÙÂÏÔ‡Û·Ó ÙȘ Û˘Ó·ÏÏ·Á¤˜ ÙÔ˘˜, ÂÎÙfi˜ ·fi ÙË Ã›Ô, ÛÙËÓ ∫‡ÚÔ Î·È ÛÙË °¤ÓÔ‚·, ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÒÓÙ·˜ ÙȘ Û˘Ó·ÏÏ·ÁÌ·ÙÈΤ˜ ÌÂıfi‰Ô˘˜ Î·È ÙÔ ÓÔÙ·ÚÈ·Îfi Û‡ÛÙËÌ· Ù˘ ÈÙ·ÏÈ΋˜ fiÏ˘. ΔÔ Ì·ÛÙ›¯È Ù·Í›‰Â˘Â ÛÙȘ ·ÁÔÚ¤˜ Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜, ∞ÚÌÂÓ›·, ∫‡ÚÔ, ƒfi‰Ô, ¢·Ì·ÛÎfi, ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ·, ÛÙËÓ ªÈÎÚ¿ ∞Û›·, ȉȷ›ÙÂÚ· ÛÙËÓ ¶ÚÔ‡Û·, ÛÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË, ÛÙËÓ ∫ÚÈÌ·›·, ÛÙȘ ÈÙ·ÏÈΤ˜ fiÏÂȘ, μÂÓÂÙ›·, ºÏˆÚÂÓÙ›·, ¶›˙·, Î·È ÛÙȘ ˘fiÏÔÈ˜ ÌÂÁ¿Ï˜ ·ÁÔÚ¤˜ Ù˘ ¢‡Û˘. √È Î·ÏÏÈÂÚÁËÙ¤˜ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ fï˜ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ÙËÓ Ù¤Ù·ÚÙË Î·ÙËÁÔÚ›· ÙˆÓ Î·ÙÔ›ÎˆÓ Ù˘ Ã›Ô˘, ÙˆÓ ÂÍ·ÚÙËÌ¤ÓˆÓ ¯ˆÚÈÎÒÓ, ÙˆÓ ·ÚԛΈÓ, Ì ÌfiÓË ÂÏ¿-

¢ E K E M B P I O Y

ÊÚ˘ÓÛË ÙËÓ ··ÏÏ·Á‹ ·fi ÙÔÓ Î·›ÓȯÔÓ (ηÓÈÎfi), ¤Ó· ›‰Ô˜ ÎÂÊ·ÏÈÎÔ‡ ÊfiÚÔ˘. √ÔÈ·‰‹ÔÙ ·Ú¿‚·ÛË ÙˆÓ Î·ÓÔÓÈÛÌÒÓ ÁÈ· ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ Î·È ÙË ‰È¿ıÂÛË ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡ Â¤Û˘Ú Ôχ ‚·ÚȤ˜ ۈ̷ÙÈΤ˜ Î·È ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ ÔÈÓ¤˜. ∏ ηÙÔ¯‹ Ì·ÛÙ›¯·˜ ··ÁÔÚ¢fiÙ·Ó fiψ˜ ‰ÈfiÏÔ˘ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ¯ˆÚÈÎÔ‡˜ Î·È ÁÈ· ÔÔÈÔÓ‰‹ÔÙ ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ¤Íˆ ·fi ÙÔ Â›ÛËÌÔ Î‡Îψ̷ ÂÌÔÚ›·˜. ∏ ˘ÂÍ·›ÚÂÛ‹ Ù˘ ÙÈ̈ÚÔ‡ÓÙ·Ó ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙËÓ ÔÛfiÙËÙ· Ì ÔÈÓ¤˜ Ô˘ ÍÂÎÈÓÔ‡Û·Ó ·fi ‚·Ú‡ ÚfiÛÙÈÌÔ Î·È ÎÏÈÌ·ÎÒÓÔÓÙ·Ó ÛÙËÓ ·ÔÎÔ‹ ÙÔ˘ ·˘ÙÈÔ‡, Û ÛÙÈÁÌ·ÙÈÛÌfi, ÛÙËÓ ·ÔÎÔ‹ Ù˘ ̇Ù˘ Î·È ÂÓfi˜ ·˘ÙÈÔ‡, ÛÙËÓ ·ÔÎÔ‹ Ù˘ ̇Ù˘, ÙˆÓ ·˘ÙÈÒÓ Î·È ÛÙÈÁÌ·ÙÈÛÌfi, ÛÙËÓ ·ÒÏÂÈ· ÙÔ˘ Ì·ÙÈÔ‡ Î·È Û ·ÎÚˆÙËÛÈ·ÛÌfi, ¤ˆ˜ Ù¤ÏÔ˜ ÛÙÔ ı¿Ó·ÙÔ ‰È¿ ··Á¯ÔÓÈÛÌÔ‡. √È Î·Ù·‰fiÙ˜ ·Ì›‚ÔÓÙ·Ó ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙÔ Ì¤ÁÂıÔ˜ Ù˘ ˘fiıÂÛ˘, ÂÓÒ ÌÂÁ¿ÏÔ

OÈ °ÂÓÔ‚¤˙ÔÈ, ÚÒÙÔÈ, Û˘ÛÙËÌ·ÙÔÔÈÔ‡Ó ÙËÓ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜

2 0 0 0

και «προνομων»

H Gr. Buondelmonti: Xρτης της Xου σε υδατογραφα χειρογρφου του 15ου αι. Oι Γενοβζοι, καταλαμβνοντας το νησ το 1346, οργνωσαν πιο συστηματικ την εκμετλλευση της μαστχας, δνοντας το μονοπλιο στη Mονα, μια εταιρεα που λεγχε αυστηρ την παραγωγ και το εμπριο της πολτιμης ρητνης (πηγ: Xρτες και χαρτογρφοι του Aιγαου Πελγους, εκδ. «Oλκς»).

‚¿ÚÔ˜ ¤ÂÊÙ ÛÙÔ˘˜ ÒÌÔ˘˜ ÙˆÓ ÙÔÈÎÒÓ ·Ú¯fiÓÙˆÓ ÙˆÓ ¯ˆÚÈÒÓ Ô˘ ÔÓÔÌ¿˙ÔÓÙ·Ó, ÌfiÓÔ ·˘ÙÔ›, «ÏÔÁ·ÚÈ·ÛÙ¤˜» (logariastile) Ô˘ ÔÚ›˙ÔÓÙ·Ó ·fi ÙÔ ‰ÈÔÈÎËÙ‹ ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡.

OıˆÌ·ÓÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô˜ ∏ ÔıˆÌ·ÓÈ΋ ηٿÎÙËÛË ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡, ÙÔ 1566, Â¤ÊÂÚ οÔȘ ·ÏÏ·Á¤˜ ÚÔ˜ ÙÔ Î·Ï‡ÙÂÚÔ ÁÈ· ÙÔ˘˜ Ì·ÛÙȯÔηÏÏÈÂÚÁËÙ¤˜ ¯ˆÚÈÎÔ‡˜, ·ÏÏ¿ ‰ÂÓ Û‹Ì·Ó ÙË ¯·Ï¿ÚˆÛË ÙˆÓ ÂϤÁ¯ˆÓ Î·È ÙˆÓ ÂÚÈÔÚÈÛÌÒÓ. ∞fi Ù· ÚÒÙ· ÊÈÚÌ¿ÓÈ· Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ‰ËÌÔÛÈ¢Ù›, ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ÙËÓ Î·Ù·‰›ÎË ÛÙȘ Á·Ï¤Ú˜ οÔÈÔ˘ Ï·ıÚÂÌfiÚÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡. √È ÔÈÓ¤˜ ¿ÓÙˆ˜ ÂÏ·ÊÚ‡ÓıËÎ·Ó Î·È ÂÈÙÚ¿ËΠÛÙÔ˘˜ ¯ˆÚÈÎÔ‡˜ Ó· ÎÚ·ÙÔ‡Ó ÌÈÎÚ‹ ÔÛfiÙËÙ· ·fi ÙÔ ÚÔ˚fiÓ ÁÈ· ›‰È· ¯Ú‹ÛË. ΔÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi Ô˘ ·ÏÏ¿˙ÂÈ Ì ÙÔ˘˜ √ıˆÌ·ÓÔ‡˜ Â›Ó·È ÔÈ Ì¤ıÔ‰ÔÈ ÁÈ· ÙË Û˘ÁΤÓÙÚˆÛË Î·È ÙË ‰È·Î›ÓËÛË ÙÔ˘ ÚÔ˚fiÓÙÔ˜, ÔÈ Ôԛ˜ ¤‰ÈÓ·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÂÚÈıÒÚÈ· ÛÙȘ ÙÔÈΤ˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ ÁÈ· ÙË ‰È·¯Â›ÚÈÛË Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜. ∏ Û˘ÏÏÔÁ‹

Õ Για να αποκτσει κανες σπτι στο χωρι, πρεπε να αναλβει την υποχρωση να καταβλει μαστχη ως φρο στα «αφεντικ». Yποχρωση που θα τη μεταβιβζει στα παιδι των παιδιν του ο γηργης απ τ’ Aρμλια, πως γρφει στο αγοραστριο της 17 Γενρη του 1687.

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

7

ÁÈ· οı ¯ˆÚÈfi ÁÈÓfiÙ·Ó ·fi ÓÙfiÈÔ˘˜ «ÂÈÙÚfiÔ˘˜» Î·È «Á¤ÚÔÓÙ˜», Ú¿ÁÌ· Ô˘ Â¤ÙÚ„ ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÙÔÈÎÒÓ ËÁÂÛÈÒÓ Á‡Úˆ ·fi ÙȘ Ôԛ˜ Û˘ÛÙ¿ıËÎ·Ó ÔÈ ÁÓˆÛÙ¤˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ ÙˆÓ ª·ÛÙȯԯˆÚÈÒÓ. ª¤¯ÚÈ ÙȘ ÛÊ·Á¤˜ ÙÔ˘ 1822 ÌÈ· ÔÚÈṲ̂ÓË ÔÛfiÙËÙ· Ì·ÛÙ›¯·˜, ˘ÔÏÔÁ›˙ÂÙ·È ÂÚ›Ô˘ 26 Ì 27 ÙfiÓÓÔ˘˜, Û˘ÏÏÂÁfiÙ·Ó Î·Ù¿ ¤ÙÔ˜ ˆ˜ ÊfiÚÔ˜ ·fi ÙÔÓ «ÂÌ›ÓË ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡», Ô ÔÔ›Ô˜ ÂÚÈfi‰Â˘Â ÙËÓ ¿ÓÔÈÍË ÛÙ· ¯ˆÚÈ¿ Ì·˙› Ì ÙÔ˘˜ ˙˘ÁÈÛÙ¤˜, ÙÔ ÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎfi Î·È ÙÔ˘˜ ÊÚÔ˘ÚÔ‡˜ ÙÔ˘, Ì ÙÂÏÂÙÔ˘ÚÁÈÎfi ۯ‰fiÓ ÙÚfiÔ. ∏ ˘fiÏÔÈË ·Ú·ÁˆÁ‹ ˆÏÔ‡ÓÙ·Ó ·Ó·ÁηÛÙÈο ÛÙÔÓ ›‰ÈÔ Û ÙÈÌ‹ Ô˘ ÔÚÈ˙fiÙ·Ó ·fi ÙȘ ÔıˆÌ·ÓÈΤ˜ ·Ú¯¤˜, ÂÎÙfi˜ ·fi ÙË ÌÈÎÚ‹ ÔÛfiÙËÙ· Ô˘ ÂÈÙÚÂfiÙ·Ó Ó· η٤¯Ô˘Ó ÔÈ ›‰ÈÔÈ ÔÈ ¯ˆÚÈÎÔ›. ∫·Ù¿ ÂÚÈfi‰Ô˘˜ ÔÈ Ì·ÛÙȯ¿‰Â˜ ·ÔÏ¿Ì‚·Ó·Ó ÊÔÚÔÏÔÁÈÎÒÓ ÂÏ·ÊÚ‡ÓÛˆÓ, fiˆ˜ ÙËÓ ÏËڈ̋ ÂÓfi˜ ÔÚÈṲ̂ÓÔ˘ ÔÛÔ‡ ÁÈ· ¯·Ú¿ÙÛÈ ÛÙ· ̤۷ ÙÔ˘ 18Ô˘ ·ÈÒÓ· ‹ ÙËÓ ··ÏÏ·Á‹ ·fi ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ ÊfiÚÔ˘˜ ¿Óˆ ÛÙË ÁË. AÎfiÌË Î·È Î¿Ùˆ ·fi ·˘Ùfi ÙÔ «ÚÔÓÔÌÈ·Îfi» ηıÂÛÙÒ˜ ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ ¤ÌÂÓ·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·fi ˘Ô¯Ú¤ˆÛË Î·È ·‰˘Ó·Ì›· ‰È·Ê˘Á‹˜ ·Ú¿ ÁÈ·Ù› Ë Î·ÏÏȤÚÁÂÈ· ÙÔ˘˜ ÚÔÛ¤ÊÂÚ ÏÔ‡ÙÔ Î·È Â˘Ù˘¯›·. TËÓ ›‰È· ÂÔ¯‹ Ô˘ ÙÔ ¯ÈÒÙÈÎÔ ÌÂÙ¿ÍÈ Î˘ÚÈ·Ú¯Ô‡Û ÛÙËÓ AÓ·ÙÔÏ‹ ÔÈ ¯ˆÚÈÎÔ› Ù˘ ÓfiÙÈ·˜ X›Ô˘ ‹Ù·Ó ˘Ô¯Úˆ̤ÓÔÈ Ó· ηÏÏÈÂÚÁÔ‡Ó Ù· Ì·ÛÙȯfi‰ÂÓÙÚ· Ô˘ ÙÔ˘˜ ·Ó·ÏÔÁÔ‡Û·Ó Î·È Ó· ηٷ‚¿ÏÏÔ˘Ó Û ›‰Ô˜ ÙÔ ÊfiÚÔ Ô˘ fiÚÈ˙·Ó ÔÈ ÔıˆÌ·ÓÈΤ˜ ·Ú¯¤˜. ∏ ·fiÎÙËÛË ÛÈÙÈÔ‡ ‹ ¤ÁÁÂÈ·˜ ÂÚÈÔ˘Û›·˜ ›¯Â ˆ˜ fiÚÔ ÙËÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓË ·Ô‰Ô¯‹ Ù˘ ˘Ô¯Ú¤ˆÛ˘ ÁÈ· ηٷ‚ÔÏ‹ ÌÈ·˜ ÔÚÈṲ̂Ó˘ ÔÛfiÙËÙ·˜ Ì·ÛÙ›¯·˜ ˆ˜ ÊfiÚÔ˘. AÏψÛÙ ÔÈ ·Ú¯ËÁÔ› ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ Ô˘ ηÙÔÈÎÔ‡Û·Ó ÛÙ· ª·ÛÙȯԯÒÚÈ· ηٷÁÚ¿ÊÔ-

à Aπ την προεκλογικ περιοδεα του Mιχαλ Θεοτοκ (πρκειται για τον πατρα του γνωστο συγγραφα) στο Πυργ, κατ τις βουλευτικς εκλογς που καναν οι Nετουρκοι το 1908. Tσσερα χρνια αργτερα θα λξει μεν η μακραωνη (1566-1912) οθωμανικ κυριαρχα, αλλ η μαστιχοπαραγωγ θα βρεθε σε κμψη.

8

Õ Kαλαμωτοσης με το χαρακτηριστικ λευκ κεφαλομντηλο, που κατ’ εξαρεση επιτρπονταν στους χριστιανος μαστιχοχωρτες κατ την οθωμανικ κυριαρχα στο νησ. Φωτογραφα του 1898, τραβηγμνη απ τον Γλλο Oυμπρ Περν.

ÓÙ·Ó ÛÙ· ÔıˆÌ·ÓÈο ηٿÛÙȯ·, ÛÙÔ «‚·ÛÈÏÈÎfi ÙÂÙ¤ÚÈ», Ì·˙› Ì ÙËÓ ˘Ô¯Ú¤ˆÛ‹ ÙÔ˘˜ ÁÈ· ÊÔÚÔ‰ÔÛ›·. ΔÔ Ì·ÛÙ›¯È ηÙ¢ı˘ÓfiÙ·Ó ÛÙȘ ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ ·ÁÔÚ¤˜, ·ÏÏ¿ ΢ڛˆ˜ ÛÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË, ÙÚÔÊÔ‰ÔÙÒÓÙ·˜ ÙË ÛÔ˘ÏÙ·ÓÈ΋ ÎÔ˘˙›Ó· Î·È ÙÔ ¯·Ú¤ÌÈ Ì ÙÔ ·ÚˆÌ·ÙÈÎfi ÎfiÌÌÈ ÁÈ· Ì¿ÛËÛË ‹ ÁÈ· ¯Ú‹ÛË ÛÙ· ·Ó·ÙÔÏ›ÙÈη ‰¤ÛÌ·Ù· Î·È ÁÏ˘Î¿. ™Â ·˘Ùfi ÔÊ›ÏÂÙ·È Ë Ê‹ÌË, fiÙÈ Ù· ª·ÛÙȯԯÒÚÈ· ‹Ù·Ó ‚·ÎÔ‡ÊÈ ÙÔ˘ ¯·ÚÂÌÈÔ‡ Î·È fiÙÈ ÁÈ’ ·˘Ùfi ¤Ú·Û·Ó ÈÔ ·ÓÒ‰˘Ó· ÙȘ ÛÊ·Á¤˜ ÙÔ˘ 1822. ªÂÙ¿ ÙȘ ÛÊ·Á¤˜ Ë Î·ÏÏȤÚÁÂÈ· ÙÔ˘

Ì·ÛÙȯÈÔ‡ Ï‹ÙÙÂÙ·È ÛÔ‚·Ú¿. ∞fi ÙÔ 1832 Ò˜ ÙÔ 1839 ηٷ‚¿ÏÏÔ˘Ó ¿ÏÈ ÙÔ ÊfiÚÔ 22.020 Ôο‰ˆÓ Ì·ÛÙ›¯·˜ (28.230 ÎÈÏ¿), Î·È ˆÏÔ‡Ó ÙÔ ˘fiÏÔÈÔ ÛÙÔÓ ÂÌ›ÓË ÁÈ· 21/2-3 ÁÚfiÛÈ· ÙËÓ Ôο. ªÂÙ¿ ÙȘ ÔıˆÌ·ÓÈΤ˜ ÌÂÙ·ÚÚ˘ıÌ›ÛÂȘ (1839), ÔÈ ª·ÛÙȯԯˆÚ›Ù˜ ˙ËÙÔ‡Ó Î·È ÂÙ˘¯·›ÓÔ˘Ó Ô ÊfiÚÔ˜ ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡ Ó· ηٷ‚¿ÏÏÂÙ·È Û ¯Ú‹Ì·, Ú‡ıÌÈÛË Ô˘ ı· ·Ú·Ì›ÓÂÈ Ò˜ ÙËÓ ÂÓۈ̿وÛË Ù˘ Ã›Ô˘ ÛÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ÎÚ¿ÙÔ˜.

MÂÙ¿ ÙËÓ ÂÓۈ̿وÛË

ΔÔ Ì·ÛÙ›¯È ¯¿ÓÂÈ Û ÂӉȷʤÚÔÓ Î·È ÛËÌ·Û›· ÂÍ·ÈÙ›·˜ Ù˘ ÙÒÛ˘ Ù˘ ηٷӿψÛ˘ Ì ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÙˆÓ ÂıÓÈÎÒÓ ‚·ÏηÓÈÎÒÓ ÎÚ·ÙÒÓ. ∏ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ Î·È ÂıÓÈ΋ ÂÏ¢ıÂÚ›· ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ Â˘ÂÚÁÂÙÈο ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ÁÈ· ÙÔ˘˜ Ì·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÔ‡˜. Δ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù¿ ÙÔ˘˜ ı· Ô͢ÓıÔ‡Ó ÙÔ ªÂÛÔfiÏÂÌÔ. ∏ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË ÙˆÓ ÂÌfiÚˆÓ Î·È Ë Â¤ÎÙ·ÛË ÙˆÓ Î·ÏÏÈÂÚÁÂÈÒÓ ı· ʤÚÂÈ ÙÒÛË ÙˆÓ ÙÈÌÒÓ Î·È ı· ˘ÚÔ‰ÔÙ‹ÛÂÈ ·Ó·Ù·Ú·¯¤˜ Î·È ‰È·Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜. ΔÔ 1929 Ì ÙÔ ÓfiÌÔ 4381 Ë ÂÚ›Ô‰Ô˜ ÎÂÓÙ‹Ì·ÙÔ˜ Î·È Û˘ÏÏÔÁ‹˜ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ÂÚÈÔÚ›˙ÂÙ·È ·fi ÙȘ 15 πÔ˘Ï›Ô˘ Ò˜ ÙȘ 15 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘. ∏ ʇÙ¢ÛË Ó¤ˆÓ Ì·ÛÙȯԉ¤ÓÙÚˆÓ ··ÁÔÚ‡ÂÙ·È ¯ˆÚ›˜ ÙËÓ ÂȉÈ΋ ¿‰ÂÈ· ÙÔ˘ ÓÔÌ¿Ú¯Ë. ΔÔ 1939 (Ì ‚¿ÛË ÙÔ ÓfiÌÔ 1390 ÙÔ˘ 1938), ÔÈ Ì·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÔ› ˘Ô¯ÚÂÒÓÔÓÙ·È Ó· Û˘ÓÂÙ·ÈÚÈÛıÔ‡Ó ÛÙËÓ «EÓˆÛË ª·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÒÓ Ã›Ô˘», Ô˘ ‰È·¯ÂÈÚ›˙ÂÙ·È ÌÔÓÔˆÏȷο ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ Î·È ‰È·Î›ÓËÛË Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜. ÃÚËÌ·ÙÈΤ˜ Î·È ‰ÈÔÈÎËÙÈΤ˜ ΢ÚÒÛÂȘ Û ·ÁÚfiÙ˜ «‰È¿ ÙËÓ ÌË ·Ú¿‰ÔÛÈÓ Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ÙˆÓ Ì·ÛÙ›¯Ë˜» ‰Â›¯ÓÔ˘Ó fiÙÈ Ë ÌÔÓ·‰ÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡ ÙÔ ÎÚ¿ÙËÛÂ, Û fiÏ· Ù· ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ÔÏÈÙÈο ηıÂÛÙÒÙ·, ¿ÓÙÔÙ οو ·fi ÛÙÂÓfi Î·È Û˘Ó¯‹ ÎÚ·ÙÈÎfi ¤ÏÂÁ¯Ô.

Φυσιογνωμ α της περιοχς

H Στα μαστιχοχ ρια η πλατεα, πως αυτ της φωτογραφας στο Πυργ, τραβηγμνη απ τον Π. Παπαχατζηδκη στα 1920, ταν ο μεγαλτερος κοινχρηστος χ ρος και οροθετετο απ τις χαρακτηριστικς με ξυστ προσψεις των σπιτι ν (φωτ.: Φωτογραφικ Aρχεο Mουσεο Mπενκη).

Tου M πÃ∞§∏ ¢ π√° . B ∞ƒ§∞

°

IA ¶O§§OY™ X›Ô˜ ÛËÌ·›ÓÂÈ Ì·ÛÙ›¯È. ™Â οÔÈÔ ‚·ıÌfi ·˘Ùfi Â›Ó·È ÛˆÛÙfi. OÏÔÎÏËÚˆÙÈο fï˜ fi¯È. °È·Ù› ÙÔ Ì·ÛÙ›¯È ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ ¤Ó· ÙÌ‹Ì· ÌfiÓÔ ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ·Ù› ÈÛÙÔÚÈο Û˘Ó‰˘¿˙ÂÙ·È Ì ¿ÏϘ ËÁ¤˜ ‚ÈÔÔÚÈÛÌÔ‡ Î·È ÏÔ‡ÙÔ˘. E›Ó·È ‰‡ÛÎÔÏÔ Ó· ÚÔÛ‰ÈÔÚ›ÛÔ˘Ì ٷ fiÚÈ· Ù˘ Ì·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÔ‡ ˙ÒÓ˘, ·ÊÔ‡ οÔÈ· ¯ˆÚÈ¿ ¿ÏÏ·Í·Ó ·Ú·ÁˆÁÈÎfi ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈÛÌfi ÏfiÁˆ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ Û˘ÓıËÎÒÓ. K·Ï‡ÙÂÈ fï˜ Ï‹Úˆ˜ ÙÔ ÓfiÙÈÔ ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡,

H

Ô˘ ‰È·ÎÚ›ÓÂÙ·È ¤ÙÛÈ ·fi ÙÔ ‚fiÚÂÈÔ ÙÌ‹Ì· Î·È ÙËÓ fiÏË. ∏ ‰È¿ÎÚÈÛË ·˘Ù‹ Ì ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ÔÓÔ̷ۛ˜, fiˆ˜ ∂·ÓˆÌÂÚ¤· Î·È ∫·ÙˆÌÂÚ¤· ηٿ ÙË °ÂÓÔ‚¤˙ÈÎË Î˘ÚÈ·Ú¯›·, ¶·ÓÒ¯ˆÚ· Î·È K·ÙÒ¯ˆÚ·, ‰È·ÙËÚ‹ıËΠÁÈ· ·ÈÒÓ˜ Î·È ·¤ÎÙËÛ ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ‰ÈÔÈÎËÙÈÎfi Î·È ÔÏÈÙÈÎfi ÂÚȯfiÌÂÓÔ. EÛˆÙÂÚÈο Ù· M·ÛÙȯԯÒÚÈ· ‰È·ÎÚ›ÓÔÓÙ·È ÛÙ· ·Ó·ÙÔÏÈο «AÛÚÔ¯ÒÌ·Ù·» Î·È ÛÙ· ‰˘ÙÈο «KÔÎÎÈÓÔ¯ÒÌ·Ù·», ÔÓÔ̷ۛ˜ Ô˘ ÔÊ›ÏÔÓÙ·È ÛÙË ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ‰·ÊÔÏÔÁ›· ÙˆÓ ‰‡Ô ÙÌËÌ¿ÙˆÓ. H ÙÔÔı¤ÙËÛË ÙˆÓ ÔÈÎÈÛÌÒÓ ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Î·È ÙÔ Ì¤ÁÂıÔ˜ ÙÔ˘˜ Ì·˜ ‰Â›¯ÓÔ˘Ó fiÙÈ ÔÈ °ÂÓÔ‚¤˙ÔÈ ÔÚÁ¿ÓˆÛ·Ó Ôχ ηϿ

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

9

Tα Mεστ, να απ τα γνωσττερα μεσαιωνικ μαστιχοχ ρια, σε γενικ ποψη (αεροφωτογραφα) απ δυτικ. Aν και σγχρονη η φωτογραφα, η οχυρωματικ μορφ εναι εμφανς. O κνδυνος των πειρατ ν ταν ο κριος λγος που λα τα χωρι κτστηκαν μακρι απ τα παρλια σε οχυρωμνους οικισμος και η εξαγωγ της μαστχας γινταν μνο απ το λιμνι της Xου (φωτ.: «Tο Aιγαο», εκδσεις «Mλισσα»).

H H φωτοσκαση στο χρτη που ξεκιν βρεια απ το χωρι Ληθ, με νοτιοανατολικ κατεθυνση ως το χωρι Kαλλιμασι, ορζει τα μαστιχοχ ρια.

H O εσωτερικς περιÙÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ X›Ô˘, ÁÈ· Ó· ÌÔÚ¤ÛÔ˘Ó Ó· ÙÔÓ ÂÎÌÂÙ·ÏÏ¢ıÔ‡Ó. §›ÁÔ ·ÏÔÔÈË̤ӷ ı· ϤÁ·Ì fiÙÈ ¤¯Ô˘Ì ÌÂÁ¿Ï· ¯ˆÚÈ¿ Ì ÂÎÙÂٷ̤ÓÔ Î·ÏÏÈÂÚÁ‹ÛÈÌÔ ¯ÒÚÔ, ·Ó¿ÏÔÁ· Î·È Ì ÙËÓ Â˘ÊÔÚ›· ÙÔ˘ ‰¿ÊÔ˘˜, Î·È ÌÈÎÚfiÙÂÚ· ¯ˆÚÈ¿ Ì ۷ÊÒ˜ ÌÈÎÚfiÙÂÚË ¤ÎÙ·ÛË Á‡Úˆ ÙÔ˘˜. TÔ Ì¤ÁÂıÔ˜ ÙˆÓ ¯ˆÚÈÒÓ Û˘Ó‰˘¿˙ÂÙ·È Ì ÙÔ Ì¤ÁÂıÔ˜ ÙÔ˘ ÏËı˘ÛÌÔ‡ Î·È ·˘Ùfi Ì ٷ Ì·ÛÙȯfi‰ÂÓÙÚ· Ô˘ Ú¤ÂÈ Ó· ηÏÏÈÂÚÁËıÔ‡Ó. ¶ÔÏÏ¿ ¯ˆÚÈ¿ ·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÔ˘Ó ÎÔÈÓ¤˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ Ì ٷ ÁÂÈÙÔÓÈο ÙÔ˘˜, fiˆ˜ Û˘Ì‚·›ÓÂÈ Ì ٷ AÚÌfiÏÈ·, ÙËÓ K·Ï·ÌˆÙ‹ Î·È Ù· ¶·ÙÚÈο Ô˘ ‰È·ÙËÚÔ‡Ó ÎÔÈÓfi ‚ÈÁÏÔÛÙ¿ÛÈ, ·ÁÁ·Ú›· ‰ËÏ·‰‹ ‚¿Ú‰È·˜ ÛÙ· ·Ú¿ÎÙÈ· ·Ú·ÙËÚËÙ‹ÚÈ· Ù˘ ÂÚÈÔ¯‹˜.

O ¤ÏÂÁ¯Ô˜ ÛÙË Ì·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁ‹ ÛÙ¿ıËΠηıÔÚÈÛÙÈÎfi˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ·˜ ÛÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË Ù˘ ÔÈÎÈÛÙÈ΋˜ ÂÈÎfiÓ·˜

°‡Úˆ ÛÙ· 1400

E›Ó·È ‰‡ÛÎÔÏÔ Ó· ÂÍȯÓÈ¿ÛÔ˘Ì ÙË Á¤ÓÓËÛË ÙˆÓ ÛËÌÂÚÈÓÒÓ ª·ÛÙȯԯˆÚ›ˆÓ. T· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· Â›Ó·È ‹‰Ë ÁÓˆÛÙ¿ Ï›ÁÔ ÚÈÓ ÙÔ 1400. ™‹ÌÂÚ· Ù· ¯ˆÚÈ¿ ÙÔ˘ ·Ó·ÙÔÏÈÎÔ‡ ÙÌ‹Ì·ÙÔ˜ ‰ÂÓ ‰È·ÛÒ˙Ô˘Ó Ù›ÔÙ ·fi ÙËÓ ·Ï·È¿ ÙÔ˘˜ ÌÔÚÊ‹, ÂÍ·ÈÙ›·˜ ÙÔ˘ ÙÚÔÌÂÚÔ‡

μετρικς δρμος στην Kαλαμωτ. Tα μαστιχοχ ρια οικοδομθηκαν απ τους Γενουτες (13481566) και για να ελγχουν τη μαστιχοπαραγωγ δωσαν στους οικισμος οχυρωματικ μορφ με πυκν πολεοδομικ ιστ (φωτ.: Mιχ. Bαρλς).

ÛÂÈÛÌÔ‡ ÙÔ˘ 1881. OÏ· Ù· ¯ˆÚÈ¿ ›¯·Ó ηٿ ηÓfiÓ· ¤Ó·Ó ‡ÚÁÔ ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ. T· Û›ÙÈ· ÂÓÒÓÔÓÙ·Ó ÊÙÈ¿¯ÓÔÓÙ·˜ ¤Ó· Â͈ÙÂÚÈÎfi Ù›¯Ô˜, ÙÔÓ «ÔÍfiÁ˘ÚÔ», Ô˘ fiÚÈ˙ ÙÔÓ ÔÈÎÈÛÌfi Î·È Î·Ù¿ ηÓfiÓ· ›¯Â ‰˘Ô ÛȉÂÚ¤ÓȘ fiÚÙ˜ Ô˘ ¤ÎÏÂÈÓ·Ó Ì ÙË ‰‡ÛË ÙÔ˘ ‹ÏÈÔ˘. EÙÛÈ ÙÔ ¯ˆÚÈfi ÂÍ·ÛÊ·Ï›˙ÔÓÙ·Ó ·fi ÙËÓ Â͈ÙÂÚÈ΋ ÂÈ‚Ô˘Ï‹ Î·È Ù· ·ÊÂÓÙÈο, ÔÈ °ÂÓÔ‚¤˙ÔÈ ÛÙËÓ ·Ú¯‹ Î·È ÔÈ √ıˆÌ·ÓÔ› ¤ÂÈÙ·, ·fi ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ Êfi‚Ô Ù˘ Ï·ıÚÂÌÔÚ›·˜ Î·È Ù˘ ·Ú¿ÓÔÌ˘ Û˘ÏÏÔÁ‹˜ ÙÔ˘ ÔχÙÈÌÔ˘ ÚÔ˚fiÓÙÔ˜. A˘ÙÔ› Â›Ó·È Î·È ÔÈ ÏfiÁÔÈ Ô˘ Ù· ¯ˆÚÈ¿ ·Ú·‰ÔÛȷο ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È Ì·ÎÚÈ¿ ·fi ÙË ı¿Ï·ÛÛ·, fiÔ˘ ÌfiÓÔ ÌÂÙ¿ ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ ÛÂÈÛÌfi ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡ÓÙ·È ÔÈÎÈÛÌÔ›. ∏ ÂÍ¿ÚÙËÛË ÙˆÓ ¯ˆÚÈÒÓ ·fi ÙËÓ fiÏË-ÏÈÌ¿ÓÈ ‹Ù·Ó ·fiÏ˘ÙË Î·Ù¿ ÙË ÁÂÓÔ‚¤˙ÈÎË Î˘ÚÈ·Ú¯›· Î·È ‰È·ÙËÚ‹ıËΠηٿ ÙËÓ ÔıˆÌ·ÓÈ΋. ∞fi ÙÔ 1705 fï˜ Ù· ª·ÛÙȯԯÒÚÈ· ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ·˘ÙÔÓÔÌÔ‡ÓÙ·È ‰ÈÔÈÎËÙÈο Î·È ÛÙ·‰È·Î¿ ΤډÈÛ·Ó ÌÈ· ÚÔÓÔÌȷ΋ ı¤ÛË Û ۯ¤ÛË Ì ٷ ˘fiÏÔÈ· ¯ˆÚÈ¿. ∞fi ÙÔ 1832 ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó Í¯ˆÚÈÛÙfi «Ó·¯ÈÁȤ» (‰‹ÌÔ), ηٿÛÙ·ÛË Ô˘ ‰È·ÙËÚ‹ıËΠˆ˜ ÙÔ ªÂÛÔfiÏÂÌÔ. ∏ fiÏË ·Ú¤ÌÂÓ ¿ÓÙ· ÙÔ ·‰È·ÊÈÏÔÓ›ÎËÙÔ Î¤-

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

11

Õ Tο χωρι Πυργ με τον μεσαιωνικ πργο στον οποο οφελει και το νομ του. Στο κντρο του κθε οικισμο δσποζε νας πργος, απ’ που γινταν επιτρηση της ευρτερης γεωργικς περιοχς και συγχρνως εντοπισμς πιθανς πειρατικς επιδρομς με βιγλτορες (φωτ.: Π. Παπαχατζηδκης, 1920. Φωτογραφικ Aρχεο Mουσεο Mπενκη).

ÓÙÚÔ Î·È ÙÔ ÛËÌÂ›Ô ·Ó·ÊÔÚ¿˜ ÁÈ· Ù· ¯ˆÚÈ¿. ∂Λ ηÙÔÈÎÔ‡ÛÂ Ô ∂Ì›Ó˘ ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡, ÂΛ Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÓÔÓÙ·Ó ÔÈ ÊfiÚÔÈ Î·È Ù· ÚÔ˚fiÓÙ·, ÂΛ ¤‰Ú¢·Ó ÔÈ ·ÓÙÈÚfiÛˆÔÈ ÙˆÓ ¯ˆÚÈÒÓ ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È.

¢È·ÊÔÚÔÔÈ‹ÛÂȘ ∞fi Ù· ¯ˆÚÈ¿ ηӤӷ ‰ÂÓ Î·Ù¿ÊÂÚ ӷ ·Ó·‰Âȯı› Û ÂÚÈÊÂÚÂÈ·Îfi ΤÓÙÚÔ. AÓ¿ÌÂÛ· ÛÙ· ¯ˆÚÈ¿ ·Ó·Ù‡ÛÛÔÓÙ·Ó ‰ÂÛÌÔ› Ì ·ÊÔÚÌ‹ ÙÔÓ È‰È·›ÙÂÚÔ ÚfiÏÔ Ô˘ ÂÈÙÂÏÔ‡Û·Ó Î¿ÔÈ· ¯ˆÚÈ¿ ÛÙËÓ ÙÔÈ΋ ÔÈÎÔÓÔÌ›·. T· AÚÌfiÏÈ· ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ‹Ù·Ó ·Ú·‰ÔÛÈ·Îfi ΤÓÙÚÔ ·ÁÁÂÈÔÏ·ÛÙÈ΋˜, ÁÈ· ÛÎÂ‡Ë Ô˘ ¯ÚË̢ۛ·Ó ÌÂٷ͇ ¿ÏÏˆÓ Î·È ÛÙË ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡. TÔ £ÔÏfiÔÙ·ÌÈ Ì¤¯ÚÈ ·ÚÎÂÙ¿ ÚfiÛÊ·Ù· ·ÔÙÂÏÔ‡Û ¤Ó·Ó ÂӉȿÌÂÛÔ ÛÙ·ıÌfi ÁÈ· ÙË XÒÚ· Î·È ÔÈ Î¿ÙÔÈÎÔÈ ÙÔ˘ ‰È·ÎÈÓÔ‡Û·Ó ÚÔ˚fiÓÙ· ·fi Î·È ÚÔ˜ ÙÔ ÏÈÌ¿ÓÈ. ∂ÎÙfi˜ fï˜ ·fi ÙȘ ÔÌÔÈfiÙËÙ˜ Î·È ÙȘ Û˘Ó¿ÊÂȘ ·Ó·Ù‡ÛÛÔÓÙ·Ó ‰È·ÊÔÚÔÔÈ‹ÛÂȘ Î·È ‰È·Ì¿¯Â˜. √È ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚ˜ ÙÚÈ‚¤˜ ·ÊÔÚÔ‡Û·Ó ÛÙËÓ Î·Ù·ÓÔÌ‹ ÙÔ˘ ÊfiÚÔ˘ ÛÙ· ÂÈ̤ÚÔ˘˜ ¯ˆÚÈ¿. ¢È·Ì¿¯Â˜ ÍÂÎÈÓÔ‡Û·Ó ·fi ÙË ‰ÈÂΉ›ÎËÛË ‚ÔÛÎÔÙfiˆÓ Î·È ÏfiÊˆÓ ÁÈ· ÙË Û˘ÏÏÔÁ‹ ˙ˆÔÙÚÔÊ‹˜, ·ÎfiÌ· Î·È ÔÏfiÎÏËÚˆÓ ÂÚÈÔ¯ÒÓ. ·ÊÔ‡ Ù· fiÚÈ· ÙˆÓ ¯ˆÚÈÒÓ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó Ô‡Ù ¿ÓÙ· ÛÙ·ıÂÚ¿ Ô‡Ù ·fiÏ˘Ù· Û·Ó Ù›¯Ë. ™ËÌ·ÓÙÈÎfi˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ·˜ ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛ˘ ‹Ù·Ó ÔÈ ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ Ô˘ ·Ó¤Ù˘ÛÛ·Ó Ù· ¯ˆÚÈ¿ Ì ÙÔÓ ¤Íˆ ÎfiÛÌÔ. EÙÛÈ ÙÔ ¶˘ÚÁ› ·fi ÓˆÚ›˜ Û˘Ó‰¤ıËΠȉȷ›ÙÂÚ· Ì ÙËÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË, ÂÂȉ‹ ˘¿ÁÔÓÙ·Ó ˆ˜ ∂ͷگ›· ·¢ı›·˜ ÛÙÔ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô Î·È, ÔÏÏÔ› ¶˘ÚÁÔ‡ÛÔÈ ·Ó·˙‹ÙËÛ·Ó ÙËÓ Ù‡¯Ë ÙÔ˘˜ ÚÔ˜ ·˘Ù‹ ÙËÓ Î·Ù‡ı˘ÓÛË. ∞ÓÙ›ÛÙÔȯ· ÔÏÏ¿ ·Ó·ÙÔÏÈο ¯ˆÚÈ¿

12

H

K A £ H M E P I N H

B

Û˘Ó‰¤ıËÎ·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Ì ÙË ÃÒÚ·. ∏ ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛË ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÔÈÎÈÛÌÒÓ ÂÓÙ¿ıËΠÌÂÙ¿ ÙÔ ÛÂÈÛÌfi ÙÔ˘ 1881, ·fi ÙÔÓ ÔÔ›Ô ¤ÌÂÈÓ·Ó ¿ıÈÎÙ· ÌfiÓÔ Ù· ‰˘ÙÈο ª·ÛÙȯԯÒÚÈ·, Ù· ÔÔ›· ‰È·Ù‹ÚËÛ·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈΤ˜ ÌÔÚʤ˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Û˘Ó‹ıÂȘ. Δ· ˘fiÏÔÈ· ¯ˆÚÈ¿ ·Ó·ÁοÛÙËÎ·Ó Ó· ·Ó·Ù‡ÍÔ˘Ó ÈÔ ·ÓÔÈÎÙ¤˜ ÔÈÎÔÓƠ̂˜ ÁÈ· Ó· ÂÍ·ÛÊ·Ï›ÛÔ˘Ó Ù· ·Ó·Áη›· ÎÂÊ¿Ï·È· ÁÈ· ÙËÓ ·ÓÔÈÎÔ‰fiÌËÛË Î·È ÛÙÚ¿ÊËÎ·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÚÔ˜ ÙȘ ÂÌÔÚÂ˘Ì·ÙÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ Î·È ÙË ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ¢ÛË.

™‹ÌÂÚ· ™‹ÌÂÚ· Ù· ‰˘ÙÈο ¯ˆÚÈ¿, ΢ڛˆ˜ Ù·

K Y P I A K H

à Tο χωρι Bουν, να απ τα ανατολικ μαστιχοχ ρια, λγο μετ τον καταστροφικ σεισμ τον Aπρλιο του 1881. Tα δυτικ χωρι μειναν σχεδν θικτα και διασ θηκε η αρχιτεκτονικ τους φυσιογνωμα. Eτσι, η φυσικ αυτ καταστροφ επτεινε ακμη περισστερο τη διαφοροποηση μεταξ των οικισμ ν (φωτ.: «Λεκωμα των ερειπων της Xου» εκδ. «Γεννδειος Bιβλιοθκη», 1983).

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

ªÂÛÙ¿, ÙÔ ¶˘ÚÁ› Î·È ÔÈ √χÌÔÈ ‰È·ÙËÚÔ‡Ó ÙË ÌÔÚÊ‹ ÙÔ˘ οÛÙÚÔ˘ Ì ÙȘ ‰˘Ô ηÁÎÂÏfiÊÚ·ÎÙ˜ fiÚÙ˜. √È ÔÈ˘ Â›Ó·È Î˘Ú›ˆ˜ ‰ÈÒÚÔʘ Ì ·ÔıË΢ÙÈÎÔ‡˜ Î·È ‚ÔËıËÙÈÎÔ‡˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ÛÙÔ ÈÛfiÁÂÈÔ. Δ· ‰ÚÔÛÂÚ¿ Î·È ˘ÁÚ¿ ηÙÒÁÈ· ÙˆÓ ÛÈÙÈÒÓ Â͢ËÚÂÙÔ‡Û·Ó ÙË Ê‡Ï·ÍË ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡ ÌÂÙ¿ ÙË Û˘ÏÏÔÁ‹, ·ÏÏ¿ Î·È ÙˆÓ ·Ó·Áη›ˆÓ ÁÈ· ÙËÓ ÂÈ‚›ˆÛË Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ ÚÔ˚fiÓÙˆÓ, fiˆ˜ Ï¿‰È, ÎÚ·Û› Î.Ï. ∏ ÎÔÈÓˆÓÈ΋, ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ Î·È ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ˙ˆ‹ ‰ÈÂÍ¿ÁÔÓÙ·Ó ÛÙ· Â˙Ô‡ÏÈ· ÙˆÓ ÛÙÂÓÒÓ ‰ÚfiÌˆÓ ÙÔ˘ ÔÈÎÈÛÌÔ‡, ÂÓÒ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ¿ÓÙÚ˜ Ë Ï·Ù›· Ì ÙÔ Î·ÊÂÓÂ›Ô ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ù· ÛËÌ›· ·Ó·ÊÔÚ¿˜. √ ÎÂÓÙÚÈÎfi˜ ‡ÚÁÔ˜ Î·È Ë ÂÎÎÏËÛ›· ÙÔ˘ ¯ˆÚÈÔ‡ ÔÚ›˙Ô˘Ó ÙËÓ Ï·Ù›·, ÙÔ ÏÈ‚¿‰È, ηٿ

ÙÔ ÈÙ·ÏÈÎfi campo, ¯ÒÚÔ ‰ÈÂÍ·ÁˆÁ‹˜ ÙˆÓ ·ÓËÁ˘ÚÈÒÓ ·ÏÏ¿ Î·È Ù˘ «‚fiÏÙ·˜», fiÙ·Ó Ù· ¯ˆÚÈ¿ ¤ÛÊ˘˙·Ó ·fi ÏËı˘ÛÌfi. Δ· ª·ÛÙȯԯÒÚÈ· ¤˙ËÛ·Ó ÌÈ· ÌÂÁ¿ÏË ÏËı˘ÛÌȷ΋ ¿ÓÔ‰Ô Î·Ù¿ ÙÔ ªÂÛÔfiÏÂÌÔ Î·È ÙËÓ ÚÒÙË ÌÂÙ·ÔÏÂÌÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô. ™ÙÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ÊÈÏÔÍÂÓÔ‡Û·Ó ‰ÈÔÈÎËÙÈΤ˜ Î·È ÂÌÔÚÈΤ˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜, ÌÈÎÚ¿ ηٷÛÙ‹Ì·Ù· Î·È ¯ÒÚÔ˘˜ ‰È·ÛΤ‰·Û˘ Ô˘ Ì ÙÔÓ Î·ÈÚfi Ì·Ú¿˙ˆÛ·Ó Î·È Âڋ̈۷Ó. ∏ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ¢ÛË, Ë Â‡ÎÔÏË ÌÂٷΛÓËÛË ÚÔ˜ ÙË ¯ÒÚ· Î·È Ë ÂÚÈÔÚÈṲ̂ÓË ¤ÛÙˆ ÙÔ˘ÚÈÛÙÈ΋ ·Ó¿Ù˘ÍË ¤‰ÂÛ·Ó ·ÎfiÌ· ÈÔ ÁÂÚ¿ Ù· ¯ˆÚÈ¿ Ì ÙËÓ ÃÒÚ· Î·È Ù· ÌÂÁ¿Ï· ·ÛÙÈο ΤÓÙÚ·. ™‹ÌÂÚ· ÙÔ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎfi Î¤Ï˘ÊÔ˜ οÔÈˆÓ ¯ˆÚÈÒÓ Î·È Ë Ì˘Úˆ‰È¿ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ı˘Ì›˙Ô˘Ó ¤Ó·Ó ȉȷ›ÙÂÚÔ ÔÏÈÙÈÛÌfi Ô˘ ¯¿ıËΠ̷˙› Ì ٷ ·È‰Èο Ì·˜ ¯ÚfiÓÈ·.

™ËÌ›ˆÛË ÙˆÓ «EÙ¿ HÌÂÚÒÓ». AÌÈÁÒ˜ ÛÙÔ ı¤Ì· Ù˘ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÙÔ ¿ÚıÚÔ Ù˘ M·Ú›·˜ •‡‰·, ‰ËÌÔÛÈÂ˘Ì¤ÓÔ ÛÙÔ ·ÊȤڈ̷ ÙˆÓ «EÙ¿ HÌÂÚÒÓ»: «X›Ô˜. MÓËÌÂ›Ô Î·È T¤¯ÓË» (31 IÔ˘Ï›Ô˘ 1994).

Kοινωνικς ιστς και οργνωση εργασας

Tου M πÃ∞§∏ ¢ π√° . B ∞ƒ§∞

H 1959. Mζεμα μαστχας. Φωτολιθογραφημνη καρτ ποστλ της δεκαετας του ’60 απ φωτογραφα του Γεργιου Mαστρου (φωτ.: Θωμς Σαββδης «Tο μαστιχδενδρο της Xου», εκδ. Aδελφν Kυριακδη).

T

O MA™TIXO¢ENTPO Â›Ó·È ¤Ó· Ôχ ·ÓıÂÎÙÈÎfi ‰¤ÓÙÚÔ Ô˘ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ È‰È·›ÙÂÚ· ÌÂÁ¿Ï˜ ··ÈÙ‹ÛÂȘ ÁÈ· ÙËÓ ÔÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ‰¿ÊÔ˘˜, Ô‡Ù ÁÈ· ÙÔ Ì¤ÁÂıÔ˜ ÙÔ˘ ·ÁÚÔÙÂÌ·¯›Ô˘. H ηÏÏȤÚÁÂÈ·, Ë Û˘ÏÏÔÁ‹ Î·È Ë ÂÂÍÂÚÁ·Û›· Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ηχÙÂÈ ¯ÚÔÓÈο fiϘ ÙȘ ÂÔ¯¤˜ ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘ Î·È ÌÔÚ› Ó· Û˘Ó‰˘·Ûı› Ì ÙȘ ¿ÏϘ ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ ηÏÏȤÚÁÂȘ ÙÔ˘ ·ÈÁ·È·ÎÔ‡ ¯ÒÚÔ˘. TÔ Ì·ÛÙ›¯È ‰ÂÓ ·ÔÙ¤ÏÂÛ ÔÙ¤ ÌÈ· ÌÔÓÔηÏÏȤÚÁÂÈ·. EÓÙ¿¯ıËΠ۠ÌÈ· ·ÁÚÔÙÈ΋ ÔÈÎÔÓÔÌ›· Ì ·˘ÙÔÙÂÏ‹ ÓÔÈÎÔ΢ÚÈ¿ Ô˘ ÌÔÚÔ‡Û·Ó ‹ ÚÔÛ·ıÔ‡Û·Ó Ó· ÈηÓÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó ÙȘ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ·Ó¿ÁΘ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ Î·È ÙÔ˘ ¯ˆÚÈÔ‡. H ηÏÏȤÚÁÂÈ· Î·È Ë

H

Û˘ÏÏÔÁ‹ ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡ ·ÔÙÂÏ› ÌÈ· ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ··Û¯fiÏËÛË, ηٿ ÙËÓ ÔÔ›· ÌÔÚ› Ó· ·ÍÈÔÔÈËı› Ë ÂÚÁ·ÙÈ΋ ‰‡Ó·ÌË ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ Î·È ÙˆÓ ÌÈÎÚÒÓ ·È‰ÈÒÓ. H ÂÂÍÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡ ı˘Ì›˙ÂÈ Ôχ ÙȘ ‰Ô˘ÏÂȤ˜ ÙÔ˘ ÓÔÈÎÔ΢ÚÈÔ‡ Î·È ÁÂÓÈο ÁÈ· ÔÏfiÎÏËÚË ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·È ·Ï¿ ÂÚÁ·Ï›· Î·È Ì¤Û·. Afi Ù· ¯ÚfiÓÈ· Ù˘ ÁÂÓÔ‚¤˙È΢ ΢ÚÈ·Ú¯›·˜ ÔÈ Ì·ÛÙȯÔηÏÏÈÂÚÁËÙ¤˜ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ÂȉÈ΋ ηÙËÁÔÚ›· ÂÍ·ÚÙËÌ¤ÓˆÓ ¯ˆÚÈÎÒÓ (·ÚԛΈÓ). H ηٿÛÙ·Û‹ ÙÔ˘˜ ‰ÂÓ ÌÂÙ·‚Ï‹ıËΠÔχ ÛÙËÓ OıˆÌ·ÓÈ΋ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·, ·Ú¿ ÙÔ fiÙÈ Ë ÓÔÌÈ΋ ÙÔ˘˜ ı¤ÛË ‚ÂÏÙÈÒıËÎÂ. ¶·Ú¤ÌÂÓ·Ó fï˜ ÂÎ ÙˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ ‰Â̤ÓÔÈ Ì ÙÔ Î·ı‹ÎÔÓ Ù˘ Ì·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁ‹˜ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ·, fiˆ˜ Û˘ÓËı›˙ÔÓÙ·Ó ÂΛÓË ÙËÓ ÂÔ¯‹, Û ÔÈÎÔÁÂ-

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

13

H H καθημεριντητα δεν διαφρει σε τποτα. Eναι δια πως σε λλα νησι. Kαι πως αλλο#, τσι και εδ ο πληθυσμς χει τις τελευταες δεκαετες μειωθε. Mλιστα, η εικνα εναι πιο ντονη, αφο# δεν υπ$ρξε ιδιατερη τουριστικ$ ανπτυξη (φωτ.: Γιννης Xος).

Õ Mαστιχοκνατα που χρησιμοποιο#νταν παραδοσιακ για τη συσκευασα του μαστιχιο#. Tο μαστιχοχρι Aρμλια υπ$ρξε απ παλι το κντρο της αγγειοπλαστικ$ς στη Xο. Tα κανατκια χρησιμοποιο#νταν για τον διο σκοπ απ την Eνωση μχρι πρσφατα (φωτ.: Mπττυ Ψαροπο#λου «Tελευταοι τσουκαλδες του ανατολικο# Aιγαου»).

14

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

Õ Kαρτ ποστλ της δεκαετας του ’60. Γυνακες, πιθανν στο Πυργ, καθαρζουν το μαστχι. Hταν μια συνηθισμνη σκην$ που συναντο#σε κανες τους φθινοπωρινο#ς μ$νες στα σοκκια. Στη φωτογραφα επιβινει θικτη ακμη η αρχιτεκτονικ$ φυσιογνωμα. Σε λγο θα αρχσει να επικρατε η τση ανακανισης των παραδοσιακν κτιρων.

Ì ‰ˆÚ¤˜ ÚÔ˜ ÙÔ ¯ˆÚÈfi Î·È ÙȘ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈΤ˜ ·‰ÂÏÊfiÙËÙ˜ Î·È Ì ÙË ÌÂÛÔÏ¿‚ËÛË ÁÈ· ¢ÓÔ˚Τ˜ Ú˘ıÌ›ÛÂȘ ÛÙ· ΤÓÙÚ· ÙˆÓ ·ÔÊ¿ÛˆÓ.

¶ÏËı˘ÛÌȷ΋ ÂÈÎfiÓ·

ÓÂȷ΋ ‚¿ÛË. H ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ù˘ ÎÂÓÙÚÈ΋˜ ÂÍÔ˘Û›·˜ ‹Ù·Ó Ó· ÌËÓ ÂÏ·ÙÙˆı› Ô ÏËı˘ÛÌfi˜ ÙˆÓ Ì·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÒÓ ÓÔÈÎÔ΢ÚÈÒÓ Î·È ·ÎÔÏÔ‡ıˆ˜ Ë ÈηÓfiÙËÙ· ÁÈ· ·Ú·ÁˆÁ‹ Ù˘ ηıÔÚÈṲ̂Ó˘ ÔÛfiÙËÙ·˜ ÙÔ˘ ÚÔ˚fiÓÙÔ˜.

KÔÈÓÔÙÈ΋ ‰ÔÌ‹ K·Ù¿ ηÈÚÔ‡˜ ÂÈ‚¿ÏÏÔÓÙ·Ó ˆ˜ fiÚÔ˜ ÁÈ· ÙËÓ ·fiÎÙËÛË ÂÚÈÔ˘Û›·˜ ÛÙÔ ¯ˆÚÈfi Ë ·fi‰ÔÛË ÊfiÚÔ˘ Û ̷ÛÙ›¯È. H ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ‰È·‰Ô¯‹ Û‹Ì·ÈÓ ÙÔ ÌÔ›Ú·ÛÌ· Û ›Û· ÌÂÚ›‰È· ÙˆÓ Ì·ÛÙȯԉ¤ÓÙÚˆÓ Î·È ÙÔ˘ ÊfiÚÔ˘ Ô˘ ·Ó·ÏÔÁÔ‡ÛÂ, ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÂÓfi˜ Ó¤Ô˘ ÓÔÈÎÔ΢ÚÈÔ‡ Î·È ÙË ÛÙ·‰È·Î‹ ¤ÓÙ·ÍË ÛÙËÓ ÎÔÈÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ ¯ˆÚÈÔ‡. TËÓ ÎÔÈÓfiÙËÙ· ·ÔÙÂÏÔ‡Û ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙˆÓ ÂÓËÏ›ÎˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·Ú¯ÒÓ Ô˘ ¤ÊÂÚ·Ó ÙÔ fiÓÔÌ· ¿ÚÔÈÎÔÈ, fiÚÔ˜ Ô˘ ·Ú¤ÌÂÓ Û ¯Ú‹ÛË ·ÓÂ›ÛËÌ· ̤¯ÚÈ ÙÔÓ ÚÔ¯ˆÚË̤ÓÔ 20Ô ·ÈÒÓ·. MÂÚÈΤ˜ ÊÔÚ¤˜ Û˘Ó¤‚·ÈÓ·Ó ÂÈÁ·Ì›Â˜ ·Ó¿ÌÂÛ· Û ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ·fi ÎÔÓÙÈÓ¿ ¯ˆÚÈ¿, ȉȷ›ÙÂÚ· ‡ÛÙÂÚ· ·fi ÙȘ Û˘¯Ó¤˜ ÂȉË̛˜ ·ÓÒÏ˘. O ηÓfiÓ·˜ ¿ÓÙˆ˜ ‹Ù·Ó Ù· Û˘ÓÔÈΤÛÈ· ̤۷ ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÙÔ˘ ¯ˆÚÈÔ‡ οÙÈ Ô˘ ‰ÂÓ Ù¿Ú·˙ ÙËÓ ÈÛÔÚÚÔ›· ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔÓ ·ÚÈıÌfi ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ, ÙË ÊÔÚÔÏÔ-

H ÂÈÎfiÓ· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÙˆÓ ¯ˆÚÈÒÓ Ò˜ ÙÔÓ ÂÈÎÔÛÙfi ·ÈÒÓ· ‰È·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È ·fi ÙË Û‡Ó‰ÂÛË Ì ÙË ÁË, ÙȘ ÎÔÈÓ¤˜ ·ÁÚÔÙÈΤ˜ ·Û¯Ôϛ˜, ÙÔ ¤ÓÙÔÓÔ Û˘Ó·›ÛıËÌ· ·ÏÏËÏÂÍ¿ÚÙËÛ˘ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜. OÈ ÌÂÁ¿Ï˜ ηٷÛÙÚÔʤ˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ·, ÔÈ ÛÊ·Á¤˜ ÙÔ˘ 1822 Î·È Ô ÛÂÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ 1881, ·Ó·Áο˙Ô˘Ó ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘ ÏËı˘ÛÌÔ‡ Ó· ·ÔÌ·ÎÚ˘Óı› ·fi ÙËÓ ·ÙÚ›‰· ÙÔ˘. ¶·ÚfiÏ· ·˘Ù¿ Ô ÏËı˘ÛÌfi˜ ÙˆÓ ¯ˆÚÈÒÓ ı· ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ ·ÓÔ‰È΋ ÔÚ›· ·fi ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ· ̤¯ÚÈ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1950. H ÏËı˘ÛÌȷ΋ ·‡ÍËÛË ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛÂ Û˘ÓˆÛÙÈÛÌfi ÛÙ· ¯ˆÚÈ¿. OÈ fiÚÔÈ ·fi ÙË ÁË Î·È ÙÔ Ì·ÛÙ›¯È ‹Ù·Ó ÂÚÈÔÚÈṲ̂ÓÔÈ, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ·Ú¤ÙÂÈÓ ÙËÓ ÂÈ‚›ˆÛË Ù˘ ·ÁÚÔÙÈ΋˜ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ ÙˆÓ Ì·ÛÙȯԯÒÚˆÓ, ˆ˜ ‚·ÛÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÌÔÓ¿‰·˜. AÏψÛÙÂ Ë Û‡Ó‰ÂÛË Ì ¤Ó· ÚÔ˚fiÓ ÙfiÛÔ ÌÔÓ·‰ÈÎfi, Ì Ôχ ·ÚÁfiÛ˘ÚÙË ÂͤÏÈÍË ÛÙË ‰È·‰Èηۛ· ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ÙÔ˘ ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ ÌÈ· ȉȷ›ÙÂÚ· ÛÙ·ıÂÚ‹ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ‰ÔÌ‹ Î·È ÌÈ· ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ Û˘Ó¤¯ÂÈ· ·ÈÒÓˆÓ. ™ÙËÓ ›‰È· ÏÔÁÈ΋ Ù˘ ÔÈÎÔÓÔÌ›·˜ ÙÔ˘ ·ÁÚÔÙÈÎÔ‡ ÓÔÈÎÔ΢ÚÈÔ‡ ÛÙËÚ›¯ıËÎÂ Î·È Ë ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Ù˘ EÓˆÛ˘ M·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÒÓ X›Ô˘, Ë ÔÔ›· ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÛ ¿Óˆ Û ÎÔÚÔÚ·ÙÈÛÙÈο ÚfiÙ˘·, ˆ˜ Û˘ÓÂÙ·ÈÚÈÛÌfi˜ ÙˆÓ ÓÔÈÎÔ΢ÚÈÒÓ ‰È¿ ÙˆÓ ·Ú¯ËÁÒÓ ÙÔ˘˜. H ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚË ·Ú¤Ì‚·ÛË Ù˘ EMX ÛÙÔÓ ·Ú·ÁˆÁÈÎfi ·ÎÏÔ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ÙÔ 1957 Ì ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË ÙÔ˘ ÂÚÁÔÛÙ·Û›Ô˘ Ù˘ ÛÙË XÒÚ·, Û˘Ó‰˘¿ÛıËΠ̠ÌÈ· ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÔÏÈÙÈ΋ Û˘ÌÏ‹ÚˆÛ˘ ÙÔ˘ ÂÈÛÔ‰‹Ì·ÙÔ˜ ÙˆÓ ·ÁÚÔÙÈÎÒÓ ÓÔÈÎÔ΢ÚÈÒÓ ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ Ù˘ Ì ÙËÓ ÚfiÛÏË„Ë Ó·ÚÒÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ ÁÈ· ‚Ú·¯˘ÚfiıÂÛÌË ÂÚÁ·Û›·, ÛÙÔÓ Î·ı·ÚÈÛÌfi Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ‹ ÛÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ Ù˘ ÙÛ›ÎÏ·˜. H ·ÙÂÚÓ·ÏÈÛÙÈ΋ ÔÏÈÙÈ΋ ÙˆÓ ˘¢ı‡ÓˆÓ Ù˘ EÓˆÛ˘, Ë Ê‡ÛË Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜ Ô˘ ¤‰ÂȯÓ ˆ˜ ÚÔ¤ÎÙ·ÛË ÙˆÓ ÂÚÁ·ÛÈÒÓ ÛÙÔ ÓÔÈÎÔ΢ÚÈfi, Ë Î·Ù¿ ʇÏÔ Î·ıÔÚÈṲ̂ÓË ÂÌÏÔ΋ ÛÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌ›· ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡, ·Ó··Ú‹Á·Á ¤Ó· Ì·ÎÚ·›ˆÓÔ ÚfiÙ˘Ô. TË Û‡Ó‰ÂÛË Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡ Ì ·Ϥ˜ ÛÙË Û‡ÓıÂÛË ÔÈÎÔÁÂÓÂȷΤ˜ ÌÔÓ¿‰Â˜ Ì ÈÛ¯˘ÚÔ‡˜ ‰ÂÛÌÔ‡˜ Ì ÙÔ˘˜ Û˘ÁÁÂÓ›˜ Î·È Ù· ̤ÏË Ù˘ ÙÔÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜. ¶·Ú¿ÏÏËÏ· ÂȂ‚·›ˆÛÂ, Î·È Û˘Ó¯›˙ÂÈ Ó· ÂȂ‚·ÈÒÓÂÈ ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡, ˆ˜ ÙÔ˘ ÔχÙÈÌÔ˘ Ì·Ï·ÓÙ¤Ú ÛÙËÓ ÙÔÈ΋ ·ÁÚÔÙÈ΋ ÔÈÎÔÓÔÌ›· Ù˘ X›Ô˘.

ÁÈ΋ ˘Ô¯Ú¤ˆÛË Û ̷ÛÙ›¯È Î·È ÙËÓ ¤ÎÙ·ÛË ÙÔ˘ ¯ˆÚÈÔ‡. ¶·Ú¿ ÙÔ fiÙÈ ÙÔ Ì·ÛÙ›¯È ‹Ù·Ó ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ Ù˘ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘ ¯ˆÚÈÔ‡ ÔÈ ¿ÚÔÈÎÔÈ ÚÔÛ·ıÔ‡Û·Ó Ì ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ ÙÚfiÔ˘˜ Ó· ÍÂʇÁÔ˘Ó ·fi ÙËÓ ˘Ô¯Ú¤ˆÛË Ù˘ ηÏÏȤÚÁÂÈ·˜ Î·È Ù˘ Û˘ÏÏÔÁ‹˜ ÙÔ˘. OÈ ÏÔ‡ÛÈÔÈ ·Ú·¯ˆÚÔ‡Û·Ó Ù· ÎÙ‹Ì·Ù· ÙÔ˘˜ ÛÙÔ˘˜ ÊÙˆ¯Ô‡˜ Ì ÙÔÓ fiÚÔ Ó· ηٷ‚¿ÏÏÔ˘Ó ÙÔ ‰fiÛÈÌÔ ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡. ™Â ¯ˆÚÈ¿ ‡ÊÔÚ·, fiˆ˜ Ë K·Ï·ÌˆÙ‹, ÚÔÛÏ¿Ì‚·Ó·Ó ÎÔ¤ÏÈ·, ˘ËÚ¤Ù˜ Ì ÂÍ¿ÌËÓ˜ ‹ ÂÙ‹ÛȘ Û˘Ì‚¿ÛÂȘ, ˆ˜ ÚfiÛıÂÙ· ÂÚÁ·ÙÈο ¯¤ÚÈ·. OÈ ÊÙˆ¯Ô›, ·Ó ‰ÂÓ Û˘ÁΤÓÙÚˆÓ·Ó ÙËÓ ··ÈÙÔ‡ÌÂÓË ÔÛfiÙËÙ· ÁÈ· ÙÔ ÊfiÚÔ, ·Ó·Áο˙ÔÓÙ·Ó Ó· ʇÁÔ˘Ó ‹ Ó· ‚ÈÒÛÔ˘Ó ÙËÓ ·ÒÏÂÈ· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÙÔ˘˜ ı¤Û˘, ·ÊÔ‡ ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ‰ËÌ¢ıÔ‡Ó Ù· ÎÙ‹Ì·Ù¿ ÙÔ˘˜ Î·È Ó· ÂÍÔ‚ÂÏÈÛıÔ‡Ó ·fi ÙËÓ ÎÔÈÓfiÙËÙ·. ™Â ·˘Ùfi Ù· Ï·›ÛÈÔ, ‹‰Ë ·fi ÙÔ 17Ô ·ÈÒÓ·, ‚ϤÔ˘Ì ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙˆÓ ¯ˆÚÈÒÓ Ó· ·Ó·Ù‡ÛÛÔÓÙ·È ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ ·ÓÈÛfiÙËÙ˜ Î·È Ó· ÔÚÁ·ÓÒÓÔÓÙ·È Û¯¤ÛÂȘ ÂÍ¿ÚÙËÛ˘ ·fi ÙÔ˘˜ ÙÔÎÔÁχÊÔ˘˜ Î·È Ù· ̤ÏË Ù˘ Âϛ٠Ô˘ ‰È·¯ÂÈÚ›˙ÂÙ·È ÙȘ ˘Ôı¤ÛÂȘ Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜. H ·Ô‰ËÌ›· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ› Î·È ÌÈ·Ó ¿ÏÏË ÙÔÌ‹ ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· ÙˆÓ Ì·ÛÙȯԯˆÚÈÙÒÓ. OÈ ÍÂÓÈÙÂ̤ÓÔÈ «·Ô˙ËÌÈÒÓÔ˘Ó» fiÛÔ˘ ˜ ¤ÌÂÈÓ·Ó ›Ûˆ Ì ÙË ÛÙ‹ÚÈÍË ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ ÙÔ˘˜,

O ÌÔÓÔˆÏÈ·Îfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ‰È·ÌfiÚʈÛ ÛÙ·ıÂÚ¤˜ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ‰Ô̤˜

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

15

Mαρτυρες περιηγη

16

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

τ ν για τη μαστχα Ã Mαστιχδεντρο. Xαλκογραφα απ την κδοση του Jacob Enderlin, Archipelagus Turbatus... Augsburg 1686 (φωτ.: «Tα χαρακτικ της Xου», τομ. B´ επιμ. K. Kοτσικας).

Õ H συγκομιδ της μαστχας (1877). Ξυλογραφα με βση πρχειρα σκτσα επιτπου του γιατρο Ad. Testevuide («L’ ile de Chio par M. le docteur Ad. Testevuide, 1877», Περ. Le Tour du Monde, 1878) (φωτ.: «Tα χαρακτικ της Xου», τομ. A´. Oι ενδυμασες, εκδ. «Aκρτας», 1994).

Tης A ºƒ√¢ÿΔ∏˜ K √⁄ƒπ∞ Iστορικο της Tχνης

H

¶∂ƒÿ¶Δø™∏ Ù˘ X›Ô˘ Â›Ó·È ÂÓÙÂÏÒ˜ ͯˆÚÈÛÙ‹ ̤۷ ÛÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi ¯ÒÚÔ Û fi,ÙÈ ·ÊÔÚ¿ ÙÔÓ ÏÔ‡ÙÔ ÙˆÓ ÏËÚÔÊÔÚÈÒÓ ·fi ÙȘ ·ÊËÁ‹ÛÂȘ Î·È ÙȘ ÂÈÎfiÓ˜ ÙˆÓ E˘Úˆ·›ˆÓ, ΢ڛˆ˜, ÂÚÈËÁËÙÒÓ Ô˘ ÂÈÛΤÙÔÓÙ·È ÙÔ ÓËÛ› ·fi ÙÔÓ 14Ô ·ÈÒÓ· Î·È Ò˜ Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 19Ô˘. H ÛÙÚ·ÙËÁÈ΋ ÁˆÁÚ·ÊÈ΋ ı¤ÛË Ù˘ ÛÙË MÂÛfiÁÂÈÔ, ÔÏÈÙÈΤ˜ Û˘ÁÎ˘Ú›Â˜ (fiˆ˜ Ë ÁÂÓÔ˘·ÙÈ΋ ΢ÚÈ·Ú¯›·), Ë ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ Ù˘ Â˘ÚˆÛÙ›·, ÙÔ ·ÓÂÙ˘Á̤ÓÔ ÂÌfiÚÈÔ, Ë ·ÔÎÏÂÈÛÙÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜, Ë «·ÓÔȯً» ÛÙÔ˘˜ ͤÓÔ˘˜ ÎÔÛÌÔÔÏ›ÙÈÎË ÎÔÈÓˆÓ›· Ù˘ Ì ÙÔ ˘„ËÏfi ÔÏÈÙÈÛÌÈÎfi Â›‰Ô, Â›Ó·È ÔÈ ‚·ÛÈÎÔ› ÏfiÁÔÈ Ô˘ ηıÈÛÙÔ‡Ó ÙË X›Ô ÛËÌ·ÓÙÈÎfi fiÏÔ ¤Ï͢ ÙÔ˘ ÂӉȷʤÚÔÓÙÔ˜ Û fiÏÔ˘˜ ·˘ÙÔ‡˜ ÙÔ˘˜ ·ÈÒÓ˜. «H Ì·ÛÙ›¯· ηıÈÛÙ¿ ÙË Ó‹ÛÔ X›Ô

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

ÂÚ›ÊËÌË (...) ÒÛÙ ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ ÙfiÔ˜ ÙÔ˘ ËÌÈÛÊ·ÈÚ›Ô˘ Ì·˜, fiÛÔ ·ÔÌ·ÎÚ˘Ṳ̂ÓÔ˜ Î·È Í¤ÓÔ˜ Ó· ›ӷÈ, fiÔ˘ Ó· ÌËÓ ¤Êı·ÛÂ Ë Ê‹ÌË Ù˘», ÁÚ¿ÊÂÈ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Ô IÙ·Ïfi˜ ÁˆÁÚ¿ÊÔ˜ Francesco Piacenza, Ô˘ Ù·Í›‰Â„ ÛÙËÓ AÓ·ÙÔÏ‹ ÙÔ ‚ã ÌÈÛfi ÙÔ˘ 17Ô˘ ·ÈÒÓ·.

™ËÌÂ›Ô ·Ó·ÊÔÚ¿˜ OÈ ÂÚÈËÁËÙÈΤ˜ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ÁÈ· ÙË X›Ô ηχÙÔ˘Ó ¤Ó· ¢ڇ Ê¿ÛÌ· ‰›ˆÓ (ÈÛÙÔÚ›·, ÔÈÎÔÓÔÌ›·, ÂÌfiÚÈÔ, ‚ÈÔÙÈÎfi Â›‰Ô, ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋, ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ‰È·ÛÙڈ̿وÛË, ηıËÌÂÚÈÓ‹ ˙ˆ‹, Û¯¤ÛÂȘ Ì AÓ·ÙÔÏ‹ Î·È ¢‡ÛË Î.Ï.). ™Ù·ıÂÚfi ÛËÌÂ›Ô ·Ó·ÊÔÚ¿˜ ÛÙȘ ·ÊËÁ‹ÛÂȘ Ë Ì·ÛÙ›¯·, Î·È ÔÈ ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÁÈ’ ·˘Ù‹Ó ¿ÙÔÓÙ·È fiÏˆÓ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ·Ú·Ì¤ÙÚˆÓ. O XÚÈÛÙfiÊÔÚÔ˜ KÔÏfiÌ‚Ô˜ ÛÙÔ ËÌÂÚÔÏfiÁÈfi ÙÔ˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙË X›Ô Î·È ÛÙË Ì·ÛÙ›¯·, ¯ˆÚ›˜ fï˜ Ó· ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÂÈ ÙÔ ¯ÚfiÓÔ Ù˘ Â›Û΄‹˜ ÙÔ˘ ÛÙÔ ÓËÛ›. (¶Ú¤ÂÈ Ó· ‹Ù·Ó ÙÔ

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

17

H Γυνακες της Xου. Xαλκογραφα απ την κδοση [Comte de Choiseul – Gouffier] Voyage pittoresque de la Grece, Παρσι, 1782. Iδ. συλλογ . Oι γυνακες φορον το χαρακτηριστικ κεφαλδεσμο, το «καλυμμακι» που φοριταν στα Mαστιχχωρα (Philip Argenti, The Costume of Chios, Λονδνο, 1953).

1474 ‹ ÙÔ 1475.) ™ËÌÂÈÒÓÂÈ, Ì¿ÏÈÛÙ·, fiÙÈ «50.000 ‰Ô˘Î¿Ù· ·›ÚÓÂÈ Ë ¢ËÌÔÎÚ·Ù›· Ù˘ °¤ÓÔ‚·˜ ·fi ÙË Ì·ÛÙ›¯· Ù˘ X›Ô˘». O °¿ÏÏÔ˜ Nicolas de Nicolay, Ô˘ ÂÈÛΤÙÂÙ·È ÙÔ ÓËÛ› ÙÔ 1551, fiÙ·Ó ·ÎfiÌ· ÔÈ °ÂÓÔ‚¤˙ÔÈ ‹Ù·Ó ΢ڛ·Ú¯ÔÈ, ÁÚ¿ÊÂÈ ÛÙÔ ¤Á΢ÚÔ ¯ÚÔÓÈÎfi ÙÔ˘ fiÙÈ Ë AÚ¯ÔÓÙ›· (Seigneurie) ‰›ÓÂÈ ÛÙÔ˘˜ ηÙÔ›ÎÔ˘˜ οı ¯ˆÚÈÔ‡ ÙÔ ÌÂÚ›‰ÈÔ Ô˘ ÙÔ˘˜ ·Ó·ÏÔÁ› ·fi Ù· Ì·ÛÙȯfi‰ÂÓÙÚ·, ÒÛÙ οı οÙÔÈÎÔ˜ Ó· ηÏÏÈÂÚÁ› Î·È Ó· ‰È·ÙËÚ› ηı·Úfi ÙÔ ¤‰·ÊÔ˜ ·fi οو. OÙ·Ó Á›ÓÂÈ Ë Û˘ÁÎÔÌȉ‹ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ÔÊ›ÏÔ˘Ó ÔÈ ¯ˆÚÈÎÔ› Ó· ·Ú·‰ÒÛÔ˘Ó ÛÙËÓ AÚ¯ÔÓÙ›· ÔÚÈṲ̂ÓÔ ‚¿ÚÔ˜ Î·È ÔÛfi ·Ó·ÏfiÁˆ˜ ÙÔ˘ ·ÚÈıÌÔ‡ ÙˆÓ ‰¤ÓÙÚˆÓ Ô˘ ·Ú·‰fiıËÎ·Ó Û ·˘ÙÔ‡˜. ™ÙÔ Î›ÌÂÓÔ ÙÔ˘ Nicolay ‰È·‚¿˙Ô˘Ì ·Ó¿ÌÂÛ· Û ¿ÏÏ·: «OÈ ¯ˆÚÈÎÔ› ÎÂÓÙÔ‡Ó Ì ÛȉÂÚ¤ÓÈÔ ÂÚÁ·Ï›Ô, Ôχ Ô͇, ÙÔÓ ÊÏÔÈfi ÙˆÓ ‰¤ÓÙÚˆÓ Û ÔÏÏ¿ ÛËÌ›·. Afi Ù· ÎÂÓÙ‹Ì·Ù· ·˘Ù¿ ‚Á·›ÓÂÈ ÙÔ Ì·ÛÙ›¯È Û·Ó ‰¿ÎÚ˘, Î·È ·ÔÙÂÏ› ÙÔ ÎfiÌÌÈ ÙÔ ÔÔ›Ô Û˘ÏϤÁÔ˘Ó ÙÔ Ì‹Ó· ™Â٤̂ÚÈÔ Î·È ÙÔ ·Ú·‰›‰Ô˘Ó ÛÙËÓ AÚ¯ÔÓÙ›·. K·ÙfiÈÓ, Ù¤ÛÛÂÚȘ ·fi ÙÔ˘˜ ¿Ú¯ÔÓÙ˜ ·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÔ˘Ó Ó· ÙÔ ÌÔÈÚ¿ÛÔ˘Ó. O ¤Ó·˜ ¤¯ÂÈ ÙËÓ ÂÓÙÔÏ‹ Ó· ÚÔÌËı‡ÛÂÈ fiÏË ÙËÓ EÏÏ¿‰·Ø Ô ‰Â‡ÙÂÚÔ˜ ÙË ¢‡ÛË, ‰ËÏ·‰‹ ÙËÓ IÙ·Ï›·, °·ÏÏ›·, IÛ·Ó›· Î·È °ÂÚÌ·Ó›·, Ô ÙÚ›ÙÔ˜ fiÏË ÙË MÈÎÚ·Û›·, Ë ÔÔ›· ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Â›Ó·È Ë TÔ˘ÚΛ· Î·È Ô Ù¤Ù·ÚÙÔ˜ ÙË ™˘Ú›·, ÙËÓ A›Á˘ÙÔ Î·È

18

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

ÙË B·Ú‚·Ú›·. E¯Ô˘Ó ‰Â ÔÈ Ù¤ÛÛÂÚȘ ·˘ÙÔ› ¿Ú¯ÔÓÙ˜ ˘ÊÈÛٷ̤ÓÔ˘˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Ì ·ÎÚ›‚ÂÈ· ηٷӤÌÔ˘Ó ÙË Ì·ÛÙ›¯· ÛÙȘ ΢ÚÈfiÙÂÚ˜ ¯ÒÚ˜ Ù˘ ‰ÈηÈÔ‰ÔÛ›·˜ ÙÔ˘˜». OÚÈṲ̂ÓÔÈ ÂÚÈÁÚ¿ÊÔ˘Ó Û¯ÔÏ·ÛÙÈο Ù· Ì·ÛÙȯfi‰ÂÓÙÚ·, fiˆ˜ Ô °¿ÏÏÔ˜ ‚ÔÙ·ÓÔÏfiÁÔ˜ Pitton de Tournefort Ô˘ ÂÈÛΤÊıËΠÙË X›Ô ÙÔ 1700 Î·È Ô °¿ÏÏÔ˜ ÁÈ·ÙÚfi˜ Ad. Testevuide Ô˘ ¤˙ËÛ ÁÈ· ¤Ó· ‰È¿ÛÙËÌ· ÛÙÔ ÓËÛ› ÛÙÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ٤ٷÚÙÔ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ·. AÚÎÂÙÔ› ÂÈÛËÌ·›ÓÔ˘Ó ÙËÓ È‰È·›ÙÂÚË ÊÚÔÓÙ›‰· ÙˆÓ Î·ÏÏÈÂÚÁËÙÒÓ ÁÈ· ÙË Û˘ÓÙ‹ÚËÛË ÙˆÓ ‰¤ÓÙÚˆÓ Î·È ÙÔ˘ ‰¿ÊÔ˘˜ οو ·fi ·˘Ù¿ fiÔ˘ ı· ¤ÛÂÈ ÙÔ ÎfiÌÌÈ (ÙÔ ‰¿ÎÚ˘ ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡) ÌÂÙ¿ ÙȘ ÙÔ̤˜ (ÎÂÓÙ‹Ì·Ù·) ÛÙÔ ÊÏÔÈfi ÙÔ˘ ÎÔÚÌÔ‡. O °¿ÏÏÔ˜ Ê˘ÛÈÔ‰›Ê˘ Pierre Belon du Mans, Ô˘ ÂÚÈËÁ‹ıËΠÛÙ· ÓËÛÈ¿ ÙÔ˘ AÈÁ·›Ô˘ ÛÙ· ̤۷ ÙÔ˘ 16Ô˘ ·ÈÒÓ·, ÁÚ¿ÊÂÈ Û¯ÂÙÈο ÛÙÔ ¯ÚÔÓÈÎfi ÙÔ˘: «°ÓˆÚ›˙ˆ fiÙÈ Û‹ÌÂÚ· ÛÙË X›Ô ηÏÏÈÂÚÁÔ‡ÓÙ·È ÔÈ Û¯›ÓÔÈ Ì ÙfiÛË ÂÈ̤ÏÂÈ·, ÒÛÙ ٷ ¤ÍÔ‰· Î·È ÔÈ ÎfiÔÈ Ù˘ ηÏÏȤÚÁÂÈ·˜ Ô˘‰fiψ˜ Â›Ó·È ÏÈÁfiÙÂÚ· ·fi fiÛ· ηٷ‚¿ÏÏÔ˘Ó ÔÈ ·ÌÂÏÔ˘ÚÁÔ› Ì·˜ ÁÈ· Ù· ·Ì¤ÏÈ· ÙÔ˘˜. EÂȉ‹ Ô Î˘ÚÈfiÙÂÚÔ˜ ÏÔ‡ÙÔ˜ ÙˆÓ Î·ÙÔ›ÎˆÓ Ù˘ Ó‹ÛÔ˘ ·˘Ù‹˜ Û˘Ó›ÛÙ·Ù·È ÛÙË Ì·ÛÙ›¯·, ÁÈ’ ·˘Ùfi ÊÚÔÓÙ›˙Ô˘Ó ¿Ú· Ôχ Ó· ÎÏ·‰¤„Ô˘Ó Î·È Ó· ÂÚÈÔÈËıÔ‡Ó ÙÔ˘˜ Û¯›ÓÔ˘˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ‚Á·›ÓÂÈ Ë Ì·ÛÙ›¯·».

™˘Ó·ÓÙ¿Ì ‚¤‚·È· οÔÙÂ Î·È ÂÓÙÂÏÒ˜ ·˘ı·›ÚÂÙ˜ ·fi„ÂȘ fiˆ˜ ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ William Lithgow, Ô ÔÔ›Ô˜ ÌÔÏÔÓfiÙÈ ÂÈÛΤÊıËΠÙÔ ÓËÛ› ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 17Ô˘ ·ÈÒÓ·, ÁÚ¿ÊÂÈ fiÙÈ «Ë X›Ô˜ Â›Ó·È ÂÚ›ÊËÌË ÁÈ· ÙË Ê·Ú̷΢ÙÈ΋ Ì·ÛÙ›¯·, Ô˘ Ê˘ÙÚÒÓÂÈ ¿Óˆ ÛÙ· ‰¤ÓÙÚ·».

°È· ÙË Û˘ÁÎÔÌȉ‹ H ‰È·‰Èηۛ· ÂÚÈÛ˘ÏÏÔÁ‹˜ ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡ ÚÔÛÂÏ·ÂÈ ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÙˆÓ ÂÚÈËÁËÙÒÓ Î·È Î¿ÔÈÔÈ ·fi ·˘ÙÔ‡˜ ·Ú·ı¤ÙÔ˘Ó ÂÎÙÂÓ›˜ ÂÚÈÁڷʤ˜ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜ Ì ÙȘ ‰È·‰Ô¯ÈΤ˜ Ê¿ÛÂȘ Ù˘ ÙÔÓ A‡ÁÔ˘ÛÙÔ Î·È ÙÔÓ ™Â٤̂ÚÈÔ. O °ÂÚÌ·Ófi˜ ıÂÔÏfiÁÔ˜ Î·È ÂÚÈËÁËÙ‹˜ ÙÔ˘ ‰Â‡ÙÂÚÔ˘ ÌÈÛÔ‡ ÙÔ˘ 17Ô˘ ·ÈÒÓ· Johan Michael Wansleben, ·˘ÙfiÙ˘ Ì¿ÚÙ˘Ú·˜ Ù˘ Û˘ÁÎÔÌȉ‹˜ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ÙÔÓ Ì‹Ó· ™Â٤̂ÚÈÔ ÌÈÏ¿ ÁÈ’ ·˘Ù‹ ÙËÓ ÎÔÈ·ÛÙÈ΋ ÂÚÁ·Û›·: «¶Ú¤ÂÈ ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ ·˘ÙÔ› Ó· Â›Ó·È Î·ıÈṲ̂ÓÔÈ Î·Ù·Á‹˜ fiÏË ÙËÓ Ë̤ڷ οو ·fi Ù· ‰¤ÓÙÚ·, Ù· ÔÔ›· Â›Ó·È Ôχ ¯·ÌËÏ¿, ÙË ‰Â Ì·ÛÙ›¯· Ú¤ÂÈ Ó· Û˘ÏϤÁÔ˘Ó ÎÔÌÌ·Ù¿ÎÈ ÎÔÌÌ·Ù¿ÎÈ Î·È ÛÙ·ÁfiÓ· ÛÙ·ÁfiÓ· (...). K·Ù¿ ÙÔ ¯ÚÔÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ· Ô˘ ÛÙ·Ï¿˙ÂÈ Ë Ì·ÛÙ›¯· ¤ˆ˜ ÙfiÙ Ô˘ Ú¤ÂÈ Ó· ÙË Û˘ÏϤÍÔ˘Ó ··ÁÔÚ‡ÂÙ·È, Ì ÌÂÁ¿Ï˜ ÔÈÓ¤˜, Ó· ÏËÛÈ¿ÛÂÈ Î·Ó›˜ ÂΛ Î·È Ó· ¿ÚÂÈ Î·È ÙÔÓ ÂÏ¿¯ÈÛÙÔ ÎfiÎÎÔ, ¤¯Ô˘Ó ‰Â ·ÓÙÔ‡ ʇϷΘ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Ó‡¯Ù· – ̤ڷ ÊÚÔ˘ÚÔ‡Ó ÛÙËÓ ÂÍÔ¯‹. OÏ· Ù· ‰¤ÓÙÚ· ÓÔÈÎÈ¿˙ÔÓÙ·È ·fi ÂÓÔÈÎÈ·ÛÙ‹, Ô ÔÔ›Ô˜ ÏËÚÒÓÂÈ Î¿ıÂ

™¯ÔÏ·ÛÙÈΤ˜ Î·È ÂÎÙÂÓ›˜ Â›Ó·È ÔÈ ·Ó·ÊÔÚ¤˜ ÙˆÓ Í¤ÓˆÓ ÂÚÈËÁËÙÒÓ Á‡Úˆ ·fi ÙË Ì·ÛÙ›¯·

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

˙Ô˘Ó ˆ˜ Ë Ì·ÛÙ›¯· ÙȘ ÚÔÛٷهÂÈ ·fi ÙÔ ¿ÛıÌ·, ·fi ÙÔ ÔÔ›Ô ˘¤ÊÂÚ·Ó ÔÏÏÔ› οÙÔÈÎÔÈ Û ¯ˆÚÈ¿ Ù˘ X›Ô˘ Î·È Ù˘ T‹ÓÔ˘. ™˘¯Ó¿ ÂÎıÂÈ¿˙Ô˘Ó ÙȘ Ê·Ú̷΢ÙÈΤ˜ ȉÈfiÙËÙ˜ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ οÔÙ ̿ÏÈÛÙ· Ì ÁÏ·Ê˘Úfi ÙÚfiÔ Ù˘ ·Ô‰›‰Ô˘Ó ·ÊÚÔ‰ÈÛȷΤ˜ ȉÈfiÙËÙ˜. ™ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ Francesco Piacenza ÁÈ· Ù· ÓËÛÈ¿ ÙÔ˘ AÈÁ·›Ô˘ ‰È·‚¿˙Ô˘ÌÂ: «...E›Ó·È Ë Ì·ÛÙ›¯· ÎfiÌÌÈ Ï¢Îfi, ÂÏ·ÊÚfiÙ·ÙÔ Î·È Ôχ ¢ˆ‰È·ÛÙfi, Ô˘ ¯ÚËÛÈ̇ÂÈ ·ÓÙÔÈÔÙÚfiˆ˜ ÛÙËÓ È·ÙÚÈ΋ (...). IÛ¯˘Ú›˙ÔÓÙ·È fiÙÈ Î·ı·Ú›˙ÂÈ ÙÔ ÛÙÔÌ¿¯È, Ï¢η›ÓÂÈ Î·È ‰˘Ó·ÌÒÓÂÈ Ù· ‰fiÓÙÈ·, ηı·Ú›˙ÂÈ Î·È ‰˘Ó·ÌÒÓÂÈ Ù· ԇϷ, οÓÂÈ Â˘¯¿ÚÈÛÙË ÙËÓ ·Ó·ÓÔ‹, ·ÔÌ·ÎÚ‡ÓÂÈ ÙËÓ Î·Ù·ÚÚÔ‹ (...). E›Ó·È ‰Â ·˘Ù‹ ÂÚÂıÈÛÙÈÎfi ÙÔ ÔÔ›Ô ¤¯ÂÈ ÙË Ì˘ÛÙËÚÈÒ‰Ë ·ÚÂÙ‹ Î·È ‰‡Ó·ÌË Ó· ·Ú¤¯ÂÈ ÛÙÔ˘˜ ÂÚÂıÈÛÌÔ‡˜ Ù˘ AÊÚÔ‰›Ù˘ fi¯È ÌfiÓÔ Úfi¯ÂÈÚË ·ÏÏ¿ Î·È ÈÛ¯˘Ú‹ ÙÚÔÊ‹ Î·È Ó· ·Ê˘Ó›˙ÂÈ Î·Ù¿ ı·˘Ì·ÛÙfi ÙÚfiÔ Î·È ÙȘ ÈÔ Ó˘ÛٷϤ˜ Î·È Ó·ÚΈ̤Ó˜ ·ÊÚÔ‰›ÛȘ ÔÚ¤ÍÂȘ». OÈ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜, ¿ÏÏÔÙ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÎÈ ¿ÏÏÔÙ ÏÈÁfiÙÂÚÔ ·ÍÈfiÈÛÙ˜, ·ÔηχÙÔ˘Ó ÛÙÔ Û‡ÓÔÏfi ÙÔ˘˜ ÌÈ· ÔÏÏ·ÏfiÙËÙ· ÚÔÛÂÁÁ›ÛˆÓ ÙÔ˘ ı¤Ì·ÙÔ˜ ·fi ̤ÚÔ˘˜ ÙˆÓ ÂÚÈËÁËÙÒÓ. AÍÈÔÛËÌ›ˆÙÔ Â›Ó·È, ¿ÓÙˆ˜, fiÙÈ ·Ú¿ ÙÔÓ ÂÓÙ˘ˆÛÈ·Îfi ·ÚÈıÌfi ÙˆÓ ÁÚ·ÙÒÓ ·Ó·ÊÔÚÒÓ ÛÙË Ì·ÛÙ›¯·, ÔÈ Û¯ÂÙÈΤ˜ ·ÂÈÎÔÓ›ÛÂȘ Â›Ó·È ÂÏ¿¯ÈÛÙ˜ ̤۷ ÛÙËÓ, ηٿ Ù· ¿ÏÏ·, Ôχ ÏÔ‡ÛÈ· ÂÈÎÔÓÔÁÚ·Ê›· ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡.

ÓÔ˘Ó ÂÓ›ÔÙÂ), Ô ‰‡ÛÙ˘¯Ô˜ ¯ˆÚÈÎfi˜ ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ·Ó‹ÎÂÈ Ù˘Ú·ÓÓÈ¤Ù·È ÊÔ‚ÂÚ¿. E¿Ó ηÓ›˜ Û˘ÏÏËÊı› ›Ù ÛÙË X›Ô ›ÙÂ Î·È ÛÙË ™Ì‡ÚÓË Ì ÂÏ¿¯ÈÛÙË ÔÛfiÙËÙ· Ì·ÛÙ›¯·˜ ÙËÓ ÔÔ›· ÚÔÛ·ı› Ó· ÂÍ·Á¿ÁÂÈ ‹ Ó· ÂÈÛ·Á¿ÁÂÈ, ·˘Ùfi Â›Ó·È ·ÚÎÂÙfi ÁÈ· Ó· ÙÔ˘ ÂÈ‚ÏËı› ÔÈÓ‹». ¢ÂÓ ·Ú·Ï›Ô˘Ó, ˆÛÙfiÛÔ, Ó· οÓÔ˘Ó ÏfiÁÔ ÁÈ· Ù· ͯˆÚÈÛÙ¿ ÚÔÓfiÌÈ· ·fi ÙÔÓ ™Ô˘ÏÙ¿ÓÔ, Ù· ÔÔ›· ·ÔÏ¿Ì‚·Ó ÙÔ ÓËÛ› Î·È ÂȉÈÎfiÙÂÚ· Ù· M·ÛÙȯfi¯ˆÚ· ÏfiÁˆ Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ÚÔ˚fiÓÙÔ˜: N· ÌË Á›ÓÂÙ·È ‰ËÏ·‰‹ ·È‰ÔÌ¿˙ˆÌ·, Ó· ¤¯Ô˘Ó ηÌ¿Ó˜ ÛÙȘ ÂÎÎÏËۛ˜ ÙÔ˘˜ Î·È Ó· ¤¯Ô˘Ó ÙÔ ‰Èη›ˆÌ· Ó· Ù˘Ï›ÁÔ˘Ó ¤Ó· Ï¢Îfi Û·Ú›ÎÈ ÛÙÔ Î¿Ï˘ÌÌ· ÙÔ˘ ÎÂÊ·ÏÈÔ‡ ÙÔ˘˜.

°‡Úˆ ·fi ÙȘ ¯Ú‹ÛÂȘ °È· ÙȘ ÔÈΛϘ ¯Ú‹ÛÂȘ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ‰È·‚¿˙Ô˘Ì Û ÔÏϤ˜ ÂÚÈËÁËÙÈΤ˜ ÂΉfiÛÂȘ ̤۷ ÛÙÔ˘˜ ·ÈÒÓ˜. O George Sandys, ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 17Ô˘ ·ÈÒÓ· ·Ó·Ê¤ÚÂÈ fiÙÈ ÙÔ Í‡ÏÔ ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯfi‰ÂÓÙÚÔ˘ Â›Ó·È ÂÍ·ÈÚÂÙÈÎfi ÁÈ· Ô‰ÔÓÙÔÁÏ˘Ê›‰Â˜. AÏÏÔ‡ ¤¯Ô˘Ì ÙËÓ ÏËÚÔÊÔÚ›· fiÙÈ ÔÈ Â‡ÔÚÔÈ ·Ó·ÌÈÁÓ‡Ô˘Ó Ì·ÛÙ›¯· ÛÙÔ ˙˘Ì¿ÚÈ ÒÛÙ ÙÔ „ˆÌ› Ó· Á›ÓÂÈ ÈÔ Â‡Á¢ÛÙÔ. O ÁÈ·ÙÚfi˜ Testevuide Ô˘, fiˆ˜ ‹‰Ë ÛËÌÂÈÒıËÎÂ, ¤˙ËÛ ÁÈ· ¤Ó· ‰È¿ÛÙËÌ· ÛÙË X›Ô ÛÙÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ٤ٷÚÙÔ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ·, ÁÚ¿ÊÂÈ fiÙÈ ÙË ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó ÛÙ· ÔÓÔÌ·ÛÙ¿ ÁÏ˘Î¿ ÙÔ˘ ÎÔ˘Ù·ÏÈÔ‡ ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡. O ›‰ÈÔ˜ Ì·˜ ÏËÚÔÊÔÚ› fiÙÈ Ë E˘ÚÒË Î·Ù·Ó·ÏÒÓÂÈ ·ÚÎÂÙ¿ ÌÂÁ¿ÏË ÔÛfiÙËÙ· (Ì·ÛÙ›¯·˜ ηÙÒÙÂÚ˘ ÔÈfiÙËÙ·˜) ÁÈ· Ù· ‚ÂÚÓ›ÎÈ·. AӷʤÚÂÈ Â›Û˘ ÙȘ ‰È¿ÊÔÚ˜ ÔÈfiÙËÙ¤˜ Ù˘ Î·È ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ Ë Î·Ï‹ Ì·ÛÙ›¯· ·Ó·ÁÓˆÚ›˙ÂÙ·È ·fi ÙË Ï¢ÎfiÙËÙ¿ Ù˘, ÙË Û‡ÛÙ·Û‹ Ù˘, ÙË Ì˘Úˆ‰È¿ Ù˘ Î·È ·fi ÙËÓ ˆÚ·›· ·›ÛıËÛË Ô˘ ·Ê‹ÓÂÈ fiÙ·Ó ÙË Ì·Û¿ÓÂ. ™‡Ìʈӷ Ì ÙÔÓ Wansleben, ÂÍ¿ÏÏÔ˘, ÔÈ ÚÔ‡¯ÔÓÙ˜ ÛÙËÓ A›Á˘ÙÔ ·ÚˆÌ¿ÙÈ˙·Ó Ì ̷ÛÙ›¯· Ù· ‰Ô¯Â›· ÙÔ˘ fiÛÈÌÔ˘ ÓÂÚÔ‡ ÁÈ· Ó· ÙÔ Î¿ÓÔ˘Ó ÈÔ Â˘¯¿ÚÈÛÙÔ ÛÙË Á‡ÛË. OÈ ÂÈÛΤÙ˜ Ù˘ X›Ô˘ Â·ÓÂÈÏËÌ̤ӷ Û¯ÔÏÈ¿˙Ô˘Ó ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ (΢ڛˆ˜) ÛÙÔ ÓËÛ› ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙËÓ KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË, ÛÙÔ ÛÂÚ¿È, Ì·ÛÔ‡Ó Û˘Ó¯Ҙ Ì·ÛÙ›¯· ÁÈ·Ù› ÈÛÙÂ‡Ô˘Ó fiÙÈ Ï¢η›ÓÂÈ Ù· ‰fiÓÙÈ· Î·È ·ÚˆÌ·Ù›˙ÂÈ ÙËÓ ·Ó¿Û· ÙÔ˘˜. O Martin du Tyrac – KfiÌ˘ de Marcellus ÁÚ¿ÊÂÈ ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ· fiÙÈ ÔÈ XÈÒÙÈÛÛ˜ ˘ÔÛÙËÚ›-

H Kλαδ μαστιχδεντρου. Xαλκογραφα απ το ργο του

Olfert Dapper, Description exacte des Iles de l’ Archipel... Amsterdam 1703 (φωτ.: «Tα χαρακτικ της Xου», τομ. B´ επιμ. K. Kοτσικας).

¯ÚfiÓÔ Â›ÎÔÛÈ Ù¤ÛÛÂÚȘ ¯ÈÏÈ¿‰Â˜ ÛÎÔ‡‰· ÛÙÔÓ ™Ô˘ÏÙ¿ÓÔ, ÂÎÙfi˜ ‰Â ·fi ·˘Ù¿ ‰›ÓÂÈ ·ÎfiÌË ‰¤Î· ÎÈ‚ÒÙÈ· ·fi ÙËÓ ¿ÚÈÛÙË Î·È ÈÔ ÂÎÏÂÎÙ‹ Ì·ÛÙ›¯·, Ù· ÔÔ›· ÌÂٷʤÚÔÓÙ·È ÛÙÔ ·Ï¿ÙÈ. O ÂÓÔÈÎÈ·ÛÙ‹˜ ¤¯ÂÈ ÛÙ· ¯¤ÚÈ· ÙÔ˘ ·ÎÚÈ‚‹ ηٿÏÔÁÔ fiÏˆÓ ÙˆÓ ‰¤ÓÙÚˆÓ Ù· ÔÔ›· η٤¯ÂÈ Ô Î·ı¤Ó·˜, ·Ó·ÏfiÁˆ˜ ‰Â ÙÔ˘ ·ÚÈıÌÔ‡ ÙˆÓ ‰¤ÓÙÚˆÓ Â›Ó·È ˘Ô¯Úˆ̤ÓÔ˜ Ô Î¿ı ¯ˆÚÈÎfi˜ Ó· ÙÔ˘ ηٷ‚¿ÏÂÈ Ì·ÛÙ›¯·. ¢˘Ô ÊÔÚ¤˜ ÙÔ ¯ÚfiÓÔ ÙË Ì·˙‡ԢÓ: Ë ÚÒÙË ÊÔÚ¿ Â›Ó·È ÙÔÓ A‡ÁÔ˘ÛÙÔ ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÂÔÚÙ‹ Ù˘ KÔ›ÌËÛ˘ Ù˘ ¶·Ó·Á›·˜ Î·È Ë ‰Â‡ÙÂÚË ÙËÓ Â·‡ÚÈÔ Ù˘ ÂÔÚÙ‹˜ ÙÔ˘ ™Ù·˘ÚÔ‡ ÙˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ (™Â٤̂ÚÈÔ), ·ÏÏ¿ ÙÔ Ì·ÛÙ›¯È Ô˘ Û˘Ó¤ÏÂÍ·Ó ÙËÓ ÚÒÙË ÊÔÚ¿ Â›Ó·È Ôχ ηχÙÂÚÔ ·fi ÂΛÓÔ ÙÔ ÔÔ›Ô Û˘ÏϤÁÔ˘Ó ÙÔ˘ ™Ù·˘ÚÔ‡, ‰ÈfiÙÈ ÙfiÙÂ Ô ‹ÏÈÔ˜ Â›Ó·È ÈÔ ‰˘Ó·Ùfi˜ ·fi fi,ÙÈ ÙÔÓ Ì‹Ó· ™Â٤̂ÚÈÔ». O Wansleben Ì·˜ ‰›ÓÂÈ ·ÎfiÌË ÙËÓ ÏËÚÔÊÔÚ›· fiÙÈ «ÔÈ ºÚ¿ÁÎÔÈ ‰ÂÓ ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È Î·ıfiÏÔ˘ Ì ÙË Ì·ÛÙ›¯·».

YÔ¯ÚÂÒÛÂȘ ÛÙÔÓ ™Ô˘ÏÙ¿ÓÔ K¿ÔÈÔÈ Ù·ÍȉÈÒÙ˜, fiˆ˜ Ô Jean de Thevenot Î·È Ô Richard Pococke Ô˘ ÂÈÛΤÊıËÎ·Ó ÙË X›Ô ÛÙ· ̤۷ ÙÔ˘ 17Ô˘ ·ÈÒÓ· Î·È ÛÙÔ ÚÒÙÔ ÌÈÛfi ÙÔ˘ 18Ô˘ ·ÓÙ›ÛÙÔȯ·, Û¯ÔÏÈ¿˙Ô˘Ó ÙÔ ÊÚÔ˘ÚÈ·Îfi, ·Ì˘ÓÙÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ù˘ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ ÔÚÈÛÌ¤ÓˆÓ ·fi Ù· M·ÛÙȯfi¯ˆÚ· ÛÂ Û˘Û¯ÂÙÈÛÌfi Ì ÙËÓ ·ÛÊ·Ï‹ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË Î·È ÙÔÓ ¤ÏÂÁ¯Ô ‰È·Î›ÓËÛ˘ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ·fi ÙÔ˘˜ °ÂÓÔ‚¤˙Ô˘˜ Î·È ·ÚÁfiÙÂÚ· ·fi ÙÔ˘˜ TÔ‡ÚÎÔ˘˜. AÚÎÂÙÔ› ÂÚÈËÁËÙ¤˜ ηٷÁÚ¿ÊÔ˘Ó ‰ÈÂÍÔ‰Èο (·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·˜ ÔÛ¿ Î.Ï.) ÙËÓ ÂÌÔÚÈ΋ ‰È·Î›ÓËÛË Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜, ÙȘ ˘Ô¯ÚÂÒÛÂȘ ÙˆÓ ·Ú·ÁˆÁÒÓ ÚÔ˜ ÙÔÓ ™Ô˘ÏÙ¿ÓÔ, ηıÒ˜ Î·È ÙȘ Û˘Óı‹Î˜ ·Ú¿‰ÔÛ‹˜ Ù˘. I‰È·›ÙÂÚ· ÂÈÛËÌ·›ÓÔ˘Ó ÙȘ ‚·ÚȤ˜ ÔÈÓ¤˜ Ô˘ ÂÈʤÚÂÈ Ë ·ÌÂÏ‹˜ ÊÚÔÓÙ›‰· ÙˆÓ Ì·ÛÙȯfi‰ÂÓÙÚˆÓ, Î·È ‚¤‚·È· Ë ·Ú¿‚·ÛË ÙˆÓ ˘Ô¯ÚÂÒÛÂˆÓ ÙˆÓ Ì·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÒÓ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ TÔ‡ÚÎÔ˘˜ ΢ڛ·Ú¯Ô˘˜, Ë ·fiÎÚ˘„Ë Ì¤ÚÔ˘˜ ÙÔ˘ ÚÔ˚fiÓÙÔ˜ Î·È ÙÔ Ï·ıÚÂÌfiÚÈfi ÙÔ˘. O AÁÁÏÔ˜ John Covel, ÂÊËÌÂÚ›Ô˜ Ù˘ Levant Company Ô˘ ÂÈÛΤÊıËΠÙË X›Ô ÙÔ 1677, ÛËÌÂÈÒÓÂÈ ÛÙ· ¯ÂÈÚfiÁÚ·Ê¿ ÙÔ˘: «OÈ ¯ˆÚÈÎÔ› ÔÊ›ÏÔ˘Ó Ó· Û˘ÏϤÁÔ˘Ó Î·Ù’ ¤ÙÔ˜ 2020 Ôο‰Â˜ Ì·ÛÙ›¯È ÁÈ· ÙÔÓ ™Ô˘ÏÙ¿ÓÔ. OÔÈÔ˜ ¤¯ÂÈ ÌÂÓ ‰¤ÓÙÚ·, ‰ÂÓ ÌÔÚ› fï˜ Ó· Û˘ÌÏËÚÒÛÂÈ ÙÔ ÌÂÚ›‰Èfi ÙÔ˘, ·Ó·Áο˙ÂÙ·È Ó· ·ÁÔÚ¿ÛÂÈ ·˘Ùfi Ô˘ ˘ÔÏ›ÂÙ·È. AÓ·ÌÊ›‚ÔÏ· Û˘ÏϤÁÔ˘Ó Ôχ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·ÏÏ¿ ‰ÂÓ ÙÔÏÌÔ‡Ó Ó· ·Ê‹ÛÔ˘Ó Ó· Á›ÓÂÈ ÁÓˆÛÙfi ·˘Ùfi, ‹ ˆÏÔ‡Ó ÎÚ˘Ê¿ ÌfiÓÔ ÂÏ¿¯ÈÛÙË ÔÛfiÙËÙ·, ‰ÈfiÙÈ ÔÈÓ‹ ÂÈ‚¿ÏÏÂÙ·È Â˘ÎÔÏfiÙÂÚ· ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ ÁÈ· ÙÔ Ì·ÛÙ›¯È, ·Ú¿ ÁÈ· ÔÔÈÔÓ‰‹ÔÙ ¿ÏÏÔ ÏfiÁÔ. AÓ Ù˘¯fiÓ ‚ÚÂı› ÎÏ·‰› ·ÔÎÔÌ̤ÓÔ ‹ ÎÔ› ‹ ηٷÛÙÚ·Ê› ηӤӷ Ì·ÛÙȯfi‰ÂÓÙÚÔ (ÌÔÏÔÓfiÙÈ ÔÈ ›‰ÈÔÈ ÔÈ TÔ‡ÚÎÔÈ Â›Ùˉ˜ ÙÔ Î¿-

H

K A £ H M E P I N H

BÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· (ÂÈÏÔÁ¤˜) Aργντης Φ. – Kυριακδης Στ., «H Xος παρ τοις Γεωγρφοις και τοις Περιηγητας απ του ογδου μχρι του εικοστο αινος», 3 τομ., Aθνα 1946. «L’ Ile de Chio par. M. le docteur Ad. Testevuide, 1877». Περ. Le Tour du Monde, 1878, 2 eme semestre. Pococke R., «A. Description of the East and some other Countries», vol. II, part II, London 1745. Σιμπουλος K., «Ξνοι ταξιδιτες στην Eλλδα», τομ. A´, B´, Aθνα 1981. «Tα χαρακτικ της Xου», τομ. B´, «Oι χρτες. Tα τοπα» (επιμ. K. Kο τσικα), Iδρυμα Λω (1995). Taviani P.E., «Tα αρματα της Xου μγεψαν τον Kολμβο και προσδιρισαν τη μεγλη του μορα», Διεθν Συνδρια Xου «Colompus 92», σε ανασκπηση, Eταιρεα Mελετν Aνατολικο Aιγαου, 1992.

P K πος στη Xο. Xαλκογραφα απ την κδοση [Comte de Choiseul – Gouffier] Voyage pittoresque de la Grece, Παρσι, 1782. Iδ. συλλογ . Σμφωνα με το μελετητ της Xου Φλιππο Aργντη, το μαγγανοπ γαδο παραπμπει στο βρειο τμ μα της περιοχ ς των Mαστιχχωρων, που απ παλι καναν ευρεα χρ ση του.

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

19

Mαστιχοκαλλι ργεια και μαστιχοπαραγωγ H Tο κντημα με

Tου M πÃÕ§∏ ¢ π√° . B ∞ƒ§∞

το σφυρκι εναι μια απ τις ελχιστες εξελξεις στη μακραωνη ιστορα της μαστιχοκαλλιργειας.

20

H

K A £ H M E P I N H

O

™KINO™ Â›Ó·È ¤Ó· Ê˘Ùfi ÂÙ¿„˘¯Ô, Ô˘ ‚ÔχÂÙ·È Û ÛÙÂÓ‹ ÁË Î·È ¯¿ÓÂÙ·È Ôχ ‰‡ÛÎÔÏ·. E›Ó·È fï˜ ¢·ı‹˜ ÛÙËÓ ·ÁˆÓÈ¿ Ô˘ ÌÔÚ› Ó· «ÛοÛÂÈ» ÙȘ ÊϤ‚˜ ÙÔ˘ ÎÔÚÌÔ‡ ÙÔ˘ Î·È ÛÙËÓ Î·ÎfiÙ¯ÓË ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË, Ô˘ ÌÔÚ› Ó· ÛÙÂÚ¤„ÂÈ ÙËÓ ÔχÙÈÌË ÚËÙ›ÓË ·fi ÙÔÓ Â͈ÙÂÚÈÎfi ÊÏÔÈfi ÙÔ˘. O ÛΛÓÔ˜ Ê˘ÙÚÒÓÂÈ ÌfiÓÔ ·fi ÛΛÓÔ. OÈ Ó¤Â˜ Ê˘Ù›˜ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È ·fi Ó¤· ÎÏ·‰È¿ ·ÏÈÒÓ ‰¤ÓÙÚˆÓ

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

Î·È ÔÈ ·ÏȤ˜ ·fi ηٷ‚ÔÏ¿‰Â˜, ÌÂÚÈΤ˜ ÊÔÚ¤˜ Ù˘¯·›Â˜. H ·Ú·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡ ‰ÂÓ Â›Ó·È ‰˘Ó·Ù‹ ÌÂÙ¿ ÙË Ê‡Ù¢ÛË, ·Ú¿ ÌfiÓÔ ¤ÂÈÙ· ·fi 3-5 ¯ÚfiÓÈ· Î·È Ë ÂÎÌÂÙ¿ÏÏÂ˘Û‹ ÙÔ˘ Ú¤ÂÈ Ó· ÂÍÂÏ›ÛÛÂÙ·È ÎÏÈ̷Έٿ, ̤¯ÚÈ Ó· Êı¿ÛÂÈ, ÛÙ· 8-10 ¯ÚfiÓÈ· Û ηÓÔÓÈο Â›‰·. H Ì·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁ‹ ··ÈÙ› ÂÚÁ·Û›· Î·È ÊÚÔÓÙ›‰· ÔÏfiÎÏËÚÔ ÙÔ ¤ÙÔ˜. Afi ÙÔ ¢ÂΤ̂ÚÈÔ ÍÂÎÈÓ¿ Ë Ï›·ÓÛË ÙˆÓ Û¯›ÓˆÓ, Ë ÔÔ›· Û˘ÌÏËÚÒÓÂÈ ÙË Ê˘ÛÈ΋ Ï›·ÓÛË ·fi Ù· ÍÂÚ¿ ʇÏÏ· ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ÙÔ˘ ı¿ÌÓÔ˘. ™ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ÌÈ-

Ûfi ÙÔ˘ °ÂÓ¿ÚË Î·È ÙÔ˘ ºÏ‚¿ÚË Ú¤ÂÈ Ó· ÎÏ·‰Â‡ÔÓÙ·È Ù· ¯·ÌËÏ¿ ÎÏ·‰È¿, ÁÈ· Ó· ÂÏ¢ıÂÚÒÓÂÙ·È Ë ‰›Ô‰Ô˜ ÚÔ˜ ÙÔÓ ÎÔÚÌfi ÁÈ· ηÏÏȤÚÁÂÈ· Î·È Ó· ·ÓÔ›ÁÔÓÙ·È ‰›Ô‰ÔÈ ÁÈ· ÙË ‰È¤Ï¢ÛË ÙÔ˘ ·¤Ú· Ô˘ ‚ÔËı¿ ÛÙÔ ÛÙ¤Áӈ̷ Ù˘ ÚËÙ›Ó˘. TÔÓ M¿ÚÙË Î·È ÙÔÓ AÚ›ÏË Á›ÓÂÙ·È ÙÔ Ûο„ÈÌÔ, ÁÈ· ÙËÓ ·Ó·Ó¤ˆÛË ÙÔ˘ ‰¿ÊÔ˘˜ Î·È ÙËÓ ·ÔÌ¿ÎÚ˘ÓÛË ÙˆÓ ˙È˙·Ó›ˆÓ, ÂÓÒ ÁÈ· ÙÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ÌÔÚ› Ó· ÂÊ·ÚÌÔÛı› Î·È „ÂηÛÌfi˜ Ì ˙È˙·ÓÈÔÎÙfiÓÔ ÂÚÈÌÂÙÚÈο ÙÔ˘ ¯ÒÚÔ˘ ÙÔ˘ Ê˘ÙÔ‡. M¤Û· ÛÙËÓ ¿ÓÔÈÍË, Ú¤ÂÈ Ó· ¤¯Ô˘Ó ÔÏÔÎÏËÚˆı› fiϘ ÔÈ ÂÚÁ·Û›Â˜

ÂÚÈÔ›ËÛ˘ ÙÔ˘ Ê˘ÙÔ‡. TÔ Î·ÏÔη›ÚÈ ·ÔÙÂÏ› ÙËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ Î·È Û˘ÏÏÔÁ‹˜ Ù˘ ÚËÙ›Ó˘ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜, Ô˘ ÍÂÎÈÓ¿ Ì ÙËÓ ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›· ÙÔ˘ ‰¿ÊÔ˘˜ ÙÔÓ IÔ‡ÓÈÔ Î·È ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ IÔ˘Ï›Ô˘. ™ÙËÓ ·Ú¯‹ Ô Û¯›ÓÔ˜ «Í‡ÓÂÙ·È», ·ÔÌ·ÎÚ‡ÓÔÓÙ·È ‰ËÏ·‰‹ ·fi ÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ Á‡Úˆ ·fi ÙÔÓ ÎÔÚÌfi Î·È Î¿Ùˆ ·fi Ù· ¯·ÌËÏ¿ ÎÏ·‰È¿, ÙÔ «Í‡ÛÌ·», ˙È˙¿ÓÈ·, ʇÏÏ· Î·È ÂÚÈÙÙ¿ ¯ÒÌ·Ù·. AÎÔÏÔ˘ı› ÙÔ «ÊÚÔοÏËÌ·», ÙÔ ÛÎÔ‡ÈÛÌ· ‰ËÏ·‰‹ Ù˘ ›‰È·˜ ÂÚÈÔ¯‹˜ Ì ηÓÔÓÈο Û¿ÚˆıÚ·, ‹ Úfi¯ÂÈÚ˜ «ÊÚÔηÏȤ˜» ÊÙÈ·Á̤Ó˜ ·fi ı˘Ì¿ÚÈ. AÎÔÏÔ˘ı› ÙÔ «·ÛÚÔ¯ˆÌÌ¿ÙÈÛÌ·» ‹ «·ÌÔ‡‰ÈÛÌ·», Ë Î¿Ï˘„Ë ÙÔ˘ ͇ÛÌ·ÙÔ˜ ۠ϢÎfi „ÈÏÔÎÔÛÎÈÓÔṲ̂ÓÔ ¯ÒÌ·, Ô˘ ÔÏÔÎÏËÚÒÓÂÈ ÙËÓ ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›· ÙÔ˘ ‰¿ÊÔ˘˜ Ó· ‰Â¯ı› ÙË ÚËÙ›ÓË ·fi ÙÔ ¯¿Ú·ÁÌ· ÙÔ˘ Ê˘ÙÔ‡.

Ú· ÛÙÚÒÌ·Ù· ÙˆÓ ¯ˆÚÈÒÓ, ÎÔÎÔÏÔÔ‡Û·Ó, ÂÚ›Ô˘ ÂχıÂÚ·, Î·È Í¤ÓÔ˘˜ Û¯›ÓÔ˘˜, ·ÊÔ‡ ¿ÏψÛÙÂ Ë ˘ÂÍ·›ÚÂÛË ‹Ù·Ó ‡ÎÔÏË ÙÔ˘˜ ÊıÈÓÔˆÚÈÓÔ‡˜ Î·È ¯ÂÈÌÂÚÈÓÔ‡˜ Ì‹Ó˜. Afi ÙÔÓ OÎÙÒ‚ÚË Ì¤¯ÚÈ ÙÔÓ ¢ÂΤ̂ÚË, ÌÈ· ÚÒÙË ÂÂÍÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡ Á›ÓÂÙ·È ÛÙÔ Û›ÙÈ. TÔ Ì·ÛÙ›¯È ·ÊÔ‡ ÛÙÂÁÓÒÛÂÈ, Ú¤ÂÈ Ó· ÎÔÛÎÈÓÈÛı›, Ó· ͯˆÚ›ÛÂÈ ·fi Ù· ʇÏÏ· Î·È ÙÔ ¯ÒÌ·, Ó· Ï˘ı›, Ó· Û·Ô˘ÓÈÛı› Ì ۷Ô‡ÓÈ Î·È Ï¿‰È. ™ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ó· ηı·ÚÈÛı› Ì ̷¯·ÈÚ¿ÎÈ ‹ Ì ‚ÂÏfiÓ· ·fi Ù· ÌÈÎÚ¿ ÂÁÎÏ›ÛÌ·Ù·, ‰È·‰Èηۛ· Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ıÂ›Ù·È ÁÈ· ÙÔ ¯ÔÓÙÚfi Ì·ÛÙ›¯È ΢ڛˆ˜, ÚÔÙÔ‡ ‰Ôı› ÛÙËÓ EÓˆÛË M·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÒÓ X›Ô˘, ÁÈ· Û˘Û΢·Û›· Î·È ÚÔÒıËÛË ÛÙÔ ÂÌfiÚÈÔ.

P Aπ τον Oκτβρη μχρι τον Δεκμβρη γνεται η λη επεξεργασα του μαστιχιο στο σπτι. Πρκειται για λεπτ και επμονη δουλει που την κνουν οι γυνακες (φωτ.: Γιννης Xος).

K¤ÓÙËÌ· Î·È Ì¿˙ÂÌ· TÔ ¯¿Ú·ÁÌ· ÙÔ˘ Û¯›ÓÔ˘, ÙÔ «Î¤ÓÙËÌ·», Â›Ó·È ÌÈ· Ù¤¯ÓË Ô˘ ·Ú·Ì¤ÓÂÈ Û¯Â‰fiÓ ··Ú¿ÏÏ·ÎÙË ·fi ·ÈÒÓ˜. XÚËÛÈÌÔÔÈ› ¤Ó· ÂÚÁ·ÏÂ›Ô Û·Ó ÛÔ˘‚Ï›, Ì Ï·ÙÈ¿ ÙËÓ ÎÔÊÙÂÚ‹ ÙÔ˘ ¿ÎÚË, ÙÔ ÙÈÌËÙ‹ÚÈ ‹ ÎÂÓÙËÛÙ‹ÚÈ, fiˆ˜ ÂÚÈÁÚ¿ÊÔ˘Ó ÔÈ ÂÚÈËÁËÙ¤˜ Ù˘ ÔıˆÌ·ÓÈ΋˜ X›Ô˘. ™‹ÌÂÚ· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È Î·È ÙÔ «ÛÊ˘Ú¿ÎÈ», ¤Ó· ÌÈÎÚfi ÛÊ˘Ú› Ì ÁˆÓÈÒ‰ÂȘ ·ÔÏ‹ÍÂȘ, Û·Ó ÌÈÎÚÔ‡ ÙÛÂÎÔ˘ÚÈÔ‡. TÔ ÚÒÙÔ ¯¿Ú·ÁÌ· ϤÁÂÙ·È «Ú‹ÓÈ·ÛÌ·», Î·È Á›ÓÂÙ·È ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ IÔ˘Ï›Ô˘, Ì ϛÁ˜ ÎÂÓÙȤ˜ ¯·ÌËÏ¿ ÛÙÔÓ ÎÔÚÌfi Î·È ·Ú·È¿. MÈ· Ò˜ ÙÚÂȘ ÊÔÚ¤˜ ÙËÓ Â‚‰ÔÌ¿‰· Â·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÙ·È ÙÔ ¯¿Ú·ÁÌ· ÁÈ· fiÏÔ ÙÔÓ IÔ‡ÏÈÔ, Ì ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ Î·È ÈÔ ˘ÎÓ¤˜ ÎÂÓÙȤ˜, Î·È fiÏË Ë ‰È·‰Èηۛ· ÔÓÔÌ¿˙ÂÙ·È ÚÒÙÔ Î¤ÓÙËÌ· ‹ ΤÓÙÔ˜. ¶·Ï·ÈfiÙÂÚ· ‰ÔÎÈÌ¿ÛÙËÎ·Ó ¯ËÌÈΤ˜ Ô˘Û›Â˜ ÁÈ· Ó· ÂÈÙ¢¯ı› ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ¤ÎÎÚÈÛË ÚËÙ›Ó˘ ·ÏÏ¿ ›¯·Ó ˆ˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÙËÓ Î·Ù·ÛÙÚÔÊ‹ ÙˆÓ Ì·ÛÙȯԉ¤ÓÙÚˆÓ. H ÚÒÙË Û˘ÏÏÔÁ‹, ÙÔ ÚÒÙÔ Ì¿˙ÂÌ·, Á›ÓÂÙ·È ÛÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ÌÈÛfi ÙÔ˘ A˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘, ·ÊÔ‡ ·ÊÂı› ÙÔ Ì·ÛÙ›¯È Ó· ÍÂÚ·ı› ÁÈ· ‰‡Ô ‚‰ÔÌ¿‰Â˜ ÂÚ›Ô˘, ·fi ÙÔ ÍË̤ڈ̷ ÁÈ·Ù› Ô ‹ÏÈÔ˜ ÏÂÈÒÓÂÈ ÙÔ Ì·ÛÙ›¯È fiÛÔ ÚÔ¯ˆÚ¿ Ë Ì¤Ú·. ™ÙÔ ÚÒÙÔ Ì¿˙ÂÌ· Û˘ÏϤÁÂÙ·È ÌfiÓÔ ÙÔ ¯ÔÓÙÚfi Ì·ÛÙ›¯È, Ë ‹ÙÙ·, ·fi ÙÔ ¤‰·ÊÔ˜. XÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È ¤Ó· ÂÚÁ·ÏÂ›Ô Û·Ó ÂÏ·Ù˘Ṳ̂ÓÔ ÎÔ˘Ù¿ÏÈ, Ë ÙÈÌËÙ‹Ú· ‹ ηً̈ÚÈ. TÔ Ì·ÛÙ›¯È Ì·˙‡ÂÙ·È Û ηϿıÈ· ‹ ÎÈ‚ÒÙÈ· Î·È ÌÂٷʤÚÂÙ·È ÛÙ· ηÙÒÁÈ· ÙˆÓ ÛÈÙÈÒÓ Î·È ·ÏÒÓÂÙ·È Û ‰ÚÔÛÂÚfi ̤ÚÔ˜ ÁÈ· Ó· ÛÙÂÁÓÒÛÂÈ. ™˘Ó‹ıˆ˜ ÌÂÙ¿ ÙÔ ÚÒÙÔ Ì¿˙ÂÌ· ·ÎÔÏÔ˘ı› ÙÔ «‰Â‡ÙÂÚÔ Î¤ÓÙËÌ·», ¤Ó·˜ ·ÎfiÌ· ·ÎÏÔ˜ ¯·Ú¿ÁÌ·ÙÔ˜ Î·È ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ Ì¿˙ÂÌ· Ô˘ ·ÊÔÚ¿ ÛÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡ Î·È ÛÙ· ÌÈÎÚ¿ „˘¯›·, ›Ù ÛÙÔ ¤‰·ÊÔ˜, ›Ù ÛÙÔÓ ÎÔÚÌfi ÙÔ˘ Û¯›ÓÔ˘. E›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi fiÙÈ ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÛÎÔ˘›˙Ô˘Ó, ÊÚÔηÏÔ‡Ó ÙÔ Í‡ÛÌ· ÁÈ· Ó· ÌËÓ ¿ÂÈ ¯·Ì¤ÓÔ Î·È ÙÔ ÂÏ¿¯ÈÛÙÔ Ì·ÛÙ›¯È. TÔ Ì¿˙ÂÌ· Ú¤ÂÈ Ó· ÔÏÔÎÏËÚˆı› ÚÈÓ ·fi Ù· ÚˆÙÔ‚Úfi¯È·, ÁÈ·Ù› Ë ‚ÚÔ¯‹ ı·ÌÒÓÂÈ Î·È Ì·˘Ú›˙ÂÈ ÙÔ Ì·ÛÙ›¯È. MÈ· ‰˘Ó·Ù‹ ÓÂÚÔÔÓÙ‹ ÌÔÚ› Ó· ÙÔ ·Ú·Û‡ÚÂÈ Ì·ÎÚÈ¿ ÙÔ ÔχÙÈÌÔ ÚÔ˚fiÓ, ÂÍ·ÓÂÌ›˙ÔÓÙ·˜ ÙȘ ÂÏ›‰Â˜ Î·È ÙÔ˘˜ ÎfiÔ˘˜ fiÏÔ˘ ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘. Afi ·ÏÈ¿ ˘‹Ú¯Â Ë Û˘Ó‹ıÂÈ· ÙÔ ÊıÈÓfiˆÚÔ Î·È ÙÔ ¯ÂÈÌÒÓ· Ó· Û˘ÏϤÁÂÙ·È ÙÔ Ì·ÛÙ›¯È Ô˘ ·¤ÌÂÈÓ ÂÚÈÛÙ·Ûȷο, ηٿ ÙÔ «ÎÔÎÔÏfiÈ». M¿ÏÈÛÙ· ˘‹Ú¯·Ó ÂÚ›Ô‰ÔÈ Ô˘ Ù· ηÙÒÙÂ-

Õ Mετ το καθρισμα και το ασπροχωμτισμα ο σχνος εναι τοιμος να δεχθε τις πρτες κεντις (φωτ.: K. Σταμολης, «λφα-πι»).

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

21

H δρυση της Eνωσης Mαστιχοπαραγωγν Xου H Xιλιδες κουφ τα

Tου ° ∂ƒÕ™πª√À A. Z ∞Ã∞ƒÕΔ√À

ετοιμζονται για το ταξδι προς την κατανλωση. H συσκευασα εναι μα ακμη χειρωνακτικ εργασα, η τελευταα στην αλυσδα της μαστιχοκαλλι ργειας και γνεται στο εργοστσιο της Eνωσης, που λειτουργε απ το 1957 στη Xρα (φωτ.: Γιννης Xος).

22

H

K A £ H M E P I N H

Kαθηγητ Πανεπιστημου Aιγαου Eπιστημονικο υπευθνου του προγρμματος του Mουσεου Mαστχας

M

¶√ƒ∂ÿ ÌÂÓ Ë Ê˘ÛÈ΋ ˘fiÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ÛΛÓÔ˘ ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ÛÙË ÓfiÙÈ· X›Ô Ó· ‰›ÓÂÈ ÙÔ ·ÚˆÌ·ÙÈÎfi ÚÂÙÛ›ÓÈ Ô˘ ÛÙÔÓ ·¤Ú· Ì ÙË ÌÔÚÊ‹ ÎÚ˘ÛÙ¿ÏÏÔ˘ ÚÔÛʤÚÂÈ ÙÔ ÌÔÓ·‰ÈÎfi ·˘Ùfi ¯ÈÒÙÈÎÔ ÚÔ˚fiÓ, ÙË Ì·ÛÙ›¯·, Â›Ó·È fï˜ Ë ·ÓıÚÒÈÓË ÂÚÁ·Û›· Ô˘ ·ÈÒÓ˜ ÙÒÚ· ‰È·ÛÊ·Ï›˙ÂÈ ÙȘ ·Ó·Áη›Â˜ ÚÔ¸Ôı¤ÛÂȘ ÁÈ’ ·˘Ùfi ÙÔ Â›Ù¢ÁÌ· Ù˘ ·ÁÚÔÙÈ΋˜ ·Ú·ÁˆÁ‹˜. E›Ó·È Ë ÂÚÁ·Û›· ÙˆÓ ¯ÈÏÈ¿‰ˆÓ ηÙÔ›ÎˆÓ Î·È ÓÔÈÎÔ΢ÚÈÒÓ ÙˆÓ ¯ˆÚÈÒÓ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Ô˘ ·fi ÁÂÓÈ¿ Û ÁÂÓÈ¿ ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ı› Ó· ‰›ÓÂÈ ¯ÚËÛÈÌfiÙËÙ· Î·È ·Í›· ÛÙË ÌÔÓ·‰È΋ ·˘Ù‹ Ê˘ÛÈ΋ ȉÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÛΛÓÔ˘ Ù˘ ÓfiÙÈ·˜ X›Ô˘ Î·È ¤ÙÛÈ Ó· ÂÈÙÚ¤ÂÈ ÛÙÔ ÚÔ˚fiÓ ·˘Ùfi Ó· ·Ú¿ÁÂÙ·È ·‰È¿ÏÂÈÙ· ̤۷ ÛÙÔ ¯ÚfiÓÔ, ·Ú·Ì¤ÓÔÓÙ·˜ ‰ÈÂıÓÒ˜ ¯Ú‹ÛÈÌÔ Î·È ÁÓˆÛÙfi.

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

AÓ·ÙÚ¤¯ÔÓÙ·˜ ÛÙË ÓfiÙÂÚË ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ‡ÎÔÏ· ‰È·ÈÛÙÒÓÂÈ Î·Ó›˜ fiÙÈ Ì¤¯ÚÈ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1930 ‹Ù·Ó ·ÎÚÈ‚Ò˜ ·˘Ù‹ Ë ÂÚÁ·Û›· ÙˆÓ ¯ÈÏÈ¿‰ˆÓ ÓÔÈÎÔ΢ÚÈÒÓ ÛÙ· Ì·ÛÙȯԯÒÚÈ· Ô˘ Ì ÙË ‰È·ÌÂÛÔÏ¿‚ËÛË ÂÌfiÚˆÓ Î·È Ï·ıÚÂÌfiÚˆÓ Î·ı›ÛÙ·ÙÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ··Í›ˆÛ˘ Î·È ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢Û˘ ÚÔ˜ fiÊÂÏÔ˜ ÙˆÓ Ï›ÁˆÓ Î·È Í¤ÓˆÓ ÚÔ˜ ÙË Ê˘ÛÈ΋ Î·È Û˘Ó·ÎfiÏÔ˘ı· ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ·Í›· ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÌÔÓ·‰ÈÎfiÙËÙ·˜. OÈ ‰È·ı¤ÛÈ̘ ÏËÚÔÊÔڛ˜ (¢. MÂÏ·¯ÚÈÓÔ‡‰Ë˜, K·ÏÏÈÌ·ÛÈÒÙÈη Î·È Ó¤· ÙÔ˘ AÓÂÌÒÓ· 1991) ‰Â›¯ÓÔ˘Ó Ó· ‹Ù·Ó, Ê·›ÓÂÙ·È, Ô ÓfiÌÔ˜ «ÂÚ› ·Ì‚‡ÎˆÓ» ÙÔ 1929 Ô˘ ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÛ ˆ˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi˜ ηٷχÙ˘ Î·È ÚÔοÏÂÛ ÙȘ ÚÒÙ˜ ÛΤ„ÂȘ ÁÈ· ·ÁÚÔÙÈΤ˜ ÎÈÓËÙÔÔÈ‹ÛÂȘ ÛÙËÓ Î·Ù‡ı˘ÓÛË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ ·ÁÚÔÙÈ΋˜ Û˘ÓÂÙ·ÈÚÈÛÙÈ΋˜ ÔÚÁ¿ÓˆÛ˘ ÁÈ· fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ Ì·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÔ‡˜ Ù˘ ÓfiÙÈ·˜ X›Ô˘. O ÓfiÌÔ˜ ·˘Ùfi˜ ÂÈÛ¿ÁÔÓÙ·˜ ÂÚÈÔÚÈÛÌÔ‡˜ ÁÈ· ÙË ¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÔ‡ ÛÙȘ ·ÔÛÙ¿ÍÂȘ ÂÚÈfiÚÈ˙ ÛÙËÓ Ô˘Û›· ÙȘ fiÔȘ ‰˘Ó·Ù¤˜ ÂÈÛÔ‰ËÌ·ÙÈΤ˜ ‰ÈÂÍfi‰Ô˘˜ ÛÙ· Û˘ÌÈÂṲ̂ӷ, ÂÍ·ÈÙ›·˜ ÙˆÓ ÌÂÛ·˙fiÓÙˆÓ, ·ÁÚÔÙÈο ÂÈÛÔ‰‹Ì·Ù· Î·È Î·ı‹ÏˆÓÂ

¤ÙÛÈ ÙÔ˘˜ ηÏÏÈÂÚÁËÙ¤˜ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Û ÌË ·ÓÂÎÙ¿ Â›‰· ¤Ó‰ÂÈ·˜.

AÊÂÙËÚ›· H ·fiÊ·ÛË ÙÔ˘ KÔÈÓÔÙÈÎÔ‡ ™˘Ì‚Ô˘Ï›Ô˘ Ù˘ K·ÏÏÈÌ·ÛÈ¿˜ ÙÔ 1930 Ì Úfi‰ÚÔ ÙÔÓ M¿ÎË AÓ·ÁÓˆÛÙfiÔ˘ÏÔ Ó· ‰È·¯ÂÈÚ›˙ÔÓÙ·È ÔÈ ›‰ÈÔÈ ÔÈ Ì·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÔ› ÙÔ ÚÔ˚fiÓ ÙÔ˘˜ Î·È Ë Û‡ÛÙ·ÛË EÈÙÚÔ‹˜, Ë ÔÔ›· Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËΠÛÙË Û‡ÛÎÂ„Ë fiÏˆÓ ÙˆÓ ÎÔÈÓÔÙ·Ú¯ÒÓ Ù˘ ÓfiÙÈ·˜ X›Ô˘, ÙÔÓ ¢ÂΤ̂ÚÈÔ Ù˘ ›‰È·˜ ¯ÚÔÓÈ¿˜, Û˘ÁÎÚÔÙÔ‡Ó ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ·ÊÂÙËÚ›· Ù˘ ›‰Ú˘Û˘ Ù˘ EÓˆÛ˘ M·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÒÓ X›Ô˘ Ô˘ ıÂÛ›ÛÙËΠÔÎÙÒ ¯ÚfiÓÈ· ·ÚÁfiÙÂÚ· ÛÙȘ 3–10–1938 Ì ÙÔÓ ÓfiÌÔ 1390. Eͤ¯Ô˘Û· ÌÔÚÊ‹ ÙˆÓ ÎÈÓËÙÔÔÈ‹ÛÂˆÓ Î·È ÙˆÓ ‰È·‰ÈηÛÈÒÓ ¯ÂÈڷʤÙËÛ˘ ÙˆÓ ·Ú·ÁˆÁÒÓ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Ó· Û˘ÓÂÙ·ÈÚÈÛÙÔ‡Ó Î·È Ó· ¿ÚÔ˘Ó ÙËÓ Ù‡¯Ë ÙÔ˘ ÚÔ˚fiÓÙÔ˜ Ù˘ ‰Ô˘ÏÂÈ¿˜ ÙÔ˘˜ ÛÙ· ¯¤ÚÈ· ÙÔ˘˜ ˘‹ÚÍÂ Ô Ó·Úfi˜ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1930 ÁÈ·ÙÚfi˜ Î·È ‰È·ÓÔÔ‡ÌÂÓÔ˜ °ÂÒÚÁÈÔ˜ ™Ù·ÁÎÔ‡Ï˘.

à O γιατρς και διανοομενος Γεργιος K. Σταγκολης στθηκε εξ χουσα μορφ στην οργνωση του συνεταιρισμο των μαστιχοπαραγωγν. Nεαρς στη δεκαετα του ’30, παρτησε την ιατρικ και εργστηκε μεθοδικ, [στε να συνεταιρισθον για την προθηση των συμφερντων των μαστιχοπαραγωγν], απ τη θ ση του προ δρου της Eνωσης.

Õ Tο πρτο φλλο (1 Φεβρ. 1947) του Mηνιαου Δελτου με υπεθυνο κδοσης τον Γ. K. Σταγκολη. Πρκειται για την εφημερδα που για δεκαετες στθηκε βασικ ργανο πληροφρησης των μαστιχοπαραγωγν.

EÎÙÔÙÂ, Ë ‚ÈÔÌ˯·ÓÔÔ›ËÛË Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Ì ÙËÓ ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋ ·Ú·ÁˆÁ‹ Ù˘ ÙÛ›ÎÏ·˜ E§MA, ÙÔ 1955, Î·È ÙÔ˘ ÌÔÛ¯ÔÏ›‚·ÓÔ˘ ·fi ÙÔ 1958 ÛËÌ·ÙÔ‰ÔÙÔ‡Ó ÙË Ê¿ÛË Ù˘ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈ΋˜ ϤÔÓ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ Î·È ‰È¿ıÂÛ˘ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Î·È ÙˆÓ ˘ÔÚÔ˚fiÓÙˆÓ Ù˘. T· ÛÙÔȯ›· ·˘Ù¿ Ì·˙› Ì ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË ‹‰Ë ·fi ÙÔ 1947 ÙÔ˘ ÌËÓÈ·›Ô˘ «¢ÂÏÙ›Ô˘», ÙÔ ÔÔ›Ô ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ› ÁÈ· ‰ÂηÂٛ˜ ˆ˜ ÙÔ ‚·ÛÈÎfi ÂÈÌÔÚʈÙÈÎfi Î·È Û˘Ì‚Ô˘Ï¢ÙÈÎfi fiÚÁ·ÓÔ ÙˆÓ ·ÁÚÔÙÒÓ ÁÈ· ı¤Ì·Ù· ·ÁÚÔÙÈ΋˜ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ‰È·ÌÔÚÊÒÓÔ˘Ó Ù· ıÂÌÂÏÈÒ‰Ë ÛÙÔȯ›· Ô˘ Û˘ÁÎÚÔÙÔ‡Ó ÙËÓ ÔÚ›· Ù˘ EÓˆÛ˘ M·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÒÓ X›Ô˘. O ·ÁÚÔÙÈÎfi˜ ·˘Ùfi˜ Û˘ÓÂÙ·ÈÚÈÛÌfi˜ ¤ÌÂÏÏ ӷ ·›ÍÂÈ Î·ıÔÚÈÛÙÈÎfi ÚfiÏÔ ÛÙËÓ ·Ó¿Û¯ÂÛË Ù˘ ÏËı˘ÛÌȷ΋˜ ·ÈÌÔÚÚ·Á›·˜ Ù˘ ÓfiÙÈ·˜ X›Ô˘ Î·È ÛÙË ‰È·Ê‡Ï·ÍË Î·È Û˘Ó¤¯ÈÛË Ì¤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ Î·È ·ÍÈÔÔ›ËÛ˘ ÂÓfi˜ Ê˘ÛÈÎÔ‡ ı·‡Ì·ÙÔ˜ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜.

à Tο πρτο Kαταστατικ των Mαστιχοπαραγωγν με βση το Nμο 1390 (1938). Eκδθηκε στη Xο το 1939.

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

23

Tο Mουσεο Mαστχας Tου ° ∂ƒ∞™πª√À A. Z ∞Ã∞ƒ∞Δ√À

Δ

H ™KEæH Ó· È‰Ú˘ı› ¤Ó· ÌÔ˘ÛÂ›Ô ÁÈ· ÙË Ì·ÛÙ›¯· ÛÙË Ã›Ô ÙËÓ ÚÔοÏÂÛ ηْ ·Ú¯‹Ó Ë È‰È¿˙Ô˘Û· ʇÛË ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ÌÔÓ·‰ÈÎÔ‡ ÚÔ˚fiÓÙÔ˜ Ô ·˘ÙÔÊ˘‹˜ ÛΛÓÔ˜ Ù˘ ÓfiÙÈ·˜ Ã›Ô˘, Î·È ÌfiÓÔÓ ·˘Ùfi˜, Ô˘ ·Ó ¯·Ú·¯Ù› ÔÚÈṲ̂ÓË ÂÔ¯‹ ÙÔ˘ ¤ÙÔ˘˜ ÂÎÎÚ›ÓÂÈ ÙÔ ·ÚˆÌ·ÙÈÎfi ÙÔ˘ ÚÂÙÛ›ÓÈ Ô˘ ÛÙÔÓ ·¤Ú· ·›ÚÓÂÈ ·Ì¤Ûˆ˜ ÙËÓ ÌÔÚÊ‹ ÎÚ˘ÛÙ¿ÏÏÔ˘. ∞fi ·ÈÒÓ˜ ÙÔ ¯ÈÒÙÈÎÔ ·˘Ùfi ÚÔ˚fiÓ ·Ú¿ÁÂÙ·È ·ÛÙ·Ì¿ÙËÙ· Î·È Â›Ó·È Â˘Ú‡Ù·Ù· ÁÓˆÛÙfi Î·È ÂÚÈ˙‹ÙËÙÔ ‰ÈÂıÓÒ˜. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ¤Ó· Ê˘ÛÈÎfi ÌÔÓÔÒÏÈÔ ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ÙË ‰È¿ıÂÛË ÛÙËÓ ÂıÓÈ΋ Î·È ‰ÈÂıÓ‹ ·ÁÔÚ¿ ¤¯ÂÈ ·Ó·Ï¿‚ÂÈ Â‰Ò Î·È ·ÚÎÂÙ¤˜ ‰ÂηÂٛ˜ Ë ∂ÓˆÛË ª·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÒÓ Ã›Ô˘. ¢ÂÓ ‹Ù·Ó fï˜ ÌfiÓÔ Ë ÌÔÓ·‰È΋ Û¯¤ÛË Ù˘ ·ÁÚÔÙÈ΋˜ ·˘Ù‹˜ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ Ì ÙÔ ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi ¯ÒÚÔ Ô˘ Á¤ÓÓËÛ ÙËÓ È‰¤· ÂÓfi˜ ÌÔ˘Û›Ԣ. ∂Í›ÛÔ˘ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ¤Ó·˘ÛÌ· ·ÔÙÂÏ› Î·È Ë ÂÈı˘Ì›· Ó· ‰È·ÛÊ·ÏÈÛÙ› ̤ۈ ÂÓfi˜ ıÂÛÌÔ‡ Ë ÚÔÛÙ·Û›· Ù˘ ηÏÏȤÚÁÂÈ·˜ ÙÔ˘ ÚÔ˚fiÓÙÔ˜ Ù˘, Ë ¤Ú¢ӷ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘ Î·È Ù˘ ÛËÌ·Û›·˜ Ô˘ ›¯Â Ë ·Ú·ÁˆÁ‹ ÁÈ· ÙÔ ÓËÛ›, Ë ÁÓˆÚÈÌ›· ÂÓfi˜ ¢ڇÙÂÚÔ˘ ÎÔÈÓÔ‡ Ì ÙȘ ȉÈfiÙËÙ˜ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ηıÒ˜ Î·È Ì ÙȘ ·ÏÈfiÙÂÚ˜ ·ÏÏ¿ Î·È Û‡Á¯ÚÔÓ˜ ¯Ú‹ÛÂȘ ÙȘ Û ÔÈΛÏÔ˘˜ ÙÔÌ›˜.

BÈÔÌ˯·ÓÈο ÌÓËÌ›· ∂‰Ò Î·È ÌÈÎÚfi Û¯ÂÙÈο ¯ÚÔÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ· ÛÙ· ÌÓËÌ›· ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜ Û˘ÁηٷϤÁÔÓÙ·È Î·È ÂΛӷ Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Î·Ù¿ÏÔÈ· Ù˘ ÚÔ‚ÈÔÌ˯·ÓÈ΋˜ ·ÏÏ¿ Î·È Ù˘ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈ΋˜ ·Ú·ÁˆÁ‹˜, fiˆ˜ ·˘Ù‹ ÂÍÂÏ›¯ıËΠ·fi ÙÔÓ 19Ô ·ÈÒÓ· Î·È ÂÓÙ‡ıÂÓ. OÏÔ Î·È Û˘¯ÓfiÙÂÚ· ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÚÔÛÙ·Û›·˜ Á›ÓÔÓÙ·È ϤÔÓ Î·È ÛÙË ¯ÒÚ· Ì·˜ ÚÔ‚ÈÔÌ˯·ÓÈΤ˜ Î·È ‚ÈÔÌ˯·ÓÈΤ˜ ÂÁηٷÛÙ¿ÛÂȘ, Ô˘ ÎËÚ‡ÛÛÔÓÙ·È ‰È·ÙËÚË٤˜, ÂÈÛ΢¿˙ÔÓÙ·È, Û˘ÓÙËÚÔ‡ÓÙ·È. √ÚÈṲ̂ӷ ·fi ·˘Ù¿ Ù· ‚ÈÔÌ˯·ÓÈο ÌÓËÌ›· ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó ·ÏÒ˜ Û˘ÓÙËÚËı› ·ÏÏ¿ Ì·˙› Ì ÙÔ ·Ú¯ÂÈ·Îfi ˘ÏÈÎfi Ô˘ Û˘Ófi‰Â˘Â ÙÔÓ ÂÍÔÏÈÛÌfi ÙÔ˘˜ Î·È Û˘Ó·Ê‹ ·ÓÙÈΛÌÂÓ·, ¤¯Ô˘Ó Û˘ÁÎÚÔÙËı› Û ÂӉȷʤÚÔÓÙ· ÌÔ˘Û›· ‚ÈÔÌ˯·ÓÈ΋˜ ·Ú¯·ÈÔà Tο αθο χαμγεÏÔÁ›·˜ (.¯. Ù· ÌÔ˘Û›· ˘Ú›ÙÈλο του κοριτσιο της ‰·˜ Î·È ÌÂÙ·ÍÈÔ‡ ·ÓÙ›ÛÙÔȯ· EΛMA σφργισε τη ÛÙËÓ ∞Ó‰Ú›ÙÛ·ÈÓ· Î·È ÛÙÔ διαφημιστικ κα™Ô˘ÊÏ›). ∂·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ¤ÙÛÈ μπνια για τη χιτιÛÙË ÌÓ‹ÌË ÔÈ Ù¯ÓÈΤ˜ ‰È·‰Èκη τσχλα στη δεκαεηۛ˜ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ηıÒ˜ Î·È τα του ’60. Ô È‰È·›ÙÂÚÔ˜ ÚfiÏÔ˜ Ô˘ ¤·ÈÍ·Ó Ù· ·ÓÙ›ÛÙÔȯ· ÚÔ˚fiÓÙ· ÛÙË ÁÂÓÈÎfiÙÂÚË ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ¯ÒÚ·˜ Î·È ÙˆÓ ÙfiˆÓ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ÙÔ˘˜. ™ÙÔ Ó‡̷ ·˘Ùfi Ë Û ÌÂÁ¿ÏË ¤ÎÙ·ÛË ‰È·Ù‹ÚËÛË ÙˆÓ ·ÏÈÒÓ ÂÁηٷÛÙ¿ÛÂˆÓ ÂÂÍÂÚÁ·Û›·˜ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ fi¯È ÌfiÓÔÓ ‰ÂÓ ÌÔÚÔ‡Û ӷ ··ÍÈÒÓÂÙ·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ, ·ÏÏ¿ ·ÓÙ›ıÂÙ· Û˘ÓÈÛÙÔ‡Û ‚ÈÔÌ˯·ÓÈÎfi ¯ÒÚÔ ¿ÍÈÔ ÚÔÛÙ·Û›·˜. ∂Ó· ÚfiÁÚ·ÌÌ· LEADER ÙÔ˘ ˘. °ÂˆÚÁ›·˜ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÙÔ˘ ·ÁÚÔÙÈÎÔ‡ ¯ÒÚÔ˘, ¤‰ˆÛ ÚÈÓ ·fi ÌÂÚÈο ¯ÚfiÓÈ· ·ÊÔÚÌ‹ Ó· ÚÔÙ›ÓÔ˘Ì ÛÙËÓ ∂Óˆ-

24

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

Õ Συσκευασα φυσικς μαστχας απ την Eνωση. Tο κουτ μιμεται τη συσκευασα της τσχλας, που κυριαρχε στην αγορ στα μεταπολεμικ χρνια. Tο Mουσεο διατηρε κθε αντικεμενο (χαρτο υλικ, εργαλεα κ.λπ.), που συνδεται με την αλλοτιν διαδικασα επεξεργασας και παραγωγς της μαστχας.

2 0 0 0

ÛË ª·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÒÓ Î·È ÛÙËÓ ∂Ù·ÈÚ›· ΔÔÈ΋˜ ∞Ó¿Ù˘Í˘ Ã›Ô˘ ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË ÂÓfi˜ ªÔ˘Û›Ԣ ª·ÛÙ›¯·˜, Ô˘ ı· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û ÙÔÓ ÂÓ Ùˆ ÌÂٷ͇ ·¯ÚËÛÙÂ˘Ì¤ÓÔ ÂÍÔÏÈÛÌfi Î·È Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ı· ·ÔÙÂÏÔ‡Û ÙÔ ¯ÒÚÔ Ô˘ ı· Û˘ÁΤÓÙÚˆÓ fiϘ ÙȘ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ÁÈ· ÙË Ì·ÛÙ›¯· Î·È ÙËÓ ÂÂÍÂÚÁ·Û›· Ù˘.

O ÌÔ˘ÛÂÈ·Îfi˜ ¯ÒÚÔ˜ ΔÔ ªÔ˘ÛÂ›Ô ª·ÛÙ›¯·˜ ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È ‹‰Ë ÛÙȘ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈΤ˜ ÂÁηٷÛÙ¿ÛÂȘ Ù˘ EÓˆÛ˘ ª·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÒÓ ÛÙËÓ fiÏË Ù˘ Ã›Ô˘. ∂Í·ÈÙ›·˜ Ù˘¯·›ˆÓ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ ‰ÂÓ Î·Ù·ÛÙÚ¿ÊËÎÂ Î·È ·Ú¤ÌÂÈÓ Û ·¯ÚËÛÙ›· Û ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜ Ô Î‡ÚÈÔ˜ fiÁÎÔ˜ ÙÔ˘ Ì˯·ÓÔÏÔÁÈÎÔ‡ ÂÍÔÏÈÛÌÔ‡ Î·È ÂÚÁ·Ï›ˆÓ Ô˘ ¯ÚË̢ۛ·Ó ÁÈ· ÙË Û˘ÁΤÓÙÚˆÛË, ÙËÓ ÂÂÍÂÚÁ·Û›· Ù˘ Ê˘ÛÈ΋˜ Ì·ÛÙ›¯·˜ (Gum Mastic), ÙËÓ ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ·Ú·ÁˆÁ‹ ·fi ·˘Ù‹Ó Ù˘ ÙÛ›¯Ï·˜ (Chewing Gum), ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯ¤Ï·ÈÔ˘ (Gum Mastic Oil) Î·È ÙÔ˘ ÌÔÛ¯ÔÏ›‚·ÓÔ˘ (Incense) ηıÒ˜ Î·È ÁÈ· ÙË Û˘Û΢·Û›· Î·È ÂÌÔÚ›· fiÏˆÓ ·˘ÙÒÓ ÛÙËÓ ÂıÓÈ΋ Î·È ‰ÈÂıÓ‹ ·ÁÔÚ¿. ∏ ‰È·Ù‹ÚËÛË ÙÔ˘ Ì˯·ÓÔÏÔÁÈÎÔ‡ ÂÍÔÏÈÛÌÔ‡ ÛÙËÓ ·Ú¯È΋ ÙÔ˘ ı¤ÛË ·ÔÙÂÏ› ÙÔÓ Î‡ÚÈÔ ÌÔ˘ÛÂÈ·Îfi ¯ÒÚÔ. Δ· Ì˯·Ó‹Ì·Ù· ¤¯Ô˘Ó ‹‰Ë Û˘ÓÙËÚËı› Î·È ÌÔÚÔ‡Ó Ó· Â·Ó·ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ‹ÛÔ˘Ó, ÂÓÒ ÙÔ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈÎfi ·˘Ùfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ı· Ï·ÈÛȈı› Î·È ·fi ¿ÏÏ· ˘ÏÈο (ʈÙÔÁڷʛ˜ Î·È ·ÓÙÈΛÌÂÓ·). ∂ÎÙfi˜ ·fi ÙȘ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈΤ˜ ÂÁηٷÛÙ¿ÛÂȘ Ë ∂ÓˆÛË ª·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÒÓ ‰È·ÙËÚ› Ù· ·Ú¯Â›· Ù˘ ·fi ÙËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ ›‰Ú˘Û‹˜ Ù˘. Δ· ·Ú¯Â›· Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ̤¯ÚÈ ÛÙÈÁÌ‹˜ Ù·ÍÈÓÔÌËı› Â›Ó·È Î˘Ú›ˆ˜ ÔÈ ÌÂÚ›‰Â˜ ÙˆÓ Ì·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÒÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ ·fi Ù· ª·ÛÙȯԯÒÚÈ·, Ù· È‰Ú˘Ì·ÙÈÎÔ‡ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ¤ÁÁÚ·Ê· Ù˘ EÓˆÛ˘ ª·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÒÓ, Ù· Ú·ÎÙÈο Î·È ÔÈ ÂÙ‹ÛȘ ÂÎı¤ÛÂȘ ÙˆÓ ¢.™.,Ù· ·fi ÙËÓ ›‰Ú˘Û‹ Ù˘ ÂÚÁ·ÙÔÏfiÁÈ· ÙˆÓ ÂÚÁ·˙ÔÌ¤ÓˆÓ ÛÙȘ ÂÁηٷÛÙ¿ÛÂȘ Ù˘ EÓˆÛ˘ Î·È Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ Î·Ù¿ ηÈÚÔ‡˜ ¤ÓÙ˘Ô ‰È·ÊËÌÈÛÙÈÎfi Î·È ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÎfi ˘ÏÈÎfi. √ÏÔ ·˘Ùfi ÙÔ ˘ÏÈÎfi ı· Û¯ËÌ·Ù›ÛÂÈ ¤Ó· ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÈÛÙÔÚÈÎfi ·Ú¯Â›Ô, ÙÔ ÔÔ›Ô ı· Û˘ÌÏËÚˆı› Î·È ·fi ȉȈÙÈο ·Ú¯Â›·. ¶·Ú¿ÏÏËÏ· ı· Û˘ÁÎÚÔÙËı› Ë ϤÔÓ ÂÎÙÂٷ̤ÓË ‚¿ÛË ‰Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ ÁÈ· ÙË ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Î·È ÙȘ ¯Ú‹ÛÂȘ Ù˘ ·fi ÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ· ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ·.

ÍË ÙË ‚ÈÔÌ˯·ÓÈ΋ ·Ú·ÁˆÁ‹ Ù˘ ÙÛ›¯Ï·˜ Î·È ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ˘ÔÚÔ˚fiÓÙˆÓ, ÙË Û˘Û΢·Û›· ÙÔ˘˜ Î·È Î¿ı ¿ÏÏË ÂÚÁ·Û›· Ô˘ Û˘Ó¤ıÂÙ ÙËÓ fiÏË ‰È·‰Èηۛ· ‰È¿ıÂÛ˘ ·˘ÙÒÓ ÛÙȘ ·ÁÔÚ¤˜, fiˆ˜ ÁÈÓfiÙ·Ó ·fi ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË Ù˘ ∂ÓˆÛ˘. ΔÔ ÂÌfiÚÈÔ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ·ÔÙÂÏ› ÙÔ ı¤Ì· Ù˘ ÙÚ›Ù˘ ÂÓfiÙËÙ·˜. £· ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÔÓÙ·È ÏËÚÔÊÔڛ˜ Î·È ˘ÏÈο ÁÈ· ÙȘ ·ÁÔÚ¤˜ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Î·È ÙˆÓ ˘ÔÚÔ˚fiÓÙˆÓ Ù˘ ÂÎÙfi˜ Ã›Ô˘ ηıÒ˜ Î·È ÙȘ ‰È¿ÊÔÚ˜ ¯Ú‹ÛÂȘ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ÌÔÓ·‰ÈÎÔ‡ ÚÔ˚fiÓÙÔ˜ ÛÙÔÓ ÂıÓÈÎfi Î·È ‰ÈÂıÓ‹ ¯ÒÚÔ. ∏ ٤ٷÚÙË ÂÓfiÙËÙ· ı· ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÙËÓ ϤÔÓ ÂӉȷʤÚÔ˘Û· ÏÂ˘Ú¿ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜, ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ¤Ú¢ӷ Î·È ·Ú·ÁˆÁ‹ ˘ÔÚÔ˚fiÓÙˆÓ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Ô˘ Û˘ÓÙÂÏÂ›Ù·È Î˘Ú›ˆ˜ ÂÎÙfi˜ ∂ÏÏ¿‰·˜ ·fi Ê·Ú̷΢ÙÈΤ˜ Î·È ¿ÏϘ ÂÍÂȉÈÎÂ˘Ì¤Ó˜ ‚ÈÔÌ˯·Ó›Â˜ ÛÙȘ ϤÔÓ ·ÓÂÙ˘Á̤Ó˜ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈο ¯ÒÚ˜.

O ·¯ÚËÛÙÂ˘Ì¤ÓÔ˜ ÂÍÔÏÈÛÌfi˜ Î·È ÙÔ ·Ú¯ÂÈ·Îfi ˘ÏÈÎfi ¤¯Ô˘Ó Á›ÓÂÈ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ Û˘ÓÙ‹ÚËÛ˘ Î·È ÚÔÛÙ·Û›·˜

TÚfiÔ˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ ™ÙÔ ªÔ˘ÛÂ›Ô ª·ÛÙ›¯·˜ ÛÙË Ã›Ô Ô ÂÈÛΤÙ˘ ı· ÌÔÚ› Ó· ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Î·È ÙˆÓ ÚÔ˚fiÓÙˆÓ Ô˘ ·ÔÚÚ¤Ô˘Ó ·fi ·˘Ù‹Ó Û ¤ÍÈ ‚·ÛÈΤ˜ ÂÓfiÙËÙ˜. ∏ ÚÒÙË ÂÓfiÙËÙ· ı· ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÙËÓ ·ÁÚÔÙÈ΋ ·Ú·ÁˆÁ‹ Ù˘ Ê˘ÛÈ΋˜ Ì·ÛÙ›¯·˜ ·fi ÙÔ ÛΛÓÔ Ò˜ ÙÔ ÚÂÙÛ›ÓÈ. £· ·Ú¤¯ÔÓÙ·È ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÁÈ· ÙËÓ Î·ÏÏȤÚÁÂÈ· ÙË Û˘ÏÏÔÁ‹ Î·È ÙËÓ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË. £· Á›ÓÂÙ·È ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·, ÙÔÓ ÌÂÛ·›ˆÓ·, ÙËÓ ÙÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›· Ò˜ ÙËÓ ÂÔ¯‹ ›‰Ú˘Û˘ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜. ∞ÓÙÈΛÌÂÓÔ Ù˘ ‰Â‡ÙÂÚ˘ ÂÓfiÙËÙ·˜ ı· Â›Ó·È Ë ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ∂ÓˆÛ˘ ª·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÒÓ ÙÔ 1938 Î·È Ë ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ù˘. ∫˘Ú›ˆ˜ ı· ·ÚÔ˘ÛÈ·ÛÙ› Ë Â¤ÎÙ·ÛË Ù˘ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ¿˜ Ù˘ ÛÙË ‚ÈÔÌ˯·ÓÈ΋ ÂÂÍÂÚÁ·Û›· Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Ì ÙË ‚ÈÔÌ˯·ÓÈ΋ ·Ú·ÁˆÁ‹ Ù˘ ÙÛ›¯Ï·˜, ÛÙËÓ ·fiÛÙ·ÍË Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ÁÈ· ÙËÓ ·fiÎÙËÛË ÙÔ˘ ·Èı¤ÚÈÔ˘ ÂÏ·›Ô˘, ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯ¤Ï·ÈÔ˘ Ô˘ ·ÔÙÂÏ› ÔχÙÈÌË ÚÒÙË ‡ÏË ÁÈ· ÔÏϤ˜ ¿ÏϘ ‚ÈÔÌ˯·Ó›Â˜ Î·È ·ÓÙ›ÛÙÔȯ˜ ¯Ú‹ÛÂȘ ηıÒ˜ Î·È Ë ·Ú·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ÌÔÛ¯ÔÏ›‚·ÓÔ˘ Ì ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ fiÚÔ˘˜ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ Î·È ÙȘ Ù¯ÓÔÏÔÁÈΤ˜ ÌÂÙ·‚ÔϤ˜ ηٿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘ ‰Â‡ÙÂÚÔ˘ ÌÈÛÔ‡ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·ÈÒÓ·. ∏ ÂÓfiÙËÙ· ·˘Ù‹ ı· ·ÔÙÂÏ› ÙÔÓ Î‡ÚÈÔ ÎÔÚÌfi Ù˘ ¤ÎıÂÛ˘ ηıÒ˜ Â‰Ò Ô ÂÈÛΤÙ˘ ı· ÌÔÚ› Ó· ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ Û Ï‹ÚË ·Ó¿Ù˘-

H «Kουφετιρα» του παλιο εργοστασου με το μηχανισμ περιστροφς. Mετ τη συντρηση το εργοστσιο εναι τοιμο ξαν για παραγωγ.

Δ¤ÏÔ˜ Î·È ·˘Ùfi ›Ûˆ˜ Ó· Û˘ÓÈÛÙ¿ ÙËÓ ϤÔÓ ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ȉȷÈÙÂÚfiÙËÙ· ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ªÔ˘Û›Ԣ Â›Ó·È fiÙÈ ÛÙȘ ÂÁηٷÛÙ¿ÛÂȘ Ù˘ EÓˆÛ˘ ª·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÒÓ ÛÙËÓ fiÏË Ù˘ Ã›Ô˘ Û˘Ó¯›˙ÂÙ·È ¤Ó· ̤ÚÔ˜ Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ Ì·ÛÙ›¯·˜. EÙÛÈ Â›Ó·È ‰˘Ó·Ù‹ Ë ÂÓۈ̿وÛË ·˘Ù‹˜ Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ÛÙË ‰ÔÌ‹ ÙÔ˘ ªÔ˘Û›Ԣ. ªÂ ÙÔÓ ÙÚfiÔ ·˘Ùfi Ô ÂÈÛΤÙ˘ ÌÂÙ·‚·›ÓÂÈ ·fi ÙÔ ªÔ˘ÛÂ›Ô Î·È ÙȘ Ù¯ÓÈΤ˜ ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜ ÛÙÔ ·ÚfiÓ Î·È ÛÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ ·Ú·ÁˆÁÈ΋ Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ¿ÓÙ· ÚÔ˚fiÓÙÔ˜. °›ÓÂÙ·È, ÏÔÈfiÓ, Ê·ÓÂÚfi fiÙÈ ÙÔ ªÔ˘ÛÂ›Ô ª·ÛÙ›¯·˜ Ù˘ EÓˆÛ˘ ª·ÛÙȯÔ·Ú·ÁˆÁÒÓ Ã›Ô˘ ı· ·›ÍÂÈ ÂÍ ·ÓÙÈÎÂÈ̤ÓÔ˘ Î·È ¤Ó·Ó ¿ÏÏÔ ¿ÎÚˆ˜ ÂӉȷʤÚÔÓÙ· ÚfiÏÔ, ÙÂÏ›ˆ˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ÁÈ· Û‡ÓËı˜ ÌÔ˘ÛÂ›Ô ‚ÈÔÌ˯·ÓÈ΋˜ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁ›·˜: £· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ‹ÛÂÈ Î·È ˆ˜ ÚÔÔÌfi˜ ÛÙËÓ ÚÔÒıËÛË Ù˘ ÂȯÂÈÚËÌ·ÙÈ΋˜ ‰ÈÔ›ÎËÛ˘ Î·È ÛÙÚ·ÙËÁÈ΋˜ ÁÈ· fiÏÔ ÙÔ ϤÁÌ· Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ Î·È ‰È¿ıÂÛ˘ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ˘fi Ê˘ÛÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜ ÌÔÓÔˆÏȷο ·Ú·ÁfiÌÂÓÔ˘ ÚÔ˚fiÓÙÔ˜, Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Ù˘ Ã›Ô˘.

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

25

Mαστχα και γαστρονομα Tου £ øªÕ K ∞ƒ∞ª√À™§◊ *

T

Ÿ™√ Ô £ÂfiÊÚ·ÛÙÔ˜1 fiÛÔ Î·È Ô ¢ÈÔÛÎÔ˘Ú›‰Ë˜2 Î·È ÔÈ ¿ÏÏÔÈ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ –ÁÈ·ÙÚÔ› Û˘Ó‹ıˆ˜– Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÔ˘Ó ÙË Ì·ÛÙ›¯· ηٿ ÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·, Â·ÈÓÔ‡Ó ÙȘ È·ÙÚÈΤ˜ Î·È Ê·Ú̷΢ÙÈΤ˜ Ù˘ ¯Ú‹ÛÂȘ. H Ì·ÛÙ›¯· Â›Ó·È Î·Ï‹ ÁÈ· ÙÔ ÛÙÔÌ¿¯È, Ù· ¤ÓÙÂÚ· Î·È ÙÔ Û˘ÎÒÙÈ. £ÂÚ·‡ÂÈ ÙȘ ·ÈÌÔÙ‡ÛÂȘ Î·È ÙË ¯ÚfiÓÈ· ‚ÚÔÁ¯›Ùȉ· ηٿ ÙÔÓ °·ÏËÓfi3. K·Ù¿ ÙÔÓ M¿ÚÎÂÏÏÔ EÌÂÈÚÈÎfi Ë Ì·ÛÙ›¯· Û˘ÓÈÛÙ¿Ù·È ÁÈ· ÙȘ ·ÚÚÒÛÙȘ ÙˆÓ ÁÂÓÓËÙÈÎÒÓ ÔÚÁ¿ÓˆÓ4. H ÚÒÙË ·Ó·ÊÔÚ¿ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ÁÈ· ÙËÓ ·ÚˆÌ·ÙÈ΋ Ù˘ ȉÈfiÙËÙ· Á›ÓÂÙ·È ·fi ¤Ó·Ó ÁˆÁÚ¿ÊÔ ÙÔ˘ 3Ô˘ Ì.X. ·ÈÒÓ· ÙÔÓ A›ıÈÎÔ ÙÔÓ IÛÙÚÈÔ5. O §›ıÈÎÔ˜ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ Ì ı·˘Ì·ÛÌfi ÙÔ ÎÚ·Û› ÙÔ ·ÚˆÌ·ÙÈṲ̂ÓÔ Ì ̷ÛÙ›¯· – vinum mastichatum. EÊ¢ڤÙ˘ Ù˘ ÌÂıfi‰Ô˘ ·˘Ù‹˜ ·ÚˆÌ·ÙÈÛÌÔ‡ ÙÔ˘ ÎÚ·ÛÈÔ‡, ıˆÚÂ›Ù·È Ô PˆÌ·›Ô˜ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ HÏÈÔÁ¿‚·ÏÔ˜6. TËÓ ÚÒÙË ·Ó·ÊÔÚ¿ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ÛÙË Á·ÛÙÚÔÓÔÌ›· ÙË ¯ÚˆÛÙ¿Ì ے ¤Ó·Ó ÂÚÈËÁËÙ‹ ÙˆÓ ÔıˆÌ·ÓÈÎÒÓ ¯ÚfiÓˆÓ, fiÙ·Ó Ë Ì·ÛÙ›¯· ·ÔÙÂÏÔ‡Û ÛÔ˘ÏÙ·ÓÈÎfi ÌÔÓÔÒÏÈÔ. O °¿ÏÏÔ˜ TÔ˘ÚÓÂÊfi7 Ô˘ ÂÈÛΤÙÂÙ·È ÙË X›Ô ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 15Ô˘ ·ÈÒÓ· ÁÚ¿ÊÂÈ ÌÂٷ͇ ¿ÏψÓ: «OÈ ™Ô˘ÏÙ¿Ó˜ ηٷӷÏÒÓÔ˘Ó ÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ Ì¤ÚÔ˜ Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ Ì·ÛÙ›¯·˜ Ô˘ ËÁ·›ÓÂÈ ÛÙÔ ·Ï¿ÙÈ. OÏÔ ÙÔ Úˆ› οıÔÓÙ·È Î·È Ì·Û¿Ó ̷ÛÙ›¯· Ì ¿‰ÂÈÔ ÛÙÔÌ¿¯È, ÙfiÛÔ ÁÈ· Ó· ÂÚ¿ÛÔ˘Ó ÙËÓ ÒÚ· ÙÔ˘˜ fiÛÔ Î·È ÁÈ· Ó· ÁÏ˘Î¿ÓÔ˘Ó ÙËÓ ·Ó·ÓÔ‹ ÙÔ˘˜8. T· ‰¿ÎÚ˘· Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Ù· ‚¿˙Ô˘Ó Û ‰È¿ÊÔÚ· Ê·ÁËÙ¿ Ù˘ ηÙÛ·ÚfiÏ·˜ Î·È ÛÙÔ ˙˘Ì¿ÚÈ ÙÔ˘ „ˆÌÈÔ‡9». E›Ó·È Ú¿ÁÌ·ÙÈ Ôχ Èı·ÓfiÓ ¤Ó· ÙfiÛÔ ·ÎÚÈ‚fi Î·È Û¿ÓÈÔ ÚÔ˚fiÓ Ó· ÚˆÙÔ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ıËÎÂ Û·Ó Ì·¯·ÚÈÎfi ÛÙ· ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈο Ì·ÁÂÈÚ›·10. H Ì·ÛÙ›¯· Â›Ó·È Î·È Û‹ÌÂÚ· ¤Ó· Û˘ÛÙ·ÙÈÎfi Ù˘ ·˘ÛÙËÚ¿ ·ÛÙÈ΋˜ Á·ÛÙÚÔÓÔÌÈ΋˜ ·Ú¿‰ÔÛ˘, ÙfiÛÔ ÛÙËÓ EÏÏ¿‰· Î·È ÙËÓ K‡ÚÔ fiÛÔ Î·È ÛÙË Û‡Á¯ÚÔÓË TÔ˘ÚΛ· fiÔ˘ Â›Ó·È ¿ÓÙÔÙ Ôχ ÁÓˆÛÙ‹ Î·È ÂÚÈ˙‹ÙËÙË.

ÙÔ˘, ‚Á¿˙Ô˘Ì ÙÔ Û˘Ì¤Ú·ÛÌ· fiÙÈ ÔÈ Î·ÏÏÈÂÚÁËÙ¤˜ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ‰ÂÓ ÙË ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó ÙfiÛÔ, fiÛÔ ı· ‹Ù·Ó ·Ó·ÌÂÓfiÌÂÓÔ11. ™ÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ X›Ô Ù˘ Á‡Û˘, Ë Ì·ÛÙ›¯· ¯ÚËÛÈ̇ÂÈ Î˘Ú›ˆ˜ ÁÈ· ÙËÓ ·Ú·Û΢‹ ÙÔ˘ Ô‡˙Ô˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Î·È ÙÔ˘ ÏÈÎ¤Ú Ì·ÛÙ›¯·, ηıÒ˜ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ·Ú·‰ÔÛȷ΋ ÙÛ›¯Ï·. E›Û˘ ¯ÚËÛÈ̇ÂÈ ÁÈ· ÙÔÓ ·ÚˆÌ·ÙÈÛÌfi ÙÔ˘ ÁÏ˘ÎÔ‡ Ì·ÛÙ›¯· Ô˘ ÛÂÚ‚›ÚÂÙ·È Ì ÙÔ ÁÓˆÛÙfi «˘Ô‚Ú‡¯ÈÔ» ÙÚfiÔ Ô˘ ÙËÓ ˘fiÏÔÈË EÏÏ¿‰· ·ÚˆÌ·Ù›˙ÂÙ·È Ì ‚·Ó›ÏÈ·. H Ì·ÛÙ›¯· Û·Ó ÁÏ˘Îfi ˘Ô‰Ô¯‹˜ ‰È·‰fiıËΠÙÔ˘˜ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˘˜ ·ÈÒÓ˜ ÛÙ· ·ÛÙÈο Û›ÙÈ· Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ‰È·ÛÔÚ¿˜ Î·È Î˘Ú›ˆ˜ ÛÙËÓ KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË. M ÙÔ fiÓÔÌ· «¿ÛÚÔ ÁÏ˘Îfi» Û˘Ó¯›˙ÂÈ Ó· Â›Ó·È Î·È Û‹ÌÂÚ· ÙÔ Â›ÛËÌÔ Î¤Ú·ÛÌ· ÙÔ˘ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô˘. øÚ·Èfiٷٷ ÏÔ˘ÎÔ‡ÌÈ· ·Ú·Û΢¿˙ÔÓÙ·È ÛÙË X›Ô, fiˆ˜ Ù· ™˘ÚÈ·Ó¿, ·ÏÏ¿ ·ÚˆÌ·ÙÈṲ̂ӷ Ì ̷ÛÙ›¯·. H Ì·ÛÙ›¯· ¯ÚËÛÈ̇ÂÈ ÛÙËÓ ·ÚÙÔÔÈ›· ÛÂ Û˘ÓÙ·Á¤˜ „ˆÌÈÔ‡, ηıÒ˜ Î·È ÁÈ· ÎÔ˘ÏÔ‡ÚÈ·, ·ÍÈÌ¿‰È· Î·È ÌÈÛÎfiÙ·. H ˙·¯·ÚÔÏ·ÛÙÈ΋ ÙÔ ÚÔÛı¤ÙÂÈ Û·Ó ¿ÚˆÌ· Û ÔÏϤ˜ Û˘ÓÙ·Á¤˜ ·Ú·‰ÔÛÈ·ÎÒÓ ÁÏ˘ÎÒÓ, fiˆ˜ ÛηÏÙÛÔ‡ÓÈ·, ÙÚÈÁˆÓ¿ÎÈ·, Û¿Ì·ÏÈ, ‚·ÛÈÏfiÈÙ·, Ú‚·Ó›, ·ÏÏ¿ Î·È ÎÚ¤˜, Ì·Ú¤ÁΘ Î·È Îڤ̘ ηڷ̤Ϸ˜, ηıÒ˜ Î·È ÁÈ· ÙÔ ÏÔ˘ÛÙÚ¿ÚÈÛÌ· Ù˘ ÛÔÎÔÏ¿Ù·˜. Afi Ù· ÚÒÙ· ·ÁˆÙ¿ Ô˘ ·Ú·Û΢¿ÛÙËÎ·Ó ÈÛÙÔÚÈο Â›Ó·È ÙÔ ·ÁˆÙfi Ì·ÛÙ›¯·. ™˘Ó‹ıˆ˜ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙfi Ì ÙËÓ ÙÔ˘ÚÎÈ΋ ÙÔ˘ ÔÓÔÌ·Û›· «ÓÙÔ-

H Mαστιχπιτα (αριστερ), γλυκ και υποβρχιο (πνω), μερικ απ τα τυποποιημνα γλυκσματα αρωματισμνα με μαστχα, που παργονται στη Xο (φωτ.: Γιννης Xος).

™ÙË X›Ô AÎfiÌ· Î·È ÛÙËÓ ›‰È· ÙË X›Ô Ë Ì·ÛÙ›¯· Û˘Ó·ÓÙ¿Ù·È Î˘Ú›ˆ˜ ÛÙËÓ ·ÛÙÈ΋ ·Ú·‰ÔÛȷ΋ ÎÔ˘˙›Ó·. §·Ì‚¿ÓÔÓÙ·˜ ˘’ fi„ÈÓ fiÙÈ ÛÙËÓ fiÏË Ù˘ X›Ô˘ Î·È Û fiÏÔ ÙÔ ‚fiÚÂÈÔ Î·È ÎÂÓÙÚÈÎfi ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡ ‰ÂÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó Ì·ÛÙȯfi‰ÂÓÙÚ·, ·Ú¿ ÌfiÓÔÓ ÛÙ· Ì·ÛÙȯԯÒÚÈ· ÙÔ˘ Ófi-

26

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

à Συσκευασα ψιλς μαστχας στο εργοστσιο της Eνωσης. Σε καθαρ μορφ χρησιμοποιεται ως καρκευμα σε φαγητ  γλυκ. H ανατολτικη κουζνα (αραβικ, τουρκικ κ.λπ.) παραδοσιακ χρησιμοποιε ευρτατα τη μαστχα για αρωματικ σε φαγητ. Eτσι, οι Aραβες πως και οι Tορκοι παραμνουν απ τους κριους εισαγωγες μαστχας (φωτ.: Γιννης Xος).

ÓÙÔ˘ÚÌ¿» ·Ó Î·È Â›Ó·È Ôχ ·Ú¯·ÈfiÙÂÚÔ. ™ÙËÓ ·Ú·‰ÔÛȷ΋ ÂÏÏËÓÈ΋ Ì·ÁÂÈÚÈ΋ Ë Ì·ÛÙ›¯· ‰ÂÓ Û˘Ó·ÓÙ¿Ù·È È‰È·›ÙÂÚ·. AÓÙ›ıÂÙ· Ë ·Ó·ÙÔÏ›ÙÈÎË ÎÔ˘˙›Ó· (·Ú·‚È΋, ÔıˆÌ·ÓÈ΋ Î·È ¿ÏϘ) ÙË ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› Â˘Ú‡Ù·Ù· ÁÈ· Ó· ·ÚˆÌ·Ù›ÛÂÈ Ú‡˙È, „¿ÚÈ, ÎÚ¤·˜ Î·È Î˘Ú›ˆ˜ ÎÔÙfiÔ˘ÏÔ12. T· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¯ÚfiÓÈ· Á›ÓÂÙ·È ÌÈ· ‰ÂÈÏ‹ ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ÛÙȘ ÂÏÏËÓÈΤ˜ Û˘ÓÙ·Á¤˜ Ì·ÁÂÈÚÈ΋˜ ·fi ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ Ì·Á›ÚÔ˘˜ Î·È Á·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˘˜, ÌÈ· ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ô˘ ·Í›˙ÂÈ Ó· ‚ÚÂÈ ·ÓÙ·fiÎÚÈÛË. TfiÛÔ ÛÙË Ì·ÁÂÈÚÈ΋ fiÛÔ Î·È ÛÙË ˙·¯·ÚÔÏ·ÛÙÈ΋ Ë Ì·ÛÙ›¯· ·ÓÙ› ÁÈ· ÙËÓ ÎÏ·ÛÛÈ΋ ÌÔÚÊ‹ Ù˘ Û ÛÎfiÓË ÌÔÚ› Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËı› ˘fi ÙÔÓ Ù‡Ô ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯ¤Ï·ÈÔ˘ (Û ÂÏ¿¯ÈÛÙË ÔÛfiÙËÙ·), ›Ù ÙÔ˘ ÔÙÔ‡ (Ô‡˙Ô˘ ‹ ÏÈΤÚ). H Ì·ÛÙ›¯· ÌÔÚ› Ó· ˘ÔηٷÛÙ‹ÛÂÈ ÙËÓ ÈÔ ‰È·‰Â‰Ô̤ÓË, Û·Ó ÊÙËÓfiÙÂÚË, ‚·Ó›ÏÈ· ۯ‰fiÓ Û fiϘ ÙȘ Û˘ÓÙ·Á¤˜. ¶ÚÔÛÔ¯‹ ÌfiÓÔ Ú¤ÂÈ Ó· ‰›ÓÂÙ·È ÛÙË ÛˆÛÙ‹ ·Ó·ÏÔÁ›·, ÁÈ·Ù› Ë Ì·ÛÙ›¯· Û ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ÔÛfiÙËÙ· ·fi ÙËÓ ÂӉ‰ÂÈÁ̤ÓË ¤¯ÂÈ ÙËÓ Ù¿ÛË Ó· ÈÎÚ›˙ÂÈ. ™‹ÌÂÚ· Ë Ì·ÛÙ›¯· Â›Ó·È ÚÔÛÈÙ‹ ÛÙÔÓ Î·Ù·Ó·ÏˆÙ‹ Î·È Û¯ÂÙÈο ÊÙËÓ‹. MÔÚ› ÏÔÈfiÓ Ó· ÂÓÙ·¯ı› Ì ϛÁË Ê·ÓÙ·Û›· ÛÙȘ Á·ÛÙÚÔÓÔÌÈΤ˜ Û˘Ó‹ıÂȘ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ì·˜, ÚÔÛʤÚÔÓÙ·˜ ¤Ó· «Â͈ÙÈÎfi», ·ÏÏ¿ ÂÏÏËÓÈÎfiÙ·ÙÔ ¿ÚˆÌ· Û ÔÏϤ˜ ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ Î·È Û‡Á¯ÚÔÓ˜ Û˘ÓÙ·Á¤˜. ™∏ª∂πfl™∂π˜: 1) Θεφραστος ο Eρέσιος: «Περί φυτών Iστορίας». 2) Διοσκουρίδης: «Περί Yλης Iατρικής». Σ’ αυτ το βιβλίο βρίσκουμε και την πρώτη είδηση για την κατασκευή του μαστιχέλαιου. Tο μαστιχέλαιο χρησιμεύει στη ζαχαροπλαστική, μαγειρική και αρωματοποιία και είναι ένα απ τα συστατικά του Aγιου Mύρου. 3) Γαληνς: «Περί κράσεως και Δυνάμεως των απλών φαρμάκων». 4) Kαι σήμερα ακμα η μαστίχα θεωρείται δυνατ αφροδισιακ στη Mαυριτανία και το Mαρκο. 5) Aίθικος ο Iστριος: «Kοσμογραφία». 6) Σαν επιβίωση του αρωματικού αυτού μαστιχάτου κρασιού μπορούμε να θεωρήσουμε το χιώτικο ούζο και λικέρ μαστίχα, αλλά και το ιρακιν Aράκ των τελευταίων αιώνων – H απσταξη ήταν άγνωστη στην αρχαιτητα.

8) H χρήση της μαστίχας για τον καθαρισμ των δοντιών και την αναπνοή ήταν γνωστή ήδη απ την αρχαιτητα.

11) Tο γεγονς αυτ πηγάζει απ τις βαριές ποινές που επιβάλονταν στους κλέφτες της μαστίχας, αλλά και στους καλλιεργητές της εάν δεν παρέδιδαν λη τη συγκομιδή στους εντεταλμένους συλλέκτες.

9) Aναφέρεται η χρήση μαστίχας στη Xίο για την κατασκευή του πρσφορου της Θείας Eυχαριστίας.

O Kυριακς της Aγκώνας που επισκέπτεται τη Xίο το πρώτο μισ του 15ου αιώνα γράφει:

7) Pitton de Tournefort (1717).

«Eι ντως σώος εν Xίω ζην εθέλεις, μαστίχην φύλαξαι, μήποτε κλέπτης πέλεις». Tο δίστιχο παρατίθεται σε μετάφραση των Aργέντη – Kυριακίδη

10) Kατά τη γενουατική και οθωμανική περίοδο η μαστίχα κστιζε το βάρος της σε ασήμι. Eίχαν τη συνήθεια να καίνε το πλενασμα σε περίπτωση υπερπαραγωγής, για να διατηρήσουν την τιμή υψηλή και σταθερή, πως συμβαίνει σήμερα με το κακάο.

12) Kύριοι καταναλωτές της μαστίχας παραμένουν πάντοτε οι Tούρκοι και οι Aραβες. Aναφέρεται ενδεικτικά τι το εθνικ ποτ του Iράκ γνωστ ως Aράκ περιέχει, υποχρεωτικά και σύμφωνα με ειδικ νμο, μαστίχα σε ποσοστ 8%.

* O Θωμάς Kαραμουσλής είναι Xιώτης, μελετητής της διατροφής και διοικητικς σύμβουλος του ελληνικού «Slow Food».

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

27

O φωτογρφος Γε ργιος

28

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

Mιχ. Mαστρος Ã Kαλαμωτ 1957–58. Eνα «δ μα», δ ρο απ την Aμερικ.

Õ 1958. H γυνακα του Γ. Mαστρου και ο γιος του Mιχλης με καθισμ νες τρεις «γρι ς καλαμωτοσαινες».

ȉȷ›ÙÂÚ· Û˘¯Ó¿ ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ M·˝ÛÙÚÔ˘˜ Ô˘, ¿ÏÏÔÙÂ Û·Ó «°¤ÚÔÓÙ˜» ‹ «NÔÙ¿ÚÔÈ» Â› TÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜, ¿ÏÏÔÙÂ Û·Ó «MÓ‹ÌÔÓ˜» ‹ «¶ÚÔÂÛÙÔ›» ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË, ˘Ê·›ÓÔ˘Ó ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ¯ˆÚÈÔ‡ ÙÔ˘˜ ·›˙ÔÓÙ·˜ ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙÈÎfi ÚfiÏÔ. ™ÙÔ ›‰ÈÔ Ï‡Έ̷, ‚Ú›ÛÎÔ˘Ì ‰Âο‰Â˜ ʈÙÔÁڷʛ˜ ÙÔ˘ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˘ Ì·˜, Ô ÔÔ›Ô˜ Ì ÙÔ ‰ÈÎfi ÙÔ˘ ÙÚfiÔ Û˘Ì‚¿ÏÏÂÈ ÛÙË ‰È·Ù‹ÚËÛË Ù˘ Û˘ÏÏÔÁÈ΋˜ ÌÓ‹Ì˘, ÚÔ¸fiıÂÛË ÁÈ· ÙËÓ ‡·ÚÍË Î·È ÙËÓ ÎÔÈÓ‹ Û˘Ó›‰ËÛË ÌÈ·˜ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÔÌ¿‰·˜. O °ÂÒÚÁÈÔ˜ Mȯ·‹Ï M·˝ÛÙÚÔ˜ ÁÂÓÓ‹ıËΠÙÔ 1920 Î·È ‹Ù·Ó Ô ÙÚ›ÙÔ˜ ÁÈÔ˜ ·Ó¿ÌÂÛ· Û ٤ÛÛÂÚ· ·È‰È¿, ÙÚ›· ·ÁfiÚÈ· Î·È ¤Ó· ÎÔÚ›ÙÛÈ. H ÔÚ›· ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ÂÓÙ¿ÛÛÂÙ·È Û’ ¤Ó· Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ Ì¿ÏÏÔÓ ‰È·‰Â‰Ô̤ÓÔ ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÂΛÓË Û ¯ˆÚÈ¿ Û·Ó ÙËÓ K·Ï·ÌˆÙ‹, fiÔ˘ Ë ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ¢ÛË ÛÙËÓ Aı‹Ó·, ÛÙËÓ AÌÂÚÈ΋ ‹ ÛÙËÓ AÊÚÈ΋ Â›Ó·È Ô ‚·Ù‹Ú·˜ ÁÈ· ÙËÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂȷ΋ ·Ó·‚¿ıÌÈÛË Î·È ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÂͤÏÈÍË. O KÒÛÙ·˜ ÏÔÈfiÓ, Ô ÌÂÁ¿ÏÔ˜ ÁÈÔ˜, ʇÁÂÈ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ˘ ÛÙËÓ AÌÂÚÈ΋ Î·È ‚ÔËı¿ ÔÈÎÔÓÔÌÈο ÒÛÙÂ Ô ‰Â‡ÙÂÚÔ˜ Ó· ÛÔ˘‰¿ÛÂÈ Î·ıËÁËÙ‹˜ ÊÈÏÔÏÔÁ›·˜. O ÙÚ›ÙÔ˜, Ô °ÈÒÚÁ˘, ·Ú¯›˙ÂÈ ÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘ ˆ˜ ·ÁÚfiÙ˘ Î·È Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ÌËÓ ¤¯ÂÈ ¿ÏÏÔ˘ ›‰Ô˘˜ ÂÓ·Û¯ÔÏ‹ÛÂȘ Î·È ÂÓ·‡ÛÌ·Ù· Ò˜ Ù· ‰Âη¤ÓÙ ÙÔ˘, ÙË ÛÙÈÁÌ‹ ‰ËÏ·‰‹ Ô˘ Ô ·‰ÂÏÊfi˜ ÙÔ˘ ı· ÙÔ˘ ʤÚÂÈ ·fi ÙËÓ AÌÂÚÈ΋ ÙËÓ ÚÒÙË ÙÔ˘ ʈÙÔÁÚ·ÊÈ΋ Ì˯·Ó‹. O KÒÛÙ·˜, ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô Ô ÌÂÏÏÔÓÙÈÎfi˜ Ì·˜ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˜ ¯ÚˆÛÙ¿, ÌÂٷ͇ ¿ÏψÓ, Ù· ÚÒÙ· ÙÔ˘ Ì·ı‹Ì·Ù·, Ê·›ÓÂÙ·È Ó· Â›Ó·È ÌÈ· ȉȷ›ÙÂÚË ÂÚ›ÙˆÛË. T·Ï·ÓÙÔ‡¯Ô˜ Î·È Â˘·›ÛıËÙÔ˜ ¿ÓıÚˆÔ˜, ‹Ù·Ó Î·È ·˘Ùfi˜ ÂÚ·ÛÈÙ¤¯Ó˘ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˜ Î·È ÎÈÓËÌ·ÙÔÁÚ·ÊÈÛÙ‹˜. £¤ÏÂȘ Ë ÓÔÛÙ·ÏÁ›·, ı¤ÏÂȘ οÔÈÔ ÎÚ˘Ì̤ÓÔ Ï·ÔÁÚ·ÊÈÎfi ٷϤÓÙÔ ¤Î·Ó·Ó ÒÛÙÂ, Û οı ٷ͛‰È ÙÔ˘ ÛÙËÓ EÏÏ¿‰· Î·È ÛÙË X›Ô, Ó· ÙÚ·‚¿ Ï‹ıÔ˜ ʈÙÔÁÚ·ÊÈÒÓ Ô˘, ·fi fi,ÙÈ Í¤ÚÔ˘Ì ·fi ÙÔÓ ·ÓÈ„Èfi ÙÔ˘ Î·È ÚˆÙfiÙÔÎÔ ÁÈÔ ÙÔ˘ °ÈÒÚÁË, Mȯ¿ÏË M·˝ÛÙÚÔ, ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Û‹ÌÂÚ· ÛÙËÓ Î·ÙÔ¯‹ Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ¿˜ ÙÔ˘ ÛÙËÓ AÌÂÚÈ΋. O ›‰ÈÔ˜ Ô Mȯ¿Ï˘ ¤¯ÂÈ ÂÍ¿ÏÏÔ˘ ÛÙ· ¯¤ÚÈ· ÙÔ˘ ¤Ó· ÊÈÏÌ Ô˘ Ô ı›Ԙ ÙÔ˘ ›¯Â Á˘Ú›ÛÂÈ ÛÙ· 1948 Î·È ÙÔ ÔÔ›Ô Â›Ó·È ›Ûˆ˜ ·fi ÙȘ Û¿ÓȘ ηٷÁڷʤ˜ ·fi ÙË ˙ˆ‹ ¤ÓÔ˜ ¯ˆÚÈÔ‡ Ô˘ ÌÔÚ› Ó· ‰È·ı¤ÙÔ˘Ì ÛÙËÓ

Tης ™ ΔŒ§§∞˜ ™. M ∞¡Œ Iστορικο , Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales «T· Ú·ÎÙÈÎÒÙÂÚ·, ˆÚ·ÈfiÙÂÚ· Î·È ÔÈÔ ÌÔ‰¤ÚÓ· ¢ÒÚ· ›Ó ÔÈ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈΤ˜ Ì˯·Ó¤˜ KODAK Î·È AGFA. TÈ̤˜ ·fi 160 ‰Ú¯. Î·È ¿Óˆ».

H

Δ∞¡ ∏ ¶ƒflΔ∏ ‰È·Ê‹ÌÈÛË Ô˘ ‰fiıËΠÛÙÔÓ T‡Ô, Ù· XÚÈÛÙÔ‡ÁÂÓÓ· ÙÔ˘ 1933, ·fi ÙÔÓ ÌÂÁ¿ÏÔ XÈÒÙË ÊˆÙÔÁÚ¿ÊÔ AÓÙÒÓË M·¯¿, Ô ÔÔ›Ô˜ ÛÙ· 60 Î·È ¿Óˆ ¯ÚfiÓÈ· Ô˘ Ì ÙÔ Ê·Îfi ÙÔ˘ ·ÔÙ‡ˆÓ «Â›ÓÙ· Á›ÓÔÓÙ·Ó ÛÙË XÈfi», ‰ÂÓ ‰È·Ê‹ÌÈÛ ÔÙ¤ Ô‡Ù ÙÔÓ Â·˘Ùfi ÙÔ˘,Ô‡Ù ÙÔ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÂ›Ô ÙÔ˘. ¢È·Ê‹ÌÈÛ fï˜ ÙȘ Ì˯·Ó¤˜! ¢‡Ô ¯ÚfiÓÈ· ·ÚÁfiÙÂÚ·, ÛÙ· 1935, ÌÈ· Ì˯·Ó‹ Kodak, ‰ÒÚÔ ·fi ÙËÓ AÌÂÚÈ΋, ¤ÌÂÏÏ ӷ Á›ÓÂÈ Ë ·ÊÔÚÌ‹ –Î·È Ë ·ÈÙ›·;– Ô˘ Ô °ÂÒÚÁÈÔ˜ Mȯ. M·˝ÛÙÚÔ˜, ·ÁÚÔÙfi·È‰Ô ·fi ÙËÓ K·Ï·ÌˆÙ‹ Ù˘ X›Ô˘ ı· ·Ó·Î¿Ï˘Ù ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Ù˘ ʈÙÔÁÚ·Ê›·˜. K·È Ì·˙› ÙÔ˘ ¤Ó· ¿ıÔ˜: «ÙË ÛˆÛÙ‹ ʈÙÔÁÚ·Ê›·» Ô˘, Ò˜ ¤Ó· ‚·ıÌfi, ı· ÙÔ˘ ·ÏÏ¿ÍÂÈ ÌÔ›Ú· Î·È Ù·˘ÙfiÙËÙ·. O °ÈÒÚÁ˘ Ô M·˝ÛÙÚÔ˜, ÙÂÏÂÈfiÊÔÈÙÔ˜ ‰ËÌÔÙÈÎÔ‡ Î·È ÁÈÔ˜ ÁˆÚÁÒÓ, ı· Á›ÓÂÈ Ô ÁÓˆÛÙfi˜ Û fiÏ· Ù· Ì·ÛÙȯfi¯ˆÚ·... «ºÒÙ˘», ·fi ÙÔ «ºˆÙÔM·˝ÛÙÚÔ˜», Ô˘ Ù˘ˆÌ¤ÓÔ Î¿Ùˆ ‰ÂÍÈ¿ ÛÙȘ ʈÙÔÁڷʛ˜ ÙÔ˘, ı· η٤¯ÂÈ ÂÚ›ÔÙË ı¤ÛË ÛÙ· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·fi Ù· Û›ÙÈ· Ù˘ NfiÙÈ·˜ X›Ô˘. £· Á›ÓÂÈ Â›Û˘ ¤Ó· ›‰Ô˜ ›ÛÙˆÚ·, ‹ Ì¿ÏÏÔÓ ÌÈÎÚÔ-›ÛÙˆÚ·, Ô˘ Ì ÙȘ ·Ù¤˜ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ÙÔ˘, ı· ‰È·ÛÒÛÂÈ Î·È ı· ‰È·Ê˘Ï¿ÍÂÈ ÛÙÈÁ̤˜ ·ÓıÚÒˆÓ, ÙfiˆÓ Î·È ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ ·fi ÙË Ï‹ıË Î·È ÙË ÊıÔÚ¿. H ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ· M·˝ÛÙÚÔ˘ –Î·È ÌÔÚԇ̠ӷ ÌÈÏ¿Ì ‡ÎÔÏ· ÁÈ· ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ· ‰Â‰Ô̤Ó˘ Ù˘ ÈÛ¯˘Ú‹˜ ÂÓ‰ÔÁ·Ì›·˜ ÛÙ· ¯ˆÚÈ¿ Ù˘ X›Ô˘– ¤¯ÂÈ ‚·ıȤ˜ Ú›˙˜ ÛÙËÓ Î·Ï·ÌˆÙÔ‡ÛÈÎË Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. ™ÙÔ Ï‡Έ̷ ÁÈ· ÙËÓ K·Ï·ÌˆÙ‹ Ô˘ ÂΉfiıËΠÙÔ 1989 ·fi ÙÔÓ «™‡ÏÏÔÁÔ K·Ï·ÌˆÙÔ‡ÛˆÓ – X›Ô˘ AÙÙÈ΋˜» Û˘Ó·ÓÙÔ‡ÌÂ

ºˆÙÔÁÚ¿ÊÈ˙ ·ÓÂÍ·ÈÚ¤Ùˆ˜ fiÏ· Ù· Ì·ÛÙȯԯÒÚÈ· ÙȘ ÙÚÂȘ ÌÂÙ·ÔÏÂÌÈΤ˜ ‰ÂηÂٛ˜

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

29

EÏÏ¿‰·. ™ÙÔ ÂÎÏËÎÙÈÎfi ·˘Ùfi ÓÙÔÎÈÌ·ÓÙ¤Ú –‹ Ì¿ÏÏÔÓ Û˘ÏÏÔÁ‹ ÔÏÏÒÓ ÌÈÎÚÒÓ ÓÙÔÎÈÌ·ÓÙ¤Ú– Á˘ÚÈṲ̂ÓÔ Û ٷÈÓ›· Agfa 16 mm, ¤Á¯ÚˆÌÔ, Î·È ¤ÎÙ·Û˘ ÂÚ›Ô˘ 2.500 ̤ÙÚˆÓ, Ô KÒÛÙ·˜ M·˝ÛÙÚÔ˜ ηٷÁÚ¿ÊÂÈ Ì ۷ʋÓÂÈ· Â·ÁÁÂÏÌ·Ù›· ÂıÓÔÏfiÁÔ˘ ÙÔ «ÂÍ·ÈÚÂÙÈÎfi» Î·È ÙÔ «ÌÔÓfiÙÔÓÔ» Ù˘ ÁÂÓ¤ÙÂÈÚ¿˜ ÙÔ˘, ·fi ÙȘ ÂÚÁ·Û›Â˜ ÁÈ· ÙËÓ ÂÁηٿÛÙ·ÛË ·‰Ú¢ÙÈÎÔ‡ ‰ÈÎÙ‡Ô˘ ‹ ÙÔ Á¿ÌÔ Î·È ÙÔ ·ÓËÁ‡ÚÈ Ì¤¯ÚÈ ÌÈ· ̤ڷ ÛÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô ‹ ÛÎËÓ¤˜ ·fi ÙÔ ‰ÚfiÌÔ Î·È ÙÔ Î·ÊÂÓ›Ô. ™¯Â‰fiÓ 50 ¯ÚfiÓÈ· ÌÂÙ¿, Ô ÔÏÈÙÈÛÙÈÎfi˜ Û‡ÏÏÔÁÔ˜ K·Ï·ÌˆÙ‹˜ ·ÚÔ˘Û›·Û οÔÈ· ̤ÚË ÙÔ˘ Û ÌÂÚÈΤ˜ ˘·›ıÚȘ ÚÔ‚ÔϤ˜ ̤۷ ÛÙ· ›‰È· ÂΛӷ ÛÙÂÓ¿ ÙÔ˘ ·ÏÈÔ‡ ¯ˆÚÈÔ‡, ›Ûˆ ·fi ÙÔ ÈÂÚfi Ù˘ AÁ›·˜ ¶·Ú·Û΢‹˜, fiÔ˘ Ô KÒÛÙ·˜ ›¯Â Á˘Ú›ÛÂÈ ÙȘ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ·fi ÙȘ «Î·ıËÌÂÚÈÓ¤˜» ÛÎËÓ¤˜ ÙÔ˘. OÛÔÈ Ù‡¯·Ì ÂΛ ˆ˜ ı·٤˜ ˙‹Û·Ì ÙËÓ Â˘Ù˘¯›· fi¯È ÌfiÓÔ Ù˘ ·Ó›ˆÙ˘ ¤ÎÏË͢ Ô˘ ÚÔηÏ› ÙÔ ›‰ÈÔ ÙÔ ÊÈÏÌ, ·ÏÏ¿ Î·È Ù˘ ‚·ıÈ¿˜ Û˘ÁΛÓËÛ˘ Ô˘ ÁÂÓÓÔ‡Ó Ù¤ÙÔÈÔ˘ ›‰Ô˘˜ ÂΉËÏÒÛÂȘ, fiÔ˘ ¤Ó·˜ ÌÈÎÚfiÎÔÛÌÔ˜ ÂÈÎÔÈÓˆÓ› Ì ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ ÙÔ˘. EÓ·˜ „›ı˘ÚÔ˜ Á¤ÌÈÛ ͷÊÓÈο ÙËÓ Î·ÏÔηÈÚÈÓ‹ Ó‡¯Ù· Î·È Á›ÓÔÓÙ·Ó ÎÚ·˘Á¤˜ ¯·Ú¿˜, fiÙ·Ó Î¿ÔÈÔ˜ ·Ó·ÁÓÒÚÈ˙ ÚfiÛˆ· ‹ ηٷÛÙ¿ÛÂȘ ‹ ·Ó·ÊÈÏËÙfi ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÓÂÎÚÔ‡˜ ‹ ·ÎfiÌ· οÔȘ ÎÔ˘‚¤ÓÙ˜ ÁÂÌ¿Ù˜ ›ÎÚ· ÁÈ· ÙÔ ·ÚfiÓ, ÁÂÌ¿Ù˜ ÓÔÛÙ·ÏÁ›· ÁÈ· ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ. EÓ· ¯ˆÚÈfi, Û·Ó fiÏ· Ù· ¯ˆÚÈ¿ Ô˘ Êı›ÓÂÈ, Ë K·Ï·ÌˆÙ‹ ÙÔ˘ 1950 ·ÚÈıÌÔ‡Û 1.200 ÂÚ. ηÙÔ›ÎÔ˘˜ Î·È ÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô Ù˘ 250-300 Ì·ıËÙ¤˜, ÂÓÒ Û‹ÌÂÚ· ¤¯ÂÈ ÌfiÏȘ 300 ηÙÔ›ÎÔ˘˜ Î·È ÙÔ Û¯ÔÏÂ›Ô Â·Ó·ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ› Ì οÌÔÛÔ˘˜ Ì·ıËÙ¤˜ ·Ï‚·ÓÈ΋˜ ηٷÁˆÁ‹˜, ¤Ó·˜ ÎfiÛÌÔ˜ Ô˘ ÓÔÛÙ·ÏÁ› ÌÔÚʤ˜ Ù˘ Û˘ÏÏÔÁÈ΋˜ ÙÔ˘ ÔÚÁ¿ÓˆÛ˘ Ô˘ Âı·›ÓÔ˘Ó Î·È ·‰˘Ó·Ù› Ó· ·ÊÔÌÔÈÒÛÂÈ ÙȘ Ӥ˜ ÌÔÚʤ˜ Ô˘ ÙȘ ‰È·‰¤¯ÔÓÙ·È, ˙Ô‡Û ÂΛÓË ÙËÓ ÒÚ· Î·È Ì¤Û· ·fi ÙÔ ÊÈÏÌ ÌÈ· Û˘Ó¿ÓÙËÛË Ì ¤Ó· ·ÚÂÏıÔÓÙÈÎfi ·˘Ùfi ÙÔ˘. K·È ‚‚·›ˆ˜, ÌÈ· ÌÂÁ¿ÏË ÛÙÈÁÌ‹ ÂÓ‰˘Ó¿ÌˆÛ˘ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÙÔ˘ Û˘Ó›‰ËÛ˘ ̤۷ ·fi ·˘Ù‹Ó ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Û˘ÏÏÔÁÈ΋˜ ÌÓ‹Ì˘. TËÓ ›‰È· Û˘ÁΛÓËÛË ÓÈÒÛ·Ì ÙÔ Î·ÏÔη›ÚÈ ÙÔ˘ 1999, fiÙ·Ó Ô ÔÏÈÙÈÛÙÈÎfi˜ Û‡ÏÏÔÁÔ˜ AÚÌÔÏ›ˆÓ ı¤ÏËÛ ӷ Í·Ó·‰ÒÛÂÈ ˙ˆ‹ ÛÙ· ÂÚÂÈˆÌ¤Ó· ÛÙÂÓ¿ ÙÔ˘ ¯ˆÚÈÔ‡, Ù· «¯·Ï¿ÛÌ·Ù·», ÔÚÁ·ÓÒÓÔÓÙ·˜ ÌÈ· ¤ÎıÂÛË ·ÏÈ¿˜ ʈÙÔÁÚ·Ê›·˜. KÈ ÂΛ, ̤۷ ·fi ο‰Ú· Ô˘ ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ «ÍÂÛÙfiÏÈÛ·Ó» ·fi Ù· Û›ÙÈ· ÙÔ˘˜ ‹ ·Ó·Ù˘ÒÛÂȘ Î·È ÌÂÁÂı‡ÓÛÂȘ Ô˘ ¤ÁÈÓ·Ó ·fi ͯ·Ṳ̂Ó˜ ȉȈÙÈΤ˜ ʈÙÔÁڷʛ˜, ÔÈ AÚÌÔÏÔ‡ÛÔÈ ¤˙ËÛ·Ó ÙÔ ÈÔ Û˘ÁÎÈÓËÙÈÎfi Ï·˚Îfi ÌÓËÌfiÛ˘ÓÔ, ‚ϤÔÓÙ·˜ Ó· ˙ˆÓÙ·ÓÂ‡Ô˘Ó fi¯È ÌfiÓÔÓ ÔÈ ÓÂÎÚÔ› ÙÔ˘˜ Î·È ÔÈ ·Ó·ÌÓ‹ÛÂȘ ÙÔ˘˜ Ì· Î·È ÔÈ «·ÙÚÔ·Ú¿‰ÔÙÔÈ» ‰ÂÛÌÔ› ÙÔ˘˜, Ô˘ ÌÂÙ¿ ÙÔÓ Bã ¶·ÁÎfiÛÌÈÔ ¶fiÏÂÌÔ, ÁÈ· ÏfiÁÔ˘˜ Ô˘ ·fi Ï›ÁÔ ¤ˆ˜ Ôχ fiÏÔÈ Í¤ÚÔ˘ÌÂ, ¤¯Ô˘Ó ·ÏÏ¿ÍÂÈ ·ÌÂÙ¿ÎÏËÙ· Ù·˘ÙfiÙËÙ· ηÈ, Â¿Ó ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó Ï‹Úˆ˜ ‰È·ÚÚ·Á›, fiÏÔ Î·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ¯·Ï·ÚÒÓÔ˘Ó. B‚·›ˆ˜, Î·È Û’ ·˘Ù‹ ÙËÓ ¤ÎıÂÛË, ·ÏÏ¿ Î·È Û fiϘ

H 1960. Kαλαμωτοσοι μετανστες επιστρ φοντας απ ξωκκλσι.

fiÛ˜ Á›ÓÔÓÙ·È ÛÙ· Ì·ÛÙȯԯÒÚÈ· Ù˘ X›Ô˘, Ë Û˘ÓÙÚÈÙÈ΋ ÏÂÈÔ„ËÊ›· ÙˆÓ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÒÓ ÙˆÓ ‰ÂηÂÙÈÒÓ 1950, 1960 Î·È 1970 ¤ÊÂÚ·Ó Î·È ı· ʤÚÔ˘Ó ÙËÓ ˘ÔÁÚ·Ê‹ «ºˆÙÔ-M·˝ÛÙÚÔ˜». °È·Ù› ·’ fiÛÔ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Í¤ÚÔ˘ÌÂ, ÙË ÛÙÈÁÌ‹ Ô˘ Ô ÊˆÙÔÁÚ¿ÊÔ˜ Ì·˜ ·ÔÊ·Û›˙ÂÈ Ó· ·Û¯ÔÏËı› Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈο Ì ÙË ÊˆÙÔÁÚ·Ê›·, ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ Î·Ó›˜ ÛÙË NfiÙÈ· X›Ô Ô˘ Ó· ÙÔÓ Û˘Ó·ÁˆÓ›˙ÂÙ·È. ¶·ÚfiÙÈ Ë Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈ΋ ʈÙÔÁÚ·Ê›· ÛÙË X›Ô ›¯Â ‹‰Ë ÂÓfi˜ ·ÈÒÓ· ÈÛÙÔÚ›· – Ù· ÚÒÙ· ʈÙÔÁÚ·Ê›·, ÙÔ˘ ™Ù·‡ÚÔ˘ I. ¶·ÓÙÂÏ›‰Ë Î·È ÙÔ˘ AÓ·ÛÙ¿ÛÈÔ˘ ™. ™ÎÏ·‚Ô‡ÓÔ˘, ›¯·Ó ·ÓÔ›ÍÂÈ ÛÙË XÒÚ· ÛÙ· 1865, ÛÙË NfiÙÈ· X›Ô, Ô ÛÎÔÙÂÈÓfi˜ ı¿Ï·ÌÔ˜ ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ·ÎfiÌË ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÙÔ˘ Ì·ÁÈÎÔ‡, ÙÔ˘ ·ÓÂÍȯӛ·ÛÙÔ˘. «£·ÚÚÔ‡Û·Ó ˆ˜ ¤Î·ÌÓ· Ì¿ÁÈ·» ÌÔ˘ ’¯Â ÂÈ Û ̛· ·’ ÙȘ ·ıfiÚÌËÙ˜ Û˘˙ËÙ‹ÛÂȘ Ì·˜ Ô Ì¿ÚÌ·-°ÈÒÚÁ˘. AÏÏ¿ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ÙfiÛÔ «ÔÈ Ì·ÁÈΤ˜» ȉÈfiÙËÙ˜ Ô˘ ÙÚfiÌ·˙·Ó Î·È ›Ûˆ˜ ·Ôı¿ÚÚ˘Ó·Ó ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ Ó· ·Û¯ÔÏËıÔ‡Ó Ì ÙË ÊˆÙÔÁÚ·Ê›·. HÙ·Ó Â›Û˘ –Î·È Î˘Ú›ˆ˜– ÔÈ ÙÂÚ¿ÛÙȘ ‰˘ÛÎÔϛ˜ Ô˘ Û˘Ó·ÓÙÔ‡Û ηÓ›˜ ÁÈ· Ó· Ì¿ıÂÈ Ù· Ì˘ÛÙÈο ÙÔ˘ Ì·ÁÈÎÔ‡ ·˘ÙÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘. «¢ÂÓ ÌÔ˘ ’‰ÂȯÓ ηÓ›˜» ·Ú·ÔÓÈfiÙ·Ó Û˘¯Ó¿ Ô M·˝ÛÙÚÔ˜, «fi¯È Ò˜ Ó· ÙÚ·‚Ò, ·˘Ùfi ÙÔ ’¯· ÛÙÔ ·›Ì· ÌÔ˘, ·ÏÏ¿ ÙËÓ Ù¯ÓÈ΋, Ò˜ Ó· ÂÌÊ·Ó›˙ˆ». K·È Ú¤ÂÈ Ó· ’¯Â ‰›ÎÈÔ, ÛÙÔ ‚·ıÌfi Ô˘ ÔÈ

Â·ÁÁÂÏ̷ٛ˜ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔÈ ÎÚ·ÙÔ‡Û·Ó ˙ËÏfiÙ˘· ÙÔ Â¿ÁÁÂÏÌ· «ÎÏÂÈÛÙfi» ‰È·ÛÊ·Ï›˙ÔÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ Î·È ÙËÓ Í¯ˆÚÈÛÙ‹ ÙÔ˘˜ ı¤ÛË ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· Î·È ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ ‹ ÙˆÓ Û˘ÁÁÂÓÒÓ ÙÔ˘˜. EÙÛÈ, Ô ÊˆÙÔÁÚ¿ÊÔ˜ Ì·˜ Ú¤ÂÈ Ó· ¤Ú·Û Ôχ ‰‡ÛÎÔÏ· Ù· ÂÚ·ÛÈÙ¯ÓÈο ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÈ·, Ô˘, ˆ˜ ·ÁÚfiÙ˘ ‹ ·ÚÁfiÙÂÚ· ˆ˜ ¯ˆÚÔʇϷη˜, ÚÒÙ· Ì ÙËÓ Kodak ÎÈ ‡ÛÙÂÚ· Ì ÌÈ· Yascika 6x6 ÛÙÔ ¯¤ÚÈ, ÙÚ·‚Ô‡Û ٷ ÊÈÏÌ ÙÔ˘ ÎÈ ·Ó·Áη˙fiÙ·Ó Ó· Ù· ‰›ÓÂÈ ÁÈ· ÂÌÊ¿ÓÈÛË ÛÙÔ ·Û›ÁÓˆÛÙÔ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÂ›Ô ÙÔ˘ X·‚È¿Ú·. EΛ, ̤۷ ÛÙÔ ‚·Û›ÏÂÈÔ ÙÔ˘ N›ÎÔ˘ X·‚È¿Ú·, ÙÔ˘ «ÈÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎÔ‡ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˘ Ù˘ X›Ô˘ ·fi ÙÔÓ MÂÛÔfiÏÂÌÔ Î·È ÌÂÙ¿» fiˆ˜ ÂÎÙÈÌ¿ Ô AÏ΢ •·Óı¿Î˘ ÛÙÔ ·ÍÈfiÏÔÁÔ Ï‡Έ̷ «X›Ô˜: EηÙfi XÚfiÓÈ· ºˆÙÔÁÚ·Ê›·˜», Ô °. M·˝ÛÙÚÔ˜ Ú¤ÂÈ fi¯È ÌfiÓÔ Ó· ÂËÚ¿ÛÙËΠ‚·ıÈ¿ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙÔÓ «·ÈÛıËÙÈÛÌfi» ÙÔ˘, ·ÏÏ¿ Î·È «Ó· ’ÎÏ„» ‹ Ó· ·Ó·Î¿Ï˘„ ÔÚÈṲ̂ӷ ‚·ÛÈο Î·È ··Ú·›ÙËÙ· ÂÚÁ·Ï›· Ù˘ Ù¤¯Ó˘ ÙÔ˘. ™Ù· 1956 Ì ÙÔ ·ÓÙ›ÙÈÌÔ ÙˆÓ 1.800 ‰Ú¯. ı· ·ÁÔÚ¿ÛÂÈ ÙËÓ Î·Ï‹ ÙÔ˘ Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈ΋ Ì˯·Ó‹, ÌÈ· ÁÂÚÌ·ÓÈ΋ Ì ÙÔ ‰È¿ÛËÌÔ Ê·Îfi Zeiss. EÎÙÔÙÂ Î·È Ì¤¯ÚÈ ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 1970 Ë ÊˆÙÔÁÚ·Ê›· ı· Á›ÓÂÈ ÙÔ Î‡ÚÈÔ Â¿ÁÁÂÏÌ¿ ÙÔ˘. H Î. K·ÏÏÈfiË, ÙÔ Á¤ÓÔ˜ BÈ٤Ϸ, ÙËÓ ÔÔ›· ·ÓÙÚ‡ÙËΠÛÙ· 1947, ı· ÙÔÓ ¯¿ÓÂÈ Ù· ™·‚‚·ÙÔ·Úȷη, ÛÙȘ ÂıÓÈΤ˜ ÁÈÔÚÙ¤˜, ÛÙȘ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ÂΉËÏÒÛÂȘ... KÈ ÂΛÓÔ˜, Ì ÌfiÓÈÌÔ Û¯Â‰fiÓ Û˘ÓÔ‰fi ÙÔ ÁÈÔ ÙÔ˘ Mȯ¿ÏË, «Ô˘ ÛÙ· 14 ÙÔ˘ ʈÙÔÁÚ¿ÊÈ˙ ‹‰Ë Á¿ÌÔ˘˜», ı· «Á˘Ú›˙ÂÈ» ÛÙ· Ì·ÛÙȯԯÒÚÈ· Ù˘ X›Ô˘ fi¯È ˆ˜ «Ï·Ófi‰ÈÔ˜» ·ÏÏ¿ ˆ˜ Ô ‰ÈÎfi˜ ÙÔ˘˜ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˜ Î·È ı· «··ı·Ó·Ù›˙ÂÈ» ÛÙÈÁ̤˜ ·fi ÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘˜. O «ºÒÙ˘», ηٿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ʈÙÔÁÚ·ÊÈ΋˜ ηÚȤڷ˜ ÙÔ˘, ı· ʈÙÔÁÚ·Ê›ÛÂÈ ·ÓÂÍ·ÈÚ¤Ùˆ˜ fiÏÏË ÙË NfiÙÈ· X›Ô, ¤¯ÔÓÙ·˜ fï˜ ÌÈ· ȉȷ›ÙÂÚË ·‰˘Ó·Ì›· ÛÙÔ ¶˘ÚÁ›, ÙÔ ÁÚ·ÊÈÎfi Î·È ·Ì›ÌËÙÔ ¶˘ÚÁ› Ô˘ ·fi ÙÔÓ °¿ÏÏÔ Hubert Pernot Ò˜ ÙÔÓ XÈÒÙË ÊˆÙÔÁÚ¿ÊÔ °ÂÒÚÁÈÔ T̷ۛ Î·È ÙÔÓ ¶ÂÚÈÎÏ‹ ¶··¯·Ù˙ȉ¿ÎË ı· ÂÌÓ‡ÛÂÈ Î·È ı· ·È¯Ì·ÏˆÙ›ÛÂÈ ÙË Ì·ÙÈ¿ ÙˆÓ ÊˆÙÔÁڿʈÓ.

£¤Ì·Ù·

Õ 8 Aπριλου 1969. «Eαριν σναξη των αγροφυλκων».

30

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

T· ı¤Ì·Ù· ÙÔ˘ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˘ Ì·˜ ı· Â›Ó·È Î˘Ú›ˆ˜ ·Ṳ́ӷ ·fi ÙË ÛÊ·›Ú· Ù˘ «·ÁÔÚ¿˜» Ì ÙËÓ ·Ú¯·ÈÔÂÏÏËÓÈ΋ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ fiÚÔ˘, ‰ËÏ·‰‹ ·fi ÙȘ ÂΉËÏÒÛÂȘ ÙÔ˘ «‰ËÌfiÛÈÔ˘ – ȉȈÙÈÎÔ‡» ‚›Ô˘. OÈ Û¯ÔÏÈΤ˜ ʈÙÔÁڷʛ˜, (·ÚÂÏ¿ÛÂȘ, ·ÁÈ·ÛÌÔ›, ÂÁη›ÓÈ· Û¯ÔÏÈÎÒÓ ÎÙÈÚ›ˆÓ, Ì¿ıËÌ· ÛÙËÓ Ù¿ÍË) Ê·›ÓÂÙ·È Ó· Â›Ó·È ·fi Ù· ¿ÎÚˆ˜ ·Á·Ë̤ӷ ÙÔ˘ ı¤Ì·Ù·. AÏÏ· ı¤Ì·Ù¿ ÙÔ˘: Á¿ÌÔÈ, ‚·ÊÙ›ÛÈ·, Îˉ›˜, ·ÓËÁ‡ÚÈ·, ·Ó·ÌÓËÛÙÈΤ˜ ʈÙÔÁڷʛ˜ ÙˆÓ ÙÔÈÎÒÓ ·Ú¯ÒÓ, ÛÙÈÁÌÈfiÙ˘-

Bασικ Bιβλιογραφα Aρχαιτητα W. D. Amundsen, Medicine, Society and Faith in the Ancient and Medieval Worlds, Βαλτιμρη και Λονδίνο 1996 Ι. Ν. Δάμπαση, Ιστορικαί Ιατρικαί Μελέται, Αθήνα (Εταιρεία Κυκλαδικών Σπουδών) 1968 A. Garzya (επιμ.), Tradizione e Ecdotica, πρακτικά διεθνούς συνεδρίου για την ιατρική της ύστερης αρχαιτητας (Ανάκαπρη 29-31 Οκτωβρίου 1990), Νάπολη 1992 A. Garzya (επιμ.), Storia e Ecdotica Σ, πρακτικά διεθνούς συνεδρίου για την ιατρική της ύστερης αρχαιτητας (Παρίσι 24-26 Μαΐου 1994), Νάπολη 1996 Ev. Patlagean (επιμ.), Maladie et société à Byzance, πρακτικά 17ου διεθνούς συνεδρίου για τις ιστορικές σπουδές (Μαδρίτη 1990), Ρώμη 1993 Μεσαιωνικοί και νετεροι χρνοι Philip Argentis, Chius Vincta or the Occupation of Chios by the Turks and their Administration of the Island (1566-1912), Καίμπριτζ (Campridge University Press) 1941 Philip Argentis, The Occupation of Chios by the Genoese and their Administration of the Island 13461566, τ.I-III, Καίμπριτζ (University Press) 1958 Arnold Smith, The Architecture of Chios; Subsidiary buildings, Implements and Crafts, edited by Philip P. Argentis, Λονδίνο 1962 Hedda Peindl-Kiel και Machiel Kiel, Kaugummi fuer den Sultan. Ein Beitrag der Wirtschaftsgeschichte der Insel Chios im 17. Jahrhundert, The Journal of Ottoman Studies 11 (1991) σ.181-214 Kωνσταντίνος Aμαντος, Συμβολή στην ανθρωπογεωγραφία της Xίου, Γλωσσικά μελετήματα, Aθήνα 1964, σ.495-501 Θ. Γαβαλάς-Θ. Mονιούδη, H κατοικία στα μεσαιωνικά χωριά της Xίου, Xιακά Xρονικά 9 (1977), σ.7-16. Γεώργιος Iω. Δαμαλάς, Kαλαμωτή. Eνα μεσαιωνικ μαστιχοχώρι της Xίου, Aθήνα 1989 Γεώργιος Zολώτας, Iστορία της Xίου, τ.A΄-Γ΄, επιμέλεια Aιμιλία Σάρρου, Aθήνα 1921-1928 Στέφανος Kαββαδάς, Aρμολούσικα. Aπ χειργραφους κώδικας, Aθήνα 1976 Kωνσταντίνος Kανελλάκης, Xιακά ανάλεκτα, ήτοι συλλογή ηθών, εθίμων, παροιμιών, δημωδών ασμάτων, αινιγμάτων, λεξιλογίου, ιστορικών και άλλων χειρογράφων, χρυσοβούλλων, σιγγιλλίων κ.λπ., Aθήνα 1890 (ανατύπωση Xίος 1983) Xρίστος Mαυρπουλος, Tουρκικά έγγραφα αφορώντα την ιστορίαν της Xίου, Aθήνα 1920 Νίκος Μήτσης, Χίος. Το λιμάνι της πλης και τα άλλα αγκυροβλια του Νομού, Χίος (Aλφα-Πι) 1998 Xαράλαμπος Mπούρας, Xίος, Eλληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική, Aθήνα (Mέλισσα) 1982 Kωνσταντίνος Σγούρος, Iστορία της Xίου, Aθήνα 1937 Νομαρχία Χίου, Χίος-Γένοβα. Πρακτικά Α΄ διεθνούς συνεδρίου Χίου για την ιστορία και τον πολιτισμ του νησιού, Αθήνα (Ακρίτας) 1988

H Tην δια μ ρα:... και οι ντπιοι Kαλαμωτοσοι.

· ·fi ÙÔ Ì¿˙ÂÌ· Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ‹ ÙËÓ ÂÈÛÙÚÔÊ‹ ÙÔ˘ ·ÁÚfiÙË ·fi ÙÔ ¯ˆÚ¿ÊÈ, Î·È ‚‚·›ˆ˜ ÔÈ Î·Ù¿ ·Ú·ÁÁÂÏ›· ʈÙÔÁڷʛ˜ ·fi ȉÈÒÙ˜ (ÔÈÎÔÁÂÓÂȷΤ˜ ʈÙÔÁڷʛ˜, ÔÚÙÚ¤Ù·, ·Ú¤Â˜ Û ÂΉÚÔ̤˜) ‹ ·ÎfiÌ· ·fi... ÙȘ ·ÛÙ˘ÓÔÌÈΤ˜ ·Ú¯¤˜... ™ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ’60, Ô M·˝ÛÙÚÔ˜ ı· οÓÂÈ ÙËÓ ÈÔ ÌÂÁ¿ÏË «Ì·˙È΋» ÙÔ˘ ʈÙÔÁÚ¿ÊËÛË, ‚Á¿˙ÔÓÙ·˜ ÙȘ ʈÙÔÁڷʛ˜ fiÏÔ˘ ۯ‰fiÓ ÙÔ˘ ÏËı˘ÛÌÔ‡ Ù˘ NfiÙÈ·˜ X›Ô˘ ÁÈ· ÙȘ ·ÛÙ˘ÓÔÌÈΤ˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ˜. MÈ· K˘Úȷ΋ Úˆ› ÛÙÔ ¶˘ÚÁ›, ı˘Ì¿Ù·È Ô Mȯ¿Ï˘, ηıÒ˜ ÔÈ ¶˘ÚÁÔ‡ÛÔÈ ¤‚Á·ÈÓ·Ó ·fi ÙËÓ ÂÎÎÏËÛ›·, Ô ·Ù¤Ú·˜ ÙÔ˘ ı· ʈÙÔÁÚ·Ê›ÛÂÈ Á‡Úˆ ÛÙ· 350 ¿ÙÔÌ· Î·È ı· ‚Á¿ÏÂÈ 2.000 ‰Ú¯. (6 ‰Ú¯. ÙË ÊˆÙÔÁÚ·Ê›·). TÔ Û˘ÁÎÏÔÓÈÛÙÈÎfi ·˘Ùfi ·Ú¯Â›Ô ¯ÈÏÈ¿‰ˆÓ ·ÚÓËÙÈÎÒÓ, ¤ÙÔÈÌË «ËÁ‹» ÁÈ· ÌÂϤÙ˜ IÛÙÔÚÈ΋˜ AÓıÚˆÔÏÔÁ›·˜, Â›Ó·È Î·Ù·¯ˆÚÈṲ̂ÓÔ «Î·Ù¿ ¯ˆÚÈfi» Û ·ÏÈ¿ ·Î¤Ù· ·fi ÙÛÈÁ¿Ú·, οÔ˘ ÛÙÔ Ù˙·Ì¿‰ÈÎÔ ÙÔ˘ Mȯ¿ÏË M·˝ÛÙÚÔ˘, Ô˘ ÙÔ Û¤‚ÂÙ·È fiÛÔ ÌÔÚ› Î·È ÙÔ ÚÔÛ¤¯ÂÈ.

E›ÁÂÈ Ë ‰È¿ÛˆÛË Afi fiÛ· ͤÚÔ˘Ì ·fi ÙȘ ‰ËÌfiÛȘ ʈÙÔÁڷʛ˜ ÙÔ˘, ÔÈ ÛÙÈÁ̤˜ Ô˘ Ô M·˝ÛÙÚÔ˜ ¤·ÈÚÓ ÙË Ì˯·Ó‹ ÙÔ˘ Î·È ‹Á·ÈÓ ӷ «ÙÚ·‚‹ÍÂÈ» ÁÈ· ÏÔÁ·ÚÈ·ÛÌfi ÙÔ˘, «ÁÈ· ÙËÓ Ù¤¯ÓË», Ú¤ÂÈ Ó· Û·Ó›˙Ô˘Ó. OÈ ÛÙfi¯ÔÈ ÂÓfi˜ Â·ÁÁÂÏÌ·Ù›· ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˘ Ù˘ NfiÙÈ·˜ X›Ô˘ Î·È Ô ÙÚfiÔ˜ Ô˘ ÂÍÂÏ¿Ì‚·Ó ÙÔÓ Â·˘Ùfi ÙÔ˘ ‰È¿ ̤ÛÔ˘ Ù˘ ʈÙÔÁÚ·Ê›·˜ ·›¯·Ó «¤ÙË (ʈÙÔÁÚ·ÊÈÎÔ‡) ʈÙfi˜» ·fi ÙÔ˘˜ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˘˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Û ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô˘˜ ηÈÚÔ‡˜ ·Ó·˙ËÙÔ‡Û·Ó ¤Ó· ÚÔÛˆÈÎfi ÛÙ˘Ï Î·È «¿ÓÔÈÁ·Ó» ÙÔÓ Ê·Îfi ÙÔ˘˜ Û ·ÓÂÍÂÚ‡ÓËÙ˜ ÂÚÈÔ¯¤˜ ÎÈ Â˘·ÈÛıËۛ˜ Ù˘ Ù¤¯Ó˘ ÙÔ˘˜. B‚·›ˆ˜, Ú¤ÂÈ Ó· ԇ̠ˆ˜ ÙÔ ·Ú¯Â›Ô ÙÔ˘ M·˝ÛÙÚÔ˘, fiˆ˜ Ù· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·Ú¯Â›· Ù¤ÙÔÈÔ˘ ›‰Ô˘˜, ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ·ÓÙÂÏÒ˜ ·Ù·ÍÈÓfiÌËÙÔ, ·ÁÓÔË̤ÓÔ Î·È ¿ÁÓˆÛÙÔ. AÎfiÌ· ÎÈ ÂÁÒ, Ô˘ ·Ó¤Ï·‚· ÙËÓ Â˘ı‡ÓË ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘, ‰ÂÓ Î·Ù¿ÊÂÚ· Ó· ·ÔÎÙ‹Ûˆ ·Ú¿ ÌÈ· ÂÏ¿¯ÈÛÙË Î·È ÂÚÈÛÙ·Ûȷ΋ Û¯¤ÛË Ì ÙÔ ÂÓ ÏfiÁˆ ·Ú¯Â›Ô. H ·fiÛÙ·ÛË ¶·Ú›ÛÈ – K·Ï·ÌˆÙ‹ Î·È ÔÈ ··ÈÙ‹ÛÂȘ Ù˘ ‰Ô˘ÏÂÈ¿˜ ÙÔ˘ Mȯ¿ÏË, ÙÔÓ ÔÔ›Ô ÎÈ ·’ ·˘Ù‹ ÙË ı¤ÛË Â˘¯·ÚÈÛÙÒ ÁÈ· ÙËÓ –¤ÛÙˆ Î·È ÛÙÔȯÂÈ҉˖ Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘, ‰ÂÓ ÌÔ˘ Â¤ÙÚ„·Ó Ó· ÂÌ‚·ı‡Óˆ fiÛÔ ı· ‹ıÂÏ· Î·È ı· ¯ÚÂÈ·˙fiÙ·Ó ›Ûˆ˜ ÛÙËÓ ¤ÚÂ˘Ó¿ ÌÔ˘. EÓ ÙÔ‡ÙÔȘ, ·ÔÊ¿ÛÈÛ·, Ì ÔÏÏÔ‡˜ ‰ÈÛÙ·ÁÌÔ‡˜ Â›Ó·È ·Ï‹ıÂÈ·, Ó· ÌËÓ ·ÔÁÔËÙ‡ۈ ÙÔÓ Mȯ¿ÏË B·ÚÏ¿ Î·È ÙÔÓ KˆÛÙ‹ §ÈfiÓÙË, ÛÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÔÊ›ψ ÙË Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÌÔ˘ Û ÙÔ‡ÙÔ ÙÔ ·ÊȤڈ̷, ‰›ÓÔÓÙ·˜ ÌÈ· ÙÂÏÈ΋ ÌÔÚÊ‹ ÛÙȘ ÛËÌÂÈÒÛÂȘ ÌÔ˘. °È·Ù› ÈÛÙ‡ˆ, Ê›ÏÔÈ ·Ó·ÁÓÒÛÙ˜, ˆ˜ Ù¤ÙÔÈÔ˘ ›‰Ô˘˜ ΛÌÂÓ· ¤ÛÙˆ

Î·È ·ÙÂÏ‹ Â›Ó·È ¯ÚËÛÈÌfiÙÂÚ· ·fi ÙË ÛȈ‹ Î·È ÙËÓ ¿ÁÓÔÈ·. H ÎÔÈÓÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÂÓfi˜ ·ÓıÚÒÔ˘, fiÙ·Ó Ì¿ÏÈÛÙ· ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿, Â›Ó·È ˘Ô¯Ú¤ˆÛË fiÛˆÓ ÙÔ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó. H ‰È¿ÛˆÛ‹ ÙÔ˘ Î·È ÙÔ ·›ÙËÌ· Ó· ÙÔ˘ ·Ô‰Ôı› Ô Û‚·ÛÌfi˜ Î·È Ë ı¤ÛË Ô˘ ÙÔ˘ ·ÚÌfi˙ÂÈ, Â›Ó·È ˘Ô¯Ú¤ˆÛË Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È Ù˘ ÔÏÈÙ›·˜. TÔ ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈÎfi ·Ú¯Â›Ô ÙÔ˘ °. M·˝ÛÙÚÔ˘, ÙÔ ÊÈÏÌ ÙÔ˘ K. M·˝ÛÙÚÔ˘ Ú¤ÂÈ Î·È ÔÊ›ÏÔ˘Ì ӷ Ù· ‰È·ÛÒÛÔ˘Ì ÂÂÈÁfiÓÙˆ˜. ™Â οı ÚÔ‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ÊÈÏÌ Ì ÙËÓ ÚˆÙfiÏÂÈ· ˘·›ıÚÈ· Ì˯·Ó‹ Ù˘ K·Ï·ÌˆÙ‹˜, η›ÁÔÓÙ·È ÙÌ‹Ì·Ù¿ ÙÔ˘. KÈ fiÛÔ ÙÔ ·Ú¯Â›Ô ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ‰È·ÛÎÔÚÈṲ̂ÓÔ Î·È ·Ù·ÍÈÓfiÌËÙÔ ÎÈÓ‰˘Ó‡ÂÈ Ó· ·Ú·¤ÛÂÈ Î·È Ó· ¯·ı›.

£· ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÔÈ ÊˆÙÔÁڷʛ˜ ÌÔ˘ E¿Ó ˙Ô‡Û ۋÌÂÚ· Ô °ÈÒÚÁÔ˜ Ô M·˝ÛÙÚÔ˜ –¤ı·Ó ÙÔÓ ºÂ‚ÚÔ˘¿ÚÈÔ 2000– Î·È ‰È¿‚·˙ ·˘Ù¤˜ ÙȘ ÁÚ·Ì̤˜, ı· ·ÈÛı·ÓfiÙ·Ó Û›ÁÔ˘Ú· Û˘ÁÎÈÓË̤ÓÔ˜ ›Ûˆ˜ Î·È Ï›ÁÔ ÎÔÏ·ÎÂ˘Ì¤ÓÔ˜, ·ÏÏ¿ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· οˆ˜ ·Ì‹¯·Ó·, Û· Ó· ˘‹Ú¯Â Û’ fiÏ’ ·˘Ù¿ ÌÈ· ‰fiÛË ˘ÂÚ‚ÔÏ‹˜. TÔÓ Â›¯· ÚˆÙ‹ÛÂÈ Î¿ÔÙÂ Â¿Ó Î¤Ú‰ÈÛ ÔÙ¤ ÙË ˙ˆ‹Ó ÙÔ˘ ·’ ÙË ÊˆÙÔÁÚ·Ê›· Î·È Â¿Ó Â›¯Â Û˘Ó›‰ËÛË Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÂÌ‚¤ÏÂÈ·˜ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔ˘. «¶ÔÈÔ˜ ÂΤډÈÛ ·È‰› ÌÔ˘ ÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘ ·Ê’ ÙËÓ Ù¤¯ÓËÓ Î·È ÙË ÁÓÒÛÈÓ;», ÌÔ˘ ›¯Â ÂÈ Ì ÙË ÁÓˆÛÙ‹ ÙÔ˘ Ï·˚΋ ÊÈÓ¤ÙÛ· Î·È ÛÔÊ›·. «E›¯· ¿ÓÙ· ·fi ‰›Ï· ÙÔ ÎÔ˘ÚÂ›Ô ÌÔ˘ ‹ ÙÔ „ÈÏÈηÓÙ˙›‰ÈÎÔ Î·È ÙȘ ÁˆÚÁÈΤ˜ ‰Ô˘ÏÂȤ˜ ÎÈ ¤ÙÛÈ Â˙Ô‡Û·Ì». OÛÔ ÁÈ· ÙËÓ ·ÍÈÔÏfiÁËÛË ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔ˘ ‰ÂÓ Ê·ÓÙ¿˙ÔÌ·È Ó· ›¯Â ÔÙ¤ ηÌÈ¿ «ÌÂÁ¿ÏË È‰¤·» Ô‡Ù ηÌÈ¿ ȉȷ›ÙÂÚË ·Í›ˆÛË. OÈ ¿ÓıÚˆÔÈ Û·Ó ÙÔ M·˝ÛÙÚÔ ÌË ¤¯ÔÓÙ·˜ ¿ÏÏÔ˘ ›‰Ô˘˜ ̤ÙÚ· Û‡ÁÎÚÈÛ˘ Î·È ÎÚÈÙ‹ÚÈ· ·ÚÎÔ‡ÓÙ·Ó Ó· οÓÔ˘Ó ÛˆÛÙ¿ ÙË ‰Ô˘ÏÂÈ¿ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ ÚfiÏÔ Î·È ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Ô˘ ‚Ú¤ıËηÓ. TÔ˘ ¤ÊÙ·Ó Ô˘ ÔÈ Û˘ÓÙÔ›Ù˜ ÙÔ˘ ·Á·Ô‡Û·Ó ÙȘ ʈÙÔÁڷʛ˜ ÙÔ˘, ÙȘ ¤Î·Ó·Ó ο‰Ú· Î·È ÙȘ ¤‚·˙·Ó ÛÙ· Û›ÙÈ· ÙÔ˘˜, Î·È Ô˘ ÂΛÓÔ˜ ÌÂÛ’ ·’ ·˘Ù¤˜ ηٿÊÂÚ ӷ ÍÂʇÁÂÈ ·’ ÙËÓ ·ÓˆÓ˘Ì›· ÙˆÓ ÚԉȷÁÚ·ÊÒÓ ÙÔ˘, Î·È Ó· ÁÚ¿„ÂÈ, Ì ÌÈ· ¤ÓÓÔÈ·, ÈÛÙÔÚ›·. «TÈ ı· ’ÌÔ˘Ó ÂÁÒ ¯ˆÚ›˜ ÙË ÊˆÙÔÁÚ·Ê›· ·È‰› ÌÔ˘; EÓ·˜ ¿ÓıÚˆÔ˜ Û·Ó fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜. TÒÚ·, ÎÈ ÂÁÒ Ó· ʇÁˆ, ı· ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÔÈ ÊˆÙÔÁڷʛ˜ ÌÔ˘, Ó· ÙȘ ‚ϤÔ˘Ó ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ. K·È Ù’ fiÓÔÌ¿ ÌÔ˘...».

Ειδικά για τη μαστίχα Στυλ. Γ. Βίος, Σκίνος ο Μαστιχοφρος και η μαστίχη, Περιοδικν του εν Χίω Συλλγου Αργέντη 1.1(1938) σ.96-100 Κ.I. Γκιάλας, Η μαστίχη και το έργον της Ενώσεως Μαστιχοπαραγωγών Χίου, Αθήνα 1964 (Ανάτυπο απ τη Χιακή Επιθεώρηση, 2/4 (1964)) Νίκος Περίκος, Μαστίχα. Η κρη της Χίου, Χίος 1988 Θωμάς Σαββίδης, Tο μαστιχδεντρο της Xίου (Pistacia lentiscus var chia), Θεσσαλονίκη (Eκδοτικς Oίκος Aδελφών Kυριακίδη) 2000 Γ. Κ. Σταγκούλης, Η θέσις της μαστίχης σήμερον. Παραγωγή, κατανάλωσις, τιμαί, Χίος (τυπ. Παγχιακής) 1965 Υπουργείο Αιγαίου, Η μαστίχα της Χίου. Παράδοση και σύγχρονες πρακτικές. Διεθνές συμπσιο 3-5 Οκτωβρίου 1997, [Χίος] 1999 ™∏ª∂ÿø™∏: Τα στοιχεία για την ιστορία των νεοτέρων χρνων στηρίζονται στη διατριβή που εκπονεί ο Μιχάλης Βαρλάς στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με θέμα, Οικογένεια και κοιντητα στη ντια Χίο (μ.17ου – μ.18ου αι.).

E˘¯·ÚÈÛÙ‹ÚÈÔ: ™ÙËÓ ÔÏÔÎÏ‹ÚˆÛË ÙÔ˘ ·ÊÈÂÚÒÌ·ÙÔ˜ ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ÛÙ¿ıËÎÂ Ë Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ Mȯ¿ÏË B·ÚÏ¿.

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

31

H μαστχα στη φαρμακευτικ Tου ¢ ∏ª◊Δƒ∏ K √∫∫π¡∞∫∏ Φαρμακοποιο

∏

MA™TIXA ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È ·fi ÙÔÓ ·ÂÈı·Ï‹ ı¿ÌÓÔ Pistacia Lentiscus var. Chia Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ ÙˆÓ AӷηډȈ‰ÒÓ. To ηÏÔη›ÚÈ ÙÔ Ì·ÛÙȯfi‰ÂÓÙÚÔ ÎÂÓÙ¿Ù·È Î·È ‡ÛÙÂÚ· ·fi 10 Ë̤Ú˜ ‚Á·›ÓÂÈ ¤Ó· ‰È·Ê·Ó¤˜ ¤ÎÎÚÈÌ· ÙÔ ÂÔÓÔÌ·˙fiÌÂÓÔ «‰¿ÎÚ˘», ÙÔ ÔÔ›Ô ‹˙ÂÈ ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÂÍ¿ÙÌÈÛË ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯ¤Ï·ÈÔ˘. ∞˘Ù‹ Â›Ó·È Î˘Ú›ˆ˜ Ë ÌÔÚÊ‹ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Ë ÔÔ›· ·Ó·ÁÓˆÚ›˙ÂÙ·È ·fi ÙȘ Ê·ÚÌ·ÎÔÔț˜ ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ÎÚ·ÙÒÓ. √ÓÔÌ·Û›·: Mastix, Mastic, Mastice, Mastiche, Almàciga °Â‡ÛË: ™Ù˘ÙÈ΋. Aڈ̷: ∂Ï·ÊÚÒ˜ ‚·ÏÛ·ÌÈÎfi, ¢¯¿ÚÈÛÙÔ, ÌÔÈ¿˙ÂÈ Ì ·˘Ùfi ÙÔ˘ ¿ÓËıÔ˘ ‰È·ÎÚÈÓfiÌÂÓÔ ·fi ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ÏÂÙfiÙËÙ·. ÃÚÒÌ·: ΔÔ ‰¿ÎÚ˘ ÛÙËÓ ·Ú¯‹ Â›Ó·È ı·Ìfi Ú¿ÛÈÓÔ Î·ÙfiÈÓ Á›ÓÂÙ·È ‰È¿Ê·ÓÔ Î·È ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÌÂÙ·ÙÚ¤ÂÙ·È Û ÏÂÌÔÓfi¯ÚÔ˘˜. ¢È·Ï˘ÙfiÙËÙ·: À¿Ú¯Ô˘Ó ‰˘Ô ÂȉÒÓ ÚËÙ›Ó˜ ÌÈ· ‰È·Ï˘Ù‹ ÛÙËÓ „˘¯Ú‹ ·ÏÎÔfiÏË Î·È ÌÈ· ÛÙË ıÂÚÌ‹ ·ÏÎÔfiÏË. ∂›Ó·È ·‰È¿Ï˘ÙË ÛÙÔ ÓÂÚfi, ‰È·Ï˘Ù‹ ÛÙÔÓ ·Èı¤Ú·, ÛÙÔÓ ÙÂÙÚ·¯ÏˆÚ¿Óıڷη, ÛÙËÓ ·ÎÂÙfiÓË Î·È ÛÙË ‚ÂÓ˙›ÓË. §ÈÒÓÂÈ ÛÙÔ˘˜ 105 - 120° C. Δ·˘ÙÔÔ›ËÛË: ¢È¿Ï˘Ì· ÌÈÎÚ‹˜ ÔÛfiÙËÙ·˜ Ì·ÛÙ›¯·˜ Ì ¤Ó· fiÁÎÔ Ê·ÈÓfiÏ˘ ÚÔ˜ ‰˘Ô fiÁÎÔ˘˜ ¯ÏˆÚÔÊÔÚÌ›Ô˘ ÂÎÙ›ıÂÙ·È Û ·ÙÌÔ‡˜ ‚ÚˆÌ›Ô˘ Û¯ËÌ·Ù›˙ÔÓÙ·˜ ¯ÚÒÌ· ηʤ. EÏÂÁ¯Ô˜ ηı·ÚfiÙËÙ·˜: ¢È¿Ï˘Ì· Ì·ÛÙ›¯·˜ Û ·ÎÂÙfiÓË Ì ˘ÎÓfi ıÂÈÈÎfi Ô͇ ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· Ï¿‚ÂÈ ÎfiÎÎÈÓÔ ¯ÚÒÌ·. ¶ÂÚȤ¯ÂÈ: ∞Èı¤ÚÈÔ ¤Ï·ÈÔ,΢ڛˆ˜ Ì·ÛÙȯ›ÓË ‹ ÚËÙ›ÓË, Ì·ÛÙȯÈÓÈÎfi Ô͇ Û ‰È¿ÊÔÚ˜ ÌÔÚʤ˜, ·ÏÎÔfiϘ Î·È ¿ÏϘ Ô˘Û›Â˜ Û ÌÈÎÚfiÙÂÚÔ ÔÛÔÛÙfi.

º·Ú̷΢ÙÈΤ˜ ¯Ú‹ÛÂȘ ∏ Ì·ÛÙ›¯· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È ÛÙËÓ Ô‰ÔÓÙÈ·ÙÚÈ΋ ÁÈ· ÙËÓ ·ÓÙÈÛË„›· ÙÔ˘ ÛÙfiÌ·ÙÔ˜. ™˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ÚÔÛٷهÂÈ Ù· ‰fiÓÙÈ·, ‰˘Ó·ÌÒÓÂÈ Ù· ԇϷ Î·È ÂÚÈÔÚ›˙ÂÈ ÙËÓ Î·ÎÔÛÌ›· ÙÔ˘ ÛÙfiÌ·ÙÔ˜. °È’ ·˘Ùfi ÙÔ ÏfiÁÔ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È ˆ˜ Û˘ÛÙ·ÙÈÎfi ÛÙȘ Ô‰ÔÓÙfiÎÚÂ̘ ¢È·Ï‡Ì·Ù· Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ Û ·ÏÎÔfiÏË, ·Èı¤Ú· Î·È ¯ÏˆÚÔÊfiÚÌÈÔ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ·Ú·Û΢·ÛÙÔ‡Ó ·fi ÙÔ˘˜ Ê·ÚÌ·ÎÔÔÈÔ‡˜ Ì ÛÎÔfi ÙËÓ Î·Ù·ÔϤÌËÛË ÙˆÓ ‰ÔÓÙÈÒÓ Ô˘ ‚¿ÏÏÔÓÙ·È ·fi ÙËÓ ÙÂÚˉfiÓ·. Δ· ‰È·Ï‡Ì·Ù· ·˘Ù¿ Ì ‚·Ì‚¿ÎÈ ÂÊ·ÚÌfi˙ÔÓÙ·È ÛÙȘ ÚÔۂ‚ÏË̤Ó˜ ÎÔÈÏfiÙËÙ˜ ÙˆÓ ‰ÔÓÙÈÒÓ ˆ˜ ÚÔÛˆÚÈÓ¿ ÛÊÚ·Á›ÛÌ·Ù·. ∏ ÛÎfiÓË Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È ˆ˜ ÂÔ˘ÏˆÙÈ΋. ∏ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË ·˘Ù‹˜ Ù˘ ȉÈfiÙËÙ·˜ ¤¯ÂÈ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÙËÓ ·Ú·Û΢‹ ·ÏÔÈÊÒÓ ÁÈ· Ù· ¿ÙÔÓ·

32

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 0

H Eκρο μαστ χας απ κορμ τις πρτες εβδομδες μετ το κντημα. Oι φαρμακολογικς ιδι τητες της μαστ χας γνωστς απ την αρχαι τητα, εξακολουθον να μελετνται και απ τη σγχρονη φαρμακευτικ, ιδ ως τα τελευτα α χρ νια (φωτ.: Γιννης X ος).

Î·È ·fi ηٷÎÏ›ÛÂȘ ¤ÏÎË Î·ıÒ˜ Î·È ÁÈ· Ù· ÂÁη‡Ì·Ù·, ÂÓÒ ÛÙȘ ‰ÈÂıÓ›˜ Ê·ÚÌ·ÎÔÔț˜ Ô Û˘Ó‰˘·ÛÌfi˜ Ù˘ Ì ÙÔ ‚ÂÓ˙fiÏÈÔ Î·È Ì ÙÔ Î·ÛÙÔڤϷÈÔ ‹ ¯ˆÚ›˜ ÙÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ·Ú¤¯ÂÈ ¤Ó· ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈÎfi ·Ú·Û··ÛÌ· ÁÈ· ÙËÓ ÚÔÛÙ·Û›· ÙˆÓ ÏËÁÒÓ, ÙÔ Mastic Solution. ∂›Û˘ ¤¯ÂÈ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ Ì ÙË ÌÔÚÊ‹ ¯·ÈÔ‡ ˆ˜ ·ÔÁ¯ÚÂÙÈÎfi. ∂ÈϤÔÓ Â›Ó·È ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈ΋ ÏfiÁˆ Ù˘ Ì·ÛÙȯ›Ó˘ Î·È ÙÔ˘ Ì·ÛÙȯÈÓÈÎÔ‡ ÔͤԘ ÛÙȘ ·È‰ÈΤ˜ ‰È¿ÚÚÔȘ. AÏϘ Ê·ÚÌ·ÎÔÏÔÁÈΤ˜ Ù˘ ȉÈfiÙËÙ˜ ÂÈÙÚ¤Ô˘Ó

¢ E K E M B P I O Y

2 0 0 0

ÙË ¯Ú‹ÛË Ù˘ ˆ˜ ·ÈÌÔÛÙ·ÙÈÎÔ‡, ÛÙȘ ‚ÏÂÓÓÔÚÚ·Á›Â˜ Î·È ÛÙȘ Á·ÛÙÚ·ÏÁ›Â˜. £· Ú¤ÂÈ Ó· ÂÈÛËÌ¿Óˆ fiÙÈ Î·È ¿ÏÏ· ̤ÚË ÙÔ˘ Ê˘ÙÔ‡ fiˆ˜ Ù· ʇÏÏ· ¤¯Ô˘Ó ·ÚfiÌÔȘ ȉÈfiÙËÙ˜. √È ÙÂÏÂ˘Ù·›Â˜ ÌÂϤÙ˜ ¤¯Ô˘Ó ·ԉ›ÍÂÈ fiÙÈ ÌÔÚ› Ó· ÂÈʤÚÂÈ Èηӿ ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ÛÙÔ ¤ÏÎÔ˜ ÙÔ˘ ÛÙÔÌ¿¯Ô˘ Ô˘ ÚÔηÏÂ›Ù·È ·fi ÙÔ ∂ÏÈÎÔ‚·ÎÙ‹ÚÈÔ. ™ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Ë È‰ÈfiÙËÙ¿ Ù˘ ·˘Ù‹ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙ‹ ·fi ·ÏÈ¿, ηıÒ˜ ÁÈ· Á·ÛÙÚÂÓÙÂÚÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÙË Û˘ÓÈÛÙÔ‡ÛÂ Ô ·Ù¤Ú·˜ Ù˘ º·Ú̷΢ÙÈ΋˜ °·ÏËÓfi˜ Î·È ¿ÏÏÔÈ. ∫·È Â‰Ò ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÂÈÎÂÓÙÚÒÛÔ˘Ì ÙËÓ ÚÔÛÔ¯‹ Ì·˜. ¢ÈfiÙÈ Â‰Ò Â›Ó·È ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ Ù˘ Ì·ÛÙ›¯·˜. ™ÙËÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ·fi‰ÂÈÍË ÙˆÓ ÁÓˆÛÙÒÓ ¯Ú‹ÛÂˆÓ Ù˘ ·fi ÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ· ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· Û˘ÌÂÚÈÏ·Ì‚·ÓÔ̤Ó˘ Î·È ·˘Ù‹˜ Ù˘ ·Ú·‰ÔÛȷ΋˜ È·ÙÚÈ΋˜, Ë ÔÔ›· Ù˘ ·Ô‰›‰ÂÈ ·ÓÙÈηÚÎÈÓÈΤ˜ Î·È ¿ÏϘ ÔχÙÈ̘ ȉÈfiÙËÙ˜. T¤ÏÔ˜, ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÚÔÛı¤ÛÔÌ fiÙÈ Ë Ì·ÛÙ›¯· ÌÂÏÂÙ¿Ù·È ¤ÓÙÔÓ· Ù· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¯ÚfiÓÈ· ·fi ÌÈ· ·fi ÙȘ ÈÔ ÌÂÁ¿Ï˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ ·ÁÎfiÛÌÈ·˜ Ê·Ú̷΢ÙÈ΋˜, ·˘Ù‹˜ Ù˘ π·ˆÓ›·˜.