God Is Everywhere

oZph r[D

41

;kv/ pZu/ ;kv/ tko;

nekb w{ofs ekb dk wsbp w"s, woBk iK nzs ;wK fbnk iKdk j?. oZp ih dk fJj r[D j? fe T[j nekb jB Gkt T[j edh wod/ BjhI jB. r[opkDh ;kBz{ pko-pko fJj fdqVQ eokT[Idh j? fe fJ; Xosh #s/ i' e[M th T[gfink j?, T[; B/ edh Bk edh fpB;Bk }o{o j? L i' T[gfiU ;' fpBf; j? go' nki[ e? ekfb.. (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 1429) jo/e t;s{, iht-izs{ ns/ wB[Zy B/ nZi, eZbQ, go;'I iK edh Bk edh ]sw }o{o j' ikDk j?. r[o{ rzqE ;kfjp dh pkDh #u ;kBz{ dZf;nk frnk j? L fifB J/fj fby/ fs;[ f;fo Bkfj.. (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 4) fJj oZph fB:w, oZp ih tb'I ;kih fJ; ;koh e[dos T[&Zs/ bkr{ jz[dk j? ns/ oZph fB:wktbh jh ;G s'I ;op'sw (supreme) j?. fJ; gzesh okjhI oZp dh p/nzssk pko/ c[owkfJnk frnk j?. n;hI ;ko/ ikDd/ jK fe oZp ih ;ohoe o{g BjhI Xkod/. r[ows oZp ih pko/ fJj wzBdh j? fe oZp ih dk ueq, fuzBQ, o{g, ozr, o/y iK G/y e[M BjhI jz[dk L o{g B o/y B ozr[ feS[ fsqj r[D s/ gqG fGzB.. (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 283) ns/ Bk jh oZp ih fe;/ ]k; ntsko d/ o{g #u nkT[Id/

oZph r[D

42

jB feT[Ife ;ohoe s"o #s/ ntsko b?D bJh th wK sK iBw b?Dk jh gt/rk ns/ i' iBw bt/rk, T[; Bz{ jh gt/rk Gkt ekb tZ; g?Dk jh gt/rk. ;', oZp ih Bk o{g #u Xosh #s/ nkT[Id/ jB ns/ Bk jh ekb tZ; jz[d/ eo e/ nekb w{ofs jB. fJ; ftuko Bz{ r[ows d/ oZp ih dk fBor[D o{g efjzd/ jB.

nekb w{ofs

d/ g/N #u'I ]sw j'Dk sK ;ohoe jB. fJ;/ f;XKs #u

ni'e/ ftfrnkB B/ th y'i eoe/ ;kBz{ fJj' dZf;nk j?, i' fe r[opkDh okjhI 500 ;kb gfjbK jh ;kBz{ fdqVQkfJnk frnk j? fe Xosh dh jo/e uh}, wB[Zy, iht izs B/ fJe fdB fpB;Bk jh j?, ;G e[M ekb d/ t; j?. i' th ekb tZ; j? T[;B/ fpB;Bk, w[ZeDk j? jh. ekb dk wsbp nkw s"o #s/ w"s, woB (death) Bkb i'V fdZsk iKdk j? go ;wMD tkbk B[esk j? fe jo/e uh} B/ edh B edh (d/o ;t/o) w[ZeDk jh j?. nekb dk wsbp ;wMD s'I gfjbK n;hI ftukoBk j? fe nekb nkgD/ nkg ftZu i/ fBoGT[, fBot?o tKr{ fJe-fJe oZph r[D tKrz{ fJeZbk r[D jz[dk sK nekb d/ @b# Bz{ n¯eV bZrh j'Dh ukjhdh ;h, ;' bca} nekb Bz{ fJeZfbnK Bk b? e/ w{ofs d/ Bkb i'V e/ jh ;wMDk fpjso j't/rk. i/ eo n;hI fJj ejhJ/ fe f;qFNh dhnK ;G uh}K B/ wo w[Ze ikDk j? go oZp ih BjhI wod/ sK r[ows dk f;XKs j? fe oZp ih dh Feb, nkeko, w{osh, ueq, fujB j? jh BjhI. T[BQK dk ti{d ;wMDk ;kv/ bJh bkGekoh j' ;edk j? go T[j gdkoE d/ jZv, uzw, wk; d/ sK pD/ jh BjhI j'J/ sK fco wo-w[Ze ikD dk ;tkb jh BjhI g?dk jz[dk.

oZph r[D

43

nekb w{ofs

w{os bca} d/ @s# Bz{ i/ n¯eV Bkb fbfynk @w{os[# jz[dk sK T[;dk wsbp ;w/I dh tzv Bkb - wj{os pko/ fbnk iKdk j? ;' r[o{ rzqE ;kfjp dh pkDh #u w{os #s# dh n¯eV Bkb nkt/ sK T[j t/b/, tes d/ wj{os dk gqshe j?. @@;cb w{os[ ;cbk xVh fis[ ;u/ Bkfb fgnko[..## (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 44) go fJE/ nekb w{ofs d/ @s# Bz{ f;jkoh bZrh j'Jh j? i' fe j'Id, ;Zsk iK nkeko tkb/ fdqFNhe'D s'I ;wMDk j?. oZp ih dk o{g, ozr, o/y, G/y sK e'Jh j? jh BjhI go f;qFNh d/ ;kiDjko/ oZp ih ;koh f;qFNh #u nkg fpokiwkB (Omnipresent) jB. @@j[ew? nzdfo ;G[ e' pkjfo j[ew B e'fJ## (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 1) okjhI fJj' ;wMkfJnk frnk j? fe ;G irQk, ;G T[&Zs/ oZph j[ew bkr{ jz[dk j?, e'Jh fJ; s'I pkjo BjhI j? s/ Bk jh pkjo ik ;edk j? s/ Bk jh oZph j[ew s'I nbZr e[M th e'Jh eo ;edk j?. oZp ih dk fJj r[D @nekb w{ofs# fJj' dZ;dk j? fe oZp ih dk j[ew, ;Zsk, ftFkbsk p/nzs j? s/ edh th oZph j[ew, fB:w Bz{ e'Jh ]sw BjhI eo ;edk, oZp ih dh ;Zsk Bz{ e'Jh BhtK gk e/ nkgDh ;Zsk T[&Zuh BjhI eo ;edk feT[Ife oZph ;Zsk @@nkfd ;u[ i[rkfd ;u[.. j? Gh ;u[ BkBe j';h Gh ;u[..## (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 1) ;dhth ;Zu j? (inevitable). oZph ;Zsk, Fesh, ftFkbsk dh p/nzssk tkbh j'Id Bk s/ edh w[edh j? s/ Bk jh fe;/ tb'I ed/ w[ekJh ik ;edh j?. e'Jh w[eo th ikt/ fe w?I oZph Fesh, ;Zsk, fB:w tkb/ r[DK Bz{ BjhI wzBdk sK th oZph ;Zsk dh j'Id Bz{ Nkfbnk, Bekfonk BjhI ik ;edk. Gkt/I ;ko/ nk;se s/ Gkt/I Bk;se j' ikD, Gkt/I e'Jh nBhFtotkdh (atheist) iK ;kwtkdh (communist) j't/, Gkt/I oZph j'Id Bz{ Bk

oZph r[D

44

nekb w{ofs

wzB/ go oZph j[ewK fB:wK (The law of nature) s'I e'Jh w[Beo BjhI j' ;edk. wB[Zy oZph fB:wK j[ewK Bz{, oZph ;Zsk, Fesh Bz{ BjhI wzBdk sK th T[j oZph j[ewK Bz{ nkgD/ ;oho #s/ tkgoB s'I o'e BjhI ;edk, ;oho d/ fJe-fJe o'w #u, bz{-bz{ ftZu oZph j[ew tkgo fojk j?. oZp ih dk j[ew ;G irQk fJe;[osk #u tkgodk j?, oZp ih EK EK #s/ wB[ZyK Bkb gZygks iK ftseok eoe/ nkgD/ fpod Bz{ pdbd/ BjhI jB - fJj' oZp ih dk ekb ofjs, ekb s'I go/ Gkt nekb w{ofs r[D efjbkT[Idk j?. Gkt/I e'Jh T[;ss eo/ sK oZp ih T[;d/ gZy #u fB:w pdbd/ BjhI jB s/ Gkt/I e'Jh w[Beo j' e/ oZph tfvnkJh Bk wzB/ sK th oZp ih T[;d/ fybkc (against) j[ew pdb e/ wkVk BjhI eod/ jB. fBogZy, fBot?o ns/ ed/ Bk w[ZeD tkbk, EK EK #s/ nkgD/ fB:w s'I Bk NbD tkbk r[D jh nekb w{ofs, oZph ;Zsk, Fesh dk bykfJe j?. oZp ih dk fJj r[D Bk xZN ;edk j?, Bk w[e ;edk j?, Bk Nkfbnk ik ;edk j? s/ Bk jh T[; ;Zsk Fesh s'I T[&Zgo e'Jh j'o j' ;edk j?, i' T[;dh ;Zsk Fesh Bz{ xNkT[D, wko w[ekT[D bJh tzrko (challenge) ;e/. wB[Zy B/ fet/I nekb w{ofs pDBk j? nkU ftukohJ/ L r[opkDh #u c[owkB j? L izwD[ woDk j[ew[ j? GkD/ nkt? ikfJ.. (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 472) ;kBz{ e[dos dk fJj nNZb fB:w ;wM nkT[Dk ukjhdk j? fe Gkt/I n;hI e[M th eo bJhJ/ go ;ohoe s"o #s/ ;kvk woBk bk}wh j?. w"s Bz{ edh th M[mbk BjhI ;ed/. i/ eo n;hI oZp ih tKrz{ @@nekb w{ofs## tkbh nt;Ek wkDBk ukjz[d/ jK fco ;kBz{ eh eoBk ukjhdk j? < fejVhnK ftukoK dh ;KM eohJ/ sk fe

oZph r[D

45

nekb w{ofs

@@nekb w{ofs## r[D o{gh oZp ih Bkb fJefwe j' e/, n;hI th @@i/jk ;/t? s/j' j't?HHHH## j' ikJhJ/. fJ; ;{]w fijh ftuko dh rfjokJh Bz{ ;wMD bJh ns/ @nekb w{ofs# tkbh nt;Ek sZe ngVB bJh nkU fJe j'o gZy'I ftuko Bz{ ;wMhJ/. r[opkDh #u nkT[Idk j? L nfBe isB efo ekb[ ;zskJ/.. (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 685) Gkt ;kBz{ eJh soQK Bkb @ekb# (nkswe w"s) ;skT[Idk j?. don;b ;kBz{ fJj' ;wMDk j? r[ows f;XKs #u @ekb# dk wsbp ;ohoe w"s BjhI pbfe ekb dk noE nkswe s"o #s/ gbgb woBk j?. r[opkDh #u @ekb# (nkswe w"s) s'I puD bJh frnkB o{gh fpp/e p[ZXh tkbk sohek dZf;nk frnk j? L wkfJnk w'j/ d/th ;fG d/tk.. ekb[ B S'v? fpB[ r[o eh ;/tk.. (r[o{ rzaqE ;kfjp, gzBk L 227) ns/ fjod? ;ku[ t;? jfo BkfJ.. ekb[ B i'fj ;e? r[D rkfJ.. (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 227) fJBQK gzeshnK s'I gsk bZrdk j? fe w'j wkfJnk d/ ekoB ekb s'I S[Nekok BjhI j' ;edk go i/ eo r[o Fpd (frnkB) okjhI oZp ih fjod/ #u tZ; ikD sK wB[Zy nkgDh nwbh ihtB iku ekoB, oZph r[D rkT[D (fiT{D) bZr g?Idk j?. f;ZN/ ti'I ekb BjhI ;skT[Idk ns/ r[o Fpd (frnkB) ekoB wBZ[y ekb s'I S[ZN jh iKdk j?.

oZph r[D

46

nekb w{ofs

efb eb/; r[o ;pfd fBtko/.. (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 191) ekb dh wko g?D s'I r[o{ ih dk Fpd Gkt ;Zu dk frnkB wB[Zy Bz{ puk b?Idk j?. ekb ikb eh ;[fX Bjh bj?.. (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 1252) Gkt wB[Zy d/ ihtB #u eJh fe;wK d/ ekb dk ikb sfDnk j'fJnk j?, go p/;[ZX (p/j'F) wB[Zy, T[; Bz{ ;wMD bJh ikrdk BjhI j? ;r'I gb-gb wZeVh dh soQK T[; ftZu j'o c;dk iKdk j? ns/ nkswe w"s ;j/Vdk ofjzdk j?. nkt xN? Bo[ Bk p[M? fBfs w{;k bki[ N[ekfJ.. (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 41) Gkt wB[Zy fJ; rZb Bz{ BjhI p[ZMdk fe ekb o{gh w{;k (u{jk) w/oh f}zdrh o{gh bZi (oZ;h) Bz{ fBZs-fBZs N[Ze fojk j?. ;kvk co} pDdk j? fe n;hI r[opkDh dh p'bh-F?bh d/ Gkt noE, }o{o ;wMhJ/. fit/I fe nkw p'bh #u, nzBQk (blind) T[; wB[Zy Bz{ efjzd/ jB, fi; wB[Zy dhnK nZyK BjhI jz[dhnK go r[o{ rzqE ;kfjp ih dh p'bh #u nzBQ/ wB[Zy dh gfoGkFk fdzd/ j'J/ fbfynk j? fe L nzX/ J/fj B nkyhnfB fiB w[fy b'fJD Bkfj.. nzX/ ;/Jh BkBek y;wj[ x[E/ ikfj.. (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 954) Gkt fe fiBQK wB[ZyK B/ oZp Bz{ ft;ko e/, M{mh wBws tkbh fiT{Dh dk nk;ok fbnk j?, don;b T[j nzBQ/ jB. fJ; fdqFNKs (example) dk Gkt fJj fBefbnk fe r[o{ rzqE ;kfjp dh pkDh

oZph r[D

47

nekb w{ofs

#u nkw wB[ZyK tkbh p'bh ns/ nZyo sK tos/ jB (this is called speaking or writing in vernacular) go T[BQK d/ Gkt-noE r[o{ rzqE ;kfjp dh p'bh nB[;ko nkgD/ jh jB. fJ;h soQK r[o{ gksFkj B/ t/fynk fe b'eh shoE fJFBkB okjhI nkgD/ gkg X'Dk ;wMd/ ;B. ;' r[o{ ih B/ shoE ns/ fJFBkB bca} gqufbs p'bh d/ tos/ b/feB noE nkgD/ jh fdZs/ jB. fit/I fe L BkBe r[o ;wkfB shoE[ Bjh e'Jh ;ku/ r[o r'gkbk.. (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 437) ns/ nzsorfs shofE wfb BkT[.. (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 4) Gkt i/eo wB[Zy nzsfo dh rsh, r[o{ frnkB okjhI eo bt/ sK nkswe s"o #s/ fBowb, ;tZS j' ;edk j?. j[D sZe dh ;koh ftuko dk fJj' f;ZNk fBefbnk fe @@r[opkDh d/ Gkt noEK #u @ekb# dk wsbp ;ohoe w"s BjhI pbfe @nkswe w"s# j?.## fiBQK ekoBK eo e/ gb-gb ;kvh @nkswe w"s# jz[dh j?, r[o{ ;kfjp T[BQK ekoBK Bz{ dZ; e/ T[BQK s'I pZuD dk T[gd/F eod/ jB. fJ; dk wsbp fJj' fBefbnk fe oZp ih i/eo nekb w{ofs jB sK wB[Zy Bz{ fJ; s'I fJj' ;[B/jk b?Dk ukjhdk j? fe w?I ekb s'I fet/I puK < ;ohoe w"s s'I BjhI pbfe r[opkDh nB[;ko @nkswe w"s o{gh ekb# s'I T[&Zgo T[&ZmDk jh nekb o{gh nt;Ek #u ngVBk j?. gqubs fynkbK nB[;ko @iw# dk wsbp w"s dk G/fink d{s (messenger) ;wfMnk iKdk j? i' ;ohoe s"o #s/ woB wro'I wB[Zy Bz{ x;hN e/ b? iKd/ jB. go r[o{ ih nkgDh p'bh #u wB[Zy Bz{ dZ;d/ jB fe fiT{Id/ ihn jh wB[Zy Bz{ iw ;skT[Id/ jB L

oZph r[D

48

nekb w{ofs

wkfJnk w'j[ go/s[ j? ekw[ e'Xq [ njzekok.. J/j izw eh f;oeko j? J/B~ k T[gfo iw ek vzv[ eokok.. (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 513) ns/ nkgBV? wfB fufs ejfB uzr/fonk.. iwoki? fBs fBs wBw[y j/fonk.. (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 143) Gkt fe i' wB[Zy nkgD/ wB d/ fgZS/ ubd/ jB, T[j wBw[Zy nytkT[Id/ jB ns/ wBw[ZyK Bz{ fBs-fBs wkfJnk, w'j, ekw, e'qX o{gh iw ;skT[Id/ jB. f;ZN/ ti'I wB[Zy s/ nkswe w"s gb-gb tkgodh ofjzdh j?. ;kBz{ nkgD/ ntr[DK Bz{ gSkDBk j? fe ;kv/ fBih ihtB #u fJj @iwK dh wko# fejV/ fejV/ ftekoK ekoB g?Idh j? ns/ n;hI fJ; s'I fet/I S[ZN ;ed/ jK sk fe n;hI @ekb# d/ tZ; Bk gthJ/, ;kvh nkswe w"s Bk j't/. id'I-id'I n;hI fJ; fe;w dh w[Feb #s/ ekp{ gkT[Id/ jK sK n;hI ekb s'I T[&Zgo j' e/ nekb j' iKd/ jK ns/ @nekb w{ofs# oZp ih Bkb fJefwZesk wkDd/ jK. jfo iB[ n?;k ukjhn? i?;k jfo jh j'fJ. (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 1372) sK s/ fJ; r[D pko/ th ftuko e/ fiT{Dk ukjhdk j? fe jfo i?;/ r[D fet/I fiT{D/ jB. ;' @nekb w{ofs# tkbk r[D n;hI th XkoD eoe/ nkgDh nwbh ihtBh ftu fiT{Dk j?. o{g B o/y B ozr[ feS[ fsqj r[D s/ gqG fGzB.. (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 283) fJ; oZph r[D Bz{ ftukfonK gsk bZrdk j? fe oZp ih dk

oZph r[D

49

nekb w{ofs

o{g, o/y (fusq, nkfeqsh geometry) G/y e'Jh BjhI j?. fJ;/ eoe/ @@Ekfgnk B ikfJ ehsk B j'fJ## (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 2) r[o{ rzqE ;kfjp #u fejk frnk j?. i/ eo oZp ih fJBQK o{g, o/y, ozr eoe/ fBor[D o{g #u ;Zsk Xkoh jB T[BQK dh Fesh ;G irQk tkgodh j?. sK i' th wB[Zy oZp ih dk fJj nekb w{ofs tkbk r[D XkoB eoBk ukjz[dk j?, T[;Bz{ th nkgDh j'Id s'I T[&Zgo T[&Zm e/ Gkt, o{g, ozr, B;b, }ks, w}jph ftseo/ s'I T[&Zgo T[&Zm e/ fBor[D o{g j'Dk gt/rk. fiT[-fiT[I wB[Zy nkgD/ o{g, ozr, o/y, G/y d/ szrfdbh tkb/ dkfJo/ #u'I T[&Zgo T[&Zm e/ ;koh f;qFNh ns/ wB[Zysk d/ Gb/ bJh ftFkbsk tkbk fjodk pDkT[Idk j?, fsT[I fsT[I nekb w{ofs pDdk iKdk j? toBk ekb t; fgnk y[dro}, vog'e fijk pD iKdk j?.

oZph r[D

50

fgnko ftnkj

ni{Bh oZp ih d/ p/nzs ehwsh r[DK ftu'I e[M r[D n;hI fgZS/ ftuko nkJ/ jK. @nekb w{ofs# pko/ th n;hI ftukfonk j? fe fet/I oZp ih @ekb# s'I T[&Zgo jB ns/ i/ eo wB[Zy oZp ih d/ @nekb w{ofs# r[D Bz{ nkgD/ nwbh ihtB #u Ykb bt/, sK @ekb# dh ckjh s'I pZu e/, nekb o{g j' ikD dh nt;Ek wkD ;edk j?. j[D fJj' ;wMDk j? fe i/eo oZp ih nekb jB Gkt wod/ BjhI jB sK fJj rZb gZeh s"o #s/ ;wM g? iKdh j? fe oZp ih izwd/ th BjhI jB. @ni{Bh# fe; Bz{ efjzd/ jB < wzfBnk iKdk j? fe Xosh s/ T[sgsh dhnK fe;wK s'I, eo'VK fe;wK dhnK i{BhnK T[gidhnK jB. nzvi i/oi T[sG[i ;/si s/o/ ehs/ izsk.. (r[o{ rzqE ;kfjp, gzBk L 596) Gkt fe nzv/ s'I, thoi s'I, g/V g"fdnK d/ phi s'I, w?b g;hB/ s'I nB/eK i{BhnK iBw b?IdhnK jB. ;"y/ bca}K #u n;hI fJj th efj ;ed/ jK, ;kohnK i{BK Gkt/I fJBQK fe;wK #u'I fe;/ th sohe/ Bkb iBwdhnK jB, go ;G d/ iBw bJh Bo-wkdk iK iBw dks/ wK-pkg ukjhd/ jB Gkt fe;/ th neko ftu iBw b?D bJh e'Jh Bk e'Jh }ohnk, ;q's ukjhdk j?. go oZp ih dk i{BhnK #u nkT[Dk i/ eo wzB bJhJ/ sK T[BQK dk wK-pkg th wzBDk gt/rk go r[opkDh dZ;dh j? fe oZp ih dk wksk-fgsk e'Jh BjhI L