Co Cau Va To Chuc Xa Hoi

Cơ cấu xã hội và tổ chức xã hội Thực hiện: Nhóm 5 Danh sách những người thực hiện: 1) Nguyễn Thị Lan Hương 2) Vũ Thuỳ Linh 3) Hoàng Thị Loan 4) Bạch Hồng Vân 5) Dương Thị Bích Ngọc 6) Bùi Thuý Ngân 7) Hoàng Thị Huyền Trang

A. Cơ cấu xã hội 1. Khái niệm 1.1 Khái niệm xã hội

Định nghĩa: xã hội là một tổ chức phức tạp, đa dạng của các mối liên hệ cá nhân, tổ chức xã hội và xã hội với những đặc điểm bản chất về lãnh thổ, tái sản xuất dân cư và di cư, hệ thống luật pháp, văn hóa và bản sắc dân tộc Các kiểu xã hội: + Xã hội săn bắn + Xã hội làm vườn + Xã hội nông nghiệp + Xã hội công nghiệp 1.2 Cơ cấu xã hội Có rất nhiều định nghĩa về cơ cấu xã hội nhưng tổng quát có thể hiểu cơ cấu xã hội là một khái niệm rộng không chỉ liên quan đến hành vi xã hội mà còn là mối tương tác giữa các yếu tố khác nhau của hệ thống xã hội. Cơ cấu xã hội cũng bao gồm cả các thiết chế gia đình, dòng họ, tôn giáo, kinh tế, chính trị, văn hóa, hệ thống chuẩn mực giá trị cũng như hệ thống các vị trí, vai trò xã hội... Cơ cấu xã hội có mối quan hệ chặt chẽ, hữu cơ với các quan hệ xã hội. Quan hệ xã hội là hình thức vận động của cơ cấu xã hội, cơ cấu xã hội là nội dung có tính chất bản thể luận của các quan hệ xã hội, là cơ sở của sự tồn tại và phát triển của các quan hệ xã hội. 2. Các yếu tố chủ yếu của cơ cấu xã hội 2.1 Các địa vị Trong giao tiếp thường ngày, chúng ta thường sử dụng từ “địa vị” để chỉ về sự giầu có, sự ảnh hưởng hay sự uy tín của một cá nhân. Nhưng trong xã hội học, thuật ngữ “địa vị” được hiểu với nghĩa là một vị trí trong nhóm hoặc trong một xã hội. Điều đó do ý nghĩa của các địa vị mà chúng ta xác định một người nào đó trong những cấu trúc xã hội khác nhau.

Ví dụ: người mẹ, người bạn, giáo sư....tất cả đều là những địa vị xã hội Có hai quan điểm về địa vị xã hội: • Quan niệm thứ nhất: Một trong những định nghĩa nổi bật nhìn địa vị xã hội giống như một vị trí trong một cơ cấu không ngụ ý về trật tự hoặc cấp bậc. Theo cách này, về bản chất địa vị đồng nghĩa với vị trí. • Quan niệm thứ hai: Địa vị xã hội liên quan đến một sự sắp xếp của cá nhân với sự kính trọng về một vài đặc điểm xã hội quan trọng. Vì thế nên sẽ có những người thuộc địa vị thấp, cũng có những người thuộc địa vị cao. M.Weber đã nhìn hoàn cảnh địa vị của một số cá nhân như là “ được xác định một cách cụ thể, tích cực hoặc tiêu cực bởi sự đánh giá xã hội về sự ưu đãi, kính trọng. Sự kính trọng này có thể liên quan với các phẩm chất được chia sẻ bởi số đông”. Do trong chương này có đề cập đến bất bình đẳng nên chúng ta cần quan tâm nhiều hơn đến quan niệm thứ 2, nó thể hiện sự nhấn mạnh khía cạnh xếp loại của địa vị và các nhóm địa vị. Theo đó, ta thấy địa vị xã hội về cơ bản là một hiên tượng nhận thức trong đó các cá nhân hoặc nhóm được so sánh với người khác và nhóm khác về sự khác nhau dựa trên cơ sở một số đặc điểm hoặc phẩm chất được cho là có ý nghĩa trong xã hội đó. Mặt khác, sự xếp đặt địa vị bắt nguồn từ những quan điểm của những người khác, những quan điểm này dựa trên một hệ thống giá trị của cộng đồng. Một địa vị có khả năng thực sự tạo nên sự phù hợp với trang phục. Một địa vị là một sự xác định vị trí xã hội trong một cơ cấu xã hội (Linton, 1936). Một địa vị không phải là một sự chiếm hữu cá nhân nhưng là một quan hệ với người khác. Ví dụ, địa vị của người mẹ chỉ có ý nghĩa xã hội đầy đủ trong quan hệ với các địa vị của con cái hoặc chồng. * Địa vị gán cho và địa vị đạt được

Trong mỗi cơ cấu xã hội có một giới hạn về sự cạnh tranh đối với các địa vị liên quan đến giới, tuổi và các quan hệ xã hội. Điều này đưa chúng ta tới việc xác định về các địa vị được gán cho và địa vị đạt được. - Địa vị gán cho: là một số địa vị được quy định cho chúng ta bởi nhóm của chúng ta hoặc xã hội. Tuổi và giới tính thường được tính đến cho sự quy gán của các địa vị. Ví dụ theo luật của Việt nam, đến 18 tuổi thì chúng ta có địa vị là một công dân, được hưởng những quyền mà nhà nước quy định, đồng thời cũng phải hoàn thành những nhiệm vụ bắt buộc mà nhà nước đề ra cho một công dân. - Địa vị đạt được: là những địa vị mà chúng ta đạt được trên cơ sở của sự lựa chọn và sự ganh đua cá nhân, nhờ năng lực và sự cố gắng. Bởi vậy nên xã hội phân chia ra nhiều địa vị: sinh viên đại học, giáo sư, nghệ sĩ, giám đốc... là những địa vị đạt được. Những địa vị, có thể có thứ bậc thấp hoặc cao, nơi quy định một cá nhân tích hợp trong xã hội. Mỗi cá nhân có thể giữ nhiều địa vị khác nhau và mỗi địa vị có một sự phù hợp với bối cảnh xã hội. Các nhà xã hội học định nghĩa tập hợp địa vị như tất cả các địa vị một cá nhân chiếm giữ trong cùng một thời gian ( Merton, 1968). Thông thường các địa vị của một cá nhân nhất quan hoặc thiếu nhất quán bởi một cá nhân có thể chiếm giữ hai hoặc nhiều hơn hai địa vị mà xã hội nhận thấy trái ngược. * Những địa vị chủ chốt: là một địa vị hạt nhân hoặc địa vị chính yếu mà nó có một tác dụng quan trọng trong các tương tác và các quan hệ của cá nhân với người khác, địa vị chủ chốt có khả năng làm lu mờ những địa vị còn lại. Ví dụ: giới tính là địa vị chủ chốt trong hầu hết xã hội. 2.2 Các vai trò Một vai trò như là động lực, đưa những địa vị vào cuộc sống. Như Ralph Linton đã từng nói: “Chúng ta chiếm giữ các địa vị, nhưng chúng ta đóng các vai trò”. Vai trò và địa vị có quan hệ chặt chẽ với nhau, chúng

tương hỗ cho nhau, sự phân biệt giữa chúng chỉ là trong nhận thức khoa học. Không thể có vai trò mà không có địa vị và ngược lại. Một vai trò đem lại khía cạnh động lực của một địa vị. Cũng như địa vị, thuật ngữ “ vai trò” cũng được sử dụng với một nghĩa kép. Trong mỗi thời điểm trong cuộc đời, chúng ta có những vai trò khác nhau, có thể cùng một lúc chúng ta giữa hai hoặc nhiều vai trò. Tổng hợp tất cả các vai trò xã hội của một con người thực hiện từ khi sinh ra đến lúc chết tạo thành nhân cách xã hội của họ. Giữa các vai trò với nhau cũng có mối quan hệ tương hỗ. Trong xã hội có những vai trò mà cá nhân không thể hoàn toàn thực hiện một cách đơn lẻ, không có sự hợp tác của nhóm xã hội mà người ấy tham gia. Ví dụ như không có hoạt động của thầy thuốc nếu không có bệnh nhân. Sự “trao đổi” hay “sự nhân nhượng lẫn nhau” liên quan đến một thức tế là tất cả các vai trò đều có các quyền và nghĩa vụ nhất định.  Một vai trò là một tập hợp cá mong đợi, các quyền và những nghĩa vị được gán cho một địa vị cụ thể. Những sự mong đợi này xác định các hành vị của con người được xem như là phù hợp hay không phù hợp với người chiếm giữa địa vị. • Thực hiện vại trò: là những hành vi thực tế của một cá nhân đang chiếm giữ một địa vị. Thực tế, có một khoảng cách luôn tồn tại giữa cái mà con người sẽ làm và những điều họ thực sự làm khi nắm giữ địa vị ấy. Hơn nữa, người ta không giống nhau trong việc họ thực hiện các quyền và các nghĩa vụ được tao nên với những vai trò của họ. Việc thực hiện vai trò có thể bị tác động bởi hiểu biết của chúng ta về vai trò của bản thân. • Tập hợp các vai trò: là tập hợp nhiều vai trò của cùng một địa vị. Ví dụ, địa vị là sinh viên, có vai trò là người đi học, là người bạn cùng lớp với các sinh viên khác, là người đọc sách của thư viện trường...

Cũng như địa vị, vai trò cũng không tồn tại cô lập, nó là một bộ các hành động trong một mạng lưới với các hành động của người khác. Ví dụ như không có vợ nếu không có chồng... Các vai trò là tập hợp những chuẩn mực được định nghĩa là những nghĩa vụ và những quyền của mỗi cá nhân. Mọi vai trò có ít nhất một vai trò cho- nhận được gắn trong đó. Vì vậy, những quyền về vai trò của một người có thể lại là nghĩa vụ về vai trò của người khác. Ví dụ: Khi con cái trưởng thành, bố mẹ có quyền được chăm sóc bởi con cái, cũng có nghĩa là con cái có nghĩa vụ chăm lo cho bố mẹ. • Xung đột vai trò: là kết quả khi các cá nhân đối mặt với những trông đợi, mâu thuẫn phát sinh do cùng lúc chiếm giữa hai hay nhiều hơn hai địa vị. Có thể là do một cá nhân phải đáp ứng những mong đợi của nhiều nhóm xã hội mà họ tham gia cùng một lúc, mà những trông đợi đó lại xung đột nhau về lợi ích. Cũng có thể xung đột xảy ra trong một vai trò, khi biểu hiện các hành động của vai trò không theo cùng một hướng. • Căng thẳng vai trò : xuất hiện khi các cá nhân nhận thấy những trông đợi của một vai trò không thích hợp, họ khó khăn trong việc thực hiện vai trò đó, đặc biệt khi vai trò ấy lại được nhiều người liên quan kỳ vọng, đòi hỏi quá nhiều ở vai trò mà cá nhân ấy đang phải thực hiện. Để đáp ứng được sự mong đợi ấy, cá nhân luôn phải nỗ lực cao độ, tạo áp lực trong tâm lý của cá nhân trong quá trình thực thi vai trò.

2.3 C¸c nhãm x· héi - §Þnh nghÜa: c¸c nhµ x· héi nh×n mét nhãm nh lµ hai hay nhiÒu h¬n hai ngêi cïng chia sÎ mét t×nh c¶m, ý nghÜ

thèng nhÊt vµ lµ ngêi giíi h¹n trong nh÷ng mÉu h×nh t¬ng ®èi bÒn v÷ng cña nh÷ng tong t¸c x· héi. - Thuéc tÝnh c¬ b¶n: o

Chóng ta thßng nghÜ vÒ quan hÖ cña c¸c

nhãm x· héi nh lµ ®îc bao quanh bëi nh÷ng ®êng biªn, do ®ã con ngêi hoÆc ë bªn trong nhãm hoÆc bªn ngoµi mét nhãm. o

Chóng ta quy cho mét “®èi tîng” tån t¹i víi

c¸c nhãm vµ t¸c ®éng m¹nh ®Õn chóng v× nÕu nh chóng lµ nh÷ng thø thùc tÕ vµ x· thùc. o

Chóng ta nh×n mét nhãm nh cã 1 sù ph©n

biÖt tiÓu v¨n ho¸ hoÆc ph¶n v¨n ho¸- mét tËp hîp c¸c gi¸ trÞ vµ c¸c chuÈn mùc duy nhÊt. o

Chóng ta ph¸t triÓn mét sù nhËn thøc vÒ sù

ñng hé víi nhãm tõ ®ã dÉn chóng ta ®Õn suy nghÜ chóng ta lµ 1 khèi thèng nhÊt víi 1 b¶n s¾c riªng biÖt. - Lu ý: • CÇn ph©n biÖt nhãm víi 1 tæng sè, mét tËp hîp mµ ë ®ã chØ ®¬n gi¶n lµ mét sù tô tËp cña c¸c c¸ nh©n Èn danh, nh÷ng ngêi cã mÆt ë mét ®Þa ®iÓm vµo mét thêi gian x¸c ®Þnh. VÝ dô: nh÷ng ngêi xÕp hµng mua ®å ¨n. ChØ lµ mét tËp hîp t¹m thêi cña c¸c c¸ nh©n trong thêi gian ng¾n chø kh«ng tån t¹i l©u dµi nh 1 nhãm x· héi.

• CÇn ph©n biÖt mét nhãm khac víi 1 lo¹i. §ã lµ tËp hîp nh÷ng ngêi chia sÎ 1 ®Æc trng dîc cho lµ cã ý nghÜa x· héi. Nh÷ng kiÓu lo¹i phæ biÕn gåm tuæi, giíi tÝnh, chñng téc, nghÒ nghiÖp vµ häc vÊn.

2.4. C¸c m¹ng líi x· héi - Mçi c¸ nh©n sèng trong 1 x· héi ®Òu thuéc vÒ mét nhãm bÊt k× trong x· héi, phÇn lín thêi gian trong cuéc ®êi m×nh c¸ nh©n ®ã ®Òu dµnh cho ho¹t ®éng nhãm vµ tæ chøc. Mçi chóng ta ®Òu duy tr× c¸i mµ c¸c nhµ x· héi gäi lµ mét m¹ng líi x· héi, nã bao gåm toµn bé c¸c m¹ng líi cña nh÷ng quan hÖ cña mét c¸ nh©n vµ c¸c thµnh viªn cña nhãm. - C¸c m¹ng líi x· héi bao gåm: gia ®×nh, b¹n bÌ vµ l¸ng giÒng, cïng víi nh÷ng ngêi kh¸c vµ nh÷ng nhãm mµ chóng ta cã quan hÖ. Con ngßi t¹o thµnh vµ duy tr× c¸c m¹ng líi x· héi do nh÷ng lý do chøc n¨ng nh: sù thuËn lîi nghÒ nghiÖp cña hä, ®Ó trî gióp x· héi, thóc ®Èy c¸c lîi Ých vµ nhu cÇu kh¸c. - C¸c m¹ng líi x· héi kh«ng cã ranh giíi râ rµng vµ c¸c thµnh viªn cña chóng ta cã thÓ hoÆc kh«ng t¬ng t¸c trªn 1 c¬ së ®Òu ®Æn. H¬n n÷a con ngêi trong 1 m¹ng líi x· héi thêng kh«ng nhËn thøc râ lµ hä thuéc vÒ nhau hay hä lµ 1 nhãm x· héi cã cïng môc ®Ých.

- Tuy nhiªn, c¸c m¹ng líi x· héi lµ 1 phÇn quan träng trong c¬ cÊu x· héi, nã rÊt h÷u Ých cho mçi c¸ nh©n bëi th«ng qua c¸c m¹ng líi x· héi th«ng tin, kiÕn thøc vµ c¸c nguån lùc ®îc chia sÎ, ®iÒu ®ã gióp ®ì rÊt nhiÒu ®èi c¸c c¸ nh©n còng nh nhãm x· héi. 2.5. C¸c thiÕt chÕ x· héi - Trong x· héi các vai trß x· héi, c¸c nhãm x· héi, c¸c hµnh ®éng x· héi lu«n cã xu híng tù tËp hîp. Do vËy, mçi mét tËp hîp ®ã ®ãng gãp cô thÓ víi phóc lîi cña mét x· héi, tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n cña x· héi ®Ó tån t¹i. - Bëi vËy, nh÷ng thiÕt chÕ x· héi chÝnh lµ nh÷ng m« h×nh t¬ng ®èi bÒn v÷ng hoÆc nh÷ng tËp hîp cña c¸c vai trß, nhãm, tæ chøc, phong tôc vµ nh÷ng hµnh ®éng x· héi ®¸p øng nhu cÇu c¬ b¶n cña x· héi. VÝ dô: + Phong tôc cíi xin, ¨n hái cña ngêi ViÖt cã tõ rÊt l©u ®êi, bÒn v÷ng, ®ãng 1 vai trß quan träng kh«ng thÓ thiÕu trong cuéc ®êi mçi c¸ nh©n ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña c¸ nh©n ®ã còng nh yªu cÇu cña x· héi khi c¸ nh©n muèn lÊy vî lÊy chång. + TrÎ em ph¶i ®ù¬c sinh ra vµ chuÈn bÞ thay thÕ thanh niªn hoÆc nh÷ng nhãm ngêi giµ trong x· héi sÏ mÊt ®i. §ã lµ qui luËt tÊt yÕu, tån t¹i bÒn v÷ng theo thêi gian. - Ph©n lo¹i: qua xem xÕt c¸c lo¹i x· héi tõ xa ®Õn nay, c¸c nhµ x· héi häc kÕt luËn r»ng cã Ýt nhÊt 5 lo¹i thiÕt chÕ x·

héi c¬ b¶n tån t¹i trong tÊt c¶ c¸c x· héi,®ã lµ gia ®×nh, kinh tÕ, t«n gi¸o, chÝnh trÞ vµ gi¸o dôc. - §Æc ®iÓm: • Lµ c¸c h×nh mÉu t¬ng ®èi bÒn v÷ng cña vai trß, c¸c nhãm, c¸c tæ chøc, c¸c tËp qu¸n vµ c¸c hµnh ®éng nh»m ®¸p øng nhu cÇu c¬ b¶n cña x· héi. • Mét thiÕt chÕ cã thÓ thùc hiÖn mét hay mét sè chøc n¨ng hoÆc nhiÒu thiÕt chÕ cã thÓ cïng thùc hiÖn 1 chøc n¨ng gièng nhau tuú theo ®Æc ®iÓm vµ kh¶ n¨ng cña thiÕt chÕ ®ã. -

NhiÖm vô:  T¹o thµnh nhiÒu h¬n hay Ýt h¬n c¸c gi¶i ph¸p tiªu chuÈn (c¸c mÉu h×nh v¨n ho¸) ®Ó phôc vô trùc tiÕp con ngêi trong viÖc ®¸p øng nh÷ng vÊn ®Ò cña ®êi sèng x· héi. Theo ®ã 1 tËp hîp c¸c h×nh mÉu v¨n ho¸ (1 tËp hîp c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc, c¸c gi¸ trÞ vµ c¸c biÓu tîng) thiÕt lËp c¸c hµnh vi cña c¸ nh©n ®èi víi 1 c¸ nh©n kh¸c trong 1 m¹ng líi cña c¸c quan hÖ. VÝ dô: gi÷a nh©n viªn víi sÕp lu«n lu«n tån t¹i 1 chuÈn mùc ®¹o ®øc mµ theo ®ã, nh©n viªn ph¶i t«n träng sÕp, phôc tïng sÕp ë 1 møc ®é nhÊt ®Þnh, cßn gäi lµ thiÕt chÕ x· héi.

 T¹o sù bÒn v÷ng t¬ng ®èi cña c¸c quan hÖ; ®ã lµ ®Æc ®iÓm con ngêi thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p nµy. - Qua ®ã, kh¸i niÖm vÒ thiÕt chÕ hµm nghÜa r»ng chóng ta ®îc giíi h¹n trong nh÷ng m¹ng líi cña c¸c quan hÖ(nhãm) mµ ë ®ã chóng ta t¬ng t¸c víi ngêi kh¸c trong c¸c thuËt ng÷ cô thÓ ®Ó cïng chia sÎ(c¸c mÉu h×nh v¨n ho¸) mµ x¸c ®Þnh hµnh vi tr«ng chê chóng ta nh sù ®a ®Õn c¸c kiÓu lo¹i ngêi(c¸c ®Þa vÞ). 3. Một số lý thuyết về cơ cấu xã hội Có rất nhiều lý thuyết nhưng chủ yếu là: lý thuyết cơ cấu- chức năng, lý thuyết chức năng. - Lý thuyết cơ cấu chức năng: + Các ý tưởng của thuyết này được khởi xướng từ Comte và được Spenser phát triển, được những người khác kế thừa và xây dựng thành chủ nghĩa cơ cấu chức năng. Hiện này, thuyết này đã trở thành một công cụ lý luận chủ yếu để xem xét và phân tích các hiện tượng xã hội. Sự biến đổi về cơ cấu xã hội được miêu tả dường như lệ thuộc vào quy luật tiến hóa xã hội và những gì chống lại quy luật “ sự hài hòa của xã hội” đều là không hợp lý. Ông phủ nhận những bước nhảy vọt trong phát triển xã hội và xem xét nhiệm vụ của xã hội học ở “ mức độ vừa phải” trong việc giải quyết những mâu thuẫn giai cấp, trong việc củng cố và lập lại trật tự xã hội. Theo ông, tiêu chuẩn cao nhất của việc đánh giá những hiện tượng xã hội là nguyên tắc : “ tình yêu là nguyên tắc, trật tự là cơ sở, tiến bộ là mục tiêu” . - Thuyết chức năng + Xuất hiện ở nửa đầu thế kỷ XX từ Châu Âu nhưng sự trưởng thành của nó lại ở Anh và có vị trí thống trị ở Mỹ. Công lao đặt nền móng của thuyết

thuộc về Durkheim và Malinowski, đã phát triển thành một trong những lý thuyết xu hướng của xã hội học. Hoạt động của các cá nhân và các nhóm xã hội riêng biệt xuất phát từ chức năng, những “ chuẩn mực” , “ giá trị”, “ văn hóa” ... là yếu tố cơ bản nhất của hoạt động xã hội. Cơ cấu xã hội không phụ thuộc vào một phương thức sản xuất nào mà xét đến cùng, chỉ do những hành vi cá nhân và chức năng của hệ thống, tiểu hệ thống quy định. 4. Các cơ cấu xã hội cơ bản Trong xã hội luôn luôn tồn tại các mối quan hệ xã hội, đó là các mối quan hệ bền vững, ổn định của các chủ thể hành động. Các cơ cấu xã hội là những mô hình thể hiện các quan hệ xã hội căn bản. Vì vậy, các cơ cấu xã hội luôn luôn gắn liền với các quan hệ xã hội và là biểu hiện trực tiếp của các quan hệ xã hội. Bên cạnh đó cơ cấu xã hội còn được phân chia theo từng mặt của cơ cấu xã hội tổng thể. 4.1 Cơ cấu xã hội - dân số Dân cư là một mặt quan trọng trong đời sống xã hội. Xã hội tồn tại, phát triển và sự tác động qua lại giữa tự nhiên và xã hội đều phụ thuộc vào sự biến đổi của hệ thống dân số. Các yếu tố trong cơ cấu xã hội - dân số là: - Quá trình tái sản xuất dân cư (sinh sản, tử vong) - Mật độ dân số - Cơ cấu dân cư - Sự biến động của dân cư (sự di dân) - Tỷ lệ nam nữ, qui mô gia đình… Dân số phát triển theo quy luật nhất định là bảo tồn và cân bằng nhờ tác động của các yếu tố như trình độ phát triển của hoạt động sản xuất, các mối quan hệ xã hội, các chuẩm mực văn hoá, tâm lí xã hội… của con người.

Vì vậy, sự vân động của cơ cấu xã hội - dân số phụ thuộc vào trình độ phát triển của xã hội trong lịch sử và các quan hệ kinh tế, văn hoá. Trong lịch sử đã diễn ra 3 kiểu tái sản xuất dân cư - Kiểu cổ đại tồn tại trong xã hội nguyên thủy chưa có giai câp. Nó mang đặc trưng là chế độ đa thê, mẫu hệ - Kiểu truyền thống tồn tại trong xã hội về nông nghiệp và giai đoạn “chủ nghĩa tư bản cổ điển” - Kiểu hiện đại xuất hiện trong xã hội thừa nhận quyền tự do cá nhân trong tất cả các lĩnh vực. Trong đó có đời sống gia đình và sinh hoạt xã hội nhằm tái sản sinh ra các thế hệ theo nguyên tắc hợp lí. Theo Mark, 3 kiểu tái sản xuất dân cư trên phản ánh những đặc điểm về chất của quá trình dân số cần phải được bổ sung cho các đặc điểm về lượng như các nhân tố kinh tế, xã hội… Do đó cùng một kiểu tái sản xuất dân cư với cùng trình độ phát triển kinh tế như nhau nhưng sự biến đổi dân số là không giống nhau. Cơ cấu xã hội - dân số phụ thuộc nhiều vào các yếu tố kinh tế, xã hội nhưng cũng ảnh hưởng trở lại tới xã hội. Nếu sự phát triển dân số không hợp lí sẽ hạ thấp năng suất lao động, cạn kiệt tài nguyên, dẫn đến thất nghiệp hay đói nghèo… 4.2 Cơ cấu dân số dân số - lứa tuổi Cơ cấu dân số theo tuổi là tập hợp các nhóm người được sắp xếp theo những lứa tuổi nhất định. Sự phân bố dân số theo lứa tuổi có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển dân số và kinh tế, xã hội. Qua cơ cấu dân số - lứa tuổi ta có thể so sánh các nhóm lứa tuổi trong mối quan hệ với dân số, xã hội và kinh tế của dân cư, từ đó rút ra những đặc trưng của lứa tuổi đó trong sự phát triển chung. Cơ cấu dân số - lứa tuổi được xem xét ở 3 trạng thái:

- Tĩnh (nghiên cứu sự phân bố dân số theo lứa tuổi ở một thời điểm nhất định. - Động (sự phát triển của dân số theo lứa tuổi qua những thời kì khác nhau). - Trong những liên hệ với các quá trình xã hội - kinh tế. Biểu đồ được trình bày bằng các hình tháp lứa tuổi. 4.3 Cơ cấu xã hội - lãnh thổ Cơ cấu xã hội còn phụ thuộc vào từng vùng lãnh thổ, vì vậy cơ cấu xã hội - lãnh thổ gắn liền với cơ cấu kinh tế theo từng vùng lãnh thổ, với địa bàn cư trú của các dân tộc, với bản sắc riêng về truyền thống và di sản văn hoá của từng vùng. Cơ cấu xã hội - lãnh thổ chủ yếu được phân chia thành 2 khu vực: thành thị và nông thôn. Ngoài ra có thể phân chia cơ cấu xã hội - lãnh thổ theo từng vùng, miền mà mỗi vùng, miền bao gồm cả nông thôn và thành thị. Cơ cấu xã hội, lãnh thổ của Việt Nam gồm 7 vùng miền: • Trung du và miền núi Bắc bộ • Đồng bằng sông Hồng • Bắc Trung bộ • Duyên hải miền trung • Tây Nguyên • Đông Nam bộ • Đồng bằng sông Cửu Long 4.4 Cơ cấu xã hội - học vấn, nghề nghiệp Cơ cấu dân số theo trình độ văn hoá phản ánh trình độ dân trí và học vấn của dân cư, là một trong những tiêu chí để đánh giá chất lượng cuộc

sống ở mỗi quốc gia. Trình độ văn hoá của dân cư cao là điều kiện thuận lợi cho sự phát triển, nâng cao năng suất lao động và chất lượng sản phẩm, thúc đẩy các mặt khác của đời sống xã hội. Cơ cấu này làm sáng tỏ trình độ học vấn của dân cư, sự phân công lao động và hợp tác lao động trong xã hội ở từng thời điểm cụ thể. Từ đó sẽ hiểu được sự phát truển của lực lượng sản xuất xã hội. Vì thế tiêu chí học vấn và nghề nghiệp có vai trò quan trọng trong sự phát triển xã hội. Có thể phân chia xã hội thành 2 nhóm xã hội - nghề nghiệp lớn: - Học vấn - Chuyên môn kỹ thuật 4.5 Cơ cấu xã hội - giai cấp Cơ cấu xã hội - giai cấp là hệ thống các giai cấp, tầng lớp xã hội và các mối quan hệ giữa chúng. Đó là các mối quan hệ về sở hữu, quản lý, địa vị chính trị - xã hội,... Cơ cấu xã hội - giai cấp vừa phản ánh sự tồn tại xã hội và vừa tác động lại sự phát triển của xã hội. C. Mác đã từng nói rằng: "lịch sử tất cả các xã hội tồn tại từ trước tới nay chỉ là lịch sử đấu tranh giai cấp" và V.I. Lênin cũng nói: kết cấu xã hội và chính quyền có nhiều biến đổi, nếu không tìm hiểu những biến đổi này thì không thể tiến được một bước trong bất kỳ lĩnh vực hoạt động nào. Theo quan điểm Macxit thì bất kì ở đâu có giai cấp thì cơ cấu xã hội - giai cấp đóng vai trò quyết định trong cơ cấu xã hội. Sự phân chia cơ cấu xã hội - giai cấp tuỳ thuộc vào mỗi chế độ xã hội. • Cơ cấu xã hội tư bản chủ nghĩa được phân chia thành 2 giai cấp: - Giai cấp tư sản - Giai cấp công nhân - Tầng lớp trung gian

• Cơ cấu xã hội xã hội chủ nghĩa gồm có: - Giai cấp công nhân - Giai cấp nông dân - Tầng lớp trí thức, viên chức Cơ cấu giai cấp có thể coi như là nhân của cơ cấu xã hội và sự biến đổi của nó tạo nên sự biến đổi cơ cấu xã hội. Ngoài ra còn một số cơ cấu xã hội khác như cơ cấu xã hội - sắc tộc, cơ cấu xã hội - tôn giáo, cơ cấu xã hội - thu nhập… Cùng một con người sẽ thuộc về nhiều cộng đồng người khác nhau theo các hình thức phân chia khác nhau (thuộc về một giai cấp, tầng lớp, một nhóm nghề nghiệp, một địa bàn cư trú, một tôn giáo hoặc không theo tôn giáo nào,...). Các loại hình của cơ cấu xã hội có mối quan hệ với nhau và tác động qua lại lẫn nhau.

B. Tæ chøc x· héi 1. Kh¸i niÖm: Tæ chøc x· héi lµ mét hÖ thèng c¸c quan hÖ, tËp hîp liªn kÕt c¸ nh©n nµo ®ã ®Ó ®¹t ®îc mét môc ®Ých nhÊt ®Þnh. §Þnh nghÜa nµy nhÊn m¹nh ®Õn hÖ thèng c¸c quan hÖ liªn kÕt c¸ nh©n chø kh«ng ph¶i chÝnh tËp hîp c¸ nh©n trong c¸c tæ chøc vµ c¸c quan hÖ ë ®©y lµ c¸c quan hÖ x· héi. NÕu nh gi÷a tËp hîp c¸c c¸ nh©n kh«ng cã nh÷ng quan hÖ x· héi th× hä cha thÓ ®îc coi lµ thµnh viªn cña mét tæ chøc x· héi nµo ®ã. H¬n thÕ, nh÷ng quan hÖ nµy sÏ liªn hÖ c¸c c¸ nh©n vµo mét nhãm ®Ó hä cïng thùc hiÖn mét ho¹t ®éng chung nµo ®ã nh»m ®¹t ®îc nh÷ng môc ®Ých nhÊt ®Þnh.

C¸c nhµ x· héi häc cã thÓ chØ ra 5 dÊu hiÖu c¬ b¶n nhÊt cña tæ chøc x· héi nh sau: - §ã lµ nhãm x· héi ®îc lËp ra cã chñ ®Þnh vµ c¸c thµnh viªn cña nhãm ®ã ý thøc ®îc r»ng nhãm cña hä tån t¹i ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých nµo ®ã. - Nhãm x· héi ®îc xem lµ tæ chøc x· héi ph¶i cã sù thÓ hiÖn cô thÓ c¸c quan hÖ quyÒn lùc x· héi, tøc lµ cã quan hÖ l·nh ®¹o- phôc tïng, cã nh÷ng c¸ nh©n cã kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh hµnh vi th¸i®é cña ngêi kh¸c thuéc nÊc thang quyÒn lùc thÊp h¬n. - Cïng víi hÖ thèng c¸c quan hÖ quyÒn lùc, tæ chøc x· héi lµ mét tËp hîp c¸c vÞ thÕ vµ vai trß. Mçi mét thµnh viªn cña tæ chøc x· héi cã vÞ thÕ x¸c ®Þnh trong nhãm. - C¸c vai trß cña c¸c thµnh viªn tæ chøc x· héi ®îc thùc hiÖn theo sù mong ®îi cña tæ chøc. Nhng nÕu mäi ngêi tù ph¸t thùc hiÖn c¸c vai trß nµy th× cã thÓ dÉn ®Õn sù rèi ho¹t ®éng. ChÝnh v× lÏ ®ã, trong mäi tæ chøc lu«n cã nh÷ng quy t¾c ®iÒu chØnh mèi quan hÖ gi÷a c¸c vai trß. Nh÷ng quy t¾c nµy sÏ phãi hîp viÖc thùc hiÖn vai trß cña c¸c thµnh viªn khiÕn cho tæ chøc ho¹y ®éng ®îc nhÞp nhµng æn ®Þnh. - Mét lo¹i dÊu hiÖu n÷a cña tæ chøc x· héi lµ phÇn lín c¸c môc ®Ých vµ mèi quan hÖ cña tæ chøc ®îc chÝnh thøc vµ c«ng khai ho¸. 2. Ph©n lo¹i tæ chøc x· héi:

2.1 Nhãm quyÒn uy: - Nhãm quyÒn uy do mét thñ lÜnh ®Çy uy quyÒn dÉn d¾t. Thñ lÜnh nµy cã mét kh¶ n¨ng thu hót, l«i cuèn quÇn chóng mét c¸ch ®Æc biÖt. C¸c thµnh viªn cña nhãm quyÒn uy t«n sing thñ lÜnh vµ s½n sµng hiÕn d©ng phÇn lín søc lùc cña m×nh cho thñ lÜnh. - C¸c nhãm nµy dÔ bÞ biÕn ®æi vµ bÞ phô thuéc nhiÒu vµo thñ lÜnh cña nhãm. Sù phô thuéc nµy thÓ hiÖn ë chç toµn bé mäi quyÒn lùc ®Òu tËp trung trong tay thñ lÜnh, do vËy mäi vÊn ®Ò ®Òu do chÝnh b¶n th©n thñ lÜnh hoÆc ngêi ®îc thr lÜnh uû quyÒn quyÕt ®Þnh. - Trong c¸c nhãm quyÒn uy, vÞ thÕ vµ vai trß cña c¸c thµnh viªn kh«ng ®îc x¸c lËp theo quy t¾c kh¸ch quan, mµ theo mèi quan hÖ víi thñ lÜnh. Nh÷ng ngêi th©n cËn víi thñ lÜnh dÔ cã c¬ héi ®¶m nhËn nh÷ng träng tr¸ch quan träng h¬n. - Sù rµng buéc gi÷a thñ lÜnh vµ c¸c thµnh viªn cña nhãm quyÒn uy chñ yÕu lµ sù rµng buéc c¸ nh©n chø kh«ng tu©n theoquy t¾c hay theo ph¸p luËt chÝnh thøc nh c¸c tæ chøc x· héi kh¸c. - Trong c¸c nhãm quyÒn uy thêng ®Æt ra nh÷ng tr×nh tù ®Ó lùa chän nh÷ng ngêi míi thay thÕ nh÷ng thñ lÜnh cò. - Nhãm quyÒn uy ho¹t ®éng ®îc thêng lµ nhê vµo sù ®ãng gãp cña c¸c thµnh viªn díi danh nghÜa bæn

phËn. Tuy nhiªn hä còng cã thÓ cã nh÷ng nguån thu nhËp tõ viÖc s¶n xuÊt bu«n b¸n c¸c s¶n phÈm. DÇn dÇn cø theo híng trªn, trong nhãm quyÒn uy sÏ më ra nh÷ng chøc vô, thø lo¹i, quyÒn lùc. Tõ ®ã sÏ chuyÓn thµnh c¸c nhãm cã tÝnh tæ chøc cao, tøc lµ c¸c tæ chøc x· héi. Nh vËy, vÒ b¶n chÊt, nhãm quyÒn uy lµ mét d¹ng tæ ch¸c s¬ khaivíi nh÷ng ®Æc ®iÓm cÊu tróc láng lÎo kÐm bÒn v÷ng. Nhng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, c¸c nhãm quyÒn uycòng chuyÓn thµnh c¸c d¹ng nh tæ chøc x· héi. 2.2 HiÖp héi tù nguþÖn: C¸c hiÖp héi tæ chøc tù nguyÖn rÊt phæ biÕn trªn thÕ giíivµ trong mçi quèc gia. Nã cã thÓ lµ hiÖp héi c¸c tæ chøc t«n gi¸o, c¸c hiÖp héi nghÒ nghiÖp, héi tõ thiÖn, hay c¸c hiÖp héi tæ chøc ®Æc thï nh: héi kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, héi lµm vên, héi su tÇm tem… §Æc ®iÓm: - Chóng ®îc lËp ra v× nh÷ng lîi Ých vµ nhu cÇu cña b¶n th©n c¸c thµnh viªn. - ViÖc ®¨ng kÝ vµo héi lµ hoµn toµn tù nguyÖn, kh«ng cã nh÷ng tiªu chuÈn kh¸ kh¾t khe vÒ viÖc gia nhËp héi. ChÝnh v× nguyªn t¾c nµy mµ c¸c thñ lÜnh cña nhãm Ýt cã ¶nh hëng ®Õn c¸c th¸nh viªn. nÕu nh c¸c thµnh viªn kh«ng hµi lßng, kh«ng ®ång t×nh víi c¸ch ®iÒu hµnh cña thñ lÜnh, hä cã thÓ rêi bá tæ chøc.

- C¸c hiÖp héi, tæ chøc kh«ng liªn quan víi c¸c cá quan chÝnh quyÒn tõ cÊp ®Þa ph¬ng ®Õn cÊp trung ¬ng. Tøc lµ, cÊp chÝnh quyÒn kh«ng can thiÖp vµo c¸c tæ chøc tù nguyÖn. - C¸c hiÖp héi, tæ chøc tù nguyÖn ho¹t ®éng dùa vµo nh÷ng thµnh viªn lµm kh«ng hëng l¬ng. chóng thiÕu mét c¬ cÊu ch¾c ch¾n hoÆc mét hÖ thèng quyÒn lùc cìng bøc. Tãm l¹i, c¸c hiÖp héi, tæ chøc tù nguyÖn lµ nh÷ng tæ chøc kh«ng thÓ thiÕu trong ®êi sèng x· héi. Nã ®¸p øng ®îc mét phÇnnhu cÇu tæ chøc ho¹t ®éng sèng cña c¸c thµnh viªn trong x· héi, ®ång thêi vÉn t«n träng tù do c¸ nh©n cña hä. 2.3 Tæ chøc khu biÖt: Tæ chøc khu biÖt lµ mét d¹ng tæ chøc x· héi n»m trªn mét cùc ®ãi lËp so víi c¸c hiÖp héi tæ chøc tù nguyÖn. C¸c tæ chøc khu biÖt ®îc lËp ra ®Ó ®¸p øng phôc vô cho nh÷ng lîi Ých cña nhµ níc, cña t«n gi¸o hay nh÷ng c¬ quan kh¸c, tøc lµ cña x· héi nãi chung. Nh÷ng thµnh viªn cña tæ chøc khu biÖt bÞ c« lËp, t¸ch biÖt khái x· héi. ViÖc trë thµnh thµnh viªn cña c¸c tæ chøc nµy phÇn lín kh«ng ph¶i lµ tù nguyÖn. X· héi vµ c¸c tæ chøc khu biÖt ®Æt ra rÊt nhiÒu luËt lÖ, quy t¾c ®Ó duy tr× trËt tù, ®ßng thêi khiÕn c¸c thµnh viªn phô thué lÉn nhau. Theo Golfman (1961) c¸c tæ chøc khu biÖt cã thÓ cã thÓ chia thµnh 4 lo¹i:

- C¸c tæ chøc dµnh cho nh÷ng ngêi kh«ng thÓ tù ch¨m sãc cho b¶n th©n. - C¸c tæ chøc ®îc lËp ra ®Ó giam gi÷, c¸ch li nh÷ng phÇn tö bÞ coi lµ nguy hiÓm cho x· héi theo c¸c ®iÒu luËt vµ quy ®Þnh ph¸p lÝ cña nhµ níc vµ x· héi. - C¸c tæ chøc ®îc lËp ra ®Ó thùc hiÖn nh÷ng nhiÖn vô ®Æc biÖt cho x· héi nh b¶o vÖ tæ quèc, huÊn luyÖn, d¹y häc… - D¹ng tæ chøc khu biÖt ®îc lËp ra ®Ó thu hót nh÷ng ngêi thÝch tù m×nh rót lui khái ®êi sèng x· héi, thêng lµ lÝ do t«n gi¸o. 2.4 Tæ chøc quan liªu: Tæ chøc quan liªu lµ tæ chøc mµ ho¹t ®éng cña nã ®îc ph©n chia thµnh c¸c vai trß, c¸c vai trß nµy ®îc x¸c ®Þnh bëi nh÷ng quy t¾c, thñ tôc vµ ®îc s¾p xÕp vµo mét thø bËc quyÒn lùc. 3. Bé m¸y quan liªu vµ tæ chøc x· héi hiÖn ®¹i: 3.1 Vai trß vµ ý nghÜa cña bé m¸y quan liªu: C¸c tæ chøc x· héi theo m« h×nh bé m¸y quan liªu cã ý nghÜa tÝch cùc trong qu¸ tr×nh tæ chøc vµ vËn hµnh x· héi. C¸c tæ chøc nµy cã cÊu tróc nh vËy v× chóng muèn hîp lÝ ho¸ c¸ch tæ chøc ho¹t ®éng, mét xu híng cña x· héi hiÖn ®¹i. Theo Weber, bé m¸y quan liªu cã c¸c ®Æc trng c¬ b¶n sau: - Sù ph©n c«ng lao ®éng ®îc x¸c ®Þnh theo quy ®Þnh, theo luËt.

- Mét hÖ thèng ban hµnh mÖnh lÖnh theo thø bËc tõ trªn xuèng díi víi nhiÒu cÊp ®é kh¸c nhau - Mét hÖ thèng v¨n phßng, hµnh chÝnh c«ng khai, ®îc bæ sung b»ng nh÷ng tËp tµi liÖu viÕt, cã thÓ c¶ mét c¬ quan trong ®ã nh÷ng c«ng viÖc cña tæ chøc ®îc m« t¶ vµ ®îc lu gi÷. - Nh÷ng quy tr×nh ®µo t¹o chÝnh thøc cho nh÷ng c«ng viÖc trong tæ chøc. - Nh÷ng ngêi lao ®éng cèng hiÕn toµn bé sù quan t©m vµ søc lùc cho ho¹t ®éng cña tæ chøc vµ coi ®ã lµ mét sù nghiÖp, mét nghÒ nghiÖp. - Nh÷ng quy ®Þnh hoÆc chÝnh thøc Ýt nhiÒu æn ®Þnh cã thÓ häc ®îc vµ tu©n theo mét c¸ch dÔ dµng. - Cã sù trung thµnh cña nh©n viªn víi tæ chøc. 3.2 Sù ra ®êi, vËn hµnh vµ ph¸t triÓn bé m¸y quan liªu: Bé m¸y quan liªu kh«ng ph¶i chØ cã trong x· héi hiÖn ®ai. Nã ®· tån t¹i thËm chÝ ngay c¶ trong x· héi Ai CËp, Trung Quèc, ®Õ quèc La M· cæ ®aÞ… Cïng víi cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, c¸c bé m¸y quan liªu mäc lªn m¹nh mÏ ë c¸c níc ph¬ng T©y C¸c nhµ x· héi häc chØ ra nguyªn nh©n c¬ b¶n díi ®©y khiÕn cho bé m¸y quan liªu ®· vµ ®ang ph¸t triÓn: - Nguyªn nh©n ®Çu tiªn vµ c¬ b¶n nhÊt ®· ®îc ®Ò cËp tíi trong phÇn trªn lµ n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶. Tæ

chøc quan liªu tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®îc tríc hÕt v× chóng cã n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶. - Nguyªn nh©n thø hai liªn quan ®Õn quyÒn lùc. Tæ chøc x· héi lu«n diÔn ra qu¸ tr×nh ph©n bè, tranh giµnh vµ cñng cè quyÒn lùc. C¸c tæ chøc quan héi cã thÓ t¹o ra kh¶ n¨ng kiÓm so¸t sù ph©n bè quyÒn lùc. Tuy nhiªn ngêi ta còng cã thÓ l¹m dông bé m¸y quan liªu ®Ó cñng cè quyÒn lùc. ĐiÓm quan träng trong sù kiÓm so¸t cña bé m¸y quan liªu chÝnh lµ viÖc cã th«ng tin. Mçi vÞ trÝ trong tæ chøc sÏ ®îc biÕt ®Õn nh÷ng th«ng tin nhÊt ®Þnh, nh÷ng th«ng tin kh«ng thuéc nhiÖm vô cña ai th× ngêi ®ã kh«ng cÇn , hoÆc thËm chÝ kh«ng ®îc phÐp biÕt ®Õn. Trong khÝa c¹nh nµy, chóng ta cã thÓ nãi r»ng trong mét tæ chøc x· héi hiÖn ®¹i thµnh viªn thùc sù cã nhiÒu quyÒn lùc lµ ngêi cã nhiÒu th«ng tin, tøc lµ tri thøc nhÊt. Nãi tãm l¹i, lÝ do thø hai ®Ó bé m¸y qu¶n lÝ tån t¹i vµ ph¸t triÓn chÝnh lµ viÖc bé m¸y nµy cã thÓ ®Æt c¸c thµnh viªn vµo nh÷ng vÞ trÝ ®a d¹ng trong thang bËc quyÒn lùc cña hä. 3.3 Chøc n¨ng cña nh÷ng quy ®Þnh trong bé m¸y quan liªu: - Giao tiÕp: nh÷ng quy ®Þnh cña tæ chøc lµ c¸i mµ bé m¸y qu¶n lÝ mong muèn, nhng c¸c quy ®Þnh cïng giµnh cho ngêi lao ®éng ®é co gi·n nhÊt ®Þnh trong viÖc thùc hiÖn c¸c ®ßi hái nµy

- §iÒu khiÓn tõ xa: nh÷ng quy ®Þnh cho phÐp nh÷ng nhµ qu¶n lÝ cÊp cao nhÊt cã thÓ kiÓm so¸t ®îc hµnh vi ë tÊt c¶ c¸c cÊp ®é tæ chøc. - C¬ së cña sù trõng ph¹t: c¸c quy ®Þnh thêng chøa ®ùng nh÷ng tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ nh÷ng thµnh viªn lµm viÖc kÐm hoÆc kh«ng chÞu tu©n thñ cÊp trªn ®Ó ®a ra sù trõng ph¹t. - T¹o ®é co gi·n trong hµnh trang qu¶n lÝ: nhòng quy ®Þnh cho phÐp c¸c nhµ qu¶n lÝ khe hë trong viÖc tho¶ thuËn nh»m ®¹t ®îc sù hîp t¸c víi ngêi lao ®éng. C¸c nhµ qu¶n lÝ cã thÓ níi láng nh÷ng quy ®Þnh ®Ó ®¸p l¹i sù nhîng bé , tho¶ hiÖp cña nh©n viªn. Tøc lµ khi nh©n viªn vi ph¹m quy ®Þnh thêng hä sÏ bÞ trõng ph¹t ngay. Nhng hä tá ra tho¶ hiÖp ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc tèt h¬n th× hä vÉn cã thÓ kh«ng bÞ trõng ph¹t. 4. Nhược điểm và bệnh lí tổ chức 4.1 Nhược điểm Khi phân tích về những bộ máy quan liêu, ta đã nêu ra những ưu điểm của nó để tồn tại và phát triển, tuy nhiên nó cũng có những nhược điểm dưới đây • Bất ổn định, không chắc chắn Theo Weber, những người tham gia vào bộ máy quan liêu cần biết mục đích của nó và theo đuổi mục đích đó một cách hợp lí. Thực tế thì không đơn giản như vậy. Vì mục đích của tổ chức và các phương tiện để đạt dược đó đều có thể thiếu ổn định, không chắc chắn và không rõ ràng. Ông cho

rằng các nhược điểm cơ bản của tổ chức xã hội bắt nguồn tè sự vi phạm các nguyên tắc kết hợp đúng đắn phương tiện với mục đích như sau. • Mục đích rõ ràng, phương tiện chắc chắn Khi tổ chức ý thức về mục đích của hoạt động và biết chính xác những phương tiện để đạt được mục đích đó. • Mục đích rõ ràng, phương tiện không chắc chắn Khi tổ chức ý thức về mục đích của hoạt động nhưng không tìm được phương tiện để đạt được nó. • Mục đích không rõ ràng, phương tiện chắc chắn Khi tổ chức không lựa chọn được mục đích hành động cụ thể, nó lại tìm được những phương tiện chắc chắn để đạt được mục đích đó. • Mục đích không rõ ràng, phương tiện không chắc chắn Khi tổ chức không thể lựa chọn được mục đích nào trong những mục đích xung đột lẫn nhau và phương tiện, cách thức để đạt được nó. Các nhà xã hội học nghiên cứu về tổ chức còn chú ý đến môi trường hoạt động của nó vì nó có ảnh hưởng đến việc lựa chọn mục đích và phương tiện, yếu tố văn hoá, chính trị và các tổ chức xã hội khác. • Quy mô tổ chức, tính phức tạp và tính không hiệu quả Quy mô tổ chức được đo bằng số lượng người là thành viên của tổ chức đó. Sự phức tạp được xác định số lượng người chiếm giữ các chức vụ quản lí hay số lượng các đầu công việc độc lập. Khi tổ chức phần lớn thì càng phức tạp, nhưng khi các tổ chức này trở thành rất lớn thì lại có xu hướng có hiệu quả hơn các tổ chức nhỏ. Do vậy quy mô tổ chức là sự phức tạp trong tổ chức. 4.2 Bệnh lí của tổ chức • Phục tùng mù quáng và lạm dụng quyền lực tổ chức

- Nó làm hạn chế tính năng động của các thành viên trong tổ chức và kìm hãm sự phát triển lành mạnh của cả tổ chức. Cơ cấu quyền lực, những quy định, tính chất tập thể của các tổ chức quan liêu đã tạo ra một sức ép khiến các thành viên phải tuân lệnh. Đây là nguồn gốc xung đột trong tổ chức. - Bệnh phục tùng mù quáng có thể đang giảm đi trong xã hội hiện đại thì bệnh lộng quyền và lam dụng chức vụ gây tổn thất cho tổ chức không giảm đi. Một số nhà quản lí đã ra sực lợi dung yếu tố phi cá nhân để nắm giữ quyền lực và khống chế tổ chức. Số lượng thành viên của bộ máy quan liêu tăng dần • Xung đột trong tổ chức Xung đột là hiện tượng phổ biến trong các tổ chức xã hội do nó nằm trong nhân cách cá nhân và cơ cấu của tổ chức. Xung đột gồm 2 loại: - Xung đột phi lí có nguồn gốc từ cá nhân, họ hoà trộn những đặc điểm tính cách với vai trò của họ trong tổ chức. - Xung đột hợp lí có nguồn gốc là bản thân các vấn đề của tổ chức, không bị những đắc điểm của nhân cách chi phối. Xung đột hợp lí có thể chia làm 3 loại: + Xung đột giữa các bộ phận cạnh tranh không trực tiếp + Xung đột giữa các bộ phận cạnh tranh trực tiếp + Xung đột trong thứ bậc vì lợi ích của tổ chức Công cụ cơ bản để giaỉ quyết xung đột là sự thu nạp một số người đối lập vào quá trình ra quyết định hay thay đổi cơ cấu của tổ chức.