Doi Net Nhac Ly

ÑOÂI NEÙT NHAÏC LYÙ

daønh cho caùc em thieáu nhi chuaån bò tham gia caùc lôùp ñaøn, ca ñoaøn vaø ca tröôûng

chuùng toâi chuû yeáu döïa treân cuoán Nhaïc Lyù Caên Baûn cuûa Lm. Kim Long ñeå soaïn taäp nhoû naøy

2

ÑOÂI NEÙT NHAÏC LYÙ DAØNH CHO CAÙC EM THIEÁU NHI CHUAÅN BÒ THAM GIA CAÙC LÔÙP ÑAØN, CA ÑOAØN VAØ CA TRÖÔÛNG Y

U

Z

BAØI MÔÛ ÑAÀU: KHAÙI NIEÄM TOÅNG QUAÙT 1. AÂm thanh Laø taát caû nhöõng tieáng ñoäng tai ta coù theå nghe ñöôïc. (AÂm thanh chöa phaûi laø aâm nhaïc). AÂm thanh coù 4 tính chaát: Š Cao thaáp (cao ñoä) Š Maïnh nheï (cöôøng ñoä) Š Daøi ngaén (tröôøng ñoä) Š Trong ñuïc (aâm saéc) 2. AÂm nhaïc Trong cuoäc soáng haèng ngaøy coù quaù nhieàu tö töôûng, tình caûm thaàm kín beân trong chuùng ta raát khoù bieåu ñaït, caàn ñöôïc theå hieän ra beân ngoaøi. Vaø aâm nhaïc laø moät trong caùc ngheä thuaät duøng aâm thanh giuùp chuùng ta dieãn taû, truyeàn thoâng moät caùch kheùo leùo vaø taøi tình caùc tö töôûng vaø tình caûm aáy cuûa con ngöôøi. AÂm nhaïc gaén boù maät thieát vaø coù moät vò trí quan troïng trong ñôøi soáng cuûa con ngöôøi, coù söùc haáp daãn vôùi moïi löùa tuoåi. OÂng cha ta ngaøy xöa xem noù coøn laø moät trong boán thuù chôi; “Caàm Kyø Thi Hoaï” (aâm nhaïc, côø, thô, hoäi hoaï) thanh tao baäc nhaát cuûa con ngöôøi. Noù ñem laïi cho ta moät taâm hoàn ñeïp, trong saùng vaø nheï nhaøng. Ñoái vôùi chuùng ta ôû ñaây aâm nhaïc coøn laø ñeå phuïc vuï nöõa. 3

AÂm nhaïc coù 2 loaïi: ™ Thanh nhaïc: Nhaïc coù lôøi ca ™ Khí nhaïc: nhaïc thuaàn tuyù (duøng cho nhaïc cuï) 3. Caùc yeáu toá cuûa aâm nhaïc ™ Doøng ca (giai ñieäu): Nhieàu aâm thanh phaùt ra tuaàn töï theo nhau theo chieàu ngang

(döïa vaøo tính chaát cao thaáp cuûa aâm thanh)

™ Nhòp ñieäu: Hai doøng ca gioáng nhau, leân xuoáng traàm boång nhö nhau, nhöng coù 2 ñoä nhanh chaäm khaùc nhau

(do tính chaát daøi ngaén cuûa aâm thanh)

™ Hoaø aâm (hoaø thanh): Söï lieân keát, moùc noái caùc hôïp aâm thaønh baûn nhaïc, baøi ca nhieàu beø 4. Moät vaøi khaùi nieäm toång quaùt khaùc ™ Hôïp aâm (hôïp thanh, haøi thanh): nhieàu aâm thanh phaùt ra cuøng luùc ™ Kyù aâm: phöông phaùp ghi laïi aâm thanh ™ Xöôùng aâm: phöông phaùp xöôùng caùc aâm thanh cho ñuùng ñoä cao thaáp ™ Nhaïc lyù: lyù thuyeát veà aâm nhaïc. 4

BAØI 2: DAÁU GHI CAO ÑOÄ 1. AÂm hieäu AÂm hieäu laø teân nhöõng aâm thanh ñöôïc duøng trong aâm nhaïc. Quaù trình phaùt trieån cuûa aâm nhaïc ñaõ hình thaønh teân goïi vaø thöù töï caùc aâm thanh theo 3 heä thoáng nhö sau: ) Heä thoáng chöõ vaàn: Ñoâ, Reâ, Mi, Fa, Sol, La, Si ) Heä thoáng chöõ caùi: C, D, E, F, G, A, B (Ñoâ, Reâ, Mi, Fa, Sol, La, Si) ) Heä thoáng soá:

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 (Ñoâ, Reâ, Mi, Fa, Sol, La, Si)

Treân theá giôùi, caùc nöôùc nhö Anh, Myõ, Ñöùc, Haø Lan... duøng heä thoáng chöõ caùi laøm heä thoáng cô baûn ñeå chæ teân caùc aâm thanh.

Caùc nöôùc khaùc, trong ñoù coù Vieät Nam chuùng ta, laïi duøng heä thoáng chöõ vaàn laøm heä thoáng cô baûn ñeå chæ teân caùc aâm thanh trong aâm nhaïc1. Ngoaøi ra caùc nöôùc nhö Trung Hoa, Nhaät Baûn thì duøng heä thoáng soá. 2. Khuoâng nhaïc Khuoâng nhaïc ñöôïc taïo thaønh bôûi 5 doøng keû naèm ngang, song song, caùch ñeàu tính töø döôùi leân duøng ghi caùc kyù hieäu aâm nhaïc. Khoaûng caùch giöõa hai doøng goïi laø khe. Nhö vaäy khuoâng nhaïc goàm 5 doøng keû vaø 4 khe.

1

Taát caû 2 heä thoáng treân, ñeàu duøng chöõ caùi ñeå vieát taét teân Hôïp aâm. 5

Ñeå ghi nhöõng aâm quaù thaáp hoaëc quaù cao vöôït giôùi haïn cuûa khuoâng nhaïc, ngöôøi ta duøng nhöõng gaïch nhoû ñaët treân hoaëc döôùi khuoâng nhaïc, goïi laø doøng keû phuï. Khoaûng caùch giöõa hai doøng keû phuï goïi laø khe phuï.

3. Noát nhaïc Laø nhöõng kyù hieäu ñaëc bieät ghi treân khuoâng nhaïc ñeå dieãn taû ñoä cao thaáp (cao ñoä) vaø daøi ngaén (tröôøng ñoä) cuûa moãi aâm thanh. Noát nhaïc hình baàu duïc (ñaëc hoaëc roãng), coù ñuoâi hoaëc khoâng coù ñuoâi. Teân goïi vaø kyù hieäu caùc noát nhaïc nhö sau: Noát troøn

:

Noát traéng

:

Noát ñen

:

Noát moùc ñôn : Noát moùc keùp : Noát moùc ba

:

Noát moùc boán :

6

BAØI 3: DAÁU GHI CAO ÑOÄ (tt) 1. Khoaù nhaïc Vôùi khuoâng nhaïc, ta chöa theå ñònh teân caùc aâm ghi treân ñoù, vieäc naøy ñoøi hoûi moät kyù hieäu khaùc, goïi laø khoaù nhaïc. Nhö vaäy, khoaù nhaïc laø kyù hieäu quy ñònh teân cuûa caùc aâm ghi treân khuoâng nhaïc. Khoaù nhaïc ñaët ôû doøng keû naøo thì taát caû caùc aâm ghi treân doøng keû ñoù ñeàu mang teân cuûa khoaù ñoù. Töø aâm ñoù xaùc ñònh vò trí cuûa caùc aâm khaùc treân khuoâng nhaïc. Coù 2 loaïi khoaù phoå bieán thöôøng duøng: khoaù Sol, khoaù Fa. ) Khoaù Sol: daønh cho gioïng nöõ Khoaù Son ñöôïc ñaët treân doøng keû thöù hai, xaùc ñònh aâm treân doøng keû naøy cuûa khuoâng nhaïc laø aâm Sol. (Ñoâi khi cuõng ñaët treân doøng keû thöù nhaát, hoaï hieám).

) Khoaù Fa:

daønh cho gioïng nam

Khoaù Fa thöôøng ñöôïc ñaët treân doøng keû thöù tö, ñoâi khi cuõng ñaët treân doøng keû thöù ba.

AÂm La maãu: goïi laø La 3, vì noù naèm trong baùt ñoä thöù 3 cuûa 4 baùt ñoä hôïp ca. 7

2. Cung vaø Nöûa cung Khoaûng caùch veà cao ñoä giöõa caùc aâm khoâng ñeàu nhau, ngöôøi ta phaân bieät: ™ Nöûa cung: Khoaûng caùch nhoû nhaát giöõa 2 baäc ñi lieàn nhau: Mi-Fa; Xi-Ñoâ. Coù 2 loaïi nöûa cung: • Nöûa cung ñoàng • Nöûa cung dò (seõ noùi theâm ôû phaàn sau) ™ Nguyeân Cung: Khoaûng caùch lôùn nhaát giöõa 2 baäc: Ñoâ-Reâ; Reâ-Mi...

3. Daáu hoaù Daáu hoaù laø kyù hieäu thay ñoåi cao ñoä cuûa aâm noù aûnh höôûng tôùi töøng nöûa cung moät. Nhö vaäy, nhôø daáu hoaù ta coù theå chia 1 cung thaønh 2 nöûa cung. Coù caùc loaïi daáu hoaù sau: •

Daáu thaêng

: laøm taêng leân ½ cung

•

Thaêng keùp

: laøm taêng leân 2 nöûa cung

•

Daáu giaùng

: laøm giaûm xuoáng ½ cung

•

Giaùng keùp

: laøm giaûm xuoáng 2 nöûa cung

•

Daáu bình

: cho trôû veà cao ñoä töï nhieân

Ngoaøi ra ngöôøi ta theâm sau caùc chöõ caùi nhöõng vaàn: IS chæ daáu thaêng, Cis = Do thaêng, Fis = Fa thaêng ISIS chæ thaêng keùp, Cisis = Do thaêng keùp ES chæ daáu giaùng, Des = Re giaùng, Ges = Sol giaùng ESES chæ giaùng keùp, Deses = Re giaùng keùp... 8

AÛnh höôûng cuûa caùc daáu hoaù: •

Daáu hoaù töï nhieân ghi ôû ñaàu khuoâng nhaïc, aûnh höôûng ñeán caùc daáu nhaïc cuøng teân trong ñoaïn nhaïc.

•

Daáu hoaù baát thöôøng ñöôïc ghi raûi raùc trong baøi, chæ aûnh höôûng ñeán caùc daáu cuøng teân trong oâ nhòp2.

?

&

Β

Löu yù theâm: Trong khuoâng nhaïc thöôøng töø doøng thöù 3 trôû leân noát nhaïc ñuoâi quay xuoáng, töø khe thöù 2 trôû xuoáng ñuoâi quay leân.

Treân khuoâng nhaïc coù theå ghi 11 noát khaùc nhau vaø nhöõng noát naøy töø döôùi leân treân bieåu thò nhöõng aâm töø traàm leân boång.

2

OÂ nhòp: laø khoaûng caùch giöõa 2 vaïch ñöùng caét khuoâng nhaïc 9

Veà nöûa cung: bôûi aûnh höôûng caùc daáu hoaù, ta caàn phaân bieät caùc loaïi nöûa cung sau: ) Nöûa cung dò: laø nöûa cung taïo bôûi hai noát khaùc teân nhau. ) Nöûa cung ñoàng: laø nöûa cung taïo bôûi hai noát cuøng teân nhöng khaùc nhau vì daáu hoaù.

Thöïc haønh: Laøm queân vôùi teân goïi caùc noát nhaïc treân khuoâng nhaïc coù khoaù Sol.

Töï ghi noát vaø teân noát vaøo caùc khuoâng nhaïc coù khoaù Sol döôùi ñaây.

10

BAØI 4: DAÁU GHI TRÖÔØNG ÑOÄ 1. Giaù trò caùc hình noát Vôùi teân goïi vaø kyù hieäu caùc hình noát ñaõ hoïc ta coù theå bieåu thò giaù trò caùc hình noát theo löôïc ñoà döôùi ñaây:

Löôïc ñoà giaù trò caùc hình noát Ñieàu naøy coù nghóa laø; 1 daáu troøn baèng 2 daáu traéng, 1 daáu traéng baèng 2 daáu ñen, v.v... 2. Daáu nghæ Nhöõng kyù hieäu cho bieát phaûi ngöøng trong 1 thôøi gian naøo ñoù, töông öùng vôùi hình noát, cuõng coù teân goïi töông töï.

11

3. Maáy daáu vieát taét (coù lieân quan ñeán tröôøng ñoä) ™ Daáu löu (daáu mieãn nhòp): laø nöûa voøng cung coù 1 chaám ôû giöõa, ñaët treân hoaëc döôùi kyù hieäu aâm nhaïc naøo thì cho noù ñöôïc keùo daøi bao laâu tuyø yù.

™ Daáu hoài toáng: Laø kyù hieäu chæ phaûi dieãn ñoaïn nhaïc lieân heä 2 laàn lieân tieáp. Daáu naøy ñöôïc ghi baèng vaïch ñoâi vôùi hai chaám keøm theo. Coù caùc tröôøng hôïp sau: ) Khi muoán laëp laïi ñoaïn ñaàu cuûa baøi nhaïc, ta chæ caàn ghi daáu hoài toáng moät laàn ôû cuoái ñoaïn ñoù:

ñoaïn nhaïc phaûi laëp laïi ) Khi muoán laëp laïi ñoaïn giöõa hay cuoái baøi, ta phaûi ghi 2 laàn: - ôû ñaàu ñoaïn: vaïch ñoâi vôùi hai chaám phía sau - ôû cuoái ñoaïn: vaïch ñoâi vôùi 2 chaám phía tröôùc.

) Khi muoán thay ñoåi moät vaøi oâ nhòp cuoái trong laàn laëp laïi, ta ghi:

laàn 1: khi haùt heát 2 oâ nhòp a vaø b, thì trôû laïi töø A laàn 2: khi haùt ñeán 2 oâ nhòp a vaø b, thì boû qua 2 oâ nhòp ñoù maø haùt tieáp ngay oâ nhòp c vaø d. 12

™ Daáu hoaøn: (sengo), , laø daáu chæ phaûi dieãn laïi moät phaàn naøo ñoù cuûa baøi nhaïc. Daáu hoaøn luoân luoân ñöôïc ñöôïc ghi 2 laàn vôùi caùc tröôøng hôïp sau: ) Khi gaëp daáu hoaøn thöù hai, phaûi dieãn laïi töø choã coù daáu hoaøn thöù nhaát, cho tôùi khi gaëp chöõ FINE (taän, heát) hoaëc tôùi cuoái baøi neáu khoâng thaáy ghi chöõ ñoù.

) Khi muoán trôû laïi töø ñaàu baøi, ta coù theå thay theá daáu hoaøn baèng caùch ghi chöõ DA CAPO (vieát taét DC) ôû cuoái ñoaïn lieân heä. ) Khi muoán thay ñoåi moät vaøi oâ nhòp choùt trong laàn laëp laïi, ta cuõng ghi nhö tröôøng hôïp daáu hoài toáng treân ñaây. Löu yù: Baøi nhaïc naøo coù ñoaïn keát rieâng goïi laø Coda. thì ghi daáu hoaëc ™ Taùi dieãn: khi coù nhöõng phaùch hay nhöõng oâ nhòp gioáng nhau ñi lieàn nhau, thay vì ghi laïi ñaày ñuû, ta coù theå ghi taét nhö sau: vieát nghóa laø

13

™ Daám chaám: (y) Kyù hieäu ñi sau daáu nhaïc hay daáu laëng vaø coù giaù trò baèng nöûa tröôøng ñoä cuûa noù.

™ Daáu noái: Ñöôøng vaøo cung noái lieàn caùc daáu nhaïc vôùi nhau. (Khoâng duøng cho daáu laëng). Coù 2 loaïi: ) Daáu noái 2 noát nhaïc cuøng cao ñoä laøm keùo daøi tröôøng ñoä daáu nhaïc ñaàu baèng toång soá tröôøng ñoä cuûa caû 2 daáu nhaïc.

) Daáu noái 2 noát nhaïc khaùc cao ñoä, goïi laø daáu luyeán, cho bieát phaûi dieãn taáu caùc daáu nhaïc ñoù lieàn tieáng vôùi nhau.

™ Lieân ba: Thuoäc moät trong caùc nhoùm daáu baát thöôøng khaù phoå bieán, lieân ba laø 3 daáu nhaïc coù tröôøng ñoä ñeàu nhau, nhöng khi dieãn taáu thì tröôøng ñoä cuûa chuùng baèng tröôøng ñoä 2 daáu nhaïc cuøng hình daïng. 4. Tröôøng ñoä tuyeät ñoái Muoán bieát aâm thanh phaûi keùo daøi bao nhieâu giaây, ngöôøi ta duøng kyù hieäu khaùc ñeå dieãn taû, goïi laø nhòp ñoä (tempo). Coù 3 möùc ñoä chính: vöøa – chaäm – nhanh. Maùy tính nhòp goïi laø Meùtronome. 14

BAØI 5: DAÁU GHI CÖÔØNG ÑOÄ 1. Môû Caùc aâm phaùt ra maïnh hay yeáu khaùc nhau seõ coù nhöõng taùc duïng khaùc nhau, vì theá ta khoâng theå boû qua yeáu toá ñoù khi dieãn moät baøi nhaïc. Ñoä maïnh-yeáu thöôøng leä thuoäc nôi doøng nhaïc: khi leân cao, thöôøng phaûi dieãn maïnh hôn khi xuoáng thaáp. Ñaøng khaùc, khoâng theå khoâng chuù yù tôùi lôøi ca ñeå phaân ñònh cöôøng ñoä. Ngoaøi nhöõng yeáu toá treân ñaây, ta caàn tôùi moät soá kyù hieäu vaø moät soá chöõ ñeå thay ñoåi cöôøng ñoä khi caàn thieát. 2. Caùc chöõ duøng ñeå ghi cöôøng ñoä thöôøng duøng Pianissimo Piano Mezzo-forte Forte Fortissimo

(pp) (p) (mf) (f) (ff)

: : : : :

Raát nheï Nheï Maïnh vöøa Maïnh Raát maïnh

Coù khi ngöôøi ta coøn duøng ppp ñeå chæ cöïc nheï vaø fff ñeå chæ cöïc maïnh. 3. Caùc chöõ duøng ñeå chæ caùch dieãn baøi nhaïc thöôøng duøng Legato Dolce Sotta voce Staccato Con amina

: : : : :

Lieân gioïng Dòu daøng Haùt nöûa gioïng haùt rôøi tieáng haùt vôùi taâm tình

15

4. Caùc chöõ thöôøng duøng ñeå baùo hieäu thay ñoåi cöôøng ñoä Crescendo Decrescendo Morendo Smorzando Subito forte Sforzando

(Cresc) (Decresc) (Mor.) (Smor.) (Sf.) (Sfz)

: : : : : :

Maïnh daàn Nheï daàn laïi Lòm daàn Taét daàn Maïnh ñoät ngoät Nhaán buoâng

5. Löu yù Khi taùc giaû khoâng ghi caùc kyù hieäu veà cöôøng ñoä, thì khoâng coù nghóa laø chuùng ta seõ haùt ñeàu ñeàu töø ñaàu ñeán cuoái caâu, töø ñaàu ñeán cuoái baøi. Nhöng chuùng ta phaûi döïa treân tieát taáu cuûa töøng caâu, töøng ñoaïn vaø döïa treân yù nghóa lôøi ca ñeå phaân phoái cöôøng ñoä cho xöùng hôïp, vì cöôøng ñoä laø yeáu toá chuû choát laøm cho baøi nhaïc coù sinh khí, coù hoàn. Ngöôøi ta haùt coù hoàn, coù taâm tình laø ngöôøi bieát duøng cöôøng ñoä ñuùng luùc, ñuùng nôi. Chuùng ta khoâng theå dieãn taáu caùch maùy moùc phaùch ñaàu maïnh, phaùch cuoái nheï nhö caùc loaïi nhaïc sinh hoaït, nhaïc khieâu vuõ hay nhaïc quaân haønh.

NOÄI DUNG BAØI MÔÛ ÑAÀU: KHAÙI NIEÄM TOÅNG QUAÙT .....................................3 BAØI 2: DAÁU GHI CAO ÑOÄ.............................................................5 BAØI 3: DAÁU GHI CAO ÑOÄ (TT).....................................................7 BAØI 4: DAÁU GHI TRÖÔØNG ÑOÄ ................................................... 11 BAØI 5: DAÁU GHI CÖÔØNG ÑOÄ ..................................................... 15 NOÄI DUNG.................................................................................. 16

16