Chim

MÈt sË loµi chim Æ∆c h˜u cÒa Vi÷t Nam Kh≠Ìu Ng‰c Linh

SŒ th´ng h‰ng vµng

Gµ l´i Hµ T‹nh

µo træng m m la i Gµ l´

m m∏ x∏ n e Æ u Æ«u Kh≠Ì

Kh≠Ìu Kon Ka Kinh

Mi Langbian

C∏c em th©n m’n! Kho∂ng 150 tri÷u n®m tr≠Ìc Æ©y, tr™n tr∏i Ɔt Æ∑ xu†t hi÷n nh˜ng con chim Æ«u ti™n. K” tı Æ„, chÛng kh´ng ngıng ti’n h„a vµ trÎ thµnh s¯ gi∂ b«u trÍi. ß´i c∏nh m·ng manh nh≠ng b“n bÿ Æ∑ n©ng c∏c chÛ chim v≠Ót qua nh˜ng d∑y nÛi hÔng v‹ vµ Æπi d≠¨ng m™nh m´ng Æ” Æ’n Æ≠Óc khæp m‰i n¨i tr™n tr∏i Ɔt, k” c∂ nh˜ng sa mπc kh´ cªn hay nh˜ng vÔng b®ng tuy’t lπnh gi∏. VÌi vŒ Æãp nhã nhµng, thanh tho∏t, chim Æ∑ trÎ thµnh bi”u t≠Óng cÒa t˘ do, kho∏ng Æπt vµ h¨n th’ n˜a lµ mÈt trong nh˜ng ≠Ìc m¨ ch∏y b·ng nh†t cÒa loµi ng≠Íi v“ kh∂ n®ng bay l≠Ón trong kh´ng trung. H◊nh ∂nh cÒa chÛng trÎ n™n r†t g«n gÚi vÌi chÛng ta, giÛp chÛng ta th™m y™u t˘ do vµ cuÈc sËng thanh b◊nh. Vi÷t Nam c„ tÌi 850 loµi chim ch‰n lµ n¨i sinh sËng. ChÛng bæt s©u b∂o v÷ mÔa mµng, giÛp thÙ ph†n cho hoa vµ t´ Æi”m cho cuÈc sËng bªng ti’ng h„t rÈn rµng. Rıng Xanh sË 25 sœ giÛp c∏c em Æ’n g«n h¨n vÌi th’ giÌi cÒa c∏c loµi chim, t◊m hi”u nh˜ng Æi“u b› »n v“ loµi ÆÈng vÀt c„ c∏nh nµy. Qua Æ„, Rıng Xanh cÚng hy v‰ng c∏c em sœ hi”u r‚ h¨n v“ c∏c loµi chim cÒa Vi÷t Nam Æ” cÔng nhau g„p s¯c b∂o v÷ cuÈc sËng b◊nh y™n cho chÛng.

M|C L |C Trang Tin t¯c

3

S¯ gi∂ cÒa b«u trÍi

4

Hµnh tr◊nh ti’n h„a

6

VÃ chim ch„c

7

L´ng vÚ vµ c∏nh chim

8

M· chim - c´ng cÙ Æa n®ng

10

Trfl ch¨i: nh◊n m· Æo∏n th¯c ®n

12

BÈ m∑ mu´n mµu

13

Nh˜ng ca s‹ cÒa rıng xanh

14

Nh˜ng ki’n trÛc s≠ tµi ba

16

Vai trfl cÒa chim trong t˘ nhi™n

18

Chim trong kho tµng tÙc ng˜ ca dao Vi÷t Nam

19

MËi Æe d‰a Æ’n c∏c loµi chim

20

C©u lπc bÈ xem chim Vi÷t Nam

22

G„c chuy™n gia

24

CÔng suy ngh‹

25

V≠Ín quËc gia Hoµng Li™n

26

Ngh÷ s‹ cÒa nÛi rıng T©y Bæc

28

Lan kim tuy’n

29

Ti’ng n„i cÈng ÆÂng - Kon Ka Kinh

30

C∏c ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng

31

Truy÷n tranh b∏c g†u

32

Nh˜ng s∏ng ki’n b∂o v÷ m´i tr≠Íng

35

G≠¨ng s∏ng m´i tr≠Íng

42

Rıng Xanh C≠Íi

45

HÈp th≠ - Gi∂i Æ∏p

47

CÔng xem vµ suy ng…m

49

V®n phflng b∏c C«y Vªn

50

Th´ng tin

Tin t¯c! Tin t¯c... Ra mæt l˘c l≠Óng c∂nh s∏t m´i tr≠Íng Ngµy 6/3/2007, l˘c l≠Óng c∂nh s∏t m´i tr≠Íng gÂm 120 c∏n bÈ Æ∑ ch›nh th¯c ra mæt vÌi nhi÷m vÙ ch›nh lµ ph∏t hi÷n vµ xˆ l˝ nh˜ng vi phπm ph∏p luÀt v“ b∂o v÷ m´i tr≠Íng. Trong n®m 2007, CÙc c∂nh s∏t m´i tr≠Íng sœ tri”n khai l˘c l≠Óng tπi 30 Æfia ph≠¨ng c„ Æi”m n„ng v“ ´ nhi‘m m´i tr≠Íng. Theo trang Web cÒa BÈ Tµi nguy™n vµ m´i tr≠Íng, ngµy 06/03/2007

Vi÷t Nam c„ th™m mÈt khu d˘ tr˜ sinh quy”n th’ giÌi (*) Ngµy 27/10, vÔng duy™n h∂i vµ bi”n Ki™n Giang Æ∑ Æ≠Óc TÊ ch¯c Gi∏o dÙc, Khoa h‰c vµ V®n ho∏ cÒa Li™n Hi÷p QuËc (UNESCO) c´ng nhÀn lµ khu d˘ tr˜ sinh quy”n th’ giÌi. Trong ÆÓt nµy, hÈi ÆÂng Æ∑ quy’t Æfinh c´ng nhÀn th™m 25 khu d˘ tr˜ sinh quy”n th’ giÌi n©ng tÊng sË khu d˘ tr˜ sinh quy”n th’ giÌi l™n 507 khu, ph©n bË tπi 102 n≠Ìc. T›nh Æ’n thÍi Æi”m nµy, tπi Vi÷t Nam Æ∑ c„ n®m khu d˘ tr˜ sinh quy”n th’ giÌi gÂm C«n GiÍ, C∏t Ti™n, C∏t Bµ, ÆÂng bªng s´ng HÂng vµ Ki™n Giang. Theo trang Web cÒa BÈ Tµi nguy™n vµ m´i tr≠Íng, ngµy 30/10/2006

Lµm sπch n≠Ìc bªng hoa Tr™n nh˜ng m∆t h c„ nguÂn n≠Ìc bfi ´ nhi‘m sœ r˘c rÏ sæc mµu c∏c loµi hoa, vıa mang lπi c∂nh quan t≠¨i Æãp lπi c„ kh∂ n®ng lµm trong sπch nguÂn n≠Ìc. ß„ lµ ˝ t≠Îng Æ“ tµi "V≠Ín hoa l‰c n≠Ìc tr™n h B52" cÒa nh„m sinh vi™n tr≠Íng ßπi h‰c Khoa h‰c T˘ nhi™n (Hµ NÈi) Æ≠Óc trao gi∂i nh◊ trong cuÈc thi ph∏t minh xanh Sony. C´ng tr◊nh nµy Æ∑ thuy’t phÙc Æ≠Óc hÈi ÆÂng gi∏m kh∂o d˘a tr™n kh∂ n®ng ¯ng dÙng cao cÒa Æ“ tµi.

Chæt l‰c tı hµng chÙc giËng hoa Ng‰c Hµ, 3 loπi c©y lµ loa kÃn, thu˚ trÛc, rong di“ng Æ≠Óc nh„m nghi™n c¯u l˘a ch‰n cho kh∂ n®ng sËng cao, c„ th” trÂng thu˚ canh. M´ h◊nh thˆ nghi÷m cÒa nh„m lµ k’t bà chai nh˘a trÂng hoa rÂi th∂ vµo nh˜ng thÔng xËp ch¯a n≠Ìc h bfi ´ nhi‘m. Sau mÈt thÍi gian thˆ nghi÷m, ph©n t›ch k’t qu∂ cho th†y chÿ ti™u ´ nhi‘m n≠Ìc Æ∑ gi∂m r‚ r÷t. Theo B∏o Ti“n Phong sË 18 ngµy 18/1/2007 (*) Khu d˘ tr˜ sinh quy”n lµ danh hi÷u do UNESCO trao t∆ng cho c∏c khu b∂o tÂn thi™n nhi™n c„ h÷ ÆÈng, th˘c vÀt ÆÈc Æ∏o, phong phÛ vµ Æa dπng.

Rıng Xanh

3

S

Th´ng tin

cÒa b« u tr Í

i

i∂ g ¯

Tr™n th’ giÌi hi÷n nay c„ kho∂ng 10.000 loµi chim sinh sËng. Ri™ng ΠƆt n≠Ìc chÛng ta Æ∑ c„ tÌi 850 loµi, chi’m kho∂ng 9% tÊng sË c∏c loµi chim tr™n th’ giÌi.

NhÀn dπng mÈt chÛ chim Nhæc Æ’n chim c„ lœ chÛng ta sœ li™n t≠Îng ngay Æ’n nh˜ng Æ´i c∏nh chao li÷ng tr™n b«u trÍi. ßÛng nh≠ th’, bÈ l´ng vÚ vµ Æ´i c∏nh lµ Æ∆c Æi”m d‘ nhÀn bi’t nh†t cÒa loµi chim. Ngoµi ra, t†t c∂ c∏c loµi chim Æ“u c„ chi’c m· sıng r†t c¯ng vµ ÆŒ tr¯ng.

Nh„m ÆÈng vÀt toµn c«u Tπi sao ng≠Íi ta lπi g‰i chim lµ nh„m ÆÈng vÀt toµn c«u? C„ lœ bÎi v◊ chim lµ nh„m ÆÈng vÀt duy nh†t c„ th” c„ m∆t Î khæp m‰i n¨i. Tı c∏c vÔng rıng nÛi hoang vu Æ’n c∏c sa mπc kh´ cªn, vÔng c˘c lπnh lœo Æ’n Æπi d≠¨ng m™nh m´ng, hay tı thµnh thfi Æ’n c∏c mi“n qu™ hŒo l∏nh, n¨i nµo cÚng th†y loµi chim xu†t hi÷n. Tuy nhi™n, vÔng rıng nhi÷t ÆÌi v…n lµ n¨i c≠ trÛ y™u th›ch nh†t cÒa nhi“u loµi chim. N≠Ìc c„ nhi“u chim nh†t tr™n th’ giÌi lµ C´l´mbia, Ɔt n≠Ìc nªm Î khu v˘c Trung M¸ nµy c„ tÌi 1700 loµi.

TÊ ti™n cÒa c∏c giËng gµ nhµ mµ chÛng ta nu´i Æ“u c„ nguÂn gËc tı loµi gµ rıng Ɔy. Nh˜ng giËng gµ nu´i hi÷n nay Æ∑ kh∏c nhi“u so vÌi tÊ ti™n cÒa chÛng. 4

Rıng Xanh

Th´ng tin

Nh˜ng

µ nh†t: ß i n Ì l o Ca lµ loµ ©u Phi

"c∏i nh†t" cÒa loµi chim

Æi”u ch lÌn nh†t o o chim t hi“u ca C . y a ” hi÷n n g c„ th n Û h c ∆ng cÒa ät vµ n m 7 , 2 tÌi kg. tÌi 156

Nh· bä nh†t: Nh· h¨n hµng ngh◊n l«n so vÌi Ƶ Æi”u ch©u Phi, loµi chim ruÂi ph©n bË Î Æ†t n≠Ìc Cuba lµ loµi chim nh· bä nh†t. Chi“u dµi c¨ th” cÒa chÛng kho∂ng 5,7 cm. Trong Æ„, chi“u dµi cÒa m· vµ Æu´i chim Æ∑ chi’m g«n mÈt nˆa con sË Æ„ rÂi.

S∂i c∏nh dµi nh†t: K˚ lÙc nµy thuÈc v“ mÈt loµi chim h∂i ©u lÌn. S∂i c∏nh dµi h¨n 3,5 mät giÛp loµi h∂i ©u nµy c„ th” li÷ng tr™n b«u trÍi mµ kh´ng c«n vÁ c∏nh trong vµi ti’ng ÆÂng hÂ. ChÛng cÚng Æ≠Óc bi’t Æ’n bÎi kh∂ n®ng ngÒ trong khi bay. ThÀt †n t≠Óng ph∂i kh´ng?

Bay nhanh nh†t: Khi ÆuÊi theo con mÂi, chim cæt lÌn c„ th” bay vÌi vÀn tËc 150 km/giÍ. Nh≠ng danh hi÷u "vua tËc ÆÈ" lπi thuÈc v“ loµi chim ≠ng bÎi nh˜ng g◊ mµ loµi chim nµy th” hi÷n khi s®n mÂi thÀt s˘ †n t≠Óng. ChÛng c„ th” r¨i t˘ do tı tr™n kh´ng trung vÌi vÀn tËc kh´ng d≠Ìi 320 km/giÍ.

Rıng Xanh

L∆n s©u nh†t: Kh´ng ph∂i lµ loµi chim bay l≠Ón tr™n b«u trÍi nh≠ng nh˜ng chÛ chim c∏nh cÙt hoµng Æ’ lπi th” hi÷n tµi n®ng Æ∆c bi÷t kh∏c. C∏c chÛ c„ th” l∆n s©u tÌi 565 mät trong kho∂ng thÍi gian 20 phÛt kh´ng c«n b◊nh d≠Ïng kh›. ßi“u nµy th◊ c∏c thÓ l∆n cÚng ph∂i th∏n phÙc Ɔy. 5

Th´ng tin

C∏ch Æ©y kho∂ng 150 tri÷u n®m, loµi chim Æ«u ti™n, g‰i lµ chim thÒy tÊ ho∆c cÊ Æi”u mÌi bæt Æ«u xu†t hi÷n. ß©y lµ loµi "trung gian" gi˜a bfl s∏t vµ chim. H„a thπch cÊ cho th†y chim thÒy tÊ sËng trong rıng, c„ l´ng, c∏nh nh≠ chim hi÷n Æπi nh≠ng lπi c„ r®ng vµ c„ v∂y tr™n c∏nh giËng nh≠ bfl s∏t. D«n d«n chÛng Æ∑ ti’n h„a thµnh nhi“u loµi chim th›ch nghi vÌi r†t nhi“u Æi“u ki÷n sËng kh∏c nhau nh≠ ngµy nay.

R†t kh„ t◊m hi”u nh˜ng loµi chim cÊ Æ∑ bfi tuy÷t chÒng v◊ h„a thπch chim c˘c k˙ hi’m do x≠¨ng cÒa chÛng gifln, d‘ vÏ. DÔ sao c∏c nhµ khoa h‰c cÚng Æ∑ ph∏c th∂o Æ≠Óc nh˜ng nät ch›nh cÒa lfich sˆ ti’n h„a cÒa chim.

Kho∂ng 2 Æ’n 3 tri÷u n®m tr≠Ìc lπi lµ thÍi k˙ chim ph∏t tri”n phong phÛ nh†t vµ c„ sË loµi nhi“u nh†t, kho∂ng 11.600 loµi.

6

Rıng Xanh

Th´ng tin

V

m i h ch„c c Ã

R›u r›t khæp ÆÂi sim ƒy c∏i và b«y chim Hay ngÒ lim dim Lµ anh chim cÛ ß«u lu´n ÆÈi mÚ Lµ b∏c chµo mµo Ch©n cºng r†t cao LÚ cfl, vπc, s’u Bi÷t danh chÃo bŒo Kho∏i chän c´n trÔng Vıa n„ng vıa hung Lµ anh chim cæt Chim s©u ch®m nh∆t Chim sŒ ch®m t◊m Ch®m g‚, ch®m nh◊n Lµ chµng g‚ ki’n Xanh Æ·, vµng, t›m ChÛ vãt m· cong CÔng h‰ b n´ng Di“u h©u th¯ thi÷t

Rıng Xanh

°n thfit ph∂i bi’t MÙ quπ nhµ ta Lanh l∂nh s¨n ca Vµnh khuy™n chºng käm B◊m bfip chfiu läp CÚng bÎi gi‰ng khµn –n li÷ng chao nghi™ng C´ng kia mÛa gi·i S∏o th◊ th›ch n„i Cµ c≠Ïng cÚng ≠a D∑i næng d«m m≠a CuËc khµn c∂ cÊ Hay ®n th„c lÛa Lµ b∏c chim cu L∆ng lœ Æ≠a th≠ B c©u tËt t›nh

Nh· nhæn, xinh xinh Ch›ch chfle r›u r›t Tr∏i c©y m∂i mi’t Anh kh≠Ìu sÌm mai Chfiu lπnh r†t tµi Loµi chim c∏nh cÙt ... §i k” lµm sao H’t loµi chim ch„c Th´i bä Æıng kh„c Ch›ch b´ng c≠Íi k◊a Bä chπy ra hà Chim trÍi rÈn r∑... V≠¨ng Thfi Énh (Th´n Pµ D†u, Thπnh M¸, Nam Giang, Qu∂ng Nam)

7

Th´ng tin

h i ´ ∏ c m n v c i h L´ng Ú vµ Æ Trong th’ giÌi ÆÈng vÀt, kh´ng ph∂i chÿ c„ chim mÌi bi’t bay mµ c´n trÔng hay d¨i cÚng c„ th” bay r†t gi·i. Nh≠ng chim lµ loµi v≠Ót trÈi h¨n c∂, bay xa nh†t, nhanh nh†t vµ khoŒ nh†t. C∏c em c„ bi’t b› quy’t thµnh c´ng Æ„ lµ g◊ kh´ng? Ch›nh lµ nhÍ bÈ l´ng vÚ vµ c†u tπo Æ´i c∏nh chim Ɔy.

L´ng vÚ - t∏c ph»m tuy÷t di÷u cÒa thi™n nhi™n Chim lµ nh„m ÆÈng vÀt duy nh†t c„ l´ng vÚ. Ch›nh nhÍ bÈ l´ng k˙ di÷u Æ„ mµ chim trÎ thµnh "vua" cÒa kh´ng gian. Vıa nhã nhµng, m“m mπi lπi c„ c†u tπo v˜ng b“n n™n l´ng vÚ Æ∂m nhi÷m Æ≠Óc nhi“u ch¯c n®ng ph¯c tπp mµ c∏nh d¨i, c∏nh c´n trÔng hay c∂ Æ´i c∏nh v˜ng chæc cÒa m∏y bay cÚng kh´ng th” s∏nh kfip. Kh´ng nh˜ng th’, l´ng vÚ cfln c„ vai trfl nh≠ mÈt lÌp ∏o Æ” b∂o v÷ c¨ th” loµi chim kh·i c∏c t∏c ÆÈng b™n ngoµi, ng®n s˘ th†m n≠Ìc, gi˜ cho c¨ th” chim kh´ r∏o, gi˜ †m vµ duy tr◊ nhi÷t ÆÈ c¨ th”. Mµu sæc cÒa l´ng giÛp cho chim ngÙy trang hay thu hÛt con c∏i vµ c∂ ph©n bi÷t giÌi t›nh cÒa chim n˜a.

B› quy’t cÒa Æ´i c∏nh Hai chi tr≠Ìc cÒa chim ph∏t tri”n thµnh Æ´i c∏nh, ph›a tr™n lÂi vµ ph›a d≠Ìi l‚m. Do Æ„, kh´ng kh› chuy”n ÆÈng qua c∏nh c„ khuynh h≠Ìng n©ng th©n chim l™n tr™n. Nh˜ng chi’c l´ng c∏nh chÂng l™n nhau theo mÈt th¯ t˘ nh†t Æfinh tπo n™n s¯c c∂n lÌn nh†t khi c∏nh vÁ xuËng vµ s¯c c∂n nh· nh†t khi c∏nh n©ng l™n. Ki”u bay phÊ bi’n cÒa h«u h’t c∏c loµi chim lµ ki”u bay vÁ c∏nh. K›ch th≠Ìc cÒa Æ´i c∏nh ∂nh h≠Îng r†t lÌn Æ’n c∏ch bay cÒa mÁi loµi chim. Chim c„ Æ´i c∏nh bä th≠Íng ph∂i ÆÀp c∏nh li™n tÙc vµ nhi“u l«n h¨n c∏c loµi chim lÌn cfln nh˜ng loµi chim c„ Æ´i c∏nh dµi vµ nh‰n bay nhanh h¨n c∏c loµi chim c„ c∏nh trfln vµ ngæn.

8

Rıng Xanh

Th´ng tin

ßπi bµng Æ«u n©u G∑ thÓ s®n bi’t bay

K›ch th≠Ìc ßπi bµng Æ«u n©u c„ s∂i c∏nh r†t lÌn tı 1,8m - 2,2m. ßπi bµng Æ«u n©u lµ loµi chim di c≠. Vµo mÔa Æ´ng, c„ th” g∆p Æπi bµng Æ«u n©u Î Bæc BÈ vµ Bæc Trung BÈ cÒa n≠Ìc ta nh≠ng r†t hi’m.

ô ÆÈ cao h¨n 2000 mät so vÌi m∆t Ɔt, Æπi bµng Æ«u n©u l≠Ìt nhã tr™n kh´ng trung. ß´i mæt tinh t≠Íng cÒa n„ hoπt ÆÈng nh≠ mÈt m∏y quät Æang d‚i theo c∏c Æi”m di ÆÈng tr™n m∆t Ɔt. Bªng mÈt ÆÈng t∏c vÁ c∏nh nhã nhµng, Æπi bµng l≠Ìt Æi nh≠ mÈt mÚi t™n lao vÛt xuËng m∆t Ɔt. ß´i ch©n ræn chæc vµ nh˜ng m„ng vuËt sæc nh‰n nh≠ dao thu lπi sΩn sµng t†n c´ng con mÂi. Do c„ Æ´i c∏nh rÈng vµ dµi h¨n so vÌi k›ch th≠Ìc c¨ th” n™n Æπi bµng Æ«u n©u c„ kh∂ n®ng bay l≠Ón r†t gi·i. Khi l≠Ón, c∏nh Æπi bµng dang rÈng nh≠ hai c∏i quπt xoà ra. ß” gi˜ cho ÆÈ cao kh´ng thay ÆÊi, chim th≠Íng lÓi dÙng luÂng kh´ng kh› n„ng tı d≠Ìi Ɔt bËc l™n hay luÂng gi„ Æ” n©ng chim l™n mµ th∂nh th¨i kh´ng c«n ph∂i vÁ c∏nh.

* T†t c∂ c∏c loµi chim Æ“u c„ c∏nh, nh≠ng kh´ng ph∂i m‰i loµi chim Æ“u bi’t bay. C„ kho∂ng 30 loµi chim kh´ng th” bay Æ≠Óc. ßµ Æi”u hay chim c∏nh cÙt lµ nh˜ng v› dÙ Æi”n h◊nh. Chim c∏nh cÙt sˆ dÙng Æ´i c∏nh kh´ng ph∂i Æ” bay mµ Æ” b¨i d≠Ìi n≠Ìc. * ßu´i chim hoπt ÆÈng nh≠ mÈt b∏nh l∏i tπo ra s˘ c©n bªng vµ Æi“u chÿnh h≠Ìng bay cho chim. ßu´i cÚng giÛp chim trong vi÷c ngıng bay. Khi chi’c Æu´i cÙp xuËng, n„ c„ t∏c dÙng nh≠ mÈt chi’c phanh giÛp gi∂m tËc ÆÈ bay. * Hµng n®m, c∏c loµi chim th≠Íng thay l´ng sau mÔa sinh s∂n. Qu∏ tr◊nh nµy th≠Íng di‘n ra d«n d«n, tı Æu´i l™n Æ«u vµ r†t c©n ÆËi do Æ„ chim v…n kh´ng m†t kh∂ n®ng bay. Tuy nhi™n, mÈt sË loµi chim kh∏c nh≠ vfit, ngÁng lπi thay t†t c∂ l´ng c∏nh vµ Æu´i cÔng mÈt lÛc n™n chÛng th≠Íng m†t kh∂ n®ng bay trong mÈt thÍi gian. * C∏c loµi chim lu´n ch®m s„c bÈ l´ng r†t c»n thÀn. Chim dÔng m· l†y ch†t nhÍn Î tuy’n phao c©u ch∂i l™n l´ng lµm cho l´ng b„ng m≠Ót vµ cfln giÛp cho nh˜ng chi’c l´ng bfi t¨i t∂ trong khi bay trÎ lπi nguy™n lµnh. Rıng Xanh

9

Th´ng tin So vÌi c∏c lÌp ÆÈng vÀt kh∏c th◊ chim c„ mÈt c∏i "mi÷ng" r†t kh∏c bi÷t, Æ„ ch›nh lµ m· chim. NhÍ c„ chi’c m· c¯ng vµ linh hoπt, loµi chim c„ th” lµm ÆuÓc r†t nhi“u vi÷c: x©y tÊ, b∂o v÷ l∑nh thÊ, chi’n Ɔu vÌi kŒ thÔ, rÿa l´ng c∏nh, vµ quan tr‰ng nh†t lµ ki’m th¯c ®n.

M· chim - C´ng cÙ Æa n®ng "VÚ kh›" cÒa chim g‚ ki’n M· chim g‚ ki’n r†t c¯ng, tr´ng giËng nh≠ chi’c dÔi nh‰n. Chim g‚ ki’n c„ th” "bÊ" chi’c m· nµy vµo nh˜ng th©n c©y gÁ c¯ng li“n tÔ t◊ hµng giÍ Æ” t◊m s©u b‰ mµ kh´ng lo bfi s¯t mŒ g◊.

Bfi Æ˘ng th¯c ®n B n´ng c„ mÈt chi’c m· r†t Æ∆c bi÷t. Chi’c m· dµi g†p 4 Æ’n 5 l«n chi“u dµi Æ«u cÒa chÛng, m· d≠Ìi Æ≠Óc nËi th™m mÈt tÛi da r†t lÌn. C∏i tÛi qu∏ khÊ nµy c„ t∏c dÙng nh≠ c∏i bfi Æ” b n´ng ch¯a t´m c∏ vµ tranh thÒ ki’m th™m mÂi tr≠Ìc khi th∂nh th¨i nuËt tıng con ngon lµnh.

Bæt chäo N’u muËn ®n hπt th´ng vËn r†t nh· lπi Æ≠Óc gi†u k›n trong qu∂ th´ng xÔ x◊ nhi“u lÌp th◊ ph∂i lµm sao nhÿ? C„ mÈt loµi chim sËng trong rıng th´ng Æ∑ "ph∏t minh" ra c´ng cÙ chuy™n Æ” lµm vi÷c nµy. M· cÒa chÛng ph∏t tri”n thµnh m· chäo, Æ«u m· tr™n vµ Æ«u m· d≠Ìi væt chäo nhau Æ” t∏ch hπt th´ng ra kh·i qu∂. Loµi chim nµy Æ≠Óc Æ∆t t™n theo c∏i m· ÆÈc Æ∏o cÒa chÛng lµ chim m· chäo.

M· m„c c©u Chim cæt l≠ng hung lπi c„ c∏i m· m„c c©u Æi”n h◊nh cho loµi chim s®n mÂi. C∏i m„c cho phäp loµi chim ®n thfit nµy xä con mÂi thµnh tıng mi’ng vıa v∆n d‘ nuËt.

Thay m· mÌi Chim h∂i ©u rÙt cÊ lµ loµi duy nh†t c„ kh∂ n®ng thay m· mÌi. Vµo mÔa sinh s∂n, chÛng sœ thay mÈt c∏i m· mÌi vÌi mµu sæc r˘c rÏ h¨n. 10

Rıng Xanh

Th´ng tin

Cfl m· th◊a m∆t Æen loµi chim n≠Ìc qu˝ hi’m

Cfl th◊a lµ loµi chim di c≠ r†t qu˝ hi’m. Tr™n th’ giÌi hi÷n chÿ cfln kho∂ng 1.000 con. ChÛng ph©n bË chÒ y’u Î mÈt sË Æ∂o Æ∏ tr™n bÍ bi”n ph›a t©y cÒa b∏n Æ∂o Tri“u Ti™n. Khi mÔa Æ´ng Æ’n, cfl th◊a ph∂i bay xuËng ph›a nam, n¨i c„ kh› hÀu †m ∏p h¨n Æ” trÛ Æ´ng. Vi÷t Nam lµ mÈt trong nh˜ng n¨i chÛng dıng ch©n Æ” nghÿ ng¨i vµ t◊m ki’m th¯c ®n tr≠Ìc khi bay ti’p. Cfl th◊a chÿ quay lπi Tri“u Ti™n khi mÔa Æ´ng Æ∑ qua Æi vµ mÔa sinh s∂n bæt Æ«u. VÌi c∏i m· Æen, dµi vµ dãt, Æ«u m· bπnh ra tr´ng giËng nh≠ chi’c th◊a, cfl th◊a c„ c∏ch ki’m ®n thÀt Æ∆c bi÷t. Cfl ta Æi lπi Î nh˜ng chÁ n≠Ìc n´ng, dÔng m· quät qua quät lπi tr™n m∆t lÌp bÔn Æ” "dfl" t´m c∏. Khi dfl trÛng con mÂi, n„ bÃn dÔng m· kãp lπi, h†t l™n cao vµ chÈp l†y con mÂi mÈt c∏ch "Æi÷u ngh÷" rÂi nuËt chˆng. Do th›ch ®n t´m c∏ vµ c∏c loπi ÆÈng vÀt phÔ du nh·, cfl th◊a hay Æ’n Î c∏c vÔng cˆa s´ng, n¨i c„ nguÂn th¯c ®n dÂi dµo.

* Trong th’ giÌi ÆÈng vÀt c„ kh∏ nhi“u loµi ch‰n c∏ch ngÒ Æ´ng Æ” tr∏nh rät vµ gi∂i quy’t v†n Æ“ thi’u th¯c ®n th◊ h«u h’t c∏c loµi chim ch‰n gi∂i ph∏p di c≠. Kh´ng nh˜ng chÿ c∏c loµi chim cÏ lÌn mÌi bay v≠Ót c∂ Æπi d≠¨ng bao la mµ ngay c∂ nh˜ng loµi chim nh· bä nh†t cÚng tham gia qu∑ng Æ≠Íng di trÛ dµi hµng ngh◊n c©y sË. * Nh˜ng loµi chim di trÛ th≠Íng hay bfi ki÷t s¯c do nh˜ng n¨i dıng ch©n cÒa chÛng bfi con ng≠Íi tµn ph∏, kh´ng cfln nguÂn th¯c ®n ti’p s¯c khi’n chÛng d‘ trÎ thµnh mÙc ti™u cho c∏c thÓ s®n chim.

Rıng Xanh

11

Th´ng tin

Trfl ch¨i

Nh◊n m· chim Æo∏n th¯c ®n Nh◊n vµo m· cÒa mÈt chÛ chim, c∏c em hoµn toµn c„ th” Æo∏n Æ≠Óc chÛ chim Æ„ th›ch ®n th¯c ®n g◊. D≠Ìi Æ©y lµ 6 dπng m· chim kh∏c nhau, c∏c em h∑y Æo∏n xem t≠¨ng ¯ng vÌi tıng loπi m· th◊ m„n ®n "kho∏i kh»u" cÒa chÛng lµ g◊ nhä!

M· 1

2

3

Dπng

ß∏p ∏n

Chim c„ m· dµi, dãp vµ c„ r®ng c≠a Æ” l‰c th¯c ®n

Chim c„ m· khoªm, r†t sæc

Chim c„ m· dπng nh›p gæp, m∂nh vµ nh‰n

4 Chim c„ m· h◊nh n„n ngæn vµ dµy

5

6

Chim c„ m· giËng nh≠ c∏i xi™n

Chim c„ m· h◊nh kim r†t nh· vµ sˆ dÙng m· nh≠ c∏i Ëng hÛt

Xem Æ∏p ∏n trang 47 12

Rıng Xanh

Th´ng tin BÈ l´ng vÚ kh´ng chÿ Æ” giÛp chim bay th´i Æ©u, mµ cfln lµ mÈt "bÈ m∑" giÛp c∏c loµi chim tha h khoe vŒ Æãp cÒa m◊nh. Trong th’ giÌi ÆÈng vÀt, c„ lœ chÿ c´n trÔng vµ nh˜ng loµi c∏ sËng Î rπn san h´ mÌi c„ th” s∏nh Æ≠Óc vÌi chim v“ mµu sæc r˘c rÏ. B©y giÍ, chÛng ta h∑y thˆ t◊m hi”u xem mµu sæc cÒa chim Æ„ng vai trfl quan tr‰ng nh≠ th’ nµo trong ÆÍi sËng cÒa c∏c loµi chim nhä.

u ∑ µ m m È n ´ B mu Mµu sæc cÒa t◊nh y™u

Nhæc Æ’n vŒ Æãp cÒa c∏c loµi chim, chÛng ta kh´ng th” kh´ng nhæc Æ’n chim c´ng. C´ng thuÈc h‰ chim tr‹, mÈt h‰ chim c„ bÈ l´ng trau chuËt vµ Æãp mæt nh†t trong th’ giÌi chim ch„c. ß” thu hÛt c∏c "c´ bπn", chim trËng sœ "tr◊nh lµng" mÈt Æi÷u mÛa vÌi b≠Ìc ch©n l™n xuËng nhfip nhµng, ÆÂng thÍi nh˜ng chi’c l´ng tr™n Æu´i dµi tÌi h¨n mÈt mät Æ≠Óc trang tr› bÎi nh˜ng vflng trfln „ng ∏nh tr´ng nh≠ nh˜ng con mæt cÚng xoà rÈng ra. Mµu sæc cÒa bÈ l´ng cfln thay ÆÊi tu˙ theo vfi tr› nh◊n. C¯ mÁi khi mÔa Æ´ng Æ’n, nh˜ng chi’c l´ng tr™n Æu´i bæt Æ«u rÙng d«n vµ ph∂i Æ’n Æ«u mÔa xu©n n®m sau chim c´ng trËng mÌi sΩn sµng khoe bÈ l´ng Æu´i mÌi s∆c sÏ cÒa m◊nh tr≠Ìc c∏c nµng c´ng m∏i. Tuy nhi™n, cÚng ch›nh v◊ bÈ l´ng nµy mµ c´ng th≠Íng hay bfi s®n bæt vµ ngµy cµng hi’m g∆p Î n≠Ìc ta.

NgÙy trang Khi g∆p nguy hi”m, Æa sË c∏c loµi chim sœ bay vÔ Æi. Nh≠ng mÈt sË c∏c loµi chim kh∏c, nh†t lµ nh˜ng loµi chim ki’m mÂi hay trÛ ngÙ tr™n m∆t Ɔt lπi c„ c∏ch "ƨn gi∂n" h¨n Æ” tr∏nh kŒ thÔ. Mµu sæc vµ c∏ch phËi mµu tr™n l´ng cÒa chÛng tr´ng r†t giËng vÌi mµu sæc cÒa m´i tr≠Íng xung quanh. Nh˜ng con chim non cÒa c∏c loµi chim tr‹, gµ g´ x∏m, h∂i ©u vµ nhπn bi”n khi hoµn toµn Ưng y™n sœ r†t kh„ nh◊n th†y Æ≠Óc chÛng. CÚng lµ c∏ch ngu˛ trang, mÈt sË loµi chim sËng Î c∏c khu v˘c nÛi cao nh≠ loµi gµ g´ tun-Æra lπi ch‰n c∏ch thay ÆÊi mµu sæc l´ng tı mµu n©u chuy”n sang mµu træng hoµ l…n vÌi mµu cÒa tuy’t khi mÔa Æ´ng Æ’n. ❀ Mµu sæc l´ng cÒa nh˜ng con chim m∏i th≠Íng x∏m xÿn Æ’n nÁi n’u nh◊n

chim trËng vµ chim m∏i nhi“u khi ta t≠Îng lµ hai loµi kh∏c nhau. Tuy nhi™n, mµu sæc kh´ng nÊi bÀt Æ„ lπi th” hi÷n mÈt t◊nh y™u kh∏c, Æ„ ch›nh lµ t◊nh m…u tˆ. BÎi chim m∏i lu´n Î b™n cπnh Ƶn con vµ che chÎ cho chÛng. N’u chim m∏i c„ mµu s∆c sÏ th◊ sœ r†t d‘ bfi kŒ thÔ ph∏t hi÷n vµ t†n c´ng. Rıng Xanh

13

Th´ng tin MÁi loµi ÆÈng vÀt kh∏c nhau Æ“u c„ "ng´n ng˜" kh∏c nhau Æ” giao ti’p. VÌi h‰ hµng nhµ chim th◊ "ng´n ng˜" cfln lµ mÈt ni“m t˘ hµo. C∏c em c„ bi’t v◊ sao c∏c ca s¸ M¸ Linh hay Kh∏nh Linh lπi Æ≠Óc g‰i lµ ca s¸ hoπ mi kh´ng? Lµ bÎi v◊ gi‰ng h∏t cÒa c∏c chfi †y cÚng giËng nh≠ ti’ng h„t cÒa loµi hoπ mi: trong veo, räo ræt vµ truy“n c∂m.

g c a n h ˜ s ‹ h c n Ò a rıng xa N Hoπ mi- chµng ca s¸ "hi’u chi’n" Trong ÆÍi sËng cÒa loµi chim hoπ mi c„ mÈt Æi“u luÀt "b†t di b†t dfich" Æ„ lµ kh´ng th” c„ hai chµng hoπ mi trËng lµm tÊ cÔng mÈt n¨i. Khi t◊m Æ≠Óc n¨i lµm tÊ, hoπ mi trËng sœ c†t cao gi‰ng h„t Æ” tuy™n bË chÒ quy“n khu v˘c. N’u nhÀn th†y Æfia phÀn cÒa m◊nh bfi nhflm ng„, hoπ mi chÒ nhµ sœ ÆÀu tr™n cµnh c©y g«n Ɔy vµ h„t. Gi‰ng h„t cµng cao khi chim kh∏ch ch≠a chfiu bay Æi. Vµ khi gi‰ng h„t kh´ng th” xua ÆuÊi Æ≠Óc "´ng kh∏ch" th◊... chÛng sœ ph©n gi∂i bªng »u Æ∂. Do Æ„, n’u bπn c„ nh◊n th†y hai chµng hoπ mi ÆÀu tr™n cµnh c©y g«n nhau, cÔng c†t cao gi‰ng h„t nh≠ hoµ Æi÷u ca th◊ th˘c ra h‰ Æang giªng co vÌi nhau v“ chÒ quy“n khu v˘c lµm tÊ Æ†y. CÚng bÎi b∂n t›nh "hi’u chi’n" nµy mµ chim hoπ mi r†t d‘ bfi con ng≠Íi b…y bæt.

Nh˜ng b∂n t◊nh ca Ti’ng h„t cÒa loµi chim th≠Íng vang l™n mπnh mœ vµ Æanh thäp khi c«n "chi’n Ɔu" Æ” b∂o v÷ l∑nh thÊ nh≠ng cÚng ti’ng h„t Æ„ sœ trÎ l™n ™m dfiu h¨n, th∏nh th„t h¨n n’u chÛng bi’t c„ chim m∏i Æang Î g«n. Ti’ng h„t lÛc Æ„ sœ lµ d†u hi÷u Æ” bµy t· t◊nh c∂m vµ th” hi÷n m◊nh lµ mÈt trang nam nhi tu†n tÛ.

14

Rıng Xanh

Th´ng tin Ni“m t˘ hµo gi∂n dfi D≠Íng nh≠ trong th’ giÌi c∏c loµi chim c„ mÈt quy luÀt bÔ trı, nh˜ng loµi c„ mµu sæc gi∂n dfi lπi lµ nh˜ng ca s‹ tµi ba. Nh˜ng con chim c´ng hay chim thi™n Æ≠Íng c„ bÈ l´ng r˘c rÏ th◊ ng´n ng˜ bµy t· t◊nh c∂m ch›nh lµ mµu sæc, d∏ng Æi÷u. Cfln nh˜ng loµi chim c„ mµu n©u x∏m cÒa ÆÂng ruÈng, mÈc mπc mµu Ɔt nh≠ s¨n ca, chi“n chi÷n th◊ ti’ng h„t väo von, bay bÊng lµ ni“m t˘ hµo.

Tµi n®ng Æ∆c bi÷t Trong h‰ hµng nhµ chim, mÈt sË loµi c„ kh∂ n®ng bæt ch≠Ìc ti’ng h„t, ti’ng k™u cÒa c∏c loµi ÆÈng vÀt kh∏c sËng trong rıng. Trong sË Æ„, vãt, quπ, s∏o vµ Æ∆c bi÷t lµ y”ng th◊ cfln c„ bi÷t tµi bæt ch≠Ìc Æ≠Óc ti’ng n„i cÒa con ng≠Íi. Hoπ mi vµ mÈt sË loµi chim kh∏c nh≠ kh≠Ìu, b∏ch thanh, hoµng y’n, s¨n ca Æ” c„ Æ≠Óc gi‰ng h„t hay Æ≠Óc m‰i ng≠Íi c´ng nhÀn th◊ ph∂i tr∂i qua thÍi gian luy÷n tÀp vµ h‰c h·i tı c∏c Æi÷u h„t cÒa c∏c loµi chim kh∏c Ɔy.

¢m thanh cÒa chim ph∏t ra kh´ng ph∂i chÿ c„ ti’ng h„t mµ cfln c„ nhi“u th¯ ti’ng k™u kh∏c. Quen thuÈc vÌi chÛng ta nh†t c„ lœ lµ ti’ng gµ mã "tÛc, tÛc" g‰i Ƶn con Æ’n ®n mÂi. Gi˜ li™n lπc Nh˜ng loµi chim di c≠ khi bay v“ Æ™m th≠Íng ph∏t ra mÈt th¯ ti’ng ngæn g‰n mµ kh´ng nghe vµo nh˜ng lÛc nµo kh∏c. Nh˜ng ©m thanh nµy mang ˝ ngh‹a th´ng tin vÌi nhau v“ Æ≠Íng bay khi bay c∏ch xa nhau hay kh´ng tr´ng th†y nhau v◊ b„ng tËi. T™n g‰i lµ ti’ng k™u ß∑ bao giÍ c∏c em nghe th†y ti’ng k™u cÒa loµi chim bæt c´ tr„i cÈt ch≠a? Ti’ng k™u cÒa chÛng ph∏t ra ÆÛng nh≠ t™n g‰i "bæt- c´- tr„i- cÈt" Ɔy. Trong th’ giÌi loµi chim c„ r†t nhi“u loµi chim Æ≠Óc g‰i t™n theo ©m thanh mµ ti’ng k™u cÒa chÛng ph∏t ra giËng nh≠ chim bæt c´ tr„i cÈt, cuËc hay chim cu cu. Rıng Xanh

15

Th´ng tin

"ßfia Æπo b› mÀt" Kh∏c vÌi c∏c loµi chim kh∏c, b„i c∏ lπi ch‰n nh˜ng v∏ch Ɔt thºng Ưng g«n bÍ n≠Ìc lµ n¨i lµm tÊ. C∏c chÛ sˆ dÙng chi’c m· cÒa m◊nh Æ” Ƶo thµnh nh˜ng Æ≠Íng h«m vµ y™n t©m lµm tÊ trong Æ„. C„ nh˜ng tÊ c∏c chÛ Æµo s©u Æ’n 2m c¨ Ɔy.

TÊ bªng... n≠Ìc b‰t C∏c loµi chim y’n lπi sˆ dÙng mÈt loπi "vÀt li÷u t˘ c„" r†t Æ∆c bi÷t Æ” x©y d˘ng tÊ †m Æ„ ch›nh lµ n≠Ìc b‰t. N≠Ìc b‰t cÒa chim y’n Æ„ng vai trfl nh≠ xi m®ng Æ” gæn k’t c∏c vÀt li÷u lπi thµnh tÊ. CÚng c„ loµi y’n "x©y nhµ" hoµn toµn bªng n≠Ìc b‰t nguy™n ch†t vµ Æ” lµm Æ≠Óc mÈt chi’c tÊ nh≠ vÀy loµi y’n ph∂i m†t Æ’n g«n th∏ng trÍi t›ch lu¸ n≠Ìc b‰t Ɔy.

Nhµ nÊi

"Nhµ tÔ hπnh phÛc" Chim hÂng hoµng th≠Íng lµm tÊ trong nh˜ng hËc c©y. HÂng hoµng bË dÔng nh˘a c©y vµ Ɔt tr∏t mi÷ng tÊ hãp lπi "nhËt" hÂng hoµng mã cÔng nh˜ng chÛ chim non Î trong. Trong suËt thÍi k˙ nµy, hÂng hoµng bË sœ t◊m ki’m th¯c ®n vµ mÌm mÂi cho c∂ hÂng hoµng mã vµ con.

Loµi le h´i sËng Î c∏c ao h th◊ lπi RËi nh≠ tÊ quπ lµm tÊ tr™n nh˜ng Æ∏m c·, r∏c, bÃo... Loµi quπ bfi g∏n cho bi÷t danh c»u th∂, nÊi tr™n m∆t n≠Ìc. V◊ vÀy, n’u kh´ng oan chÛt nµo Æ©u c„ m≠a lÚ lµm c∏c em π. TÊ quπ chÿ n≠Ìc d©ng l™n th◊ gÂm nh˜ng chi’c nh˜ng chi’c tÊ l∏, cµnh c©y x’p cÒa chÛng lu´n nÊi lπi kh´ng theo tr™n m∆t n≠Ìc vµ mÈt trÀt t˘ chºng bao nµo c∂. ß©y giÍ lo bfi ch›nh lµ l˝ do ngÀp c∂. mµ ng≠Íi ta v› Æ«u rËi nh≠ tÊ quπ Ɔy. 16

Rıng Xanh

Th´ng tin Chim th≠Íng bæt Æ«u t◊m n¨i lµm tÊ ngay khi t◊m Æ≠Óc "bπn ÆÍi". MÁi loµi chim Æ“u c„ c∏ch lµm tÊ ri™ng bi÷t. C„ nh˜ng tÊ chim Æ≠Óc lµm r†t c´ng phu nh≠ nh˜ng c´ng tr◊nh ki’n trÛc ÆÈc Æ∏o nh≠ng cÚng c„ nh˜ng tÊ chim chÿ r†t ƨn gi∂n Æ≠Óc tπo n™n bÎi mÈt vµi cµnh c©y. Nh≠ng dÔ vÌi h◊nh thÔ vµ k›ch cÏ nµo th◊ tÊ chim ph∂i b∂o Æ∂m Æi“u ki÷n an toµn, hπn ch’ Æ≠Óc m≠a næng vµ tr∏nh Æ≠Óc kŒ thÔ.

* C„ ph∂i t†t c∂ c∏c loµi chim Æ“u x©y tÊ? Kh´ng ph∂i vÀy Æ©u. MÈt sË loµi chim chÿ t◊m chÁ thuÀn ti÷n Æ” ÆŒ tr¯ng. C„ loµi lπi ÆŒ tr¯ng nhÍ vµo tÊ cÒa loµi kh∏c nh≠ chim t◊m vfit, tu hÛ.

Chim s©u - thÓ may lµnh ngh“ Lµm tÊ lµ mÈt vi÷c gÂm hai kh©u ÆÂng thÍi: thu nh∆t vÀt li÷u vµ k’t lπi thµnh tÊ hoµn chÿnh. Nh˜ng "ki’n trÛc s≠" chim x©y tÊ hoµn toµn theo b∂n n®ng mµ kh´ng c«n mÈt b∂n vœ thi’t k’ nµo h’t. B©y giÍ chÛng ta sœ cÔng t◊m hi”u quy tr◊nh lµm tÊ cÒa loµi chim s©u quen thuÈc nhä. ß«u ti™n, chim s©u ch‰n cho m◊nh hai chi’c l∏ to, lµnh l∆n, m‰c g«n nhau. DÔng c∏i m· nh‰n käo cho hai mäp l∏ s∏t lπi nhau, ÆÙc l™n mäp l∏ mÈt hµng lÁ nh·. Chim s©u sœ tha c∏c c‰ng c· dai m“m hay tha nh˜ng sÓi chÿ cÒa ng≠Íi ta b· Æi, thÀm ch› tha c∂ mπng nh÷n v“ Æ” luÂn qua nh˜ng lÁ ÆÙc sΩn, kh©u hai mäp l∏ lπi. C»n thÀn h¨n, chim s©u cfln luÂn c‰ng c· buÈc ch∆t chi’c l∏ vµo cµnh c©y, phflng khi l∏ kh´ hay gi„ lµm rÙng m†t "tÊ †m" cÒa chÛng. CuËi cÔng lµ c´ng vi÷c trang tr›. Nh˜ng c‰ng c· kh´ m“m, l´ng chim rÙng sœ Æ≠Óc tha v“ l„t tÊ.

Rıng Xanh

17

Th´ng tin "Nhµ trÂng rıng v‹ Æπi" N’u cho mÁi con vÀt trong rıng mÈt hπt c©y Æ” Æem Æi trÂng, ai sœ Æem hπt c©y Æi Æ≠Óc xa nh†t vµ nhanh nh†t? Ch›nh lµ c∏c loµi chim. Chÿ trong chÌp mæt, hπt c©y Æ≠Óc Æem Æi r†t xa. ChÛng Æ≠Óc th∂ xuËng m∆t Ɔt, n∂y m«m, ƨm hoa vµ k’t tr∏i. Chim Æ∑ hoµn thµnh xu†t sæc nhi÷m vÙ ph©n t∏n hπt c©y.

Vai trfl cÒa chim trong t˘ nhi™n

VÌi kh∂ n®ng bay xa vµ s®n mÂi thi÷n ngh÷, c∏c loµi chim kh´ng nh˜ng Æ„ng vai trfl quan tr‰ng trong t˘ nhi™n mµ cfln giÛp ›ch r†t nhi“u cho cuÈc sËng.

"C∂nh s∏t m´i tr≠Íng" Nh˜ng chi’c l∏ non, nh˜ng luËng rau xanh tËt hay ruÈng lÛa tr‹u b´ng lu´n chfiu s˘ Æe d‰a tı nh˜ng kŒ ph∏ hoπi nh≠ s©u b‰, mÈt sË loµi c´n trÔng hay chuÈt ÆÂng. ThÀt may mæn v◊ trong t˘ nhi™n c„ nhi“u loµi lµm nhi÷m vÙ ti™u di÷t nh˜ng kŒ ph∏ hoπi Æ„. Nh˜ng chÛ chim s©u ch®m chÿ vπch tıng kœ l∏ t◊m bæt nh˜ng con s©u non, trong khi Æ„ c∏c loµi chim s®n mÂi nh≠ chim ≠ng, Æπi bµng hay h‰ hµng nhµ cÛ v‰ lπi truy t◊m nh˜ng con chuÈt ÆÂng, giÛp b∂o v÷ mÔa mµng.

18

Rıng Xanh

Th´ng tin

Chim trong kho tµng C∏c loµi chim tı l©u Æ∑ Æi vµo nh˜ng c©u tÙc ng˜, ca dao chuy÷n cÊ t›ch cÒa bµ, trong lÍi ru cÒa mã hay trong nh˜ng bµi Vi÷t Nam. ÆÂng dao cÒa con trŒ. V◊ mÁi loµi lπi c„ mÈt Æ∆c Æi”m ri™ng, mÈt vŒ Æãp ri™ng vµ d˘a vµo nh˜ng nät ri™ng nµy C∏i cfl mµy Æi ®n Æ™m ßÀu ph∂i cµnh m“m lÈn cÊ xuËng ao mµ ´ng cha chÛng ta chuy”n t∂i nh˜ng t◊nh c∂m, nÁi nhÌ mong hay §ng ¨i, ´ng vÌt t´i nao c∂ nh˜ng b®n kho®n, tr®n trÎ T´i c„ lflng nµo ´ng h∑y x∏o m®ng trong cuÈc sËng th´ng qua s˘ C„ s∏o th◊ s∏o n≠Ìc trong so s∏nh, v› von ng«m trong ChÌ s∏o n≠Ìc ÆÙc Æau lflng cfl con. nh˜ng c©u tÙc ng˜, ca dao. Ai Æi Æ©u †y hÏi ai Hay lµ trÛc Æ∑ nhÌ mai Æi t◊m T◊m ai nh≠ th” t◊m chim Chim bay bi”n Bæc, Æi t◊m bi”n ß´ng Chim kh´n k™u ti’ng r∂nh rang Ng≠Íi kh´n n„i ti’ng dfiu dµng d‘ nghe Chim trÍi ai d‘ Æ’m l´ng Nu´i con ai d‘ k” c´ng th∏ng ngµy Ph≠Óng hoµng Î chËn cheo leo Sa c¨ lÏ vÀn ph∂i theo Ƶn gµ Bao giÍ gi„ thuÀn m≠a hoµ Thay l´ng ÆÊi c∏nh lπi ra ph≠Óng hoµng

Bπn c„ bi’t c©u ca dao hay tÙc ng˜ nµo c„ dÔng h◊nh ∂nh c∏c loµi chim kh´ng? H∑y mau mau gˆi bµi v“ cho Rıng Xanh tr≠Ìc ngµy 15/7/2007 nhä. Rıng Xanh

19

Th´ng tin

n À h p m SË i h c i µ o l c∏c

20

Rıng Xanh

Th´ng tin C∏c loµi chim Æang ph∂i chfiu r†t nhi“u mËi Æe doπ tı c∏c hoπt ÆÈng cÒa con ng≠Íi nh≠ s®n bæn, ch∆t ph∏ rıng. B™n cπnh Æ„, vi÷c phun mÈt sË loπi thuËc trı s©u hay g©y ra s˘ cË trµn d«u tr™n bi”n cÚng ch›nh lµ nh˜ng nguy™n nh©n lµm nhi“u loµi chim c„ nguy c¨ tuy÷t chÒng.

Rıng Xanh

21

Th´ng tin N®m 2006, c©u lπc bÈ (CLB) xem chim Æ«u ti™n Î Vi÷t Nam Æ≠Óc thµnh lÀp, mÎ ra mÈt s©n ch¨i mÌi cho t†t c∂ nh˜ng ai y™u th›ch xem chim vµ quan s∏t thi™n nhi™n Î Vi÷t Nam. Rıng Xanh sœ giÛp c∏c em t◊m hi”u v“ CLB nµy nhä.

ChÛng ta sœ bæt Æ«u vÌi ng≠Íi kh¨i nguÂn ra s©n ch¨i - nh˜ng nhµ khoa h‰c trŒ Î Vi÷n Sinh th∏i & Tµi nguy™n Sinh vÀt vµ Trung t©m Tµi nguy™n & M´i tr≠Íng. ßam m™ vÌi loµi chim, c∏c anh chfi †y mong muËn tÙ h‰p nh˜ng ng≠Íi bπn chung sÎ th›ch Æ” c„ th” cÔng nhau chia sŒ thÛ vui cÚng nh≠ kinh nghi÷m xem chim, ÆÂng thÍi g„p ph«n b∂o tÂn thi™n nhi™n n„i chung. Vµo ngµy 30/4/2006, C©u lπc bÈ Xem chim Hµ NÈi ra ÆÍi vµ nhanh ch„ng nhÀn Æ≠Óc s˘ Òng hÈ nhi÷t t◊nh cÒa bπn bà khæp c∂ n≠Ìc. Ngµy 19/8/2006, CLB ch›nh th¯c Æ≠Óc ÆÊi t™n thµnh CLB Xem chim Vi÷t Nam, cfln g‰i lµ CLB Chim hoang d∑ Vi÷t Nam. ß’n Æ«u th∏ng 11, hÈi vi™n CLB Æ∑ l™n tÌi con sË 85, trong Æ„ c„ 4 hÈi vi™n nh› cÔng ÆÈ tuÊi cÒa c∏c em. ßÛng nh≠ t™n g‰i, sinh hoπt cÒa CLB chÒ y’u lµ d∑ ngoπi xem chim vµ quan s∏t thi™n nhi™n. ßfia Æi”m c„ th” lµ b†t k˙ Æ©u, nh≠ Khu b∂o tÂn Thi™n nhi™n V©n Long, V≠Ín quËc gia Xu©n ThÒy hay tπi ch›nh b∑i gi˜a s´ng HÂng. C∏c chuy’n d∑ ngoπi Æ≠Óc tÊ ch¯c hµng th∏ng ho∆c 2 th∏ng mÈt l«n. GiÍ th◊ cÔng t≠Îng t≠Óng mÈt chÛt nhä: C∏c em Æang Æi vµo mÈt khu rıng trong b∂n hoµ ©m rÈn rµng cÒa ti’ng chim ca. Qua Ëng nhflm, h◊nh ∂nh cÒa c∏c loµi chim hi÷n l™n sËng ÆÈng vµ r‚ nät. Tıng Ƶn chim Æang bay l≠Ón tr™n n“n trÍi xanh thºm. Trong kh„m trÛc, mÈt chÛ chim Æ∏ng y™u Æang say s≠a ca h∏t. Vµ tr™n mÈt t∏n c©y cao vµ rÈng, b«y chim non Æang r›u r›t b™n bË mã. C∏c em sœ tfl mfl muËn bi’t Ɔy lµ loµi chim nµo? Ngay lÀp t¯c, nh˜ng chuy™n gia v“ chim cÒa CLB sœ giÛp c∏c em tr∂ lÍi c©u h·i nµy. ßÂng thÍi, cung c†p th™m c∏c ki’n th¯c v“ loµi vµ b∂o tÂn thi™n nhi™n.

22

Rıng Xanh

Th´ng tin MÈt kho∏ h‰c ngoµi trÍi r†t thÛ vfi vµ bÊ ›ch ph∂i kh´ng c∏c em? Ban chÒ nhi÷m CLB Æang c„ k’ hoπch k’t hÓp ÆÓt Æi tham quan hµng n®m cÒa c∏c tr≠Íng vÌi sinh hoπt cÒa CLB Æ” giÛp c∏c em h‰c sinh g«n gÚi h¨n vÌi th’ giÌi c∏c loµi chim vµ thi™n nhi™n. Tuy nhi™n, n’u c∏c em y™u th›ch c∏c loµi chim, tπi sao lπi kh´ng Æ®ng k˝ Æ” trÎ thµnh hÈi vi™n CLB? Kh´ng k” ngh“ nghi÷p, ÆÈ tuÊi, hay n¨i sËng, m‰i ng≠Íi Æ“u Æ≠Óc hoan ngh™nh vµ chµo Æ„n. C∏c em c„ th” li™n lπc vÌi anh L™ Mπnh HÔng, chÒ tfich CLB theo sË Æi÷n thoπi 04.8361855 ho∆c vµo trang web http://www.birdwatchingvn.com Æ” xem th™m th´ng tin vµ l†y m…u Æ®ng k˝. Chæc chæn c∏c em sœ kh∏m ph∏ nhi“u Æi“u k˙ di÷u cÒa thi™n nhi™n Ɔy.

c∏c vÔng xem chim quan tr‰ng


sapa
Tam Æ∂o
c∏t bµ

cÛc ph≠¨ng xu©n thÒy


Phong nha kŒ bµng


bπch m∑


yok don
Ƶ lπt
c∏t ti™n
TRµm chim

c«n giÍ u minh th≠Óng
s©n chim
cµ mau mÚi cµ mau

Rıng Xanh

23

G„c chuy™n gia

„c

G

chuy™n

a i g

i“u h¨n h n u ” hi i Æ∑ t◊m loµi chim h k u a S c u trÍi", giÌi c∏ v“ th’ ¯ gi∂ cÒa b« ra" tr› t "S nh˜ng ∑y thˆ "ki”m m◊nh v“ h Òa c∏c em ˘ hi”u bi’t c . NhÌ lµ s ä nhÌ vµ chim ch„c nh ÿ ch‰n i ch th’ giÌ h·i, c∏c em Ɔy. i u mÁi c© ∏n ÆÛng th´ p mÈt Æ∏

1. C∏c nhµ khoa h‰c cho rªng tÊ ti™n xa x≠a cÒa loµi chim Æ≠Óc ti’n ho∏ tı: a. C∏ b. L≠Ïng c≠ c. Bfl s∏t d. ThÛ

5. Loµi chim nµo sau Æ©y kh´ng lµm tÊ? a. Quπ b. Tu hÛ c. CÛ mÃo d. HÂng hoµng

2. Hi÷n nay, Vi÷t Nam c„ kho∂ng bao nhi™u loµi chim? a. Kho∂ng 15.000 loµi b. Kho∂ng 850 loµi c. Kho∂ng 480 loµi d. Kho∂ng 100 loµi

6. TÊ ti™n cÒa c∏c giËng gµ nhµ Æ“u c„ nguÂn gËc tı gµ rıng. a. ßÛng b. Sai

3. ß∆c Æi”m quan tr‰ng nh†t Æ” ph©n bi÷t gi˜a lÌp chim vµ nh˜ng ÆÈng vÀt kh∏c? a. Bi’t bay b. C„ l´ng vÚ c. ߌ tr¯ng d. C„ hai ch©n 4. Nguy™n nh©n chÒ y’u nh†t khi’n chim di c≠: a. Tr∏nh s˘ s®n bæt cÒa con ng≠Íi b. T◊m bπn ÆÍi vµ n¨i sinh s∂n c. Tr∏nh kŒ thÔ ®n thfit d. Tr∏nh rät vµ t◊m ki’m th¯c ®n

24

7. T†t c∂ c∏c loµi chim Æ“u c„ c∏nh, ngay c∂ nh˜ng loµi chim kh´ng bi’t bay. a. ßÛng b. Sai 8. Nh˜ng loµi chim h„t hay lu´n lu´n c„ m«u sæc l´ng r†t s∆c sÏ. a. ßÛng b. Sai 9. M· chim Æ≠Óc c†u tπo tı ch†t sıng giËng nh≠ l´ng vµ t„c. a. ßÛng b. Sai 10. M´i tr≠Íng sËng c„ nhi“u loµi chim c≠ trÛ nh†t: a. Rıng nhi÷t ÆÌi b. Rıng ´n ÆÌi c. ßÂng c· d. Sa mπc

Rıng Xanh

CÔng suy ngh‹ MÈt s∏ng, t´i ra th®m v≠Ín th◊ nghe th†y ti’ng h„t th∏nh th„t cÒa h‰a mi, loµi chim mµ t´i mÌi chÿ nghe ti’ng ch¯ ch≠a nh◊n th†y bao giÍ. Tr∏i vÌi t≠Îng t≠Óng cÒa t´i, chÛ h‰a mi kh´ng c„ mÈt c∏i cÊ Æ· ch„i, bÈ c∏nh s∆c sÏ hay chi’c mµo nhi“u mµu sæc. Th’ nh≠ng, ti’ng h„t cÒa chÛ th˘c s˘ lµ mÈt b∂n hfla t†u tuy÷t vÍi. K” tı Æ„, s∏ng nµo t´i cÚng ra v≠Ín nghe h‰a mi h„t vµ ngh‹ rªng chÛ chÿ h„t cho m◊nh t´i nghe. T´i r†t h∑nh di÷n n™n Æem khoe chuy÷n vÌi t†t c∂ m‰i ng≠Íi mµ kh´ng ngÍ rªng nh˜ng ng≠Íi th›ch nu´i chim bæt Æ«u s®n lÔng chÛ. MÈt buÊi s∏ng, tr™n Æ≠Íng Æ’n tr≠Íng, t´i nghe lÚ bπn kh∏o nhau v“ chuy÷n bæt Æ≠Óc mÈt chÛ h‰a mi Î g«n nhµ t´i. MÈt tho∏ng lo læng Àp Æ’n. V“ nhµ, t´i lao ngay ra v≠Ín Æ” t◊m chÛ chim nh· mµu x∏m quen thuÈc, nh≠ng kh´ng th†y. Nh≠ng rÂi, t´i t˘ tr†n an rªng con chim bfi bæt kh´ng ph∂i lµ chÛ chim trong v≠Ín nhµ m◊nh. Nh≠ng mÈt tu«n, rÂi hai tu«n tr´i qua, t´i Ƶnh ph∂i tin chÛ h‰a mi nh· Æ∑ ch’t rÂi. T´i thÀt c„ lÁi vÌi n„, gi∏ nh≠ t´i bi’t gi˜ b› mÀt gi˜a hai chÛng t´i th◊ Æ©u Æ’n nÁi.

Chim h‰a mi

H C»m Nhung LÌp 9C, Tr≠Íng THCS Tri÷u Giang, huy÷n Tri÷u Phong, Qu∂ng Trfi

Vµo nh˜ng ngµy mÔa, m∂ng s©n tr≠Ìc nhµ th≠Íng lµ n¨i mã dÔng Æ” ph¨i th„c. H´m nay, cÚng nh≠ m‰i ngµy t´i giÛp mã r∂i th„c ra s©n ph¨i. BÁng nhi™n, c„ mÈt chÛ chim sŒ Î Æ©u bay tÌi. D≠Íng nh≠ chÛ c„ vŒ g◊ Æ„ sÓ s÷t, chÿ d∏m nh∆t nh˜ng hπt th„c Î g„c s©n. Nh◊n th†y chÛ chim sŒ nµy t˘ d≠ng trong lflng t´i mÈt c∂m gi∏c tÈi lÁi lπi Ôa v“. ß„ lµ c©u chuy÷n cÒa ba n®m v“ tr≠Ìc. Cπnh nhµ t´i c„ mÈt tÊ chim sŒ. MÈt buÊi tr≠a, v◊ bÀn vi÷c n™n mã d∆n t´i Î nhµ tr´ng s©n lÛa cho mã. SÓ t´i m∂i ch¨i kh´ng Æ” ˝ n™n tr≠Ìc khi Æi mã c„ d∆n t´i: "Con Æ” ˝ s©n lÛa kŒo chim ®n h’t nhä, mã c„ vi÷c ph∂i Æi Æ©y". T´i v©ng dπ rÂi bæt Æ«u lµm theo lÍi mã d∆n. Ch≠a Æ«y 5 phÛt k” tı khi mã Æi kh·i, t´i bæt Æ«u c∂m th†y ng¯a ng∏y ch©n tay vµ t◊m c∏ch Æ” vıa Æ≠Óc ch¨i lπi vıa c„ th” tr´ng lÛa giÛp mã. B†t chÓt, t´i ngh‹ ra mÈt k’. T´i chπy ngay sang nhµ thªng bπn, n®n nÿ Æ” n„ cho m≠Ón c∏i sÛng cao su. T´i gæn mÈt vi™n Æ∏ nh· l™n Æ„, ngÂi y™n chÍ con chim sŒ Æ’n g«n h¨n rÂi th∂ tay bæn. "Phπch", con chim ng∑ l®n ra, chi’c c∏nh rung l™n mÈt chÛt rÂi nªm im. Vıa lÛc Æ„, mã b≠Ìc vµo cÊng. Nh◊n th†y chÛ chim nªm b†t ÆÈng Î g„c s©n, mã chπy lπi, vÈi n©ng chÛ l™n, Æ´i tay mã run run n©ng niu nh≠ muËn vÌt v∏t mÈt c∏i g◊ Æ„. RÂi mã tı tı quay sang nh◊n t´i. ∏nh mæt cÒa mã Æ’n giÍ t´i v…n nhÌ, n„ vıa buÂn vıa pha l…n s˘ th†t v‰ng. Mã khœ h·i "con c„ bi’t rªng con Æ∑ lµm cho b«y chim non kia m†t mã rÂi kh´ng?". C©u h·i cÒa mã lµm t´i cho∏ng v∏ng. T´i kh´ng th” ngÍ rªng chÿ v◊ mÈt hµnh ÆÈng v´ th¯c cÒa m◊nh mµ t´i Æ∑ khi’n cho b«y chim non m†t mã.

MÈt l«n tr„t dπi

V®n Quang Tr› LÌp 9C, Tr≠Íng THCS Tri÷u Giang, huy÷n Tri÷u Phong, Qu∂ng Trfi

Rıng Xanh

25

V≠Ín QuËc gia cÒa em

V≠Ín quËc gia Hoµng Li™n MÈt b¯c tranh thi™n nhi™n hÔng v‹ Tı thfi tr†n Sapa, nh◊n v“ ph›a T©y, Hoµng Li™n S¨n hi÷n l™n vÌi nh˜ng ng‰n nÛi cao trÔng Æi÷p trong mµn s≠¨ng træng huy“n ∂o. »n sau mµn s≠¨ng Æ„, V≠Ín quËc gia Hoµng Li™n t˘ hµo lµ mÈt trong 4 v≠Ín quËc gia cÒa n≠Ìc ta Æ≠Óc c´ng nhÀn lµ v≠Ín di s∂n ASEAN.

S¨ Æ V≠Ín QuËc gia Hoµng Li™n

C©y Hoµng Li™n

Rıng "bÀc thang" V≠Ín quËc gia Hoµng Li™n gÂm h÷ thËng c∏c Æÿnh nÛi cao tr™n 1000 mät thuÈc d∑y nÛi Hoµng Li™n hÔng v‹. Trong Æ„, c„ Æÿnh Phan Xi P®ng lµ Æÿnh nÛi cao nh†t cÒa ß´ng D≠¨ng. C∏c ki”u rıng Î Æ©y r†t Æa dπng: tı ki”u rıng nhi÷t ÆÌi Æ∆c tr≠ng cÒa n≠Ìc ta Æ’n c∏c ki”u rıng l∏ kim tr™n nÛi cao, Æ∆c tr≠ng cÒa x¯ ´n ÆÌi. C∏c loµi th˘c vÀt Î Æ©y cÚng v´ cÔng Æa dπng, chÛng bao gÂm r†t nhi“u loµi th›ch nghi vÌi Æi“u ki÷n nhi÷t ÆÈ thay ÆÊi theo ÆÈ cao.

Thi™n Æ≠Íng c∏c loµi hoa

Lan Ki’m Bπch Ng‰c

26

N’u Æ’n th®m Hoµng Li™n vµo kho∂ng tı th∏ng 3 Æ’n th∏ng 6, c∏c em sœ th†y nh˜ng c∏nh rıng Î Æ©y Æ≠Óc t´ Æi”m bÎi mu´n mµu hoa phong lan cÔng vÌi mÔi th¨m ng‰t ngµo, m∏t dfiu tho∂ng tho∂ng trong gi„. C„ lœ tr™n Ɔt n≠Ìc ta, kh´ng c„ n¨i nµo c„ Æ≠Óc s˘ Æa dπng v“ c∏c loµi phong lan nh≠ Î n¨i Æ©y. Tı nh˜ng cµnh phong lan nh· x›u b∏m l¨ lˆng

Rıng Xanh

V≠Ín QuËc gia cÒa em tr™n c∏c cµnh c©y, Æ’n nh˜ng gifl phong lan to lÌn mµ ph∂i c«n tÌi hµng chÙc ng≠Íi khi™ng mÌi nÊi. ß∆c bi÷t, lµ s˘ g„p m∆t cÒa r†t nhi“u c∏c loµi lan qu› nh≠ lan hµi vµng, hµi käp vµ lan kim tuy’n. Ngoµi ra, n’u Æ’n Hoµng Li™n cÔng vµo kho∂ng thÍi gian nµy, c∏c em sœ Æ≠Óc ch¯ng ki’n "b˜a ti÷c" mµu sæc cÒa 36 loµi hoa ÆÁ quy™n vÌi ÆÒ c∏c sæc hÂng, t›m, træng vµ Æ∆c bi÷t lµ sæc vµng cÒa loµi ÆÁ quy™n V©n Sam hoa vµng Sa Pa r†t Æ∆c tr≠ng. B™n cπnh Æ„ lµ nguÂn d≠Óc li÷u qu˝ mµ kh´ng n¨i nµo c„ nh≠ Hoµng Li™n ch©n gµ, ThÊ Hoµng Li™n gai, D©m D≠¨ng hoæc. Hay nhi“u loµi c©y thuËc qu˝ c„ Î nhi“u n¨i nh≠ng Æ∑ bfi cπn ki÷t mµ Î n¨i Æ©y v…n cfln vµ Æang c«n Æ≠Óc b∂o v÷.

ßÿnh Phan Xi P®ng CÔng vÌi nh˜ng Æfia danh nh≠ nÛi Hµm RÂng, thung lÚng M≠Íng Hoa, ÆÈng T∂ Ph◊n, Th∏c Bπc, Æÿnh Phan Xi Hoa ßÁ Quy™n P®ng vÌi ÆÈ cao 3.143 mät th˘c s˘ lµ mÈt th∏ch th¯c Æ«y h†p d…n ÆËi vÌi nh˜ng ai y™u th›ch du lfich kh∏m ph∏. ThÍi Æi”m leo nÛi th›ch hÓp lµ tı th∏ng 9 Æ’n th∏ng 3 n®m sau vµ Æãp nh†t lµ vµo cuËi th∏ng 2, bÎi lÛc Æ„, Æ≠Íng l™n Æÿnh Phan Xi P®ng ngÀp trµn mµu sæc cÒa c∏c loµi hoa nÛi. Tuy nhi™n, kh´ng ph∂i ai cÚng chinh phÙc Æ≠Óc Æÿnh nÛi nµy Æ©u c∏c em π. C«n r†t nhi“u Æi“u ki÷n nh≠ s¯c khoŒ, lflng can Æ∂m vµ sΩn sµng chfiu Æ˘ng kh„ kh®n n˜a.

ßÀm Ƶ b∂n sæc v®n h„a Trong vÔng Æ÷m V≠Ín quËc gia Hoµng Li™n hi÷n c„ kho∂ng 8000 ng≠Íi Æang sinh sËng, chÒ y’u lµ bµ con c∏c d©n tÈc Phan Xi P®ng Hm´ng, Dao, Tµy, Gi∏y vµ Xa Ph„. V◊ vÀy, khi Æ’n th®m n¨i Æ©y, c∏c em kh´ng nh˜ng Æ≠Óc ngæm c∂nh Æãp mµ cfln Æ≠Óc hfla m◊nh theo nh˜ng bµi h∏t t◊nh ca cÒa ng≠Íi M´ng, ng≠Íi Dao. Th≠Îng th¯c ©m thanh cÒa Ƶn m´i, cÒa s∏o, cÒa khÃn vµ tham d˘ nh˜ng l‘ hÈi cÒa bµ con d©n tÈc Æ” hi”u h¨n v“ cuÈc sËng cÒa ng≠Íi d©n vÔng s¨n c≠Ìc.

Rıng Xanh

27

Ngh÷ s‹ cÒa nÛi rıng

T©y Bæc

ß’n vÌi nÛi rıng Hoµng Li™n, chÛng ta kh´ng th” kh´ng nhæc Æ’n loµi v≠Ón Æen tuy“n hay cfln g‰i lµ v≠Ón Æen T©y Bæc - mÈt loµi thÛ linh tr≠Îng qu˝ hi’m Æang bfi Æe d‰a. ChÛng Æang r†t c«n s˘ b∂o v÷ cÒa t†t c∂ chÛng ta.

ß©u chÿ mµu Æen Nghe c∏i t™n v≠Ón Æen tuy“n, chæc c∏c em sœ h◊nh dung ra bÈ l´ng Æen „ng ∂ mµ loµi v≠Ón nµy c„ Æ≠Óc. Nh≠ng kh´ng hoµn toµn nh≠ vÀy, nh˜ng con v≠Ón non khi mÌi sinh c„ bÈ l´ng mµu vµng. Sau Æ„, kho∂ng hai tuÊi th◊ bÈ l´ng chuy”n d«n sang Æen. Vµ Æ’n khi tr≠Îng thµnh, l´ng v≠Ón c∏i lπi chuy”n sang vµng nhπt ho∆c vµng n©u cfln l´ng v≠Ón Æ˘c chuy”n thµnh mµu Æen tuy“n tı Æ„. V◊ vÀy, n’u g∆p nh˜ng c´ v≠Ón mµu vµng d‘ th≠¨ng th◊ c∏c bπn cÚng Æıng ngπc nhi™n khi c∏c c´ †y v…n Æ≠Óc g‰i lµ v≠Ón Æen tuy“n nhä.

Nh˜ng ngh÷ s‹ Æa tµi Kh´ng ph∂i ng…u nhi™n mµ v≠Ón Æen tuy“n Æ≠Óc g‰i lµ nh˜ng ngh÷ s‹ Æa tµi. VÌi ti’ng h„t du d≠¨ng vµo mÁi buÊi sÌm, v≠Ón Æen tuy“n Æ∏nh th¯c mu´n loµi trong rıng s©u. Ti’ng h„t cÒa chÛng lÛc l™n cao, khi lπi xuËng th†p, luy’n l∏y nhfip nhµng. V≠Ón sËng Î tr™n c©y vµ th≠Íng dÀy r†t sÌm Æ” ki’m ®n. Kh´ng chÿ lµ nh˜ng ngh÷ s‹ Æa tµi mµ chÛng cfln Æ≠Óc m÷nh danh lµ "nh˜ng nhµ qu∏n qu©n cÒa m´n nhµo lÈn".

Th´ng minh vµ t◊nh c∂m V≠Ón lµ loµi linh tr≠Îng ti’n h„a nh†t trong th’ giÌi ÆÈng vÀt. ChÛng r†t th´ng minh vµ nhanh nhãn. Nh˜ng t™n thÓ s®n kh„ mµ c„ th” dÔng b…y Æ” bæt Æ≠Óc chÛng Î ngoµi t˘ nhi™n. V≠Ón cÚng lµ loµi vÀt r†t t◊nh c∂m vµ chung thÒy. ChÛng th≠Íng sËng thµnh gia Æ◊nh, c„ mÈt v≠Ón bË, mÈt v≠Ón mã vµ c∏c con non. N’u v≠Ón mã trong Ƶn bfi bæn, v≠Ón bË kh´ng b· chπy mµ Î lπi b∂o v÷, con non cÚng kh´ng rÍi mã. Do Æ„, nh˜ng t™n thÓ s®n ÆÈc ∏c th≠Íng bæn con c∏i tr≠Ìc Æ” bæt sËng con non vµ bæn nËt con Æ˘c.

Nh˜ng mËi Æe doπ CÚng nh≠ bao loµi thÛ qu˝ hi’m kh∏c, loµi v≠Ón Æen Æang ph∂i ÆËi m∆t vÌi r†t nhi“u mËi Æe d‰a mµ nghi™m tr‰ng nh†t lµ nπn s®n bæt vµ bu´n b∏n tr∏i phäp Æ” ®n thfit, lµm d≠Óc li÷u vµ vÀt nu´i m∆c dÔ chÛng Æ∑ Æ≠Óc ph∏p luÀt b∂o v÷. Ch›nh v◊ nh˜ng l˝ do tr™n mµ sË l≠Óng loµi v≠Ón Æen tuy“n bfi gi∂m mπnh vµ Æang Ưng b™n bÍ v˘c tuy÷t chÒng.

Tr™n th’ giÌi, hi÷n chÿ c„ 3 n≠Ìc c„ loµi v≠Ón Æen tuy“n sinh sËng lµ Lµo, Trung QuËc vµ Vi÷t Nam.

Th’ giÌi Th˘c vÀt

t u y m ’ i n k n a L

M‰c r∂i r∏c trong c∏c khu rıng tr™n nÛi Æ∏ v´i, c„ mÈt loµi hoa r†t Æãp vµ cÚng c„ c∏i t™n r†t Æãp- lan kim tuy’n. Chuy™n mÙc Th’ giÌi th˘c vÀt sœ cÔng c∏c em t◊m hi”u v“ loµi lan nµy nhä.

߯a con cÒa Ɔt Kh´ng sËng tr™n c©y nh≠ nh˜ng loµi kh∏c trong h‰ hµng nhµ phong lan, lan kim tuy’n lµ loµi c©y ≠a b„ng. ChÛng th≠Íng sËng d≠Ìi Ɔt, n¨i c„ t∏n rıng che phÒ Æ” tr∏nh ∏nh næng m∆t trÍi. V◊ vÀy, kim tuy’n thuÈc nh„m Æfia lan.

Loµi lan qu˝, hi’m Lan kim tuy’n c„ hoa mµu hÂng, l∏ h◊nh tr∏i xoan hay h◊nh qu∂ tr¯ng. M∆t tr™n cÒa l∏ c„ mµu n©u th…m Æ≠Óc trang tr› bÎi nh˜ng Æ≠Íng g©n mµu vµng vµ hÂng nhπt tr´ng nh≠ nh˜ng sÓi kim tuy’n. Lan kim tuy’n kh´ng chÿ lµ mÈt loµi hoa r†t Æãp mµ cfln c„ gi∏ trfi v“ nguÂn gen qu˝ hi’m vµ lµm c©y thuËc, c„ t™n trong S∏ch ß· cÒa Vi÷t Nam vµ S∏ch ß· cÒa th’ giÌi n˜a Ɔy.

T≠¨ng lai u tËi Lan kim tuy’n ph©n bË r†t r∂i r∏c mµ sË l≠Óng lπi kh´ng nhi“u. H¨n n˜a, v◊ lµ loµi c©y thuËc n™n bfi ng≠Íi d©n khai th∏c qu∏ m¯c Æ” b∏n sang Trung QuËc. V◊ vÀy, lan kim tuy’n Æang Ưng tr≠Ìc mËi Æe doπ bfi tuy÷t chÒng, r†t c«n s˘ b∂o v÷ cÒa con ng≠Íi.

Trong sË 10 loµi lan kim tuy’n c„ m∆t Î n≠Ìc ta th◊ lan kim tuy’n Sa Pa lµ loµi Æ∆c h˜u. ChÛng chÿ sËng trong nh˜ng khu rıng thuÈc V≠Ín quËc gia Hoµng Li™n th´i c∏c em π. Rıng Xanh

29

Ti’ng n„i tı cÈng ÆÂng

m∏i nhµ b◊nh y™n h n i K a K on

K

cÒa mu´n loµi

ß™m mÔa Æ´ng, †m ∏p b™n b’p lˆa hÂng, giµ lµng Mech vµ anh Yruk say s≠a k” cho chÛng t´i nghe v“ ng‰n nÛi Kon Ka Kinh, n¨i mµ giµ Æ∑ gæn b„ bao nhi™u n®m nay. Rıng Kon Ka Kinh Æ∑ tıng lµ c®n c¯ c∏ch mπng cÒa ÆÂng ÆÈi giµ qua hai cuÈc kh∏ng chi’n chËng Ph∏p vµ chËng M¸, bÎi vÀy giµ y™u qu˝ n„ læm. Giµ thuÈc tıng ng‰n nÛi, khe suËi vµ Ɖc vanh v∏ch t™n, tÀp t›nh cÒa nhi“u loµi thÛ vµ chim rıng. VÌi khu´n m∆t t˘ hµo, giµ n„i: "Trong lµng, giµ lµ ng≠Íi bi’t nhi“u loµi chim nh†t!". Nghe vÀy, t´i mıng rÏ Æ≠a giµ xem b¯c ∂nh loµi chim Kh≠Ìu tai hung mµ c∏c anh chfi trong V≠Ín quËc gia Kon Ka Kinh Æ∑ ph∏t hi÷n vµ chÙp Æ≠Óc trong mÈt l«n Æi kh∂o s∏t rıng. V◊ vıa mÌi Æ≠Óc ph∏t hi÷n n™n th´ng tin v“ loµi chim nµy r†t ›t, bi’t Æ©u giµ Mech lπi cho m◊nh nh˜ng th´ng tin qu˝ gi∏. Vıa nh◊n th†y b¯c ∂nh, kh´ng Æ” t´i ph∂i chÍ ÆÓi l©u, giµ cho bi’t Æ„ lµ loµi chim Blang As≠r. Loµi chim nµy th≠Íng sËng tr™n nÛi cao vµ ki’m ®n Î nh˜ng t«ng c©y bÙi, chÛng th≠Íng sËng thµnh Ƶn tı 10 Æ’n 30 con, th¯c ®n cÒa chÛng lµ c∏c loπi c´n trÔng, s©u b‰. Chim Blang As≠r c„ bÈ l´ng mµu hung Æ· r†t Æ∆c bi÷t, chim trËng th≠Íng nh· h¨n chim m∏i vµ c„ c∏c vªn Æen træng Î c∏nh, mµu sæc chim trËng cÚng s∆c sÏ h¨n. Th™m chän trµ, giµ lπi ti’p tÙc c©u chuy÷n. G«n giËng vÌi loµi chim Blang As≠r lµ loµi chim Blang dru, chÿ c„ Æi”m kh∏c bi÷t lµ chim Blang dru cfln bæt ch≠Ìc Æ≠Óc c∂ ti’ng h„t cÒa nhi“u loµi chim kh∏c vµ ti’ng k™u cÒa nhi“u loµi thÛ trong rıng n˜a. Giµ Æ∑ sËng vµ ch¯ng ki’n bi’t bao ÆÊi thay cÒa khu rıng nµy, vµ lu´n c∂m nhÀn Æ≠Óc s˘ †m ∏p khi Æ≠Óc sËng Î Æ©y. Tuy nhi™n, mu´ng thÛ vµ chim ch„c trong rıng ngµy mÈt ›t Æi do rıng bfi tµn ph∏ nhi“u. ßi“u nµy khi’n lflng giµ lÛc nµo cÚng nh¯c nhËi. N„i Æ’n Æ©y gi‰ng giµ trÔng hºn xuËng vµ chÛng t´i g«n nh≠ ch◊m Ææm trong gi†c m¨ v“ khu rıng, Î Æ„ c„ c∏c loµi chim tung t®ng ca h∏t d≠Ìi nh˜ng t∏n c©y rıng, n¨i che chÎ cho chÛng Æ≠Óc sËng nh˜ng n®m th∏ng y™n b◊nh nh†t. L™ V®n Vinh- phflng Khoa h‰c vµ k‹ thuÀt, V≠Ín quËc gia Kon Ka Kinh, Gia Lai 30

Rıng Xanh

C∏c ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng Hoµng Li™n

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng Hµ Giang

VQG Hoµng Li™n

Khu BTTN Du Giµ Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng Hµ NÈi

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng S¨n La

Thµnh phË Hµ NÈi

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng Tam ß∂o

Ch≠¨ng tr◊nh n©ng cao nhÀn th¯c b∂o tÂn Hπ Long - C∏t Bµ

VQG Tam ß∂o Hµ NÈi

Ch≠¨ng tr◊nh n©ng cao nhÀn th¯c b∂o tÂn CÛc Ph≠¨ng

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng B∏i Tˆ Long

VQG CÛc Ph≠¨ng

VQG B∏i Tˆ Long

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng PÔ M∏t

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng Xu©n ThÒy

VQG PÔ M∏t

VQG Xu©n ThÒy

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng Phong Nha

Chi hÈi B∂o tÂn thi™n nhi™n Hu’

VQG Phong Nha

Tÿnh Thıa Thi™n Hu’

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng Bπch M∑

VQG Bπch M∑

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng Qu∂ng trfi

Tÿnh Qu∂ng Trfi Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng Ch≠ Mom Ray

VQG Ch≠ Mom Ray

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng Yok ß´n

TP. HÂ Ch› Minh

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng Hfln Mun

KBT bi”n Vfinh Nha Trang

VQG Yok ß´n

Rıng Xanh

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng C∏t Ti™n

Ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng C´n ß∂o

VQG C∏t Ti™n

VQG C´n ß∂o

31

S¯ gi∂ Rıng Xanh

N≠Ìc ¨i, Î Æ©u?

ß∑ nhi“u ngµy th∏ng tr´i qua, V≠Ín quËc gia CÊ ThÙ kh´ng c„ mÈt trÀn m≠a nµo. Khæp n¨i, c©y cËi Æ∑ bfi ÆËn ch∆t, ÆÈng vÀt sËng trong rıng Æang ph∂i chfiu c∂nh l«m than v◊ kh´ng c„ th¯c ®n vµ n≠Ìc uËng.

T◊nh h◊nh nµy ph∂i c«u c¯u b∏c g†u th´i, anh em ¨i khÃ. khÃ...

Næng qu∏! B∏c cho t´i nhÍ chÛt

Ch∏u Æ≠a tÀn tay cho b∏c g†u

ßÛng Ɔy, mau mau l™n

CË...Ë l™n, sæp Æ’n n¨i rÂi

Nhanh nhanh l™n nhä TrÍi! Nghi™m tr‰ng th’ sao?

32

Rıng Xanh

S¯ gi∂ Rıng Xanh B∏c G†u ¨i, ch’t m†t th´i.

C¯ b◊nh t‹nh. ß” ta xem sao lπi Æ’n n´ng nÁi nµy

B∏c g†u Æ’n rÂi k◊a!

Lπy trÍi, ´ng h∑y m≠a Æi

N≠Ìc ¨i, mµy Î Æ©u?

K™u c∏i g◊ n˜a. Ch∆t h’t rıng rÂi, l†y Æ©u ra n≠Ìc n˜a. T†t c∂ lµ tπi nhµ bµ ÆŒ læm con vµo.

Rıng Xanh

Tπi ´ng nu´i læm lÓn vµo!

Tπi tr©u nhµ ´ng †y uËng tËn n≠Ìc læm

Kh´ng ph∂i nh≠ th’

T†t c∂ lµ do c∏c ng≠Íi ch∆t ph∏ rıng n™n hπn h∏n mÌi x∂y ra

33

S¯ gi∂ Rıng Xanh C∏c b∏c xem 2 bi”u Æ nµy sœ r‚. C„ gi˜ rıng mÌi gi˜ Æ≠Óc nguÂn n≠Ìc

C∂m ¨n b∏c g†u vµ c∏c bπn Æ∑ giÛp chÛng t´i hi”u Æ≠Óc mÈt Æi“u quan tr‰ng v“ rıng vµ nguÂn n≠Ìc

Mau l™n con bπn

CË l™

∏c nc

´ D

µoooo... n a t

Rıng gæn li“n vÌi cuÈc sËng cÒa con ng≠Íi. B∂o v÷ rıng ch›nh lµ b∂o v÷ nguÂn sËng cÒa chÛng ta. B∏c ch∏u ta h∑y cÔng nhau g„p s¯c b∂o v÷ rıng.

34

Rıng Xanh

Trang C©u lπc bÈ

MÈt sË s∏ng ki’n b∂o v÷ m´i tr≠Íng L≠Óc tr›ch tı cuÈc thi vi’t CÈng ÆÂng vµ M´i tr≠Íng do B∏o Khoa h‰c vµ ßÍi sËng tÊ ch¯c vµ cuÈc thi Ph∏t hi÷n c∏c s∏ng ki’n b∂o v÷ m´i tr≠Íng do CÙc B∂o v÷ m´i tr≠Íng phËi hÓp vÌi ßµi ti’ng n„i Vi÷t Nam tÊ ch¯c

ß´i khi, trong Æ«u chÛng ta bÁng n∂y ra nh˜ng ˝ t≠Îng nho nh·. C„ ˝ t≠Îng d‘ dµng th˘c hi÷n ngay nh≠ng cÚng c„ ˝ t≠Îng chºng d‘ chÛt nµo. Nh≠ng r†t c„ th”, nh˜ng Æi“u chÛng ta ngh‹ rªng kh„ kh®n sœ v≠Ót qua Æ≠Óc khi ta chia sŒ vÌi nh˜ng ng≠Íi kh∏c.

r∏c Î ngoµi ng‚ v“ ÆÊ cho Æ«y b” rÂi l†p Ɔt pha c∏t l™n tr™n. T´i trÂng Î Æ„ hai gËc sæn d©y bÎi loµi c©y nµy r†t ≠a r∏c, mÒn. Sau Æ„, t´i d˘ng ti’p mÈt b” kh∏c b™n cπnh. Sau mÈt n®m, t´i thu hoπch Æ≠Óc sæn d©y tı b” r∏c th¯ nh†t vµ Æ∑ c„ sΩn b” th¯ hai Æ” trÂng sæn ti’p. C¯ nh≠ th’, t´i dÔng hai b” thay nhau vıa gi∂i quy’t Æ≠Óc r∏c th∂i kh´ng g©y ´ Xˆ l˝ r∏c th∂i bªng b” ch¯a nhi‘m m´i tr≠Íng lπi vıa c„ bÈt sæn d©y gi∂i Nh˜ng n®m g«n Æ©y, qu™ t´i Æ∑ ÆÊi kh∏c kh∏t cho gia Æ◊nh vµo mÔa hÃ. nhi“u do ÆÍi sËng kinh t’ cÒa bµ con Æ≠Óc Nguy‘n Tr‰ng Qu©n n©ng cao. Tuy nhi™n, do ˝ th¯c gi˜ g◊n v÷ Th´n Kh∏ch Nhi Xu´i, V‹nh Thfinh, V‹nh T≠Íng, V‹nh PhÛc sinh chung cÒa m‰i ng≠Íi cfln th†p n™n m´i tr≠Íng ´ nhi‘m r†t n∆ng. Thÿnh tho∂ng, d©n Khˆ mÔi hË x› hai ng®n c´ng Æ≠Óc huy ÆÈng Æi thu gom r∏c nh≠ng Î c∏c vÔng n´ng th´n hi÷n nay v…n cfln rÂi thu gom xong cÚng chºng bi’t ÆÊ Æi Æ©u, nhi“u gia Æ◊nh sˆ dÙng hË x› hai ng®n. N’u cuËi cÔng h‰ lπi ÆÊ ra k™nh, m≠¨ng tr´ng chÛng ta ræc tro b’p ho∆c Ɔt kh´ c„ th” lµm gi∂m mÔi kh„ chfiu nh≠ng c„ mÈt c∏ch r†t m†t m¸ quan. khˆ mÔi ƨn gi∂n, v÷ sinh mµ lπi hi÷u qu∂ T´i Æ∑ thˆ gi∂i quy’t v†n Æ“ r∏c th∂i ngay h¨n nhi“u. ß„ lµ dÔng c©y hoa ngÚ sæc (cfln tπi nhµ m◊nh bªng c∏ch x©y b” ch¯a. T´i Æ≠Óc g‰i lµ c©y c· h´i, c©y c· lµo vµ cÚng ghäp mÈt b” kh´ng Æ∏y ch›nh lµ c©y hoa c¯t lÓn mµ bªng bËn t†m b™ t´ng, th” chÛng ta d‘ dµng bæt g∆p t›ch kho∂ng 1m3, ch´n ngay trong v≠Ín nhµ ho∆c Î nˆa nÊi nˆa ch◊m tπi c∏c b∑i hoang, v÷ Æ≠Íng). g„c v≠Ín. C∏c ch†t Bπn chÿ c«n l†y cµnh vµ l∏ th∂i vµ r∏c h˜u c¨ c©y hoa ngÚ sæc (≠Ìc ÆÈ cÒa gia Æ◊nh Æ“u nˆa mÌ rau muËng) Æ≠Óc ÆÊ tÀp trung ch∆t thµnh tıng Æoπn vµo Æ„, thÿnh tho∂ng t´i ngæn ræc vµo hË ti™u lπi ræc v´i bÈt, ph©n lµ mÔi ph©n l©n vµ phun ch’ bæc sœ bi’n ph»m EM(*) vµo m†t hoµn b” r∏c Æ” khˆ toµn. mÔi vµ k›ch Nguy‘n B∏ Duy÷n th›ch cho r∏c Tr≠Íng CßSP Bæc Ninh nhanh hoai mÙc. T´i cfln quät th™m (*): MÈt loπi hÁn hÓp vi sinh vÀt Æ≠Óc dÔng trong n´ng nghi÷p vµ xˆ l˝ m´i tr≠Íng.

Rıng Xanh

35

Trang C©u lπc bÈ

N¨i t´i m¨ v“ T∏c gi∂: Phπm V®n T◊nh (d˘a tr™n lÍi th¨ cÒa Alexander Baid)

T´i v…n m¨ khi mÁi Æ™m v“ MÈt kho∂ng rıng næng vµng r¨i tr™n l∏ ßµn b≠Ìm bay, h≠¨ng c· rıng r†t lπ Ph›a ngoµi kia con suËi reo ca T´i m¨ v“ r†t xa NÁi chia li gia Æ◊nh, bà bπn Day d¯t trong lflng bªn b∆t mÈt dflng tin T´i b®ng qua lËi mfln ngµy h´m †y LËi mfln t◊nh cÍ thay ÆÊi cuÈc ÆÍi t´i Sao th®m thºm tr™n dÿnh kia t´i chπy B†t chÓt xa x®m n¨i †y mÈt kho∂ng trÍi SÓi d©y v´ h◊nh tr„i ng≠Íi v´ v‰ng Xi’t ch∆t Æ´i ch©n, Æau ÆÌn kh´n cÔng T´i v…n m¨ trong c‚i m´ng lung C∏c con th©n th≠¨ng, gËc c©y rıng Ưng kh„c LÍi t´i g‰i nghãn ngµo trong ti’ng n†c §i, gi∏ n„i Æ≠Óc mÈt lÍi tπm bi÷t lÛc chia tay 36

NÁi da di’t trong Æ™m, c∏i lπnh trµn Æ«y S≠¨ng gi®ng che khu´n m∆t ng≠Íi tham tµn, ∏c ÆÈc T›nh mπng t´i ngµn c©n treo sÓi t„c Tr≠Ìc nh®m nhe, bao c∆p mæt thÃm thuÂng Tim t´i ÆÀp th◊nh th◊nh S˘ sËng cπn d«n nh≠ cµnh c©y häo Ûa Tr≠Ìc bao ng„n Æfln tra t†n toµn th©n Bfi nhËt vµo chuÂng nh≠ t™n tÔ phπm tÈi Én chung th©n Æeo tr™n cÊ suËt ÆÍi X„t xa mÈt nÁi ni“m. ßau ÆÌn, cuÈc ÆÍi ¨i! B· lπi ph›a sau chuÂng giam lπnh lœo Tr∏i tim t´i quay lπi chËn rıng giµ Trong c¨n m¨ Æ…m h≠¨ng rıng t´i nhÌ C∏c con m◊nh Æang ÆÔa rÏn, h∏t ca... T´i nhÌ T´i t◊m v“ MÈt ≠Ìc m¨ xa...

Rıng Xanh

Trang C©u lπc bÈ Tr™n c∂ n≠Ìc ta, nhi“u khu rıng Æang bfi tµn ph∏ nghi™m tr‰ng. B‰n l©m t∆c kh´ng chÿ c≠Ìp Æi nguÂn tµi nguy™n qu˝ gi∏ cÒa Ɔt n≠Ìc mµ cfln b†t ch†p k˚ c≠¨ng, phäp n≠Ìc ngang nhi™n chËng ÆËi vµ hµnh hung d∑ man nh˜ng ng≠Íi ki”m l©m thi hµnh c´ng vÙ. B¯c xÛc tr≠Ìc th˘c trπng nµy, ph„ng vi™n Rıng Xanh (PVRX) Æ∑ "th»m v†n" nhanh mÈt g∑ l©m t∆c. PVRX: C∏c anh tµn ph∏ rıng, Æi“u Æ„ Æ∏ng bfi l™n ∏n læm rÂi, sao lπi cfln hµnh hung ki”m l©m? L©m t∆c (LT): Ai b∂o h‰ ræn qu∏. Rıng lµ cÒa chung, b‰n ta l†y Æi mÈt ›t th◊ c„ ∂nh h≠Îng g◊ mµ b∂o vÌi chºng v÷, r∏ch vi÷c. PVRX: C∏c anh kh´ng sÓ bfi bæt sao ? LT: TrÍi, t≠Îng d‘ th’ µ? M´ t´, xe m∏y c‰c cπch cÒa h‰ lµm sao mµ ÆuÊi kfip ´ t´ t∂i to ÆÔng cÒa b‰n ta. Ki”m l©m th◊ ›t mµ b‰n ta th◊ Æ´ng, Ɖ lµm sao nÊi. Mµ c„ bæt Æ≠Óc th◊ cÚng hoµ c∂ lµng th´i. Th∏ng 5 n®m 2005, ta Æ∏nh tr‰ng th≠¨ng vµ c≠Ìp sÛng cÒa 6 ki”m l©m tÿnh ßæc N´ng Ɔy, C´ng an bæt ta mµ c„ lµm Æ≠Óc g◊ Æ©u, ta l÷nh cho 60 Ưa Ƶn em Æ’n quÀy ph∏ th◊ lπi ph∂i th∂ ngay ra. PVRX: ß’n nay, c∏c anh Æ∑ ra tay bao nhi™u vÙ vµ th˘c hi÷n Î nh˜ng Æ©u? LT: NhÌ lµm sao xu”. S¨ s¨ th◊ c„ d®m tÿnh nh≠ Ngh÷ An, Hµ T‹nh, Qu∂ng B◊nh, ßæc Læc, Kon Tum, Ninh ThuÀn lµ anh em ta ra tay mπnh tay h¨n, ch¯ lŒ tŒ th◊ c„ mµ c∂ n≠Ìc.

Rıng Xanh

Ph·ng v†n mÈt

l¢m tÖc ߆y, Î Qu∂ng B◊nh n®m ngo∏i †y, chÿ c„ nˆa th∏ng giÍi mµ Æ≠Óc s∏u vÙ ch¯ ›t ·i g◊. CÚng ph∂i dªn m∆t cho ki”m l©m sÓ ch¯. PVRX: N„i th’ ho∏ ra l©m t∆c kh´ng sÓ g◊ µ? LT: Ai mµ chºng c„ "g„t ch©n A-sin". C„ n¨i quan ch¯c nghi™m, d©n h‰ qu˝ rıng n™n Æoµn k’t Òng hÈ ki”m l©m th◊ b‰n ta cÚng ph∂i chÍn ch¯. B‰n Ƶn em cÒa ta Î Æ„ Ưa th◊ Æi vÔng kh∏c ki’m ®n Ưa th◊ gi∂i ngh÷. Vıa rÂi nghe n„i, mÈt ÆÂng b‰n cÒa ta Æ©m ch’t ki”m l©m Î H∂i Phflng Æ∑ bfi k’t ∏n tÔ chung th©n. Qu∂ th˘c, ta cÚng th†y "chÍn". "Ä, ho∏ ra vÀy". C©u tr∂ lÍi cÒa g∑ l©m t∆c ch›nh lµ lÍi gi∂i Æ∏p cho nh˜ng thæc mæc cÒa chÛng t´i. Khi chÛng ta c„ luÀt ph∏p nghi™m minh, c„ tinh th«n Æoµn k’t vµ cÔng c∏c chÛ ki”m l©m b∂o v÷ rıng th◊ chæc chæn nπn l©m t∆c sœ kh´ng cfln hoµnh hµnh n˜a. Bπn c„ ngh‹ nh≠ vÀy kh´ng?

37

Trang C©u lπc bÈ

Tı Æ≠Íng d©y n„ng...

18001522

Tin tı ßÂng Nai Ngµy 10/8/2006, Hπt Ki”m l©m huy÷n Long Thµnh, tÿnh ßÂng Nai Æ∑ ti’n hµnh ki”m tra c´ng ty tr∏ch nhi÷m h˜u hπn quËc t’ Gia M¸ c„ trÙ sÎ Æ„ng tπi huy÷n Long Thµnh vµ tfich thu 8 chÛ g†u ng˘a bfi nu´i nhËt tr∏i phäp. Hπt Ki”m l©m Long Thµnh sau Æ„ chuy”n giao c∏c chÛ g†u n„i tr™n cho Chi cÙc Ki”m l©m tÿnh Æ” xˆ l˝.

N’u bπn ph∏t hi÷n Ngµy 22/11/2006, 8 chÛ g†u ng˘a Æ≠Óc chuy”n v“ Trung t©m c¯u ÆÈng, th˘c hÈ V≠Ín quËc gia C∏t Ti™n ch®m s„c vµ chÍ ngµy trÎ v“ rıng. vÀt hoang d∑ bfi vÀn chuy”n, bu´n b∏n ho∆c Tin tı V‹nh Long tµng tr˜ h∑y b∏o Ngµy 18/8/2006, Æ≠Íng d©y n„ng cÒa Trung t©m Gi∏o dÙc cho c´ng an, ki”m Thi™n nhi™n (ENV) ti’p nhÀn th´ng tin tı mÈt ng≠Íi d©n l©m Æfia ph≠¨ng ho∆c Æfia ph≠¨ng ph∂n ∏nh mÈt trang trπi Æang g©y nu´i tr∏i g‰i Æi÷n Æ’n Æ≠Íng d©y phäp 15 con g†u ng˘a vµ mÈt sË ›t ÆÈng vÀt hoang d∑ n„ng ti’p nhÀn th´ng tin kh∏c. v“ bu´n b∏n ÆÈng vÀt hoang d∑ cÒa Trung t©m Gi∏o C∏c c∏n bÈ ch≠¨ng tr◊nh b∂o v÷ ÆÈng vÀt hoang d Ù c Thi™n nhi™n theo sË Æi÷n d∑ cÒa ENV Æ∑ vµ Æang lµm vi÷c vÌi SÎ N´ng thoπi mi‘n ph›: nghi÷p vµ Ph∏t tri”n n´ng th´n tÿnh V‹nh Long Æ”

t◊m bi÷n ph∏p xˆ l˝ ÆËi vÌi trang trπi. ßÂng thÍi, Æ“ nghfi gæn ch›p bÊ sung toµn bÈ sË g†u bfi nu´i nhËt vµ chuy”n chÛng tÌi trung t©m c¯u hÈ g†u V≠Ín quËc gia Tam ß∂o. 38

18001522 Rıng Xanh

Trang C©u lπc bÈ

Thµnh phË trong ≠Ìc m¨ Thµnh phË cÒa em thµnh phË xanh Hoa Æua nhau nÎ kh› trong lµnh Nhµ nhµ Æ“u c„ thÔng r∏c lŒ ß„n ÆÈi xe v“ chÎ thÀt nhanh ß©u Æ©y ti’ng trŒ c≠Íi trong væt TrÂng nh˜ng m«m xanh - m´i tr≠Íng xanh Nhµ m∏y cÔng nhau Æua c∂i ti’n Kh´ng cfln kh„i bÙi, n≠Ìc trong xanh ´i! Thµnh phË em, thµnh phË sπch UÌc m¨ sao m∑i v…n chºng thµnh? Nguy‘n Ng‰c Énh LÌp 8A, Tr≠Íng PTCS Vπn Y™n, V©n ßÂn, Qu∂ng Ninh

¶Ìc m¨ xanh CÛc Ph≠¨ng tuy÷t læm ai ¨i Xoà ´ b„ng t·a khæp n¨i mÈt mµu Rıng xanh xanh Æ∑ tı l©u T´i nhÌ n®m tr≠Ìc l«n Æ«u tÌi Æ©y MÌi vµo rıng Æ∑ ng†t ng©y L›u lo chim h„t trµn Æ«y th≠¨ng y™u ßi“u thÛ vfi c„ r†t nhi“u

Mu´ng thÛ tuy÷t di÷u Æ∏ng y™u mu´n ph«n MÌi vµo rıng chÿ mÈt l«n Mµ th†y gæn b„, th†y g«n bi’t bao Ngµy ngµy t´i c¯ ≠Ìc ao Gi∏ mµ Ɔt Vi÷t chÁ nµo cÚng xanh Mu´n loµi chung sËng y™n lµnh Kh´ng cfln s®n bæn hoµnh hµnh khæp n¨i. Nghi™m Thfi Thu H≠¨ng LÌp 4A, Ti”u h‰c Ng‰c L≠¨ng A, Y™n ThÒy, Hfla B◊nh

Rıng Xanh

39

Trang C©u lπc bÈ ô sË 24, Rıng Xanh Æ∑ k” cho c∏c em nghe c©u chuy÷n v“ nh˜ng tÔ binh g†u. C„ ›t nh†t 4.000 chÛ g†u Æ∑ vµ Æang ph∂i sËng tπi c∏c trang trπi tÀp trung Æ” cung c†p mÀt g†u cho chÒ trπi. Rıng Xanh sË nµy sœ cÔng c∏c em "ÆÈt nhÀp" vµo mÈt trang trπi nu´i nhËt g†u Æ” hi”u Æ≠Óc r‚ cuÈc sËng n¨i Æfia ngÙc cÒa c∏c chÛ g†u ra sao nhä.

Èc Cu

߯ng b∏m vµo song sæt nh◊n sang Æ∏m bπn, chÛ g†u nµy kh´ng bi’t m◊nh Æang bfi ´ng chÒ trπi ngæm bæn thuËc m™ vµo chÛ Æ” chu»n bfi cho mÈt quy tr◊nh bfln rÛt mÀt tı c¨ th” chÛ Æ” lµm giµu tÛi ti“n cho ´ng ta.

s

Ën gn ¨i Æ

fia ngÙc

Tr≠Ìc khi bfi hÛt mÀt mÁi chÛ g†u ph∂i nhfin ®n ›t nh†t 2 ngµy. MÁi l«n hÛt mÀt, c∏c chÛ m†t mÈt l≠Óng mÀt dao ÆÈng tı 100 Æ’n 400 cc. 40

Rıng Xanh

Trang C©u lπc bÈ

Nªm b†t tÿnh bÎi l≠Óng thuËc m™ kh∏ nhi“u, chÛ kh´ng bi’t ´ng ta Æang dÔng m∏y si™u ©m Æ” Æfinh vfi tÛi mÀt. Mµ n’u cfln c„ th” nhÀn th¯c Æ≠Óc mÈt chÛt, chæc chÛ cÚng chÿ c„ th” nªm y™n b†t l˘c Æ” cho ´ng ta tra t†n m◊nh.

HÛt mÀtlÛc nµy th◊ ´ng ta th∂nh th¨i Æ≠a mÈt mÚi kim ti™m dµi, ch‰c vµo c¨ th” chÛ Æ” hÛt mÀt ra ngoµi theo mÈt Æ≠Íng Ëng d…n nh·. C„ th” lµ may mæn v◊ chÛ kh´ng tÿnh dÀy vµo lÛc nµy. N’u kh´ng, Æ©y sœ lµ c∂m gi∏c Æau ÆÌn nh†t, thËng khÊ nh†t mµ kh´ng mÈt loµi ÆÈng vÀt nµo, ngay k” c∂ con ng≠Íi muËn tr∂i qua.

Rıng Xanh

41

G≠¨ng s∏ng m´i tr≠Íng Trong sË nµy, Rıng Xanh giÌi thi÷u vÌi ÆÈc gi∂ nhµ khoa h‰c trŒ Phπm V®n ßπi vÌi ph∏t minh "R´ bËt h„t r∏c tr™n n≠Ìc" r†t ÆÈc Æ∏o g„p ph«n b∂o v÷ m´i tr≠Íng qu™ h≠¨ng. MÍi c∏c em lµm quen qua b¯c th≠ bπn †y gˆi Æ’n nhä!

R´bËt h„t r∏c tr™n n≠Ìc

&

C∆p song sinh vµ r´ bËt h„t r∏c C∏c bπn th©n m’n! Lµ mÈt ng≠Íi con sinh ra Î vÔng bi”n Ki’n ThÙy, H∂i Phflng n™n tı nh· m◊nh Æ∑ r†t y™u bi”n. M◊nh c„ th” ngÂi l∆ng hµng giÍ ngæm bi”n, th∂ hÂn theo nh˜ng con s„ng, nh˜ng c∏nh buÂm no gi„. ´ng ngoπi m◊nh k”, ngµy x≠a bi”n Æãp læm, n≠Ìc bi”n trong xanh, b∑i bi”n tr∂i dµi th¨ mÈng, ngµy Æ„ cfln c„ c∂ c∏ heo vµo khu du lfich ß S¨n n˜a Ɔy. Nh≠ng thÀt Æ∏ng buÂn! Bi”n b©y giÍ kh´ng cfln nh≠ x≠a n˜a, n≠Ìc bi”n th◊ ÆÙc, b∑i bi”n th◊ Æen vµ cÚng chºng cfln th†y c∏ heo vµo n˜a.

Ch¯ng ki’n m´i tr≠Íng bi”n ngµy cµng ´ nhi‘m m◊nh c∂m th†y r†t lo læng, m◊nh ph∂i lµm g◊ Æ©y Æ” g„p ph«n giÛp bi”n qu™ h≠¨ng sπch h¨n? C©u h·i nµy c¯ vang l™n trong Æ«u m◊nh m∑i kh´ng ngu´i. Khi tr≠Íng m◊nh ph∏t ÆÈng cuÈc thi vi’t vÌi chÒ Æ“ "V◊ bi”n xanh qu™ em", m◊nh ngh‹ vi’t bµi th´i ch≠a ÆÒ mµ c«n ph∂i c„ hµnh ÆÈng thi’t th˘c Æ” b∂o v÷ vµ c∂i tπo m´i tr≠Íng bi”n. M◊nh Æ∑ th∂o luÀn vÌi L≠Óng, ng≠Íi em song sinh cÒa m◊nh. ChÛng m◊nh nhÀn th†y r∏c th∂i nÊi l“nh b“nh tr™n m∆t bi”n lµ mÈt trong nh˜ng v†n Æ“ c«n gi∂i quy’t Æ«u ti™n. ≥ t≠Îng ch’ tπo mÈt con r´ bËt di chuy”n vµ h„t r∏c tr™n n≠Ìc ra ÆÍi. Ngay sau Æ„, hai anh em m◊nh bæt tay vµo vi÷c t◊m tµi li÷u vµ thi’t k’. R´ bËt h„t r∏c gÂm hai phao nÊi hai b™n, gæn ph›a tr™n lµ thÔng Æ˘ng r∏c vµ bÈ khung cÒa r´ bËt, tr™n khung Æ≠Óc thi’t k’ hai trÙc ÆÏ vµ tr™n hai trÙc ÆÏ Æ„ gæn mÈt c∏nh tay quay trfln. C∏nh tay nµy k’t hÓp vÌi thanh cµo nghi™ng Î d≠Ìi Æ≠a r∏c vµo thÔng Î ph›a sau. Trong qu∏ tr◊nh nghi™n c¯u vµ thi’t k’ r´ bËt h„t r∏c nµy, ˝ t≠Îng cho c∏c s∂n ph»m kh∏c cÒa b‰n m◊nh cÚng Æ≠Óc h◊nh thµnh. V◊ kh´ng ÆÒ dÙng cÙ ch’ tπo n™n hai anh em ph∂i lµm thÒ c´ng vµ tÀn dÙng m‰i nguÂn ph’ li÷u. C„ lÛc b‰n m◊nh th†y kh„ qu∏, n∂n lflng n˜a nh≠ng lπi t˘ ÆÈng vi™n nhau cÔng cË gæng Ɔy. Ngµy ph∏t ÆÈng cuÈc thi "S∏ng tπo dµnh cho thanh thi’u ni™n nhi ÆÂng toµn quËc l«n th¯ nh†t, 2005" do Qu¸ hÁ trÓ s∏ng tπo Vi÷t Nam (VIFOTEC) phËi hÓp vÌi Trung ¶¨ng ßoµn th˘c hi÷n, hai anh em quy’t Æfinh mang c∏c s∂n ph»m cÒa m◊nh Æi d˘ thi. Vµ thÀt b†t ngÍ khi r´ bËt h„t r∏c tr™n n≠Ìc Æ∑ Æoπt gi∂i nh†t. Ngoµi ra, s∂n ph»m kh∏c cÒa hai anh em lµ "MÃo m∏y th´ng minh" cÚng Æ≠Óc gi∂i ba. Vui h¨n n˜a v◊ r´ bËt h„t r∏c tr™n n≠Ìc cÒa hai anh em m◊nh cfln Æoπt Æ≠Óc huy ch≠¨ng vµng cÒa TÊ ch¯c sÎ h˜u tr› tu÷ th’ giÌi (WIPO). Ni“m vui nËi ti’p ni“m vui, th∏ng 7/2006 m◊nh Æ≠Óc cˆ sang Seoul 42

Rıng Xanh

G≠¨ng s∏ng m´i tr≠Íng (Hµn QuËc) tham d˘ cuÈc thi s∏ng tπo trŒ, m◊nh Æ∑ Æoπt CÛp vµng s∏ng tπo Hµn QuËc vµ gi∂i th≠Îng Æ∆c bi÷t cÒa Th∏i Lan. M◊nh ngh‹ rªng vi÷c b∂o v÷ m´i tr≠Íng lµ vi÷c lµm c«n thi’t cÒa t†t c∂ m‰i ng≠Íi. MÁi ng≠Íi chÿ c«n g„p mÈt ph«n nh· bä vµo vi÷c b∂o v÷ m´i tr≠Íng bªng nh˜ng hµnh ÆÈng cÙ th” nh≠ b· r∏c ÆÛng n¨i quy Æfinh, d‰n dãp v÷ sinh xung quanh n¨i bπn sinh sËng hay Æ≠a ra nh˜ng ˝ t≠Îng vµ gi∂i ph∏p b∂o v÷ m´i tr≠Íng. M◊nh r†t mong bπn Ɖc b∏o Rıng Xanh sœ cÔng chia sŒ suy ngh‹ vµ ˝ t≠Îng v“ b∂o v÷ m´i Hai anh em ßπi vµ L≠Óng tr≠Íng. Hy v‰ng chÛng m◊nh sœ lµm Æ≠Óc nhi“u trong l‘ trao gi∂i cuÈc thi vi÷c c„ ›ch Æ” m´i tr≠Íng cÒa chÛng ta th™m xanh, s∏ng tπo (2004-2005) th™m sπch. C∏c bπn h∑y gˆi E-mail cho m◊nh theo Æfia chÿ nµy nhä: [email protected]. ChÛc c∏c bπn c„ nhi“u ˝ t≠Îng, gi∂i ph∏p hay vµ t›ch c˘c tham gia b∂o v÷ m´i tr≠Íng! Phπm V®n ßπi

Gi˜a bao la bi”n trÍi Rıng qu™ t´i b∏t ng∏t S„ng r◊ rµo m∑i h∏t CÔng nh˜ng vflm l∏ xanh Rıng cho gi„ m∏t lµnh Cho ong say lµm mÀt Cho c∏ t´m Æ´ng ÆÛc Cho chim rıng h∏t ca Khi b∑o t∏p phong ba Rıng lu¸ thµnh chæn s„ng Cho y™n vui cuÈc sËng ߆t qu™ m◊nh nÎ hoa DÔ mai nµy c∏ch xa Lflng kh´ng ngu´i nÁi nhÌ MÈt mi“n qu™ s„ng vÁ C„ rıng xanh ÆÓi chÍ

Rıng xanh qu™ t´i

ßinh V®n Luy÷n LÌp 7D, Tr≠Íng THCS Giao An, Giao Thu˚, Nam ßfinh

Rıng Xanh

43

Trang c©u lπc bÈ

T©m s˘ cÒa g†u ng˘a

T´i Æ∑ nghe ng≠Íi ta tranh c∑i r†t nhi“u v“ sË phÀn cÒa nh˜ng ng≠Íi bπn g†u Æang bfi nu´i nhËt. C„ ng≠Íi thÍ ¨, c„ ng≠Íi th≠¨ng c∂m nh≠ng cÚng kh´ng ›t ng≠Íi ÆÂng t◊nh vÌi c∏c trang trπi khai th∏c g†u l†y mÀt. Lµ nh©n vÀt trong cuÈc, t´i muËn c„ Æ´i lÍi t©m s˘ vÌi c∏c bπn.

H¨n 10 n®m nay, t´i ph∂i sËng trong mÈt chi’c lÂng chÀt hãp vŒn vãn 2 mät vu´ng trong mÈt trang trπi nu´i nhËt g†u Î Hµ T©y. Khi gi∏ mÀt g†u cfln cao, ´ng chÒ ÆËi vÌi chÛng t´i c„ vŒ kh∏ tËt. §ng †y cho chÛng t´i ®n ngon, Î sπch sœ vµ th≠Íng vÁ v“ khuy™n b∂o chÛng t´i cË ®n cho kh·e Æ” cfln s∂n xu†t mÀt cho ´ng. Nh◊n s˘ ch®m s„c chu Æ∏o †y, c„ ng≠Íi ngh‹ chÛng t´i nh≠ vÀy lµ tËt qu∏ rÂi, cfln h¨n lµ ph∂i vÀt lÈn Æ” ki’m sËng, Ɔu tranh sinh tÂn nh≠ ngoµi t˘ nhi™n. Nh≠ng ÆËi vÌi t´i cÚng nh≠ nh˜ng bπn g†u nu´i cÔng c∂nh ngÈ, chÛng t´i Æ©u c«n mÈt ngµy ba b˜a c¨m nh≠ th’. ß´i ch©n tıng Æi tı c∏nh rıng nµy Æ’n c∏nh rıng kia d«n trÎ n™n bÒn rÒn vµ t™ li÷t khi n®m nµy th∏ng n‰ sËng trong di÷n t›ch lÂng chÀt hãp. ChÛng t´i kh´ng ph∂i tµn ph’ nh≠ng buÈc ph∂i sËng nh≠ kŒ tµn ph’. Nh˜ng b¯c bËi, m÷t m·i chÿ c„ th” bµy t· qua ti’ng k™u gµo vµ trÛt giÀn vµo nh˜ng song sæt. BÎi n’u kh´ng c„ nh˜ng ng≠Íi nh≠ ´ng th◊ c„ lœ thÓ s®n cÚng sœ kh´ng ÆuÊi bæt chÛng t´i r∏o ri’t vµ loµi g†u cÚng kh´ng bfi Æe d‰a Æ’n nh≠ vÀy. Khi gi∏ mÀt g†u gi∂m th◊ s˘ ch®m s„c chu Æ∏o kh´ng cfln n˜a. §ng chÒ n„i nu´i chÛng t´i qu∏ tËn n™n ph∂i cæt gi∂m chi ph›, bÌt kh»u ph«n ®n vµ v÷ sinh chuÂng trπi. CuÈc sËng ngµy cµng trÎ n™n cÔng c˘c h¨n: Æ„i kh∏t, ki÷t s¯c vµ Æau ÆÌn do nh˜ng v’t th≠¨ng bfi nhi‘m trÔng n∆ng. MÈt sË ng≠Íi bπn cÒa t´i Æ∑ kh´ng th” qua kh·i. Nhi“u lÛc t´i th†y Æau x„t o∏n tr∏ch con ng≠Íi sao lπi bπc bœo Æ’n th’? C„ Æi“u Rıng Xanh π, hi÷n giÍ lflng t´i kh´ng cfln o∏n hÀn n˜a mµ trµn Æ«y hy v‰ng khi nghe tin Ch›nh phÒ c†m vi÷c khai th∏c mÀt g†u. ßi“u nµy nghe c„ vŒ m©u thu…n v◊ t´i sœ kh„ c„ c¨ hÈi sËng s„t h¨n khi kh´ng cfln gi∏ trfi ÆËi vÌi chÒ nu´i. Nh≠ng sau bao nhi™u n®m bfi giam gi˜, t´i Æ∑ ki÷t s¯c læm rÂi, s˘ sËng ch’t kh´ng cfln quan tr‰ng n˜a. Ng≠Óc lπi, r†t c„ th” quy’t Æfinh nµy sœ giÛp nh˜ng ng≠Íi bπn cfln Æang Î ngoµi t˘ nhi™n tho∏t kh·i c∂nh g†u nu´i nhËt. 44

Rıng Xanh

Rıng Xanh c≠Íi

ßË vui

TrÂng c©y chuËi

An: Lµm sao Æ” Æ≠a mÈt con voi vµo trong tÒ lπnh? B◊nh: ??? An: Th◊ c¯ th’ mµ nhät n„ vµo B◊nh: !!!

TÃo vµ T› Æang trÂng c©y chuËi (ChËng hai tay xuËng Ɔt vµ lÈn ng≠Óc ng≠Íi l™n) TÃo: TÌ ÆË cÀu bi’t v◊ sao con d¨i n„ lπi treo ng≠Óc th©n n„ l™n c©y? T›: C„ th’ mµ cÚng h·i TÃo: VÀy theo cÀu th◊ v◊ sao? T›: \! Th◊ n„ cÚng th›ch "trÂng c©y chuËi" nh≠ b‰n m◊nh ch¯ sao? TÃo: Xÿu! Hoµng Thfi Hu’ LÌp 9A, Tr≠Íng THCS K˙ PhÛ, Nho Quan, Ninh B◊nh.

An: Khi S≠ Tˆ mÎ cuÈc h‰p mu´ng thÛ, th◊ con nµo væng m∆t? B◊nh: ??? An: Væng con voi, v◊ n„ Æang Î trong tÒ lπnh. B◊nh: !!! An: C©u nµy kh„ nh†t. MÈt ng≠Íi thÓ s®n Æi qua mÈt con s´ng Æ«y c∏ s†u th◊ anh ta ph∂i Æi qua bªng c∏ch nµo? B◊nh: A! TÌ bi’t rÂi. Anh ta bæn ch’t h’t c∏ s†u rÂi Æi qua. An: Sai bät, Anh ta chÿ vi÷c Æi qua v◊ h´m Æ„ c∏ s†u Æi h‰p hÈi nghfi c∏c mu´ng thÛ rÂi! B◊nh: Tiu nghÿu D≠¨ng Thfi Thanh ChÓ ßfl, Gia Thanh, Gia Vi‘n, Ninh B◊nh (S≠u t«m)

B› quy’t sËng l©u Trong mÈt buÊi ph·ng v†n vÌi nh˜ng ng≠Íi c„ tuÊi th‰ cao nh†t Ph„ng vi™n ch›ch chfle: Xin c∏c cÙ cho bi’t b› quy’t sËng l©u cÒa m◊nh π! CÙ g‚ ki’n: Ph∂i ®n uËng Æi“u ÆÈ. CÙ ph≠Óng hoµng: Ph∂i tÀp th” dÙc th≠Íng xuy™n. CÙ cÛ mÃo: Sai bät! Tr≠Ìc h’t lµ ph∂i tr∏nh cho xa t«m ngæm cÒa b‰n thÓ s®n!!! BÔi Thfi B›ch Ng‰c LÌp 9A, Tr≠Íng THCS Lπc Thfinh, Y™n ThÒy, Hfla B◊nh

Rıng Xanh

45

Rıng Xanh c≠Íi H◊nh t≠Óng Trong giÍ h‰c m´n v®n C´: Em nµo cho c´ bi’t "h◊nh t≠Óng" lµ g◊? Trfl: Th≠a c´, "h◊nh t≠Óng" lµ h◊nh cÒa loµi voi nhµ m◊nh Ɔy π! C´: Sao lπi th’? Trfl: V◊ "t≠Óng" lµ voi mµ! Th∏i Thfi Thanh Th∂o LÌp 10A3, Tr≠Íng THPT L™ Vi’t ThuÀt, Tp Vinh, Ngh÷ An

Chÿ kh∏c tËc ÆÈ Trong mÈt nhµ th≠¨ng RÔa: Sao anh ph∂i vµo Æ©y? Th·: Tπi tui ph„ng xe nhanh qu∏ n™n g©y tai nπn. Cfln anh chÀm chπp th’ mµ cÚng vµo Æ©y sao? RÔa: Tπi t´i b®ng qua Æ≠Íng kh´ng kfip. Th∏i Thfi Thanh Th∂o (S≠u t«m) LÌp 10A3, Tr≠Íng THPT L™ Vi’t ThuÀt, Tp Vinh, Ngh÷ An.

Kh´ng cai Æ≠Óc r≠Óu Hai con ræn ngÂi t©m s˘ vÌi nhau Ræn A: BË tÌ nghi÷n r≠Óu Æ∑ m†y n®m rÂi nh≠ng cuËi cÔng cÚng cai Æ≠Óc. TÌ mıng qu∏! Ræn B: Th’ µ! Cfln bË tÌ th◊ c„ lœ c∂ ÆÍi cÚng kh´ng cai nÊi r≠Óu Ræn A: V◊ sao vÀy? Ræn B: BË tÌ ph∂i nªm suËt ngµy trong mÈt hÚ r≠Óu th◊ lµm sao mµ cai Æ≠Óc r≠Óu c¨ ch¯. Phan Xu©n ߯c LÌp 12A1, Tr≠Íng THPT Hµ Huy TÀp, C»m S¨n, C»m Xuy™n, Hµ T‹nh.

SÓ Sau mÈt ngµy ki’m ®n: MuÁi mã: H´m nay con c„ no kh´ng? MuÁi con: Con Æ„i læm MuÁi mã: Sao vÀy? MuÁi con: Con th†y mÈt Ƶn tr©u Æang ngÒ nh≠ng con sÓ chÛng sœ th¯c dÀy vµ hÛc ch’t con. MuÁi mã: TrÍi!!! Th∏i Thfi Thanh Th∂o LÌp 10A3, Tr≠Íng THPT L™ Vi’t ThuÀt, Tp Vinh, Ngh÷ An. 46

Rıng Xanh

HÈp th≠ - Gi∂i Æ∏p Gi∂i Æ∏p

G„c chuy™n gia

sË 24

C©u tr∂ lÍi ÆÛng 1-d

5-b

4-b

8-b

7-b

3-a

10 - c

6-a

2-a

9-a

Danh s∏ch h‰c sinh Æ≠Óc nhÀn quµ t∆ng cÒa "G„c chuy™n gia" 1- BÔi Duy B›nh, LÌp 9B, THCS Thfi Tr†n Hµng Trπm, Y™n ThÒy, Hfla B◊nh; 2- Ki“u Ng‰c Loan, LÌp 12A4, THPT Thπch Th†t, Thπch Th†t, Hµ T©y; 3- BÔi V®n C≠Íng, LÌp 9A3, THCS Thµnh Minh, Thπch Thµnh, Thanh H„a; 4- Tr≠¨ng V®n M◊, LÌp 9A7, THCS Thµnh Minh, Thπch Thµnh, Thanh H„a; 5- BÔi HÂng Thæm, LÌp 8B, THCS PhÔ Lai, Y™n ThÒy, Hfla B◊nh; 6- Tr«n Thfi V©n, LÌp 8B, THCS Minh Quang, Tam ß∂o, V‹nh PhÛc; 7- Phπm Thfi B›ch Tri™m, LÌp 10B2, THPT Ninh H∂i, Ninh ThuÀn; 8- Phπm Thfi Huy“n, X„m Y™n Ti’n, x∑ Y™n Trfi, Y™n ThÒy, Hfla B◊nh; 9- Tr«n Thfi ThÒy, LÌp 9A, THCS H S¨n, Tam ß∂o, V‹nh PhÛc; 10- Qu∏ch Thfi Thu Hfla, x„m Nghäc, x∑ Thπch L©m, Thπch Thµnh, Thanh H„a; 11- Ki“u T†t Hoµn, LÌp 9A, THCS Lπi Th≠Óng, Thπch Th†t, Hµ T©y; 12- Nguy‘n Thfi Hoµi Thu, LÌp 8A, THCS Thπch L©m, Thπch Thµnh, Thanh H„a; 13- Ki“u Thfi Thu ThÒy (C´ Tr«n Thfi H≠¨ng chÒ nhi÷m), LÌp 11A9, THPT Hai Bµ Tr≠ng,Thπch Th†t, Hµ T©y; 14- Trfinh Thfi L©n, LÌp 12A8, THPT Ng‰c T∂o, PhÛc Th‰, Hµ T©y; 15- Tr«n Thfi Thu Trang, LÌp 9A3, THCS Hfla S¨n, Kr´ngB´ng, ßæc Læk; 16- L™ Thfi HÂng CÛc, Khu 14, Trπi Kh„ng, x∑ Minh Quang, Tam ß∂o, V‹nh PhÛc; 17- V≠¨ng Thfi Énh, th´n PµD†u, Thπnh M¸, Nam Giang, Qu∂ng Nam; 18- N´ng V®n Tr≠Îng, LÌp 10A1, THPT Qu∂ng Kh™, Ba B”, Bæc Kπn; 19- V‚ Thfi Thu Hπnh, LÌp 7A, THCS Sa S¨n, Sa Th«y, Kon Tum. 20- Nguy‘n Thfi Th≠¨ng, LÌp 9B, THCS Thπch L©m, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏; 21- BÔi Thfi Trang, LÌp 9C, THCS Thµnh M¸, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏; 22- BÔi Thfi Nho, LÌp 10A1, THPT ßπi ßÂng, Lπc S¨n, Hoµ B◊nh; 23- Hµ Thfi Oanh, LÌp 7A, THCS Sa Nh¨n, Sa Th«y, Kon Tum; 24- L™ Thfi Kim Chi, LÌp 7A, THCS Sa Nh¨n, Sa Th«y, Kon Tum, 25- Nguy‘n Thfi Y’n; LÌp 7A, THCS Sa Nh¨n, Sa Th«y, Kon Tum; 26- Hµ Duy Anh, LÌp 9A7, THCS Thµnh Minh, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏; 27- Lπi Thfi Hπnh, LÌp 7B, THCS Nguy‘n Tr∑i, Tam ß∂o, V‹nh PhÛc; 28- Phan ß◊nh Huy, LÌp 12A8, THPT Ng‰c T∂o, PhÛc Th‰, Hµ T©y; 29- BÔi Thfi Ki“u, LÌp 9B, THCS Y™n Nghi÷p, Lπc S¨n, Hoµ B◊nh; 30- Nguy‘n Thfi Du©n, LÌp 8A, THCS Thπch L©m, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏.

Gi∂i Æ∏p trang 12 1. MÈt sË loµi vfit c„ m· dµi, dãt Æ” l‰c c∏c loµi thÒy sinh nh· ra kh·i n≠Ìc 2. Chim s®n mÂi nh≠ chim ≠ng, cÛ c„ m· khoªm, r†t sæc Æ” xä thfit con mÂi 3. Chim ®n c´n trÔng c„ m· m∂nh vµ nh‰n dπng nh›p gæp 4. Chim ®n hπt nh≠ chim sŒ c„ m· h◊nh n„n ngæn vµ dµy Æ” kãp vÏ hπt c©y 5. B„i c∏, di÷c c„ m· giËng nh≠ c∏i xi™n Æ” bæt c∏ 6. M· chim ruÂi dµi vµ m∂nh Æ” hÛt mÀt tı hoa

Rıng Xanh

47

HÈp th≠ - Gi∂i Æ∏p

Ban bi™n tÀp Rıng Xanh Æ∑ nhÀn Æ≠Óc r†t nhi“u bµi tham gia cuÈc thi s∏ng t∏c "Rıng Xanh c≠Íi" cÒa c∏c em h‰c sinh tı nhi“u n¨i gˆi v“. C∏c anh chfi trong ban bi™n tÀp r†t vui v◊ s˘ tham gia nhi÷t t◊nh cÒa c∏c em vµ mong c∏c em v…n ti’p tÙc gˆi nh˜ng s∏ng t∏c cÒa m◊nh cho Rıng Xanh nhä. D≠Ìi Æ©y lµ danh s∏ch nh˜ng bπn Æ≠Óc nhÀn quµ t∆ng lµ 1 bÈ truy÷n tranh "ChÛ rÔa may mæn". 1- Th∏i Thfi Thanh Th∂o, LÌp 10A3, THPT L™ Vi’t ThuÀt, Tp Vinh, Ngh÷ An; 2- D≠¨ng Thfi Thanh, chÓ ßfl, Gia Thanh, Gia Vi‘n, Ninh Binh; 3- BÔi Thfi B›ch Ng‰c, LÌp 9A, THCS Lπc Thfinh, Y™n ThÒy, Hfla B◊nh; 4- Phan Xu©n ߯c, LÌp 12A1, THPT Hµ Huy TÀp, C»m Xuy™n, Hµ T‹nh; 5- Hoµng Thfi Hu’, LÌp 9A, THCS K˙ PhÛ, Nho Quan, Ninh B◊nh; 6- Tr≠¨ng V®n M◊, LÌp 9A7, THCS Thµnh Minh, Thπch Thµnh, Thanh H„a; 7- BÔi Mπnh Hµ, LÌp 9A5, THCS Ng‰c L≠¨ng A, Y™n ThÒy, Hoµ B◊nh, 8- Chu Thfi Hoµ, LÌp 9A, THCS V®n Ph≠¨ng, Nho Quan, Ninh B◊nh; 9- BÔi Thfi Hoa, LÌp 12A5, Trung t©m Gi∏o dÙc Th≠Íng xuy™n Y™n ThÒy, Hoµ B◊nh; 10- Tr«n NhÀt L÷, LÌp 8D, THCS T©n M¸, Lπc S¨n, Hoµ B◊nh.

Rıng Xanh sË tÌi: "Nh˜ng g∑ khÊng l tr™n cπn" lµ bi÷t danh cÒa c∏c chÛ voi vµ Æ©y cÚng ch›nh lµ chÒ Æ“ mµ Rıng Xanh 26 h≠Ìng tÌi. Tr™n th’ giÌi c„ m†y loµi voi? N≠Ìc ta hi÷n c„ kho∂ng bao nhi™u con voi sËng trong hoang d∑? Loµi voi c„ nh˜ng Æ∆c Æi”m g◊ vµ chÛng Æang ph∂i chfiu nh˜ng mËi Æe doπ nh≠ th’ nµo? C∏c em h∑y chia sŒ vÌi Rıng Xanh vµ c∏c bπn kh∏c nh˜ng suy ngh‹, hi”u bi’t cÒa m◊nh v“ loµi voi vµ nhÌ gˆi bµi vi’t cÒa m◊nh cho Rıng Xanh tr≠Ìc ngµy 15/7/2007 nhä.

48

Rıng Xanh

CÔng xem vµ suy ng…m Gi∂i Æ∏p"CÔng xem vµ suy ng…m" ChuÂn chuÂn bay th†p th◊ m≠a Bay cao th◊ næng, bay vıa th◊ r©m ChuÂn chuÂn c„ tÈi g◊ Æ©u Mµ sao bπn nÏ bæt chuÂn Æ” ch¨i Nguy‘n HÂng NÙ- LÌp 9B Tr≠Íng D©n tÈc NÈi trÛ, Thπch Thµnh, Thanh H„a

ChuÂn chuÂn c„ c∏nh th◊ bay Sao ai lπi nÏ v∆t Æi th’ nµy Chu»n bfi m„n nÌng hay quay Xin Æıng lµm vÀy t´i cfln b∏o tin L™ Thfi Thu Hi“n Tr≠Íng THCS M´n S¨n, Con Cu´ng, Ngh÷ An

K˙ nµy: MÍi c∏c em tham gia b◊nh luÀn cho b¯c tranh d≠Ìi Æ©y vµ gˆi th≠ v“ Æfia chÿ Rıng Xanh tr≠Ìc ngµy 30/7/2007.

Danh s∏ch h‰c sinh nhÀn quµ cÒa chuy™n mÙc "CÔng xem vµ suy ng…m" 1- Hoµng Thfi B›ch, X„m Tr∑ng, x∑ Hfla B◊nh, H˜u LÚng, Lπng S¨n; 2- Nguy‘n HÂng NÙ, LÌp 9B, tr≠Íng D©n tÈc NÈi trÛ, Thπch Thµnh, Thanh H„a; 3- L™ Thfi Thu Hi“n, Gi∏o vi™n tr≠Íng THCS M´n S¨n, Con Cu´ng, Ngh÷ An; 4- Tr«n Thu Hªng, LÌp 9A1, THCS Y™n Trfi, Y™n ThÒy, Hfla B◊nh; 5- Nguy‘n Thfi ßfinh, Th´n Minh H∂i, Thµnh Minh, Thπch Thµnh, Thanh H„a; 6- BÔi Thfi Thu Huy“n, LÌp 8A, THCS PhÛ Lai, Y™n ThÒy, Hfla B◊nh; 7- Qu∏ch Thfi Thanh, LÌp 11A9, THPT Y™n ThÒy A, Y™n ThÒy, Hoµ B◊nh; 8BÔi Thu Trang, LÌp 10A6, THPT Y™n ThÒy A, Y™n ThÒy, 9- BÔi Thfi Ng«n, LÌp 10 C16, THPT Thπch Thµnh II, Thπch Thµnh, Thanh Ho∏; 10- Phπm Thfi Sen, LÌp 10A2, THPT Nam- Ti“n H∂i, Th∏i B◊nh; 11- Hµ Thfi ThÔy, LÌp 9A, THCS ¢n T◊nh, Na R◊, Bæc Kπn; 12- BÔi Thfi T©m, THCS ¢n Ngh‹a, Lπc S¨n, Hoµ B◊nh; 13- Nguy‘n Thfi ßfinh, th´n Minh H∂i, x∑ Thµnh Minh, Thπch Thµnh, Thanh H„a

Rıng Xanh

49

V®n phflng B∏c C«y Vªn

V° N

AL§,

ØN... YV C¡

íNG BÉC H P

1. Rıng Æ≠Óc chia ra lµm m†y loπi? Î n≠Ìc ta c„ m†y loπi rıng? Nh≠ th’ nµo th◊ Æ≠Óc g‰i lµ rıng rÀm? ßoµn Thfi L™ An 17CO c≠ x∏ 304, F25, B◊nh Thπnh, Tp.HCM

giµu (tr˜ l≠Óng gÁ tr™n 150m3/ha), rıng trung b◊nh (100 - 150 m3/ha), rıng nghÃo (80 - 100 m3/ha) vµ rıng ki÷t (d≠Ìi 50 m3/ha). Theo mÙc Æ›ch sˆ dÙng lπi chia thµnh ba ki”u rıng lµ rıng Æ∆c dÙng (th≠Íng lµ rıng trong c∏c khu b∂o tÂn thi™n nhi™n), rıng phflng hÈ (v› dÙ rıng phi lao chæn c∏t ven bi”n) vµ rıng s∂n xu†t (rıng Æ≠Óc phäp khai th∏c). Rıng rÀm lµ loπi rıng chÿ c„ Î vÔng nhi÷t ÆÌi »m, vÌi ÆÈ che phÒ r†t cao vµ c†u trÛc nhi“u t«ng. Trong rıng m≠a »m nhi÷t ÆÌi c©y m‰c thµnh nhi“u t«ng, xoà t∏n rÈng, d©y leo m‰c chªng chfit tπo n™n s˘ rÀm rπp cÒa khu rıng. Chæc ch∏u Æ∑ bi’t Æ’n rıng rÀm Amazon nÊi ti’ng Î Nam M¸ hay rıng CÛc Ph≠¨ng Î Vi÷t Nam. ß©y lµ nh˜ng v› dÙ ti™u bi”u cho c∏c khu rıng rÀm vÌi h÷ ÆÈng, th˘c vÀt r†t phong phÛ vµ Æa dπng. VÔng ´n ÆÌi hay nhi÷t ÆÌi kh´ sœ kh´ng c„ Æ≠Óc nh˜ng khu rıng rÀm rπp nh≠ th’ nµy Æ©u v◊ Î Æ„ kh´ng c„ Æi“u ki÷n dinh d≠Ïng, ÆÈ »m phong phÛ nh≠ vÔng nhi÷t ÆÌi »m.

Vi÷c ph©n loπi rıng phÙ thuÈc vµo nhi“u ti™u ch› kh∏c nhau læm ch∏u π. Tr™n th’ giÌi, d˘a vµo s˘ ph©n bË Æi“u ki÷n kh› hÀu theo v‹ ÆÈ Æfia l˝, ng≠Íi ta chia ra thµnh 3 ki”u rıng ch›nh lµ rıng b´-re-an (tai-ga), rıng ´n ÆÌi vµ rıng nhi÷t ÆÌi. D˘a vµo thµnh ph«n c©y vµ Æ∆c Æi”m l∏ lπi c„ rıng 2. T™ gi∏c c„ m†y loµi vµ ®n nh˜ng g◊? l∏ kim, rıng l∏ rÈng, .v.v... L™ Thfi Tuy’t Trinh N≠Ìc ta nªm trong vµnh Æai kh› hÀu LÌp 7/1, Tr≠Íng THCS NÛi T≠Óng, T©n PhÛ, ßÂng Nai nhi÷t ÆÌi nh≠ng th˘c ra kh› hÀu lπi bi’n ÆÊi Hi÷n nay, tr™n th’ giÌi c„ n®m loµi t™ gi∏c kh∏c nhau. ß„ lµ c∏c loµi t™ gi∏c Æen, t™ r†t ph¯c tπp gi˜a c∏c vÔng vµ theo ÆÈ cao gi∏c træng, t™ gi∏c ch©u ∏ lÌn mÈt sıng so vÌi m˘c n≠Ìc bi”n, bÎi vÀy c„ r†t nhi“u (hay t™ gi∏c †n ßÈ), t™ gi∏c loπi rıng. ThÀm ch› chÛng ta cfln c„ ki”u Su-ma-tra (cfln g‰i lµ t™ rıng ´n ÆÌi v◊ cµng l™n cao, kh› hÀu sœ gi∏c ch©u ∏ hai giËng nh≠ Î vÔng ´n ÆÌi vÀy. B∏c Th∏i sıng) vµ t™ gi∏c V®n Trıng, mÈt nhµ khoa h‰c Gia-va (cfln g‰i chuy™n nghi™n c¯u v“ rıng, Æ∑ lµ t™ gi∏c nh· mÈt chia c∏c h÷ sinh th∏i rıng Vi÷t sıng). C∂ n®m loµi nµy Æ“u Nam thµnh 14 ki”u d˘a vµo Æang c„ nguy c¨ bfi nhi“u y’u tË nh≠ Æfia tuy÷t chÒng. h◊nh, kh› hÀu, Ɔt Tr≠Ìc Æ©y, Î Æai, v.v. Ph©n n≠Ìc ta cÚng loπi theo tr˜ l≠Óng c„ hai loµi t™ th◊ ƨn gi∂n h¨n gi∏c sinh sËng nhi“u. Theo c∏ch lµ t™ gi∏c hai nµy, chÛng ta c„ sıng vµ t™ gi∏c bËn loπi rıng lµ rıng 50

Rıng Xanh

V®n phflng B∏c C«y Vªn nh· mÈt sıng. ChÛng sËng trong rıng rÀm, n¨i c„ nguÂn n≠Ìc dÂi dµo quanh n®m vµ r†t th›ch Æ«m m◊nh d≠Ìi n≠Ìc ho∆c d≠Ìi bÔn Æ” b∂o v÷ da kh´ng bfi n¯t hay bfi ruÂi b‰ qu†y r«y. Th¯c ®n cÒa chÛng gÂm v· c©y, bÛp c©y, l∏ non, qu∂ ch›n rÙng xuËng Ɔt. Do nπn s®n bæt, bu´n b∏n cÔng vÌi m´i tr≠Íng sËng bfi thu hãp, loµi t™ gi∏c hai sıng Æ∑ bfi tuy÷t chÒng Î n≠Ìc ta, cfln t™ gi∏c mÈt sıng Æang bfi Æe d‰a tuy÷t chÒng Î m¯c ÆÈ cao nh†t. Theo c∏c nhµ nghi™n c¯u, chÿ cfln mÈt vµi c∏ th” t™ gi∏c mÈt sıng sËng s„t trong t˘ nhi™n, vµ n¨i g«n Æ©y nh†t ph∏t hi÷n th†y s˘ xu†t hi÷n cÒa t™ gi∏c lµ V≠Ín quËc gia C∏t Ti™n. 3. Khÿ vµ c∏ heo loµi nµo th´ng minh h¨n?

4. V◊ sao th· mã ®n thfit th· con? L™ Thfi Ngh‹a PÔ M∏t, Ngh÷ An

Nghe thÀt phi l˝ ph∂i kh´ng ch∏u nh≠ng Æ´i khi tr≠Íng hÓp nµy v…n x∂y ra Ɔy. Nguy™n nh©n th≠Íng lµ do th· mã bfi thi’u ch†t dinh d≠Ïng vµ thi’u n≠Ìc uËng sau khi sinh th· con, cÚng c„ th” do chÛng sÓ h∑i kŒ lπ ho∆c c„ t›nh hung d˜ b»m sinh. V◊ vÀy, n’u gia Æ◊nh ch∏u nu´i th· c„ th” tr∏nh t◊nh huËng nµy bªng c∏ch cho th· mã ®n uËng Æ«y ÆÒ trong thÍi gian mang thai. Ngoµi ra, n™n chÛ ˝ Æ∆t chuÂng nu´i th· Î n¨i th´ng tho∏ng, y™n t‹nh, tr∏nh xa ch„ mÃo ho∆c t∏c ÆÈng b™n ngoµi lµm chÛng sÓ h∑i. Tuy nhi™n, n’u Æ≠Óc nu´i d≠Ïng vµ ch®m s„c tËt mµ th· mã v…n ®n thfit th· con th◊ gia Æ◊nh ch∏u n™n thay th’ th· mã kh∏c.

BÔi Thfi M¸ Linh LÌp 8A5, Tr≠Íng THCS ¢n Ngh‹a, Lπc S¨n, Hoµ B◊nh

5. N’u l†y phong lan th◊ c„ bfi coi lµ ph∏ rıng kh´ng?

N’u ch∏u chÿ Æfinh so s∏nh c∏ heo vÌi loµi khÿ th◊ chæc chæn lµ c∏ heo th´ng minh h¨n rÂi. M∆c dÔ c∏c nhµ nghi™n c¯u ch≠a d∏m khºng Æfinh c∏ heo c„ ph∂i lµ loµi th´ng minh nh†t hay kh´ng nh≠ng trong h«u h’t c∏c bµi ki”m tra nh≠ ki”m tra kh∂ n®ng t≠ duy, kh∂ n®ng ph©n bi÷t vµ tr› nhÌ, c∏ heo Æ“u Æπt m¯c cao h¨n nh˜ng loµi kh∏c. C∏ heo c„ th” ngæm m◊nh trong g≠¨ng, xem ti vi, g‰i t™n nhau, vµ c„ kh∂ n®ng bi”u di‘n r†t nhi“u trfl ch¨i. C∏c hµnh ÆÈng cÒa c∏ heo cÚng ch¯ng t· chÛng c„ ˝ th¯c tÊ ch¯c x∑ hÈi r†t cao.

BÔi Thfi Hªng B LÌp 12A1, Tr≠Íng THPT ßπi ßÂng, ¢n Ngh‹a, Lπc S¨n, Hoµ B◊nh

Rıng Xanh

M‰i th¯ Î trong rıng Æ“u c„ vai trfl ri™ng cÒa chÛng. Tı nh˜ng chi’c l∏ kh´, th©n c©y mÙc Æ’n nh˜ng loµi th˘c vÀt, ÆÈng vÀt... t†t c∂ Æ“u r†t quan tr‰ng ÆËi vÌi khu rıng. Ch›nh v◊ vÀy, kh´ng chÿ l†y phong lan mµ l†y b†t k◊ s∂n ph»m t˘ nhi™n nµo cÒa rıng cÚng bfi coi lµ ph∏ rıng ch∏u π! Theo b∏c Æ≠Óc bi’t th◊ hi÷n nay c„ r†t nhi“u loµi phong lan r†t Æãp Æ∑ Æ≠Óc nh©n giËng vµ b∏n tr™n thfi tr≠Íng, ch∏u c„ th” t◊m mua, nh≠ vÀy kh´ng nh˜ng chÛng ta c„ hoa Æãp mµ cfln gi∏n ti’p g„p ph«n b∂o v÷ rıng n˜a Ɔy.

51

Rıng Xanh - S¯ GI∂ CÒA B«U TRÍI C„ sˆ dÙng t≠ li÷u cÒa mÈt sË b∏o vµ tπp ch› kh∏c Ban bi™n tÀp Phπm Ph≠¨ng Th∂o Tr«n ThÔy D≠¨ng VÚ Thfi Quy™n ß∆ng Minh Hµ Tr«n B›ch Ng‰c Nguy‘n ߯c Th‰ Nguy‘n Thfi Thu Hi“n Nguy‘n Ph≠¨ng Dung Douglas Hendrie ßÁ Tr‰ng Hoµn

CË v†n khoa h‰c Gs. V‚ Qu˝ Gs.TSKH ß∆ng Huy Hu˙nh Ts. L™ Tr«n Ch†n Ts. Phπm V®n T◊nh Hoπ s‹ Chu ßæc Vinh Phπm Huy Th´ng ßÁ Thanh S¨n Nguy‘n Kim ßi÷p

ChÛng t´i xin ch©n thµnh c∂m ¨n s˘ Æ„ng g„p vµ giÛp ÆÏ nhi÷t t◊nh cÒa: ● Bµ ßÁ H∂i Linh - Trung t©m Con ng≠Íi vµ Thi™n nhi™n ● Phflng khoa h‰c - V≠Ín quËc gia Hoµng Li™n ● Ch≠¨ng tr◊nh b∂o tÂn th˘c vÀt Vi÷t Nam (VBCP) ● GS TS Phan K’ LÈc; TS. Nguy‘n Ti’n Hi÷p vµ GS. TSKH Leonid Averyanov ● Ts. Nguy‘n Cˆ - Vi÷n Sinh th∏i vµ Tµi nguy™n Sinh vÀt ● §ng L™ V®n Vinh - Phflng khoa h‰c, V≠Ín quËc gia Kon Ka Kinh ● §ng L™ Tr‰ng ßπt - Phflng khoa h‰c, V≠Ín quËc gia CÛc Ph≠¨ng ● §ng L™ Mπnh HÔng - Vi÷n Sinh th∏i vµ Tµi nguy™n Sinh vÀt ● §ng Nguy‘n QuËc Trfi - Gi∏m ÆËc V≠Ín quËc gia Hoµng Li™n. ● §ng Nguy‘n ߯c TÛ - TÊ ch¯c b∂o tÂn chim quËc t’ (BirdLife) ● Ths. Hoµng V®n L©m - TÊ ch¯c b∂o tÂn ÆÈng th˘c vÀt hoang d∑ quËc t’ (FFI) ● §ng Nguy‘n Th’ C≠Íng - TÊ ch¯c b∂o tÂn ÆÈng th˘c vÀt hoang d∑ quËc t’ (FFI). ● §ng Keren Phillipps - TÊ ch¯c b∂o tÂn chim quËc t’ (BirdLife) ● §ng John Corder - TÊ ch¯c World Pheasant Association ● §ng Craig Robson - TÊ ch¯c Birdquest ● §ng Jonathan Charles Eames - TÊ ch¯c b∂o tÂn chim quËc t’ (BirdLife) ● Bµ ß∆ng Nguy‘n HÂng Hπnh - TÊ ch¯c b∂o tÂn chim quËc t’ (BirdLife) NguÂn ∂nh theo th¯ t˘ tı tr™n xuËng vµ tı tr∏i sang B◊a 1: Phπm Huy Th´ng; B◊a 2: ∂nh 1, 2: Karen Phillipps/ BirdLife; Ånh 3,4: Photos/ World Pheasant Association; Ånh 5: Jonathan Charles Eames; Ånh 6: Charles Eames; Ånh 7: Craig Roson. Trang 20, 21- ∂nh 1, 5, 8, 9: ENV; Ånh 2: Phan Minh Thµnh; Ånh 4, 6: V‚ QÛy; Ånh 3, 7: BirdLife Trang 26, 27 - ∂nh : V≠Ín quËc gia Hoµng Li™n Trang 40, 41 - ∂nh: ENV; Trang 42, 43 - Phπm V®n ßπi Trang 48 - ∂nh: FFI; Trang 49 - ∂nh: ENV Nhµ xu†t b∂n Giao Th´ng VÀn T∂i

Gi†y phäp xu†t b∂n sË 163-2007/CXB/262-3/2-05/GTVT cÒa CÙc xu†t b∂n ngµy 12/4/2007 Thi’t k’ & In tπi C´ng ty CP. In T©y HÂ In xong vµ nÈp l≠u chi”u th∏ng 4 n®m 2007

r ∂ l π i b ◊ n h y ™ n l o µ i g † u T s˘ cho Nguy‘n M¸ Quy™n - lÌp 7G THCS Tr≠Íng Thi,

2, †p 2, L©m Phπm Th∂o Ti™n - B7/12 TP. HÂ Ch› Minh x∑ T©n Nh˘t, B◊nh Ch∏nh,

Nguy‘n Mπnh C≠Íng - lÌp 8B THCS Lai VÚ Kim Thµnh, H∂i D≠¨ng

Nguy‘n Minh T©n - 24 C

Long HÀu,Ph≠Ìc Long ,

ng B◊nh, Vinh, Nguy‘n Ph≠¨ng ThÔy - H≠

Ngh÷ An

Bπc Li™u

Ngh÷ An

ENV lµ mÈt tÊ ch¯c phi ch›nh phÒ hoπt ÆÈng trong l‹nh v˘c gi∏o dÙc m´i tr≠Íng. MÙc ti™u hoπt ÆÈng cÒa trung t©m lµ nhªm n©ng cao ch†t l≠Óng vµ hi÷u qu∂ cÒa c´ng t∏c gi∏o dÙc m´i tr≠Íng tπi c∏c khu b∂o tÂn vµ v≠Ín quËc gia th´ng qua c∏c ch≠¨ng tr◊nh Ƶo tπo vµ gi∏o dÙc m´i tr≠Íng. C∏c hoπt ÆÈng ch›nh cÒa ENV bao gÂm: TÀp hu†n vµ Ƶo tπo nh˜ng ng≠Íi lµm c´ng t∏c gi∏o dÙc m´i tr≠Íng. Ph∏t tri”n vµ th˘c hi÷n c∏c ch≠¨ng tr◊nh n©ng cao nhÀn th¯c cÈng ÆÂng tπi Æfia ph≠¨ng. N©ng cao nhÀn th¯c c´ng chÛng v“ c∏c v†n Æ“ m´i tr≠Íng. Thi’t lÀp mπng l≠Ìi vµ hÁ trÓ k¸ thuÀt cho nh˜ng ng≠Íi lµm c´ng t∏c gi∏o dÙc m´i tr≠Íng tr™n th˘c Æfia. Ph∏t tri”n nguÂn t≠ li÷u gi∏o dÙc m´i tr≠Íng.

ßfia chÿ li™n h÷: Hflm th≠ 222, B≠u Æi÷n Hµ NÈi ßi÷n thoπi: 04 7753685 Email: [email protected] Website: www.thiennhien.org