Gioi Thieu Ve Tu Duy Kinh Te

KINH TEÁ HOÏC VI MOÂ BAØI GIAÛNG 1 – GIÔÙI THIEÄU VEÀ TÖ DUY KINH TEÁ KINH TEÁ HOÏC coù theå ñònh nghóa laø moân hoïc nghieân cöùu caùch thöùc xaõ hoäi phaân boå caùc nguoàn löïc khan hieám (coù haïn) nhaèm thoûa maõn öôùc muoán voâ haïn. Ta xem xeùt nhöõng khaû naêng löïa choïn, tìm caùch ñaùnh giaù lôïi ích vaø chi phí döï kieán, vaø ra quyeát ñònh. Ta cuõng tìm caùch hieåu haäu quaû cuûa moät soá haønh ñoäng, nhöõng haäu quaû khoâng ñöôïc hieån nhieân ngay töø ban ñaàu. Haõy xeùt nhöõng ví duï döôùi ñaây (anh chò haõy nghó ra vaøi ví duï cuûa mình) veà caùc chính saùch ñöôïc ñeà nghò (vaø ñoâi khi ñöôïc thöïc hieän) nhaèm khaéc phuïc nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi. Vaán ñeà Giaù thueâ nhaø quaù cao

Chính saùch Haïn ñònh tieàn thueâ

Löông quaù thaáp

Ñaët möùc löông toái thieåu Baét buoäc coù caùc thieát bò laøm saïch

OÂ nhieãm quaù nhieàu

Nhöõng haäu quaû baát lôïi 1. Chuû nhaø seõ khoâng söûa chöõa caên hoä. 2. Veà laâu daøi seõ coù ít coâng trình xaây döïng ñeå cho thueâ hôn. 3. Chuû nhaø coù theå duøng phaân bieät ñoái xöû hoaëc thieân vò nhö nhöõng coâng cuï ñeå haïn cheá. 4. Seõ coù nhöõng hình thöùc traû tieàn chui khaùc töø ngöôøi thueâ cho chuû nhaø. 1. Chuû ñoùng cöûa coâng ty, hoaëc baõi boû nhöõng quyeàn lôïi khaùc. 2. Taêng vieäc traû tieàn chui vaø taêng coâng nhaân laäu. 3. Taêng söï thieân vò. Lôïi ích: moâi tröôøng saïch hôn. Phí toån: chi phí saûn xuaát taêng, giaù taêng. Khi giaù taêng, seõ baùn ñöôïc ít saûn phaåm hôn. Doanh nghieäp nhoû laø nhöõng doanh nghieäp ñaàu tieân suït giaûm, caïnh tranh ít hôn.

Söû duïng lyù thuyeát Theá giôùi kinh teá raát phöùc taïp: nhieàu quyeát ñònh kinh teá phaûi ñöôïc ñöa ra vaø baèng caùch naøo ñoù phoái hôïp vôùi nhau. Ta muoán phaùt trieån nhöõng phöông phaùp nhaèm hieåu ñöôïc cô cheá phoái hôïp taát caû moïi hoaït ñoäng kinh teá naøy: caàn phaûi coù söï ñôn giaûn hoùa moät caùch thaän troïng.

Fulbright Economics Teaching ProgramMicroeconomics

Haønh vi kinh teá voâ cuøng phöùc taïp, do vaäy chuùng ta xaây döïng nhöõng moâ hình lyù thuyeát tieâu bieåu cho söï vaän haønh cuûa cô cheá kinh teá. Nhöõng lyù thuyeát vaø moâ hình cuûa ta tieâu bieåu cho “söï ñôn giaûn hoùa moät caùch thaän troïng” theá giôùi thöïc taïi. Lyù thuyeát laø söï giaûi thích döï kieán nhöõng moái lieân heä nhaân quaû giöõa caùc bieán soá maø ta thaáy coù moái lieân heä veà maët thoáng keâ vôùi nhau. Moâ hình cho pheùp ta tröøu töôïng hoùa töø thöïc teá vaø do vaäy laøm cho coâng vieäc cuûa ta ñôn giaûn hôn. Nhöõng moâ hình cuûa chuùng ta seõ cung caáp khuoân khoå phaân tích ñeå tö duy nhöõng vaán ñeà kinh teá. Duøng lyù thuyeát vaø moâ hình khieán ta coù theå öùng duïng söï chính xaùc trong phaân tích vaøo vieäc nghieân cöùu caùc vaán ñeà trung taâm maø moïi xaõ hoäi ñeàu phaûi ñöông ñaàu. KINH TEÁ HOÏC THÖÏC CHÖÙNG VAØ KINH TEÁ HOÏC CHUAÅN TAÉC Kinh teá hoïc thöïc chöùng baøn veà nhöõng giaûi thích khaùch quan hay khoa hoïc söï vaän ñoäng cuûa neàn kinh teá. ÔÛ ñaây chuù troïng veà GIAÛI THÍCH baèng SÖÏ KHAÙCH QUAN. Kinh teá hoïc chuaån taéc cho ta nhöõng quy ñònh hay ñeà nghò döïa treân ñaùnh giaù caù nhaân veà giaù trò. ÔÛ ñaây chuù troïng nhieàu hôn veà CHUÛ QUAN, hay laø ñieàu maø ta cho laø PHAÛI xaûy ra. Caùc taùc nhaân kinh teá trong moâ hình cuûa chuùng ta bao goàm: A) Ngöôøi tieâu duøng quyeát ñònh moãi moùn haøng hoï muoán coù bao nhieâu. Caàu cuûa hoï nhieàu hay ít ñöôïc theå hieän baèng giaù maø hoï saün loøng traû. Ngöôøi saûn xuaát ñaùp öùng vôùi caùc tín hieäu giaù. B) Ngöôøi saûn xuaát nhaän ñònh giaù maø ngöôøi tieâu duøng saün loøng traû (caàu) vaø ñöa nguoàn löïc vaøo saûn xuaát nhöõng moùn haøng ñoù. C) Chuû sôû höõu caùc nguoàn löïc baùn nguoàn löïc cuûa hoï cho ngöôøi saûn xuaát. Vieäc naøy taïo ra thu nhaäp, khieán cho söï sôû höõu nguoàn löïc vaø giaù caû quyeát ñònh vieäc phaân phoái thu nhaäp. D) Chính phuû - haïn cheá söï löïa choïn cuûa ngöôøi tieâu duøng - quaûn lyù ngöôøi saûn xuaát baèng quy ñònh - ñieàu chænh phaân phoái thu nhaäp - cung caáp khuoân khoå phaùp lyù, cô sôû haï taàng, heä thoáng baûo veä thích hôïp v.v.

Dennis C. McCornac

2

Hieáu Haïnh, Vaên Thanh

Fulbright Economics Teaching ProgramMicroeconomics

KINH TEÁ HOÏC VI MOÂ hay Lyù thuyeát Giaù caû baøn veà nhöõng ñôn vò kinh teá rieâng leû nhö ngöôøi tieâu duøng vaø doanh nghieäp. KINH TEÁ HOÏC VÓ MOÂ baøn veà toång theå neàn kinh teá nhö taùc ñoäng cuûa chi tieâu chính phuû, thueá vaø chính saùch tieàn teä. Moät caùch ñeå deã daøng phaân bieät hai loaïi naøy laø nghó veà kinh teá hoïc vó moâ nhö moân nghieân cöùu veà röøng vaø kinh teá hoïc vi moâ laø moân nghieân cöùu veà caây. YEÁU TOÁ SAÛN XUAÁT laø caùc nhaäp löôïng ñeå saûn xuaát ra xuaát löôïng cuûa xaõ hoäi. Tröôùc khi tieáp tuïc nghieân cöùu kinh teá hoïc, ta seõ giôùi thieäu moät vaøi ñònh nghóa quan troïng ñöôïc söû duïng trong suoát moân hoïc. CHI PHÍ CÔ HOÄI – Söï löïa choïn toát keá tieáp phaûi boû qua, hay chi phí caùc nguoàn löïc ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát moät saûn phaåm. COÂNG NGHEÄ – Traïng thaùi cuûa ngheä thuaät saûn xuaát. KINH TEÁ THÒ TRÖÔØNG – Moät heä thoáng kinh teá trong ñoù nhöõng quyeát ñònh veà saûn xuaát vaø giaù caû laø do löïc cung, caàu quyeát ñònh. POST HOC ERGO PROPTER HOC (söï sai laàm) – Ñuôïc dòch töø tieáng La-tinh coù nghóa laø theo ñieàu naøy, bôûi vì ñieàu naøy. Ñaây thöôøng laø moät yù töôûng sai laàm cho raèng vì moät söï kieän noái tieáp sau moät söï kieän khaùc neân söï kieän thöù nhaát gaây ra söï kieän thöù hai. Caàn traùnh vaáp phaûi sai laàm naøy khi giaûi thích caùc söï kieän kinh teá. SAI LAÀM ÑOÁI VÔÙI SOÁ ÑOÂNG – Ñieàu gì ñuùng cho caù nhaân hay moät boä phaän thì nhaát thieát ñuùng cho nhoùm hay cho taát caû. (Ñaây laø moät phaùt bieåu sai laàm.) CETERIS PARIBUS (giaû ñònh) – Ñöôïc dòch töø tieáng La-tinh, coù nghóa laø taát caû moïi thöù khaùc baèng nhau, hoaëc giöõ cho moïi thöù khaùc khoâng ñoåi. Ceteris Paribus – “moïi thöù khaùc khoâng ñoåi”. Ta tieán haønh phaân tích khi coù moät bieán soá thay ñoåi coøn taát caû caùc tham soá khaùc ñöôïc giaû ñònh laø khoâng ñoåi.

Dennis C. McCornac

3

Hieáu Haïnh, Vaên Thanh

Fulbright Economics Teaching ProgramMicroeconomics

GIAÙ TRÒ DANH NGHÓA SO VÔÙI GIAÙ TRÒ THÖÏC – Danh nghóa ñöôïc ñònh nghóa laø chæ baèng teân. Nhö vaäy, danh nghóa cuûa moät tôø giaáy baïc 10.000 laø 10.000 ñoàng. Tuy nhieân, vôùi moät ngöôøi khoâng bieát nhieàu veà Vieät Nam, 10.000 coù veû laø nhieàu tieàn. Chæ coù theå hieåu ñöôïc giaù trò thöïc, hay söùc mua cuûa 10.000, neáu coù moät tieâu chuaån laøm caên cöù ño löôøng. LAÕI SUAÁT DANH NGHÓA SO VÔÙI LAÕI SUAÁT THÖÏC –Laõi cho vay tính baèng tieàn (hay chi phí vay muôïn) so vôùi laõi cho vay treân thöïc teá (hay chi phí vay muôïn) . Coâng thöùc xaùc ñònh laõi suaát thöïc laø: r = i - p* vôùi, i = laõi suaát danh nghóa r = laõi suaát thöïc p* = tyû leä laïm phaùt hay tyû leä laïm phaùt kyø voïng Ví duï: Haõy thöû töôûng töôïng ta möôïn 50.000 vôùi laõi suaát 10 % trong moät naêm. Sau moät naêm ta coù theå hoaøn traû 50.000 goác coäng vôùi 5.000 laõi cuûa soá tieàn ñaõ möôïn. Laõi suaát danh nghóa laø 10% hay 5.000. Tuy nhieân, chæ coù theå xaùc ñònh ñöôïc laõi suaát thöïc khi xem xeùt giaù cuûa haøng hoùa trong khoaûng thôøi gian ñoù. Ñeå ñôn giaûn ta haõy giaû ñònh moùn haøng ta quan taâm laø moät taùch traø. Neáu giaù moät taùch traø laø 500 vaøo thôøi ñieåm vay, nghóa laø thöïc ra ta ñang vay 100 taùch traø. Laõi suaát thöïc seõ phuï thuoäc vaøo söï thay ñoåi giaù traø trong suoát khoaûng thôøi gian vay möôïn. Tröôøng hôïp 1 – Giaù moät taùch traø vaãn khoâng ñoåi ôû Pt = 500. Ngöôøi vay hoaøn traû 55.000 hay 100 taùch traø vay ban ñaàu, coäng vôùi 10 taùch traø. Laõi suaát thöïc laø 10 taùch traø. p* = 0%, i = 10%, ta coù r = i - p*, neân r = 10% - 0% hay r = 10% Tröôøng hôïp 2 – Giaù moät taùch traø taêng leân Pt = 550. Ngöôøi vay hoaøn traû 55.000 nhöng vì Pt ñaõ taêng leân 550, ngöôøi vay chæ traû 100 taùch traø laø soá löôïng vay ban ñaàu. p* = 10%, i = 10%, ta coù r = i - p*, neân r = 10% -10% hay r = 0% Tröôøng hôïp 3 – Giaù moät taùch traø taêng leân Pt = 525. Ngöôøi vay hoaøn traû 55.000 nhöng vì Pt ñaõ taêng leân 525, ngöôøi vay traû ít hôn 105 taùch traø moät chuùt. p* = 5%, i = 10%, ta coù r = i - p*, neân r = 10% - 5% hay r = 5% SÖÛ DUÏNG CHÆ SOÁ GIAÙ Qua thôøi gian, möùc giaù coù theå leân hoaëc xuoáng. Ñieàu thöôøng hay xaûy ra nhaát laø LAÏM PHAÙT, ñöôïc ñònh nghóa laø söï taêng möùc giaù. Tuy nhieân, coù nhöõng giai ñoaïn maø maët baèng giaù chung giaûm xuoáng. Hieän töôïng naøy ñöôïc goïi laø

Dennis C. McCornac

4

Hieáu Haïnh, Vaên Thanh

Fulbright Economics Teaching ProgramMicroeconomics

GIAÛM PHAÙT. Ñoâi khi ta goïi söï suït giaûm tyû leä laïm phaùt laø GIAÛM LAÏM PHAÙT. Ñeå ño löôøng ñuùng tyû leä laïm phaùt hay giaûm phaùt, ta caàn laäp moät naêm goác ñeå töø ñoù so saùnh. Moät khi ñaõ laäp naêm goác, nhöõng thay ñoåi möùc giaù töông lai (hoaëc quaù khöù) coù theå ñöôïc so saùnh vôùi naêm goác naøy. Caùch deã nhaát ñeå hieåu ñieàu naøy laø xem chæ soá giaù tieâu duøng CPI ñöôïc tính baèng caùch naøo.  PQ 1 0 CPI  Coâng thöùc tính CPI laø: P  0Q0 P0 laø giaù moùn haøng taïi thôøi ñieåm 0. Q0 laø soá löôïng moùn haøng taïi thôøi ñieåm 0. P1 laø giaù moùn haøng taïi thôøi ñieåm 1. ÔÛ daïng chung, ñeå tính CPI ôû baát cöù naêm naøo, ngoaøi naêm goác luoân baèng 100, ta duøng coâng thöùc sau: CPI = Chi phí cuûa Roå haøng hoaù vaøo naêm xem xeùt X 100. Chi phí cuûa Roå haøng hoaù vaøo naêm goác SÖÏ KHAN HIEÁM VAØ NHÖÕNG KHAÛ NAÊNG LÖÏA CHOÏN Nhöõng löïa choïn kinh teá laø caàn thieát bôûi vì nguoàn löïc laø khan hieám: chuùng khoâng töï nhieân coù saün vôùi soá löôïng voâ haïn. Ta coù theå xaây döïng ñöôøng giôùi haïn khaû naêng saûn xuaát cho baát cöù thöïc theå saûn xuaát naøo, keå caû toaøn boä neàn coâng nghieäp hay kinh teá quoác gia. Haõy tham khaûo caùc ñoà thò Nhôù raèng chi phí cô hoäi cuûa moùn haøng X maø ta coù laø soá löôïng nhöõng ñôn vò Y phaûi boû ñi ñeå coù ñöôïc moät ñôn vò X: Chi phí cô hoäi cuûa X: ∆Y/∆ X = (YB - YA) / (XB - XA). TYÛ LEÄ CHUYEÅN ÑOÅI BIEÂN (cuûa x vaø y) MRTx , y -

Soá ñôn vò moät loaïi haøng phaûi maát ñi ñeå taêng moät ñôn vò cuûa moät loaïi haøng khaùc.

Veà hình hoïc – ñöôïc theå hieän bôûi ñoä doác cuûa ñöôøng PPF Veà kinh teá – ñoù laø chi phí cô hoäi cuûa moùn haøng X Quy luaät chi phí töông ñoái taêng leân – Chi phí cô hoäi cuûa nhöõng ñôn vò taêng theâm cuûa moät loaïi haøng seõ taêng leân khi xaõ hoäi saûn xuaát loaïi haøng ñoù nhieàu theâm nöõa. Vì sao

Dennis C. McCornac

5

Hieáu Haïnh, Vaên Thanh

Fulbright Economics Teaching ProgramMicroeconomics

ñieàu naøy xaûy ra? Quy luaät chi phí taêng leân döïa treân thöïc teá laø caùc nguoàn löïc coù khuynh höôùng chuyeân moân hoùa, vì vaäy moät phaàn naêng suaát seõ bò maát ñi khi caùc nguoàn löïc ñöôïc chuyeån töø nhöõng hoaït ñoäng maø hoï laøm töông ñoái toát sang nhöõng hoaït ñoäng maø hoï coù theå laøm khoâng toát baèng. MOÂ HÌNH LÖU CHUYEÅN CUÛA NEÀN KINH TEÁ Neàn kinh teá ôû traïng thaùi ñoäng hay luoân luoân chuyeån ñoäng. Caùc yeáu toá saûn xuaát löu chuyeån töø khu vöïc ngöôøi tieâu duøng sang khu vöïc kinh doanh. Roài khu vöïc kinh doanh söû duïng nhöõng yeáu toá naøy ñeå saûn xuaát haøng hoùa vaø dòch vuï. Ñoåi laáy vieäc cung caáp yeáu toá saûn xuaát, ngöôøi tieâu duøng nhaän ñöôïc thu nhaäp döôùi daïng löông, tieàn cho thueâ, laõi vaø lôïi nhuaän. Thu nhaäp naøy sau ñoù ñöôïc duøng ñeå mua haøng hoùa vaø dòch vuï do khu vöïc kinh doanh saûn xuaát ra. Moät moä hình löu chuyeån ñôn giaûn cuûa neàn kinh teá ñöôïc minh hoïa beân döôùi baèng caùc ñöôøng vaïch.

Moâ hình Löu chuyeån cuûa Neàn kinh teá

Yeáu toá saûn xuaát Haøng hoùa vaø Dòch vuï

Hoä gia ñình ty hay Ngöôøi tieâu duøng Chi tieâu Doanh nghieäp Chính phuû

Dennis C. McCornac

6

Coâng hay Thueá

Hieáu Haïnh, Vaên Thanh

Fulbright Economics Teaching ProgramMicroeconomics

löông, tieàn cho thueâ, laõi vaø lôïi nhuaän Tieàn cuûa ngöôøi tieâu duøng

Tieát

kieäm

Ñaàu tö Trung gian taøi chính Ñeå thöïc taäp anh chò coù theå theâm khu vöïc quoác teá. Tuy nhieân, ngöôøi tieâu duøng thöôøng khoâng tieâu heát thu nhaäp cuûa mình, vaø khu vöïc kinh doanh hay coâng ty thöôøng tieâu hôn soá tieàn kieám ñöôïc. Ngöôøi tieâu duøng laø KHU VÖÏC THAËNG DÖ –khoâng phaûi taát caû thu nhaäp cuûa hoï ñeàu ñöôïc tieâu heát, trong khi coâng ty laø khu vöïc THAÂM HUÏT – chi tieâu nhieàu hôn thu nhaäp. Löôïng thu nhaäp khoâng ñöôïc ngöôøi tieâu duøng chi tieâu ñöôïc ñöa vaøo tieát kieäm. Nhöõng nguoàn voán naøy ñöôïc khu vöïc kinh doanh vay ñeå chi cho ñaàu tö, xaây nhaø xöôûng hoaëc mua maùy moùc. Raát tieác laø neàn kinh teá thöïc taïi phöùc taïp hôn nhieàu so vôùi nhöõng gì ñöôïc moâ taû cho ñeán luùc naøy. Taát caû chuùng ta ñeàu quaù bieát raèng khoâng phaûi taát caû thu nhaäp coù ñöôïc ñeàu coù theå tieâu vaøo haøng hoùa, dòch vuï hay tieát kieäm. Moät phaàn thu nhaäp phaûi ñöôïc duøng ñeå traû thueá. Thueá ñöôïc duøng ñeå traû cho chi tieâu chính phuû. Thoaït ñaàu vieäc traû thueá laøm giaûm doøng thu nhaäp baèng caùch giaûm bôùt soá tieàn maø ngöôøi tieâu duøng coù, nhöng veà sau laïi xuaát hieän trôû laïi trong doøng thu nhaäp thoâng qua chi tieâu cuûa khu vöïc chính phuû. Nhöõng thaønh toá theâm vaøo moâ hình löu chuyeån laø nhaäp khaåu vaø xuaát khaåu. NHAÄP KHAÅU laø nhöõng khoaûn chi tieâu cuûa ngöôøi tieâu duøng (vaø coâng ty) vaøo nhöõng saûn phaåm saûn xuaát ôû thò tröôøng nöôùc ngoaøi. Nhöõng khoaûn chi tieâu naøy seõ laøm giaûm doøng thu nhaäp. Tuy nhieân, XUAÁT KHAÅU, töùc nhöõng khoaûn chi tieâu cuûa caùc thöïc theå nöôùc ngoaøi vaøo haøng hoùa vaø dòch vuï saûn xuaát ôû neàn kinh teá trong nöôùc seõ laøm taêng doøng thu nhaäp. Cuoái cuøng, ta coù theå theâm vai troø cuûa caùc trung gian taøi chính nhö ngaân haøng hay thò tröôøng chöùng khoaùn. Nhöõng

Dennis C. McCornac

7

Hieáu Haïnh, Vaên Thanh

Fulbright Economics Teaching ProgramMicroeconomics

ñònh cheá naøy taäp hôïp voán cuûa khu vöïc thaëng dö (Tieát kieäm) vaø cho khu vöïc thaâm huït vay ñeå ñaàu tö. Hai thöôùc ño thöôøng ñöôïc duøng ñeå bieåu dieãn giaù trò saûn löôïng trong moät neàn kinh teá. Ñoù laø Toång Saûn phaåm Quoác daân (GNP) vaø Toång Saûn phaåm Quoác noäi (GDP). TOÅNG SAÛN PHAÅM QUOÁC DAÂN (GNP) ñöôïc ñònh nghóa laø giaù trò taát caû haøng hoùa vaø dòch vuï cuoái cuøng ñöôïc saûn xuaát trong neàn kinh teá bôûi caùc yeáu toá saûn xuaát thuoäc sôû höõu trong nöôùc trong moät giai ñoaïn cuï theå, ñöôïc ñònh giaù baèng giaù thò tröôøng. TOÅNG SAÛN PHAÅM QUOÁC NOÄI (GDP) ñöôïc ñònh nghóa laø giaù trò taát caû haøng hoùa vaø dòch vuï cuoái cuøng ñöôïc saûn xuaát trong neàn kinh teá trong moät giai ñoaïn cuï theå, ñöôïc ñònh giaù baèng giaù thò tröôøng.

Dennis C. McCornac

8

Hieáu Haïnh, Vaên Thanh