Chuong1

Ch¬ng mét Kh¸i luËn vÒ Internet - Web vµ th¬ng m¹i ®iÖn tö I. Kh¸i luËn vÒ Internet - Web 1. M¹ng m¸y tÝnh M¹ng m¸y tÝnh, hiÓu theo c¸ch chung nhÊt, lµ tËp hîp c¸c m¸y tÝnh ®éc lËp (autonomous) ®îc kÕt nèi víi nhau th«ng qua c¸c ®êng truyÒn vËt lý vµ tu©n theo c¸c quy íc truyÒn th«ng nµo ®ã. Kh¸i niÖm m¸y tÝnh ®éc lËp ®îc hiÓu lµ c¸c m¸y tÝnh riªng lÎ hoÆc m¸y tÝnh trong mét m¹ng mµ ë ®ã, nã kh«ng cã kh¶ n¨ng khëi ®éng hoÆc ®×nh chØ c¸c m¸y tÝnh kh¸c. C¸c ®êng truyÒn vËt lý lµ c¸c m«i trêng truyÒn tÝn hiÖu vËt lý (cã thÓ lµ h÷u tuyÕn hoÆc v« tuyÕn). C¸c quy íc truyÒn th«ng chÝnh lµ c¬ së ®Ó c¸c m¸y tÝnh cã thÓ “giao tiÕp” hay “nãi chuyÖn” ®îc víi nhau vµ nã lµ mét yÕu tè quan träng hµng ®Çu cña c«ng nghÖ m¹ng m¸y tÝnh. Mét sè m¹ng m¸y tÝnh bao gåm: mét m¸y tÝnh trung t©m vµ mét nhãm c¸c tr¹m tõ xa cã thÓ b¸o c¸o vÒ m¸y tÝnh trung t©m. ThÝ dô: m¹ng m¸y tÝnh b¸n vÐ cña mét h·ng hµng kh«ng gåm mét m¸y tÝnh trung t©m cung cÊp dÞch vô ®Æt chç cïng rÊt nhiÒu tr¹m lµm viÖc t¹i c¸c s©n bay vµ c¸c ®¹i lý b¸n vÐ m¸y bay cña h·ng. Nh÷ng m¹ng m¸y tÝnh kh¸c, kÓ c¶ Internet, th× “b×nh ®¼ng” h¬n vµ cho phÐp mäi m¸y tÝnh trªn m¹ng ®Òu cã thÓ liªn l¹c víi nhau. ViÖc nèi c¸c m¸y tÝnh thµnh m¹ng tõ l©u ®· trë thµnh mét nhu cÇu kh¸ch quan v× nhiÒu lý do, trong ®ã cã hai lý do rÊt c¬ b¶n lµ: - Cã rÊt nhiÒu c«ng viÖc vÒ b¶n chÊt lµ ph©n t¸n (hoÆc vÒ th«ng tin, hoÆc vÒ xö lý, hoÆc c¶ hai) ®ßi hái ph¶i cã sù kÕt hîp truyÒn th«ng víi xö lý hay sö dông c¸c ph¬ng tiÖn truy cËp tõ xa; - Nhu cÇu liªn l¹c, trao ®æi th«ng tin nhê ph¬ng tiÖn m¸y tÝnh.

1

C¸c kü thuËt ®îc sö dông ®Ó thiÕt lËp c¸c m¹ng m¸y tÝnh lµ mét chñ ®Ò rÊt thó vÞ, tuy vËy, nã kh«ng thuéc ph¹m vi nghiªn cøu cña cuèn s¸ch nµy. Mét kh¸i niÖm vÒ m¹ng m¸y tÝnh mµ ngêi ®äc sÏ gÆp nhiÒu trong cuèn s¸ch nµy lµ giao thøc m¹ng m¸y tÝnh. Giao thøc m¹ng m¸y tÝnh bao gåm c¸c quy t¾c ®îc thiÕt lËp ®Ó c¸c m¸y tÝnh (hÖ thèng) cã thÓ hiÓu ®îc nhau trong qu¸ tr×nh th«ng tin liªn l¹c. C¸c quy t¾c nµy qu¶n lý chÝnh x¸c c¸c th«ng tin ®îc trao ®æi gi÷a c¸c hÖ thèng, chóng ®¹i diÖn cho c¸c môc ®Ých truyÒn ph¸t vµ ho¹t ®éng truyÒn th«ng ®îc qu¶n lý ra sao. Mçi m¹ng m¸y tÝnh cã nhiÒu líp giao thøc ho¹t ®éng hoµn toµn ®éc lËp víi nhau. VÒ nguyªn t¾c, mçi líp giao thøc gi¶i quyÕt mét kh©u trong toµn bé qu¸ tr×nh truyÒn th«ng cña c¸c líp nãi trªn, ®ång thêi cung cÊp c¸c dÞch vô truyÒn th«ng cho c¸c líp cao h¬n trªn c¬ së sö dông c¸c dÞch vô c¬ b¶n mµ c¸c líp díi cung cÊp. C¸c líp tiªu biÓu cña mét m¹ng m¸y tÝnh (theo thø tù tõ thÊp ®Õn cao) bao gåm: - Líp kÕt nèi hay líp m¹ng cÊp díi: Giao thøc hç trî cho viÖc dÞch chuyÓn cña nh÷ng chuçi d÷ liÖu díi d¹ng c¸c bit(*), gäi lµ c¸c gãi, gi÷a hai bé phËn cña mét thiÕt bÞ ®îc nèi trùc tiÕp víi nhau, sö dông mét kü thuËt m¹ng cÊp díi riªng biÖt. - Líp m¹ng: Giao thøc hç trî cho viÖc ph©n phèi mét gãi tin gi÷a c¸c hÖ thèng ®îc nèi víi nhau b»ng mét con ®êng, con ®êng nµy cã thÓ ®i qua nhiÒu m¹ng cÊp díi (c¸c m¹ng nµy cã thÓ kh¸c nhau vÒ mÆt kü thuËt) ®îc nèi víi nhau. ThÝ dô, hai hÖ thèng ë hai vÞ trÝ kh¸c nhau, mçi hÖ thèng n»m trong mét m¹ng côc bé (LAN - Local Area Network); hai m¹ng côc bé nµy ®îc nèi víi nhau qua mét m¹ng diÖn réng (WAN Wide Area Network). §Ó cã thÓ giao tiÕp víi nhau, c¸c m¹ng cÊp díi sö dông mét thiÕt bÞ cã tªn lµ bé ®Þnh tuyÕn (router) lµm nhiÖm vô ph©n phèi ®óng ®Þa chØ c¸c gãi tin gi÷a hai hÖ thèng (xem s¬ ®å 1). (

§¬n vÞ c¬ b¶n cña th«ng tin theo hÖ thèng sè nhÞ ph©n (BInary digiT - BIT). C¸c m¹ch ®iÖn tö trong m¸y tÝnh sÏ ph¸t hiÖn sù kh¸c nhau gi÷a hai tr¹ng th¸i (dßng ®iÖn møc cao vµ dßng ®iÖn møc thÊp) vµ biÓu diÔn c¸c tr¹ng th¸i ®ã díi d¹ng mét trong hai sè nhÞ ph©n 1 hoÆc 0. C¸c ®¬n vÞ c¬ b¶n cao/thÊp, ®óng/sai, cã/kh«ng, ®ãng/më, thÕ nµy/thÕ kia ®îc gäi lµ c¸c bit. *)

2

- Líp chuyÓn t¶i: Giao thøc ®¶m b¶o viÖc truyÒn c¸c gãi d÷ liÖu tõ ®iÓm A tíi ®iÓm B kh«ng bÞ mÊt m¸t hay sai lÖch vÒ trËt tù c¸c gãi. - Líp øng dông: C¸c phÇn mÒm øng dông t¹i c¸c ®iÓm cuèi cña hÖ thèng sÏ sö dông giao thøc nµy ®Ó diÔn gi¶i vµ hiÓu néi dung cña c¸c dßng d÷ liÖu ®îc ph©n phèi bëi líp chuyÓn t¶i. Líp øng dông lµ líp cao nhÊt cña mét ng¨n chøa tr×nh giao thøc hoµn chØnh.

S¬ ®å 1: S¬ ®å ®êng truyÒn cña m¹ng. V× c¸c líp giao thøc hoµn toµn ®éc lËp víi nhau, nhiÒu giao thøc líp cao cã thÓ sö dông mét giao thøc líp thÊp h¬n, hoÆc mét giao thøc líp cao cã thÓ sö dông lÇn lît nhiÒu líp giao thøc líp thÊp h¬n. ThÝ dô, c¸c giao thøc øng dông kh¸c nhau cã thÓ ho¹t ®éng trªn cïng mét líp chuyÓn t¶i. §Ó x©y dùng líp giao thøc øng dông, ngêi thiÕt kÕ cÇn ph¶i hiÓu râ c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n mµ mét líp chuyÓn t¶i cung cÊp, song hä kh«ng cÇn hiÓu chi tiÕt vÒ ho¹t ®éng cña líp chuyÓn t¶i nµy vµ vÒ ho¹t ®éng còng nh sù tån t¹i cña c¸c líp giao thøc thÊp h¬n. 2. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Internet

3

Ngµy nay, víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ th«ng tin, tõ m¸y tÝnh ®ang sö dông, ngêi ta cã thÓ t×m kiÕm th«ng tin, cã thÓ liªn l¹c víi bÊt cø ai, khai th¸c tµi nguyªn th«ng tin ë bÊt cø ®©u trªn thÕ giíi... b»ng c¸ch khai th¸c m¹ng Internet. Internet lµ m¹ng líi m¸y tÝnh réng lín gåm nhiÒu m¹ng m¸y tÝnh n»m tr¶i réng kh¾p toµn cÇu; tõ c¸c m¹ng lín vµ chÝnh thèng nh m¹ng cña c¸c trêng ®¹i häc, c¸c viÖn nghiªn cøu, c¸c c«ng ty nh Microsoft, AT&T, Digital Equipment,... ®Õn c¸c m¹ng nhá vµ kh«ng chÝnh thèng kh¸c (cña c¸c nhãm hoÆc cña mét c¸ nh©n nµo ®ã). Ngµy cµng cã nhiÒu m¹ng m¸y tÝnh ë mäi n¬i trªn thÕ giíi ®îc kÕt nèi víi Internet. Internet b¾t nguån tõ mét dù ¸n do C¬ quan qu¶n lý c¸c dù ¸n nghiªn cøu cao cÊp (ARPA - Advanced Research Projects Agency) thuéc Bé Quèc phßng Mü khëi xíng n¨m 1969, víi môc tiªu t¹o ra mét m¹ng m¸y tÝnh tin cËy kÕt nèi gi÷a Bé Quèc phßng Mü víi c¸c nhµ thÇu nghiªn cøu khoa häc vµ qu©n sù (bao gåm mét sè lín c¸c trêng ®¹i häc, n¬i tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu qu©n sù). Môc tiªu h×nh thµnh m¹ng m¸y tÝnh tin cËy nµy bao gåm viÖc thiÕt lËp hÖ thèng ®êng dÉn n¨ng ®éng, ®¶m b¶o r»ng trong trêng hîp nÕu mét liªn kÕt m¹ng nµo ®ã bÞ ph¸ huû do c¸c cuéc tÊn c«ng th× lu th«ng trªn m¹ng cã thÓ tù ®éng chuyÓn sang nh÷ng liªn kÕt kh¸c. Cho ®Õn nay, Internet hiÕm khi bÞ tÊn c«ng, nhng nh÷ng sù cè do c¸p bÞ c¾t ®øt l¹i thêng x¶y ra. Do ®ã, ®èi víi Internet, viÖc quan träng lµ cÇn ®Ò phßng c¸p bÞ ®øt. §Çu thËp kû 70 cña thÕ kû XX, dù ¸n trªn thµnh c«ng vµ m¹ng ARPANET - tiÒn th©n cña m¹ng Internet - ra ®êi. Thµnh c«ng cña m¹ng ARPANET khiÕn cho nhiÒu trêng ®¹i häc cña Mü muèn gia nhËp m¹ng nµy. N¨m 1974, do nhiÒu m¹ng cña c¸c trêng ®¹i häc vµ c¸c c¬ quan nghiªn cøu ®îc kÕt nèi víi ARPANET nªn ngêi ta gäi nã lµ "Internet" (liªn m¹ng). Dï vËy, nã vÉn ®îc gäi lµ ARPANET cho ®Õn n¨m 1980, do sè lîng c¸c ®Þa ®iÓm trêng ®¹i häc trªn m¹ng qu¸ lín vµ ngµy cµng t¨ng lªn khiÕn cho nã trë nªn khã qu¶n lý, Bé Quèc phßng Mü quyÕt ®Þnh t¸ch thµnh hai m¹ng: MILNET cho qu©n sù vµ mét m¹ng ARPANET míi, nhá h¬n dµnh cho c¸c

4

®Þa ®iÓm phi qu©n sù. Tuy nhiªn, hai m¹ng nµy vÉn ®îc liªn kÕt víi nhau nhê mét ch¬ng tr×nh kü thuËt gäi lµ giao thøc Internet (IP - Internet Protocol) cho phÐp lu th«ng ®îc dÉn tõ m¹ng nµy sang m¹ng kia khi cÇn thiÕt. Tuy lóc ®ã chØ cã hai m¹ng nhng kü thuËt IP ®îc thiÕt kÕ cho phÐp kho¶ng 10.000 m¹ng ho¹t ®éng. C¸c m¹ng ®îc kÕt nèi dùa trªn kü thuËt IP ®Òu cã thÓ sö dông nã ®Ó giao tiÕp, nªn c¸c m¹ng nµy ®Òu cã thÓ trao ®æi c¸c th«ng ®iÖp víi nhau. §Çu thËp kû 80 cña thÕ kû XX, ®Ó phôc vô ho¹t ®éng nghiªn cøu trong c¶ níc, Quü Khoa häc quèc gia Mü (NSF - National Science Foundation) quyÕt ®Þnh thµnh lËp n¨m trung t©m siªu m¸y tÝnh ®Ó c¸c nhµ nghiªn cøu trªn kh¾p ®Êt níc cã thÓ göi ch¬ng tr×nh cña hä tíi ®ã tÝnh to¸n råi göi kÕt qu¶ trë l¹i th«ng qua ARPANET. Song, kÕ ho¹ch sö dông ARPANET cho môc ®Ých nµy kh«ng thùc hiÖn ®îc v× mét sè lý do kü thuËt vµ chÝnh trÞ. V× vËy, NSF ®· thiÕt lËp mét m¹ng riªng, NSFNET, ®Ó kÕt nèi víi c¸c trung t©m siªu tÝnh to¸n. Sau ®ã, NSF dµn xÕp, thiÕt lËp mét chuçi c¸c m¹ng khu vùc nh»m liªn kÕt nh÷ng ngêi sö dông trong tõng khu vùc víi NSFNET vµ víi c¸c khu vùc kh¸c. Ngay lËp tøc, NSFNET ®· ph¸t huy t¸c dông. Trªn thùc tÕ, cho ®Õn n¨m 1990, rÊt nhiÒu doanh nghiÖp ®· chuyÓn tõ ARPANET sang NSFNET. ARPANET ngµy cµng trë nªn kh«ng cßn h÷u Ých n÷a vµ ®· bÞ lo¹i bá sau gÇn 20 n¨m ho¹t ®éng. Cïng thêi gian nµy, c¸c m¹ng sö dông kü thuËt IP còng xuÊt hiÖn t¹i nhiÒu níc, ®Æc biÖt lµ sù ra ®êi cña m¹ng EUnet kÕt nèi trùc tiÕp gi÷a Hµ Lan, §an M¹ch, Thuþ §iÓn, Anh. N¨m 1985, m¹ng NSFNET ®îc kÕt nèi víi hÖ thèng m¸y tÝnh cao tèc xuyªn quèc gia dÉn tíi sù bïng næ sö dông Internet. N¨m 1989, m¹ng EUnet (ch©u ¢u) vµ m¹ng AUSSIBnet (óc) còng ®îc kÕt nèi víi Internet. Vµ tíi n¨m 1995, víi 3,2 triÖu m¸y tÝnh; 42 triÖu ngêi tõ 42.000 m¹ng m¸y tÝnh cña 84 níc trªn thÕ giíi ®îc kÕt nèi víi Internet, Internet chÝnh thøc ®îc c«ng nhËn lµ m¹ng m¸y tÝnh toµn cÇu (m¹ng cña c¸c m¹ng). 3. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n trªn Internet 3.1. §Þa chØ Internet

5

Theo quan ®iÓm cña Internet, bÊt kú m¸y tÝnh nµo, tõ nhá nhÊt ®Õn lín nhÊt, nÕu ®îc g¾n trùc tiÕp víi Internet ®Òu gäi lµ m¸y chñ. Mét sè m¸y chñ lµ nh÷ng m¸y tÝnh lín (mainframe) hoÆc siªu m¸y tÝnh cung cÊp dÞch vô cho hµng ngµn ngêi sö dông, mét sè kh¸c lµ nh÷ng tr¹m lµm viÖc nhá hay c¸c m¸y tÝnh c¸ nh©n cã mét ngêi sö dông, vµ mét sè lµ nh÷ng m¸y tÝnh chuyªn biÖt nh c¸c m¸y t¹o ®êng dÉn nèi mét m¹ng víi m¹ng kh¸c, hoÆc víi nh÷ng m¸y chñ ®Çu cuèi (terminal server) ®Ó c¸c thiÕt bÞ ®Çu cuèi ®¬n (dump terminal) gäi ®Õn vµ nèi víi c¸c m¸y chñ kh¸c. §Ó c¸c m¸y chñ cã thÓ giao tiÕp víi nhau (díi bÊt kú h×nh thøc nµo) trªn m¹ng Internet, Internet quy ®Þnh mçi m¸y chñ ®Òu ph¶i ®îc ®Þnh danh vµ cã ®Þa chØ râ rµng, gäi lµ ®Þa chØ Internet. Tªn m¸y chñ lµ "ch×a kho¸" dïng ®Ó x¸c ®Þnh tªn cña c¸c m¸y tÝnh mµ b¹n muèn t×m. ThÝ dô, vcu.edu.vn lµ tªn m¸y chñ cña trêng §¹i häc Th¬ng m¹i (ViÖt Nam); ®Þa chØ lµ c¬ së ®Ó c¸c m¸y cã thÓ liªn l¹c vµ giao tiÕp víi nhau. Mét ®Þa chØ b»ng sè cã vai trß t¬ng tù sè ®iÖn tho¹i. Giao thøc Internet (IP Internet Protocol) sö dông th«ng tin ®Þa chØ Internet ®Ó ph©n phèi th ®iÖn tö vµ c¸c lo¹i d÷ liÖu tõ m¸y tÝnh nµy ®Õn m¸y tÝnh kh¸c. Trªn Internet, ®Þa chØ Internet ®îc 1. §Ó lµm cho nh÷ng sè nµy dÔ nhí h¬n, ngêi ta chia nã thµnh 4 nhãm 8 bit vµ chuyÓn c¸c nhãm nµy thµnh sè thËp ph©n t¬ng ®¬ng, do vËy ®Þa chØ m¸y nªu trªn trë thµnh 140.186.81.1. Tuy nhiªn, ®Þa chØ kiÓu nµy vÉn rÊt khã kh¨n, nÕu kh«ng muèn nãi lµ kh«ng cã kh¶ n¨ng ghi nhí cho bÊt kú ai khi hä muèn tiÕp xóc, trao ®æi víi ngêi kh¸c. V× vËy, hÖ thèng tªn miÒn (DNS - Domain Name System) do Microsoft Sun ph¸t triÓn ®· ra ®êi vµo ®Çu nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX nh lµ mét c¸ch thøc dÔ dµng h¬n ®Ó theo dâi vµ ghi nhí c¸c ®Þa chØ. HÖ thèng tªn miÒn cho mçi m¸y tÝnh trªn m¹ng, mçi ®Þa chØ Internet, gäi chung lµ tªn miÒn, bao gåm mét chuçi c¸c ch÷ c¸i ®îc ph©n c¸ch b»ng nh÷ng dÊu chÊm. NÕu nh ®Þa chØ Internet lu«n gåm 4 phÇn th× tªn miÒn kh«ng nhÊt thiÕt cã 4 phÇn. Chóng cã thÓ chØ cã hai hoÆc ba phÇn, ch¼ng h¹n nh Yahoo.com; AOL.com; vcu.edu.vn…

6

§èi víi mét tªn miÒn trªn Internet ph¶i gi¶i m· tõ ph¶i sang tr¸i. PhÇn ngoµi cïng bªn ph¶i cña mét tªn miÒn ®îc gäi lµ khu vùc (zone). C¸c khu vùc tªn ®îc chia lµm hai lo¹i chÝnh: lo¹i 3 ký tù vµ lo¹i 2 ký tù. C¸c khu vùc 3 ký tù ®îc thiÕt lËp theo lo¹i tæ chøc (xem b¶ng 1). B¶ng 1. C¸c tªn khu vùc 3 ký tù. Khu vùc

ý nghÜa

com

Th¬ng m¹i

edu

C¸c tæ chøc gi¸o dôc

gov

C¸c bé vµ c¬ quan chÝnh quyÒn

int

C¸c tæ chøc quèc tÕ (hiÖn chñ yÕu gåm NATO)

mil

C¸c ®Þa ®iÓm qu©n sù

net

C¸c tæ chøc m¹ng

org

C¸c lo¹i kh¸c (vÝ dô nh c¸c tæ chøc chuyªn m«n)

C¸c tªn khu vùc 2 ký tù ®îc ph©n lo¹i theo khu vùc ®Þa lý. Mçi khu vùc ®Þa lý t¬ng øng víi mét quèc gia hoÆc mét thùc thÓ chÝnh trÞ ®îc c«ng nhËn. Cã mét danh s¸ch tiªu chuÈn quèc tÕ chÝnh thøc gåm c¸c m· quèc gia 2 ký tù ®îc sö dông (nhng kh«ng ph¶i hoµn toµn kh«ng thay ®æi) lµm danh s¸ch c¸c khu vùc 2 ký tù cña ®Þa chØ Internet. ThÝ dô: m· quèc gia cña Canada lµ CA, do ®ã mét ®Þa ®iÓm t¹i York University ë Canada ®îc gäi lµ nexus.yorku.ca; m· quèc gia cña ViÖt Nam lµ VN, do ®ã mét tªn miÒn t¹i trêng §¹i häc Th¬ng m¹i ®îc gäi lµ TranhoaiNam.vcu.edu.vn (xem b¶ng 2).

7

B¶ng 2. Tªn mét sè khu vùc ®Þa lý (quèc gia) trªn thÕ giíi Khu vùc

Quèc gia

AF

Afghanistan (Céng hoµ d©n chñ)

AO

Angola (Céng hoµ Nh©n d©n)

AR

Argentina (Céng hoµ)

AU

Australia

BD

Bangladesh (Céng hoµ Nh©n d©n)

BO

Bolivia (Céng hoµ)

BR

Brazil (Céng hoµ Liªn bang)

BN

Brunei Darussalam

BG

Bulgaria (Céng hoµ)

KH

Cambodia

CA

Canada

CN

China (Céng hoµ Nh©n d©n)

CZ

Czech Republic

FR

France (Céng hoµ Ph¸p)

DE

Germany (Céng hoµ Liªn bang)

HK

Hong Kong (Hisiangkang, Xianggang)

IN

India (Céng hoµ)

ID

Indonesia (Céng hoµ)

IT

Italy (Céng hoµ)

JP

Japan

KP

Korea (Céng hoµ D©n chñ Nh©n d©n)

KR

Korea (Céng hoµ)

LA

Céng hoµ D©n chñ Nh©n d©n Lµo

MY

Malaysia

MM

Myanmar (Liªn hiÖp)

PK

Pakistan (Céng hoµ Håi gi¸o)

PH

Philippines (Céng hoµ)

RU

Liªn bang Nga

SG

Singapore (Céng hoµ)

ZA

South Africa (Céng hoµ)

CH

Switzerland (Liªn bang Thôy SÜ)

TW

Taiwan

TH

Thailand (V¬ng quèc)

US

United States (Hîp chñng quèc Hoa Kú)

VN

Vietnam (Céng hoµ x· héi chñ nghÜa)

T¹i Mü hÇu hÕt c¸c ®Þa chØ Internet ®Òu cã tªn mµ phÇn khu vùc øng víi mét trong c¸c khu vùc nªu trong b¶ng 1. Tuy

8

nhiªn, ë nh÷ng n¬i kh¸c, viÖc sö dông tªn theo khu vùc ®Þa lý lµ phæ biÕn h¬n. 3.2. C¸ch thøc truyÒn th«ng tin trªn Internet Mäi ngêi sö dông Internet ®Òu muèn ®îc ®¶m b¶o r»ng th«ng tin m×nh göi ®i lu«n lu«n ®Õn ®îc ®óng ®Þa chØ ®· dù ®Þnh. Tuy nhiªn, qu¸ tr×nh göi th«ng tin nµy diÔn ra kh¸ phøc t¹p díi sù ®iÒu khiÓn cña giao thøc ®iÒu khiÓn truyÒn dÉn (TCP Transmission Control Protocol). Khi ngêi sö dông göi th«ng tin qua Internet, tríc tiªn, giao thøc ®iÒu khiÓn truyÒn dÉn chia c¾t th«ng tin ®ã thµnh nh÷ng gãi tin. M¸y tÝnh cña ngêi sö dông sÏ göi c¸c gãi tin nµy ®Õn m¹ng côc bé, hoÆc ®Õn nhµ cung cÊp dÞch vô Internet hay dÞch vô trùc tuyÕn cña ngêi sö dông. Tõ ®©y, c¸c gãi tin sÏ ®i qua nhiÒu líp kh¸c nhau cña m¹ng m¸y tÝnh, c¸c m¸y tÝnh vµ c¸c ®êng th«ng tin tríc khi chóng ®Õn ®îc ®Ých cuèi cïng. §êng ®i cña chóng cã thÓ ®i qua c¸c thµnh phè, qua nhiÒu quèc gia hoÆc vßng quanh thÕ giíi. Hµng lo¹t c¸c phÇn thiÕt bÞ sÏ tham gia vµo qu¸ tr×nh xö lý c¸c gãi tin ®ã vµ ®Þnh tuyÕn ®Ó chóng cã thÓ ®Õn ®îc ®Ých cuèi cïng ®· ®Þnh tríc. C¸c thiÕt bÞ nµy ®îc thiÕt kÕ sao cho viÖc truyÒn dÉn d÷ liÖu gi÷a c¸c m¹ng ®îc kÕt nèi víi nhau trªn Internet. N¨m trong sè c¸c thiÕt bÞ quan träng nhÊt tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy ®ã lµ c¸c bé trung t©m (hub), c¸c cÇu nèi (bridge), c¸c cæng nèi (gateway), c¸c bé lÆp (repeater) vµ c¸c bé ®Þnh tuyÕn (router). Trong qu¸ tr×nh truyÒn dÉn d÷ liÖu, c¸c bé trung t©m (hub) ®ãng vai trß quan träng v× chóng liªn kÕt c¸c nhãm m¸y tÝnh víi nhau, vµ cho phÐp m¸y tÝnh nµy ®îc liªn l¹c víi m¸y tÝnh kh¸c. C¸c cÇu nèi (bridge) ®ãng vai trß kÕt nèi c¸c m¹ng côc bé (LANs) víi nhau. Chóng cho phÐp göi d÷ liÖu tõ m¹ng m¸y tÝnh nµy tíi m¹ng m¸y tÝnh kh¸c, ®ång thêi vÉn cho phÐp gi÷ l¹i d÷ liÖu côc bé bªn trong m¹ng göi d÷ liÖu ®i. Cæng nèi (gateway) còng t¬ng tù nh c¸c cÇu nèi nhng chóng cßn ®ãng vai trß chuyÓn ®æi l¹i d÷ liÖu tõ d¹ng nµy sang d¹ng kh¸c ®Ó m¹ng nhËn d÷ liÖu (cßn gäi lµ m¹ng ®Ých) cã thÓ hiÓu ®îc néi dung nh÷ng d÷ liÖu göi tíi.

9

Khi truyÒn qua m¹ng Internet, d÷ liÖu thêng ®îc truyÒn qua nh÷ng kho¶ng c¸ch rÊt lín, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ tÝn hiÖu göi d÷ liÖu ®i sÏ yÕu dÇn theo kho¶ng c¸ch. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, c¸c bé lÆp (repeater) cã nhiÖm vô khuÕch ®¹i tÝn hiÖu nµy ë nh÷ng kho¶ng c¸ch nhÊt ®Þnh sao cho nã kh«ng bÞ suy yÕu trong qu¸ tr×nh truyÒn dÉn. C¸c bé ®Þnh tuyÕn (router) ®ãng vai trß then chèt trong viÖc qu¶n lý lu th«ng trªn Internet. NhiÖm vô cña chóng lµ ®¶m b¶o c¸c gãi tin lu«n lu«n ®Õn ®îc ®óng ®Ých cÇn ®Õn. NÕu d÷ liÖu ®îc truyÒn ®i gi÷a c¸c m¸y tÝnh trªn cïng mét m¹ng LAN th× kh«ng cÇn thiÕt ph¶i cã c¸c bé ®Þnh tuyÕn v× m¹ng LAN cã kh¶ n¨ng tù ®iÒu khiÓn ®îc lu th«ng cña m×nh. C¸c bé ®Þnh tuyÕn cã vai trß ®Æc biÖt quan träng khi d÷ liÖu ®îc göi ®i gi÷a c¸c m¹ng m¸y tÝnh kh¸c nhau. C¸c bé ®Þnh tuyÕn sÏ kiÓm tra c¸c gãi tin ®Ó x¸c ®Þnh ®Ých ®Õn cña c¸c gãi tin nµy. Sau ®ã, chóng tÝnh to¸n ho¹t ®éng lu th«ng trªn m¹ng Internet vµ sÏ quyÕt ®Þnh göi c¸c gãi tin ®Õn mét bé ®Þnh tuyÕn kh¸c gÇn víi ®Ých cuèi cïng h¬n; cø nh vËy, gãi tin sÏ ®îc chuyÓn tíi n¬i cÇn ®Õn. 3.3. Bé giao thøc TCP/IP Trong c¸c ho¹t ®éng cña m¹ng Internet, cã nh÷ng tËp hîp ho¹t ®éng tëng chõng rÊt ®¬n gi¶n nhng cã ý nghÜa v« cïng quan träng gióp cho nhiÒu m¸y tÝnh vµ m¹ng m¸y tÝnh trªn toµn cÇu cã thÓ chia sÎ ®îc c¸c th«ng tin vµ tin b¸o trªn m¹ng Internet: chia mçi ®o¹n th«ng tin vµ tin b¸o thµnh c¸c mÈu tin gäi lµ c¸c gãi tin, ph©n ph¸t c¸c gãi tin ®ã ®Õn c¸c ®iÓm ®Ých thÝch hîp vµ sau ®ã r¸p nèi c¸c gãi tin ®ã thµnh d¹ng ban ®Çu sau khi chóng ®Õn ®îc ®iÓm ®Ých ®Ó c¸c m¸y tÝnh nhËn tin cã thÓ xem vµ sö dông c¸c ®o¹n th«ng tin ®ã. TËp hîp c¸c ho¹t ®éng nµy lµ c«ng viÖc cña hai giao thøc truyÒn th«ng quan träng nhÊt trªn m¹ng Internet – giao thøc ®iÒu khiÓn truyÒn dÉn (TCP) vµ giao thøc Internet (IP), ®îc gäi chung lµ bé giao thøc TCP/IP. Trong bé giao thøc nµy, giao thøc TCP sÏ ®¶m nhiÖm viÖc chia th«ng tin thµnh c¸c gãi tin vµ sau ®ã thùc hiÖn r¸p nèi c¸c gãi tin ®ã l¹i; giao thøc IP cã tr¸ch nhiÖm ®¶m b¶o c¸c gãi tin ®ã ®îc göi ®Õn ®óng ®iÓm ®Ých cÇn ®Õn.

10

§Ó c¸c m¸y tÝnh c¸ nh©n (PC – Personal Computer) khai th¸c ®îc c¸c tµi nguyªn cña Internet, c¸c m¸y tÝnh nµy cÇn thiÕt ph¶i sö dông phÇn mÒm ®Æc biÖt cã thÓ hiÓu vµ dÞch ®îc c¸c giao thøc TCP/IP cña Internet ®îc gäi lµ mét socket hay mét TCP/IP stack. §èi víi c¸c m¸y PC, phÇn mÒm nµy gäi lµ Winsock (Windows sockets). (§èi víi c¸c m¸y tÝnh hÖ Macintosh, phÇn mÒm nµy ®îc gäi lµ MacTCP). §©y cã thÓ coi lµ cÇu trung gian gi÷a Internet vµ c¸c m¸y tÝnh c¸ nh©n (PC). Mét m¸y tÝnh c¸ nh©n cã thÓ tËn dông nh÷ng u ®iÓm tiÖn lîi cña nh÷ng phÇn Internet c¬ b¶n vµ ®¬n gi¶n nhÊt mµ kh«ng cÇn dïng Winsock hay MacTCP, tuy nhiªn ®Ó truy cËp ®Çy ®ñ vµo Internet, truy cËp c¸c trang tin toµn cÇu nh World Wide Web, th× cÇn thiÕt ph¶i cã TCP/IP stack. 4. C¸c øng dông trªn Internet Ngay tõ khi cßn lµ mét dù ¸n thuéc sù qu¶n lý cña Bé Quèc phßng Mü, Internet ®· chøng tá tÝnh u viÖt cña m×nh víi hµng lo¹t c¸c øng dông kh¸c nhau mµ nã cung cÊp cho ngêi sö dông. KÓ tõ ®ã, c¸c øng dông trªn Internet liªn tôc ®îc c¶i tiÕn vµ ph¸t triÓn, ngµy cµng ®a d¹ng vµ phong phó h¬n. Cho tíi nay, c¸c øng dông chÝnh cña Internet bao gåm: - Th«ng ®iÖp ®iÖn tö (Electronic messaging): th«ng ®iÖp ®iÖn tö liªn quan ®Õn viÖc lu vµ chuyÓn tiÕp mét th«ng ®iÖp tõ mét hÖ thèng nguån tíi mét hoÆc nhiÒu hÖ thèng ®Ých b»ng ph¬ng tiÖn ®iÖn tö. øng dông nµy hç trî cho viÖc sö dông dÞch vô th tÝn ®iÖn tö c¸ nh©n còng nh c¸c nhu cÇu truyÒn th«ng cña c¸c øng dông kh¸c gäi chung lµ c¸c øng dông cã sö dông th tÝn. - M¹ng tin tøc (Network news): lµ mét øng dông díi d¹ng b¶ng th«ng b¸o ®iÖn tö, ®Æc biÖt ®Ó hç trî cho c¸c nhãm th¶o luËn vÒ nhiÒu chñ ®Ò kh¸c nhau, nh c¸c nhãm tin Usenet(*). (

Mét hÖ thèng b¶ng ph©n phèi th«ng tin ®îc ghÐp nèi vµo Internet còng nh vµo c¸c m¹ng m¸y tÝnh kh¸c. Trong Usenet lµ c¸c nhãm th¶o luËn vÒ mäi vÊn ®Ò mµ c¸c thµnh viªn cïng quan t©m. Mçi nhãm tËp trung th¶o luËn vÒ mét vÊn ®Ò cô thÓ, nh c¸c lo¹i xe «t« thÓ thao, c¸c lo¹i vò khÝ, lÞch sö níc Mü, m« h×nh tµu vò trô, c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ hoÆc vÒ nh¹c Jazz, v.v.. Khi trë thµnh thµnh viªn cña mét nhãm tin Usenet, b¹n cã thÓ ®äc c¸c th«ng b¸o tin tøc cña thµnh viªn kh¸c vÒ mét chñ ®Ò chung, nh ý kiÕn vÒ mét bé phim mµ thµnh viªn ®ã xem. B¹n cã thÓ tr¶ lêi theo hai c¸ch: trùc tiÕp cho ngêi ®ã (reply), hoÆc cho toµn nhãm (follow-on post). NÕu b¹n muèn xem c¸c th«ng b¸o kh¸c vÒ *)

11

øng dông nµy cho phÐp mét ngêi sö dông cã thÓ liªn l¹c víi mét hoÆc nhiÒu nhãm th¶o luËn (newsgroups), theo dâi vµ ®äc c¸c môc tin míi mµ nhãm th«ng b¸o, còng nh cã thÓ göi th«ng b¸o cña m×nh tíi toµn nhãm. - TruyÒn/nhËn tËp tin (File transfer): lµ mét øng dông sö dông giao thøc truyÒn tÖp tin (FTP – File Transfer Protocol) cho phÐp ngêi sö dông truy nhËp vµo mét hÖ thèng tõ xa ®Ó sao chÐp c¸c tÖp tin tõ hoÆc tíi c¸c hÖ thèng nµy. - Truy nhËp tõ xa (Remote login): lµ mét øng dông hç trî c¸c thiÕt bÞ ®Çu cuèi ®¬n cho phÐp ngêi sö dông t¹i mét vÞ trÝ nµo ®ã cã thÓ t¹o lËp kÕt nèi, truy nhËp vµo mét m¸y chñ ë xa. Giao thøc ®îc sö dông ë øng dông nµy ®îc gäi lµ Telnet. - Tr×nh duyÖt th«ng tin (t×m th«ng tin theo chñ ®Ò): lµ mét øng dông cho phÐp ngêi sö dông x¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ ®¸nh gi¸ c¸c th«ng tin gèc (nguyªn b¶n) ®îc lu tr÷ trªn mét m¸y tÝnh ë xa. Víi dÞch vô nµy, ngêi sö dông cã thÓ x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña c¸c m¸y tÝnh lu tr÷ th«ng tin mµ m×nh quan t©m, cho phÐp hiÓn thÞ hoÆc lÊy c¸c th«ng tin tõ c¸c m¸y nµy vµ cho phÐp tõ mét m¸y tÝnh tham chiÕu tíi c¸c th«ng tin liªn quan ®îc lu tr÷ trªn mét m¸y tÝnh kh¸c. Ch¬ng tr×nh th«ng dông cho phÐp sö dông lo¹i dÞch vô nµy cã tªn lµ Gopher. - M¹ng th«ng tin toµn cÇu (WWW - World Wide Web, thêng ®îc gäi ®¬n gi¶n lµ Web): lµ mét øng dông tr×nh duyÖt th«ng tin t¬ng tù nh Gopher, nhng nã bao gåm nhiÒu ®Æc tÝnh phøc t¹p vµ ®a d¹ng. §Æc biÖt, dÞch vô th«ng tin ®iÖn tö nµy cho phÐp cung cÊp c¸c trang th«ng tin bao gåm v¨n b¶n, h×nh ¶nh, ®å ho¹ vµ c¶ c¸c ®o¹n b¨ng video... §©y lµ mét trong nh÷ng dÞch vô phæ biÕn nhÊt hiÖn nay cña Internet. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña Internet

cïng chñ ®Ò ®ã, b¹n sÏ ph¸t mét lÖnh ®Ó chuyÓn sang th«ng b¸o kÕ tiÕp (thread), chøa ý kiÕn tr¶ lêi cña mét ngêi nµo ®ã ®èi víi th«ng b¸o tin tøc mµ b¹n võa ®îc ®äc. HÇu hÕt c¸c nhãm th¶o luËn cña Usenet ®Òu mang tÝnh tù nguyÖn vµ tù do (kh«ng cã ®iÒu tiÕt), nghÜa lµ mäi ngêi ®Òu cã thÓ ph¸t biÓu vÒ mäi vÊn ®Ò.

12

hiÖn nay còng nh trong t¬ng lai chÝnh do dÞch vô nµy mang l¹i. - DÞch vô t×m kiÕm th«ng tin diÖn réng (WAIS): lµ mét dÞch vô t×m kiÕm tù ®éng cho phÐp xem xÐt vµ lÊy c¸c t liÖu tõ mét m¸y tÝnh ë xa cã sö dông c«ng cô t×m kiÕm trªn c¬ së cã chøa ®o¹n v¨n b¶n cÇn t×m. Trong c¸c dÞch vô trªn, cã hai dÞch vô hiÖn ®ang ®ãng vai trß v« cïng quan träng, ®îc sö dông chñ yÕu cho sù ph¸t triÓn cña Internet nãi chung vµ cho sù ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i ®iÖn tö, ®ã chÝnh lµ th«ng ®iÖp ®iÖn tö vµ m¹ng th«ng tin toµn cÇu. 4.1. Th«ng ®iÖp ®iÖn tö (Electronic Messaging) Th«ng ®iÖp ®iÖn tö cho phÐp ngêi sö dông (ngêi t¹o ra th«ng ®iÖp hay ngêi göi th«ng ®iÖp) tõ mét hÖ thèng göi th«ng ®iÖp cho mét hoÆc nhiÒu ngêi sö dông kh¸c (nh÷ng ngêi nhËn th«ng ®iÖp) trªn c¸c hÖ thèng kh¸c. §Ó nhËn th«ng ®iÖp, ngêi nhËn kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i sö dông m¸y tÝnh cña m×nh trong kho¶ng thêi gian th«ng ®iÖp ®îc göi v× thùc chÊt th«ng ®iÖp ®îc göi tíi hép th (mailbox) cña ngêi nhËn vµ d÷ liÖu ®îc lu gi÷ trªn m¸y chñ th tÝn (mail server). PhÇn mÒm th tÝn ®iÖn tö cña ngêi nhËn ho¹t ®éng nh mét m¸y kh¸ch trªn m¹ng, ®Þnh kú sÏ tiÕn hµnh liªn l¹c víi m¸y chñ th tÝn ®Ó kiÓm tra hép th cña m×nh vµ lÊy tÊt c¶ c¸c th«ng ®iÖp míi ®îc göi ®Õn. Trªn ®êng ®i tõ n¬i göi tíi n¬i nhËn, th«ng ®iÖp cã thÓ ®i qua mét vµi m¸y chñ th tÝn, v× thÕ h×nh thµnh thuËt ng÷ lu vµ chuyÓn tiÕp th«ng ®iÖp. Mét ®Æc tÝnh quan träng cña th«ng ®iÖp ®iÖn tö lµ c¸c hÖ thèng th«ng ®iÖp ®iÖn tö cña c¸c c«ng nghÖ kh¸c nhau cã thÓ ®îc nèi liÒn víi nhau qua cæng nèi th tÝn. Cæng nèi nµy lµm nhiÖm vô chuyÓn tiÕp c¸c th«ng ®iÖp gi÷a c¸c m«i trêng kh¸c nhau. Do ®ã, th«ng ®iÖp ®iÖn tö nhanh chãng trë thµnh mét øng dông th«ng dông nhÊt, phæ biÕn nhÊt trong c¸c øng dông viÔn th«ng hiÖn nay. Víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña th«ng ®iÖp ®iÖn tö, bÊt cø th¬ng gia nµo còng ®Òu cã thÓ cã ®Þa chØ th tÝn ®iÖn tö vµ chóng ta sÏ dÔ dµng liªn hÖ víi hä qua c«ng nghÖ th«ng ®iÖp ®iÖn tö. ChÝnh v× vËy, øng dông nµy lµ mét

13

yÕu tè c«ng nghÖ quan träng lµm n¶y sinh lÜnh vùc th¬ng m¹i dùa trªn c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin - ®ã lµ th¬ng m¹i ®iÖn tö. 4.2. M¹ng th«ng tin toµn cÇu (World Wide Web) M¹ng th«ng tin toµn cÇu (World Wide Web hay Web) lµ mét øng dông tr×nh duyÖt th«ng tin phøc t¹p. Ngay sau khi ra ®êi, nã ®· nhanh chãng ®îc c«ng nhËn lµ mét trong nh÷ng øng dông phæ biÕn nhÊt cña Internet. World Wide Web ®îc ph¸t triÓn t¹i Phßng thÝ nghiÖm h¹t nguyªn tö ch©u ¢u (European Particle Physics Lab) nh mét c«ng cô ®Ó trao ®æi th«ng tin vÒ vËt lý n¨ng lîng cao gi÷a c¸c nhµ vËt lý lµm viÖc trong m«i trêng ph©n t¸n r¶i r¸c trªn thÕ giíi. §Ó thùc hiÖn môc tiªu trªn, nhãm nghiªn cøu do Tim Berners-Lee l·nh ®¹o cho r»ng, nÕu chØ theo ®uæi nh÷ng chuÈn vÒ phÇn cøng vµ phÇn mÒm sÏ chØ tèn c«ng. Thay vµo ®ã, hä tËp trung ph¸t triÓn c¸c chuÈn thÓ hiÖn vµ truyÒn d÷ liÖu. ChuÈn thÓ hiÖn d÷ liÖu cã tªn gäi ng«n ng÷ ®¸nh dÊu siªu v¨n b¶n (HTML -HyperText Markup Language); ChuÈn truyÒn c¸c siªu v¨n b¶n nµy gäi lµ giao thøc truyÒn siªu v¨n b¶n (HTTP - HyperText Transport Protocol). Trong øng dông World Wide Web, c¸c tµi liÖu siªu v¨n b¶n ®îc gäi lµ c¸c trang (pages) hiÓn thÞ ®a ph¬ng tiÖn (v¨n b¶n, ®å ho¹, h×nh ¶nh, ©m thanh vµ video) c¸c th«ng tin. C¸c trang tµi liÖu siªu v¨n b¶n cã thÓ ®îc g¾n c¸c tham chiÕu (gäi lµ c¸c siªu liªn kÕt - hyper-link) tíi c¸c tµi liÖu siªu v¨n b¶n kh¸c ®îc lu tr÷ trªn cïng hÖ thèng m¸y chñ hoÆc trªn mét hÖ thèng nµo ®ã vµ cã thÓ truy cËp qua Web. Nh vËy, muèn sö dông HTML, ngêi sö dông chØ cÇn g¾n nh·n thÝch hîp víi mét tõ hoÆc côm tõ ®Ó biÕn nã thµnh mèi liªn kÕt víi c¸c trang kh¸c. Mèi liªn kÕt nµy cã thÓ dÉn tíi mét tµi liÖu kh¸c liªn quan b»ng c¸ch khai th¸c hÖ thèng ®Þa chØ toµn cÇu. Víi hÖ thèng ®Þa chØ nµy, hÇu nh bÊt cø tµi liÖu Web nµo, dï lµ ©m thanh, ®å ho¹, h×nh ¶nh vµ thËm chÝ video, cã thÓ ®îc truy cËp vµ xem mét c¸ch dÔ dµng mµ kh«ng cÇn nhËp l¹i ®Þa chØ, chØ cÇn biÕt ®Þa chØ Web cña mét m¸y tÝnh bÊt kú (råi tõ ®ã liªn kÕt tíi c¸c trang th«ng tin kh¸c).

14

TËp hîp tÊt c¶ c¸c trang vµ c¸c siªu liªn kÕt trªn Internet ®îc gäi lµ World Wide Web (hoÆc Web, WWW hay W3). World Wide Web thùc chÊt lµ mét hÖ thèng th«ng tin ph©n t¸n cã quy m« toµn cÇu. Trong hÖ thèng th«ng tin nµy, chñ nh©n cña mét trang Web kh«ng thÓ biÕt cã bao nhiªu trang Web kh¸c cã c¸c siªu liªn kÕt trá tíi trang Web cña m×nh (hä chØ cã thÓ biÕt ®îc cã bao nhiªu ngêi truy nhËp vµo trang Web ®ã mµ th«i), vµ cho tíi nay cha cã biÖn ph¸p nµo cã thÓ biÕt hoÆc gi¸m s¸t ®îc cã nh÷ng th«ng tin nµo tån t¹i trªn Web. Trong khi nhiÒu th«ng tin liªn tôc xuÊt hiÖn, còng cã nh÷ng th«ng tin lÆng lÏ biÕn mÊt. TÊt c¶ diÔn ra kh«ng cÇn ®Õn bÊt kú sù qu¶n lý tËp trung nµo. C¸c trang tµi liÖu siªu v¨n b¶n do mét c¸ nh©n hay tæ chøc t¹o ra vµ duy tr× thêng ®îc gäi lµ vÞ trÝ web (website), trong ®ã trang ®îc më ra ®Çu tiªn khi b¾t ®Çu truy nhËp website ®îc gäi lµ trang chñ (home page). §Ó cã thÓ kÕt nèi víi c¸c website, lÊy c¸c th«ng tin tõ c¸c m¸y chñ Web vµ hiÓn thÞ chóng trªn mµn h×nh, ngêi sö dông c¸c dÞch vô Web ph¶i dïng mét phÇn mÒm ®îc gäi lµ tr×nh duyÖt Web (Web browser). Tr×nh duyÖt Web ®Çu tiªn cã kh¶ duyÖt xem ®å ho¹ lµ c«ng cô tr×nh duyÖt cã tªn Mosaic do Marc Andreessen, sinh viªn cña trêng §¹i häc Illinois, Mü c«ng bè vµo th¸ng 2 - 1993. Ngµy nay, víi sù chuÈn ho¸ c¸c th«ng tin trªn Internet, cïng víi sù ra ®êi cña hµng lo¹t c¸c tr×nh duyÖt Web kh¸c nhau nh Netscape Navigator, Internet Explorer, World Wide Web trë thµnh mét c«ng cô ngµy cµng quan träng ®èi víi tÊt c¶ mäi ngêi (dï ngêi ®ã cã am hiÓu vÒ kü thuËt hay kh«ng), gióp hä dÔ dµng t×m kiÕm c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn lÜnh vùc mµ m×nh quan t©m khi hä truy nhËp vµo Internet. §Æc biÖt trong lÜnh vùc th¬ng m¹i ®iÖn tö, World Wide Web lµ mét øng dông quan träng t¹o ra nh÷ng c¸ch thøc míi gióp ngêi mua dÔ dµng tiÕp cËn víi c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn s¶n phÈm, gi¸ c¶ tõ nh÷ng nhµ cung cÊp. Víi sù hç trî cña c¸c tr×nh duyÖt, c¸c c«ng cô t×m kiÕm, kh¸ch hµng cã c¬ héi ®Ó duyÖt qua c¸c thÞ trêng, lùa chän c¸c nhµ cung øng phï hîp, tiÕp ®ã thùc hiÖn c¸c giao dÞch mua b¸n v« cïng nhanh chãng vµ thuËn tiÖn. Nh÷ng c¬ héi vµ c¸ch thøc th¬ng m¹i míi - th¬ng m¹i ®iÖn tö

15

trªn Internet - chÝnh lµ vÊn ®Ò chñ yÕu mµ chóng t«i muèn tr×nh bµy trong cuèn s¸ch nµy. II. Kh¸i luËn vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö 1. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i ®iÖn tö Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i ®iÖn tö g¾n liÒn víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña Internet. Tuy nhiªn, vµo nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX, viÖc trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (xem phÇn EDI, Ch¬ng ba - Thanh to¸n trong th¬ng m¹i ®iÖn tö) vµ th tÝn ®iÖn tö (e-mail) ®· ®îc nhiÒu doanh nghiÖp trªn thÕ giíi thùc hiÖn trªn c¸c m¹ng néi bé (intranet) cña m×nh. Còng trong kho¶ng thêi gian nµy, viÖc tù ®éng ho¸ trong ngµnh c«ng nghiÖp dÞch vô tµi chÝnh b¾t ®Çu h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, ch¼ng h¹n nh qu¸ tr×nh xö lý sÐc ra ®êi vµo nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX, tiÕp theo lµ qu¸ tr×nh xö lý thÎ tÝn dông vµ chuyÓn tiÒn ®iÖn tö. TiÕp ®ã lµ sù ra ®êi cña c¸c tr¹m giao dÞch tù ®éng cho phÐp kh¸ch hµng cã thÓ thùc hiÖn giao dÞch vµ truy cËp trùc tiÕp tíi c¸c th«ng tin vÒ tµi kho¶n cña m×nh. Vµo nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX, nhiÒu hÖ thèng giao dÞch tù ®éng ®îc ®a vµo ho¹t ®éng víi viÖc sö dông c¸c thiÕt bÞ giao dÞch tù ®éng (ATMs - Automatic Teller Machines) vµ c¸c thiÕt bÞ b¸n hµng tù ®éng (Point-of-Sale machines). Kh¸i niÖm chuyÓn tiÒn sè ho¸ hay chuyÓn tiÒn ®iÖn tö (xem phÇn ChuyÓn tiÒn ®iÖn tö, Ch¬ng ba - Thanh to¸n trong th¬ng m¹i ®iÖn tö) gi÷a c¸c ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh ra ®êi vµ ph¸t triÓn cho ®Õn ngµy nay. Sang nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 90 cña thÕ kû XX, khi m¸y tÝnh c¸ nh©n ®îc sö dông réng r·i kh«ng nh÷ng ë c«ng së mµ c¶ ë gia ®×nh, nhiÒu tæ chøc tµi chÝnh ®· më réng c¸c c«ng nghÖ vµ mang ®Õn cho kh¸ch hµng ngµy cµng nhiÒu dÞch vô trªn c¬ së sö dông m¸y tÝnh c¸ nh©n c¶ ë c«ng së vµ ë gia ®×nh. §Ó t¨ng nguån thu nhËp, c¸c tæ chøc tµi chÝnh lu«n nghiªn cøu vµ ¸p dông nhiÒu ph¬ng tiÖn giao dÞch thuËn lîi, ®ång thêi h¹ thÊp chi phÝ dÞch vô, rót ng¾n thêi gian giao dÞch cña kh¸ch hµng. ChÝnh sù c¹nh tranh trong viÖc ph¸t triÓn c«ng nghÖ th¬ng m¹i ®iÖn tö vµ c¸c c«ng nghÖ trong dÞch vô ®èi víi kh¸ch hµng lµ ®éng lùc thóc ®Èy ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö ngµy cµng ph¸t triÓn.

16

S¬ ®å 2. C¸c mèc ph¸t triÓn chñ yÕu cña th¬ng m¹i ®iÖn tö vµ sè lîng m¸y chñ Internet t¬ng øng 2. Kh¸i niÖm th¬ng m¹i ®iÖn tö Tõ khi c¸c øng dông cña Internet ®îc khai th¸c nh»m phôc vô cho môc ®Ých th¬ng m¹i, nhiÒu thuËt ng÷ kh¸c nhau ®· xuÊt hiÖn ®Ó chØ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh ®iÖn tö trªn Internet nh: “th¬ng m¹i ®iÖn tö” (electronic commerce hay e-commerce); "th¬ng m¹i trùc tuyÕn" (online trade); "th¬ng m¹i ®iÒu khiÓn häc" (cyber trade); "th¬ng m¹i kh«ng giÊy tê" (paperless commerce hoÆc paperless trade); “th¬ng m¹i Internet” (Internet commerce) hay “th¬ng m¹i sè ho¸” (digital commerce). Trong cuèn s¸ch nµy, chóng t«i sÏ sö dông thèng nhÊt mét thuËt ng÷ “th¬ng m¹i ®iÖn tö” (electronic commerce), thuËt ng÷ ®îc dïng phæ biÕn trong tµi liÖu cña c¸c tæ chøc trong vµ ngoµi níc còng nh trong c¸c tµi liÖu nghiªn cøu kh¸c. Theo §¹o luËt mÉu vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö do Uû ban Liªn hîp quèc vÒ LuËt th¬ng m¹i quèc tÕ (®· ®îc Liªn hîp quèc th«ng qua): "ThuËt ng÷ "th¬ng m¹i" [commerce] cÇn ®îc diÔn gi¶i theo nghÜa réng ®Ó bao qu¸t c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh ra tõ mäi mèi quan hÖ

17

mang tÝnh chÊt th¬ng m¹i, dï cã hay kh«ng cã hîp ®ång. C¸c mèi quan hÖ mang tÝnh th¬ng m¹i [commercial] bao gåm, nhng kh«ng ph¶i chØ bao gåm, c¸c giao dÞch sau ®©y: bÊt cø giao dÞch th¬ng m¹i nµo vÒ cung cÊp hoÆc trao ®æi hµng ho¸ hoÆc dÞch vô; tho¶ thuËn ph©n phèi; ®¹i diÖn hoÆc ®¹i lý th¬ng m¹i; uû th¸c hoa hång (factoring), cho thuª dµi h¹n (leasing); x©y dùng c¸c c«ng tr×nh; t vÊn; kü thuËt c«ng tr×nh (engineering); ®Çu t; cÊp vèn; ng©n hµng; b¶o hiÓm; tho¶ thuËn khai th¸c hoÆc t« nhîng; liªn doanh vµ c¸c h×nh thøc kh¸c vÒ hîp t¸c c«ng nghiÖp hoÆc kinh doanh; chuyªn chë hµng ho¸ hay hµnh kh¸ch b»ng ®êng biÓn, ®êng kh«ng, ®êng s¾t hoÆc ®êng bé".1

Tuy ®· thèng nhÊt vÒ thuËt ng÷, song, nÕu chØ dïng mét ®Þnh nghÜa ng¾n gän sÏ rÊt khã cã thÓ nªu ®Çy ®ñ b¶n chÊt cña th¬ng m¹i ®iÖn tö. Do vËy, ®Þnh nghÜa vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö cho tíi nay vÉn cha hoµn toµn thèng nhÊt. §Ó ®Ò cao ho¹t ®éng th¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia ®èi víi c¸c hµng ho¸ h÷u h×nh, Tæ chøc Th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) ®Þnh nghÜa th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ: “... ho¹t ®éng s¶n xuÊt, qu¶ng c¸o, tiªu thô vµ ph©n phèi c¸c s¶n phÈm th«ng qua c¸c m¹ng viÔn th«ng”. §Ó ®Ò cao vai trß cña c¸c ho¹t ®éng dÞch vô, theo tæ chøc tµi chÝnh Merrill Lynch, th¬ng m¹i ®iÖn tö ®îc hiÓu nh lµ c¸c giao dÞch ®iÖn tö cña viÖc trao ®æi th«ng tin: “... C¸c giao dÞch nµy cã thÓ bao gåm ho¹t ®éng bu«n b¸n ®iÖn tö c¸c hµng ho¸ hoÆc dÞch vô gi÷a c¸c doanh nghiÖp; c¸c ho¹t ®éng thanh to¸n tµi chÝnh; c¸c ho¹t ®éng sö dông thÎ tÝn dông, thÎ ghi nî, m¸y rót tiÒn tù ®éng vµ chuyÓn tiÒn ®iÖn tö; viÖc ph¸t hµnh vµ xö lý c¸c lo¹i thÎ tµi chÝnh; c¸c ho¸ ®¬n thanh to¸n vµ ®Ò nghÞ thanh to¸n; cung cÊp dÞch vô du lÞch cïng c¸c dÞch vô th«ng tin kh¸c”1. Bªn c¹nh nh÷ng ®Þnh nghÜa trªn, cã nhiÒu quan ®iÓm cho r»ng, th¬ng m¹i ®iÖn tö cã thÓ hiÓu theo nhiÒu nghÜa tuú thuéc vµo gãc ®é nghiªn cøu. ThÝ dô, theo R. Kalakota vµ A. Winston, th¬ng m¹i ®iÖn tö cã thÓ hiÓu theo c¸c c¸ch ®îc m« t¶ ë b¶ng 32. 1 1

Xem: Bé Th¬ng m¹i: Th¬ng m¹i ®iÖn tö, Nxb. Thèng kÕ, Hµ Néi, 1999. Xem: PriceWaterhouse Coopers: E-Business technology forecast, PriceWaterhouse Coopers Technology Centre, California, 1999.

18

B¶ng 1.3. Kh¸i niÖm th¬ng m¹i ®iÖn tö tõ c¸c gãc ®é Gãc ®é

M« t¶

C«ng nghÖ th«ng

Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ viÖc cung cÊp, ph©n phèi th«ng tin,

tin

c¸c s¶n phÈm/dÞch vô, c¸c ph¬ng tiÖn thanh to¸n qua ®êng d©y ®iÖn tho¹i, c¸c m¹ng truyÒn th«ng hoÆc qua c¸c ph¬ng tiÖn ®iÖn tö kh¸c.

Kinh doanh

Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ viÖc øng dông c«ng nghÖ (chñ yÕu lµ c«ng nghÖ th«ng tin) ®Ó tù ®éng ho¸ c¸c giao dÞch kinh doanh vµ c¸c kªnh th«ng tin kinh doanh.

DÞch vô

Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ c«ng cô ®Ó c¸c doanh nghiÖp, ngêi tiªu dïng, c¸c nhµ qu¶n lý c¾t gi¶m c¸c chi phÝ dÞch vô, ®ång thêi n©ng cao chÊt lîng hµng ho¸, dÞch vô vµ t¨ng tèc ®é cung cÊp dÞch vô cho kh¸ch hµng.

Trùc tuyÕn

Th¬ng m¹i ®iÖn tö cung cÊp kh¶ n¨ng tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng mua, b¸n hµng ho¸, trao ®æi th«ng tin trùc tiÕp trªn Internet cïng nhiÒu dÞch vô trùc tuyÕn kh¸c.

§Ó cã mét c¸ch hiÓu thèng nhÊt, cã thÓ ®Þnh nghÜa: Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ viÖc øng dông c¸c c«ng nghÖ th«ng tin ®Ó tiÕn hµnh c¸c giao dÞch mua - b¸n c¸c s¶n phÈm, dÞch vô vµ th«ng tin th«ng qua c¸c m¹ng m¸y tÝnh cã sö dông c¸c tiªu chuÈn truyÒn th«ng chung. Cã nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö, song vÒ b¶n chÊt, c¸c ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung sau: - Giao dÞch th¬ng m¹i ®iÖn tö ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së c¸c giao dÞch th¬ng m¹i truyÒn thèng, v× vËy nhiÒu c«ng viÖc vµ qu¸ tr×nh giao dÞch th¬ng m¹i ®iÖn tö cã liªn quan ®Õn th¬ng m¹i truyÒn thèng. Kh¸c víi c¸c giao dÞch th¬ng m¹i truyÒn thèng ®îc tiÕn hµnh trªn giÊy, qua ®iÖn tho¹i, nh÷ng ngêi ®a tin, b»ng xe t¶i, m¸y bay vµ c¸c ph¬ng tiÖn

2

Xem: Ravi Kalakota, Andrew B. Whinston: Electronic commerce: A manager's guide, Addison Wesley Publisher, 1999.

19

kh¸c, c¸c giao dÞch th¬ng m¹i ®iÖn tö vÒ c¬ b¶n ®îc tiÕn hµnh trªn c¸c m¹ng ®iÖn tö; - §Ó tiÕn hµnh c¸c giao dÞch th¬ng m¹i ®iÖn tö, cÇn cã mét ch¬ng tr×nh m¸y tÝnh ®îc cµi ®Æt t¹i Ýt nhÊt mét ®iÓm cuèi cña giao dÞch hoÆc quan hÖ th¬ng m¹i. T¹i ®iÓm cuèi kh¸c cã thÓ lµ mét ch¬ng tr×nh m¸y tÝnh, mét ngêi sö dông mét ch¬ng tr×nh m¸y tÝnh hay sö dông mét kü thuËt truy nhËp m¹ng m¸y tÝnh nµo ®ã. - Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ mét hÖ thèng bao gåm nhiÒu giao dÞch th¬ng m¹i. C¸c giao dÞch nµy kh«ng chØ tËp trung vµo viÖc mua - b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Ó trùc tiÕp t¹o ra thu nhËp cho doanh nghiÖp, mµ bao gåm nhiÒu giao dÞch hç trî t¹o ra lîi nhuËn nh kÝch thÝch, gîi më nhu cÇu ®èi víi c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô, hç trî viÖc chµo b¸n, cung cÊp c¸c dÞch vô kh¸ch hµng hoÆc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh th«ng tin, liªn l¹c gi÷a c¸c ®èi t¸c kinh doanh... (h×nh 1).

H×nh 1. Chu tr×nh th¬ng m¹i ®iÖn tö

20

- Giao dÞch th¬ng m¹i ®iÖn tö ®îc x©y dùng trªn c¬ së nh÷ng u ®iÓm vµ cÊu tróc cña th¬ng m¹i truyÒn thèng cïng víi sù linh ho¹t, mÒm dÎo cña c¸c m¹ng ®iÖn tö, cho phÐp lo¹i bá nh÷ng trë ng¹i, nh÷ng c¶n trë vËt lý khi thùc hiÖn c¸c giao dÞch. ThÝ dô, c¸c hÖ thèng m¸y tÝnh trªn Internet cã thÓ ®îc thiÕt lËp ®Ó cung cÊp dÞch vô hç trî kh¸ch hµng 24 giê mçi ngµy vµ 7 ngµy mçi tuÇn; c¸c ®¬n ®Æt hµng ®èi víi c¸c s¶n phÈm, dÞch vô cña doanh nghiÖp còng cã thÓ ®îc chÊp nhËn ë bÊt cø n¬i nµo vµ bÊt kú lóc nµo.

H×nh 2. C¸c hîp phÇn cña th¬ng m¹i ®iÖn tö - Ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së c¸c nguån th«ng tin díi d¹ng sè ho¸ cña c¸c m¹ng ®iÖn tö. Nã cho phÐp h×nh thµnh nh÷ng d¹ng thøc kinh doanh míi vµ nh÷ng c¸ch thøc míi ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh. Ch¼ng h¹n, C«ng ty th¬ng m¹i Amazon.com kinh doanh rÊt nhiÒu s¶n phÈm nh ®å ®iÖn tö, b¨ng ®Üa nh¹c... vµ chñ yÕu lµ c¸c lo¹i s¸ch. C«ng ty cã trô së ®Æt t¹i Seattle, Washington (Mü) nhng kh«ng cã bÊt cø mét cöa hµng vËt lý (cöa hµng thùc) nµo. ViÖc b¸n s¸ch cña c«ng ty ®îc thùc hiÖn trùc tiÕp qua m¹ng Internet, ho¹t ®éng cung øng ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së phèi hîp trùc tiÕp gi÷a c«ng ty víi c¸c nhµ xuÊt b¶n, v× vËy hä kh«ng cÇn duy tr× bÊt cø h×nh thøc kiÓm kª nµo. §©y lµ vÝ dô cho mét m« h×nh kinh

21

doanh míi ®îc x©y dùng hoµn toµn trªn c¬ së c¸c øng dông Internet. - Th¬ng m¹i ®iÖn tö phô thuéc nhiÒu vµo sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ th«ng tin, ®Þnh nghÜa vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö ch¾c ch¾n kh«ng thÓ lµ duy nhÊt bëi c¸c c«ng nghÖ míi thêng xuyªn ra ®êi. Vµ ngay ®èi víi nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn t¹i, chóng ta còng cha ch¾c ®· khai th¸c vµ øng dông hÕt nh÷ng kh¶ n¨ng mµ nã mang l¹i. §èi víi th¬ng m¹i ®iÖn tö, t¬ng lai lu«n ë phÝa tríc. 3. Ph¹m vi cña th¬ng m¹i ®iÖn tö Th¬ng m¹i ®iÖn tö bao trïm nhiÒu lÜnh vùc réng lín kh¸c nhau. Mét sè lÜnh vùc c¬ b¶n liªn quan trùc tiÕp ®Õn th¬ng m¹i ®iÖn tö, bao gåm: - LÜnh vùc c«ng nghÖ. C¬ së ®Ó thùc hiÖn th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ c¸c m¹ng th«ng tin toµn cÇu, n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu thÞ trêng, c¸c ho¹t ®éng giao dÞch liªn tæ chøc vµ c¸c qu¸ tr×nh kinh doanh. Trong sè c¸c m¹ng nµy, Internet ®ãng vai trß quan träng nhÊt. Ngoµi ra, cã nhiÒu m¹ng th«ng tin kh¸c nh m¹ng gi¸ trÞ gia t¨ng, m¹ng trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö,... còng ®ãng vai trß quan träng. - LÜnh vùc marketing vµ “t¹o ra kh¸ch hµng míi”. Th¬ng m¹i ®iÖn tö t¹o ra nh÷ng kªnh liªn kÕt míi víi kh¸ch hµng, t¹o ra c¬ héi míi ®Ó xóc tiÕn, qu¶ng b¸ c¸c s¶n phÈm th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn míi. Th¬ng m¹i ®iÖn tö më réng biªn giíi cña c¸c doanh nghiÖp, gióp doanh nghiÖp tiÕp cËn trùc tiÕp víi kh¸ch hµng cña m×nh. - LÜnh vùc kinh tÕ. Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ yÕu tè c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ míi, mét nÒn kinh tÕ dùa trªn c¬ së th«ng tin, h×nh thµnh tõ c¸c c¬ quan vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ míi. Th¬ng m¹i ®iÖn tö t¹o ra c¸c thÞ trêng vµ c¸c ho¹t ®éng míi ®îc m« t¶ b»ng nh÷ng dßng th«ng tin trùc tiÕp, sù xuÊt hiÖn cña nh÷ng trung gian míi, sù thay ®æi cña c¸c quy luËt kinh tÕ vµ c¸c chøc n¨ng thÞ trêng. Nh÷ng thay ®æi trªn sÏ dÉn tíi thay ®æi nh÷ng gi¸ trÞ chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ,

22

®ßi hái c¸c quèc gia, c¸c doanh nghiÖp ph¶i cã nh÷ng chiÕn lîc vµ nh÷ng m« h×nh kinh doanh phï hîp. - Sù liªn kÕt ®iÖn tö. Th¬ng m¹i ®iÖn tö cung cÊp c¸c mèi liªn kÕt míi nh»m t¹o ra hiÖu qu¶ cao h¬n cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, bao gåm: a) Giao diÖn gi÷a c¸c doanh nghiÖp vµ kh¸ch hµng; b) Sù liªn kÕt gi÷a doanh nghiÖp víi c¸c kªnh kinh doanh cña nã; c) Sù phèi hîp gi÷a c¸c bé phËn kh¸c nhau trong néi bé doanh nghiÖp. - Gi¸ trÞ gia t¨ng cña th«ng tin. Th¬ng m¹i ®iÖn tö thóc ®Èy sù t¸ch rêi c¸c chuçi gi¸ trÞ trªn c¬ së th«ng tin khái c¸c chuçi gi¸ trÞ gia t¨ng vËt lý. C¸c chuçi gi¸ trÞ trªn c¬ së th«ng tin (cßn gäi lµ c¸c chuçi gi¸ trÞ ¶o) t¹o ra nh÷ng ph¬ng thøc míi ®Ó thu thËp, tæng hîp, ®ãng gãi, ph©n phèi th«ng tin vÒ thÞ trêng còng nh ®èi víi c¸c s¶n phÈm, dÞch vô cña doanh nghiÖp. - Ph¸t triÓn thÞ trêng. M¹ng th«ng tin toµn cÇu gióp th¬ng m¹i ®iÖn tö cã c¬ héi h×nh thµnh c¸c thÞ trêng ®iÖn tö phï hîp víi ngêi mua vµ ngêi b¸n. §Æc trng c¬ b¶n cña nh÷ng thÞ trêng míi nµy lµ trao ®æi th«ng tin thêi gian thùc (real-time), t¬ng t¸c truyÒn th«ng, ph¹m vi ho¹t ®éng vµ liªn kÕt réng, néi dung phong phó. C¸c ®Æc ®iÓm nµy lµm t¨ng tÝnh hiÖu qu¶ cña thÞ trêng trong viÖc trao ®æi hµng ho¸, ph©n phèi c¸c nguån lùc vµ c¸c ho¹t ®éng mua b¸n. - C¬ së h¹ tÇng dÞch vô. Th¬ng m¹i ®iÖn tö ®ßi hái nh÷ng dÞch vô kh¸c nhau ®Ó hç trî c¸c chøc n¨ng tiÒm tµng, c¸c ho¹t ®éng, c¸c yªu cÇu vµ c¸c øng dông cña nã. §Ó thùc hiÖn c¸c dÞch vô nµy, ®ßi hái ph¶i x©y dùng c¬ së h¹ tÇng phï hîp nh h¹ tÇng vÒ m· khãa c«ng céng, vÒ thanh to¸n vµ ng©n hµng, vÒ dÞch vô th«ng tin cho c¸c tæ chøc, vÒ c«ng cô t×m kiÕm, truy lôc d÷ liÖu, tæ chøc th«ng tin, tæng hîp th«ng tin, h¹ tÇng cho viÖc xö lý giao dÞch gi÷a c¸c doanh nghiÖp (B2B - Business-to-Business), chia sÎ th«ng tin tõ danh môc hµng ho¸ cña nhµ cung øng vµ phèi hîp c¸c chuçi cung øng...

23

H×nh 3. Ph¹m vi cña th¬ng m¹i ®iÖn tö.

- LuËt ph¸p, tÝnh riªng t vµ c¸c chÝnh s¸ch c«ng céng. Toµn bé nh÷ng thay ®æi vÒ cÊu tróc, tæ chøc, qu¸ tr×nh vµ c«ng nghÖ do th¬ng m¹i ®iÖn tö ®a l¹i ®ßi hái ph¶i cã mét khu«n khæ míi, cô thÓ ho¸ c¸c nhu cÇu vÒ luËt ph¸p, tÝnh riªng t vµ chÝnh s¸ch c«ng céng. §©y lµ mét nhiÖm vô rÊt khã kh¨n bëi sè lîng vµ tÝnh phøc t¹p cña c¸c lÜnh vùc cã liªn quan; nhng nã còng lµ mét khÝa c¹nh cÇn ®îc quan t©m ®Çu tiªn khi ¸p dông th¬ng m¹i ®iÖn tö ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña nh÷ng ngêi tham gia. ViÖc cô thÓ ho¸ c¸c vÊn ®Ò liªn quan còng ®ßi hái ph¶i cã sù c©n nh¾c khi tiÕp cËn ®Ó võa ®¶m b¶o quyÒn lîi, võa tr¸nh nh÷ng xung ®ét tiÒm tµng gi÷a c¸c bªn tham gia th¬ng m¹i ®iÖn tö. Ph¹m vi cña th¬ng m¹i ®iÖn tö ®îc m« t¶ trong h×nh 3, bao gåm: liªn kÕt víi c¸c nhµ cung øng (EC5), liªn kÕt víi c¸c nhµ ph©n phèi (EC4), giao diÖn víi kh¸ch hµng (EC3), c¸c vÊn ®Ò qu¶n trÞ néi bé doanh nghiÖp (EC1) vµ c¸c vÊn ®Ò h¹ tÇng c¬ së (EC2) nh c¸c hÖ thèng thanh to¸n, an toµn m¹ng th«ng tin, giao diÖn ngêi - m¸y vµ h¹ tÇng th«ng tin.

24

4. T¸c ®éng cña th¬ng m¹i ®iÖn tö ®èi víi c¸c mÆt kinh tÕ - x· héi 4.1. Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµm thay ®æi thÞ trêng Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµm thay ®æi c¸ch thøc tiÕn hµnh kinh doanh: chøc n¨ng trung gian truyÒn thèng sÏ ®îc thay thÕ; c¸c s¶n phÈm vµ thÞ trêng míi sÏ ®îc ph¸t triÓn; c¸c mèi quan hÖ míi gi÷a doanh nghiÖp vµ ngêi tiªu dïng ë gÇn còng nh xa sÏ ®îc t¹o lËp vµ ngµy cµng mËt thiÕt h¬n. Tæ chøc c«ng viÖc sÏ thay ®æi: nh÷ng kªnh phæ biÕn kiÕn thøc míi vµ ho¹t ®éng t¬ng t¸c cña con ngêi ë nh÷ng n¬i lµm viÖc sÏ ®îc më ra, ®ßi hái ph¶i cã kh¶ n¨ng thÝch øng vµ sù linh ho¹t trong c«ng viÖc, chøc n¨ng vµ kü n¨ng cña ngêi lao ®éng (c«ng nh©n) cÇn ph¶i ®îc ®Þnh nghÜa l¹i. 4.2. Th¬ng m¹i ®iÖn tö ®ãng vai trß lµ chÊt xóc t¸c Th¬ng m¹i ®iÖn tö gãp phÇn thóc ®Èy vµ phæ biÕn ngµy cµng réng r·i nh÷ng thay ®æi ®ang ®îc tiÕn hµnh cña nÒn kinh tÕ, nh viÖc c¶i c¸ch c¸c quy ®Þnh; thiÕt lËp nh÷ng liªn kÕt ®iÖn tö gi÷a c¸c doanh nghiÖp, toµn cÇu ho¸ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, vµ lµm xuÊt hiÖn nhu cÇu míi vÒ lao ®éng cã tay nghÒ cao. Còng nh vËy, nhê cã th¬ng m¹i ®iÖn tö, nhiÒu xu híng thuéc c¸c lÜnh vùc còng ®ang ®îc tiÕn hµnh nh ng©n hµng ®iÖn tö, ®Æt chç du lÞch trùc tiÕp, marketing trùc tiÕp tíi tõng kh¸ch hµng (marketing mét tíi mét (one-to-one marketing))... 4.3. Th¬ng m¹i ®iÖn tö t¸c ®éng tíi c¸c ho¹t ®éng t¬ng t¸c Th¬ng m¹i ®iÖn tö trªn Internet lµm t¨ng m¹nh mÏ c¸c ho¹t ®éng t¬ng t¸c trong nÒn kinh tÕ. Nh÷ng liªn kÕt nµy hiÖn ®ang ®îc më réng tíi c¶ c¸c doanh nghiÖp cã quy m« nhá, c¸c hé gia ®×nh vµ tr¶i réng trªn kh¾p thÕ giíi. ViÖc truy cËp còng sÏ cã nh÷ng bíc chuyÓn lín tõ viÖc sö dông nh÷ng m¸y tÝnh c¸ nh©n víi chi phÝ cao tíi nh÷ng lo¹i thiÕt bÞ chi phÝ thÊp h¬n vµ dÔ sö dông nh tivi, ®iÖn tho¹i còng nh nhiÒu lo¹i thiÕt bÞ kh¸c sÏ ®îc ph¸t minh trong t¬ng lai. Víi sù hç trî cña kü thuËt, con ngêi cã thÓ th«ng tin liªn l¹c vµ thùc hiÖn c¸c giao dÞch kinh doanh ë mäi

25

lóc vµ mäi n¬i. ChÝnh ®iÒu nµy lµ mét ¶nh hëng s©u réng lµm xãi mßn ranh giíi gi÷a c¸c khu vùc kinh tÕ còng nh giíi h¹n ®Þa lý gi÷a c¸c quèc gia. 4.4. Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ ho¹t ®éng mang tÝnh më TÝnh më lµ mét nguyªn lý bao gåm c¶ c¬ së kü thuËt vµ c¬ së triÕt häc cña viÖc më réng th¬ng m¹i ®iÖn tö. Internet ®îc chÊp nhËn réng r·i ®· lµm nÒn t¶ng cho c¸c ho¹t ®éng kinh doanh chÝnh bëi tÝnh kh«ng ®éc quyÒn c¸c tiªu chuÈn, bëi tÝnh chÊt më còng nh ®îc sù hç trî cña mét ngµnh c«ng nghiÖp lín ®ang ph¸t triÓn. Søc m¹nh kinh tÕ cña ngµnh c«ng nghiÖp nµy ®îc b¾t nguån tõ viÖc kÕt nèi mét m¹ng m¸y tÝnh lín, vµ ®¶m b¶o r»ng nh÷ng tiªu chuÈn míi ra ®êi vÉn duy tr× ®îc tÝnh më cña nã. Quan träng h¬n lµ tÝnh më nµy næi lªn nh mét chiÕn lîc, cïng sù thµnh c«ng cña nhiÒu dù ¸n th¬ng m¹i ®iÖn tö cho phÐp c¸c ®èi t¸c kinh doanh vµ ngêi tiªu dïng thùc hiÖn nh÷ng truy cËp cha tõng cã tíi c¸c c«ng viÖc néi bé, tíi c¬ së d÷ liÖu cña c¸c tæ chøc, doanh nghiÖp vµ cña tõng c¸ nh©n. §iÒu nµy lµm dÞch chuyÓn vai trß cña ngêi tiªu dïng, lµm t¨ng tÝnh liªn quan (g¾n kÕt hä chÆt chÏ h¬n) nh lµ ®èi t¸c cña doanh nghiÖp trong qu¸ tr×nh thiÕt kÕ vµ h×nh thµnh nªn nh÷ng s¶n phÈm míi. Tuy nhiªn, ®øng vÒ phÝa ngêi tiªu dïng - nh÷ng c«ng d©n - sù kú väng vÒ tÝnh më còng t¹o ra nh÷ng sù biÕn ®æi hoÆc tèt (t¨ng sù râ rµng, minh b¹ch, t¨ng tÝnh c¹nh tranh) hoÆc xÊu (kh¶ n¨ng x©m ph¹m ®Õn quyÒn lîi c¸ nh©n) trong nÒn kinh tÕ vµ trong x· héi. 4.5. Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµm gi¶m chi phÝ Th¬ng m¹i ®iÖn tö ¶nh hëng tíi bèn lo¹i chi phÝ lín cña doanh nghiÖp trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tiÕn hµnh c¸c giao dÞch th¬ng m¹i, bao gåm: - Chi phÝ tiªu thô: T¸c ®éng lín nhÊt vÒ chi phÝ khi ¸p dông th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ cho phÐp doanh nghiÖp cã thÓ thay thÕ hµng lo¹t c¸c cöa hµng vËt lý (cöa hµng thùc), b»ng nh÷ng cöa hµng ¶o trªn c¬ së c¸c website. V× c¸c website ho¹t ®éng 24/24 giê 1 ngµy, 7

26

ngµy/1 tuÇn vµ cã gi¸ trÞ víi thÞ trêng toµn cÇu ë bÊt kú thêi ®iÓm nµo. Do vËy, doanh nghiÖp cã thÓ phôc vô mét tËp kh¸ch hµng lín h¬n mµ kh«ng cÇn ph¶i x©y dùng, tæ chøc hay ph©n lo¹i c¸c c¬ së vËt lý cña m×nh. So víi viÖc qu¶n lý nhiÒu cöa hµng, viÖc qu¶n lý mét cöa hµng ¶o cho phÐp doanh nghiÖp c¾t gi¶m ®îc nhiÒu chi phÝ trong kh©u qu¶n lý, ®Æc biÖt lµ chi phÝ kiÓm kª hµng ho¸. ViÖc truy cËp 24/24 giê tíi c¸c cöa hµng ¶o ®em l¹i sù tiÖn lîi lín ®èi víi kh¸ch hµng, chÝnh sù tiÖn lîi nµy lµ mét ®Æc tÝnh u viÖt, cã gi¸ trÞ vµ ngµy cµng t¨ng cña c¸c ho¹t ®éng kinh doanh ¶o. Víi viÖc cung cÊp c¸c s¶n phÈm hoÆc c¸c th«ng tin dÞch vô trùc tuyÕn, kh¸ch hµng cã thÓ h×nh thµnh kü n¨ng vµ kiÕn thøc ®Ó tù ®¸nh gi¸ gi¸ c¶ cña hµng ho¸ còng nh ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn hµng ho¸. Trong t¬ng lai, mét m«i trêng kinh doanh ®iÖn tö nh vËy sÏ cho phÐp kh¸ch hµng thêng xuyªn truy cËp website, n¾m ®îc ngµy cµng nhiÒu th«ng tin vÒ s¶n phÈm còng nh c¸c thuéc tÝnh vÒ gi¸ c¶. Tõ ®ã, viÖc giao tiÕp gi÷a kh¸ch hµng víi c¸c nh©n viªn b¸n hµng chuyªn nghiÖp hoÆc víi nh÷ng nh©n viªn hç trî sÏ ®îc thùc hiÖn ë tr×nh ®é cao h¬n. Mét t¸c ®éng kh¸c cña th¬ng m¹i ®iÖn tö tíi chi phÝ tiªu thô lµ lµm t¨ng tÝnh hiÖu qu¶ trong cÊu tróc c¸c ®¬n ®Æt hµng. §iÓn h×nh lµ trêng hîp cña hai c«ng ty lín trªn thÕ giíi, General Electric (GE) vµ Cisco Systems. Tríc khi ¸p dông h×nh thøc ®Æt hµng qua website, c¶ hai c«ng ty nµy ®Òu cã tíi gÇn 1/4 c¸c ®¬n ®Æt hµng cña hä ph¶i söa l¹i v× c¸c lçi, cô thÓ ®èi víi GE, sè lîng nµy lµ trªn 1.000.000 ®¬n hµng. Tõ khi cho phÐp kh¸ch hµng ®Æt hµng trùc tiÕp qua website, tû lÖ c¸c ®¬n ®Æt hµng lçi cña c¶ hai c«ng ty ®Òu gi¶m xuèng ®¸ng kÓ, nh cña Cisco, tû lÖ nµy chØ cßn kho¶ng 2%1. TiÕt kiÖm chi phÝ th«ng qua viÖc ¸p dông c¸c h×nh thøc thanh to¸n trùc tiÕp qua Web còng lµ con sè ®¸ng kÓ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp kinh doanh ®iÖn tö. MÆc dï kho¶n phÝ dÞch vô ng©n hµng cho viÖc thanh to¸n b»ng sÐc giÊy gi÷a c¸c ng©n hµng vµ ngêi b¸n lµ kh¸ nhá, trung b×nh kho¶ng 1,20 USD cho 1

Xem: PriceWaterhouse Coopers: E-Business technology forecast, PriceWaterhouse Coopers Technology Centre, California, 1999.

27

mét giao dÞch thanh to¸n, thanh to¸n b»ng thÎ tÝn dông vµ thÎ ghi nî trung b×nh chØ kho¶ng 0,40 USD ®Õn 0,60 USD, song, chi phÝ cho qu¸ tr×nh thanh to¸n ®iÖn tö qua Internet cã thÓ gi¶m xuèng cßn kho¶ng 0,01 USD hoÆc thÊp h¬n. Râ rµng, th¬ng m¹i ®iÖn tö ®ang lµm thay ®æi vÒ c¬ b¶n qu¸ tr×nh b¸n hµng cña c¸c doanh nghiÖp. Nã buéc c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng trªn thÞ trêng ph¶i xem xÐt l¹i c¸ch thøc giao tiÕp víi kh¸ch hµng. Ngay c¶ c¸c doanh nghiÖp míi b¾t ®Çu ho¹t ®éng kinh doanh trªn thÞ trêng còng cÇn nghiªn cøu ®Ó ¸p dông th¬ng m¹i ®iÖn tö, khai th¸c c¸c c¬ héi mµ th¬ng m¹i ®iÖn tö ®em l¹i nh»m tiÕp cËn nh÷ng tËp kh¸ch hµng míi, nh÷ng ®èi tîng mµ tríc ®©y doanh nghiÖp cho lµ khã cã thÓ tiÕp cËn. - Chi phÝ liªn quan ®Õn viÖc mua s¾m (procurement) cña doanh nghiÖp LÜnh vùc chi phÝ thø hai mµ th¬ng m¹i ®iÖn tö t¸c ®éng tíi lµ chi phÝ mua s¾m. Trªn c¬ së Web, ho¹t ®éng mua s¾m cña c¸c doanh nghiÖp chñ yÕu bao gåm viÖc mua c¸c s¶n phÈm liªn quan tíi c¸c lÜnh vùc b¶o tr×, söa ch÷a, vµ vËn hµnh (MRO Maintenance, Repair, Operation). (ë ®©y kh«ng ®Ò cËp ®Õn c¸c chi phÝ liªn quan ®Õn mua hµng ho¸, s¶n phÈm kinh doanh vµ nh÷ng chi phÝ mua nguyªn liÖu, vËt liÖu th« sö dông ®Ó s¶n xuÊt trùc tiÕp ra c¸c s¶n phÈm vµ cung cÊp c¸c dÞch vô). §èi víi th¬ng m¹i b¸n bu«n, c¸c s¶n phÈm MRO thêng cã gi¸ trÞ thÊp vµ viÖc cung øng thêng kh«ng liªn tôc. Trong th¬ng m¹i truyÒn thèng, khi cÇn cung øng MRO, nh©n viªn mua hµng cña mét tæ chøc sÏ ph¶i viÕt giÊy yªu cÇu. Sau ®ã, nh©n viªn nµy sÏ nghiªn cøu c¸c tê catalog (catalog trªn giÊy) kh¸c nhau ®Ó t×m ra lo¹i s¶n phÈm phï hîp víi møc gi¸ hîp lý. Qu¸ tr×nh nµy bao gåm nhiÒu c«ng ®o¹n phøc t¹p nªn chi phÝ qu¶n lý cho viÖc mua gi¸n tiÕp c¸c yÕu tè ®Çu vµo nµy thêng vît qu¸ gi¸ trÞ cña chÝnh b¶n th©n c¸c yÕu tè ®ã. Theo Tæ chøc ph¸t triÓn vµ hîp t¸c kinh tÕ (OECD), trung b×nh mét c«ng ty cã doanh thu lín h¬n 500 triÖu USD, chi phÝ cho mçi ®¬n ®Æt hµng cung cÊp s¶n phÈm MRO ®¬n lÎ vµo kho¶ng tõ 75 USD - 150 USD1. V× vËy, 1

Xem: OECD: The economic and social impact of electronic commerce, OECD Publications, Paris, 1999,

28

môc tiªu cña nhiÒu øng dông mua s¾m trong th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ kÕt nèi trùc tiÕp c¸c tæ chøc víi catalog cña c¸c nhµ cung cÊp ngay tõ tríc khi nã ®îc chÊp nhËn vµ toµn bé qu¸ tr×nh mua hµng ®Òu ®îc thùc hiÖn trªn Web. ViÖc kÕt nèi víi c¸c catalog ®iÖn tö lµm gi¶m ®¸ng kÓ nhu cÇu kiÓm tra tÝnh kÞp thêi vµ ®é chÝnh x¸c cña c¸c th«ng tin mµ nh÷ng ngêi b¸n hµng cung cÊp, tõ ®ã lµm gi¶m chi phÝ cung øng ®Çu vµo cho c¸c doanh nghiÖp. Tríc ®©y, ë c¸c c«ng ty lín, viÖc cung øng MRO ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c øng dông trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (EDI) ®éc quyÒn trªn c¸c m¹ng gi¸ trÞ gia t¨ng (VAN - Value-added network) riªng. Giê ®©y, chi phÝ cho viÖc trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö EDI trªn Web chØ vµo kho¶ng 1/10 chi phÝ cho ho¹t ®éng nµy khi thùc hiÖn trªn VAN. V× vËy, nhiÒu ngêi sö dông EDI trong c¸c tæ chøc lín hiÖn nay ®ang chuyÓn viÖc mua s¾m MRO trªn VAN sang sö dông Web. - Chi phÝ liªn quan ®Õn viÖc qu¶n lý chuçi cung øng: Trong th¬ng m¹i ®iÖn tö, kh¶ n¨ng t¸i tæ chøc chuçi cung øng ®ãng vai trß rÊt quan träng. Thùc tÕ cho thÊy, c¸c doanh nghiÖp kinh doanh ®iÖn tö ®«i khi chó ý tíi viÖc t¹o ra c¸c chuçi cung øng cña doanh nghiÖp m×nh, cña kh¸ch hµng còng nh sù ®¸p øng cña c¸c nhµ cung cÊp h¬n c¶ viÖc t¨ng ®Çu t cho s¶n xuÊt hay nghiªn cøu nhu cÇu thùc tÕ cña kh¸ch hµng. TÝnh minh b¹ch cña toµn bé chuçi cung øng lµ rÊt cÇn thiÕt gióp doanh nghiÖp cã thÓ ph©n tÝch sù ¶nh hëng cña c¸c t¸c ®éng, hay cña c¸c bªn liªn quan nh viÖc mua nguyªn vËt liÖu, thiÕt bÞ l¾p r¸p tõ c¸c nhµ cung cÊp kh¸c nhau, viÖc thay ®æi s¶n xuÊt gi÷a c¸c c¬ së hoÆc c¸c ®èi t¸c kinh doanh, sù chuyÓn dÞch cña hµng ho¸ tíi ngêi tiªu dïng cuèi cïng... HiÓu ®îc mèi quan hÖ cña tÊt c¶ c¸c bªn liªn quan trong tõng chuçi gi¸ trÞ riªng biÖt cho phÐp mét doanh nghiÖp kinh doanh ®iÖn tö cã thÓ ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng cña m×nh, øng xö kÞp thêi trong trêng hîp cã nh÷ng ®ét biÕn x¶y ra. C¸c hÖ thèng cã kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c chuçi cung øng sÏ gióp c¸c doanh nghiÖp theo dâi vµ ph¸t hiÖn dßng chuyÓn dÞch cña hµng ho¸ trªn suèt chuçi cung øng b»ng c¸c ph¬ng tiÖn,

29

thÝ dô nh th«ng ®iÖp (tõ hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c) c¶nh b¸o vÒ sù vi ph¹m thêi h¹n cho phÐp ®· ®îc tho¶ thuËn tríc ®ã (ch¼ng h¹n viÖc vËn chuyÓn hµng ho¸ chËm qu¸ 8 giê ®ång hå). Nh÷ng th«ng ®iÖp nh vËy ®îc tËp hîp vµ ph©n tÝch qua c¸c c¬ së d÷ liÖu vµ c«ng cô ph©n tÝch gióp c¸c h·ng x¸c ®Þnh ®îc nguyªn nh©n cña sù ®×nh trÖ, tr¸ch nhiÖm thùc tÕ cña c¸c h·ng vËn t¶i, c¸c nhµ cung cÊp; ®ång thêi hiÓu râ h¬n b¶n chÊt cña chi phÝ ph©n phèi hµng ho¸. VÒ phÝa kh¸ch hµng, c¸c hÖ thèng nµy cã thÓ gióp hä theo dâi ®îc t×nh tr¹ng cña ®¬n ®Æt hµng t¹i mäi thêi ®iÓm th«ng qua tr×nh duyÖt Web cña m×nh. ViÖc qu¶n lý chuçi cung øng g¾n liÒn víi hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ nguån lùc doanh nghiÖp (ERP - Enterprise Resource Planning). ë c¸c doanh nghiÖp kinh doanh ®iÖn tö, hÖ thèng qu¶n lý nguån lùc doanh nghiÖp ®ang b¾t ®Çu ®îc kÕt hîp chÆt chÏ víi c¸c hÖ thèng ch¨m sãc kh¸ch hµng vµ dù b¸o nhu cÇu kh¸ch hµng, gióp gi¶i quyÕt mét c¸ch râ rµng c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh bªn ngoµi doanh nghiÖp, còng nh t¨ng tÝnh tÝnh minh b¹ch trong c«ng t¸c qu¶n lý. Nh÷ng ngêi b¸n, ngêi tæng hîp vµ c¸c nhµ ph©n tÝch m« t¶ qu¸ tr×nh kÕt hîp nµy lµ viÖc lËp kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch vÒ nguån lùc cña doanh nghiÖp trªn c¬ së Web. Môc tiªu cuèi cïng cña qu¸ tr×nh nµy lµ phèi hîp c¸c d÷ liÖu thu thËp ®îc tõ kh¸ch hµng, tõ c¸c nh©n viªn, tõ ngêi cung cÊp, thËm chÝ tõ c¸c ®èi thñ c¹nh tranh víi c¸c d÷ liÖu néi bé, d÷ liÖu ®¸nh gi¸ thùc hiÖn nhiÖm vô (mission-critical) cña tæ chøc nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng qu¶n lý cña doanh nghiÖp. Cho tíi nay, c¸c nhµ ph©n tÝch vÉn cha x¸c ®Þnh chÝnh x¸c thêi ®iÓm b¾t ®Çu cña viÖc chÊp nhËn ¸p dông hÖ thèng ERP trong th¬ng m¹i ®iÖn tö. Nhng ch¾c ch¾n r»ng, ngêi ®i tiªn phong trong viÖc chÊp nhËn ERP lµ c¸c doanh nghiÖp kinh doanh ®iÖn tö thuéc c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt, b¸n lÎ vµ kinh doanh hµng tiªu dïng cã quy m« lín, nh÷ng ngêi ®· quen ¸p dông hÖ thèng ERP truyÒn thèng trong qu¶n lý ho¹t ®éng chuçi cung øng cña doanh nghiÖp m×nh. Khi ¸p dông th¬ng m¹i ®iÖn tö, c¸c doanh nghiÖp ®· cè g¾ng tËn dông thÕ m¹nh th«ng tin thêi gian thùc (real-time) cña Internet ®Ó thay ®æi c¸ch qu¶n lý chuçi cung øng: sö dông trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (EDI), c¸c m¹ng ngo¹i bé

30

vµ c¸c kÕt nèi an toµn víi Internet cho phÐp c¸c ®èi t¸c kinh doanh truy cËp vµ chia sÎ c¸c th«ng tin thêi gian thùc, bao gåm c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn lîi Ých vµ gi¸ trÞ cña s¶n phÈm, t×nh tr¹ng ®¬n ®Æt hµng, ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ cung cÊp c¸c s¶n phÈm, dÞch vô cña doanh nghiÖp. Ngoµi ra, khi truy cËp hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ cña doanh nghiÖp, c¸c ®èi t¸c cßn cã thÓ kiÓm tra tÝnh chÝnh x¸c cña kÕt qu¶ dù b¸o vÒ nhu cÇu, ®¸nh gi¸ vÒ kh¶ n¨ng cung øng thùc tÕ vµ c¸c cam kÕt ®Æt hµng. ChÝnh v× vËy, mét khÝa c¹nh quan träng cña th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ sù chuyÓn dÞch ®Þnh híng c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp. Trong kinh doanh ®iÖn tö, c¸c doanh nghiÖp kh«ng c¹nh tranh trùc tiÕp víi nhau mµ dÞch chuyÓn theo chiÒu híng c¹nh tranh vÒ sù tËp trung cña chuçi cung øng vµo c¸c doanh nghiÖp. Sù kh¸c nhau vÒ chuçi cung øng gi÷a c¸c doanh nghiÖp thÓ hiÖn qua viÖc qu¶n lý c¸c th«ng tin “tr«i næi”, viÖc n¾m b¾t c¸c th«ng tin ®ã ë mét n¬i nµo ®ã, thÊy ®îc c¸c Ých lîi cña nã vµ biÕn nã thµnh hµnh ®éng ë mét n¬i kh¸c. NÕu toµn bé qu¸ tr×nh ®ã thùc hiÖn tèt h¬n cña ®èi thñ, doanh nghiÖp sÏ giµnh th¾ng lîi trong c¹nh tranh. ChÝnh v× vËy, dï chØ lµ qu¸ tr×nh ®¬n gi¶n so víi c¸c ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c nhng c¸c doanh nghiÖp kinh doanh ®iÖn tö lu«n cè g¾ng cÊu tróc vµ cÊu tróc l¹i toµn bé chuçi cung øng ®Ó ngµy cµng t¨ng tèc ®é cña nã, ®ång thêi gi¶m c¸c chi phÝ liªn quan cña doanh nghiÖp. - Chi phÝ liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng hËu cÇn: Cã thÓ nãi, th¬ng m¹i ®iÖn tö ®· lµm thay ®æi c¸c ho¹t ®éng thuéc lÜnh vùc hËu cÇn cña doanh nghiÖp nh ®ãng gãi, chuyÓn dÞch hµng ho¸... vµ biÕn nã thµnh lÜnh vùc kinh doanh th«ng tin. T¸c ®éng cña th¬ng m¹i ®iÖn tö tíi chi phÝ cña ho¹t ®éng hËu cÇn doanh nghiÖp cã ý nghÜa to lín, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c doanh nghiÖp chuyªn ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nµy nh Federal Express (FedEx) hay DHL. FedEx lµ mét thÝ dô ®iÓn h×nh. FedEx b¾t ®Çu nhËn c¸c ®¬n ®Æt hµng trùc tuyÕn vËn chuyÓn c¸c gãi bu kiÖn vµ theo dâi chóng qua m¹ng riªng cña m×nh tõ n¨m 1983, ph¶i mÊt gÇn 12 n¨m sè lîng kh¸ch hµng cña h·ng míi ®¹t tíi con sè 50.000. Nhng chØ sau ba n¨m (1995-1998), sau khi FedEx ¸p dông dÞch vô t-

31

¬ng tù nhng th«ng qua Web, sè lîng kh¸ch hµng cña h·ng ®· lªn tíi con sè 1 triÖu. HiÖn nay, theo íc tÝnh cña h·ng, cã tíi h¬n 70% trong sè 3 triÖu gãi bu kiÖn mçi ngµy cña h·ng ®îc b¾t ®Çu tõ viÖc giao tiÕp trªn Internet1. Nh÷ng thay ®æi trong lÜnh vùc kinh doanh hËu cÇn cña c¸c h·ng ®øng ®Çu lÜnh vùc nµy trªn thÕ giíi nh FedEx vµ DHL b¾t ®Çu b»ng nh÷ng mèi quan hÖ mËt thiÕt víi c¸c h·ng vËn t¶i hµng ho¸ vµ víi kh¸ch hµng th«ng qua c¸c yªu cÇu vËn t¶i ®iÖn tö, sù x¸c nhËn kiÓm kª ®iÖn tö, theo dâi ph©n phèi ®iÖn tö. Giê ®©y, c¸c h·ng kinh doanh trong lÜnh vùc hËu cÇn ®· b¾t ®Çu cho phÐp c¸c h·ng vËn t¶i vµ kh¸ch hµng cã thÓ truy cËp trùc tiÕp vµo hÖ thèng th«ng tin cña m×nh th«ng qua c¸c øng dông ERP. Víi viÖc øng dông Internet, ngµy cµng cã nhiÒu doanh nghiÖp híng c¸c m« h×nh, c¸ch thøc kinh doanh cña m×nh theo c¸c ®¬n ®Æt hµng, vµ ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p cã møc chi phÝ kiÓm kª thÊp; do ®ã gi¸ trÞ cña c¸c ho¹t ®éng nµy ngµy cµng t¨ng víi viÖc thùc hiÖn nhanh chãng, chÝnh x¸c c¸c ho¹t ®éng hËu cÇn tõ níc ngoµi hoÆc ra níc ngoµi. Víi kh¶ n¨ng ®¸p øng nhanh c¸c ®¬n ®Æt hµng cã tÝnh phøc t¹p cao còng nh kh¶ n¨ng theo dâi, gi¸m s¸t c¸c ®¬n ®Æt hµng, ngµy cµng cã nhiÒu doanh nghiÖp kinh doanh trªn c¬ së Web, ch¼ng h¹n nh DHL, FedEx, United Parcel Service (UPS) thùc hiÖn kinh doanh c¸c dÞch vô hËu cÇn nh vËn chuyÓn, ph©n phèi (bao gãi, bèc xÕp) c¸c gãi bu kiÖn vµ c¸c dÞch vô hç trî kh¸ch hµng kh¸c trªn c¬ së Web. HiÖn nay, c¸c doanh nghiÖp kh«ng cßn ph¶i lo l¾ng vÒ viÖc theo dâi c¸c kiÖn hµng cña m×nh göi ®i, dï cã ph¶i chuyÓn nã tíi bÊt cø ®©u trªn thÕ giíi. Víi nh÷ng lîi Ých mµ Web mang l¹i, ho¹t ®éng gi¸m s¸t vËn chuyÓn, kiÓm tra giao nhËn hµng ho¸ cña doanh nghiÖp sÏ trë nªn rÊt ®¬n gi¶n, t¹o ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh thanh to¸n ®îc thùc hiÖn nhanh h¬n. Ngoµi ra, nã cßn gióp c¸c doanh nghiÖp cã ®îc sù linh ho¹t, mÒm dÎo trong viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, ®ång thêi gi¶m ®îc chi phÝ kh«ng cÇn thiÕt trong qu¸ tr×nh vËn t¶i vµ bèc xÕp hµng ho¸. 1

Xem: PriceWaterhouse Coopers: E-Business technology forecast, PriceWaterhouse Coopers Technology Centre, California, 1999.

32

Tãm l¹i, b»ng viÖc thay ®æi cÊu tróc, c¾t gi¶m chi phÝ b¸n hµng, mua hµng, qu¶n lý chuçi cung øng, chi phÝ trong lÜnh vùc hËu cÇn cña doanh nghiÖp, th¬ng m¹i ®iÖn tö ®ang lµm xuÊt hiÖn nh÷ng nh©n tè thµnh c«ng míi. Trong qu¸ khø, nÕu nh÷ng nh©n tè nh quy m« vµ c¬ së h¹ tÇng lµ nh÷ng trë ng¹i lín nhÊt cho viÖc x©m nhËp më réng thÞ trêng, th× giê ®©y nh÷ng c«ng nghÖ, nguyªn lý tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña th¬ng m¹i ®iÖn tö ®ang lµm thay ®æi toµn bé quan ®iÓm nµy. 5. C¸c møc ®é øng dông c«ng nghÖ th«ng tin trong ho¹t ®éng kinh doanh Tuú theo quy m« vµ kh¶ n¨ng, c¸c doanh nghiÖp cã thÓ ¸p dông c¸c thµnh tùu cña c«ng nghÖ th«ng tin, thùc hiÖn kÕt nèi vµ øng dông Internet theo n¨m møc ®é tõ thÊp ®Õn cao, cô thÓ nh sau: 5.1. TruyÒn th«ng (Th tÝn ®iÖn tö vµ truy cËp Internet) §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp cha tõng thùc hiÖn viÖc kÕt nèi Internet hoÆc nh÷ng c¸ch thøc th«ng tin kh¸c cao h¬n thÕ, cã thÓ thÊy, viÖc kÕt nèi nµy gièng nh mét trß ch¬i thó vÞ. Tuy nhiªn, nã sÏ mang l¹i cho doanh nghiÖp nh÷ng lîi Ých rÊt lín. ViÖc kÕt nèi Internet cho phÐp doanh nghiÖp cã ®îc nh÷ng th«ng tin ®Çy ®ñ vµ cËp nhËt vÒ nh÷ng vÊn ®Ò mµ doanh nghiÖp quan t©m. §ång thêi c¸c nh©n viªn cña doanh nghiÖp còng cã ®iÒu kiÖn ®Ó th¶o luËn, trao ®æi trùc tiÕp víi kh¸ch hµng, víi c¸c nhµ cung øng vµ bÊt cø ®èi t¸c nµo vÒ mäi vÊn ®Ò cïng quan t©m th«ng qua dÞch vô th tÝn ®iÖn tö vµ c¸c dÞch vô viÔn th«ng kh¸c víi thêi gian vµ chi phÝ thÊp nhÊt. Còng trong qu¸ tr×nh giao tiÕp, doanh nghiÖp cã thÓ ngay lËp tøc h×nh thµnh hå s¬ vÒ kh¸ch hµng vµ c¸c ®èi t¸c kinh doanh cña m×nh, phôc vô cho ho¹t ®éng kinh doanh l©u dµi cña doanh nghiÖp. 5.2. Xóc tiÕn (T¹o website riªng cña doanh nghiÖp) Mét trong nh÷ng lîi Ých lín nhÊt cña Internet lµ cung cÊp nguån th«ng tin ®iÖn tö v« tËn th«ng qua M¹ng th«ng tin toµn

33

cÇu World Wide Web. Cïng víi sù ph¸t triÓn rÇm ré cña c«ng nghÖ th«ng tin nh hiÖn nay, World Wide Web cã thÓ coi lµ "Nh÷ng trang vµng" cña thÕ kû XXI víi sè lîng c¸c website, sè lîng ngêi truy nhËp t¨ng nhanh, gi¸ trÞ c¸c giao dÞch th¬ng m¹i trªn Internet ngµy cµng lín. §èi víi mçi doanh nghiÖp, viÖc lËp website riªng cho phÐp doanh nghiÖp thùc hiÖn viÖc qu¶ng c¸o trùc tuyÕn vÒ c¸c s¶n phÈm vµ b¶n th©n doanh nghiÖp. C¸c th«ng tin chÝnh x¸c, ®Çy ®ñ liªn quan ®Õn gi¸ c¶, chÊt lîng, c¸c ®iÒu kho¶n, ®iÒu kiÖn mua b¸n hµng ho¸... còng nh c¸c th«ng tin kh¸c vÒ doanh nghiÖp cã trªn website gióp kh¸ch hµng dÔ dµng lùa chän vµ ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh mua s¾m. C¸c website mµ doanh nghiÖp t¹o lËp còng cho phÐp qu¶n lý c¸c mèi quan hÖ víi kh¸ch hµng còng nh c¸c ®èi t¸c kinh doanh kh¸c; cho phÐp h×nh thµnh nh÷ng c¸ch thøc kinh doanh míi nhanh chãng vµ hiÖu qu¶ h¬n nhiÒu so víi c¸ch thøc kinh doanh truyÒn thèng mµ doanh nghiÖp ®ang thùc hiÖn. 5.3. Liªn kÕt néi bé (C¸ch thøc ®æi míi hÖ thèng th«ng tin cña doanh nghiÖp) §©y thùc sù lµ mét bíc nh¶y vät trong viÖc tæ chøc hÖ thèng th«ng tin trong néi bé doanh nghiÖp. Víi c¸ch nµy, c¸c nh©n viªn trong doanh nghiÖp cã thÓ dÔ dµng trao ®æi víi nhau nh÷ng ý tëng cña m×nh h¬n lµ nh÷ng cuéc häp tÎ nh¹t hoÆc kÐo dµi bÊt tËn. ViÖc sö dông m¹ng néi bé gióp c¶i tiÕn c¸c ho¹t ®éng t¸c nghiÖp néi bé cña doanh nghiÖp nh viÖc qu¶n trÞ dù ¸n, tÝnh l¬ng, qu¶n trÞ nh©n sù, xö lý ®¬n ®Æt hµng, c«ng t¸c kiÓm kª... Nhê viÖc chia sÎ th«ng tin trong doanh nghiÖp, ph¸t huy ®îc tiÒm lùc vµ kh¶ n¨ng cña c¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp. Dïng hÖ thèng trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (EDI) (mét øng dông trªn m¹ng) lµm t¨ng kh¶ n¨ng tiÕp cËn, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò, tiÕp cËn kh¸ch hµng vµ gi¶m chi phÝ. T¨ng kh¶ n¨ng phôc vô, c¶i thiÖn dÞch vô kh¸ch hµng (kh¸ch hµng kh«ng cÇn ph¶i ch¹y kh¾p doanh nghiÖp ®Ó khiÕu n¹i c¸c

34

vÊn ®Ò liªn quan ®Õn s¶n phÈm hoÆc dÞch vô do doanh nghiÖp cung cÊp). Cïng víi viÖc kÕt nèi víi kh¸ch hµng th«ng qua Internet, viÖc liªn kÕt néi bé gióp gi¶m tõ 1/3 ®Õn 1/2 chi phÝ so víi viÖc sö dông ®iÖn tho¹i ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp. 5.4. Liªn kÕt ngo¹i bé (§a ®Õn cho doanh nghiÖp nh÷ng nhµ cung øng vµ kh¸ch hµng míi) Lîi Ých mµ c¸c doanh nghiÖp thu ®îc khi sö dông m¹ng liªn kÕt ngo¹i bé (extranet) sÏ rÊt lín, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá. §©y lµ c¸ch ®Ó hä më réng ph¹m vi ho¹t ®éng, thùc hiÖn kinh doanh trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi vµ t¨ng cêng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña m×nh. §èi víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c, m¹ng ngo¹i bé lµ c¸ch thøc ®Èy m¹nh tiªu thô hµng ho¸ víi chi phÝ thÊp nhÊt; lµ c¸ch thøc cung øng ®em l¹i lîi nhuËn cao nhÊt khi thùc hiÖn kÕt nèi víi c¸c nhµ cung øng. B¶n th©n c¸c nhµ cung øng còng sÏ ®îc lîi khi doanh nghiÖp thùc hiÖn h×nh thøc kÕt nèi nµy. Qua m¹ng ngo¹i bé, doanh nghiÖp cã thÓ giíi thiÖu víi ngêi cung øng vµ kh¸ch hµng c¸c hÖ thèng néi bé cña doanh nghiÖp mµ hä cã thÓ sö dông, nhê ®ã cã thÓ gi¶m thiÓu thêi gian chê ®îi, rót ng¾n vµ ®¬n gi¶n ho¸ c«ng t¸c kiÓm kª, ®ång thêi cã kh¶ n¨ng lo¹i bá c¸c sai sãt trong c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ ph©n phèi s¶n phÈm cña doanh nghiÖp. Mét sè ngµnh c«ng nghiÖp hiÖn ®ang dÉn ®Çu trong viÖc ¸p dông c¸c h×nh thøc kÕt nèi nµy, ®ã lµ ngµnh tù ®éng ho¸, ngµnh ®iÖn tö hµng kh«ng vò trô vµ ngµnh c«ng nghiÖp dÖt. Tuy nhiªn, víi tèc ®é ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin nh hiÖn nay, danh s¸ch c¸c ngµnh ¸p dông réng r·i h×nh thøc kÕt nèi nµy sÏ ngµy cµng më réng trong nh÷ng n¨m tíi. 5.5. H×nh thµnh c¸c m« h×nh kinh doanh míi (Chia sÎ c¸c nguån lùc víi c¸c ®èi t¸c míi, h×nh thµnh c¸c doanh nghiÖp ¶o toµn cÇu)

35

ViÖc x©y dùng mét hÖ thèng th«ng tin kinh doanh ®îc kÕt nèi víi bªn ngoµi (m¹ng ngo¹i bé - extranet) lµ ®iÒu mµ kh«ng ph¶i doanh nghiÖp nµo còng thùc hiÖn ®îc. M¹ng th«ng tin toµn cÇu World Wide Web kh«ng chØ gióp trao ®æi vµ khai th¸c th«ng tin mét c¸ch thuÇn tuý mµ b¶n th©n nã cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng nh mét hÖ thÇn kinh trung ¬ng gióp phèi hîp toµn bé c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c lo¹i h×nh tæ chøc míi. Trong c¸c tæ chøc míi nµy hÖ thèng th«ng tin ®îc s¾p xÕp trªn c¬ së sö dông c¸c ph¬ng ph¸p trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (EDI), do vËy c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh ngay lËp tøc ®îc c¸c ®èi t¸c (nh c¸c ®¹i lý, c¸c nhµ xuÊt nhËp khÈu, c¸c nhµ s¶n xuÊt, ngêi thiÕt kÕ vµ thËm chÝ c¶ c¸c nhµ cung øng nguyªn liÖu th«) tham gia gi¶i quyÕt. Doanh nghiÖp cã quyÒn yªu cÇu c¸c ®èi t¸c cña m×nh tham gia qu¶n lý c¸c c«ng ®o¹n cña ho¹t ®éng kinh doanh ®iÖn tö. Toµn bé hÖ thèng ®îc tÝch hîp vµo chuçi cung øng sÏ lÇn lît chØ ra c¸c c«ng viÖc cña tõng ®èi t¸c, tõng bé phËn cÇn tiÕn hµnh tõ giai ®o¹n ®Çu ®Õn cuèi cña qu¸ tr×nh cung øng s¶n phÈm mµ kh«ng cÇn tíi bÊt cø mét sù qu¶n lý hay c¸c thao t¸c g¾n kÕt rêm rµ, phøc t¹p nµo. TÊt c¶ c¸c ®èi t¸c cña lo¹i h×nh siªu c«ng ty nµy ®Òu ph¶i thiÕt kÕ hÖ thèng th«ng tin cña m×nh ®¶m b¶o kh«ng cã bÊt cø mét sai sãt nµo dï lµ nhá nhÊt; ®ång thêi, cã kh¶ n¨ng nhanh chãng tù phôc håi trong mäi t×nh huèng. Víi lo¹i h×nh nµy mäi tr¸ch nhiÖm qu¶n lý vµ c¶ nh÷ng rñi ro cña thÞ trêng ®Òu cã thÓ ®îc chia sÎ. Trong thÕ kû XXI, tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy kh«ng cßn lµ nh÷ng ý tëng viÓn v«ng, nã ®· vµ ®ang ®îc thùc hiÖn ë nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp ë nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. 6. Mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra khi tiÕn hµnh th¬ng m¹i ®iÖn tö Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra khi tiÕn hµnh th¬ng m¹i ®iÖn tö ®îc ®Ò cËp ®Õn trong rÊt nhiÒu tµi liÖu theo c¸c gãc ®é kh¸c nhau. Tuy nhiªn, ®Ó ph©n tÝch cô thÓ tõng vÊn ®Ò lµ mét viÖc kh«ng ®¬n gi¶n. Trong phÇn nµy, chóng t«i chØ tr×nh bµy c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n theo c¸c gãc ®é chung nhÊt, liªn quan ®Õn viÖc phæ cËp, qu¶n lý vµ an toµn trong th¬ng m¹i ®iÖn tö. 6.1. ViÖc phæ cËp Internet vµ th¬ng m¹i ®iÖn tö

36

Tõ khi xuÊt hiÖn tíi nµy, Internet ®· ph¸t triÓn víi tèc ®é rÊt nhanh ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi, nhng cha ®¹t ®Õn tr×nh ®é phæ cËp. ThÝ dô, ë Canada, mét trong nh÷ng quèc gia ®îc coi cã sè lîng ngêi sö dông Internet nhiÒu nhÊt thÕ giíi, còng míi chØ cã 36% gia ®×nh cã m¸y tÝnh c¸ nh©n, 13% kÕt nèi Internet trong n¨m 1997. NÕu tÝnh viÖc truy cËp Internet t¹i nhµ, n¬i lµm viÖc, trêng häc vµ c¸c n¬i kh¸c th× còng chØ kho¶ng trªn 30%, phÇn lín lµ nh÷ng doanh nghiÖp lín, cßn víi c¸c doanh nghiÖp nhá íc tÝnh chØ kho¶ng 43% lµ cã truy cËp Internet. Tuy møc truy cËp nµy lµ thuéc møc cao nhÊt trªn thÕ giíi, nhng vÉn cha thÓ ®¹t tíi møc th©m nhËp phæ cËp nh c¸c c«ng nghÖ truyÒn th«ng ®· ®îc thiÕt lËp tríc ®ã. 6.2. Qu¶n lý Internet V× Internet ®îc t¹o ra bëi v« sè c¸c m¹ng tù trÞ nhá h¬n, thiÕu sù qu¶n lý tËp trung, nªn hÇu nh kh«ng mét ai cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi ®é tin cËy vµ tèc ®é cña c¸c dÞch vô. Nh÷ng quy t¾c c¬ b¶n ®Ó t¹o lËp ra nh÷ng tªn vïng, c¸c giao thøc chuÈn, c¸c quy tr×nh ®Þnh tuyÕn ®ang cã nhiÒu biÕn ®æi v× viÖc kiÓm so¸t ®· ®îc chuyÓn sang khu vùc t nh©n. ViÖc thiÕu nh÷ng ®¶m b¶o vÒ qu¶n lý nµy lµ sù lo l¾ng lín ®èi víi c¸c nhµ doanh nghiÖp. Kh¸c h¼n víi c¸c giao dÞch truyÒn thèng, m«i trêng kinh doanh th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ m«i trêng kinh doanh kh¸ míi mÎ víi c¸c ®èi t¸c kh«ng x¸c ®Þnh. §Ó tiÕn hµnh th¬ng m¹i ®iÖn tö cÇn gi¶i quyÕt hµng lo¹t c¸c c©u hái nh: VÊn ®Ò nh b¶o mËt th«ng tin cã ®îc ®¶m b¶o kh«ng? Khu«n khæ ph¸p lý vµ c¸c thÓ chÕ tµi chÝnh hç trî cho giao dÞch ®iÖn tö lµ g×? Lµm thÕ nµo ®Ó chän ®îc c¸c c«ng nghÖ phï hîp? Nguån lao ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö lÊy ë ®©u? Nguy c¬ lÖ thuéc c«ng nghÖ níc ngoµi nh thÕ nµo? v.v.. 6.3. VÊn ®Ò an toµn trong th¬ng m¹i ®iÖn tö Trong th¬ng m¹i ®iÖn tö nãi riªng vµ tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cã sö dông Internet nãi chung, hiÖn tîng tin tÆc ®¸nh c¾p c¸c th«ng tin cã gi¸ trÞ lµ rÊt phæ biÕn. RÊt nhiÒu c«ng nghÖ ®· vµ ®ang ®îc ph¸t triÓn nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò an toµn trong suèt thêi

37

gian qua, tuy nhiªn c¸c thñ ®o¹n cña bän tin tÆc ngµy cµng tinh vi vÉn lµ mèi lo ng¹i lín cña hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp khi tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh trªn Internet. Ngoµi ra, nh÷ng vÊn ®Ò nh sù bÊt cËp vÒ ng«n ng÷, kh¶ n¨ng n¾m b¾t c¸c c¬ héi kinh doanh, tÝnh riªng t, tËp qu¸n, thãi quen mua s¾m vµ ®Æc biÖt lµ sù thiÕu lßng tin cña ngêi tiªu dïng... ®ang lµ nh÷ng trë ng¹i lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i ®iÖn tö.

38