Bimatcamxuc_v

2

MUÏC LUÏC

Soáng khoâng coù nghóa laø toàn taïi. Haõy soáng heát mình ñeå cho vaø ñeå nhaän.

---

NNT ---

Lôøi Môû Ñaàu A- BAÛN CHAÁT CUÛA CAÛM XUÙC 1. Nhöõng caâu chuyeän ñôøi thöôøng 2. Caûm xuùc – nhöõng giaù trò ñích thöïc cuûa cuoäc soáng 3

Baûn chaát cuûa nhöõng caûm xuùc

4. Baûn naêng duy trì noøi gioáng vaø baûn naêng soáng coøn chính laø nguoàn goác taïo ra caùc caûm xuùc 5. Söï thieáu hieåu bieát veà caûm xuùc 6. Caûm xuùc - moùn aên tinh thaàn cho trí naõo 7. Ba daïng caûm xuùc cô baûn 8. Caùc loaïi nhu caàu laø ñieàu kieän taïo ra caûm xuùc 9. Qui luaät veà nhu caàu 10. Nguyeân taéc hy sinh caûm xuùc 11. Hai loaïi hooùc-moân chính taïo neân caûm xuùc toát 12. Chaát kích thích – gia vò cuûa naõo boä 13. Trí töôûng töôïng cuûa con ngöôøi laø nguoàn goác taïo ra caûm xuùc 14. Nhöõng xuùc caûm “15 phuùt” vaø tính töông ñoái cuûa caûm xuùc 15. Caûm xuùc laø keát quaû cuûa caùc phaûn xaï coù ñieàu kieän

Bí Mật Cảm Xuùc

2

3

B- CAÛM XUÙC – NEÀN TAÛNG ÑEÅ XAÂY NEÂN CHAÁT LÖÔÏNG CUÛA CUOÄC SOÁNG

ñònh höôùng caùc haønh vi cuûa con ngöôøi 32. Söï leä thuoäc cuûa con ngöôøi vaøo nhöõng thoùi quen – tình traïng leä thuoäc caûm xuùc – nghieän caûm xuùc

16. Cuoäc ñôøi laø moät chuoãi daøi lieân tuïc caùc caûm xuùc 17. Ñònh luaät kinh nghieäm ñoái öùng 18. Laêng kính caûm xuùc – boä loïc vaø oå khoùa cuûa caùc xuùc caûm

33. Stress – söï ngheõn maïch cuûa caûm xuùc hay söï doàn neùn cuûa caùc caûm xuùc xaáu 34. Soác caûm xuùc – söï buøng noå caûm xuùc 35. Söï tuø ñaøy vaø traïng thaùi thaêng hoa caûm xuùc

19. Cuoäc ñôøi laø söï trao ñoåi vaø mua baùn caùc caûm xuùc

36. Ñònh nghóa veà “Haïnh phuùc”

20. Qui luaät vay - traû caûm xuùc : coù vay coù traû

37. Baûn chaát cuûa Tình baïn - Tình yeâu – Tình thöông

21. “Luaät Nhaân Quaû” döôùi goùc ñoä cuûa caûm xuùc

vaø Moái quan heä gia ñình

22. Baøn veà caùi «Taâm » cuûa con ngöôøi

38. Baûn chaát cuûa tính duïc - SEX

23. Ñònh luaät veà söï thích nghi -

39. Baûn chaát cuûa moät soá traïng thaùi caûm xuùc

Söï thích nghi nhanh choùng cuûa naõo boä

cô baûn khaùc

24. Traïng thaùi baõo hoøa caûm xuùc

40. Nhöõng truïc traëc vaø söï leäch laïc veà caûm xuùc:

25. Traïng thaùi voâ nghóa hieän sinh

41- Sôû thích ñöôïc vi phaïm nhöõng ñieàu caám kî –

26. Söï so saùnh hôn thua giöõa caùc caù nhaân-

Ñaâu laø Naêng löïc lyù trí cuûa con ngöôøi.

Taùc ñoäng cuûa Heä Qui Chieáu caûm xuùc 27. Tieàn, quyeàn vaø söï laïc loái veà caûm xuùc

D- KIEÅM SOAÙT VAØ ÑIEÀU KHIEÅN CAÛM XUÙC

28. Moùn nôï voâ giaù 200 ngaøn vaø moái thuø 1 trieäu giaù trò vaät chaát vaø giaù trò tinh thaàn

42. Chuyeän veà anh tö may maén vaø coâ ba xui xeûo caûm xuùc töø thaùi ñoä tích cöïc vaø tieâu cöïc

C- HIEÅU BIEÁT VEÀ CAÙC ÑAËC ÑIEÅM CUÛA CAÛM XUÙC 29. Caûm xuùc laø moät loaïi virut cuûa tinh thaàn 30. Moái quan heä laø nguoàn quan troïng taïo ra caùc caûm xuùc 31. Heä thoáng caûm xuùc – coät ñeøn giao thoâng

Bí Mật Cảm Xuùc

43. Söùc maïnh tinh thaàn – nieàm tin, baûn lónh, yù chí vaø khaùt voïng 44. Nhöõng caûm xuùc theo baûn naêng – Nguyeân nhaân taïo ra caùc vaán ñeà cho cuoäc soáng 45. Voâ hieäu hoùa caùc caûm xuùc xaáu baèng hai vuõ khí toái thöôïng – baûn lónh vaø tình thöông tích cöïc 46. Gieo nhöõng haït gioáng caûm xuùc 3

4

E - HIEÅU CAÛM XUÙC ÑEÅ COÙ CUOÄC ÑÔØI HAÏNH PHUÙC 47. Caûm xuùc laø neàn taûng cho caùc cô cheá hoaït ñoäng

ÑOÂI LÔØI TÖØ TAÙC GIAÛ

cuûa naõo boä con ngöôøi 48. Caûm xuùc – loaïi ngoân ngöõ neàn taûng cuûa loaøi ngöôøi 49. Chæ soá caûm xuùc EQ - emotional quotient vaø khaû naêng ñoïc caûm xuùc ngöôøi khaùc 50. Naêm bieän phaùp ñeå laøm giaøu nhöõng caûm xuùc toát 51. Soá phaän cuoäc ñôøi baïn laø do chính baïn taïo neân 52. Caûm xuùc laø nguyeân nhaân thuùc ñaåy quaù trình phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi

F- PHAÀN KEÁT

Bí Mật Cảm Xuùc

Thöa caùc baïn ñoïc giaû, Laø ngöôøi coâng taùc trong ngaønh quaûng caùo tieáp thò, nhieäm vuï cuûa chuùng toâi laø giuùp caùc doanh nghieäp taïo ra, xaây döïng vaø phaùt trieån moät loaïi taøi saûn ñaëc bieät - caùc thöông hieäu. Neàn kinh teá Vieät Nam baét ñaàu khôûi saéc töø ñaàu thaäp nieân chín möôi cuûa theá kyû XX. Khaùi nieäm thöông hieäu thöïc söï laø môùi meû vaø khoâng ñöôïc caùc doanh nghieäp Vieät Nam quan taâm nhieàu. Do vaäy, nhieàu doanh nghieäp ñaõ bò tuït haäu vaø maát ñi lôïi theá khi phaûi caïnh tranh tröïc tieáp vôùi caùc coâng ty ña quoác gia ngay treân thò tröôøng Vieät Nam. YÙ thöùc ñöôïc söùc maïnh vaø caùc cô hoäi tieàm naêng maø moät thöông hieäu maïnh coù theå taïo ra cho doanh nghieäp neân vaø naêm 1999, moät nhoùm caùc chuyeân vieân cuûa ngaønh quaûng caùo Vieät Nam ñaõ laäp ra coâng ty truyeàn thoâng saùng taïo Stormeye Creative Communication, vôùi mong muoán giuùp caùc coâng ty Vieät Nam xaây döïng neân caùc thöông hieäu lôùn – laø nhöõng giaù trò voâ hình cho doanh nghieäp cuûa mình. Cuøng vôùi khaùch haøng, Stormeye ñaõ thöïc hieän haøng loaït caùc chöông trình xaây döïng thöông hieäu thaønh coâng taïi Vieät Nam nhö bia Saigon Special, taõ giaáy Bino, multi-vitamin cho treû em Kiddi Pharmaton, kem choáng laõo hoùa Renova, ñieän thoaïi di ñoäng SonyEricsson, dòch vuï maïng VNN1269 vaø Mega VNN, nöôùc töông & mì aên lieàn Chinsu, söõa ñaäu naønh Somilk, nöôùc traùi caây TriO, men tieâu hoaù BioBaby, daàu aên Töôøng An, daàu goäïi ñaàu X-Men, vaø nhiều thöông hieäu khaùc. 4

5

Döïa treân söï ñuùc keát qua caùc chöông trình xaây döïng thöông hieäu thaønh coâng, chuùng toâi töï haøo ñaõ taïo ra “Moâ hình thöông hieäu Stormeye” cuøng vôùi vieäc giaûi maõ ñöôïc caùc caáu truùc vaø cô cheá taùc ñoäng cuûa quaûng caùo saùng taïo – laø caùc coâng cuï giuùp Stormeye lieân tuïc thaønh coâng trong laõnh vöïc cuûa mình. Beân caïnh ñoù, vì giaù trò thöông hieäu laø moät loaïi giaù trò voâ hình, trong quaù trình nghieân cöùu khaûo saùt, taùc giaû ñaõ coù moät soá phaùt hieän raát môùi vaø thuù vò veà haøng loaït caùc loaïi giaù trò voâ hình trong xaõ hoäi con ngöôøi. Ñaëc bieät, taùc giaû ñaõ phaùt hieän ra söï hình thaønh vaø baûn chaát cuûa caùc loaïi giaù trò voâ hình – ñoù chính laø caùc caûm xuùc. Ñi tìm lôøi giaûi ñaùp cho caâu hoûi: “Lieäu coù moät loaïi ñôn vò chung naøo ñeå ño ñöôïc caùc giaù trò voâ hình naøy khoâng?” taùc giaû ñaõ phaùt hieän vaø ñuùc keát ra moät soá quyeân taéc soáng cô baûn cuûa xaõ hoäi con ngöôøi laø caùc “Lyù thuyeát caûm xuùc” – ñöôïc moâ taû trong taäp saùch “Bí Maät Caûm Xuùc” naøy. Nhöõng khaùi nieäm môùi naøy ñaõ giuùp chuùng toâi xaây döïng leân vaø ñöa vaøo aùp duïng thöû nghieäm moät loaïi ñôn vò môùi – ñoù chính laø ÑÔN VÒ CAÛM XUÙC (töùc chæ soá Cx). Ñaây laø moät ñeà taøi lôùn ñang ñöôïc nghieân cöùu nhaèm khai thaùc moät thò tröôøng coøn raát nhieàu cô hoäi ñeå khai phaù – ñoù laø caùc cô hoäi taïo ra, xaây döïng vaø phaùt trieån caùc giaù trò to lôùn trong neàn kinh teá voâ hình - neàn kinh teá tinh thaàn cuûa xaõ hoäi chuùng ta. Caùc baïn coù theå hieåu ñôn giaûn raèng, trong neàn kinh teá vaät chaát höõu hình, vieäc taïo ra vaø phaùt trieån caùc giaù trò vaät chaát luoân coù nhöõng giôùi haïn khoù vöôït qua. Toâi laøm ra moät ñoàng. Toâi cho baïn vaø toâi maát ñi moät ñoàng.

Bí Mật Cảm Xuùc

Trong neàn kinh teá voâ hình, neáu toâi coù moät yù töôûng, toâi chia seœ cho baïn vaø ngay töùc khaéc, chuùng ta seõ nhaân ñoââi thaønh hai yù töôûng. Döïa vaøo caùc qui luaät veà giaù trò voâ hình vaø nguyeân taéc chuyeån ñoåi giöõa giaù trò voâ hình vaø höõu hình, chuùng ta coù theå nhanh choùng taïo ra nhöõng khoái taøi saûn lôùn cho chính baûn thaân chuùng ta, cho gia ñình vaø caû xaõ hoäi. Baïn haõy yù thöùc laø taát caû nhöõng ñieàu ñöôïc chia seû trong taäp saùch naøy laø caùc lyù thuyeát thuaàn tuùy. Seõ caàn phaûi coù theâm thôøi gian vaø nhöõng chöùng cöù thöïc teá ñeå xaùc ñònh tính hieäu quaû cuûa noù. Ñaây laïi laø cuoán saùch ñaàu tay cuûa moät ngöôøi laøm chuyeân moân mong muoán ñöôïc chia seû caùc tö töôûng cuûa mình. Vieäc ñöa ra caùc giaù trò voâ hình seõ thay ñoåi caùch chuùng ta nhìn nhaän cuoäc soáng. Tuy nhieân, chuùng ta haõy cuøng nhìn nhaän raèng baát keå söï thay ñoåi naøo cuõng ñeàu coù hai maët cuûa noù. Mong muoán cuûa taùc giaû laø neáu caùc kieán thöùc naøy mang laïi moät yù nghóa naøo ñoù cho baïn thì chuùng ta seõ cuøng khai thaùc caùc ñôn vò môùi naøy ôû goùc ñoä mang laïi lôïi ích cho baûn thaân chuùng ta vaø cho caû lôïi ích cuûa nhöõng ngöôøi xung quanh. Raát mong ñöôïc caùc baïn ñoùng goùp yù kieán giuùp hoaøn thieän cuoán saùch ñeå taïo ra theâm nhöõng giaù trò môùi cho moïi ngöôøi.

Traân Troïng, Nguyeãn Nam Trung.

5

6

theå tính toaùn vaø döï ñoaùn töông lai cuûa söï vieäc baèng caùc coâng thöùc cuï theå.

L ÔØ I

M ÔÛ

Ñ AÀ U

« Trong cuoäc soáng moïi thöù ñeàu tuaân theo qui luaät. Caàn phaûi naém baét ñöôïc caùc qui luaät ñeå thaønh coâng. » - Nguyeãn V. Thình -

Töông töï nhö vaäy, cuoäc ñôøi cuûa chuùng ta treân thöïc teá laø moät chuoãi troø chôi voâ taän. Baïn ñang tham gia vaøo troø chôi cuûa cuoäc ñôøi vôùi haøng traêm vaùn côø khaùc nhau trong moät baøn côø lôùn toång theå. Moïi söï luoân thay ñoåi. Baïn luoân phaûi choïn cho mình nhöõng nöôùc ñi cuï theå trong töøng tröôøng hôïp cuûa cuoäc soáng. Tuyø theo töøng tröôøng hôïp, tuyø theo vò theá, theo khaû naêng vaø ñaúng caáp maø baïn seõ xaùc ñònh baøn côø cho chính mình. Khi laø moät nhaân vieân, baøn côø chính laø coâng ty cuûa baïn. Neáu baïn laø moät oâng boá thì gia ñình vaø hoï haøng chính laø baøn côø. Coøn neáu baïn laø moät laõnh ñaïo caáp nhaø nöôùc, baøn côø seõ coù taàm voùc quoác gia vaø thaäm chí laø caû theá giôùi. Baøn côø ñöôïc hieåu laø caùc moâi tröôøng coù giôùi haïn maø baïn coù theå taùc ñoäng tôùi. Coù leõ baïn seõ thaéc maéc : Vaäy coøn ai laø quaân côø ?

Cuoäc ñôøi laø moät troø chôi lôùn. Giaûi Nobel kinh teá naêm 2005 ñaõ ñöôïc trao cho Robert J. Aumann vaø Thomas C. Schelling vôùi ñeà taøi mang teân «Lyù thuyeát troø chôi» (Game Theory). Ñaây laø moät ñeà taøi ñaõ ñöôïc neâu ra vaø nghieân cöùu töø theá kyû XVIII. Traûi qua haøng traêm naêm vaø ñöôïc phaân tích döôùi nhöõng goùc ñoä khaùc nhau, caùc qui luaät veà « Lyù thuyeát troø chôi » ngaøy nay ñaõ ñöôïc hai taùc giaû treân ñaây laäp ra thaønh coâng thöùc toaùn hoïc vaø öùng duïng vaøo nhieàu laõnh vöïc cuûa cuoäc soáng, töø kinh teá tôùi quaân söï, chính trò vaø xaõ hoäi. Söï kieän treân moät laàn nöõa khaúng ñònh raèng taát caû caùc söï vieäc dieãn ra trong xaõ hoäi ñeàu bò aûnh höôûng bôûi moät soá qui luaät ñaõ ñöôïc ñònh tröôùc. Döïa vaøo ñoù, chuùng ta hoaøn toaøn coù

Bí Mật Cảm Xuùc

Quaân côø laø taát caû moïi ngöôøi naèm trong taàm aûnh höôûng vaø taùc ñoäng cuûa baïn. Vaäy ñaâu laø luaät chôi ? Luaät chôi cuûa taát caû chuùng ta chính laø caùc qui luaät veà caûm xuùc – nhöõng qui luaät seõ ñöôïc neâu ra trong taäp saùch nhoû naøy. Neáu baïn naém ñöôïc caùc qui luaät caûm xuùc, baïn seõ laø ngöôøi ñieàu khieån vaùn côø. Coøn trong tröôøng hôïp baïn khoâng bieát gì veà nhöõng qui luaät naøy thì baïn seõ vaãn chæ laø moät quaân côø do ngöôøi khaùc ñieàu khieån. Thöôøng laø raát khoù nhaän thaáy troïn veïn ñöôïc keát quaû thöïc söï caùc vaùn côø cuûa cuoäc ñôøi, vì muïc tieâu cuûa troø chôi luoân laø caùc giaù trò voâ hình: «caùc caûm xuùc toát». Noùi moät caùch khaùc, ñoù laø chaát löôïng cuoäc soáng cuûa baïn vaø taát caû nhöõng ngöôøi coù lieân quan vôùi baïn. 6

7

Troø chôi cuoäc ñôøi chính laø cuoäc soáng cuûa baïn. Duø coù muoán hay khoâng thì baïn cuõng ñaõ vaø ñang tham gia vaøo. Toâi ñaõ ñi xong nöôùc côø cuûa mình vaø baây giôø tôùi löôït cuûa baïn. Haõy tìm hieåu luaät chôi vaø haõy choïn cho mình moät nöôùc ñi toát nhaát.

A- BAÛN CHAÁT CUÛA CAÛM XUÙC -1NHÖÕNG CAÂU CHUYEÄN ÑÔØI THÖÔØNG

Xin môøi! Chuyeän ñaõ xaûy ra taïi moät thaønh phoá lôùn vôùi moät thanh nieân naêng noå coù caùi teân Hoàng Song. Cuoäc soáng seõ chaúng coù gì aàm ó neáu Song khoâng bò ngöôøi tình phaûn boäi.

*

*

*

Thu Hieàn – ngöôøi yeâu ñaõ 6 naêm nay cuûa Hoàng Song - ñaõ lieân tuïc trong nhieàu tuaàn neù traùnh anh. Nhö caây kim daáu laâu ngaøy trong boïc aét phaûi loøi ra, nhöõng haønh vi baát bình thöôøng cuûa Hieàn khoâng theå giaûi thích ñöôïc. Nguyeân laø ñoäi tröôûng cuûa Ñoäi Alpha trong moät coâng ty dòch vuï baûo veä noåi tieáng, baèng moät soá bieän phaùp nghieäp vuï, Song ñaõ nhanh choùng phaùt hieän ra Hieàn ñang coù quan heä treân möùc tình caûm vôùi moät Vieät kieàu – voán laø moät ngöôøi xöa cuûa naøng - nay veà laøm aên taïi Vieät Nam. Caâu chuyeän caêng thaúng tôùi ñænh ñieåm khi Song xuaát hieän ñuùng luùc chaøng vaø naøng keùo nhau vaøo khaùch saïn. Nhöõng mong Thu Hieàn seõ boái roái, nhuïc nhaõ tröôùc söï vieäc, Song khoâng ngôø coâ ta laïi bình thaûn nhö khoâng, phôùt lôø anh vaø tôùi baøn tieáp taân ñeå ñaët phoøng. Khoâng kìm ñöôïc söï giaän döõ, Song loàng leân moät caùch ñieân cuoàng, chuïp laáy böùc töôïng trang trí baèng ñoàng vaø baèng heát söùc mình truùt giaän leân ñaàu anh Vieät Kieàu xaáu soá. Tröôùc caûnh maùu chaûy leânh laùng, Hieàn gaøo leân vaø nhaûy xoå vaøo caáu xeù Song. Khoâng coøn bieát mình ñang laøm gì, Song ñieân cuoàng ñaäp nhö ñieân daïi pho töôïng ñoàng leân ñaàu leân coå cuûa Hieàn. Maëc duø caëp tình nhaân ñaõ guïc gaõ nhöng Song vaãn tieáp tuïc boài theâm nhöõng cuù ñaùnh trí maïng heát leân ñaàu ngöôøi Vieät kieàu ñeán leân maët cuûa Hieàn vaø gaøo theùt

Bí Mật Cảm Xuùc

7

8

nhöõng tieáng voâ nghóa nhö moät con thuù cho tôùi khi bò baûo veä khaùch saïn khoáng cheá. Chieàu hoâm ñoù, trong phoøng taïm giam, khi bieát mình ñaõ gieát ngöôøi yeâu vaø tình nhaân. Song thaãn thôø ñaäp beå ly thuûy tinh vaø töï saùt. Theo baïn, ai laø ngöôøi coù loãi trong caâu chuyeän naøy? ***

Ngoâ Huy vaø gia ñình soáng taïi Quaän Phuù Nhuaän, TP. Hoà Chí Minh. Trong maét nhöõng ngöôøi quen bieát, anh laø moät ngöôøi cha vaø moät ngöôøi choàng toát. Laøm nhaân vieân kinh doanh kyø cöïu cuûa moät coâng ty thöông maïi lôùn, naém trong tay nhieàu khaùch haøng uy tín, Huy luoân töï haøo veà möùc thu nhaäp vöôït troäi cuûa mình. Nhaø môùi xaây 4 taám ôû ngay quaän trung taâm, vôï Huy khoâng phaûi laøm gì ngoaøi vieäc chaêm soùc nhaø cöûa vaø naáu aên, hai ñöùa con ñeàu ñöôïc hoïc ôû moät tröôøng tieåu hoïc quoác teá. Trong nhaø khoâng bao giôø bieát tôùi chuyeän thieáu huït. Ñoái vôùi ngöôøi ngoaøi, cuoäc soáng nhaø Huy quaû laø moät thieân ñöôøng ñaùng mong öôùc. Thöïc traïng beân trong, naøo ai bieát ñöôïc söï ñau khoå trong cuoäc soáng haøng ngaøy cuûa caùi gia ñình dö thöøa tieàn baïc naøy. Do coâng vieäc laøm aên, Huy ñi nhaäu vôùi khaùch haøng ñoái taùc taùm böõa moãi tuaàn. Côm nhaø haàu nhö chæ daønh cho vôï con vaø ngöôøi laøm. Vôùi con caùi, Huy ñaõ khoâng theøm ngoù ngaøng thì chôù, ñoái vôùi vôï, söï theå coøn teä hôn. Moãi khi veà tôùi nhaø, trong tình traïng ñaõ ngaø ngaø, Huy phaûi caêng tai, goàng mình, baät tivi leân xem ñeå khoûi nghe chaát gioïng cao vuùt ñaày ai oaùn cuûa vôï caøu nhaøu, traùch moùc, keå leå veà voâ vaøn

Bí Mật Cảm Xuùc

nhöõng chuyeän nhoû nhaët ñôøi thöôøng cuûa cuoäc soáng gia ñình. Nghe vôï caøng noùi, Huy caøng toû thaùi ñoä giaû ñieác, coi nhö khoâng quan taâm. Uaát haän vì söï thôø ô cuûa choàng, ngöôøi vôï baét ñaàu khoùc vaø neâu leân thaân phaän cuûa ngöôøi laøm toâi tôù cho choàng cho con. Tình hình ngaøy caøng quaù möùc, vaø söùc chòu ñöïng thì coù haïn, Huy gaàm leân, naém chieác remote ñieàu khieån giaùng thaúng vaøo maøn hình tivi tröôùc maët. Coâ vôï söõng ngöôøi oøa leân khoùc döõ doäi. Hai ñöùa beù töø treân laàu chaïy xuoáng thaáy meï khoùc, cuõng meùo xeäch maët meáu maùo khoùc theo. Khoâng theå chòu noåi baûn hoøa taáu xeù tai cuûa vôï con, Huy toâng cöûa, ñaåy xe ra ngoaøi ñöôøng roà maïnh ga vaø voït ñi nhö ngöôøi khuøng ñieân. Taïi sao cuoäc soáng ñaày ñuû vaät chaát khoâng mang laïi haïnh phuùc cho gia ñình Huy? ***

Hoaøi Thu laø chuû moät tieäm hôùt toùc & maùt-xa sang troïng taïi Saøi Goøn. Laø con thöù trong moät gia ñình 3 ñôøi laøm ruoäng ôû vuøng ñaát ngheøo khoù mieàn Taây, Thu lôùn leân trong caûnh gia ñình phaûi chaïy côm töøng böõa. Vôùi moät chuùt nhan saéc, raát thoâng minh vaø coù moät baûn tính maïnh meõ, Thu khoâng cam chòu cô cöïc vaø mong muoán coù cuoäc soáng giaøu sang. Coâ boû nhaø vaøo Saøi Goøn ñeå tìm loái thoaùt cho cuoäc ñôøi. Ñöôïc söï giuùp ñôõ cuûa ngöôøi baø con laøm taïi moät cô quan lôùn cuûa thaønh phoá. Thu khoâng ngaïi ngaàn tröôùc baát kyø ñieàu gì ñeå thieát laäp nhöõng moái quan heä treân möùc tình caûm vôùi caùc ñaïi gia vaø nhöõng ngöôøi ñaøn oâng quyeàn löïc, laäp neân moät boä söu taäp nhöõng « noâ leä tình yeâu » cuûa mình. Luoân nôû nuï cöôøi nhí nhaûnh treân khuoân maët ñeïp, phoâ baøy thaân hình gôïi caûm vaø khoân kheùo quyeán ruõ caùc ñaáng maøy raâu vôùi nhöõng caâu noùi gôïi tình nöûa ñuøa nöûa thaät ñeå kích thích hoï, laïi thoâng thaïo 8

9

tin töùc xaõ hoäi ñeå taùn chuyeän veà nhieàu vaán ñeà,… coâ ñaõ sôùm trôû neân noåi tieáng trong giôùi caùc ñaïi gia meâ saên tìm ngöôøi ñeïp. Khoâng ngöøng tìm kieám caùc con moài, quyeán ruõ hoï vaø bieán hoï thaønh nhöõng con thieâu thaân tình aùi, chæ sau vaøi naêm, taøi naêng chinh phuïc ñaøn oâng ñaõ giuùp naøng coù ñuû moïi thöù: ñòa vò xaõ hoäi, cuoäc soáng sung tuùc, vaø nhöõng khoaûn thu nhaäp lôùn. Luoân coù nhöõng lôøi ñeà nghò ñöôïc “chaêm lo” cho Hoaøi Thu troïn veïn cuoäc ñôøi, nhöng khi ñaõ ñaït ñöôïc muïc ñích cuûa mình, Thu luoân kheùo leùo « caét ñuoâi » vì coâ hieåu roõ bí quyeát cuûa ngheà: ngöôøi ñaøn oâng seõ khoâng bao giôø ngöøng theøm muoán. Nhu caàu baûn naêng cuûa hoï khi ñöôïc ñaùp öùng dö thöøa seõ trôû thaønh tai hoïa. Thu luoân coù saün beân mình nhöõng ngöôøi ñaøn oâng muoán ñöôïc bi luïy vì tình. Chæ cho hoï moät söï kích thích ñuû maïnh vaø döïng leân moät vaøi haønh ñoäng minh chöùng cho tình yeâu cuoàng nhieät maø coâ daønh hoï, ngay töùc khaéc hoï seõ deã daøng trôû thaønh nhöõng con thieâu thaân ñeåø cung phuïng cho coâ tieàn baïc, söï si meâ vaø taát caû quyeàn löïc cuûa hoï. Taïi sao nhieàu ngöôøi ñaøn oâng saün saøng hy sinh moïi thöù ñeå coù ñöôïc moät chuùt caûm xuùc yeâu ñöông? *** Vuõ Thanh laø moät chaøng trai 29 tuoåi vaø laø giaùm ñoác tieáp thò cuûa moät coâng ty lieân doanh chuyeân saûn xuaát vaø kinh doanh thöïc phaåm cheá bieán. Ñöôïc baïn beø raát neå phuïc vì chæ trong vaøi naêm sau khi toát nghieäp ñaïi hoïc, Thanh ñaõ ñaït ñöôïc chöùc vò vôùi möùc löông maø ngöôøi khaùc phaûi phaán ñaáu haøng chuïc naêm môùi coù cô may ñaït ñöôïc. Tuy löông cao vaø nhieàu boång loäc, nhöng ñeå duy trì moät cuoäc soáng haøng hieäu vaø chu caáp nhu caàu laøm ñeïp cho moät

Bí Mật Cảm Xuùc

naøng chaân daøi ñang noåi trong giôùi ngöôøi maãu, soá tieàn caû chuïc trieäu moãi thaùng xem ra chaúng thaám vaøo ñaâu. Naøo laø ñoåi xe, ñoåi ñieän thoaïi vaøi thaùng moät laàn, laém luùc phaûi giaät taïm baïn beø vaøi trieäu. Khi nôï traû chöa xong thì ngöôøi ñeïp laïi keå leå veà moät boä thôøi trang DKNY tuyeät ñeïp maø nhoû baïn môùi ñöôïc boà noù - moät giaùm ñoác doanh nghieäp - taëng nhaân dòp 6 thaùng quen nhau, vaø voâ vaøn nhöõng nhu caàu haøng hieäu khaùc. Cuoäc soáng nhö moät côn loác cuoán nhöõng ngöôøi treû tuoåi ñi cuøng nhöõng moùn ñoà haøng hieäu vaø nhöõng cuoäc vui ñoát tieàn qua ñeâm ñeå tìm caûm höùng. Vì só dieän laø moät tay chôi ga laêng thöù thieät, sau khi ñaõ ñoát saïch tieàn ñeà daønh vaø khoâng theå ruùt theâm tieàn cuûa gia ñình, Thanh baét ñaàu toan tính döïng leân nhöõng khoaûn keâ khoáng trong hôïp ñoàng ñeå ñi ñeâm vôùi moät coâng ty cung öùng dòch vuï, ruùt tieàn trong ngaân saùch khuyeán maõi cuûa coâng ty. Taïi sao nhieàu ngöôøi raát deã bò tröôït vaøo voøng xoaùy tieàn baïc nhö Thanh? Ñaâu laø muïc ñích cuûa cuoäc soáng? *** Coù khi naøo baïn töï ñaët cho mình caùc caâu hoûi: + Taïi sao moïi ngöôøi laïi thích coù nhieàu tieàn, thích aên moùn ngon, thích giao tieáp vôùi ngöôøi baïn noåi tieáng… vaø thích nhieàu thöù khaùc nöõa? + Taïi sao baïn laïi chaùn ngaáy nhöõng vieäc ñôn ñieäu, bình thöôøng nhö doïn raùc, giaët quaàn aùo, lau nhaø, khoâng thích nhöõng ñoà duøng reû tieàn chaát löôïng thaáp, khoâng thích thöùc aên coù muøi khoù chòu, caêm giaän vì söï thoùa maï cuûa moät ngöôøi giaøu coù…? + Taïi sao coù nhöõng ngöôøi raát thoâng minh, raát hieåu bieát nhöng laïi deã daøng trôû thaønh moät con thieâu thaân vì nhöõng ñam meâ tình aùi? 9

10

+ Taïi sao coù nhöõng gia ñình soáng thaät ñau khoå trong moâi tröôøng thöøa tieàn dö baïc? + Taïi sao ngöôøi ta haïnh phuùc? Taïi sao hoï laïi khoå ñau? * * * Treân ñôøi naøy, baïn coù theå bò thieáu thoán, baïn coù theå khoâng hoaøn haûo, thaäm chí baïn coù theå bò dò taät, bò ñaøy ñoïa. Nhöng coù moät thöù baïn khoâng theå thieáu trong cuoäc soáng cuœa mình, ñoù laø caùc CAÛM XUÙC, duø laø caûm xuùc toát hay caûm xuùc xaáu. Muïc ñích cuûa taäp saùch nhoû naøy laø cung caáp cho baïn ñoïc nhöõng kieán thöùc neàn taûng theo moät lyù thuyeát môùi – Lyù thuyeát veà caûm xuùc – ñeå baïn coù theå hieåu vaø töï lyù giaûi ñöôïc taát caû nhöõng thaùi ñoä, nhöõng caùch öùng xöû cuûa caùc caù nhaân trong xaõ hoäi con ngöôøi. Qua ñoù baïn coù theå hieåu ñöôïc caùc nhu caàu cuûa baûn thaân, kieåm soaùt ñöôïc nhöõng haønh vi cuûa baïn. Töø ñaây, baïn coù theå taùc ñoäng, kieåm soaùt vaø ñieàu khieån ñöôïc nhöõng haønh vi cuûa ngöôøi khaùc theo nhöõng tieâu chí mang laïi ích lôïi cho chính baïn vaø cho taát caû nhöõng ngöôøi coù giao tieáp vôùi baïn. Nhöõng kieán thöùc trong taäp saùch naøy ñôn giaûn chæ laø nhöõng qui luaät veà caùc giaù trò voâ hình ñang toàn taïi trong xaõ hoäi con ngöôøi. Baûn chaát cuûa caùc qui luaät naøy khoâng toát vaø cuõng khoâng xaáu. Cuõng nhö con dao, baïn coù theå duøng ñeå caét thöïc phaåm, nhöng baïn cuõng coù theå duøng noù ñeå gieát ngöôøi. Töông töï nhö vaäy, caùc qui luaät naøy seõ mang laïi haïnh phuùc hay söï baát haïnh tuøy theo muïc ñích cuûa ngöôøi söû duïng noù. * * *

Bí Mật Cảm Xuùc

-2CAÛM XUÙC - GIAÙ TRÒ ÑÍCH THÖÏC CUÛA CUOÄC SOÁNG Haõy thöû töôûng töôïng veà vieãn caûnh cuûa moät xaõ hoäi khoâng coù caûm xuùc, nôi maø taát caû moïi ngöôøi ñeàu soáng nhö caây coû, như nhöõng caù theå voâ tri voâ giaùc. Chuùng ta seõ chaúng coøn noãi sôï, cuõng chaúng coù khoå ñau, öu phieàn. Seõ chaúng caàn phaûi yeâu hay gheùt, chaúng caàn phaûi xaáu hoå hay hoái tieác, bôûi taát caû nhöõng ñieàu ñoù khoâng tồn tại. Chaúng coù moät chuùt caûm xuùc naøo caû. Baïn coù theå laøm baát cöù ñieàu gì maø khoâng aùy naùy hay lo laéng, baïn coù theå laøm caû nhöõng ñieàu teä haïi nhaát, töø vieäc töï caét löôõi cuûa mình hay vieäc noùi doái moät caùch trô treõn, laøm nhöõng ñieàu teä haïi nhö nhuïc maï ngöôøi khaùc, hay thaäm chí gieát haïi moät ai ñoù. Taát caû ñeàu chaúng coù chuùt taùc duïng naøo aûnh höôûng tôùi baïn, khoâng heà laøm baïn coù moät chuùt xuùc ñoäng maûy may bôûi baïn chaúng caûm thaáy gì caû – baïn bò muø caûm xuùc. Ñoái vôùi moïi söï quanh baïn cuõng vaäy, caùc moái quan heä seõ ñeàu bieán maát, chaúng coøn chuùt raøng buoäc naøo giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi. Baïn seõ hoaøn toaøn döûng döng nhìn nhöõng ngöôøi thaân yeâu nhaát cuûa mình bò ñau khoå, bò saùt haïi. thaäm chí baïn cuõng chaúng moät chuùt xao loøng khi ai cho baïn aên thòt ngay caû con cuûa mình. Theá giôùi naøy luùc ñoù seõ trôû thaønh moät ñòa nguïc thöïc söï, voâ ñaïo ñöùc, voâ luaät leä, voâ caûm. Xaõ hoäi loaøi ngöôøi ngöôøi seõ trôû thaønh moät thöù gì ñoù thaät kinh hoaøng, ñieân loaïn vaø teä haïi, moät theá giôùi cuûa cheát choùc, cuûa nhöõng ñieàu xaáu xa, cuûa söï taøn baïo vaø töï huûy dieät. Vaø baây giôø, haõy cuøng nhìn laïi theá giôùi maø chuùng ta ñang soáng. Thaät tuyeät vôøi bieát bao khi taâm hoàn con ngöôøi coù theå rung leân tröôùc nhöõng caûnh ñeïp dieäu kyø cuûa thieân nhieân, thaät saûng khoaùi khi ta höng phaán ñöùng tröôùc gioù bieån aøo aït, thoåi tung nhöõng boït soùng traøn bôø, vôùi bieån bao la vaø trôøi maây trong xanh. 10

11

Thaät haïnh phuùc bieát bao khi laàn ñaàu tieân ta nhaän ñöôïc moät nuï hoân say ñaém töø ngöôøi mình bao ngaøy haèng thaàm yeâu troäm nhôù. Thaät vui bieát bao moãi khi chuùng ta cöôøi oøa leân tröôùc nhöõng caâu chuyeän tieáu laâm dí doûm cuøng baïn beø. Ngay caû khi ôû trong tónh laëng rieâng mình, traùi tim ta vaãn coù theå thoån thöùc khi ta ñaém mình trong nhöõng giai ñieäu ngoït ngaøo saâu laéng, vaø coøn bieát bao nhieâu nhöõng phuùt giaây haïnh phuùc, vaø caû nhöõng phuùt giaây khoå ñau. Khi maø moïi ngöôøi ñeàu caûm nhaän ñöôïc caùi sai vaø ñieàu ñuùng, khi chuùng ta luoân yù thöùc ñöôïc traùch nhieäm vaø quyeàn haïn cuûa mình, yù thöùc ñöôïc ñaâu laø nieàm töï haøo vaø ñaâu laø noãi hoå theïn, ñoù cuõng laø luùc maø ta seõ töï ñieàu chænh caùc haønh vi cuûa mình cho phuø hôïp vôùi chuaån möïc chung cuûa xaõ hoäi, nhaèm giuùp baûn thaân mình vaø caû nhöõng ngöôøi quanh ta trôû neân toát ñeïp hôn, ñeå roài baûn thaân chuùng ta cuõng trôû neân haïnh phuùc hôn töø ñoù. Caûm xuùc – ñoù chính laø caùi quí giaù nhaát maø taïo hoùa ñaõ ban cho con ngöôøi. -3BAÛN CHAÁT CUÛA NHÖÕNG CAÛM XUÙC Töø laâu nay, ngöôøi ta ñaõ yù thöùc raèng haønh vi cuûa moät caù nhaân luoân xuaát phaùt töø nhöõng nhu caàu. Nhöng taïi sao? vaø töø ñaâu laïi xuaát phaùt nhöõng nhu caàu naøy? Taïi sao laïi khoâng laø nhöõng nhu caàu khaùc? Cho tôùi nay chuùng ta ñaõ bieát raèng, song song vôùi ñôøi soáng veà vaät chaát, con ngöôøi coøn coù moät ñôøi soáng veà tinh thaàn. Töø laâu nay, con ngöôøi ñaõ yù thöùc ñöôïc raèng coù nhöõng giaù trò tinh thaàn luoân taùc ñoäng vaø aûnh höôûng maïnh meõ tôùi taát caû moïi thöù trong xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Trong quaù trình ñi tìm nguyeân nhaân

Bí Mật Cảm Xuùc

coäi nguoàn cuûa khoå ñau vaø haïnh phuùc, caâu traû lôøi ñaõ ñöôïc ñuùc keát laïi trong hai töø “CAÛM XUÙC”. ÑÒNH NGHÓA VEÀ CAÛM XUÙC : Trong cuoäc soáng, caùi maø ta caûm nhaän ñöôïc trong töøng giaây töøng phuùt, giuùp ta yù thöùc raèng mình ñang soáng, mình ñang toàn taïi – ñoù chính laø caùc caûm xuùc maø ta lieân tuïc vaø khoâng ngöøng tieáp nhaän. Vaäy caûm xuùc thöïc söï laø gì? Chuùng ta coù theå naøo ñònh nghóa ñöôïc caûm xuùc laø gì khoâng? Caûm xuùc coù theå naøo laø moät thöïc theå coù theå ño löôøng? Ñeå coù theå traû lôøi cho nhöõng caâu hoûi naøy, chuùng ta seõ xem xeùt nhöõng yù töôûng töø cuoán Understanding Emotions (1995 – Thaáu hieåu caûm xuùc) cuûa Keith Oatley vaø Fennifer M. Jenkins, theo nhö daãn chöùng cuûa Erik Du Plessis trong cuoán «The Advertised Mind» : "Ai cuõng coù theå hieåu vaø caûm nhaän ñöôïc caûm xuùc, nhöng haàu nhö khoâng ai coù theå ñònh nghóa ñöôïc caûm xuùc laø gì," trong cuoán saùch noùi treân Keith Oatley vaø Fennifer M. Jenkins ñaõ nhaän ñònh. Vì vaäy, hai taùc giaû naøy ñaõ daønh ra chöông 4 cuûa cuoán saùch Understanding Emotions ñeå xaùc ñònh xem "moät caûm xuùc laø gì?". Ñaây khoâng phaûi laø vieäc deã daøng, nhöng neáu chuùng ta khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc "moät caûm xuùc laø gì," chuùng ta seõ khoâng theå naøo ño löôøng ñöôïc moät caûm xuùc. Oatley vaø Jenkins nhaän ñònh phaàn lôùn caùc chuyeân gia taâm lyù ñeàu nhaát trí laø nhöõng hình thöùc treân coù theå duøng ñeå phaân loaïi caùc loaïi traïng thaùi caûm xuùc, vaø haàu nhö taát caû ñeàu ñöôïc phaân ñònh thoâng qua thôøi gian toàn taïi cuûa moät caûm xuùc. Moät caûm xuùc thöôøng dieãn ra trong khoaûng thôøi gian ngaén nguûi. 11

12

Beân caïnh thôøi gian toàn taïi cuûa moät caûm xuùc, phaân tích nguyeân nhaân daãn ñeán moät caûm xuùc cuõng giuùp ta hieåu roõ hôn veà moät caûm xuùc Tuy nhieân, vieäc ñònh nghóa caûm xuùc vaãn luoân laø moät thaùch thöùc. Chuùng ta haõy baét ñaàu baèng moät soá ñònh nghóa ñaõ ñöôïc chaáp nhaän töông ñoái roäng raõi. Oatley vaø Jenkins ñònh nghóa caûm xuùc nhö sau: 1-

2-

3-

Moät caûm xuùc hình thaønh töø söï löôïng ñònh chuû ñònh hay voâ tình cuûa moät ngöôøi ñoái vôùi moät söï kieän lieân quan ñeán moät söï vieäc (moät muïc ñích) ñaùng quan taâm. Caûm xuùc seõ ñöôïc caûm nhaän moät caùch tích cöïc neáu ñieàu quan taâm ñoù laø moät söï kieän thuaän lôïi vaø moät caùch tieâu cöïc neáu ñoù laø moät söï kieän mang tính ngaên trôû. Coát loõi cuûa moät caûm xuùc laø söï saün saøng ñeå haønh ñoäng vaø thuùc ñaåy nhöõng döï ñònh; moät caûm xuùc laø taùc nhaân ñeå baét ñaàu moät hay moät soá caùch haønh ñoäng naøo ño. Moät caûm xuùc thöôøng ñöôïc traûi nghieäm nhö moät hình thöùc phaân bieät cuûa traïng thaùi tinh thaàn, thöôøng daãn ñeán nhöõng haønh ñoäng, phaûn öùng hay thay ñoåi cuûa moät con ngöôøi.

Ñi xa theâm moät böôùc coù tính khoa hoïc nöõa, ñieàu kieän phaûi coù ñeå taïo thaønh moät caûm xuùc laø moät thay ñoåi töø beân trong hay beân ngoaøi naõo boä. Trieát gia Gilbert Ryle mieâu taû veà caûm xuùc:

Bí Mật Cảm Xuùc

Caùc caûm xuùc ñöôïc mieâu taû nhö nhöõng nhieãu loaïn trong gioøng nhaän thöùc maø ngöôøi chuû cuûa chuùng khoâng theå ghi nhaän ñöôïc - Mieâu taû naøy nhaán maïnh nhö vaäy. ---------------------------------------------------------------------------------

Theo ñònh nghóa môùi, caûm xuùc chính laø caùc “Traïng Thaùi Hoùa Hoïc” cuûa naõo boä. --------------------------------------------------------------------------------Caùc taâm traïng duø laø vui veû hay laø söï baát maõn chuû yeáu ñeàu hình thaønh töø nhöõng phaûn öùng hoùa hoïc phaùt sinh töø naõo boä vaøo luùc ñoù. Traïng thaùi phaûn öùng hoùa hoïc naøy coù theå hình thaønh moät caùch töï nhieân. Con ngöôøi cuõng coù theå lôïi duïng moät soá taùc ñoäng nhaân taïo nhö röôïu, thuoác laù, thuoác an thaàn hay caùc loaïi ma tuùy ñeå taïo ra nhöõng traïng thaùi hoùa hoïc naøy. Taát caû moïi vaán ñeà trong cuoäc soáng ñeàu baét nguoàn töø “CAÛM XUÙC”.

-4BAÛN NAÊNG DUY TRÌ NOØI GIOÁNG VAØ BAÛN NAÊNG SOÁNG COØN CHÍNH LAØ NGUOÀN GOÁC TAÏO RA CAÙC CAÛM XUÙC Con ngöôøi laø moät loaøi ñoäng vaät cao caáp nhaát treân traùi ñaát. Do baét nguoàn töø thieân nhieân, baûn thaân con ngöôøi cuõng phaûi tuaân theo nhöõng qui luaät sinh toàn cuûa thieân nhieân. Ñeå toàn taïi, coù hai baûn naêng lôùn maø caùc caù theå phaûi tuaân theo: 1/- Baûn naêng quan troïng nhaát cho söï toàn taïi cuûa moãi caù theå laø baûn naêng duy trì noøi gioáng. Trong theá giôùi ñoäng vaät, vôùi baûn 12

13

naêng naøy, caùc caù theå luoân tìm moïi caùch, noã löïc heát söùc, thaäm chí hy sinh caû baûn thaân, ñeå sinh saûn vaø baûo veä cho söï sinh toàn cho caùc theá heä con chaùu cuûa mình. Ñaây chính laø yù nghóa lôùn nhaát, vó ñaïi nhaát ñoái vôùi cuoäc ñôøi cuûa moãi caù theå. Baûn naêng duy trì noøi gioáng luoân ñöôïc xaõ hoäi vaø coäng ñoàng ca ngôïi, khuyeán khích. 2/- Ñeå duy trì ñöôïc gioáng noøi thì muïc tieâu keá tieáp laø phaûi duy trì ñöôïc söï toàn taïi cuûa baûn thaân hay noùi caùch khaùc laø baûn naêng soáng coøn cuûa caù theå. Do vaäy, tìm moïi caùch ñeå duy trì söï toàn taïi cuûa baûn thaân laø baûn naêng thöù hai cuûa caùc loaøi. Söï choïn loïc töï nhieân ñaõ taïo ra cho caùc loaøi ñoäng vaät caáp cao moät cô cheá caûm nhaän caùc taùc ñoäng töø beân ngoaøi nhaèm phaùt hieän ra nhöõng hieåm nguy vaø nhaän bieát caùc tình huoáng xaáu, ñe doïa söï soáng coøn. Töø ñoù, caù theå seõ coù nhöõng phaûn öùng thích hôïp ñeå duy trì söï toàn taïi cuûa baûn thaân. ÔÛ con ngöôøi, cô cheá caûm nhaän naøy chính laø caùi maø chuùng ta goïi laø caùc “caûm xuùc” (emotion). Nhö vaäy, caùc caûm xuùc chæ ñôn giaûn laø nhöõng traïng thaùi cuûa boä naõo giuùp con ngöôøi caûm nhaän ñöôïc tình traïng soáng cuûa baûn thaân trong nhöõng hoaøn caûnh vaø tình huoáng khaùc nhau. Baét ñaàu töø caùc caùc loaïi caûm xuùc ñôn giaûn: Khi bò ñe doaï, chuùng ta seõ coù caûm xuùc sôï haõi vaø seõ phaûn öùng laïi baèng caùch laån traùnh, chaïy troán, hay taán coâng. Khi bò löûa ñoát, cô cheá caûm nhaän seõ cho ta caûm giaùc noùng boûng, ñau ñôùn vaø chuùng ta seõ tìm moïi caùch ñeå thoaùt ra xa ngoïn löûa. Khi bò möa öôùt vaøo muøa ñoâng, caùc giaùc quan seõ taùc ñoäng ñeå chuùng ta coù caûm giaùc laïnh run, thoâi thuùc chuùng ta tìm giaûi phaùp töï baûo veä baèng caùch maëc theâm quaàn aùo, tìm choã truù aån aám aùp, hay uoáng nöôùc noùng ñeå laøm aám cô theå,…

Bí Mật Cảm Xuùc

Taát caû nhöõng caûm giaùc vaø caûm xuùc coù ñöôïc ñeàu nhaèm phuïc vuï cho muïc ñích ñònh höôùng caùc phaûn öùng cuûa cô theå theo baûn naêng, ñeå duy trì söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa moãi caù nhaân. Coù theå xem xeùt moät soá tröôøng hôïp nhö khi chuùng ta ñoùi, khi naêng löôïng caïn kieät, cô cheá phaûn xaï theo baûn naêng cuûa cô theå seõ töï ñieàu tieát vaø taïo ra caùc noäi tieát toá. Keá tieáp, caùc chaát naøy seõ taùc ñoäng leân heä thaàn kinh, ñeå baùo ñoäng cho chuùng ta bieát veà nhu caàu caàn ñöôïc aên vaø chuùng ta coù moät caûm nhaän laø “ñoùi”. Khi thaáy moät ngöôøi khaùc giôùi tính phuø hôïp, vaøo giai ñoaïn tröôûng thaønh, ta seõ coù nhöõng kích thích tính duïc, thuùc ñaåy vieäc laøm quen, tieáp caän. Töông töï nhö vaäy, nhöõng caûm xuùc khaùc cuûa chuùng ta nhö vui, buoàn, ñau khoå, lo laéng, giaän döõ, hoaûng hoát, bình yeân…. ñeàu laø keát quaû cuûa caùc loaïi noäi tieát toá khaùc nhau, ñöôïc cô theå chuùng ta tieát ra, taùc ñoäng leân heä thaàn kinh nhaän thöùc cuûa naõo boä. Ñi tìm lôøi giaûi ñaùp cho caâu hoûi : “Ñieàu gì ñaõ taïo ra haønh vi cuûa con ngöôøi”, taùc giaû ñaõ phaùt hieän ra nhöõng TAÙC NHAÂN CAÛM XUÙC. Chính nhöõng xuùc caûm naøy ñang ñieàu khieån vaø daãn daét taát caû caùc haønh vi cuûa chuùng ta trong cuoäc soáng. Coù nhieàu coâng trình nghieân cöùu veà haønh vi vaø nhu caàu cuûa con ngöôøi, nhöng chöa coù moät taøi lieäu naøo nghieân cöùu moät caùch thaáu ñaùo veà baûn chaát cuûa caûm xuùc vaø taùc ñoäng cuûa noù leân caùc nhu caàu vaø haønh vi. Muïc ñích cuûa taäp saùch naøy nhaèm giuùp chuùng ta giaûi maõ ñöôïc caùc bí aån cuûa caûm xuùc, giaûi thích ñöôïc caùc nguyeân nhaân daãn daét haønh vi vaø taïo ra nhu caàu cuûa con ngöôøi. Qua ñoù, chuùng ta hieåu ñöôïc vaø kieåm soaùt ñöôïc baûn naêng cô baûn cuûa mình, nhìn thaáu ñöôïc loøng ngöôøi vaø taùc ñoäng vaøo con ngöôøi, daãn daét hoï phaûi haønh ñoäng theo nhöõng gôïi yù cuûa chuùng ta, hay noùi moät caùch khaùc laø quaûn lyù ñöôïc moïi ngöôøi.

13

14

Neáu ví caùc hieåu bieát veà nhu caàu cuûa con ngöôøi nhö hieåu bieát caùc phaân töû thì nhöõng phaùt hieän môùi veà caûm xuùc chính laø nhöõng kieán thöùc caên baûn vaø saâu saéc veà caùc haït nhaân vaäy. Vaø do ñoù, muoán hieåu bieát ñöôïc caùc nhu caàu vaø haønh vi cuûa con ngöôøi, chuùng ta phaûi xuaát phaùt töø nhöõng hieåu bieát cô baûn veà caûm xuùc. -5-

vaø caùc phaûn öùng cuûa naõo boä khi coù söï taùc ñoäng cuûa caùc thoâng tin ñoù. Trong tröôøng hôïp coù caùc caûm giaùc nhöng khoâng heà taïo ra 1 thoâng tin coù yù nghóa naøo cho naõo boä thì keát quaû laø seõ khoâng coù 1 caûm xuùc naøo ñöôïc taïo ra Caûm xuùc coøn bao goàm nhöõng traïng thaùi khaùc cuûa naõo boä khoâng do söï taùc ñoäng töø beân ngoaøi - töùc khoâng heà coù caûm giaùc - maø do söï kích hoaït cuûa trí töôûng töôïng beân trong. Coù theå ví duï nhö caùc caûm xuùc yeâu, gheùt, vui veû, lo laéng, ñau khoå,...

TÌNH TRAÏNG THIEÁU HIEÅU BIEÁT VEÀ CAÛM XUÙC Nhieàu ngöôøi thöôøng laãn loän giöõa “caûm giaùc” vôùi “caûm xuùc”. Caùc caûm giaùc treân thöïc teá chæ laø moät phaàn khôûi nguoàn cuûa caûm xuùc. Caùc caûm giaùc laø nhöõng caûm nhaän töùc thôøi, xuaát hieän khi cô theå bò nhöõng nguyeân nhaân veà lyù tính vaø hoùa tính töø moâi tröôøng beân ngoaøi taùc ñoäng vaøo, coøn caûm xuùc seõ bao goàm caùc caûm giaùc caùc vaø caû nhöõng caûm nhaän ñöôïc taïo neân töø phaûn öùng cuûa chuû quan cuûa chuùng ta sau khi tieáp nhaän hoaëc bò taùc ñoäng bôûi caùc caûm giaùc. Nhö vaäy, caûm giaùc chæ laø nhöõng caûm nhaän cuûa chuùng ta qua caùc giaùc quan tröôùc moïi taùc ñoäng töø moâi tröôøng beân ngoaøi nhö aâm thanh, aùnh saùng, nhieät ñoä, caùc taùc ñoäng veà löïc vaø töø tröôøng. Chuùng ta coù caùc caûm giaùc noùng - laïnh, saàn suøi - nhaün mòn, ngoït – ñaéng, thôm tho – hoâi thoái, choùi chang – toái taêm, aàm ó – du döông,… Caùc caûm giaùc coù nhieäm vuï chuyeån caùc taùc ñoäng beân ngoaøi thaønh thoâng tin theo ngoân ngöõ maø boä naõo coù theå hieåu ñöôïc. Caûm giaùc chæ laø moät goùc cuûa caûm xuùc, hay noùi caùch khaùc, laø moät daïng caûm xuùc caáp thaáp. Caûm xuùc ñaày ñuû seõ baét ñaàu töø caùc caûm giaùc taïo neân nhöõng thoâng tin cuï theå taùc ñoäng vaøo naõo boä

Bí Mật Cảm Xuùc

Maëc duø luoân bò caûm xuùc taùc ñoäng vaø daãn daét, nhöng haàu nhö chuùng ta chöa quan taâm ñeå hieåu veà caûm xuùc. Gioáng nhö nhöõng ñöùa treû leân hai tuoåi, khoâng bieát phaûi laøm gì khaùc ngoaøi vieäc khoùc to leân khi chuùng bò ñoùi, bò ñau, bò noùng quaù hoaëc laïnh quaù, chuùng ta thöôøng khoâng bieát phaûi laøm gì ñeå ñoái ñaàu vôùi söï caêng thaúng, söï lo laéng, söï ñau khoå,… Caùch chuùng ta phaûn öùng laïi caùc vaán ñeà thöôøng heát söùc ñôn giaûn vaø theo baûn naêng. Laøm gì ñeå giaûi toûa noãi buoàn, giaûi toûa söï sôï haõi, söï giaän döõ,… ? Phaûi laøm gì ñeå taïo ra ñöôïc nieàm vui, nieàm haïnh phuùc, söï haøi loøng? Ñeå toàn taïi, moïi ngöôøi ñang döïa vaøo kinh nghieäm cuûa baûn thaân hoaëc theo lôøi khuyeân cuûa ngöôøi khaùc nhaèm giaûi toûa caùc caûm xuùc cuûa mình. Trong raát nhieàu tröôøng hôïp, thay vì giaûi toaû caùc caûm xuùc xaáu cuûa mình thì chuùng ta laïi taïo ra theâm nhöõng raéc roái, nhöõng vaán ñeà môùi lôùn hôn. Haõy cuøng xem ví duï sau: Khi Madona bò baïn trai xuùc phaïm vaø bò phaûn boäi. Coâ phaûi chòu ñöïng moät caùch ñau ñôùn vaø maát khaû naêng kieåm soaùt caùc caûm xuùc cuûa mình. Madona phaûn öùng theo baûn naêng vaø tìm caùch traû thuø laïi. Coâ ñau khoå vaø giaän döõ vôùi nhöõng yù nghó toài teä veà söï vieäc. Caøng suy nghó, söï ñau khoå vaø côn giaän cuûa Madona caøng taêng vaø leân ñeán ñænh ñieåm. Coâ khoùc loùc voø ñaàu böùt toùc vaø la loái vôùi taát caû moïi ngöôøi. 14

15

Trong ñaàu Madona luùc ñoù chæ coù moät yù nghó duy nhaát laø tìm moïi caùch ñeå teân baïn trai ñoù phaûi traû giaù, phaûi ñau khoå, hoái haän vì nhöõng haønh ñoäng cuûa haén. Haøng loaït nhöõng thuû ñoaïn traû thuø taøn nhaãn ñöôïc vaïch ra trong ñaàu coâ.

Theo baûn naêng cuûa mình, con ngöôøi luoân voâ tình taïo ra nhieàu vaán ñeà nhöùc ñaàu, nhöõng truïc traëc, nhöõng ñoå vôõ, thaát baïi trong caùc moái quan heä. Keát cuïc laø chuùng ta töï gaây ra cho mình moät cuoäc soáng ít haïnh phuùc maø nhieàu khoå ñau.

Duø Madona coù thöïc hieän thaønh coâng caùc haønh ñoäng traû thuø hay khoâng thì caùc haønh vi ñoù cuõng coù taùc ñoäng raát tieâu cöïc ñoái vôùi baûn thaân coâ vaø nhöõng ngöôøi xung quanh. Caùc phaûn öùng ñeå traû ñuõa hay coá gaéng chòu ñöïng ñeàu taïo ra söï toån thöông veà tinh thaàn cho Madona.

Ñaây cuõng chính laø nguyeân nhaân taïo ra caùc vaán ñeà cuûa anh chaøng Hoàng Song, cuûa Ngoâ Huy, Vuõ Thanh vaø cuõng laø nguyeân nhaân taïo ra tieàn baïc cho nhöõng ngöôøi nhö Hoaøi Thu.

Lieäu coù caùch naøo khaùc toát hôn khoâng? Thay vì chòu ñöïng vaø phaûn öùng moät caùch tieâu cöïc, lieäu Madona coù theå duøng moät cô cheá kieåm soaùt laø bieán ñoåi caùc caûm xuùc xaáu tieâu cöïc thaønh nhöõng haønh vi tích cöïc nhö: gaëp tröïc tieáp ñoái töôïng? baøy toû thaùi ñoä toäi nghieäp cho söï teä haïi cuûa hoï? thoâng caûm vôùi nhöõng haønh ñoäng xaáu cuûa hoï? chia seû noãi ñau ñôùn cuûa mình, söï chòu ñöïng cuûa mình?… Vì khoâng yù thöùc ñöôïc caùc nhu caàu tinh thaàn cuûa mình, con ngöôøi thöôøng khoâng töï ñaùp öùng ñöôïc caùc nhu caàu veà caûm xuùc toát vaø thöôøng xuyeân rôi vaøo tình traïng ñoùi caûm xuùc. Trong ña soá tröôøng hôïp, caùc caù nhaân seõ haønh ñoäng theo kinh nghieäm, hoaëc theo söï suy dieãn cuûa baûn thaân ñeå tìm kieám caùc caûm xuùc toát vaø giaûi toûa caûm xuùc xaáu. Töông töï nhö moät ngöôøi muø chöõ ngheøo khoù, luoân chaät vaät xoay sôû trong cuoäc soáng ñoùi khoå maø khoâng bieát laøm caùch naøo ñeå thoaùt ra, tình traïng “muø môø veà caûm xuùc” khieán ña soá moïi ngöôøi khoâng taïo ñöôïc söï giaøu coù veà caûm xuùc toát vaø luoân rôi vaøo nhöõng tình huoáng töï mình laøm khoå mình. Thay vì phaûi goùp yù, chuùng ta laïi cheâ bai, thay vì caàn chia vui, chuùng ta laïi töùc toái, ghen tî.

Bí Mật Cảm Xuùc

ÔÛ nhöõng tröôøng hôïp teä hôn, tình traïng khoâng hieåu bieát vaø khoâng kieåm soaùt ñöôïc caûm xuùc cuûa baûn thaân deã daãn tôùi caùc haønh ñoäng cöïc ñoan nhö löøa ñaûo, baïo löïc hoaëc caùc haønh vi teä haïi khaùc. Caâu hoûi ñöôïc ñaët ra laø: Chuùng ta ñaõ bieát ñöôïc những gì veà caûm xuùc? Döôùi goùc ñoä khoa hoïc, caûm xuùc laø keát quaû taùc ñoäng cuûa nhöõng luoàng thaàn kinh leân caùc phaàn khaùc nhau cuûa naõo boä. Moät soá nhaø nghieân cöùu veà heä thaàn kinh (nervous system) ñaõ tieán haønh thí nghieäm duøng caùc xung ñieän taùc ñoäng vaøo naõo qua caùc ñieän cöïc vaø taïo ra ñöôïc nhöõng traïng thaùi caûm xuùc khaùc nhau nhö cöôøi, buoàn raàu, caêng thaúng,... Xeùt veà baûn chaát, Ñònh nghóa veà caûm xuùc coù theå phaùt bieåu nhö sau : -------------------------------------------------------------Veà baûn chaát – Caûm xuùc chính laø moät traïng thaùi hoaù hoïc cuûa naõo boä. -------------------------------------------------------------Chuyeän gì xaûy ra khi anh chaøng Kolia vaø moät coâ naøng Vera 16 tuoåi laàn ñaàu tieân trong ñôøi hoân nhau? 15

16

Söï chaïm nheï giöõa hai laøn moâi khi hoân, treân thöïc teá chæ laø moät taùc ñoäng cô hoïc thuaàn tuùy, nhöng ñaây chính laø moài löûa cho söï buøng noå veà caûm xuùc. Do cô cheá töï kích thích, cô theå seõ taïo ra moät luoàng thaàn kinh raát maïnh, ñöôïc daãn truyeàn theo caùc maïch thaàn kinh vaø taùc ñoäng maïnh vaøo naõo boä, taïo ra moät caûm giaùc nhö bò soác ñieän, coù leõ cuõng khoâng khaùc caûm giaùc bò seùt ñaùnh laø bao. Döôùi taùc ñoäng cuûa luoàng thaàn kinh naøy, moät soá loaïi hooùcmoân vaø moät löôïng raát lôùn noäi tieát toá endorphin seõ ñöôïc taïo ra vaø phoùng thích vaøo naõo, taùc ñoäng leân heä thaàn kinh caûm nhaän ñeå laøm cho caù nhaân coù caûm giaùc sung söôùng vöôït baäc. Theo quan nieäm cuûa y hoïc phöông ñoâng, trong cô theå con ngöôøi luoân coù nhöõng luoàng chaân khí löu thoâng. Khí seõ taïo neân thaàn, töùc thaàn thaùi, saéc maët, theå hieän traïng thaùi taâm lyù cuûa con ngöôøi. Döôùi goùc ñoä khoa hoïc, caùc luoàng chaân khí naøy chính laø nhöõng luoàng thaàn kinh lieân tuïc luaân chuyeån trong cô theå, coøn caùc huyeät ñaïo laø nhöõng nuùt giao loä cuûa caùc ñöôøng daây thaàn kinh. Caùc caûm xuùc laø nguyeân nhaân taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa cô cheá daãn truyeàn thaàn kinh, laø traïng thaùi khi caùc luoàng thaàn kinh taùc ñoäng leân naõo boä maø heä quaû taïo neân aûnh höôûng maïnh meõ tôùi hoaït ñoäng cuûa heä thoáng hoâ haáp, heä thoáng tuaàn hoaøn vaø ñeán caùc cô quan khaùc cuûa cô theå. Caûm xuùc laø yeáu toá taïo neân caùc traïng thaùi taâm lyù cuûa con ngöôøi.

Bí Mật Cảm Xuùc

-6CAÛM XUÙC - MOÙN AÊN TINH THAÀN CHO TRÍ NAÕO Coù ñöôïc caùc caûm xuùc laø moät nhu caàu khoâng theå thieáu cho cô theå cuûa baïn, bôûi vì caûm xuùc laø taùc nhaân chính giuùp duy trì, kích hoaït vaø taêng cöôøng söï hoaït ñoäng cuûa cô theå. Caûm xuùc toát laøm taêng soá löôïng caùc tín hieäu thaàn kinh coù lôïi cho cô theå, coøn caûm xuùc xaáu thì ngöôïc laïi. Cuõng gioáng nhö ích lôïi töø voøng tuaàn hoaøn cuûa maùu vaø doøng luaân chuyeån cuûa döôõng khí (Oxy), cô theå cuûa chuùng ta cuõng caàn duy trì ñeàu ñaën doøng luaân chuyeån cuûa caùc tín hieäu thaàn kinh. Caùc tín hieäu thaàn kinh - goàm nhöõng tín hieäu taùc ñoäng vaøo yù thöùc vaø caû nhöõng tín hieäu taùc ñoäng vaøo voâ thöùc – ñaây chính laø nhöõng thoâng tin maø heä thaàn kinh trung öông caàn coù ñeå kieåm soaùt ñöôïc tình traïng hoaït ñoäng cuûa moïi cô quan vaø caùc boä phaän trong cô theå. Qua ñoù heä thaàn kinh trung öông seõ gôûi nhöõng meänh leänh caàn thieát tôùi caùc cô quan, ñeå ñieàu chænh hay duy trì cho cô theå luoân ôû trong tình traïng hoaït ñoäng toái öu. Neáu khoâng coù ñöôïc caùc caûm xuùc thì cuoäc soáng cuûa chuùng ta seõ trôû thaønh moät daïng ñôøi soáng thöïc vaät, töùc chuùng ta chæ toàn taïi chöù khoâng phaûi laø soáng. Caûm xuùc chính laø söï khaùc bieät lôùn giöõa con ngöôøi vôùi caùc loaøi vaät khaùc bôûi vì haàu heát caùc loaøi vaät chæ coù caûm giaùc. Caûm xuùc laøm cho cuoäc ñôøi con ngöôøi trôû neân phong phuù hôn, ñeïp hôn vaø ñaùng soáng hôn. Ngaøy nay, coù raát nhieàu thoâng tin giuùp chuùng ta bieát roõ raèng, veà maët theå chaát, moãi ngaøy baïn caàn phaûi aên bao nhieâu, uoáng bao nhieâu, caàn nhöõng vitamin, nhöõng khoaùng chaát gì, caàn coù bao nhieâu calori naêng löôïng ñeå toàn taïi.

16

17

Vaäy nhöng haàu nhö khoâng ai trong chuùng ta yù thöùc ñöôïc laø moãi ngaøy, chuùng ta caàn phaûi “aên” bao nhieâu caùc caûm xuùc toát – töùc nhöõng moùn aên tinh thaàn, ñeå cô theå coù theå hoaït ñoäng toát. Khi nhaän thöùc ñöôïc vieäc naøy, chuùng ta seõ phaûi duøng moät soá nhöõng heä ño löôøng caûm xuùc (seõ coù dòp giôùi thieäu vôùi baïn ñoïc trong taäp saùch Nhöõng Qui Luaät cuûa Neàn Kinh Teá Tinh Thaàn) ñeå ño ñöôïc cöôøng ñoä, ñoä lôùn cuûa caùc giaù trò tinh thaàn. Qua ñoù, chuùng ta seõ xaùc ñònh ñöôïc nhu caàu haèng ngaøy cuûa cô theå veà caùc loaïi caûm xuùc – töùc thöùc aên tinh thaàn cho naõo boä. Theo baïn thì baïn seõ caàn ñöôïc maáy loaïi caûm xuùc toát trong moät ngaøy ñeå coù moät cuoäc soáng haïnh phuùc? Moãi ngaøy baïn caàn “aên” bao nhieâu nieàm vui? bao nhieâu haïnh phuùc? bao nhieâu söï haøi loøng?… -7BA DAÏNG CAÛM XUÙC CÔ BAÛN Tuøy theo töøng thôøi ñieåm, caùc noäi tieát toá khaùc nhau, maø thöïc chaát laø caùc chaát hoaù hoïc ñöôïc tieát ra, seõ coù taùc duïng khaùc nhau leân naõo boä, cuï theå laø leân heä thaàn kinh caûm nhaän, vaø sau ñoù laøm aûnh höôûng tôùi caùc quaù trình trao ñoåi chaát cuûa cô theå. Caùc caûm xuùc ñöôïc taïo ra töø nhöõng thay ñoåi raát phöùc taïp cuûa naõo boä vaø heä thaàn kinh döôùi taùc ñoäng cuûa caùc noäi tieát toá vaø nhöõng loaïi hoaù chaát khaùc. Tuy nhieân, coù moät yeáu toá aûnh höôûng raát maïnh ñeán caùch maø naõo boä caûm nhaän ñöôïc caûm xuùc, ñoù laø toác ñoä daãn truyeàn thoâng tin giöõa caùc nô-ron thaàn kinh (töùc caùc teá baøo thaàn kinh). Döïa vaøo tính chaát cuûa caùc noäi tieát toá ñöôïc taïo ra maø toác ñoä daãn truyeàn caùc tín hieäu thaàn kinh seõ nhanh hay chaäm. Tuøy vaøo toác ñoä vaø chaát löôïng daãn truyeàn caùc tín hieäu thaàn kinh, naõo boä seõ cho ta caùc daïng caûm xuùc khaùc nhau. Chuùng ta coù

Bí Mật Cảm Xuùc

theå phaân caùc caûm xuùc ra laøm 3 daïng cô baûn laø caûm xuùc toát, caûm xuùc trung tính vaø caûm xuùc xaáu. 1/ Caûm xuùc toát – Thöùc aên boå döôõng cho naõo boä Ñaây chính laø caùc caûm xuùc maø moïi ngöôøi ñeàu khao khaùt ñeå coù ñöôïc. Caûm xuùc toát laø nhöõng caûm xuùc maø caùc loaïi noäi tieát toá ñöôïc taïo ra seõ taùc ñoäng coù ích cho cô theå, giuùp taêng nhanh toác ñoä vaø chaát löôïng daãn truyeàn tín hieäu thaàn kinh. Caûm xuùc toát seõ taêng cöôøng vaø hoaøn thieän caùc quaù trình trao ñoåi chaát, giuùp cô theå hoài phuïc, ñaøo thaûi caùc chaát ñoäc haïi, treû hoùa caùc teá baøo, giuùp caùc cô quan chöùc naêng hoaït ñoäng hoaøn haûo. Caùc traïng thaùi caûm xuùc toát bao goàm: haøo höùng, vui veû, töï haøo, sung söôùng, haøi loøng, yeâu ñöông, haïnh phuùc,… vaø ñaëc bieät laø caùc khoaùi caûm tình duïc. Hoaït ñoäng tình duïc laø caùch nhanh choùng giuùp cho con ngöôøi ñaït ñöôïc caûm xuùc toát ôû möùc cao nhaát. Caùc caûm xuùc toát giuùp ruùt ngaén thôøi gian laønh beänh vaø giuùp keùo daøi tuoåi thoï. Caùc nghieân cöùu khoa hoïc taïi Canada, New Zealand vaø Australia cho thaáy cho thaáy ôû nhöõng ngöôøi lôùn tuoåi neáu vaãn duy trì keùo daøi ñöôïc ñôøi soáng tình duïc (khoaûng 30% trong soá caùc cuï oâng töø 70 tôùi 80 tuoåi ñöôïc hoûi ñaõ coù sinh hoaït tình duïc trung bình 5 laàn trong moät thaùng – theo Psychology Today) thì tình traïng söùc khoeû cuûa nhoùm nhöõng ngöôøi naøy toát hôn vaø hoï soáng haïnh phuùc hôn nhoùm ngöôøi khoâng duy trì ñöôïc ñôøi soáng tình duïc. Caûm xuùc toát chính laø kim chæ nam, laø muïc ñích cho taát caû hoaït ñoäng, caùc noã löïc cuûa caù nhaân trong cuoäc soáng. 2/ Caûm xuùc trung tính – Söï caân baèng cuûa cô theå Trong nhöõng ñieàu kieän bình thöôøng, cô theå cuûa con ngöôøi laø moät boä maùy sinh hoïc vaø coù caùc hoaït ñoäng caàn thieát ñeå duy trì söï soáng, 17

18

söï toàn taïi cuûa baûn thaân. Trong tình traïng caûm xuùc naøy, toác ñoä daãn truyeàn caùc tín hieäu thaàn kinh ñöôïc duy trì ôû möùc ñaït tieâu chuaån theo nhu caàu cuûa cô theå. Traïng thaùi caûm xuùc bình thöôøng naøy chieám phaàn lôùn thôøi gian trong cuoäc soáng cuûa baïn. Ñaây chính laø loaïi caûm giaùc trung tính. Trong traïng thaùi naøy, taát caû caùc cô quan ñeàu hoaït ñoäng bình thöôøng, taïo cho chuùng ta caûm giaùc “moïi vieäc ñeàu oån”. Caûm xuùc trung tính giuùp baïn nhaän thöùc ñöôïc söï hoaït ñoäng bình oån cuûa cô theå vaø ñaây laø traïng thaùi caân baèng veà tinh thaàn vaø naêng löôïng. Tuy nhieân, caùc caûm xuùc trung tính neáu toàn taïi trong moät khoaûng thôøi gian daøi seõ taïo ra nhieàu vaán ñeà nghieâm troïng cho caùc hoaït ñoäng cuûa naõo boä. Chuùng seõ taïo ra caùc traïng thaùi voâ caûm, buoàn chaùn vaø trì treä. 3/ Caûm xuùc xaáu – Nhöõng lieàu thuoác ñoäc Caûm xuùc xaáu seõ taïo ra nhöõng chaát ñoäc haïi, coù taùc duïng xaáu ñeán quaù trình trao ñoåi chaát cuûa cô theå, laøm taéc ngheõn caùc doøng daãn truyeàn tín hieäu thaàn kinh, laøm roái loaïn voøng tuaàn hoaøn maùu vaø döôõng khí. Caûm xuùc xaáu seõ phaù vôõ söï caân baèng cuûa quaù trình trao ñoåi chaát, daãn ñeán tình traïng laøm suy yeáu caùc cô quan chöùc naêng cuûa cô theå, huûy hoaïi caùc teá baøo, laøm suy yeáu heä thoáng mieãn dòch, taïo ra haøng loaït caùc loaïi vaán ñeà veà söùc khoûe vaø caùc loaïi beänh taät. Tröø moät soá tröôøng hôïp ñaëc bieät duøng caûm xuùc xaáu nhö moät coâng cuï kích thích ñeå laøm taêng möùc ñoä caûm xuùc toát, caùc caûm xuùc xaáu luoân laø moái nguy hieåm, aûnh höôûng vaø ñe doaï söï toàn taïi cuûa caù nhaân. Do vaäy caûm xuùc xaáu laø loaïi caûm xuùc maø taát

Bí Mật Cảm Xuùc

caû moïi ngöôøi ñeàu neù traùnh, phoøng ngöøa hay tìm caùch trieät tieâu nhöõng aûnh höôûng xaáu cuûa noù. ÔÛ moät khía caïnh khaùc, caûm xuùc xaáu seõ taïo ra taâm beänh, maø ñaây laïi laø nguyeân nhaân chính taïo ra haàu heát caùc loaïi beänh taät cuûa con ngöôøi. Trong thaùi taâm moãi moät laãn nhau

cuoäc soáng, caùc loaïi caûm xuùc cuûa con ngöôøi laø nhöõng traïng lyù raát phöùc taïp. Caùc nhaø taâm lyù hoïc ñaõ phaùt hieän ra raèng caûm xuùc ñeàu ñöôïc taïo ra töø vieäc baét nguoàn hay pha troän giöõa nhöõng traïng thaùi caûm xuùc khaùc nhau.

Coù moät soá giaû thuyeát neâu ra raèng gioáng nhö vieäc hoøa caùc maøu saéc cô baûn vôùi nhau, tuøy theo tyû leä, chuùng ta seõ coù haøng trieäu maøu saéc khaùc nhau, caûm xuùc cuõng seõ coù boán loaïi caên baûn: vui, buoàn, yeâu, gheùt. Tuy nhieân trong quaù trình thöû aùp duïng ñeå phaân tích thì giaû thuyeát naøy khoâng theå lyù giaûi ñöôïc nhöõng traïng thaùi caûm xuùc khaùc nhau nhö: töï haøo, duõng caûm, tin töôûng, toø moø,… Döôùi goùc ñoä khoa hoïc cuûa lyù thuyeát veà caûm xuùc, caùc loaïi caûm xuùc khaùc nhau maø chuùng ta coù ñöôïc laø do nhöõng tyû leä khaùc nhau cuûa moät soá hooùc-moân chính trong naõo boä maø endorphin vaø serotonin laø hai loaïi ñoùng vai troø quan troïng nhaát. -8CAÙC LOAÏI NHU CAÀU LAØ ÑIEÀU KIEÄN GIUÙP TAÏO RA CAÛM XUÙC Theo baûn naêng töï nhieân moïi ngöôøi seõ coá gaéng neù traùnh caùc tình huoáng taïo ra nhöõng caûm xuùc xaáu vaø noã löïc toái ña ñeå coù ñöôïc caùc ñieàu kieän giuùp cho chuùng ta coù nhöõng caûm xuùc toát. Taát caû caùc ñieàu kieän nhaèm coù caûm xuùc toát hoaëc traùnh ñöôïc caûm xuùc xaáu hình thaønh neân khaùi nieäm ñöôïc goïi laø “nhu caàu” cuûa con ngöôøi. 18

19

Theo coâng trình nghieân cöùu noåi tieáng cuûa giaùo sö taâm lyù hoïc Abraham Maslow, nhu caàu cuûa con ngöôøi coù theå ra thaønh 5 nhoùm cô baûn nhö sau:

MÖÙC 3 - Nhu caàu ñöôïc chaáp nhaän vaø yeâu thöông Haàu heát caùc xuùc caûm toát ñöôïc taïo ra töø nhöõng moái quan heä töông taùc giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi, do vaäy caù nhaân luoân coù nhu caàu ñöôïc thuoäc veà moät taäp theå lôùn ñeå ñöôïc chia seû, ñöôïc yeâu thöông, ñöôïc ñoùng goùp. Moãi caù nhaân cuøng luùc coù theå tham gia vaøo nhieàu taäp theå khaùc nhau. Tuøy theo caùc ñaëc thuø rieâng veà chuûng toäc, giôùi tính, ñòa phöông, ngaønh ngheà, toân giaùo maø caù nhaân seõ choïn cho mình nhöõng taäp theå phuø hôïp. MÖÙC 4 - Nhu caàu ñöôïc toân troïng

Theo lyù thuyeát Maslow, moãi caù nhaân seõ caàn ñöôïc thoûa maõn nhöõng nhu caàu theo caùc caáp ñoä töø 1 tôùi 5. Khi ñaõ ñaït ñöôïc 1 naác nhu caàu caên baûn, caù nhaân seõ mong muoán ñöôïc thoûa maõn naác nhu caàu cao hôn. MÖÙC 1 - Nhu caàu sinh toàn cô baûn Ñaây laø caùc nhu caàu cô baûn nhaát ñeå con ngöôøi coù theå toàn taïi ñöôïc trong xaõ hoäi nhö : aên, uoáng, thôû - hoaït ñoäng, ñi laïi nguû, nghæ ngôi - suy nghó

Khi caù nhaân ñaõ laø thaønh vieân trong taäp theå, naác nhu caàu keá tieáp laø “ñöôïc toân troïng” - noùi caùch khaùc laø “Ñòa vò xaõ hoäi”. Ñòa vò xaõ hoäi cao seõ cho pheùp caù nhaân ñöôïc taùc ñoäng, sai khieán ngöôøi khaùc laøm coâng vieäc thay cho hoï, tuaân phuïc hoï, ca ngôïi hoï. Theo tö töôûng phong kieán cuûa Chaâu AÙ thì loaïi nhu caàu naøy ñöôïc coi nhö naác cuoái cuøng cuûa xaõ hoäi. MÖÙC 5 - Nhu caàu hieän thöïc hoùa baûn thaân Nhu caàu naøy chính laø naác nhu caàu cao nhaát cuûa con ngöôøi - Ñöôïc laøm “nhöõng ñieàu vó ñaïi - coù yù nghóa lôùn lao - taùc ñoäng ñeán xaõ hoäi” Ñöôïc xaõ hoäi ghi nhaän. Trong xaõ hoäi Phöông Taây, nhu caàu naøy ñaëc bieät ñöôïc coi troïng vaø ñöôïc khuyeán khích. Ñaây cuõng chính laø lyù do tuy ra ñôøi chaäm hôn neàn vaên minh Chaâu AÙ, nhöng xaõ hoäi Phöông Taây ñaõ coù nhöõng böôùc phaùt trieån vöôït baäc vaø vöôït leân daãn ñaàu trong voøng chæ vaøi theá kyû.

MÖÙC 2 - Nhu caàu veà an toaøn caù nhaân Ñaây laø naác nhu caàu thöù 2 cuûa con ngöôøi, laø caùc ñieàu kieän caàn thieát ñeå duy trì söï an toaøn cuûa caù nhaân trong xaõ hoäi nhö: nhaø ôû - giaøy deùp, quaàn aùo - phöông tieän ñi laïi - coâng vieäc (thu nhaäp) - caùc kieán thöùc neàn taûng (ñoïc, vieát)

Bí Mật Cảm Xuùc

Caùc loaïi nhu caàu treân ñaây thöïc teá chæ laø beà noåi, laø maët beân ngoaøi, theå hieän caùc loaïi ham muoán cuûa con ngöôøi ñeå coù ñöôïc caùc caûm xuùc toát. Treân thöïc teá, raát khoù ñeå tính heát ñöôïc caùc loaïi nhu caàu cuï theå cuûa con ngöôøi. 19

20

Naêm nhoùm nhu caàu theo phaân loaïi cuûa Maslow giuùp chuùng ta thaáy ñöôïc nhöõng nhoùm muïc ñích chính daãn daét caùc haønh vi con ngöôøi ñeå höôùng tôùi söï thoaû maõn theo caùc tieâu chí do xaõ hoäi ñaët ra. Tuy nhieân, coù moät soá ñieåm baát hôïp lyù trong lyù thuyeát veà nhu caàu cuûa Maslow: Trong raát nhieàu tröôøng hôïp cuûa cuoäc soáng, con ngöôøi caàn caùc loaïi nhu caàu khaùc nhau, nhöng hoaøn toaøn khoâng theo qui luaät thaùp nhu caàu, töùc laø phaûi ñaùp öùng xong naác nhu caàu möùc 1 roài con ngöôøi môùi caàn ñeán nhu caàu möùc 2, thoûa maõn möùc soá 2 xong môùi coù nhu caàu möùc 3,… ÔÛ töøng tình huoáng cuï theå, caùc nhu caàu cuûa moãi caù nhaân seõ hoaøn toaøn khaùc nhau vaø ñöa tôùi caùc haønh vi khaùc nhau. Vì vaäy, chuùng ta khoâng theå ñoaùn tröôùc hay giaûi thích ñöôïc caùc haønh vi theo ngaãu höùng cuûa con ngöôøi neáu chæ döïa treân caùch phaân nhoùm nhu caàu cuûa Maslow. Phöông phaùp xaùc ñònh nhu caàu chính xaùc nhaát laø phaûi phaân tích treân neàn taûng caùc giaù trò caûm xuùc maø caù nhaân coù ñöôïc trong nhöõng thôøi ñieåm cuï theå. Tuøy theo tình huoáng maø nhu caàu cuûa caùc caù nhaân seõ khaùc nhau. Coù nhöõng ngöôøi saün saøng hy sinh, chaáp nhaän chòu ñöïng söï ñoùi khoå ôû naác nhu caàu 1 ñeå taïo uy tín caù nhaân thuoäc veà naác 4, hoaëc coù khi caù nhaân chæ môùi ñöôïc thoûa maõn naác 1, nhöng hoï laïi coù caùc nhu caàu ôû naác soá 5. Ngöôïc laïi coù nhöõng ngöôøi ñang ôû möùc soá 4 laïi muoán quay veà ñöôïc soáng ôû möùc thöù 2 trong (nhö tröôøng hôïp hy sinh taát caû vì tình yeâu theo kieåu moät tuùp leàu tranh hai quaû tim vaøng). Moät thieáu soùt lôùn cuûa lyù thuyeát Maslow laø haàu nhö chæ döïa vaøo baûn naêng caên baûn soá 2 – töùc baûn naêng duy trì söï toàn taïi cuûa chính caù nhaân ñoù. Baœn naêng soá moät, laø baœn naêng quan

Bí Mật Cảm Xuùc

troïng nhaát ñoái vôùi caùc caù nhaân nhöng laïi ñöôïc xeáp ôœ naác treân cuøng – töùc coù möùc ñoä öu tieân sau cuøng. Treân thöïc teá, baûn naêng lôùn nhaát, quan troïng nhaát luoân laø baûn naêng soá 1 – töùc duy trì söï toàn taïi cuûa gioáng noøi. Lyù thuyeát cuûa Maslow ñaõ khoâng lyù giaûi ñöôïc nhöõng tröôøng hôïp maø caù nhaân haønh ñoäng theo baûn naêng naøy – ví duï hy sinh taát caœ moïi thöù, thaäm chí saün saøng nhaûy vaøo löûa ñeå cöùu ñöùa con cuûa mình, hay tröôøng hôïp nhöõng caù nhaân raát ngheøo khoå, nhöng laïi saün saøng cöu mang cho ñöùa treû bò boû rôi,… Töø goùc ñoä lyù thuyeát caûm xuùc, moïi vieäc ñeàu ñöôïc giaûi thích moät caùch deã daøng vaø raát khoa hoïc veà nguyeân nhaân vaø nguoàn goác caùc loaïi nhu caàu cuûa con ngöôøi. -9QUI LUAÄT VEÀ NHU CAÀU QUI LUAÄT NHU CAÀU: Ñeå coù caùc caûm xuùc toát, con ngöôøi seõ töï taïo ra cho mình nhöõng nhu caàu môùi döïa treân nhaän thöùc vaø kinh nghieäm soáng, vôùi tieâu chí coù theâm caùc caûm xuùc toát vaø giaûm bôùt caùc caûm xuùc xaáu. Nhu caàu seõ bieán maát moät khi caûm xuùc caàn thieát ñaõ ñöôïc ñaùp öùng. Do naõo boä cuûa con ngöôøi ñaõ phaùt trieån ôû möùc raát cao neân caùc caûm xuùc maø chuùng ta coù ñöôïc voâ cuøng ña daïng. Söï taùc ñoäng raát maïnh cuûa caûm xuùc taïo ra voâ soá caùc nhu caàu khaùc nhau cho moãi caù nhaân. Ñieàu kieän soáng cuûa con ngöôøi ngaøy nay ñaõ ñöôïc xaõ hoäi baûo ñaûm ôû möùc cao neân baûn naêng soá 1 «duy trì noøi gioáng», qua haøng chuïc ngaøn 20

21

naêm tieán hoùa, ñaõ bò baûn naêng soá 2 - laø «duy trì söï toàn taïi cuûa baûn thaân» - che laáp phaàn lôùn.

cuœa chuùng ta bò phuï thuoäc raát nhieàu vaøo möùc ñoä caœm xuùc maø chuùng ta ñaõ coù töø vaán ñeà ñoù.

Nhöõng ñaëc thuø cuûa xaõ hoäi hieän ñaïi, tính ích kyû vaø phong caùch soáng thöïc duïng cuûa caù nhaân ñaõ coù ñieàu kieän ñeå baûn naêng soá 2 phaùt trieån tôùi möùc toái ña, ñaëc bieät laø trong caùc xaõ hoäi maø neàn kinh teá thò tröôøng phaùt trieån maïnh, khi maø caùc caù nhaân thoaû maõn ñöôïc haàu heát caùc nhu caàu cuûa mình.

Ta coù theå phaân nhoùm nhu caàu theo moät caùch khaùc döïa treân 2 yeáu toá : möùc ñoä quan troïng vaø thôøi gian coù theå ñaùp öùng, caùc nhu caàu seõ ñöôïc phaân thaønh 3 nhoùm chính:

Döïa treân vieäc phaân loaïi, caùc nhu caàu cô baûn cuûa con ngöôøi hieän ñaïi seõ ñöôïc gom vaøo hai daïng sau: 1- Nhu caàu caên baûn ñeå coù ñöôïc caùc caûm xuùc trung tính : Ñaây laø nhu caàu caàn phaûi coù caùc ñieàu kieän vaät chaát toái thieåu ñeå con ngöôøi coù theå duy trì söï toàn taïi cuûa noøi gioáng - töùc con caùi mình – hoaëc söï soáng coøn cuûa baûn thaân. Ñaây chính caùc nhu caàu töông ñöông caùc naác nhu caàu soá 1 vaø soá 2 cuûa thaùp nhu caàu Maslow. 2- Nhu caàu coù caùc caûm xuùc toát ñeå thoûa maõn ñôøi soáng tinh thaàn : Laø taát caû caùc loaïi nhu caàu khaùc maø caù nhaân coù theå nghó ra nhaèm ñaùp öùng cho vieäc taïo ra caùc caûm xuùc toát Bao goàm caùc naác 3, 4, 5 cuûa thaùp Maslow vaø caùc loaïi nhu caàu khaùc. Tuy ñöôïc phaân thaønh nhoùm nhö vaäy, nhöng khoâng coù nghóa laø caùc caù nhaân baét buoäc phaœi thoaœ maõn ñöôïc caùc nhu caàu ôœ naác cô baœn roài thì môùi coù caùc nhu caàu ôœ naác cao hôn. Do cô cheá taäp trung chuù yù cuœa naõo boä con ngöôøi chæ coù theå suy nghó veà 1 vaán ñeà moãi laàn. Muoán taäp trung söï chuù yù vaøo vaán ñeà môùi thì chuùng ta phaœi gaït boœ vaán ñeà ta ñang quan taâm sang moät beân. Taïi moät thôøi ñieåm cuï theå, tuøy theo möùc ñoä phöùc taïp cuœa hoaøn caœnh maø chuùng ta seõ quyeát ñònh taäp trung söï chuù yù vaøo vaán ñeà naøo ta nghó laø quan troïng nhaát, caàn öu tieân giaœi quycát tröôùc nhaát. Do vaäy, caùc nhu caàu seõ xuaát hieän trong taâm trí

Bí Mật Cảm Xuùc

nhoùm 1 – Caùc nhu caàu lyù tính - ngaén haïn, töôùng öùng vôùi caùc nhu caàu cô baœn gaén lieàn vôùi söï soáng coøn cuœa caùc caù nhaân, ta coù theå goïi laø nhöõng nhu caàu ‘côm no - aùo aám’ nhoùm 2 – Caùc nhu caàu caœm tính - trung haïn, töông öùng vôùi caùc nhu caàu veà caœm xuùc cuœa caù nhaân, töùc caùc nhu caàu giuùp caù nhaân coù caœm xuùc toát, töùc nhöõng nhu caàu ñöôïc ‘aên ngon – maëc ñeïp’. nhoùm 3 – Caùc nhu caàu tinh thaàn - daøi haïn, töông öùng vôùi caùc nhu caàu veà tinh thaàn cuœa caù nhaân, töùc caùc nhu caàu giuùp caù nhaân thoœa maõn ñöôïc muïc ñích soáng, lyù töôœng soáng ñeå caù nhaân coù theå ñöôïc thoœa maõn ‘aên ñôøi - ôœ kieáp’. Trong cuøng moät thôøi ñieåm chuùng ta seõ coù theå coù nhieàu loaïi nhu caàu khaùc nhau. Chuùng ta coù theå coù nhu caàu ngaén haïn nhö phaœi aên hoaëc uoáng, cuøng luùc vôùi caùc nhu caàu trung haïn nhö phaœi thöïc hieän caùc coâng vieäc ñöôïc giao, beân caïnh ñoù chuùng ta coù nhu caàu daøi haïn nhö phaœi noã löïc ñeå ñöôïc thaêng tieán, ñeå trôœ thaønh tyœ phuù, ñeå moïi ngöôøi phaœi kính troïng, ñeå ngöôøi mình yeâu ñöôïc haïnh phuùc, hoaëc ñeå keœ khaùc phaœi kính neå vaø phuïc vuï mình, … Vieäc löïa choïn haønh ñoäng ñeå thoœa maõn moät nhu caàu cuï theå naøo seõ tuøy thuoäc vaøo quyeát ñònh cuœa chuùng ta döïa treân trình ñoä, kinh nghieäm soáng, söï hieåu bieát vaø kieåm soaùt cuœa lyù trí ñoái vôùi caùc ham muoán theo baœn naêng döôùi nhöõng taùc ñoäng cuœa ngoaïi caœnh.

21

22

Trong töøng thôøi ñieåm nhaát ñònh, ta seõ löïa choïn caùch haønh ñoäng giuùp ñaùp öùng nhu caàu maø ta cho laø quan troïng nhaát theo 2 tieâu chí: hoaëc giuùp ta thoœa maõn ôœ möùc ñoä cao nhaát, ví duï ta seõ ñi aên tröa moät mình ôœ moät tieäm aên öa thích - hoaëc coù theå seõ laø giaœi phaùp toái öu giuùp ta ñaùp öùng ñöôïc nhieàu nhu caàu nhaát. Ví duï ta seõ quyeát ñònh môøi moät quan chöùc cuøng ñi aên tröa – ta seõ môøi ñoái taùc laøm aên cuøng ñi ñeå cho hoï thaáy ñöôïc uy tín cuœa ta vôùi chính quyeàn – ta seõ choïn aên tröa taïi 1 nhaø haøng maø oâng chuœ coù moät coâ con gaùi raát xinh laø ta thaàm yeâu troäm nhôù ñeå cho hoï thaáy ta laø ngöôøi quan troïng. Vieäc löïa choïn tieâu chí ñeå thoœa maõn caùc nhu caàu laø moät tieàn ñeà quan troïng cho söï thaønh coâng cuœa caùc caù nhaân trong coâng vieäc cuõng nhö trong cuoäc soáng. Ngöôøi thaønh coâng thöôøng seõ laø ngöôøi bieát yù thöùc choïn nhöõng giaœi phaùp keát hôïp giaœi quyeát nhieàu nhu caàu nhaát coù theå trong moät laàn noã löïc ñaùp öùng moät nhu caàu ngaén haïn. Ngöôïc laïi, ngöôøi laáy tieâu chí laø söï thoœa maõn cao nhaát thöôøng seõ choïn nhöõng giaœi phaùp nheï nhaøng, ñôn giaœn vaø deã daøng, ít noã löïc nhaát, maø hieäu quaœ thöôøng laø thaáp nhaát. Neân yù thöùc raèng caùc nhu caàu veà vaät chaát laø caùc nhu caàu ngaén haïn, do vaäy möùc ñoä thoœa maõn cuõng raát haïn cheá. Ngöôøi ít hieåu bieát seõ thöôøng ham muoán thoœa maõn caùc nhu caàu veà vaät chaát thöôøng, seõ phaœi luoân xoay sôœ ñeå thoaœ maõn caùc nhu caàu ngaén haïn môùi noâái tieáp nhau xuaát hieän. Möùc ñoä thoaœ maõn cao nhaát chính laø vieäc löïa choïn vaø ñaùp öùng ñöôïc caùc nhu caàu veà tinh thaàn – töùc caùc nhu caàu daøi haïn. Tuy nhieâân, ñeå ñaùp öùng ñöôïc caùc nhu caàu veà tinh thaàn, caùc caù nhaân seõ phaœi noã löïc nhieàu thôøi gian vaø coâng söùc, vaø ñaëc bieät laø seõ phaœi hy sinh caùc caœm xuùc ngaén haïn.

Bí Mật Cảm Xuùc

- 10 NGUYEÂN TAÉC HY SINH CAÛM XUÙC Do cuøng moät luùc seõ toàn taïi 3 loaïi nhu caàu khaùc, möùc ñoä thoœa maõn maø ta coù ñöôïc töø vieäc ñaùp öùng caùc loaïi nhu caàu cuõng khaùc nhau. Vieäc ñaùp öùng caùc nhu caàu lyù tính ngaén haïn seõ cho ta caùc caœm xuùc toát ôœ möùc ñoä thaáp vaø nhaát thôøi. Ngöôïc laïi, söï ñaùp öùng caùc nhu caàu tinh thaàn daøi haïn seõ cho ta caùc caœm xuùc toát ôœ möùc cao nhaát vaø trong thôøi gian laâu daøi (trong nhieàu naêm). Töø vieäc nhaän bieát veà söï khaùc bieät naøy, caùc caù nhaân seõ yù thöùc saün saøng hy sinh nhöõng caœm xuùc toát hoaëc chòu ñöïng caùc caœm xuùc xaáu trong ngaén haïn ñeå taäp trung vaø noã löïc ñaït ñöôïc caùc giaù trò giuùp taïo ra caùc caœm xuùc trung haïn hoaëc daøi haïn. Nguyeân taéc Hy Sinh Caœm Xuùc ñöôïc phaùt bieåu nhö sau: Con ngöôøi luoân chaáp nhaän chòu ñöïng caûm xuùc xaáu hoaëc hy sinh nhöõng quyeàn lôïi vaät chaát tröôùc maét ñeå xaây döïng vaø baûo veä caùc nguoàn taïo caûm xuùc toát daøi haïn cho baûn thaân. Baïn coù theå thaáy ñieàu naøy trong nhöõng tröôøng hôïp nhö: saün saøng nhòn ñoùi ñeå nhöôøng côm cho con caùi, saün saøng hy sinh quyeàn lôïi vì ngöôøi mình yeâu, saün saøng chòu cöïc khoå vaø toán keùm ñeå coù ñöôïc moät chuùt tình yeâu töø ngöôøi mình si meâ, ñeå coù theâm tieàn, theâm quyeàn, … Döïa treân nguyeân taéc naøy, caùc toå chöùc nhö gia ñình, toân giaùo, toå chöùc kinh teá, xaõ hoäi vaø caùc ñaûng phaùi ñaõ ñaët ra nhöõng taàm nhìn, söù meänh, nhöõng kinh keä, nhöõng lyù töôûng ñeå ñaùp öùng vaø thoûa maõn cho nhu caàu tinh thaàn cuûa caùc thaønh vieân, bôûi vì treân thöïc teá, khoù coù theå thoûa maõn caùc nhu caàu vaät chaát ngaøy caøng taêng cuûa caùc caù nhaân. Möùc ñoä trung thaønh vaø coáng hieán cuûa moät thaønh vieân seõ leä thuoäc raát nhieàu vaøo nieàm tin cuûa thaønh vieân ñoù ñoái vôùi nhöõng muïc ñích vaø lyù töôœng maø toå chöùc ñaët ra. Vì vaäy, yeâu caàu haøng ñaàu cuûa caùc toå 22

23

chöùc laø luoân ñoøi hoûi, baét buoäc caùc thaønh vieân laø phaûi coù loøng tin tuyeät ñoái vaøo caùc nieàm tin vaøo caùc tö töôûng neàn taûng cuûa toå chöùc. Trong caùc toå chöùc vaø trong gia ñình, neáu coù toàn taïi caùc giaù trò tinh thaàn maïnh meõ thì caùc caù nhaân seõ deã daøng coù ñöôïc söï thoûa maõn caùc nhu caàu veà tinh thaàn ñeå coù ñöôïc caûm xuùc toát.

- 11 CAÙC LOAÏI HOOÙC-MOÂN CHÍNH TAÏO NEÂN CAÛM XUÙC TOÁT Nhö chuùng ta ñaõ bieát, caûm xuùc chính laø moät traïng thaùi hoùa hoïc cuûa naõo boä. Qua nghieân cöùu nhöõng taùc ñoäng cuûa caùc loaïi noäi tieát toá (hormones) leân con ngöôøi, caùc nhaø khoa hoïc ñaõ phaùt hieän ra coù 2 loaïi chaát aûnh höôûng maïnh meõ ñeán naõo boä. Ñoù laø caùc noäi tieát toá Endorphin, Seùrotonin, Dopamine vaø Neropinephrine. ENDORPHIN Ñaây laø taùc nhaân chính taïo neân caûm xuùc sung söôùng. Tuøy haøm löôïng Endorphin trong naõo cao hay thaáp maø chuùng ta seõ coù ñöôïc caûm giaùc sung söôùng nhieàu hay ít. Khi baïn ñaït ñöôïc ñieàu mong muoán, hay khi baïn yeâu ñöông, naõo boä kích hoaït ñeå cô theå taïo ra moät löôïng lôùn Endorphin. Noäi tieát toá naøy, ñeán löôït mình seõ taùc ñoäng leân trung taâm xuùc caûm cuûa naõo, taïo cho baïn caûm xuùc haïnh phuùc vaø thoûa maõn. Trong nhieàu tröôøng hôïp khaùc, Endorphin coøn laø chaát coù taùc ñoäng giaûm ñau raát hieäu quaû. Moãi khi baïn va chaïm maïnh vaøo vaät theå cöùng, moät xung thaàn kinh taïo caûm giaùc ñau ñôùn

Bí Mật Cảm Xuùc

seõ ñöôïc gôûi tôùi heä thaàn kinh trung öông. Do taùc ñoäng cuûa xung thaàn kinh naøy, trong naõo seõ xuaát hieän moät soá phaûn öùng hoùa hoïc vaø cho ta caûm giaùc ñau ñôùn. Ngay sau ñoù, naõo boä seõ khôûi ñoäng cô cheá thieát laäp laïi möùc caân baèng caùc hooùc-moân, baèng caùch tieát ra moät löôïng Endorphin, giuùp hoùa giaûi caûm xuùc ñau ñôùn, töùc ñöa naõo boä veà traïng thaùi caûm xuùc trung tính. Do coù nguoàn goác hoaù hoïc töông töï nhö endorphin, caùc loaïi chaát ma tuùy nhö morphine, heroin, cocaine,… khi ñöôïc ñöa vaøo maùu thì cuõng taïo ra caùc taùc ñoäng leân heä thaàn kinh caûm nhaän gioáng nhö endorphin, nhöng cuõng ñoàng thôøi taïo ra moät soá hoaït chaát ñoäc, huûy hoaïi caùc teá baøo naõo. Do vaäy maø raát nhieàu ngöôøi ñaõ laïm duïng ma tuùy nhö moät caùch deã daøng ñeå ñaït caûm giaùc sung söôùng vaø thöïc teá laø hoï cuõng ñang töï huûy hoaïi boä naõo cuûa mình. SEÙROTONIN Seùrotonin laø loaïi noäi tieát toá giuùp taïo ra caùc caûm giaùc yeân taâm, haøi loøng. Trong phaàn lôùn cuoäc ñôøi cuûa con ngöôøi, chuùng ta khoâng ngöøng lo laéng, chôø ñôïi, ñau khoå, sôï haõi,… Lo raèng khoâng ñuû tieàn trang traûi caùc phí toån ñaùp öùng nhu caàu cuûa baûn thaân vaø gia ñình, lo vì khoâng thöïc hieän toát coâng vieäc ñöôïc giao, khoå sôû vì phaûi chôø ñôïi taïi nhöõng nôi phaûi ñeán giao dòch, ñau khoå vì nhöõng thaát baïi, bò phaûn boäi, töùc giaän vì bò coi thöôøng, sôï haõi vì ñaõ laøm hoûng coâng vieäc ñöôïc giao,… Vì taát caû chuùng ta ñeàu soáng vaø phaûn öùng theo baûn naêng neân cuoäc ñôøi luoân ñaày raãy nhöõng vaán ñeà gaây neân caùc caûm xuùc xaáu, thaäm chí raát xaáu. Moãi khi chuùng ta bò nhöõng caûm xuùc xaáu taùc ñoäng, caùc hoaït ñoäng daãn truyeàn thaàn kinh bò beá taéc. Cô cheá töï baûo veä seõ khôûi ñoäng ñeå naõo tieát ra moät löôïng seùrotonin caàn thieát, giuùp phuïc hoài möùc daãn truyeàn thaàn kinh, hoùa giaûi taùc ñoäng cuûa caùc loaïi noäi tieát toá coù haïi tôùi cô theå. 23

24

Treân thöïc teá cô theå thöôøng phaûi raát noã löïc ñeå cung caáp ñuû serotonin nhaèm hoùa giaûi heát caùc caûm xuùc xaáu do naõo boä cuûa chuùng ta taïo ra. Nhaän bieát caùc cô cheá taùc ñoäng cuûa seùrotonin, nhieàu loaïi thuoác choáng traàm caûm ñaõ ñöôïc taïo ra giuùp con ngöôøi giaûi toûa vaø haïn cheá ñöôïc nhöõng caûm xuùc xaáu. Caùc loaïi thuoác nhö Paxil, Prozac, Zoloft giuùp kích thích cô theå taïo ra nhieàu serotonin hôn. Thöïc teá taïi Myõ vaø caùc nöôùc phaùt trieån, raát nhieàu ngöôøi sau khi söû duïng nhöõng thuoác naøy trong moät thôøi gian daøi, hoaëc söû duïng vôùi lieàu cao ñeàu coù nhöõng vaán ñeà veà thaàn kinh vaø bò nghieän. Do vaäy cô quan quaûn lyù döôïc phaåm FDA cuûa Myõ ñaõ ra leänh caám vaø haïn cheá söû duïng nhöõng loaïi thuoác naøy. DOPAMINE & NEROPINEPHRINE Töông töï nhö Seùrotonin, Dopamine vaø Norepinephrine cuõng laø caùc chaát daãn truyeàn tín hieäu thaàn kinh. Coù Dopamine ñaày ñuœ seõ cho ta traïng thaùi tænh taùo vaø traøn treà naêng löôïng. Neropinephrine seõ giuùp chung ta coù caùc traïng thaùi haøi loøng vaø phaán khích, giuùp chuùng ta taäp trung söï chuù yù vaøo söï vieäc.

tröôùc caùc taùc nhaân taïo caœm xuùc. Ñieàu naøy giaœi thích cho hieän töôïng tuoåi treœ luoân phaœn öùng raát noùng voäi vaø boàng boät. Khi ñaõ coù tuoåi, cô theå chuùng ta cuõng gioáng nhö moät coã maùy giaø nua, seõ phaœn öùng chaâäm hôn vaø khaœ naêng hoài phuïc cuõng seõ laâu hôn. Ñaëc bieät, khi caøng lôùn tuoåi thì löôïng hooc-moân caàn thieát ñöôïc saœn sinh ra caøng ít vaø ñaây cuõng chính laø nguyeân nhaân gaâây ra caùc loaïi beänh cuœa tuoåi giaø. Thieáu caùc noäi tieát toá khieán cho nhu caàu tính duïc vaø sinh saœn cuœa ngöôøi giaø giaœm tôùi möùc gaàn nhö toái thieåu. Thieáu caùc hooc-moân daãn truyeàn thaàn kinh khieán cho caùc cô baép trôœ neân yeáu ôùt, khoù ñieàu khieån vaø chaân tay run raåy. Do vaäy, ñoái vôùi ngöôøi lôùn tuoåi, ngoaøi vieäc caàn coù moät thaùi ñoä soáng thaät yeâu ñôøi vaø caàn duy trì caùc hoaït ñoäng tính duïc, caùc hoaït ñoäng reøn luyeän thaân theå caøng laâu caøng toát. Beân caïnh ñoù, caàn coù moät cheá ñoä boå sung hôïp lyù caùc loaïi hooc-moân cô baœn cho ngöôøi lôùn tuoåi ñeå giuùp hoï khoeœ maïnh hôn, caœ veà theå chaát cuõng nhö tinh thaàn. Coù theå noùi raèng, coù ñaày ñuœ caùc loaïi hooc-moân caàn thieát chính laø söï ñaœm baœo chaéc chaén cho moät cuoäc soáng khoœe maïnh, tröôøng thoï vaø haïnh phuùc. - 12 CHAÁT KÍCH THÍCH – GIA VÒ CUÛA NAÕO BOÄ

Khoâng coù nhieàu taùc ñoäng maïnh nhö Serotonin, nhöng söï thieáu huït Dopamine vaø Neropinephrine seõ taïo ra caùc caœm xuùc xaáu nhö meïât moœi, maát taäp trung, ñôø ñaãn. Ñaëc bieät, vieäc thieáu huït Dopamine seõ gaây ra chöùng beänh Parkinson.

Trong cuoäc soáng, moïi ngöôøi ñeàu coù moät tieâu chí gioáng nhau: Laøm sao ñeå luoân coù ñöôïc caùc caûm xuùc toát vaø soáng haïnh phuùc? Laøm sao ñeå traùnh caùc caûm xuùc xaáu maø traùnh bò ñau khoå?

Khi chuùng ta coøn treœ, cô theå chuùng ta hoaït ñoäng hoaøn haœo vaø thöôøng luoân taïo dêuœ caùc loaïi hooc-moân caàn thieát ñeå hoùa giaœi caùc caœm xuùc xaáu, giuùp ñieàu chænh caùc truïc traëc do caœm xuùc xaáu taïo ra. Phaœn öùng cuœa cô theå ngöôøi treœ tuoåi raát nhanh vaø maïnh

Theo nhöõng kinh nghieäm soáng, töø xa xöa con ngöôøi ñaõ phaùt hieän ra coù soá moät thöïc phaåm, thaûo döôïc, khoaùng chaát, muøi höông, aâm ñieäu,… maø khi taùc ñoäng leân caùc giaùc quan vaø leân naõo boä seõ taïo ra caùc loaïi caûm giaùc vaø caûm xuùc khaùc nhau. Chuùng ta coù theå keå teân moät soá loaïi raát thoâng duïng nhö ôùt, göøng, röôïu, caø pheâ, traø, bia röôïu,

Bí Mật Cảm Xuùc

24

25

thuoác laù, aâm nhaïc caùc loaïi,… hoaëc moät soá loaïi chaát kích thích nguy hieåm nhö morphine, heroin, cocaine vaø nhieàu loaïi taân döôïc khaùc. Ñoái vôùi ngöôøi bình thöôøng, ñeå coù ñöôïc moät caûm giaùc sung söôùng thaät khoâng deã chuùt naøo, vì phaûi traûi qua raát nhieàu khoù khaên, noã löïc môùi coù ñöôïc. Thoâng thöôøng, chuùng ta raát khoù ñaùp öùng ñöôïc caùc ñieàu kieän vaø caùc nhu caàu caàn thieát ñeå naõo boä saûn sinh ra endorphin. Nhöng ngaøy nay, chæ caàn moät lieàu chaát kích thích phuø hôïp laø ngay töùc khaéc caù nhaân seõ coù ñöôïc moät caûm giaùc thoûa maõn nhö mong muoán. Taát caû caùc loaïi chaát gaây nghieän coù caáu taïo hoùa hoïc töông töï nhö endorphin hoaëc serotonin seõ coù cô cheá taùc ñoäng leân naõo boä cuõng töông töï nhö endorphin hoaëc serotonin töï nhieân. Caùc daïng chaát kích thích naøy seõ taïo cho caù nhaân söû duïng noù nhöõng khoaùi caûm hay söï haøi loøng, söï yeân taâm ngay töùc thì. Tuy nhieân, ñieàu nguy hieåm laø sau quaù trình phaûn öùng, caùc chaát thaûi ñoäc haïi - laø keát quaû cuûa caùc phaûn öùng cuûa naõo vôùi chaát kích thích - seõ taùc ñoäng xaáu leân naõo. Caùc chaát naøy seõ laøm roái loaïn caùc chu kyø sinh hoïc cuûa cô theå, tieâu dieät caùc teá baøo thaàn kinh, laøm toån haïi caùc cô quan trong heä thaàn kinh vaø laøm hoûng naõo boä. Keát quaû cuûa taùc haïi seõ thay ñoåi caùc haønh vi bình thöôøng vaø bieán ñoåi khaû naêng caûm nhaän caùc caûm xuùc vaø haønh vi cuûa con ngöôøi. Sau moät thôøi gian söû duïng chaát kích thích, cô cheá thích nghi cuûa naõo seõ töï ñoäng ñieàu chænh. Caù nhaân seõ ít nhaïy caûm hôn döôùi taùc ñoäng cuûa chaát kích thích. Do vaäy ngöôøi söû duïng caàn taêng haøm löôïng, taêng lieàu söû duïng leân. Vaø cöù theo tieán trình nhö vaäy, ñieàu taát yeáu laø naõo boä seõ bò huûy hoaïi hoaøn toaøn khi duøng caùc chaát gaây nghieän ôû lieàu cao hoaëc trong thôøi gian daøi.

Bí Mật Cảm Xuùc

Moät maët khaùc, khi caùc chaát gaây nghieän ñöôïc ñöa vaøo ñeàu ñaën, cô cheá töï ñieàu chænh cuûa naõo seõ ra leänh cho cô theå giaûm, hoaëc ngöng haún tieán trình saûn xuaát endorphin hay serotonin töï nhieân. Ñaây laø luùc ngöôøi duøng chaát kích thích ñaõ trôû thaønh con nghieän thöïc söï. Sau moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh, khi haøm löôïng chaát kích thích (thay theá cho caùc noäi tieát toá töï nhieân) giaûm xuoáng seõ taïo ra caùc caûm giaùc raát khoù chòu gaây ñau ñôùn, thoâi thuùc con nghieän phaûi mau choùng naïp moät löôïng chaát kích thích vaøo cô theå. Ngoaøi caùc loaïi chaát gaây nghieän, con ngöôøi coøn phaùt hieän ra caùc taùc nhaân kích thích khaùc giuùp taïo ra caûm xuùc toát. Trong cuoäc soáng haøng ngaøy, haàu nhö taát caû chuùng ta ñeàu söû duïng caùc loaïi thöïc phaåm coù chaát kích thích nhö röôïu, thuoác laù, traø, caø pheâ, haønh, toûi, chanh, ôùt,… ñeå taùc ñoäng vaøo cô quan vò giaùc vôùi mong muoán taïo ra caùc caûm xuùc toát. Töông töï nhö caùc chaát hoaù hoïc, aâm nhaïc cuõng laø moät nguoàn gaây kích thích, taùc ñoäng vaøo thính giaùc taïo ra caùc caûm xuùc khaùc nhau tuøy aâm ñoä vaø tieát taáu. Tranh aûnh, caùc caûnh ñeïp, caùc maøu saéc khaùc nhau seõ taùc ñoäng vaøo thò giaùc vaø cho chuùng ta nhöõng caûm nhaän môùi. Nhieät ñoä cuõng laø moät taùc nhaân taïo caûm xuùc. Traïng thaùi noùng, hoaëc laïnh seõ taùc ñoäng leân da vaø taïo caûm giaùc ñeå gaây ra caùc caûm xuùc töông öùng. Caùc muøi höông seõ coù taùc ñoäng leân cô quan khöùu giaùc, taïo cho ta caùc caûm nhaän ñaëc bieät vaø giuùp kích hoaït kyù öùc. Ñeå ñaùp öùng cho nhu caàu taïo ra caùc caûm xuùc toát, con ngöôøi ñaõ khoâng ngöøng phaùt trieån vaø hoaøn thieän caùc taùc nhaân taïo caûm xuùc treân ñaây. Ngaøy nay chuùng ta coù caû moät kho taøng ngheä thuaät vaø aâm nhaïc, caùc aâm ñieäu, giai ñieäu töø daân gian tôùi nhaïc coå ñieån vaø aâm nhaïc hieän ñaïi, töø caùc taùc phaåm hoäi hoïa thoâ sô treân ñaù tôùi nhöõng tuyeät taùc cuûa caùc danh hoïa noåi tieáng. Ngoaøi ra haøng loaït caùc loaïi phaåm, nöôùc hoa vaø caùc loaïi dòch vuï khaùc nhau cuõng ñöôïc taïo ra nhaèm mang laïi cho con ngöôøi caùc caûm xuùc toát ñeïp. 25

26

Chaát löôïng cuûa cuoäc soáng chính laø soá löôïng caûm xuùc toát maø ta coù ñöôïc. Caùc caûm xuùc toát seõ giuùp chuùng ta treû laïi, soáng laâu hôn, ít bò beänh taät hôn vaø haïnh phuùc hôn Tuy nhieân, baát kyø loaïi chaát kích thích naøo cuõng ñeàu trôû neân ñoäc haïi khi duøng quaù möùc chaáp nhaän ñöôïc cuûa cô theå.

- 13 TRÍ TÖÔÛNG TÖÔÏNG CUÛA CON NGÖÔØI LAØ NGUOÀN GOÁC TAÏO RA CAÛM XUÙC Hôn haún loaøi vaät, con ngöôøi ñaõ tieán hoaù vaø phaùt trieån vöôït baäc. Loaøi ngöôøi coù ñöôïc moät khaû naêng ñaëc bieät maø haàu heát caùc loaøi vaät ñeàu khoâng coù - ñoù laø khaû naêng töôûng töôïng - töùc coù ñöôïc “Trí töôûng töôïng”. Khaû naêng töôûng töôïng cuûa con ngöôøi laø coäi nguoàn cuûa söï saùng taïo. Trí töôûng töôïng ñaõ giuùp con ngöôøi taïo neân toaøn boä neàn vaên minh nhaân loaïi vôùi caùc xaõ hoäi hieän ñaïi vaø neàn khoa hoïc kyõ thuaät tieân tieán. Moät maët, trí töôûng töôïng giuùp baïn thaêng hoa, taïo ra nhieàu caûm xuùc toát. ÔÛ maët khaùc, do thieáu hieåu bieát veà caûm xuùc, vôùi trí töôûng töôïng cuûa mình, con ngöôøi laïi taïo ra cho baûn thaân caùc caûm xuùc xaáu, laøm traàm troïng hoùa caùc vaán ñeà cuûa chính mình. Thöôøng khi baïn bò taùc ñoäng maïnh bôûi moät söï kieän, duø toát hay xaáu, trí töôûng töôïng ngay töùc khaéc seõ nhaéc ñi nhaéc laïi söï kieän ñoù trong taâm trí cuûa baïn. Do taùc ñoäng cuûa söï vieäc, baïn

Bí Mật Cảm Xuùc

seõ phaûi suy nghó vaø seõ lieân töôûng tôùi caùc tình huoáng coù theå phaùt sinh. Moät caù nhaân neáu coù moät söï kieän vui - truùng soá chaúng haïn - thì seõ töï kích hoaït naõo boä cuûa mình khi nhôù laïi söï kieän vaø töôûng töôïng ra nhöõng ñieàu thuù vò, nhöõng tình huoáng taïo caûm xuùc thoûa maõn coù theå xaûy ra töø vieäc truùng soá, do vaäy seõ coù ñöôïc caùc caûm giaùc sung söôùng, haïnh phuùc. ÔÛ tröôøng hôïp khaùc neáu moät coâ naøng Madona bò ngöôøi yeâu phaûn boäi – söï kieän naøy taïo ra moät cuù soác caûm xuùc xaáu – coâ gaùi seõ thöïc söï ñau khoå. Heä quaû keá tieáp cuûa noãi ñau naøy taùc ñoäng maïnh khieán coâ gaùi lieân tuïc suy nghó veà söï kieän xaáu vaø voâ tình ñaõ ñöa naõo boä vaøo tình traïng caûm xuùc xaáu. Vieäc naøyseõ daãn tôùi söï beá taéc caùc luoàng thaàn kinh vaø taïo ra söï roái loaïn caùc noäi tieát toá, taïo neân caûm giaùc ñau khoå cöïc ñieåm. Neáu coâ naøng Madona thuï ñoäng chòu ñöïng vaø cöù tieáp tuïc suy nghó veà söï kieän xaáu naøy, haøm löôïng caùc noäi tieát toá seõ leân cao ñeán ñoä vöôït khoûi khaû naêng chòu ñöïng cuûa naõo vaø seõ taïo ra moät “söï buøng noå veà caûm xuùc”. Khi naõo boä maát khaû naêng töï kieåm soaùt coâ gaùi seõ phaûn öùng theo baûn naêng – tuøy vaøo tính caùch vaø kinh nghieäm soáng cuûa mình – seõ tìm caùch töï töû? seõ ñeán gaëp teân baïc tình ñeå xaû côn giaän? seõ gaøo khoùc? Seõ tìm caùch traû thuø haén? Hoaëc seõ tìm nhöõng caùch giaûi toaû caûm xuùc khaùc. Nhö vaäy treân thöïc teá, moät söï kieän chæ taïo neân moät caûm xuùc ñôn leû, nhöng do söï kích hoaït cuûa trí töôûng töôïng, con ngöôøi ñaõ töï taïo ra caû moät chuoãi caùc caûm xuùc heä quaû. Trong cuoäc soáng, vì bò daãn daét bôûi söï so ño ganh tò vôùi ngöôøi khaùc, do nhöõng luaät leä vaø nhöõng tieâu chí soáng, con ngöôøi ít khi coù ñöôïc caûm caùc xuùc toát vaø thöôøng xuyeân laø naïn nhaân cuûa caùc caûm xuùc xaáu do chính mình taïo ra. Xuaát phaùt töø baûn naêng soáng coøn, chuùng ta ít ñeå yù tôùi nhöõng caûm xuùc toát bình oån maø thöôøng chæ chuù yù tôùi nhöõng nguy cô, nhöõng caûm xuùc xaáu khoù chòu, nhöõng vaán ñeà nhöùc 26

27

ñaàu. Vieäc töï öôûng töôïng, taùi taïo laïi caùc tình huoáng xaáu luoân xaûy ra vì chuùng ta thöôøng khoâng hieåu vaø khoâng bieát caùch kieåm soaùt caùc caûm xuùc cuûa mình.

traïng thaùi giaän döõ hay lo laéng cao ñoä, neáu bieát caùch ly ra khoûi nguoàn taùc nhaân taïo neân caûm xuùc, ngöøng suy nghó veà vaán ñeà ñaõ xaûy ra thì seõ deã daøng bình tónh trôû laïi sau 15 phuùt.

Khi traûi qua moät tình xuoáng khoù khaên, traéc trôû, naõo boä seõ bò taùc ñoäng bôûi caûm xuùc xaáu. Cô cheá baûo veä cuûa naõo seõ ñöôïc kích hoaït, thoâi thuùc naõo boä suy nghó ñeå ñöa ra caùc giaûi phaùp caàn thieát ñeå giaûi quyeát vaán ñeà phaùt sinh. Neáu vaán ñeà phaùt sinh ñöôïc giaûi quyeát oån thoûa – caùc thoâng tin toát laønh seõ kích hoaït naõo, giuùp caân baèng caùc thaønh phaàn hoaù hoïc trong naõo, xoùa ñi caùc caûm xuùc lo laéng, naõo boä seõ haáp thuï caûm xuùc naøy vaø ghi nhaän raèng “moïi vieäc ñeàu oån”. Naõo boä seõ xeáp söï kieän vaøo ngaên thoâng tin löu tröõ.

Döïa treân söï hieåu bieát naøy, baïn coù theå deã daøng kieåm soaùt caùc caûm xuùc xaáu neáu baïn yù thöùc ñöôïc nhöõng gì ñang xaûy ra trong naõo baïn tröôùc caùc taùc ñoäng töø beân ngoaøi.

Haõy yù thöùc vaø ñöøng töï ñaàu ñoäc baïn baèng trí töôûng töôïng cuûa mình. Baïn caàn suy nghó moät caùch tích cöïc vaø töôûng töôïng veà nhöõng ñieàu toát ñeïp nhaát coù theå seõ ñaït ñöôïc. - 14 NHÖÕNG XUÙC CAÛM “15 PHUÙT” VAØ TÍNH TÖÔNG ÑOÁI CUÛA CAÛM XUÙC Theo nhöõng taøi lieäu nguyeân cöùu cuûa giaùo sö taâm lyù hoïc Daniel Goleman neâu trong cuoán saùch Emotional Intelligent : Caùc traïng thaùi caûm xuùc ñôn leû hieám khi toàn taïi laâu hôn 15 phuùt. Bôûi caûm xuùc chæ laø moät traïng thaùi hoùa hoïc cuûa naõo boä. Do löôïng maùu tuaàn hoaøn cung caáp döôõng chaát cho boä naõo lieân tuïc ñöôïc ñoåi môùi, caùc luoàng thaàn kinh cuõng lieân tuïc thay ñoåi ñeå ñöa thoâng tin veà caùc dieãn bieán cuûa moâi tröôøng beân ngoaøi neân traïng thaùi hoùa hoïc cuûa naõo boä seõ ñöôïc thay ñoåi nhanh choùng. Caùc noäi tieát toá taïo neân caûm xuùc toàn taïi trong naõo seõ ñöôïc “röûa saïch” sau chöøng 15 phuùt. ÔÛ tröôøng hôïp moät ngöôøi khi rôi vaøo

Bí Mật Cảm Xuùc

Do söï voâ yù thöùc veà caùc nhu caàu caûm xuùc, moïi ngöôøi thöôøng laàm laãn veà muïc ñích cuoäc soáng. Ñieàu maø chuùng ta caàn ñaït ñöôïc chính laø caùc caûm xuùc toát chöù khoâng haún laø tieàn baïc, vaät chaát hay laø quyeàn löïc. Raát nhieàu ngöôøi sau moät thôøi gian daøi phaán ñaáu, tôùi khi coù ñöôïc moät soá tieàn taøi, ñòa vò nhö mong muoán thì ñeàu caûm nhaän raèng ñaây chöa haún laø caùi mình caàn. Caûm giaùc ñaõ coù tieàn (neáu nhö coù caûm giaùc ñoù) seõ troâi qua raát nhanh. Khi ñoù hoï seõ laïi laäp luaän raèng hoï caàn phaûi coù nhieàu tieàn hôn nöõa thì hoï môùi coù ñöôïc haïnh phuùc. Ñieàu caàn laøm laø laïi tieáp tuïc lao mình vaøo coâng cuoäc laøm giaøu. Voøng luaån quaån naøy seõ keùo daøi baát taän, bôûi leõ khoâng bao giôø ngöôøi ñoù seõ thoûa maõn ñöôïc vôùi soá tieàn maø hoï ñaõ coù. Ngöôøi xöa ñaõ coù caâu “Ñöôïc voi - ñoøi tieân”. Khi ñaït ñöôïc moät muïc tieâu, caûm giaùc haøi loøng chæ toàn taïi trong thôøi gian raát ngaén (coù leõ seõ daøi hôn 15 phuùt vôùi hieäu quaû cuûa trí töôûng töôïng) nhöõng chaéc chaén moät ñieàu raèng söï haøi loøng ñoù khoâng theå keùo daøi vónh cöûu. Baïn caàn yù thöùc raèng caùc caûm xuùc toát laønh nhö thaønh ñaït, vui möøng, haøi loøng,… thöïc teá cuõng chæ laø nhöõng traïng thaùi nhaát thôøi cuûa naõo boä. Chuùng chính laø nhöõng böõa aên “ngon” phuïc vuï cho nhu caàu veà tinh thaàn cuûa chuùng ta. Khi naõo ñaõ thích nghi vôùi tình traïng môùi thì caùc caûm giaùc ñoù seõ bieán maát. Nhu caàu veà tinh thaàn – töùc côn ñoùi caûm xuùc toát - laïi xuaát hieän vaø chuùng ta seõ phaûi noã löïc tìm caùch taïo ra caùc caûm xuùc môùi. Theo caâu noùi cuûa nhaø Phaät raèng: “Ñôøi laø beå khoå”, nhöng vôùi nhöõng phaùt hieän môùi veà caùc qui luaät caûm xuùc, chaéc chaén baïn coù theå hoùa giaûi ñöôïc nhieàu caûm xuùc xaáu, giuùp baïn coù ñöôïc cuoäc soáng toát ñeïp hôn vaø haïnh phuùc hôn. 27

28

TÖÔNG QUAN GIÖÕA THÔØI GIAN VAØ CAÛM XUÙC Coù khi naøo baïn yù thöùc veà baœn chaát cuœa thôøi gian? Theo baïn hieåu thì laø gì? Thôøi gian coù theå hieåu laø moät tieán trình nhöõng söï vieäc xaœy ñeán vaø ñi qua, lieân tuïc vaø khoâng heà quay laïi? Chuùng ta cuõng coù theå hieåu thôøigian chính laø nhöõng tieáng tic-taêc ñeàu ñaën cuœa caùi ñoàng hoà?

Nhôø coù söï thay ñoåi lieân tuïc cuûa ngoaïi caûnh, chuùng ta seõ bò taùc ñoäng ñeå coù nhöõng caûm xuùc vaø qua ñoù caûm nhaän ñöôïc veà thôøi gian. Söï thay ñoåi caûm caùc caûm nhaän vaøo nhöõng luùc chuùng ta voäi vaõ thöôøng raát nhanh, do vaäy seõ cho ta caûm giaùc thôøi gian ñi nhanh. Ngöôïc laïi, khi chuùng ta chôøi ñôïi, söï vieäc ta mong ñôïi xaûy ñeán thaät chaäm vaø qua ñoù ta caûm nhaän raèng thôøi gian troâi ñi thaät chaäm chaïp. Toác ñoä cuûa thôøi gian töông ñoái seõ khoâng hoaøn toaøn ñeàu ñaën gioáng kim ñoàng hoà. Noù phuï thuoäc vaøo toác ñoä thay ñoåi caùc caûm xuùc maø ta coù ñöïôc taïi thôøi ñieåm ñoù.

Thôøi gian chính laø söï thay ñoåi. Cô theå chuùng ta ñang soáng, ñang hoaït ñoäng theo thôøi gian. Do vaäy, taát caû caùc thaønh phaàn sinh hoùa trong maùu vaø trong cô theå cuõng lieân tuïc thay ñoåi theo thôøi gian. Vaøo moãi thôøi ñieåm khaùc nhau, trong naõo boä cuûa chuùng ta luoân toàn taïi moät soá loaïi trong 54 hooùc moân khaùc nhau, maùu huyeát, khí oâxy, khí caùc-bo-nic, caùc chaát dinh döôõng vaø caùc khoaùng chaát vi löôïng theo nhöõng tæ leä khaùc nhau. Caùc caûm xuùc maø chuùng ta coù chính laø nhöõng traïng thaùi hoaù hoïc cuûa naõo boä. Tuøy vaøo caùc traïng thaùi vaø thaønh phaàn hoùa hoïc khaùc nhau cuûa naõo boä maø chuùng ta seõ coù caùc traïng thaùi caûm xuùc khaùc nhau. Chính caùc thaønh phaàn hoaù hoïc coù trong naõo taïi töøng thôøi ñieåm, tuøy theo caùc tyû leä khaùc nhau seõ cho chuùng ta nhöõng caûm giaùc vui, buoàn, haøo höùng, chaùn naûn, haïnh phuùc, ñau khoå,…. Vì thôøi gian chính laø söï thay ñoåi neân toác ñoä cuœa söï thay ñoåi giuùp cho ta caœm nhaän veà thôøi gian. Do vaäy, seõ coù 2 ñònh nghóa khaùc nhau veà thôøi gian : 1- Thôøi gian vaät lyù (hay coøn goïi laø Thôøi Gian Thaät) vaø 2- Thôøi gian caûm xuùc (hay laø Thôøi Gian Töông Đoái).

Bí Mật Cảm Xuùc

- 15 CAÛM XUÙC COØN LAØ KEÁT QUAÛ CUÛA NHÖÕNG PHAÛN XAÏ COÙ ÑIEÀU KIEÄN Thöïc teá laø taát caû chuùng ta ñang haønh xöû theo caùc phaûn xaï coù ñieàu kieän. Döïa theo phaùt minh cuûa Pavlop - nhaø sinh vaät hoïc vaø laø moät baùc só noåi tieáng cuûa Nga - veà caùc phaûn xaï coù ñieàu kieän, trong quaù trình sinh ra vaø lôùn leân, chuùng ta ñang bò taùc ñoäng ñeå hình thaønh neân raát nhieàu nhöõng phaûn öùng coù ñieàu kieän theo caùc qui ñònh cuûa xaõ hoäi maø chuùng ta ñang soáng. Tuøy theo qui ñònh cuûa xaõ hoäi, baïn seõ phaûi laøm ñieàu maø xaõ hoäi yeâu caàu ñeå ñaït ñöôïc caùc caûm xuùc toát, hoaëc khoâng laøm caùc vieäc maø xaõ hoäi phaûn ñoái ñeå traùnh taïo ra caùc caûm xuùc xaáu. Ví duï nhö: ÔÛ moät xaõ hoäi luoân ca ngôïi nhöõng ngöôøi vaên hay, chöõ toát – chuùng ta seõ noã löïc ñi hoïc vaên chöông vaø reøn chöõ nghóa. Trong xaõ hoäi maø moïi ngöôøi luoân ca ngôïi nhöõng ngöôøi töû vì ñaïo, chaéc chaén seõ coù nhieàu ngöôøi saün saøng töû vì ñaïo. ÔÛ moät soá boä toäc laø daân toäc ít ngöôøi taïi Taây Nguyeân, ngöôøi moïi phaûi ñoái xöû vôùi ngöôøi thaân ñaõ cheát 28

29

nhö laø hoï vaãn ñang soáng. Caùc ngoâi moä ñeàu coù ñaët moät oáng tre thoâng töø mieäng ngöôøi cheát leân treân maët ñaát vaø thöôøng ngaøy ngöôøi nhaø phaûi ra moä thaêm nuoâi trong 2 naêm lieàn. Nhöõng naêm tröôùc ñaây, neáu baïn ñeán caùc buoân laøng ngöôøi daân toäc EÂ-ñeâ taïi Taây Nguyeân. Ngöôøi EÂ-ñeâ soáng theo cheá ñoä maãu heä, teân con laáy theo hoï meï, phuï nöõ töï ñi choïn cöôùi choàng. Caùc coâ thieáu nöõ EÂ-ñeâ raát töï haøo khi ôû traàn, khoâng maëc aùo, luoân haõnh dieän ñeå loä ra vaø khoe baàu vuù cuûa mình. ÔÛ moät tình huoáng khaùc, baïn thöû töôûng töôïng, ñieàu gì xaûy ra neáu baïn laø moät coâ gaùi ngöôøi Saøi Goøn phaûi ôû traàn maø ñi ngoaøi ñöôøng phoá, tröôùc caëp maét cuûa baøn daân thieân haï? Trong tröôøng hôïp treân, caùc caûm xuùc cuûa coâ gaùi EÂ-ñeâ vaø coâ gaùi Saøi Goøn seõ khaùc nhau nhö trôøi vaø vöïc. Moät beân laø söï töï haøo vaø haõnh dieän, coøn beân kia seõ laø söï xaáu hoå, bò toån thöông, sôï haõi vaø khuûng hoaûng. Nhö vaäy, baïn coù theå thaáy caûm xuùc vaø nhöõng phaûn öùng coù ñieàu kieän cuûa chuùng ta ñang leä thuoäc saâu saéc vaøo caùc qui ñònh cuõng nhö öôùc leä cuûa xaõ hoäi. Cuøng moät söï vieäc, nhöng caùch caûm nhaän seõ hoaøn toaøn khaùc nhau. Caùc caûm xuùc maø chuùng ta coù, hoaëc seõ coù ñöôïc, ñeàu bò leä thuoäc vaøo caùch caûm nhaän vaø caùc qui ñònh cuûa nhöõng ngöôøi soáng quanh chuùng ta. Keát quaû laø chuùng ta ñang caàn phaûi tuaân theo luaät leä cuûa xaõ hoäi vaø laøm haøi loøng caùc caù nhaân khaùc theo nhöõng qui ñònh cuûa coäng ñoàng. Trong nhieàu tröôøng hôïp, do thieáu hieåu bieát, chuùng ta phaûi chòu ñöïng vaø taïo ra nhöõng vaán ñeà lôùn cho chính baûn thaân mình.

Bí Mật Cảm Xuùc

B- CAÛM XUÙC LAØ NEÀN TAÛNG TAÏO NEÂN CHAÁT LÖÔÏNG CUOÄC SOÁNG - 16 CUOÄC ÑÔØI LAØ MOÄT CHUOÃI DAØI LIEÂN TUÏC CAÙC CAÛM XUÙC Trong cuoäc soáng cuûa mình, caùc töø ngöõ maø ta duøng ñeå moâ taû veà caùch caûm nhaän cuoäc ñôøi ñeàu laø nhöõng tính töø theå hieän caûm xuùc cuûa chuùng ta trong nhöõng giai ñoaïn ñoù. “Daïo naøy toâi caûm thaáy thö thaû hôn”, “Naêm ngoaùi toâi cöïc khoå quaù”, “troâng haén nhö vaäy maø laïi söôùng”,… Chuùng ta ñang caûm nhaän cuoäc soáng cuûa mình. Cuoäc ñôøi cuûa taát caû moïi ngöôøi khoâng coù gì hôn laø nhöõng kinh nghieäm vaø nhöõng caûm nhaän maø ta coù ñöôïc. Nhöõng traïng thaùi noái tieáp nhau naøy taïo neân moät chuoãi daøi caùc caûm xuùc. Ñieåm coát loõi trong chuoãi caûm xuùc naøy laø söï ña daïng caùc caûm xuùc khaùc nhau. Chuùng ta seõ chæ phaân bieät ñöôïc caùc caûm xuùc khaùc nhau khi coù caùc heä qui chieáu khaùc nhau ñeå so saùnh. Seõ khoâng bieát theá naøo laø sung söôùng neáu khoâng bao giôø bò ñau khoå. Seõ voâ cuøng buoàn teû neáu chæ coù ñöôïc moät loaïi caûm xuùc duy nhaát. Khi ñoù chuùng ta khoâng soáng thöïc söï maø chæ toàn taïi, töông töï nhö ñôøi soáng cuûa caùc loaøi thöïc vaät hay ñoäng vaät caáp thaáp.

29

30

Töø caùc taùc ñoäng cuûa caûm xuùc, döïa vaøo caùc kinh nghieäm caù nhaân vaø döïa vaøo baûn naêng, chuùng ta seõ töï quyeát ñònh ñeå haønh ñoäng theo tieâu chí maø ta cho laø toát nhaát.

nhöõng kinh nghieäm vaø söï hieåu bieát cuûa caù nhaân veà nguyeân nhaân taïo caûm xuùc. Nhöõng kinh nghieäm vaø söï hieåu bieát cuûa caù nhaân ôû ñaây ñöôïc goïi laø “kinh nghieäm ñoái öùng”.

Cuoäc soáng laø moät chuoãi daøi lieân tuïc caùc caûm xuùc noái tieáp nhau. Vì vaäy, muoán naâng cao chaát löôïng cuûa soáng chuùng ta phaûi naâng cao chaát löôïng vaø soá löôïng caùc caûm xuùc toát, ñoàng thôøi phaûi loaïi boû, neù traùnh caùc caûm xuùc xaáu.

- 17 -

Khi ta nguû, cuoäc ñôøi döôøng nhö ngöøng laïi bôûi chuùng ta chaúng caûm thaáy gì caû. Tuy nhieân neáu coù nhöõng giaác mô thì ñoù cuõng chính laø moät phaàn cuûa cuoäc ñôøi. Trong moät boä phim khoa hoïc vieãn töôûng cuûa Hollywood mang teân “The Matrix”, khaùi nieäm thöïc taïi haàu nhö khoâng coøn, taát caû caùc nhaân vaät ñeàu soáng thaät trong moät theá giôùi aûo do maùy tính taïo ra, töông töï nhö ñang soáng trong nhöõng giaác mô. Treân thöïc teá ñieàu naøy hoaøn toaøn coù theå xaûy ra. Caùc nhaø taâm lyù hoïc nhaän thaáy raèng soá löôïng ngöôøi bò nghieän caùc troø chôi aûo treân maùy tính vaø treân caùc maùy chôi game theá heä môùi taêng leân ngaøy caøng nhanh. Doanh soá cuûa vieäc baùn caùc troø chôi naøy ngaøy nay ñaõ vöôït xa doanh thu töø phim aûnh cuûa Hollywood. Do khoâng thoûa maõn ñöôïc caùc nhu caàu, hoaëc khoù coù theå ñaït ñöôïc nhöõng mong muoán trong cuoäc soáng thöïc, con ngöôøi ngaøy nay ñaõ coù theå tìm ñöôïc nhöõng caûm giaùc thoûa maõn khi hoùa thaân thaønh nhöõng sieâu nhaân, nhöõng anh huøng, nhöõng ngöôøi ñeïp trong caùc troø chôi aûo maø caùc kyõ xaûo coâng ngheä cao giuùp cho ngöôøi chôi coù caûm giaùc nhö ñang soáng thaät. Cuoäc soáng cuûa chuùng ta chính laø caùc caûm xuùc maø ta coù ñöôïc. Caùch caûm nhaän vaø möùc ñoä caûm xuùc maø moät caù nhaân coù ñöôïc töø moät taùc nhaân taïo caûm xuùc seõ lieân quan maät thieát tôùi

Bí Mật Cảm Xuùc

ÑÒNH LUAÄT VEÀ KINH NGHIEÄM ÑOÁI ÖÙNG Töø moät nguyeân nhaân taïo ra caûm xuùc gioáng nhau, giaù trò vaø ñoä lôùn cuûa caùc caûm xuùc ñöôïc taïo ra cho moãi caù nhaân seõ hoaøn toaøn khaùc nhau. Söï khaùc bieät naøy laø tuøy thuoäc vaøo kinh nghieäm vaø söï hieåu bieát veà nguyeân nhaân taïo caûm xuùc maø moãi caù nhaân seõ coù nhöõng möùc ñoä caûm xuùc khaùc nhau. ÑÒNH LUAÄT KINH NGHIEÄM ÑOÁI ÖÙNG: Caùch thöùc caûm nhaän vaø möùc ñoä caûm xuùc maø caù nhaân coù ñöôïc töø moät “taùc nhaân taïo caûm xuùc” seõ tuøy thuoäc vaø “kinh nghieäm ñoái öùng” cuûa caù nhaân tröôùc “taùc nhaân taïo caûm xuùc” ñoù. Ví duï nhö trong tröôøng hôïp duøng nöôùc maém laøm nöôùc chaám cho caùc moùn aên. Neáu laø ngöôøi Vieät hay ngöôøi Thaùi Lan, nöôùc maém laø loaïi nöôùc chaám giuùp cho moùn aên ngon hôn vaø chuùng ta ñaõ quen duøng töø thuûa beù. Nhöng khi ñem cho moät anh chaøng ngöôøi AÂu Chaâu aên thì seõ thaønh chuyeän kinh dò, bôûi muøi nöôùc maém deã laøm anh ta lieân töôûng tôùi caùi nhaø veä sinh (WC). Döïa treân ñònh luaät veà kinh nghieäm ñoái öùng, chuùng ta coù theå hieåu vaø phaùn ñoaùn tröôùc ñöôïc nhieàu tình huoáng thöôøng ngaøy trong cuoäc soáng. Chính nhöõng kinh nghieäm tích luõy ñöôïc seõ cho chuùng ta caûm xuùc toát hay xaáu tröôùc caùc taùc nhaân taïo caûm xuùc.

30

31

Caùc caûm xuùc maø chuùng ta coù ñöôïc ít phuï thuoäc vaøo giaù trò vaät chaát maø thöôøng phuï thuoäc raát nhieàu vaøo caùc giaù trò tinh thaàn cuûa söï vaät. Cuoäc soáng laø moät chuoãi caùc caûm xuùc, vaø vì vaäy chaát löôïng cuoäc soáng seõ phuï thuoäc nhieàu vaøo caùc giaù trò tinh thaàn cuûa con ngöôøi. Trong tröôøng hôïp cuûa moät anh laøm nhaân vieân boác xeáp ôû chôï Taân Bình, möùc thu nhaäp 1,5 trieäu ñoàng moãi thaùng. Sau ngaøy laøm vieäc, chæ caàn goùp 15.000 ñoàng - mua 1 xò röôïu 5 ngaøn vaø theâm 10 ngaøn ñoàng moài nhaäu – cuøng vôùi nhoùm anh em trong ñoäi laø ñaõ coù ñöôïc moät böõa nhaäu ñaày haøo höùng. ÔÛ tröôøng hôïp moät doanh nhaân giaøu coù, phaûi boû caû trieäu baïc cho moät böõa aên taïi nhaø haøng sang troïng nhöng chöa chaéc ñaõ tìm ñöôïc caûm xuùc toát. Neáu hoaùn ñoåi choã cho nhau, anh chaøng nhaân vieân boác xeáp seõ khoù coù caûm giaùc deã chòu ôû moät nôi sang troïng xa laï. Ngöôïc laïi, vò doanh nhaân cuõng seõ khoâng theå nuoát noåi mieáng caù khoâ cuøng ly röôïu ñeá vaø chaúng theå thoaûi maùi ñöôïc ôû moät quaùn nhaäu væa heø. Taát caû nhöõng gì chuùng ta caûm nhaän ñöôïc ñeàu xuaát phaùt töø nhöõng kinh nghieäm maø chuùng ta coù.

- 18 LAÊNG KÍNH CAÛM XUÙC – BOÄ LOÏC VAØ CHÌA KHOÙA CUÛA CAÙC XUÙC CAÛM Tuy caùc caûm xuùc luoân laø nhöõng traïng thaùi nhaát thôøi vaø khoâng beàn vöõng, nhöng caûm xuùc laïi laø nguyeân nhaân aûnh höôûng tôùi caùch maø chuùng ta seõ nhìn nhaän cuoäc ñôøi. Khi coù caûm tình vôùi ai, baïn seõ thöôøng chæ chuù yù vaøo caùc maët toát cuûa hoï vaø boû qua nhöõng khuyeát ñieåm. Ngöôïc laïi, khi ñaõ khoâng öa ngöôøi ta thì baát kyø öu ñieåm naøo cuûa hoï cuõng bò boû qua, baïn chæ coøn thaáy toaøn laø nhöõng khuyeát ñieåm cuûa hoï. Caûm xuùc cuûa chuùng ta laø moät traïng thaùi nhaát thôøi cuûa naõo boä. Chæ caàn moät taùc ñoäng nhoû kích hoaït töø beân ngoaøi laø caûm xuùc coù theå thay ñoåi nhanh choùng. Töø xöa oâng baø ta ñaõ coù caâu “Thöông thì cuû aáu cuõng troøn, Gheùt thì boà hoøn cuõng meùo” cuõng laø ñeå ñuùc keát kinh nghieäm veà söï aûnh höôûng cuûa caûm xuùc tôùi thöïc teá, taïo cho chuùng ta nhöõng nhìn nhaän luoân sai leäch vôùi nhöõng gì ñang thöïc söï xaûy ra.

Luaät veà kinh nghieäm ñoái öùng ñöôïc aùp duïng raát thöôøng xuyeân trong gia ñình, trong nhaø tröôøng vaø trong caùc toå chöùc ñeå ñaøo taïo vaø giaùo duïc con ngöôøi. Caùc kinh nghieäm ñoái öùng seõ taïo cho con ngöôøi nhöõng phaûn xaï coù ñieàu kieän phuø hôïp vôùi yeâu caàu cuûa toå chöùc vaø xaõ hoäi.

Theo luaät kinh nghieäm ñoái öùng, trong thöïc teá cuoäc soáng, chuùng ta luoân ñaùnh giaù söï vieäc döïa treân caùc kinh nghieäm, nhöõng caûm nhaän maø mình ñaõ coù tröôùc ñoù.

Moät ngöôøi töøng traûi thöôøng seõ deã daøng tieân ñoaùn tröôùc ñöôïc söï vieäc seõ xaûy ra döïa theo kinh nghieäm cuûa baûn thaân.

Khi moät em beù bò cay phaùt khoùc leân vì aên nhaèm moät mieáng ôùt, em beù seõ gheùt vaø sôï haõi taát caû nhöõng moùn aên naøo coù hình daïng hay muøi vò töông töï mieáng ôùt ñoù. Khi moät chaøng ñöôïc caùc coâ gaùi khen ngôïi laø ñaøn oâng lòch laõm vì moät cöû chæ ga-laêng phuï nöõ, anh chaøng seõ raát haõnh dieän vaø baát cöù khi naøo coù cô hoäi thì chaøng cuõng saün saøng theå hieän baûn lónh ñaøn oâng vaø cöû chæ nghóa hieäp moät laàn nöõa.

Trong nhöõng tröôøng hôïp ñaëc bieät, caùc toå chöùc kinh teá hay chính trò thöôøng aùp duïng nhöõng nghieân cöùu veà kinh nghieäm ñoái öùng ñeå ñoaùn tröôùc haønh vi cuûa khaùch haøng hay caùch phaûn öùng cuûa ñoái phöông.

Bí Mật Cảm Xuùc

Ñaây chính laø nhöõng phaûn öùng theo baûn naêng cuûa ñoäng vaät cao caáp nhaèm baûo ñaûm vaø duy trì söï soáng coøn cuûa caù theå.

31

32

Caùc ñieàu kieän taïo ra caûm xuùc raát toát - hay raát xaáu - seõ ghi daáu aán vaøo boä naõo vaø seõ ñöôïc löu tröõ laïi thaønh moät kinh nghieäm. Chính moái lieân heä laëp ñi laëp laïi nhieàu laàn nhöõng kinh nghieäm toát - hay xaáu - cuûa caù nhaân gaén vôùi moät söï vaät, söï kieän hoaëc moät ngöôøi naøo ñoù seõ trôû thaønh moät ñònh nghóa cuœa chuùng ta ñoái vôùi söï vaät, söï kieän, hay cho ngöôøi ñoù. Ñieàu naøy coù nghóa raèng moãi khi chuùng ta gaëp laïi söï vaät, tình huoáng, hoaëc tieáp xuùc vôùi ngöôøi ñoù thì nhöõng kinh nghieäm cuõ seõ xuaát hieän trôû laïi trong boä naõo.

xuùc xaáu cho caû hai beân. Neáu söï vieäc ñöôïc laëp ñi, laëp laïi, caùc caûm xuùc xaáu maø caù nhaân phaûi chòu ñöïng seõ taïo cho caù nhaân moät thaønh kieán. Caùc thaønh kieán seõ laøm chuùng ta chæ taäp trung chuù yù vaøo khía caïnh xaáu cuûa vaán ñeà – vaø boä loïc caûm xuùc ñöôïc hình thaønh.

Töø nhöõng kinh nghieäm cuûa baûn thaân, moïi ngöôøi seõ ñaùnh giaù ñoái töôïng theo khía caïnh maø kinh nghieäm cuœa hoï ñaõ chæ ra. Neáu kinh nghieäm cuõ laø toát thì ta chæ chuù yù tôùi nhöõng ñaëc tính, nhöõng khía caïnh toát cuûa ñoái töôïng maø boû qua hay xem nheï nhöõng khía caïnh tieâu cöïc. ÔÛ tröôøng hôïp ngöôïc laïi, chuùng ta seõ chæ chaêm chuù vaøo nhöõng ñaëc ñieåm xaáu, nhöõng khía caïnh xaáu hay nhöõng ñöùc tính xaáu vaø boû qua hay khoâng tin vaøo nhöõng tính toát cuûa söï vieäc hay ñoái töôïng.

Keát quaû cuûa söï ñaùnh giaù sai laàm naøy thöôøng seõ daãn tôùi nhöõng phaûn öùng sai laàm vaø taïo ra nhöõng vaán ñeà lôùn hôn, nghieâm troïng hôn cho caù nhaân nhö söï thuø ñòch, khuûng hoaûng, söï traœ ñuõa, ly dò,…

Ca dao coù caâu “ Thöông nhau, thöông caû daùng ñi – Gheùt nhau, gheùt caû toâng ti hoï haøng”. Xu höôùng qui keát theo caûm tính cuûa moïi ngöôøi seõ taïo neân moät BOÄ LOÏC CAÛM XUÙC. Ñaây laø nguyeân nhaân cho nhöõng vaán ñeà, nhöõng sai laàm cuûa caù nhaân khi ñaùnh giaù con ngöôøi hay söï vieäc. Trong caùc moái quan heä, vôùi nhöõng kinh nghieäm ñoái öùng khaùc nhau, caùc caù nhaân vaø ñoái taùc cuûa hoï seõ coù caùch nhìn nhaän moät vaán ñeà theo nhöõng caùch khaùc nhau. Vieäc khaùc quan ñieåm seõ ñaåy tôùi nhöõng baát ñoàng. Khi vôï caõi nhau vôùi choàng, ñoái taùc tranh luaän vôùi nhau, nhaân vieân neâu lyù luaän vôùi xeáp,… luoân deã taïo ra nhöõng söï baát ñoàng quan ñieåm, taïo ra caùc caûm

Bí Mật Cảm Xuùc

Khi baïn gheùt ai ñoù, baïn seõ khoâng tin vaøo maët toát cuûa ñoái töôïng. Baïn luoân nhìn vaøo maët xaáu cuûa cuûa haén vaø tìm caùch traû lôøi cho caùc caâu hoûi tieâu cöïc nhö: ngöôøi ñoù seõ coù haønh ñoäng, hay aâm möu gì xaáu ñoái vôùi mình khoâng? Haén coù lôïi duïng mình khoâng? Haén “giaû boä toát” nhö vaäy ñeå laøm gì?…

Trong tröôøng hôïp maø caùc kinh nghieäm toát hay xaáu taùc ñoäng vaøo baïn ôû möùc ñoä cao, baïn seõ khaéc saâu vaøo boä nhôù vaø vaøo cô cheá nhaän dieän cuûa mình veà ñoái töôïng naøy laø hoaøn toaøn toát - hay hoaøn toaøn xaáu - vaø bieán ñieàu naøy trôû thaønh moät nieàm tin maëc ñònh. Ñaây laø cô cheá hình thaønh neân nhöõng caùi “KHOÙA CAÛM XUÙC” töùc laø laøm cho baïn tin raèng chæ coù theå caûm nhaän ñoái töôïng theo moät höôùng duy nhaát laø taát caû moïi vieäc ñeàu toát heát, hay taát caû ñeàu xaáu heát. Ñeå gôõ boû nhöõng caùi khoùa caûm xuùc – maø chuùng ta thöôøng goïi laø “thieän caûm” hay “aùc caûm” - ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng ñieàu kieän ñaëc bieät vaø trong nhöõng khoaûng thôøi gian ñuû laâu. Caùch laøm hieäu quaû nhaát thöôøng laø aùp duïng caùc bieän phaùp taïo neân nhöõng caûm xuùc coù hieäu quaû taùc ñoäng ngöôïc laïi vôùi caûm nhaän “aùc caûm” - hay “thieän caûm” cuûa caù nhaân.

32

33

- 19 CUOÄC ÑÔØI LAØ SÖÏ TRAO ÑOÅI VAØ MUA BAÙN CAÙC CAÛM XUÙC Baïn coù ñöôïc nhöõng lôïi ích gì khi mua moät chieác xe gaén maùy loaïi xòn 100 trieäu ñoàng ñeå thay cho chieác xe cuõ giaù 15 trieäu ñoàng? Taïi sao caùc baø caùc coâ laïi öa chuoäng moät caây son haøng hieäu giaù 150 ñoâ-la hôn laø loaïi bình thöôøng vôùi giaù 10 ñoâ-la? Coù raát nhieàu lyù do ñeå traû lôøi, nhöng ñieàu cô baûn ôû nhöõng thöù chuùng ta caàn ñoù laø moät caûm giaùc «ñöôïc» hôn haún nhöõng ngöôøi xung quanh, ñöôïc coù caùi maø ngöôøi khaùc phaûi ghen tî, ñöôïc sôû höõu caùi maø chæ nhöõng ngöôøi ôû ñaúng caáp cao môùi coù – toùm laïi laø ñöôïc söï ngöôõng moä cuûa ngöôøi khaùc. Trong tröôøng hôïp baïn mua moät chieác xe maùy thôøi thöôïng hay moät vaät ñaét tieàn, caùi baïn caàn thöïc söï khoâng phaûi laø caùi xe, maø chính laø “caûm xuùc heå haû, haøi loøng” baïn seõ ñöôïc höôûng khi ñaït ñöôïc yù muoán. Ñeå laøm quen vôùi moät coâ gaùi, caùc chaøng trai luoân coù nhöõng noã löïc phi thöôøng, khoâng ngaïi toán keùm chi phí, thôøi gian vaø coâng söùc mong “laáy loøng” ngöôøi ñeïp. Muïc ñích duy nhaát maø caùc chaøng öôùc mô laø moät chuùt “caûm xuùc tình yeâu” maø naøng seõ traû laïi cho nhöõng noã löïc cuûa chaøng, hay laø nhöõng caûm xuùc toát töø söï quan taâm, yeâu thöông maø naøng seõ daønh cho !! Trong nhieàu tröôøng hôïp thöïc teá, caùc ñaïi gia saün saøng chi ra nhöõng khoaûn tieàn raát lôùn ñeå mua chuùt “tình caûm”. Ngöôïc laïi, caùc baø cuõng saün loøng chi caû nuùi tieàn cho nhöõng moùn trang söùc xa xæ, ñaét tieàn nhaèm thoûa maõn cho “nhu caàu haøng hieäu” cuûa mình.

nhöõng thöù ñoù. Töø nhöõng vieäc ñang xaûy ra haøng ngaøy, ñieàu maø baïn ñang laøm laø boû tieàn baïc, boû thôøi gian hay söùc löïc ra ñeå mua, ñeå ñoåi laáy nhöõng caûm xuùc toát, hay ñeå traùnh caùc caûm xuùc xaáu. Baïn cho tieàn moät ngöôøi aên xin ñeå hoï khoûi quaáy raày, baïn mua moät caùi aùo möa ñeå khoûi bò öôùt khi ñi möa, gaén heä thoáng baùo chaùy ñeå coù caûm xuùc “an toaøn” traùnh hoûa hoaïn,… Taát caû ñeàu vì muïc ñích coù ñöôïc nhöõng caûm xuùc mong muoán. ÔÛ nhöõng khía caïnh khaùc veà tinh thaàn, söï töông taùc giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi thöïc chaát cuõng khoâng coù gì khaùc ngoaøi muïc ñích khaùt khao coù ñöôïc nhöõng caûm xuùc toát vaø loaïi boû ñöôïc nhöõng caûm xuùc xaáu. Trong caùc baøi giaûng veà chuû ñeà “Quaûn lyù con ngöôøi”, taùc giaû coù moät baøi taäp daønh cho hoïc vieân: Laøm theá naøo ñeå sôû höõu moät caên nhaø 500 caây vaøng khi baïn chæ coù 5 caây vaøng? Trong buoåi ñi daõ ngoaïi taïi Bình Döông, coù moät nhoùm doanh nhaân tôùi thaêm nhaø chuù Tö Hoøa naèm treân bôø soâng Saøi Goøn. Caên nhaø töôøng 64 m2 naèm trong khu vöôøn 300 m2 coù moät thaûm coû raát ñeïp doïc bôø soâng. Ñaây laø moät vò trí lyù töôûng ñeå ngoài thö giaõn vaøo dòp cuoái tuaàn. Chuù Tö laïi laø ngöôøi raát deã meán vaø vui tính. Khi khaùch ngoû yù hoûi giaù mua nhaø, chuù Tö khoâng muoán baùn, nhöng tröôùc söï naøi næ cuûa khaùch, chuù Tö ra giaù 500 caây vaøng. Ñaây laø möùc giaù quaù cao ñeå coù theå mua. Vaäy lieäu coù caùch naøo thaät coâng baèng ñeå sôû höõu caên nhaø chæ vôùi 5 caây vaøng maø caû chuù Tö vaø baïn ñeàu haøi loøng? Lieäu baïn coù caùch naøo ñeå giaûi baøi toaùn naøy? Baïn haõy thöû suy nghó vaøi phuùt tröôùc khi ñoïc lôøi giaûi.

Baïn coù theå noã löïc laøm vieäc kieám tieàn ñeå mua nhöõng moùn haøng “xòn” vôùi yù nghó raèng ta seõ raát haïnh phuùc khi sôû höõu

Bí Mật Cảm Xuùc

33

34

* * * * Lôøi giaûi lyù thuyeát * * * * * Baèng caùch tính thoâng thöôøng, baøi toaùn seõ khoâng theå giaûi ñöôïc. Lôøi giaûi cho baøi toaùn laø “mua” söï sôû höõu cuûa ngoâi nhaø baèng caùch duøng caùc “caûm xuùc toát”. Töø caùc giaû thieát trong ñeà baøi. Chuùng ta hoaøn toaøn coù theå ñeà nghò chuù Tö cho pheùp ñöôïc ñeán chôi vaøo dòp cuoái tuaàn trong khuoân vieân cuûa ngoâi nhaø. Ñoåi laïi, chuùng ta coù theå duøng 1 phaàn trong soá 5 caây vaøng ñeå söûa sang laïi ngoâi nhaø, doïn deïp saân vöôøn vaø quaø caùp cho gia ñình chuù Tö. Baèng tieâu chí “moïi ngöôøi ñeàu coù lôïi”, chuùng ta seõ luoân saün loøng giuùp ñôõ chuù Tö vaø caû gia ñình chuù moãi khi coù dòp: Cho xe ñöa ñoùn chuù Tö khi chuù leân Saøi Goøn, môøi chuù gheù qua thaêm coâng ty mình ñang laøm vieäc, giuùp ñôõ ngöôøi nhaø chuù Tö coù vieäc laøm ôû thaønh phoá, ñeà nghò chuù vaø gia ñình söû duïng nhaø cuûa baïn taïi Saøi Goøn nhö nhaø mình trong nhöõng tröôøng hôïp caàn thieát, giuùp yù kieán cho chuù Tö giaûi quyeát caùc söï vieäc trong gia ñình,… Qua thôøi gian, moái quan heä thaân thieát seõ ñöôïc xaùc laäp. Baèng caùch theå hieän cam keát luoân giuùp ñôõ vaø taïo caùc caûm xuùc toát cho chuù Tö vaø gia ñình, baïn seõ trôû thaønh moät ngöôøi thaân thieát cuûa chuù vaø gia ñình. Khi moái quan heä ñaõ ñöôïc xaùc laäp, baïn coù theå môøi baïn beø veà chôi “nhaø cuûa oâng chuù” ôû Bình Döông. Nhö vaäy, veà caên baûn baøi toaùn ñaõ ñöôïc giaûi vôùi caùc caûm xuùc toát coù töø söï cam keát cuûa baïn. Tuy teân cuûa baïn khoâng naèm trong giaáy chöùng nhaän sôû höõu chuû cuûa caên nhaø, nhöng treân thöïc teá, baïn coøn sôû höõu raát nhieàu thöù khaùc lôùn hôn. Baïn ñöôïc caû moät gia ñình môùi, ñöôïc söû duïng moät caên nhaø môùi, ñöôïc taát caû nhöõng baïn beø vaø nhöõng moái quan heä cuûa hoï.

Bí Mật Cảm Xuùc

Laøm sao ñeå bieán moät “ao nöôùc laõ” thaønh “gioït maùu ñaøo”? OÂng baø ta coù caâu “moät gioït maùu ñaøo hôn ao nöôùc laõ”. Ngöôøi Trung Hoa thöôøng aùp duïng caùch thöùc caét maùu aên theà ñeå mong muoán bieán ngöôøi khaùc doøng maùu trôû thaønh anh em moät nhaø. Thöïc chaát ñaây laø caùch ñeå baïn cam keát luoân taïo ra caùc caûm xuùc toát cho ngöôøi khaùc. Cam keát luoân laø nguoàn taïo caûm xuùc toát cho ngöôøi khaùc chính laø caùch maø baïn coù theå bieán caùc “ao nöôùc laõ” thaønh nhöõng “gioït maùu ñaøo”. - 20 QUI LUAÄT CAÂN BAÈNG CAÛM XUÙC COÙ VAY COÙ TRAÛ. Song song vôùi caùc söï vieäc treân ñaây, chuùng ta coù theå thaáy theâm moät khía caïnh nöõa cuûa caûm xuùc: Moïi ngöôøi ñeàu mong muoán xaùc laäp söï bình ñaúng trong taát caû caùc tröôøng hôïp. Baét nguoàn töø caùc phaûn öùng baûn naêng laø söï töï veä ñeå duy trì söï toàn taïi cuûa baûn thaân, moãi caù nhaân seõ coù moät phaûn xaï thích hôïp trong caùc tình huoáng nhaèm taïo neân lôïi theá toát nhaát ñeå coù theå toàn taïi. Theo thuyeát tieán hoaù cuûa Darwin, caùc loaøi seõ phaùt trieån theo höôùng baûo veä söï sinh toàn vaø gia taêng soá löôïng caù theå trong loaøi cuûa mình caøng nhieàu caøng toát. Trong moät baày thuù röøng, khi moät con thuù bò thöông, bò tai naïn thì noù seõ nhaän ñöôïc söï hoã trôï cuûa ñoàng loaïi. Khi moät caù theå nhaän ñöôïc söï giuùp ñôõ, töùc nhaän ñöôïc moät caûm xuùc toát töø moät caù theå khaùc, noù seõ hieåu raèng ñaây laø “phe ta”, vaø baûn naêng seõ thoâi thuùc noù ñaùp laïi baèng moät phaûn öùng töông töï - töùc laøm moät ñieàu toát töông töï, ñeå 34

35

giuùp cho baày ñaøn cuûa “phe ta” maïnh hôn, giuùp duy trì gioáng noøi toát hôn. ÔÛ tröôøng hôïp ngöôïc laïi, khi caù theå bò moät keû thuø gaây ra moät caûm xuùc xaáu baèng caùch taán coâng hay laøm toån thöông. Baèng baûn naêng, noù cuõng seõ ñaùp traû laïi moät haønh ñoäng töông töï ñeå laøm ñoái thuû bò suy yeáu hoaëc bò tieâu dieät. Do nguoàn goác cuûa chuùng ta laø moät loaøi ñoäng vaät cao caáp neân con ngöôøi cuõng coù caùc phaûn öùng theo baûn naêng nhö vaäy. Trong quaù trình tieán hoaù, xaõ hoäi loaøi ngöôøi ñaõ phaùt trieån ôû möùc raát cao. Trí tueä cuûa con ngöôøi phaùt trieån raát saâu saéc vaø töông öùng, taïo ra caùc loaïi caûm xuùc raát tinh teá vaø phöùc taïp trong quan heä giöõa caù nhaân vôùi caù nhaân vaø caù nhaân vôùi xaõ hoäi. Caùc phaûn öùng aên mieáng traû mieáng theo baûn naêng ñöôïc bieán chuyeån thaønh moät khaùi nieäm goïi laø “SÖÏ COÂNG BAÈNG”. Trong moãi xaõ hoäi khaùc nhau, möùc ñoä coâng baèng cuõng ñöôïc ñònh nghóa khaùc nhau. Tuy nhieân cô cheá coù vay coù traû – töùc aên mieáng traû mieáng thì luoân toàn taïi vaø taïo thaønh moät qui luaät. QUI LUAÄT CAÂN BAÈNG CAÛM XUÙC: Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi bình thöôøng, khi ngöôøi khaùc coù taùc ñoäng taïo cho caù nhaân moät caûm xuùc toát hay xaáu thì caù nhaân seõ tìm caùch ñaùp traû laïi cho ngöôøi ñoù moät caûm xuùc toát hay xaáu töông töï ñeå xaùc laäp laïi söï caân baèng veà caûm xuùc. Trong moãi vieäc chuùng ta laøm, trong moãi ngöôøi hay vaät maø chuùng ta taùc ñoäng tôùi ñeàu taïo ra nhöõng giaù trò caûm xuùc khaùc nhau. Khoái giaù trò voâ hình naøy cao hay thaáp, coù giaù trò döông (+) töùc caûm xuùc toát - hay giaù trò aâm (-) töùc caûm xuùc xaáu – seõ ñeàu phuï thuoäc vaøo caûm nhaän cuûa ngöôøi bò taùc ñoäng. Töông töï nhö tieàn baïc vaø vaät chaát, khi ai ñoù cho chuùng ta möôïn, giuùp ñôõ ta thì nghóa vuï cuûa chuùng ta laø phaûi ñeàn ñaùp,

Bí Mật Cảm Xuùc

phaûi traû laïi ñaày ñuû. Khi ai ñoù laáy maát cuûa chuùng ta tieàn baïc hay vaät chaát thì chuùng ta cuõng seõ tìm caùch laáy laïi baèng caùch naøy hay caùch khaùc. Do baûn chaát caùc moái quan heä cuûa con ngöôøi laø söï trao ñoåi vaø mua baùn caûm xuùc. Caùc giaù trò vaät chaát höõu hình nhö cuûa caûi, tieàn baïc thöïc chaát ñeàu ñöôïc chuùng ta ñònh giaù baèng caùc caûm xuùc coù ñöôïc, töùc caùc giaù trò voâ hình, laø caùc caûm xuùc toát hay caûm xuùc xaáu. Vì vaäy, duø cho söï vay möôïn, söï trao ñoåi coù ôû daïng vaät chaát hay tieàn baïc, hay thôøi gian, hay coâng söùc naøo ñoù thì seõ ñöôïc chuùng ta caûm nhaän qua caùc giaù trò caûm xuùc. Neáu ai ñoù giuùp chuùng ta troâng em, chuùng ta coù theå seõ tìm caùch troàng rau giuùp hoï. Neáu moät caù nhaân cöôùp tieàn cuûa chuùng ta thì theo luaät Caân Baèng Caûm Xuùc, chuùng ta seõ tìm caùch naøo ñoù ñeå laáy laïi tieàn cuûa, vaät chaát, hoaëc neáu khoâng laáy laïi ñöôïc thì chuùng ta cuõng seõ tìm caùch laøm cho ñoái töôïng bò thieät haïi, phaûi chòu ñöïng nhöõng caûm xuùc teä haïi töông töï nhö caùi caûm xuùc xaáu maø hoï ñaõ gaây ra cho chuùng ta, ñeå thieát laäp neân “söï coâng baèng”. Qui luaät Caân Baèng Caûm Xuùc luoân laø cô sôû neàn taûng ñeå con ngöôøi thöïc hieän caùc haønh vi trao ñoåi vaø mua baùn caûm xuùc. Tuy nhieân, trong cuoäc soáng, moïi ngöôøi ñeàu muoán daønh laáy phaàn caøng nhieàu caøng toát, do vaäy khaùi nieäm caân baèng luoân thöôøng xuyeân bò phaù vôõ.

- 21 “LUAÄT NHAÂN QUAÛ” DÖÔÙI GOÙC ÑOÄ CUÛA CAÛM XUÙC – QUI LUAÄT ÑAÀU TÖ VAØ TÍCH LUYÕ CAÛM XUÙC Tieâu chí xaõ hoäi maø con ngöôøi töø xöa tôùi nay mong muoán ñaït ñöôïc laø moät xaõ hoäi “coâng baèng vaø bình ñaúng”. Neáu toâi cho anh 5, anh seõ 35

36

traû laïi toâi 5. Toâi vôùi anh cuøng laøm vaø cuøng noã löïc, thaønh quaû seõ chia ra ñoàng ñeàu vaø hôïp lyù theo thoûa thuaän giöõa ñoâi beân. Xaõ hoäi luoân mong muoán tình traïng Caân Baèng Caûm Xuùc ñöôïc xaùc laäp.

Döïa vaøo caùc hieåu bieát veà caûm xuùc, chuùng ta seõ deã daøng giaûi thích ñöôïc nhöõng cô cheá taùc ñoäng cuûa “Luaät nhaân quaû”: Gieo nhaân naøo thì seõ gaët quaû naáy – Baïn ñoái xöû vôùi ngöôøi khaùc ra sao thì moïi ngöôøi seõ ñoái xöû vôùi baïn nhö vaäy.

Neáu moïi ngöôøi ñeàu coù suy nghó vaø haønh xöû theo tieâu chí naøy thì xaõ hoäi haún laø seõ voâ cuøng toát ñeïp, nhöng thöïc teá laïi raát khaùc.

Moãi khi baïn soáng toát vôùi moïi ngöôøi – töùc baïn ñoái xöû toát vôùi ngöôøi khaùc nhö cho hoï tieàn baïc, vaät chaát, giuùp ñôõ hoï trong luùc khoù khaên, cho hoï söï caûm thoâng veà tinh thaàn khi hoï ñau khoå, chaêm soùc hoï khi hoï sa cô lôõ vaän,… – laø baïn ñaõ cho ngöôøi khaùc moät “caûm xuùc toát”. Ngöôøi nhaän ñöôïc seõ maëc nhieân ghi nhaän raèng hoï nôï baïn moät “caûm xuùc toát” vaø moät khi naøo ñoù coù dòp hoï seõ traû laïi baïn moät “caûm xuùc toát” khaùc.

Coù nhöõng ngöôøi luoân ñoøi laáy 7 vaø chæ traû laïi 3 - xaõ hoäi goïi hoï laø loaïi “ngöôøi xaáu”. Nhöõng ngöôøi laáy 5 vaø traû 5 - hoï laø nhöõng “ngöôøi coâng baèng” - töùc “ngöôøi ñaøng hoaøng”. Coøn nhöõng ngöôøi chæ laáy 3 vaø luoân traû 7 - töùc luoân cho nhieàu hôn nhaän – laø nhöõng “ngöôøi toát”. Töø moät nhaän xeùt raát thuù vò laø trong caùc caâu chuyeän coå tích vaø truyeän daân gian ngaøy xöa, nhöõng ngöôøi toát buïng thöôøng laø ngöôøi ngheøo khoå, chòu nhieàu baát haïnh. Naøo laø Baïch Tuyeát, laø coâ beù Loï Lem, laø coâ Taám,… Coøn nhöõng ngöôøi xaáu, ñoäc aùc thì laïi luoân laø nhöõng nhaân vaät giaøu coù, nhö chuùa ñaát, muï dì gheû hay laõo nhaø giaøu keo kieät,… Chuyeän ñöông nhieân phaûi laø nhö vaäy. Khi baïn cho nhieàu thì baïn seõ ngheøo! Coøn khi baïn tham lam chæ laáy maø khoâng chòu traû ra thì aét haún baïn seõ trôû neân giaøu coù. Nhöng theo quan nieäm soáng cuûa moïi thôøi ñaïi thì söï toát buïng luoân hôn haún söï tham lam, tình thöông thì luoân thaéng ñieàu aùc. Vaäy theo baïn ñaâu laø ñieàu khaùc bieät? Neân chaêng soáng toát buïng vaø ngheøo khoù? Hay soáng ñoäc aùc trong söï giaøu coù, ñaày ñuû vaät chaát? Taïi sao caùch soáng toát “cho nhieàu hôn nhaän” luoân laø tieâu chí soáng cuûa moïi ngöôøi?

Bí Mật Cảm Xuùc

QUI LUAÄT ÑAÀU TÖ VAØ TÍCH LUÕY CAÛM XUÙC: Khi baïn taïo moät caûm xuùc toát cho ngöôøi khaùc baèng coâng söùc, thôøi gian hay tieàn baïc cuûa mình vaø khoâng ñoøi hoï phaûi ñaùp traû – töùc baïn ñang ñaàu tö taïo ra nhöõng giaù trò voâ hình. Nhöõng giaù trò naøy seõ töï naûy nôû, tích luõy laïi tæ leä theo höôùng taêng hay giaûm tuøy theo nhaân caùch vaø uy tín cuûa baïn - Seõ taêng leân khi baïn coù nhaân caùch toát vaø seõ giaûm ñi khi baïn coù nhaân caùch xaáu. Neáu baïn khoâng ñoøi, ngöôøi ta seõ khoâng coù cô hoäi ñeå traû laïi cho baïn. Ñieàu chaéc chaén laø hoï ngöôøi seõ noùi vôùi moïi ngöôøi raèng baïn laø moät “ngöôøi toát”. Teân cuûa baïn seõ ñöôïc moïi ngöôøi ghi nhôù, nhaân caùch cuûa baïn seõ ñöôïc moïi ngöôøi traân troïng. Baát kyø khi naøo baïn caàn, moïi ngöôøi seõ tìm caùch giuùp ñôõ baïn trong khaû naêng cuûa hoï, vaø chaéc chaén laø khoâng bao giôø hoï muoán laøm haïi baïn bôûi baïn laø moät ngöôøi toát. Neáu baïn coù con, con baïn cuõng seõ ñöôïc moïi ngöôøi öu aùi giuùp ñôõ bôûi vì hoï coøn “nôï” baïn nhöõng “caûm xuùc toát”.

36

37

Trong tröôøng hôïp baïn laø moät ngöôøi toát buïng vaø baïn khoâng laøm gì caû – baïn seõ laø moät ngöôøi toát buïng ngheøo khoù – vì moïi ngöôøi seõ khoâng coù ñieàu kieän ñeå giuùp baïn. Trong tröôøng hôïp baïn laø moät ngöôøi toát buïng vaø thoâng minh, baïn noã löïc trong coâng vieäc kinh doanh, chaéc chaén baïn seõ sôùm thaønh coâng, bôûi moïi ngöôøi seõ uûng hoä baïn, moïi ngöôøi ñeàu muoán giuùp baïn. Ai cuõng mong muoán baïn trôû neân khaù giaû vì vôùi tính caùch cuûa baïn – baïn seõ laø moät choã döïa tin caäy cho moïi ngöôøi. Vôùi nhöõng “ngöôøi xaáu” luoân tìm caùch lôïi duïng loøng toát cuûa ngöôøi khaùc hoaëc luoân muoán chieám laáy phaàn nhieàu hôn. Baèng caùch haønh xöû nhö vaäy, chaéc chaén “ngöôøi xaáu” seõ taïo ra nhöõng caûm xuùc xaáu nhö söï böïc töùc, söï oaùn haän, noãi thaát voïng, söï sôï haõi, söï caêm thuø,… cho ngöôøi khaùc. Töø nhöõng ngöôøi laø naïn nhaân cuûa “ngöôøi xaáu”, tieáng xaáu ñoàn xa. Moïi ngöôøi seõ bieát veà nhöõng caù nhaân gieo raéc caûm xuùc xaáu vaø seõ traùnh neù tieáp xuùc. Moät soá ngöôøi chöa bieát seõ tieáp tuïc trôû thaønh naïn nhaân vaø hoï cuõng seõ laø ngöôøi ñöa tin veà hieåm hoïa “ngöôøi xaáu”. Coøn moät khía caïnh khaùc quan troïng hôn caû taùc ñoäng taåy chay “ngöôøi xaáu” cuûa xaõ hoäi - ñoù chính laø haäu quaû töø beân trong. Chính con caùi vaø nhöõng ngöôøi thaân thieát cuûa baïn seõ hoïc, baét chöôùc vaø laëp laïi theo caùc haønh vi cuûa baïn. Tröôùc taát caû moïi ngöôøi, baïn seõ laø ngöôøi ñöôïc con caùi ñoái xöû theo caùch maø baïn ñaõ laøm göông cho chuùng. Thoâng thöôøng chuùng ta taäp trung ñaàu tö thôøi gian, coâng söùc vaø caœ tieàn baïc ñeå chaêm lo vaø duy trì caùc moái lieân heä beân ngoaøi gia ñình mình. Raát nhieàu ngöôøi trong chuùng ta saün saøng lôõ heïn, thaát höùa hoaëc khoâng quan taâm tôùi ngöôøi thaân

Bí Mật Cảm Xuùc

ruoät thòt cuœa mình chæ vì luoân lo sôï aœo raèng baïn beø hoaëc ñoái taùc laøm aên seõ khoâng haøi loøng. Neáu söï vieäc laëp laïi nhieàu laàn, caùch soáng nhö vaäy seõ thaønh thoùi quen vaø voâ tình, chuùng ta ñang trôœ thaønh moät taám göông xaáu cho con caùi, chuùng ta ñang ñaùnh ñoåi gia ñình laáy nhöõng moái quan heä thöù yeáu ôœ beân ngoaøi. Raát nhieàu khi, chuùng ta bò cuoäc soáng baän roän cuoán ñi, laøm ta queân maát coù nhöõng giaù trò thaät lôùn töø gia ñình, töø cha meï, anh chò, choàng, vôï hoaëc con caùi mình maø chuùng ta caàn phaœi daønh thôøi gian vaø coâng söùc ra ñeå chaêm soùc vaø gìn giöõ. Caâu tuïc ngöõ cuûa ngöôøi xöa chöa bao giôø sai: “Con nhaø toâng khoâng gioáng loâng cuõng gioáng caùnh”, “Rau naøo, saâu naáy”, “gaàn möïc thì ñen, gaàn ñeøn thì raïng”,… Chính chuùng ta seõ ñöôïc höôûng nhöõng traùi ngoït caûm xuùc toát hay seõ phaûi gaùnh chòu nhöõng quaû ñaéng caûm xuùc xaáu töø nhöõng gì chuùng ta taïo ra cho nhöõng ngöôøi quanh mình.

- 22 BAØN VEÀ CAÙI TAÂM CUÛA CON NGÖÔØI Nhö ñaõ neâu ôû phaàn tröôùc, xuaát phaùt töø nhu caàu sinh toàn, con ngöôøi coù 2 baûn naêng cô baûn : 1- Duy trì söï toàn taïi cuûa noøi gioáng vaø 2- Duy trì söï toàn taïi cuûa baûn thaân. Do xaõ hoäi loaøi ngöôøi ñaõ phaùt trieån ôû möùc ñoä tinh teá raát cao, caáu truùc vaên hoùa xaõ hoäi cuõng trôû neân raát phöùc taïp, moãi chuùng ta seõ coù yù thöùc roõ veà vai troø, traùch nhieäm cuûa caù nhaân mình cuõng nhö caùc giôùi haïn töï do caù nhaân ñöôïc pheùp theo qui ñònh cuûa xaõ hoäi. Ñieàu naøy daãn ñeán söï ñoái khaùng giöõa 2 khaùi nieäm cô baûn maø döïa vaøo ñoù maø caù nhaân seõ ñöa ra quyeát ñònh trong taát caû caùc hoaït ñoäng soáng cuûa mình, ñoù laø vieäc ñaët lôïi ích naøo leân treân ñeå laøm muïc tieâu haønh 37

38

ñoäng : Lôïi ích cuûa xaõ hoäi (töùc cuûa ngöôøi khaùc) - hay lôïi ích cuûa caù nhaân (töùc lôïi ích cuûa baûn thaân mình).

mình, moïi vieäc seõ daãn tôùi keát quaû theo nhö luaät Nhaân Quaû ñaõ chæ ra.

Trong xaõ hoäi cuûa caùc loaøi ñoäng vaät coù vuù, moät caù theå seõ haønh ñoäng theo tieâu chí ñaët lôïi ích cuûa caù nhaân leân tröôùc nhaát. Ñieàu quan troïng nhaát laø phaûi duy trì ñöôïc söï toàn taïi cuûa caù nhaân, töùc baûn naêng soá 2 seõ coù taùc duïng maïnh hôn trong nhöõng tröôøng hôïp caù nhaân toàn taïi ñoäc laäp. Tuy nhieân, ñoái vôùi nhöõng loaøi coù trí thoâng minh phaùt trieån ôû möùc ñoä cao, khi ñöùng trong baày ñaøn, caùc caù theå seõ lieân keát laïi ñeå haønh ñoäng theo tieâu chí vì lôïi ích cuûa baày ñaøn.

Ngöôøi coù caùi Taâm ñöôïc hieåu laø ngöôøi luoân ñoái xöû toát vaø coâng baèng vôùi taát caû moïi ngöôøi, laø ngöôøi luoân giuùp ñôõ ngöôøi khaùc khi hoaïn naïn, laø ngöôøi khoâng bao giôø coù yù laøm haïi hoaëc lôïi duïng ngöôøi khaùc,… noùi toùm laïi ñoù laø moät ngöôøi toát veà baûn chaát.

ÔÛ xaõ hoäi loaøi ngöôøi, do trí thoâng minh phaùt trieån ôû möùc raát cao neân vieäc löïa choïn tieâu chí ñeå ra quyeát ñònh cuûa con ngöôøi cuõng trôû neân raát ña daïng vaø ôû nhieàu caáp ñoä: Vì baûn thaân mình, vì nhöõng ngöôøi thaân cuûa mình, vì gia ñình, vì baïn beø, vì toå chöùc cuûa mình hay vì daân toäc mình,… Coù raát nhieàu tieâu chí ñeå döïa vaøo ñoù maø ra quyeát ñònh. Ñieåm khaùc bieät giöõa ngöôøi vôùi loaøi thuù laø con ngöôøi coù yù thöùc vaø coù khaû naêng töï traán aùp ñöôïc baûn naêng soá 2 ñeå haønh ñoäng vì muïc ñích cuûa baûn naêng soá 1 – Soáng vì ngöôøi khaùc, vì coäng ñoàng. Trong caùc xaõ hoäi chòu aûnh höôûng cuûa neàn vaên hoaù Phaät Giaùo phöông Ñoâng, coù moät khaùi nieäm ñaõ ñöôïc ñöa ra ñeå ñaùnh giaù veà möùc ñoä toát xaáu cuûa caù nhaân ñoái vôùi coäng ñoàng, ñoù chính laø « caùi taâm », töùc caùi phaàn lyù trí, caùi phaàn «ngöôøi» ôû trong moãi con ngöôøi. Veà baûn chaát, caùi taâm chính laø söï hieän thöïc hoaù baûn naêng soá 1 cuûa con ngöôøi - Baûn naêng duy trì söï toàn taïi cuûa gioáng noøi - Soáng vì ngöôøi khaùc, soáng vì coäng ñoàng. Theo Phaät giaùo, caùi quan troïng nhaát taùc ñoäng ñeán caùc haønh vi cuûa con ngöôøi chính laø caùi Taâm. Tuøy theo caùi taâm cuûa

Bí Mật Cảm Xuùc

Trong lòch söœ, taát caû caùc theå cheá xaõ hoäi vaø caùc toân giaùo ñeàu ñònh höôùng giaùo duïc ñeå thaønh vieân cuûa mình coù nhöõng haønh vi höôùng tôùi muïc ñích vì lôïi ích cuûa coäng ñoàng. Ñaëc bieät trong xaõ hoäi hieän ñaïi, trôû thaønh moät caù nhaân coù caùi Taâm toát ñeïp luoân laø tieâu chí ñöôïc xaõ hoäi ca ngôïi vaø ñeà cao. Treân thöïc teá, Caùi Taâm ñöôïc taïo ra khoâng chæ laø do caùc yeáu toá di truyeàn. Moät phaàn quan troïng giuùp taïo neân caùi Taâm cuûa caù nhaân naèm ôû caùc traûi nghieäm soáng, ôœ aûnh höôûng cuûa neàn giaùo duïc vaø neàn vaên hoùa cuûa xaõ hoäi ñoù. Lieäu taïo döïng moät caùi Taâm thaät toát ñeïp coù phaûi laø ñieàu neân laøm trong xaõ hoäi hieän nay ? Nhö vaäy, vieäc caùc caù nhaân caàn töï taïo cho mình moät caùi Taâm toát ñeïp laø ñieàu raát caàn thieát ñeå taïo neân moät xaõ hoäi lyù töôûng. Tuy nhieân, neáu moät xaõ hoäi maø taât caû moïi ngöôøi ñeàu nhöôøng nhòn, ñeàu soáng moät caùch thoûa hieäp ñeå traùnh xung ñoät, traùnh lôïi duïng ngöôøi khaùc thì xaõ hoäi seõ thieáu tính caïnh tranh, thieáu söï tranh ñaáu, töùc thieáu ñi ñoäng löïc chính giuùp xaõ hoäi phaùt trieån. Xaõ hoäi hieän ñaïi ngaøy nay ñang phaùt trieån nhanh choùng theo xu höôùng nhaèm thoûa maõn nhu caàu cuûa caùc caù nhaân ôû möùc cao nhaát. Caùc toå chöùc kinh teá kinh doanh haøng tieâu duøng tieâu toán haøng traêm tyû Ñoâ la Myõ moãi naêm ñeå taùc ñoäng taïo nhu caàu caù nhaân vaø qua ñoù laøm giaøu baèng caùch cung öùng haøng hoaù giuùp caùc caù nhaân thoûa maõn nhu caàu vôùi moät möùc giaù cao ñeå thu lôïi. Ñieàu naøy daãn tôùi vieäc kích thích vaø taïo cô hoäi cho söï phaùt trieån baûn naêng soá 2 cuûa con ngöôøi, 38

39

töùc soáng ñeå thoaû maõn phaàn «con thuù» naèm trong moãi chuùng ta, khieán chuùng ta höôùng tôùi moät cuoäc soáng vaät chaát ñaày caùc nhu caàu veà haøng hoùa xa xæ vaø caùch soáng thöïc duïng. ÔÛ moät phía ñoái nghòch, caùc toå chöùc xaõ hoäi cuõng raát noã löïc quaûng baù vaø tuyeân truyeàn nhöõng tö töôûng vaø leõ soáng vì coäng ñoàng, vì lôïi ích chung cuûa xaõ hoäi, vì nhöõng nhöõng ngöôøi khoán khoù – nhaèm phaùt huy baûn naêng cô baûn vì gioáng noøi trong moãi chuùng ta. Khaùi nieäm ‘Quaân Töœ Taøu’ vaø ‘Ngöôøi toát nhu nhöôïc’ Hai caùi baãy cho nhöõng ai muoán coù moät caùi ‘Taââm’ toát deã daõi Baïn cuõng bieát raèng moïi ngöôøi hay duøng khaùi nieäm ‘Quaân Töœ Taøu’ ñeå aùm chæ moät ngöôøi coá gaéng theå hieän loøng toát cuœa mình nhöng khoâng ñuùng choã, khoâng ñuùng luùc caàn thieát, hoaëc khoâng ñuùng caùch. Thoâng thöôøng, vì söï só hieän cuœa baœn thaân, chuùng ta seõ toœ ra laø ngöôøi roäng raõi, haøo hieäp, saüng saøng coi nheï nhöõng giaù trò mình ñang coù nhö tieàn baïc, thôøi gian, hay thaäm chí caœ uy tín ñeå laøm theo yù cuœa ngöôøi maø mình muoán taïo aán töôïng, hy sinh lôïi ích cuœa mình ñeå laøm lôïi cho ngöôøi khaùc moät caùch khoâng hôïp lyù, khoâng caàn thieát. Vì muoán giöõ só dieän, hoaëc muoán theå hieän mình nhö moät hieäp só (gioáng nhö caùc ñaáng tröôïng phu haœo haùn trong caùc truyeän kieám hieäp Trung Hoa), chuùng ta seõ thieáu tænh taùo nhìn nhaän vaán ñeà hoaëc trôœ neân raát só dieän quyeát ñònh thöïc hieän ‘cöœ chæ ñeïp’, ví duï coù nhieàu anh saün saøng möôïn tieàn baïc cuœa baïn beø ñeå laøm ñeïp loøng ngöôøi ñeïp, nhieàu oâng saün saøng ñem tieàn mua söõa cho con ñi bao baïn beø aên uoáng chæ vì bò khích moät caâu,…

Bí Mật Cảm Xuùc

ÔŒ moät khía caïnh khaùc, tö töôœng muoán laøm ngöôøi toát moät caùch deã daõi luoân laøm cho nhieàu ngöôøi trôœ neân nhu nhöôïc, saün saøng thoœa hieäp vôùi ngöôøi khaùc, chìœ vì muoán ñöôïc yeân thaân. Luoân thoaœ hieäp vì khoâng muoán mang tieáng xaáu laø laøm traùi yù baïn, traùi yù ngöôøi yeâu, hoaëc traùi yù oâng xaõ, baø xaõ ôœ nhaø. Luoân im laëng khoâng daùm phaœn öùng ckoáng laïi caùi xaáu vì khoâng muoán ñoái ñaàu ñeå taïo ra caùc vaàn ñeà cho baœn thaân, duø bieát raèng ñieàu ñoù seõ daãn ñeán caùc keát quaœ xaáu cho coäng ñoàng. Vôùi caùch soáng deã daõi cuœa ‘moät ngöôøi toát nhu nhöôïc’, chæ chuù yù laøm sao khoâng laøm phieàn loøng ngöôøi khaùc, voâ tình baïn seõ trôœ thaønh ngöôì khoâng coù laäp tröôøng, thieáu toân troïng baœn thaân vaø trôœ neân bò sai baœo, bò taùc ñoäng bôœi ngöôøi khaùc, thaïâm chí trôœ neân maát töï tin, muoán laøm chuyeän gì cuõng phaœi hoœi vì sôï traùi yù ngöôøi khaùc, keå caœ nhöõng ngöôøi döôùi quyeàn cuœa mình hoaëc nhoœ hôn mình. Chuùng ta caàn phaân bieät ngöôøi coù caùi Taâm toát thöïc söï laø ngöôøi luoân yù thöùc kieåm soaùt ñöôïc baœn thaân vaø töï tin laøm ñieàu toát moät caùch chuœ ñoäng coù yù thöùc. Khaùc vôùi söï vieäc goïi laø toát bôœi vì khoâng daùm ñoái ñaàu vôùi hoaøn caœnh hoaëc vôùi söï vieäc traùi ñaïo lyù, roài chaáp nhaän thöïc hieän theo yù ngöôøi khaùc moät caùch mieãn cöôõng, hoaëc ñeå laøm haøi loøng moät ngöôøi maø aœnh höôœng tôùi moïi ngöôøi, ñeå roài sau ñoù laïi töï nguïy bieän raèng mình ñang laøm ñieàu toát. Moät caùi Taâm toát caàn phaûi ñi beân caïnh söï Coâng Baèng vaø söï Chính Tröïc. Baïn vaø toâi, chuùng ta coù moät caùi Taâm toát nhöng khoâng coù nghóa laø ta seõ luoân nhuùn nhöôøng, caû neå ñeå chaáp nhaän nhöõng vieäc sai traùi hoaëc ñeå söï baát coâng xaûy ra. Caàn yù thöùc vieäc ñaáu tranh cho söï coâng baèng vaø loaïi tröø ñieàu xaáu luoân laø moät toá chaát khoâng theå thieáu cuûa moät con ngöôøi coù caùi Taâm toát, ñeå töø ñoù taïo neân moät xaõ hoäi hoaøn myõ.

39

40

- 23 NHÖÕNG BÖÕA AÊN NHIEÀU TRIEÄU ÑOÀNG VAØ SÖÏ THÍCH NGHI NHANH CHOÙNG CUÛA NAÕO BOÄ

ÑÒNH LUAÄT VEÀ SÖÏ THÍCH NGHI ñöôïc phaùt bieåu nhö sau: Boä naõo raát nhanh choùng thích nghi vôùi caùc taùc ñoäng gioáng nhau töø moâi tröôøng beân ngoaøi. Khi ñaõ thích nghi vôùi hoaøn caûnh cuõ, boä naõo luoân caàn coù nhöõng kích thích môùi ñeå kích hoaït vaø duy trì söï hoaït ñoäng bình thöôøng cuûa cô theå. Quaù trình thích nghi ñöôïc theå hieän baèng VOØNG TROØN THÍCH NGHI : Coù nhu caàu môùi => Noã löïc ñeå thoaû maõn nhu caàu => thoaû maõn ñöôïc nhu caàu => naõo boä thích nghi vôùi söï thoaû maõn => Xuaát hieän nhu caàu môùi => …

OÂng H.Tuy laø chuû cuûa moät coâng ty kinh doanh haøng gia duïng lôùn ôû Ñaø Naüng. Coâng vieäc quaù baän roän, ñeán cuoái ngaøy oâng H.Tuy thaáy raát meät. OÂng khoâng coù caûm giaùc ñoùi nhöng hieåu raèng cô theå cuûa mình ñaõ heát naêng löôïng. OÂng caàn phaûi aên nhöng khoâng bieát phaûi laøm sao ñeå coù ñöôïc moät böõa aên ngon. Cuoäc ñôøi quaû laø khoâng coâng baèng. Khi oâng coøn khoeû, coøn coù theå aên, chôi, thì oâng chöa coù nhieàu tieàn. Nay tieàn baïc ñaõ ruûng rænh thì oâng laïi gaëp moät vaán ñeà lôùn:“Chaùn”. OÂng chaùn chuyeän phaûi ñi aên nhaäu tieáp khaùch, nhaên maët cöôøi noùi moãi ngaøy. Do phaûi aên caùc loaïi sôn haøo haûi vò haøng ngaøy neân aên uoáng ñoái vôùi oâng nhieàu khi trôû neân laø chuyeän chaúng muoán nhöng vaãn phaûi laøm. Phaûi aên ñeå maø soáng. OÂng khoâng tieác tieàn chi ra ñeå coù ñöôïc caûm giaùc “ngon”. Keøm vôùi röôïu ngoaïi maéc tieàn, oâng ñaët nhaø haøng naøo toâm huøm ñaïi döông, caù maët quyû, haûi saâm, tay gaáu,… nhöõng böõa aên toán nhieàu trieäu ñoàng nhöng cuõng khoâng theå cho oâng caûm giaùc ngon mieäng. OÂng chôït nhôù tôùi vaø caûm thaáy nhöõng böõa côm “döa caø, maém kho, rau muoáng luoäc” thaät ngon mieäng vaøo thuûa môùi khôûi nghieäp ngheøo khoù. Taïi sao coù ñoâi luùc baïn caûm thaáy chaùn moïi thöù? Söï thích nghi cuûa naõo boä chính laø nguyeân nhaân taïo ra vaán ñeà. Chuyeän duø raát vui nhöng keå maõi cuõng seõ nhaøm, côm duø ngon tôùi maáy nhöng aên maõi thì cuõng phaûi ñoåi moùn. Boä naõo cuûa chuùng ta luoân coù khuynh höôùng töï thích nghi vôùi nhöõng taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng beân ngoaøi. Cô cheá töï thích nghi giuùp cô theå töï ñieàu chænh trong nhöõng khaû naêng nhaát ñònh ñeå ñaûm baûo duy trì söï soáng coøn khi moâi tröôøng thay ñoåi. Cô cheá naøy laø moät baûn naêng quan troïng cuûa caùc loaøi ñoäng vaät sau haøng traêm ngaøn naêm tieán hoùa.

Haõy xem xeùt tröôøng hôïp sau:

Bí Mật Cảm Xuùc

40

41

ÔÛ thôøi ñaïi maø chuùng ta coøn aên loâng ôû loã vaø leä thuoäc hoaøn toaøn vaøo moâi tröôøng beân ngoaøi thì ñaây laø ñieåm öu vieät, nhöng ngaøy nay moïi thöù ñaõ thay ñoåi. Naêng löïc cuûa con ngöôøi ngaøy nay ñaõ phaùt trieån vöôït baäc, vaø coù theå taùc ñoäng ngöôïc laïi moâi tröôøng. Con ngöôøi ñaõ taïo ra caùc thieát bò ñeå baûo veä cho baûn thaân, ñeå traùnh khoûi nhöõng taùc ñoäng cuûa töï nhieân: maùy ñieàu hoøa nhieät ñoä, quaàn aùo aám, nhaø cöûa, taøu thuûy, taøu vuõ truï,… Tuy nhieân coù moät thöù maø chuùng ta khoâng thay ñoåi ñöôïc – ñoù laø caùc baûn naêng naèm saâu trong caùc teá baøo gen cuûa chuùng ta. Baûn thaân chuùng ta luoân caàn coù söï thay ñoåi, caàn coù nhöõng taùc ñoäng töø moâi tröôøng beân ngoaøi. Baïn coù theå thaáy ñieàu naøy ôû moïi luùc, moïi nôi. Taát caû moïi ngöôøi luoân caàn coù söï thay ñoåi ñeå coù ñieàu kieän thích nghi vôùi caùi môùi. Chính cô cheá naøy ñaõ ñem laïi cho naõo boä nhöõng caûm xuùc – laø nhöõng moùn aên khoâng theå thieáu cho ñôøi soáng tinh thaàn cuûa con ngöôøi. ÔÛ moät maët, söï thích nghi caûm xuùc taïo cho chuùng ta khaû naêng toàn taïi tröôùc söï thay ñoåi vaø caùc taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng, ôû maët khaùc chính söï thích nghi laø nguyeân nhaân taïo ra hieän töôïng ÑOÙI CAÛM XUÙC. Caùc caù nhaân sau khi ñaõ thích nghi vôùi nhöõng caûm xuùc cuõ seõ bò rôi vaøo tình traïng trì treä, buoàn teû vaø chaùn naûn. Trong lòch söû, caùc vua chuùa ôû Trung Hoa vaø taïi caùc nöôùc Hoài giaùo luoân coù haøng traêm cung taàn myõ nöõ. Khi Taàn Thuyû Hoaøng coù tôùi möôøi ngaøn baø vôï thì ñuùng laø oâng ta seõ khoù bieát phaûi choïn nguû vôùi baø naøo moãi toái. Caùc moùn aên daønh cho vua coù tôùi vaøi chuïc loaïi moãi böõa vaø ñöôïc thay ñoåi lieân tuïc. Vua muoán gì laø ñöôïc naáy. Moïi thöù ñeàu saün saøng ñeå taïo cho Vua nhöõng caûm xuùc toát caàn thieát. Vaäy maø trong raát nhieàu tröôøng hôïp, ñeå giaûi toaû söï chaùn naûn cuûa tình traïng thöøa möùa vaät chaát vaø quyeàn löïc, Vua phaûi taïo ra nhöõng söï kieän ñoäng trôøi nhö baøy ra nhöõng troø chôi taøn baïo, xaây neân nhöõng kyø quan

Bí Mật Cảm Xuùc

theá giôùi, tieán haønh nhöõng cuoäc chieán tranh toán tieàn vaø ñaãm maùu ñeå tìm cho mình nhöõng caûm xuùc toát môùi laï. Vôùi moät ngöôøi caøng giaøu coù bao nhieâu vaø caøng nhieàu quyeàn löïc bao nhieâu thì vieäc taïo cho anh ta moät caûm xuùc toát seõ caøng khoù khaên baáy nhieâu. Nguyeân nhaân bôœi chính söï thöøa thaõi, söï nhaøm chaùn do thöôøng xuyeân ñöôïc ñaùp moïi nhu caàu trong cuoäc soáng haøng ngaøy. Vieäc caùc caù nhaân töï xoay sôû moät caùch bò ñoäng vaø thieáu yù thöùc ñeå thoaùt ra khoûi tình traïng ñoùi caûm xuùc seõ tieáp tuïc taïo ra theâm nhieàu vaán ñeà lôùn cho cuoäc soáng cuûa caû baûn thaân caù nhaân laãn cho toå chöùc. Baïn caàn yù thöùc raèng, cuõng nhö cô theå con ngöôøi phaûi ñöôïc naïp naêng löôïng, ñöôïc aên, uoáng moãi ngaøy ñeå soáng, naõo boä cuûa chuùng ta cuõng caàn “aên” nhöõng caûm xuùc môùi, caàn ñöôïc naïp caùc moùn aên tinh thaàn môùi ñeå soáng haïnh phuùc vaø khoeû maïnh. - 24 TRAÏNG THAÙI BAÕO HOØA CAÛM XUÙC Khi caùc nhu caàu ñöôïc ñaùp öùng ñaày ñuû, chuùng ta seõ caûm thaáy haøi loøng. Khi caùc caûm xuùc ñaõ ñaày ñuû: baïn ñaõ quaù vui, baïn aên quaù ngon, baïn quaù haøi loøng,… ñaây cuõng laø luùc baïn ñaõ ñaït tôùi ñieåm “Baõo hoøa caûm xuùc”. ÔÛ tình traïng baõo hoøa caûm xuùc, taát caû taùc nhaân taïo caûm xuùc tieáp theo sau ñeàu bò giaûm giaù trò ñaùng keå, neáu chuùng ta khoâng theå noùi laø chuùng trôû neân voâ nghóa. Gioáng nhö khi baïn ñaõ aên raát no, neáu coù ai môøi baïn ñi aên toái thì böõa aên ñoù roõ raøng laø keùm giaù trò, vaø ñoâi khi baïn ñi aên chæ vì muoán coù moät buoåi noùi chuyeän vui veû hôn laø moùn aên. Nhöng neáu baïn ñaõ coù ñuû caùc caûm xuùc toát caàn thieát maø nguoàn cung öùng caûm xuùc vaãn lieân tuïc taùc ñoäng vaøo baïn. Trong thôøi ñieåm 41

42

naøy, söï thöøa möùa caùc caûm xuùc quaù möùc caàn thieát – maø treân thöïc teá laø söï dö thöøa caùc chaát noäi tieát toá trong boä naõo - vöôït khoûi ngöôõng kieåm soaùt vaø khaû naêng hoùa giaûi cuûa naõo boä. Traïng thaùi naøy seõ laøm naõo boä cuûa baïn bò boäi thöïc thöøa caûm xuùc. Caùc kích thích taïo caûm xuùc toát luùc ban ñaàu, luùc naøy laïi trôû thaønh taùc nhaân gaây ra söï khoù chòu, trôû thaønh söï ñoäc haïi cho boä naõo cuûa baïn. Khi vöôït qua khoûi ngöôõng giôùi haïn tình traïng “baõo hoøa caûm xuùc”, söï dö thöøa quaù möùc caàn thieát caùc noäi tieát toá seõ bieán thaønh moät loaïi taùc ñoäng coù haïi cho naõo boä vaø taïo ra nhöõng caûm xuùc xaáu nhö chaùn ngaùn, thöøa öù,… voâ cuøng khoù chòu. Trong nhieàu tröôøng hôïp baïn khoâng yù thöùc veà nhu caàu cuûa ngöôøi khaùc. Khi nhu caàu cuûa hoï ñaõ ñöôïc ñaùp öùng, hoaëc hoï hoaøn toaøn khoâng coù nhu caàu, nhöng baïn vaãn coá yù eùp hoï phaûi nhaän caùi maø baïn muoán cho hoï, thöïc chaát laø baïn ñang taïo cho hoï moät caûm xuùc xaáu chöù khoâng phaûi moät caûm xuùc toát nhö baïn töôûng. Söï baõo hoøa caûm xuùc chính laø hieän töôïng thích nghi caûm xuùc toaøn phaàn. Ñaây chính laø nguyeân nhaân taïo ra nhöõng cô hoäi môùi vaø caû nhöõng vaán ñeà môùi cho xaõ hoäi. - 25 TRAÏNG THAÙI VOÂ NGHÓA HIEÄN SINH Coù khi naøo baïn caûm thaáy chaùn chöôøng, maát höùng thuù vôùi moïi thöù, hoaëc khi baïn rôi vaøo traïng thaùi khuûng hoaûng tinh thaàn vì maát phöông höôùng trong cuoäc soáng ?

Bí Mật Cảm Xuùc

Traïng thaùi Voâ Nghóa Hieän Sinh (Vacuum existention) chính laø caûm giaùc toàn taïi moät caùch voâ nghóa – soáng khoâng bieát ñeå laøm gì, soáng khoâng coù muïc ñích, khoâng ai caàn baïn. Khi maø baïn caœm thaáy beá taéc vaø phaûi tìm caùch ñeå giaûi thoaùt baûn thaân mình ra khoûi tình traïng roãng caûm xuùc naøy. ÔÛ möùc ñoä thaáp nhaát cuûa traïng thaùi Voâ Nghóa Hieän Sinh, chuùng ta seõ rôi vaøo tình traïng baõo hoøa caùc caœm xuùc trung tính, chaùn moïi thöù, khoâng haøi loøng veà hoaøn caœnh hieän taïi; caùi mình muoán thì quaù xa vôøi khoâng theå ñaït ñöôïc, caùi mình ñang coù thì mình laïi khoâng haøi loøng. Baïn khoâng bieát phaûi laøm gì cho toát hôn ñeå thoûa caùc mong muoán cuûa baûn thaân. Ñaây laø moät daïng nhu caàu veà tinh thaàn. Thoâng töôøng, traïng thaùi naøy chæ xuaát hieän khi chuùng ta ñaõ ñöôïc thoûa maõn möùc nhu caàu cô baûn 1 & 2 cuûa thaùp nhu caàu Maslow. Neáu khoâng töï thoùat ra khoûi tình traïng naøy, coù theå chuùng ta seõ rôi vaøo moät trong hai tröôøng hôïp sau: + Hoaëc ta seõ chaùn chöôøng buoâng xuoâi moïi thöù, choái boû heát traùch nhieäm, maëc keä söï xuoáng caáp cuûa nhaân caùch vaø trô ra tröôùc söï cheâ traùch cuûa moïi ngöôøi – Luùc naøy ta seõ trôû thaønh moät keû thaát baïi toaøn phaàn + Hoaëc ta seõ rôi vaøo tình traïng cöïc ñoan, raát böùc xuùc, laøm nhöõng chuyeän ñieân roà nhaát ñeå toû roõ baûn laõnh caù nhaân, ñeå moïi ngöôøi phaûi thaáy caùi giaù trò lôùn maø chuùng ta coù theå taïo ra. Nhöõng tröôøng hôïp moät caù nhaân bình thöôøng boãng noåi ñieân thöïc hieän haønh ñoäng gieát ngöôøi haøng loaït chính laø moät trong nhöõng haäu quaû teä haïi cuûa traïng thaùi Voâ Nghóa Hieän Sinh. Nhö ñaõ neâu ôû phaàn tröôùc, laø moät cô theå soáng, boä naõo cuûa chuùng ta luoân caàn coù caùc caûm xuùc ñeå qua ñoù chuùng ta bieát ñöôïc traïng thaùi hieän höõu vaø qua ñoù ta seõ coù nhöõng phaûn öùng phuø hôïp.

42

43

Xuaát phaùt töø neàn taûng laø moät traïng thaùi caûm xuùc trung tính, nhöõng khi keùo daøi traïng thaùi naøy trong moät khoaûng thôøi gian ñuû laâu, chuùng ta seõ phaûi ñoái maët vôùi caûm giaùc chaùn naûn – töùc nhöõng daáu hieäu ñaàu tieân cuûa caûm xuùc Voâ Nghóa Hieän Sinh. Ñeå thoaùt ra, boä naõo chuùng ta caàn coù caùc caûm xuùc môùi. Neáu khoâng, boä naõo seõ bò ñaàu ñoäc, bò «chaäp maïch», bôœi tình traïng keùo daøi cuœa caœm xuùc trung tính cuõng gaàn töông ñöông vôùi caùi cheát – vaø chuùng ta seõ rôi vaøo traïng thaùi khuœng hoaœng ‘ñoùi caœm xuùc’. ÔŒ moät khía caïnh khaùc, khi nhöõng ñieàu chuùng ta mong muoán khoâng ñöôïc thoœa maõn, hoaëc ta bò öùc cheá do rôi vaøo nhöõng tình huoáng bò coâ laäp. Vieäc naøy seõ taïo ra böùc xuùc veà taââm lyù. Maø söï tích tuï cuœa noù seõ daãn ñeán vieäc kích hoaït ta thöïc hieän nhöõng chuyeän «ñieân roà» ñeå tìm loái thoaùt. Haõy quan saùt caùc em beù môùi vaøi thaùng tuoåi, coøn naèm trong noâi. Caùc beù luoân caàn ñöôïc kích ñoäng, caàn coù moät söï thu huùt naøo ñoù ñeå chuùng taäp trung söï chuù yù vaøo. Chuùng caàn coù caùc ñoà chôi vôùi nhieàu aâm thanh vaø maøu saéc, chuùng caàn ñöôïc coù ngöôøi troø chuyeän, vuoát ve, chaêm soùc. Neáu khoâng coù söï kích thích caàn thieát, chuùng seõ khoùc leân, la heùt, vaën veïo ñeå tìm caùch thoaùt ra khoûi traïng thaùi voâ nghóa hieän sinh ñoù. Ñoái vôùi chuùng ta, nhöõng ngöôøi ñaõ tröôûng thaønh, thì vieäc phaûi laøm luïng cöïc khoå laø moät ñieàu maø khoâng ai muoán. Ñaëc bieät trong tröôøng hôïp laø nhaân vieân coâng chöùc, phaûi caëm cuïi 8 tieáng moãi ngaøy taïi coâng sôû laø chuyeän hieám coù ngöôøi caûm thaáy thích thuù. Nhöng neáu giaû söû, baïn ñöôïc ñaëc caùch khoâng caàn phaûi laøm vieäc, nhöng cuõng khoâng ñöôïc laøm baát cöù ñieàu gì ngoaøi vieäc aên uoáng ñuùng böõa vaø ngoài nghæ ngôi thì baïn seõ caûm thaáy ñieàu gì ? Khoâng hieåu baïn seõ ra sao, nhöng haàu heát moïi ngöôøi deã phaùt khuøng leân khi phaûi aên khoâng ngoài roài. Cuõng gioáng nhö bò nhoát tuø vaäy, tình traïng khoâng coù vieäc gì höùng thuù ñeå laøm

Bí Mật Cảm Xuùc

seõ nhanh choùng ñaåy chuùng ta rôi vaøo traïng thaùi Voâ Nghóa Hieän Sinh. Coù moät caùch giaœi thích khaùc veà baœn chaát cuœa traïng thaùi Voâ Nghóa Hieän sinh – ñoù chính laø quaœ ñaéng moïc leân töø nhöõng taâm hoàn ngheøo naøn vaø caèn coãi. Khi maø ta trôœ neân ích kyœ, chæ bieát ñeán baœn thaân mình, chæ bieát soáng vì lôïi ích cuœa caù nhaân mình, ñoù cuõng laø luùc ta taùch rôøi mình ra khoœi nhöõng nguoàn caœm xuùc toát töø caùc moái quan heä xaõ hoäi. Moät maët khaùc, khi ta choïn muïc ñích soáng laø tieàn baïc, laø danh voïng vaø ta coá gaéng ñaùnh ñoåi moïi thöù, khi ñoù ta ñang ñaùnh ñoåi nhöõng caœm xuùc toát ñích thöïc coù ñöôïc töø caùc moái quan heä laáy nhöõng caœm xuùc toát giaœ taïo coù ñöôïc nhôø tieàn baïc vaø quyeàn löïc. Vieäc thoaùt khoûi beá taéc cuûa traïng thaùi voâ nghóa hieän sinh laø moät vaán ñeà raát lôùn cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Nhöõng ngöôøi coù nhieàu tieàn baïc nhöng laïi khoâng coù muïc ñích soáng roõ raøng, thöôøng seõ deã daøng bò rôi vaøo traïng thaùi naøy. Baïn coù theå thaáy haàu heát nhöõng ngheä só noåi tieáng theá giôùi ñeàu phaûi chaät vaät ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà do tình traïng Voâ Nghóa Hieän Sinh gaây ra. Nhieàu ngöôøi trong hoï ñaõ trôû thaønh con nghieän ma tuùy, hoaëc aên chôi sa ñoïa, hoaëc thaäm chí töï vaãn ñeå giaûi thoaùt baûn thaân ra khoûi tình traïng bi kòch cuûa cuoäc soáng voâ nghóa. Nhaèm thoaùt khoûi tình traïng buoàn chaùn khoù chòu naøy, con ngöôøi ñaõ phaùt minh ra raát nhieàu loaïi hình ngheä thuaät vaø caùc troø vui chôi, giaûi trí, hoaëc ñaàu tö taâm trí vaøo nhöõng noã löïc tìm hieåu thieân nhieân, nghieân cöùu caùc vaán ñeà cuûa cuoäc soáng, … nhaèm taïo cho mình nhöõng caûm höùng, nhöõng muïc tieâu ñeå phaán ñaáu, nhaèm laøm cho cuoäc ñôøi trôû neân coù yù nghóa vaø giaù trò hôn. Theo lyù thuyeát cuûa Phaät giaùo hieän ñaïi do thieàn sö Thích Nhaát Haïnh truyeàn giaœng, coù ba caùch ñeå chuùng ta töï giaûi thoaùt mình ra khoûi traïng thaùi caûm xuùc xaáu naøy : 43

44

1 – Töï taïo cho mình nhöõng vaán ñeà, nhöõng thaùch thöùc ñeå vöôït qua, tìm nhöõng vieäc coù yù nghóa lôùn ñeå laøm. 2- Haõy theå hieän söï yeâu thöông cuûa mình vôùi ngöôøi khaùc, haõy cho ñi ñeå coù theå nhaän laïi ñöôïc haïnh phuùc ñích thöïc. 3- Thöïc hieän vieäc thieàn vaø tu taäp höôùng veà coõi nieát baøn ñeå giaûi phoùng trí naõo khoûi tình traïng trì treä naøy, nhaèm ñaït ñöôïc moät traïng thaùi « thanh thaûn töï taïi », töùc haøi loøng vôùi taát caû moïi thöù vaø höông thuï thôøi khaéc hieän taïi. - 26 SÖÏ SO SAÙNH HÔN THUA GIÖÕA CAÙC CAÙ NHAÂN VAØ AÛNH HÖÔÛNG CUÛA HEÄ QUI CHIEÁU CAŒM XUÙC Soáng ôû moät xaõ hoäi maø söï ganh ñua vaø caïnh tranh ngaøy caøng gay gaét, chuùng ta luoân töï laøm khoù mình trong vieäc taïo ra caûm xuùc toát cho baûn thaân baèng nhöõng phaûn xaï coù ñieàu kieän. Noùi caùch khaùc, chuùng ta ñang laø noâ leä tinh thaàn cho caùc thoùi quen, caùc phaûn xaï coù ñieàu kieän cuûa mình, trong chính caùi xaõ hoäi maø ta ñang soáng. Chuùng ta soáng theo yù muoán cuûa nhöõng ngöôøi giaøu coù, chuùng ta coá baét chöôùc hoï trong moïi thöù bôûi cuoäc soáng ñaày ñuû vaät chaát cuûa hoï chính laø thöù maø moïi ngöôøi ao öôùc. Ngöôøi giaøu coù luoân boû tieàn ra ñeå mua nhöõng thöù “haøng hieám”, “ñoà xòn” vôùi giaù treân trôøi vaø laøm cho moïi ngöôøi phaûi ngöôõng moä. Cuoäc soáng vaät chaát laøm ña soá trong chuùng ta bò choaùng vaø khoâng yù thöùc ñöôïc nhöõng giaù trò ñích thöïc cuûa söï vaät. Raát nhieàu ngöôøi soáng taïi caùc nöôùc ñaõ phaùt trieån, vôùi möùc thu nhaäp vaøi ngaøn ñoâ la moãi thaùng maø vaãn than thôû veà caùc khoù khaên, caùc vaán ñeà böùc xuùc trong cuoäc soáng tinh thaàn cuûa hoï. Hoï cuõng khoå sôû, chaät vaät veà tinh thaàn chaúng keùm gì vôùi hoaøn caûnh ñôøi soáng tinh thaàn cuûa chuùng ta – laø nhöõng ngöôøi

Bí Mật Cảm Xuùc

ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån vôùi möùc thu nhaäp ít hôn vaøi chuïc laàn. Ñieàu laøm cho haàu heát moïi ngöôøi haïnh phuùc chính laø caûm giaùc “ñöôïc hôn” ngöôøi ôû beân caïnh: Nhaø mình ñeïp hôn nhaø haøng xoùm, con toâi hoïc gioûi hôn con ngöôøi khaùc, toâi coù giaøu hôn ngöôøi khaùc, toâi “baûnh” hôn ngöôøi khaùc,… Vaán ñeà coát loõi laø toâi coù ñöôïc caùi maø ngöôøi khaùc khoâng coù, vaø toâi muoán moïi ngöôøi phaœi traàm troà veà ñieàu naøy. Caùc caûm xuùc cuûa caù nhaân ñöôïc taïo ra döïa treân söï so saùnh theo moät heä qui chieáu maø caù nhaân töï ñònh ra. Neáu möùc soáng 5 trieäu ñoàng moãi thaùng chaû coù aán töôïng gì ñoái vôùi moät anh chuû doanh nghieäp thì ñoù laïi laø caû moät gia taøi cuûa ngöôøi coâng nhaân bình thöôøng. QUI LUAÄT VEÀ HEÄ QUI CHIEÁU CAÛM XUÙC : Caûm xuùc seõ thay ñoåi khi chuùng ta thay ñoåi heä qui chieáu caûm xuùc mình. Tuøy theo heä qui chieáu caûm xuùc cuûa caù nhaân maø caûm xuùc ñöôïc taïo ra seõ toát hôn neáu heä qui chieáu thaáp hôn, hay xaáu hôn khi heä qui chieáu cao hôn so vôùi taùc nhaân taïo caûm xuùc. Xem moät caâu chuyeän nhoû sau ñaây: “Trong quaùn nhoû coù moät thanh nieân ngoài uoáng nöôùc vaø ñau khoå ngaëm nhaám cuoäc ñôøi. Anh chaøng Quy naøy caûm thaáy cuoäc ñôøi thaät baát coâng. Cuõng toát nghieäp ñaïi hoïc loaïi taàm taàm, chaïy khaép nôi môùi xin ñöôïc moät choã laøm vôùi möùc löông khieâm toán moät trieäu röôõi moãi thaùng. Phaûi chi tieâu bao nhieâu moùn neân luùc naøo cuõng thieáu. Nhu caàu thì meânh mang maø thu nhaäp laïi quaù eo heïp. Nhìn sang quaùn nhaäu beân caïnh thaáy moät ñaùm doanh gia cuïng ly haøo höùng, anh thaáy sao ñôøi mình cöïc khoå quaù. Moät tieáng “aàm” baát chôït noåi leân phaù vôõ baàu khoâng gian naùo nhieät. 44

45

Maùi hieân che möa baèng beâ-toâng cuûa quaùn beân caïnh saäp xuoáng. Tröôùc söï söõng sôø cuûa moïi ngöôøi, toaøn boä baøn nhaäu cuûa ñaùm daân kinh doanh bò ñeø beïp. Khoâng moät tieáng ñoäng hay daáu hieäu naøo cuûa nhöõng ngöôøi bò maùi hieân ñeø leân. Quy ruøng mình. May maø khoâng phaûi laø mình ngoài ôû ñoù. Ngaãm ñi ngaãm laïi, Quy thaáy mình coøn quaù may maén. Duø gì thì moïi thöù cuõng oån ñònh. Soá phaän con ngöôøi bieát theá naøo laø ñuû. So vôùi maáy ngöôøi bò tai naïn thì Quy coøn may maén hôn raát nhieàu.” Caâu chuyeän ôû ñaây cho thaáy raèng: söôùng hay khoå ñeàu laø do caùch choïn heä qui chieáu caûm xuùc ñeå baïn so saùnh baûn thaân vôùi caùc caù nhaân khaùc. Luùc ñaàu heä qui chieáu cuûa Quy laø cuoäc soáng dö thöøa tieàn baïc cuûa ngöôøi khaùc vaø Quy caûm thaáy ñau khoå vì khoâng ñöôïc nhö hoï. Ngay sau ñoù, heä qui chieáu ñöôïc thay ñoåi thaønh chuyeän soáng hay cheát vaø Quy caûm thaáy haïnh phuùc hôn nhieàu bôûi thaáy raèng mình vaãn coøn soáng khoûe maïnh, khoâng bò cheát thaûm nhö maáy ngöôøi ngoài beân caïnh. Theo quan nieäm cuûa Phaät giaùo : “Tham – Saân – Si laø beå khoå cuûa cuoäc ñôøi”. Ña soá chuùng ta ñeàu ñem nhöõng ñieàu kieän cuûa moät soá ngöôøi hôn chuùng ta, hoaëc nhöõng ngöôøi noåi tieáng, giaøu coù ra laøm heä qui chieáu ñeå so saùnh. Vieäc so saùnh naøy taïo cho chuùng ta loøng “tham” töùc söï ham muoán coù nhöõng thöù maø mình khoâng theå coù ñöôïc vaøo luùc naøy. Töø loøng tham seõ ñöa ñeán söï ganh tò (töùc Saân), söï ganh tò khi leân ñeán cao ñoä seõ trôû thaønh söï meâ muoäi, muø quaùng (töùc Si). Trong tình traïng naøy, con ngöôøi seõ khoâng thaáy ñöôïc ñieàu gì khaùc ngoaøi yù muoán duy nhaát laø phaûi coù ñöôïc caùi mình muoán baèng moïi giaù. Khi ñaõ coù ñöôïc thöù mình caàn, söï so saùnh laïi laøm phaùt sinh ra loøng tham môùi vaø ñaåy con ngöôøi vaøo moät voøng luaån quaån khoâng bao giôø thoaùt ra ñöôïc. Vì vaäy cuoäc ñôøi cuûa nhöõng ngöôøi rôi vaøo voøng “tham-saân-si” chaéc chaén seõ laø moät beå khoå khoâng coù ñaùy.

Bí Mật Cảm Xuùc

Caùch toát nhaát ñeå traùnh rôi vaøo beå khoå ñau laø haõy yù thöùc veà giaù trò noäi taïi cuûa baïn. Tuøy theo söï töï so saùnh cuûa baïn vôùi nhöõng tieâu chí – nhöõng heä qui chieáu maø baïn choïn seõ giuùp baïn thaáy haïnh phuùc hay ñau khoå, seõ haøi loøng hay böïc boäi. Luoân coù nhieàu ñieàu maø baïn coù theå töï haøo veà baûn thaân mình. Coù raát nhieàu ñieàu baïn coù theå laøm ñöôïc nhöng laïi khoâng daùm bôûi khoâng coù ñuû söï tænh taùo ñeå nhaän ñònh laïi hoaøn caûnh. Ña soá chuùng ta ñeàu ñöa ra nhöõng muïc tieâu cho söï phaán ñaáu vaø söï khaùt khao cuûa mình. Vieäc khao khaùt ñaït ñöôïc nhöõng öôùc muoán seõ thuùc ñaåy chuùng ta noã löïc hôn, nhöõng caûm nhaän veà söï thua keùm seõ taïo cho chuùng ta caùc caûm xuùc xaáu. Söï ghen tî ôû möùc ñoä cao seõ taïo caûm xuùc raát xaáu nhö töùc toái, khoâng haøi loøng, böïc doïc,… maø keát quaû seõ gaây cho chuùng ta haøng loaït nhöõng toån haïi veà theå chaát cuõng nhö veà tinh thaàn. Caùch toát nhaát ñeå giaûi toûa caùc caûm xuùc xaáu naøy thaät ñôn giaûn: Haõy soáng thanh thaûn vôùi thöïc teá vaø töï tin, noã löïc höôùng tôùi töông lai, ñöøng ganh tò vaø haõy choïn nhöõng ñoái töôïng phuø hôïp vôùi mình ñeå so saùnh. Hoaëc baïn coù theå so saùnh ôû dieän roäng hôn, vôùi taát caû moïi ngöôøi taïi nôi mình soáng, vôùi taát caû caùc quoác gia khaùc, vôùi haøng traêm trieäu ngöôøi ñang soáng raát cöïc khoå vaø chaät vaät treân theá giôùi naøy. Ñaây chính laø caùch maø caùc thaùnh nhaân luoân yù thöùc thöïc hieän. Neân töï yù thöùc veà caùc giaù trò tinh thaàn cuûa baïn. Haõy tin töôûng vaøo naêng löïc cuûa baûn thaân raèng chuùng ta khoâng phaûi laø moät ngöôøi boû ñi, ñeå mình coù theå ngaång maët leân töï haøo vôùi nhöõng gì ñaõ ñaït ñöôïc trong cuoäc soáng. - 27 TIEÀN, QUYEÀN VAØ SÖÏ LAÏC LOÁI VEÀ CAÛM XUÙC Thoâng thöôøng thì muïc tieâu cuûa haàu heát moïi ngöôøi trong cuoäc soáng laø “Tieàn” vaø “Quyeàn”. Coù tieàn ta seõ deã daøng mua ñöôïc nhieàu 45

46

thöù ñeå thoûa maõn nhu caàu vaø töø ñoù seõ coù ñöôïc caùc caûm xuùc toát, ñeå ñöôïc “haïnh phuùc”. Khi coù quyeàn ta cuõng seõ deã daøng ra leänh hoaëc ñöôïc ngöôøi khaùc phuïc vuï, ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu, nhöõng nhu caàu cuûa chuùng ta vaø cho ta caùc caûm xuùc toát. Tieàn vaø quyeàn thöïc chaát chæ laø nhöõng coâng cuï caàn thieát ñeå chuùng ta taïo ra ñöôïc nhöõng caûm xuùc toát vaø loaïi tröø caûm xuùc xaáu. Nhieàu ngöôøi thöôøng cho raèng phaûi coù nhieàu tieàn thì môùi coù haïnh phuùc. Coù nhieàu tieàn thì chuùng ta seõ mua ñöôïc nhieàu caûm xuùc toát. Nhöng cuoäc soáng coù nhieàu tieàn chöa haún seõ laø toát, khi maø baïn khoâng hieåu bieát veà caûm xuùc. Baïn haõy thöû ñaët mình vaøo tröôøng hôïp laø moät ngöôøi vöøa truùng soá baïc tæ vaø trôû neân giaøu coù. Caùch baïn xöû söï vôùi nhöõng ngöôøi xung quanh seõ laøm cho baïn trôû neân haïnh phuùc hay ñau khoå cuøng cöïc, chöù khoâng phaûi vì ñoáng tieàn maø baïn môùi coù ñöôïc. Neáu baïn lo sôï phaûi chia tieàn vôùi ngöôøi thaân, vôùi hoï haøng thì ñoù quaû laø tai hoïa. Baø con hoï haøng vaø baïn beø coù theå seõ nhôø vaû, muoán baïn giuùp ñôõ, con caùi trong nhaø seõ xin baïn mua caùi naøy, caùi khaùc, baûn thaân baïn seõ phaûi thay ñoåi caùch soáng, khi baïn nghó mình ñaõ giaøu roài. Baïn töø choái khoâng muoán cho moïi ngöôøi vay tieàn, baïn seõ neù traùnh baïn beø vì khoâng muoán boû tieàn ra ñaõi hoï thöôøng xuyeân, vaø baïn coøn gaëp raát nhieàu tröôøng hôïp phieàn toaùi khaùc. Caûm giaùc sung söôùng vì truùng soá seõ qua ñi raát nhanh vaø baïn caàn phaûi ñoái maët vôùi nhieàu traùch nhieäm vaø nhieàu vaán ñeà môùi töø cuoäc soáng cuûa moät ngöôøi giaøu coù. Chuyeän töông töï khi baïn coù quyeàn löïc do ñang giöõ moät chöùc vuï cao caáp naøo ñoù. Taát nhieân baïn seõ coù ñöôïc nhöõng ñaëc

Bí Mật Cảm Xuùc

quyeàn ñaëc lôïi vaø ngöôøi khaùc phaûi chaêm soùc, phuïc vuï baïn. Ñieàu naøy seõ mang laïi cho baïn caûm xuùc toát trong nhöõng chöøng möïc nhaát ñònh. Theo ñònh luaät veà söï thích nghi, nhöõng ñieàu kieän taïo ra caûm xuùc toát maø baïn coù ñöôïc seõ nhanh choùng trôû thaønh chuyeän thöôøng tình, chaû coù gì ñaëc saéc. Baïn seõ phaûi ñoái maët vôùi nhöõng traùch nhieäm naëng neà trong quyeàn haïn cuûa mình. Khi ñaõ thích nghi vôùi hoaøn caûnh, baïn seõ mong muoán coù nhöõng thöù khaùc hôn theá nöõa. Thöïc teá caùi maø chuùng ta caàn chính laø coù theâm nhieàu caûm xuùc toát vaø traùnh neù, giaûm thieåu caùc caûm xuùc xaáu. Tieàn baïc hay quyeàn löïc chæ laø caùc coâng cuï ñeå giuùp chuùng ta ñaït ñöôïc ñieàu ñoù. Soáng trong söï töông taùc lieân tuïc giöõa caù nhaân vaø moâi tröôøng beân ngoaøi, chuoãi caûm xuùc cuûa chuùng ta ñöôïc taïo neân khi chuùng ta phaûn öùng laïi nhöõng taùc ñoäng töø moâi tröôøng, ñaêïc bieät laø töø quan heä cuûa chuùng ta vôùi caùc caù nhaân vaø caùc toå chöùc. Do nhu caàu coù ñöôïc caûm xuùc toát nhöng laïi khoâng naém ñöôïc baûn chaát cuûa caùc nhu caàu, ña soá moïi ngöôøi ñeàu noã löïc nhaém tôùi nhöõng muïc tieâu nhö coù tieàn, coù quyeàn chöùc – laø nhöõng thöù maø moïi ngöôøi töôûng raèng seõ ñaùp öùng cho chuùng ta taát caû caùc nhu caàu trong cuoäc soáng. “Tieàn” hay laø nhöõng caûm xuùc toát maø tieàn coù theå mua ñöôïc? “Tieàn” hay nhöõng vaán ñeà tai haïi, nhöõng raøng buoäc do tieàn gaây ra? “Quyeàn löïc” hay laø nhöõng caûm xuùc deã chòu maø nhöõng ngöôøi döôùi quyeàn seõ phaûi cung phuïng cho? Quyeàn löïc hay nhöõng traùch nhieäm naëng neà vaø nhöõng raøng buoäc chaët cheõ maø ngöôøi coù quyeàn seõ phaûi tuaân thuû? Khi ñöôïc söû duïng vôùi nhöõng tieâu chí toát, vôùi yù thöùc töï chuû cuûa ngöôøi naém giöõ tieàn, naém giöõ quyeàn chöùc - hai coâng cuï naøy seõ mang laïi nhieàu caûm xuùc toát cho nhöõng ngöôøi naèm trong taàm aûnh höôûng. Tuy nhieân, do baûn tính yeáu ñuoái, thieáu baûn lónh vaø thieáu hieåu bieát cuûa con ngöôøi neân trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, tieàn hay quyeàn 46

47

khoâng taïo ñöôïc nhieàu nieàm vui maø chæ mang laïi nhöõng chuyeän nhöùc ñaàu, taïo ra raát nhieàu caùc hieän töôïng tieâu cöïc trong cuoäc soáng. Tyû phuù Myõ laø Donald Trump ñaõ neâu leân nhaän xeùt töø kinh nghieäm soáng cuûa moät ngöôøi naém giöõ nhieàu tieàn vaø quyeàn löïc trong tay: “Nguyeân nhaân taïo ra caùc vaán ñeà cuûa cuoäc ñôøi laø do chuùng ta muoán coù nhieàu tieàn hôn möùc caàn thieát”. Moãi ngaøy baïn chæ caàn moät ít thöïc phaåm vaø vaøi boä quaàn aùo ñeå coù theå soáng toát. Nhöng caùc nhu caàu veà tinh thaàn, nhu caàu veà nhöõng moùn aên caûm xuùc cho naõo boä thì haàu nhö voâ taän. “Ñöôïc voi, ñoøi tieân” – chính ñieàu naøy ñaõ thuùc ñaåy chuùng ta, ñaõ taïo cho chuùng ta nhöõng öôùc mô, nhöõng khaùt khao. Trong nhieàu tröôøng hôïp, vieãn caûnh choaùng ngôïp veà nhöõng thöù maø ta nghó raèng seõ coù ñöôïc khi coù tieàn, coù quyeàn laøm chuùng ta môø maét vaø thuùc ñaåy ta coù nhöõng haønh ñoäng thieáu suy nghó. Ñaây cuõng chính laø lyù do taïo neân raát nhieàu caùc bi kòch cuûa cuoäc ñôøi. Ñeå taïo ra ñöôïc nhieàu tieàn hay naém giöõ ñöôïc nhieàu quyeàn thöôøng laø raát khoù, nhöng bieát caùch duøng tieàn vaø quyeàn ñeå taïo ra caùc caûm xuùc toát thöïc söï cuõng laø ñieàu khoù khoâng keùm.

- 28 MOÙN NÔÏ VOÂ GIAÙ 200 NGAØN ÑOÀNG VAØ MOÁI THUØ MOÄT TRIEÄU – GIAÙ TRÒ VAÄT CHAÁT VAØ GIAÙ TRÒ TINH THAÀN Moät ngöôøi quen thaân ñeán naên næ baïn cho hoï möôïn 1 trieäu ñoàng vì haén môùi thua baøi baïc. Baïn seõ laøm gì?

Bí Mật Cảm Xuùc

Giaûi phaùp 1: Baïn voâ cuøng böïc boäi vôùi moät ngöôøi nhö vaäy. Nhöng bôûi haén laø moät ngöôøi baïn laâu naêm coù giuùp baïn ñoâi laàn vaø khoâng laøm ñieàu gì xaáu ñoái vôùi baïn. Baïn quaêng ra 1 trieäu ñoàng tröôùc maët haén, lôùn tieáng cho haén bieát raèng ñaây laø laàn cuoái cuøng baïn giuùp haén bôûi haén quaù toài teä vaø khoâng ñaùng ñöôïc baïn giuùp ñôõ. Ngöôøi quen cuûa baïn seõ ra veà khoâng phaûi vôùi söï bieát ôn vì baïn ñaõ giuùp ñôõ. Thay vaøo ñoù coù theå seõ laø moät moái haän thuø vôùi yù nghó caêm giaän raèng ngay khi coù cô hoäi, anh ta seõ thaûy vaøo maët baïn soá tieàn maø baïn ñaõ cho möôïn vì baïn ñaõ nhuïc maï haén. Thay vaøo söï bieát ôn seõ laø moái thuø coù teân “Moät trieäu ñoàng”. Giaûi phaùp 2: Baïn khoâng haøi loøng, nhöng töï nhuû laø thaät toäi nghieäp cho nhöõng keû thieáu yù chí nhö haén. Bôûi cuoäc soáng tinh thaàn cuûa haén quaù ít caûm xuùc toát, maët khaùc, haén laø ngöôøi voâ hoïc veà caûm xuùc neân haén choïn caùch baøi baïc ñeå tìm caûm giaùc aên thua nhö moät caùch kích thích höng phaán, ñaùp öùng nhöõng thieáu thoán veà caûm xuùc. Baïn ñöa ra 200 ngaøn ñoàng vaø aân caàn hoûi thaêm, chia seû nhöõng noãi khoå cuûa haén. Baïn cuøng haén goïi ñieän thoaïi cho vaøi ngöôøi quen bieát ñeå nhôø hoï giuùp ñôõ haén. Baïn tieãn haén ra veà sau khi ñaõ chia seû, an uûi, khuyeân baûo vôùi yù mong muoán giuùp haén khaéc phuïc nhöõng vaán ñeà vaø seõ coù ñöôïc nhieàu ñieàu toát. 200 ngaøn ñoàng trong tröôøng hôïp naøy coù theå khoâng nhieàu, nhöng ñaây laø moät moùn nôï voâ giaù. Caûm xuùc moät laàn nöõa laïi ñoùng vai chính trong caùc tröôøng hôïp naøy. Trong theá giôùi chuùng ta ñang soáng, moïi ngöôøi vaãn thöôøng ñaùnh giaù moïi thöù qua caùc con soá, qua nhöõng caùch ñònh löôïng raát cuï theå, ñoù laø caùc giaù trò vaät chaát. Tuy nhieân trong xaõ hoäi loaøi ngöôøi laïi luoân toàn taïi moät khaùi nieäm giaù trò voâ hình khaùc beân caïnh nhöõng thöù maø chuùng ta thaáy ñöôïc – ñoù laø caùc giaù trò veà tinh thaàn. 47

48

Moïi söï vaät trong xaõ hoäi luoân ñöôïc ñònh giaù töø 2 phaàn: Giaù trò vaät chaát - höõu hình vaø Giaù trò tinh thaàn voâ hình. [Toång giaù trò moät vaät] =

[Giaù trò vaät chaát] +/- [Giaù trò tinh thaàn

Giaù trò tinh thaàn : laø (+) vôùi caûm xuùc toát laø (-) vôùi caûm xuùc xaáu. Vôùi chaát löôïng nhö nhau, baïn coù theå uoáng moät ly caø pheâ ngoaøi quaùn væa heø coù giaù 3.000ñ, baïn coù theå thöôûng thöùc moät ly caø pheâ töông töï trong khaùch saïn 5 sao vôùi giaù 50.000ñ. Vaäy söï khaùc bieät raát lôùn ôû ñaây laø gì? Moät laàn nöõa chuùng ta phaûi yù thöùc ñeán caùc giaù trò tinh thaàn. Giaù thöïc teá 1 ly caø pheâ = giaù trò thöïc cuûa caø pheâ + giaù trò tinh thaàn. Phaàn cheânh leäch raát lôùn ôû ñaây khoâng coù gì khaùc hôn laø phaàn “caûm xuùc cao caáp” töø choã ngoài sang troïng vaø cung caùch phuïc vuï maø baïn coù ñöôïc. Moät chieác nhaãn baèng ñoàng ñôn giaûn seõ chaúng coù giaù trò gì ñoái vôùi baïn vaø moïi ngöôøi, nhöng neáu trong tröôøng hôïp ñaây laø moät chieác nhaãn höùa hoân, laø kyû vaät cuûa moät anh thanh nieân cho moät coâ gaùi thì chieác nhaãn baèng ñoàng reû tieàn ñoù seõ trôû thaønh moät vaät voâ giaù ñoái vôùi coâ gaùi. Moät böùc tranh vôùi nhöõng beät maøu ngueäch ngoaïc haàu nhö chaúng coù maáy tí giaù trò, nhöng neáu ñoù laø tranh cuûa Van Goh thì coù theå giaù seõ leân tôùi haøng chuïc trieäu Ñoâ-la Myõ. Moät taám vaûi gai ñöôïc thaám moät chuùt maùu cuûa ai ñoù seõ bò coi laø gheâ baån, nhöng neáu moïi ngöôøi baûo ñoù chính laø taám vaûi lieäm cuûa Chuùa thì giaù trò cuûa taám vaûi seõ

Bí Mật Cảm Xuùc

raát khaùc. Seõ coù nhöõng ngöôøi saün saøng hy sinh tính maïng ñeå coù noù. Tuøy caûm xuùc saâu saéc tôùi möùc ñoä naøo maø giaù trò cuûa vaät ñoù seõ cao hay thaáp. Taát caû chuùng ta ñeàu caûm nhaän moïi thöù thoâng qua caùc caûm xuùc. Coù moät soá cô cheá ñeå chuùng ta coù theå laøm taêng möùc ñoä caûm xuùc leân nhanh choùng. Neáu hieåu bieát vaø aùp duïng ñuùng caùch, ta coù theå laøm taêng giaù trò voâ hình leân nhieàu laàn moät caùch deã daøng vaø nhanh choùng. Trong tröôøng hôïp ngöôïc laïi, khoâng nhöõng chuùng ta khoâng laøm taêng ñöôïc theâm chuùt giaù trò naøo maø coøn chuyeån caùc caûm xuùc toát thaønh caûm xuùc xaáu, töùc bò “thieáu nôï” caûm xuùc vôùi ngöôøi khaùc, neáu chuùng ta duøng moät cô cheá sai laàm. Moïi vaät ñeàu ñöôïc ñònh giaù döïa theo nhöõng giaù trò chuû quan maø ta caûm nhaän ñöôïc, hoaëc ta döïa theo yù kieán cuûa ngöôøi khaùc neáu chuùng ta khoâng coù moät tieâu chí naøo ñeå ñònh giaù. Giaù trò thöïc seõ baèng toång cuûa nhöõng giaù trò höõu hình vaø giaù trò voâ hình – Töùc giaù trò vaät chaát vaø giaù trò tinh thaàn Thaùi ñoä maø baïn ñoái xöû vôùi ngöôøi khaùc seõ laøm cho giaù trò cuûa söï vaät taêng leân raát nhieàu hoaëc giaûm xuoáng raát nhieàu, thaäm chí coù theå trôû thaønh moät giaù trò aâm neáu baïn ñaõ taïo cho anh ta moät caûm xuùc thaät teä haïi. Caùc giaù trò voâ hình maø chuùng ta ñöôïc hay maát thöïc chaát chính laø caùc caûm xuùc toát hay xaáu maø chuùng ta taïo ra cho ngöôøi khaùc. Ñieàu naøy seõ giuùp chuùng ta yù thöùc veà toång giaù trò cuûa moät con ngöôøi, töùc nhöõng thöù voâ hình toàn taïi beân caïnh caùc taøi saûn höõu hình vaø qua ñoù, ta seõ yù thöùc ñöôïc caùch thöùc laøm taêng giaù trò cuûa söï vaät thoâng qua caùc tieâu chí soáng hoaëc caùc haønh vi maø chuùng ta theå hieän ñoái vôùi ngöôøi khaùc.

48

49

C- CAÙC ÑAËC ÑIEÅM KHAÙC CUÛA CAÛM XUÙC - 29 CAÛM XUÙC LAØ LOAÏI VI RUÙT CUÛA TINH THAÀN 7h00 saùng. Baïn bò baø xaõ caèn nhaèn, böïc doïc vì vieäc khoâng chòu daäy sôùm laøm vieäc nhaø. Con trai cuûa baïn khoâng chòu aên böõa saùng, ñang eø eø khoùc ñoøi phaûi aên thöùc khaùc. Do khoâng chòu ñöïng ñöôïc cöû chæ hö hoûng khoù daïy cuûa caäu aám, baïn quaát moät caùi thaät ñau laøm haén khoùc toaùng leân. Vôï baïn giaän döõ xoâ baïn ra ñeå beânh thaèng cu vaø to tieáng la loái chæ trích baïn. Chòu heát noåi, baïn xoâ cöûa ñaåy xe, noå maùy voït ra ñöôøng ñi laøm. Do phoùng xe ñi quaù nhanh, baïn toâng vaøo laøm ñoå xe baùn huû tieáu ñaàu heûm. Caõi vaõ um xuøm vôùi baø baùn huû tieáu veà chuyeän tieàn boài thöôøng. Baïn ñaønh chaáp nhaän ra ñi vôùi 100 ngaøn ñoàng ôû laïi. Ñang mieân man suy nghó veà caùc söï kieän toài teä môùi xaûy ra, baïn bò anh caûnh saùt giao thoâng huyùt coøi vì toäi vöôït ñeøn ñoû. Thay vì nhaõ nhaën, nhoû nheï giaûi trình, baïn laïi noåi xung thieân ra söùc caõi laø mình môùi chæ vöôït ñeøn vaøng. Söï vieäc keát thuùc vôùi tôø bieân baûn trong tay sau khi ñaõ ñeå laïi giaáy tôø xe. Laø moät tröôûng boä phaän vôùi 12 nhaân vieân döôùi quyeàn, baïn böôùc vaøo vaên phoøng vôùi veû maët cuûa moät hung thaàn. Chuyeän gì seõ tieáp tuïc xaûy ra taïi nôi laøm vieäc cuûa baïn?

Bí Mật Cảm Xuùc

Coù theå baïn seõ ñoå caûm xuùc toài teä cuûa mình cho moät vaøi nhaân vieân döôùi quyeàn, hay moät vaøi nhaø cung öùng toäi nghieäp, hay moät vaøi thöù gì ñoù xui xeûo loït vaøo taàm tay cuûa baïn. Toaøn boä nhaân vieân seõ hieåu raèng hoâm nay laø ngaøy raát xaáu. Caùc nhaân vieân bò baïn taùc ñoäng seõ raát böùc xuùc, khoâng haøi loøng vôùi coâng vieäc. Moät soá loãi xuaát hieän do söï sai soùt vaø cheånh maûng cuûa nhaân vieân. Baïn bò caùc boä phaän khaùc than phieàn veà söï sai soùt cuûa nhaân vieân. Baïn keâu nhaân vieân vaøo truùt giaän leân coâ naøng ñaõ gaây ra vaán ñeà. Coâ naøng bò baïn la maéng chòu khoâng noåi, khoùc oaø leân vaø boû veà.… Caùc caûm xuùc xaáu seõ tieáp tuïc lan truyeàn theo nhöõng taùc ñoäng tröïc tieáp hay giaùn tieáp töø moät caûm xuùc xaáu cuûa baïn. Coù theå töø moät caûm xuùc xaáu cuûa mình, baïn seõ taïo neân caû moät ngaøy toài teä cuûa raát nhieàu ngöôøi, thaäm chí caû nhöõng tai hoïa khoân löôøng neáu trong tröôøng hôïp anh caûnh saùt giao thoâng quaù böùc xuùc sau khi caõi nhau vôùi baïn vaø khoâng ñieàu phoái toát caùc tín nhieäu giao thoâng. Caûm xuùc luoân lan toûa nhanh vaø maïnh chaúng keùm gì nhöõng côn ñaïi dòch. Caûm xuùc taïo neân nhöõng aûnh höôûng raát lôùn ñeán moïi ngöôøi. Baïn khoù cheát vì beänh nhöng baïn deã “cheát” vì söï laây nhieãm caûm xuùc. Haõy yù thöùc veà söï laây nhieãm taäp theå nhö meâ tín dò ñoan, tin ñoàn thaát thieät, söï a-dua, baét chöôùc, ñua ñoøi. Döïa theo lyù thuyeát veà hieäu öùng “Ñieåm buøng phaùt” (The Tipping Point) cuûa Malcolm Gladwell, chuùng ta coù theå leân keá hoaïch ñeå kích hoaït taát caû moïi ngöôøi chæ baèng moät caûm xuùc ñôn leû. Raát nhieàu ngöôøi trong chuùng ta hoaøn toaøn khoâng yù thöùc ñöôïc ñieàu naøy vaø töï laøm cho tình hình toài teä hôn. Chuùng ta ñem chuyeän nhöùc ñaàu ôû nhaø ñoå ra coâng ty, ñem vaán ñeà toài teä ôû coâng ty ñoå veà 49

50

nhaø, hay ñoå ra cho baïn beø, ngöôøi quen,… vaø keát quaû sau ñoù chính chuùng ta laïi phaûi höùng chòu nhöõng haäu quaû khoân löôøng cuûa söï vuï. Coù theå töôûng töôïng raèng cuoäc soáng tinh thaàn cuûa chuùng ta coù raát nhieàu ngaên: ngaên cho coâng vieäc, ngaên cho baïn beø, ngaên cho gia ñình, ngaên cho caùc thuù vui, ngaên cho con caùi,…. Khi caûm xuùc xaáu xaûy ra ôû moät ngaên naøo ñoù, thay vì khoùa, nhoát caùc caûm xuùc xaáu laïi trong ngaên cuûa noù thì chuùng ta laïi töï yù ñoå noù sang nhöõng ngaên khaùc moät caùch voâ yù. Keát cuïc laø cuoäc soáng tinh thaàn cuûa chuùng ta bò ñaàu ñoäc hoaøn toaøn ñoâi khi chæ vì moät nguyeân nhaân raát nhoû. ÔÛ moät thaùi cöïc khaùc, khi baïn taïo ra caùc caûm xuùc toát moïi vieäc seõ voâ cuøng toát ñeïp. Haõy ví duï vaøo buoåi saùng sôùm baïn nhaän ñöôïc tin thoâng baùo khaùch haøng ñoàng yù kyù moät hôïp ñoàng raát lôùn. Baïn vui veû chia seû thoâng tin vôùi baø xaõ, khen nònh baø xaõ moät caâu vaø chuû ñoäng vui ñuøa vôùi con trai. Caäu aám bi boâ thích thuù vaø nhanh choùng keát thuùc böõa saùng. Hai meï con raát vui veû tieãn baïn ñi laøm. Baïn nhieät tình nhaéc nhôû moät anh chaøng chaïy xe gaên maùy maø queân gaït choáng leân. Vaøo cô quan baïn vui veû baét chuyeän vôùi moïi ngöôøi, ñuøa giôõn vôùi ñoàng nghieäp, nhaéc nhôû thay vì la maéng caùc nhaân vieân phaïm loãi. Baïn haøo höùng xuaát tieàn ñaõi nhaân vieân moät chaàu baùnh ngoït. Baïn goïi ñieän tôùi thaêm hoûi khaùch haøng vaø khen ngôïi nhaø cung öùng. Baïn duyeät haøng loaït coâng vaên moät caùch nhanh choùng vaø deã chòu. MoÏi ngöôøi ñeàu raát vui, taát caû ñeàu laøm vieäc naêng ñoäng vaø ñaày khí theá. … Theo lyù thuyeát «Hieäu öùng con böôùm» (The Butterfly Effect) cuûa nhaø khí töôïng hoïc Edward Lorenz: “Moät caùi voã caùnh cuûa con böôùm ôû Bra-zin coù theå taïo neân moät côn gioâng baõo taïi Arizona” - Caûm xuùc cuõng vaäy, töø moät caûm xuùc xaáu ñôn leû coù

Bí Mật Cảm Xuùc

theå taïo neân caû moät cuoäc chieán tranh theá giôùi. Vaø ngöôïc laïi, moät caûm xuùc toát coù theå taïo ra nhöõng taøi saûn khoång loà. Caûm xuùc laø loaïi virus cuûa tinh thaàn vaø chuùng ta chính laø nhöõng ngöôøi taïo ra noù, bò laây nhieãm vaø chòu taùc ñoäng bôûi noù. - 30 CAÙC MOÁI QUAN HEÄ CUÛA CON NGÖÔØI LAØ MOÄT NGUOÀN QUAN TROÏNG TAÏO RA CAÛM XUÙC Khoâng gì coù theå buoàn hôn laø moät cuoäc soáng ñôn ñoäc. Con ngöôøi töø khi sinh ra ñaõ coù nhu caàu caûm xuùc raát lôùn. Luùc coøn nhoû, ta ñöôïc cha meï chaêm soùc, oâng baø chuù baùc naâng niu. Lôùn leân ñi hoïc, ta coù raát nhieàu baïn beø, thaày coâ. Khi ñi laøm, ta tieáp xuùc vôùi caû moät xaõ hoäi môû roäng. Quanh chuùng ta luoân coù raát nhieàu ngöôøi quen, beø baïn, ñoàng nghieäp, hoï haøng, con caùi,… Chuùng ta ñang laø moät caùi nuùt trong maïng löôùi cuûa haøng traêm, haøng ngaøn caùc moái quan heä noái tieáp nhau. Söï taùc ñoäng qua laïi giöõa caùc caù nhaân trong cuoäc soáng luoân laø khôûi nguoàn taïo cho chuùng ta nhöõng chuoãi caûm xuùc lieân tuïc vaø khoâng ngöøng, Trong moïi tröôøng hôïp, baát kyø caù nhaân naøo cuõng tìm caùch coù ñöôïc caùc caûm xuùc toát vaø neù traùnh caûm xuùc xaáu. Khi chuùng ta vui, chuùng ta muoán coù ngöôøi ñeå cuøng chia seû nieàm vui. Khi buoàn chaùn hoaëc böùc xuùc, chuùng ta phaûi tìm baïn beø ñeå than thôû, ñeå giaûi toaû caùc caûm xuùc xaáu. Taát caû nhöõng ñieàu naøy cuõng caàn thieát nhö côm aên, nöôùc uoáng haøng ngaøy. Veà baûn chaát söï vieäc, caûm xuùc chính laø keát quaû cuûa nhöõng töông taùc giöõa caù nhaân vôùi beân ngoaøi. Con ngöôøi laø moät chuû theå ñaëc bieät vì con ngöôøi coù theå suy nghó, saùng taïo. Haønh vi vaø nhu caàu cuûa con ngöôøi luoân thay ñoåi lieân tuïc. Vì vaäy, khi baïn coù quan heä töông taùc vôùi moät ngöôøi, söï höùng thuù, söï töông taùc seõ coù theå ñaït möùc cao nhaát 50

51

bôûi vì ñaây chính laø söï trao ñoåi caûm xuùc hai chieàu, coù qua coù laïi. Caùc caûm xuùc toát cuõng nhö xaáu luoân deã daøng phaùt sinh ra töø caùc moái quan heä giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi. Khoù coù theå tin raèng moät ai ñoù coù theå soáng haïnh phuùc maø khoâng caàn caùc moái quan heä. Moãi ngöôøi trong chuùng ta, ai caàn phaûi cuõng coù nhöõng moái quan heä ñaëc bieät thaân thieát: nhoùm baïn thaân, ngöôøi yeâu, nhöõng ngöôøi thaân trong gia ñình, nhöõng ngöôøi chaêm lo veà tinh thaàn nhö oâng cha ñaïo, oâng sö, thaày boùi, ngöôøi quaûn lyù veà tinh thaàn,… Caùc moái quan heä ngöôøi vôùi ngöôøi chính laø nguoàn taïo caûm xuùc giaøu coù nhaát vaø voâ taän. Nhu caàu veà caûm xuùc cuõng laø baûn naêng cuûa con ngöôøi. Vì vaäy, con ngöôøi raát caàn vaø leä thuoäc nhieàu vaøo caùc moái quan heä. Neáu bò rôi vaøo nhöõng hoaøn caûnh ñaëc bieät, hoaëc bò leäch laïc veà taâm thaàn, hoaëc sôï haõi vaø maát nieàm tin vaøo moái quan heä giöõa con ngöôøi vôùi nhau, caù nhaân seõ tìm caùch töï thieát laäp neân nhöõng moái quan heä rieâng giöõa hoï vôùi nhöõng con vaät nuoâi khaùc nhö choù, meøo, ngöïa, chim,… hay vaøo nhöõng vaät voâ tri voâ giaùc nhö böùc töôïng, linh vaät, thaùnh thaàn. Trong raát nhieàu tröôøng hôïp, con ngöôøi thöôøng ñaùnh giaù cao moái quan heä cuûa hoï vôùi con vaät hoaëc ñoà vaät, vì con vaät vaø ñoà vaät haàu nhö khoâng coù khaû naêng phaûn boäi, khoâng coù nhöõng taät xaáu ñeå taïo ra cho hoï caùc caûm xuùc xaáu nhö con ngöôøi. Khi moái quan heä ngöôøi vôùi vaät ñuû laâu vaø möùc ñoä chia seû caûm xuùc ñuû saâu saéc thì giaù trò cuûa nhöõng moái quan heä naøy cuõng ngang baèng hoaëc coøn hôn caû caùc moái quan heä giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi. Ñaõ coù nhöõng tröôøng hôïp coù ngöôøi laøm di chuùc ñeå taøi saûn nhieàu trieäu ñoâ-la cuûa mình laïi cho chuù choù cöng maø khoâng ñeå laïi gì cho chính baø con hoï haøng ruoät thòt.

Bí Mật Cảm Xuùc

- 31 HEÄ THOÁNG CAÛM XUÙC – COÄT ÑEØN GIAO THOÂNG ÑÒNH HÖÔÙNG CAÙC HAØNH VI CUÛA CAÙ NHAÂN Veà baûn chaát cuûa töï nhieân, caûm xuùc chính laø heä thoáng nhöõng tín hieäu caûnh baùo. Caùc caûm xuùc baùo cho baïn bieát caàn phaûi coù nhöõng phaûn öùng thích hôïp naøo ñeå duy trì söï toàn taïi toái öu cho baûn thaân. Khi cô theå thieáu nöôùc, cô cheá caûnh baùo töï ñoäng seõ taïo ra moät tín hieäu caûm xuùc “khaùt” ñeå chuùng ta ñi tìm nöôùc uoáng. Khi rôi vaøo tình huoáng baát haïnh nhö bò thaát baïi, bò maát ngöôøi thaân,… cô cheá phaûn öùng seõ taùc ñoäng ñeå taïo caûm xuùc ñau khoå. Söï phaûn öùng theo baûn naêng seõ laøm chuùng ta khoùc ñeå giaûi toûa bôùt taùc ñoäng cuûa caûm xuùc xaáu. Caùc caûm xuùc seõ taïo ra nhöõng phaûn öùng töùc thôøi theo baûn naêng töï baûo veä cuûa cô theå. YÙ thöùc ñöôïc ñieàu naøy, caùc chuyeân gia trong ngaønh quaûng caùo ñaõ khai thaùc nhöõng phaûn öùng theo baûn naêng cuûa ngöôøi tieâu duøng khi xem quaûng caùo, taùc ñoäng vaøo caûm xuùc ñeå laøm cho hoï “caûm” vaø choïn mua saûn phaåm thoâng qua moät soá kyõ thuaät quaûng caùo taïo caûm xuùc. Moät haõng saûn xuaát voû loáp xe ñaõ duøng hình aûnh em beù raát khaùu khænh vaø deã thöông ñaët caïnh saûn phaåm cuûa hoï trong caùc maãu quaûng caùo ñeå taïo cho ngöôøi xem caûm nhaän thaân thieän, voâ haïi vaø an toaøn. Moät haõng quaàn aùo loùt ñaõ duøng hình aûnh nhöõng coâ ngöôøi maãu sexy maëc saûn phaåm ñeå kích hoaït caùc oâng choàng taùc ñoäng ngöôïc vaøo nhoùm caùc baø vôï. Caùc haõng myõ phaåm luoân duøng nhöõng hình aûnh quaûng caùo sang troïng vaø ñeïp ñeõ ñeå taïo caûm nhaän cao caáp vaø quyeán ruõ.

51

52

Töông töï nhö vaäy, haøng loaït nghieân cöùu veà con ngöôøi ñaõ ñöôïc caùc toå chöùc chính trò vaø kinh doanh aùp duïng ñeå ñöa ra caùc kyõ thuaät môùi nhaèm taùc ñoäng vaøo caûm xuùc caùc ñoái töôïng muïc tieâu cuûa hoï. Caùc luaät leä, qui ñònh vaø tieâu chí ñaïo ñöùc cuûa xaõ hoäi luoân coù muïc ñích taïo ra söï an toaøn vaø caùc caûm xuùc toát cho coäng ñoàng, ngaên chaën vieäc taïo ra caûm xuùc xaáu cho caùc thaønh vieân. Gioáng nhö luaät giao thoâng, caùc caûm xuùc toát hay xaáu maø chuùng ta coù ñöôïc ñeàu döïa theo caùc qui cheá, luaät phaùp, theo caùc tieâu chí vaø öôùc leä cuûa xaõ hoäi, taïo neân nhöõng coät moác qui ñònh giôùi haïn haønh vi cuûa moãi caù nhaân. Caùc caù nhaân seõ ñöôïc an toaøn khi hoaït ñoäng trong nhöõng phaïm vi, giôùi haïn ñaõ ñöôïc qui ñònh. Neáu vöôït ra ngoaøi giôùi haïn, caù nhaân seõ phaûi chòu caùc hình phaït – töùc caùc caûm xuùc xaáu. Trong nhöõng qui ñònh veà löông, thöôûng taïi caùc doanh nghieäp, caàn coù caùc ñieàu muïc neâu ra caùc khoaûn ích lôïi veà vaät chaát vaø tinh thaàn maø nhaân vieân seõ ñöôïc höôûng – töùc caùc caûm xuùc toát maø nhaân vieân seõ coù ñöôïc khi hoï noã löïc laøm vieäc, ñeå khích leä hoï ñaït ñöôïc keá hoaïch ñaõ ñeà ra. Moät soá nhaän xeùt ñöôïc ruùt ra töø luaän ñieåm noùi treân: + Trong moät xaõ hoäi maø moïi ngöôøi khoâng hieåu bieát veà luaät phaùp thì caùc caù nhaân seõ khoâng yù thöùc ñöôïc nhöõng haäu quaû maø hoï phaûi gaùnh chòu, vì vaäy möùc ñoä vi phaïm luaät seõ raát cao. + Caàn phaûi taïo ra caùc tieâu chí, caùch öùng xöû, caùc ñaëc tính caàn coù cho neàn vaên hoùa cuûa doanh nghieäp hay cuûa toå chöùc nhö ca ngôïi, töôûng thöôûng cho caùc caù nhaân coù haønh vi toát hoaëc caûnh caùo, taåy chay caùc caù nhaân coù haønh vi xaáu ñeå qua ñoù moïi ngöôøi yù thöùc töï giaùc tuaân thuû. + Trong baát cöù tröôøng hôïp naøo, neân duøng cheá ñoä khen thöôûng ñeå khuyeán khích caùc caù nhaân hôn laø duøng hình phaït

Bí Mật Cảm Xuùc

ñeå ñe doïa hoï. Ñaây cuõng laø 2 maët cuûa moät vaán ñeà. ÔÛ khaép moïi nôi, töø trong gia ñình, trong doanh nghieäp, tröôøng hoïc vaø caû ôû ngoaøi xaõ hoäi, vieäc thuùc ñaåy con ngöôøi noã löïc hôn, coá gaéng hôn ñeå ñöôïc höôûng nhieàu caûm xuùc toát, seõ taïo neân nhöõng vieäc toát ñeïp cho caû ngöôøi quaûn lyù vaø ngöôøi ñöôïc quaûn lyù. Neáu duøng caùc bieän phaùp tröøng phaït ñeå ñe doaï, caù nhaân seõ taäp trung vaøo vieäc laøm sao ñoái phoù vôùi caùc caûm xuùc xaáu vaø maát heát caûm höùng cho coâng vieäc. Keát quaû laø coâng vieäc neáu ñaït yeâu caàu thì cuõng seõ chæ ñöôïc thöïc hieän ôû möùc yeâu caàu toái thieåu vaø caùc caù nhaân khoâng coù cô hoäi phaùt huy khaû naêng saùng taïo, hay khoâng theå hieän heát naêng löïc cuûa hoï. Trong caùc moái quan heä caù nhaân thì söï vieäc thöôøng phöùc taïp hôn. Taát caû caùc giao tieáp cuûa chuùng ta ñeàu taïo neân caûm xuùc cho caû hai beân. Chuùng ta thöôøng chæ chuù troïng tôùi baûn thaân, laøm sao ñeå ta coù ñöôïc nhieàu caûm xuùc toát nhaát. Trong nhieàu tröôøng hôïp khaùc nhau, caûm xuùc toát maø chuùng ta coù ñöôïc laïi phaùt sinh töø vieäc chuùng ta taïo ra moät caûm xuùc xaáu cho ngöôøi khaùc. Caùch haønh xöû cuûa chuùng ta seõ ñöôïc ñieàu chænh bôûi khaû naêng “ñoàng caûm” vôùi ngöôøi ñoái dieän – töùc khaû naêng caûm nhaän ñöôïc ñieàu gì seõ xaûy ra vôùi ngöôøi ñoái dieän, neáu giaû söû ta ôû vò trí cuûa hoï. Giaû duï neáu ta beâu xaáu moät ngöôøi tröôùc ñaùm ñoâng – ngöôøi ñoù seõ coù caûm xuùc raát xaáu töø vieäc hoï bò xuùc phaïm. Ñieàu naøy coù theå daãn tôùi nhöõng phaûn öùng traû thuø, tuøy theo tính caùch cuûa hoï, coù theå laø: hoï seõ beâu xaáu laïi ta, hoaëc hoï seõ noåi khuøng ñaùnh ta, hoaëc hoï seõ tím maët, caêm hôøn nuoát haän, ñôïi coù dòp phuïc thuø. Nhöõng khaû naêng naøy ñöôïc ta caûm nhaän thoâng qua caùc hieåu bieát vaø kinh nghieäm cuûa baûn thaân. Caùc nhaø thoâng thaùi ñaõ ñöa ra lôøi khuyeân: “Neáu muoán ngöôøi ta ñoái xöû vôùi baïn ra sao – Haõy ñoái xöû tröôùc vôùi hoï nhö vaäy”. Neáu baïn muoán hoï ñoái xöû toát vôùi baïn – baïn phaûi ñoái xöû toát vôùi hoï tröôùc ñaõ. Khi mong muoán coù cuoäc soáng toát ñeïp, ñieàu caàn coù chính laø luoân yù thöùc khoâi phuïc vaø naâng cao khaû naêng caûm nhaän ñöôïc caùc traïng thaùi 52

53

caûm xuùc cuûa ngöôøi khaùc. Taùc ñoäng qua laïi trong söï töông taùc giöõa moïi ngöôøi ñeàu tuaân thuû chính xaùc theo “Qui luaät Caân Baèng Caûm Xuùc”. Caàn yù thöùc ñeå chuùng ta coù theå taïo ra caùc taùc ñoäng toát tôùi ngöôøi khaùc vaø taïo ra caûm xuùc toát cho baûn thaân mình. Ngöôøi xöa coù caâu “khoân – cheát, daïi – cheát, bieát thì soáng”. Chuùng ta caàn phaûi bieát ñaâu laø ñeøn xanh vaø khi naøo laø ñeøn ñoû thoâng qua caùc caûm nhaän veà caûm xuùc cuûa mình.

- 32 SÖÏ LEÄ THUOÄC CUÛA CON NGÖÔØI VAØO NHÖÕNG THOÙI QUEN - TÌNH TRAÏNG LEÄ THUOÄC CAÛM XUÙC VAØ NGHIEÄN CAÛM XUÙC Baèng nhöõng kinh nghieäm veà caûm xuùc toát, ñaëc bieät laø caùc caûm xuùc toát coù lieàu löôïng cao maø caù nhaân coù ñöôïc sau khi traûi qua nhöõng hoaøn caûnh cuï theå, chuùng ta seõ thöôøng töï ñoäng nhôù vaø tìm caùch laëp laïi söï vieäc hay hoaøn caûnh, ñaït ñöôïc tình huoáng mong muoán ñeå coù ñöôïc höôûng caùc caûm xuùc toát theâm moät laàn nöõa. Ví duï nhö khi aên moät moùn aên raát ngon, gaëp moät ngöôøi ñeïp ñaõ taïo cho ta nhieàu caûm xuùc toát,… chuùng ta thöôøng ghi nhôù vaø mong muoán coù caùc caûm xuùc toát ñoù theâm nhieàu laàn nöõa. Khi söï vieäc ñöôïc laëp ñi laëp laïi, caùc caûm xuùc toát maø baïn coù ñöôïc seõ taïo thaønh moät nhu caàu thöôøng xuyeân, moät thoùi quen maø baïn muoán coù vaø laøm baïn haøi loøng. Khi laëp laïi caùc thoùi quen, nhu caàu cuûa baïn ñöôïc ñaùp öùng thì baïn hoaøn toaøn khoâng yù thöùc veà vieäc naøy, nhöng khi caùc thoùi quen bò thay ñoåi, caùc

Bí Mật Cảm Xuùc

caûm xuùc toát thöôøng coù khoâng coøn nöõa thì baïn seõ gaëp vaán ñeà vôùi caùc caûm xuùc xaáu do söï thieáu huït nhöõng caûm xuùc toát quen thuoäc. Baïn ñang rôi vaøo traïng thaùi NGHIEÄN CAÛM XUÙC. Taát caû moïi ngöôøi ñeàu leä thuoäc vaøo raát nhieàu thöù, nhieàu thoùi quen, nhieàu moái quan heä trong cuoäc soáng haøng ngaøy. Taát caû chuùng ta ñeàu coù xu höôùng duy trì caùc thoùi quen saün coù vaø caùc moái quan heä thaân thieát ñeå traùnh caûm xuùc xaáu vaø ñeå coù ñöôïc caùc caûm xuùc toát. Vì caûm xuùc ñöôïc taïo ra töø söï töông taùc giöõa chuùng ta vôùi moïi ngöôøi xung quanh - oâng baø ta hay noùi: “traø tam, röôïu töù”, töùc söï troø chuyeän, trao ñoåi thoâng tin seõ taïo ra caùc caûm xuùc toát. Söï leä thuoäc caûm xuùc xaûy ra khi caù nhaân bò leä thuoäc caûm xuùc cuûa mình vaøo ngöôøi khaùc, ñaëc bieät laø trong nhöõng moái quan heä maät thieát veà tình caûm nhö nhöõng ngöôøi yeâu nhau, veà kinh doanh nhö caùc ñoái taùc laøm aên quan troïng, veà xaõ hoäi nhö nhaân vieân vaø seáp. Khi söï leä thuoäc cuûa caù nhaân vaøo nhöõng ñoái töôïng naøy caøng cao – töùc söï hoã trôï, söï caàn thieát caøng cao - thì nhöõng ñoái töôïng naøy caøng coù söùc maïnh taùc ñoäng vaøo caûm xuùc caù nhaân. Do caùc caûm xuùc maø caù nhaân coù ñöôïc seõ bò leä thuoäc vaøo baûn chaát cuûa caùc moái quan heä. Vì vaäy, khi caù nhaân bò taåy chay, bò caét ñöùt quan heä, caù nhaân thöôøng seõ raát ñau khoå vì maát ñi caùc nguoàn caûm xuùc toát, bôûi trong caùc moái quan heä, caù nhaân luoân caàn ñöôïc tieáp xuùc vôùi nhöõng ngöôøi coù theå hieåu, chia seû, ñoàng caûm ñöôïc vôùi mình. Khi coù söï chia seû caûm xuùc, caùc caûm xuùc xaáu seõ giaûm ñi, caùc caûm xuùc toát seõ ñöôïc nhaân leân. Caùc moái quan heä taïo ra nhöõng caûm xuùc toát lieàu löôïng cao nhö anh em ruoät thòt, tình yeâu, tình baïn, tình ñoàng ñoäi,… laø caùc nguoàn taïo caûm xuùc toát raát quan troïng. Khi caùc moái quan heä naøy ñaõ ñöôïc xaùc laäp, caù nhaân seõ bò leä thuoäc chaët cheõ vaøo nhöõng nguoàn cung öùng caûm xuùc naøy. Söï leä thuoäc naøy cuõng maïnh töông töï nhö söï leä thuoäc 53

54

cuûa caù nhaân vaøo caùc chaát gaây nghieän nhö heroin, cocaine, morphine. Vì vaäy, khi bò maát caùc moái quan heä naøy – nhö trong caùc tröôøng hôïp bò ngöôøi yeâu phaûn boäi, cha meï qua ñôøi, anh em tuyeät giao,…thì söï ñau khoå cuõng coù theå leân ñeán ñænh ñieåm vaø ñau ñôùn khoâng keùm gì tình traïng ngöôøi nghieän ma tuùy bò thieáu thuoác.

Ñieàu naøy laø moät lyù do caûn trôû söï phaùt trieån ôû trong taát caû caùc moâi tröôøng vaø caùc toå chöùc.

Coù nhöõng tröôøng hôïp nghieän caûm xuùc ôû möùc ñoä nheï nhö em beù thích ngaäm nuùm vuù cao su, ngöôøi phuï nöõ thích ñöôïc chieàu chuoäng, ñöôïc oâm aáp, caùc oâng quen ñi maùt xa, caùc baø quen taäp theå duïc, treû em quen ñöôïc nghe cha meï ñoïc truyeän tröôùc khi nguû, hoaëc chuùng ta thaáy ngon mieäng hôn khi aên cuøng baïn beø thaân thieát,… Taát caû caùc kieåu nghieän thoùi quen tình huoáng naøy ñeàu baét nguoàn töø caùc caûm xuùc ñöôïc taïo ra trong quaù trình laëp ñi laëp laïi caùc haønh vi vaø hoaøn caûnh.

Tuøy theo möùc ñoä caûm nhaän vaø theo kinh nghieäm cuûa baûn thaân maø caù nhaân seõ coù möùc ñoä leä thuoäc caûm xuùc cao hay thaáp: Möùc ñoä trung thaønh vôùi baïn beø, trung thaønh vôùi toå chöùc, trung thaønh vôùi thöông hieäu, chung thuûy vôùi vôï con, vôùi anh em vaø gia ñình.

Khi baïn bò leä thuoäc vaøo moät soá thoùi quen, baïn seõ chæ caûm nhaän ñöôïc söï deã chòu vaø thoaûi maùi luùc thöïc hieän caùc thao taùc quen thuoäc. Ñaây cuõng laø moät cô cheá baûn naêng, giuùp cho moïi ngöôøi coù caûm nhaän raèng moïi thöù ñeàu ñang trong taàm kieåm soaùt - nghóa laø moïi vieäc ñeàu an toaøn. Caùc coâng nhaân seõ caûm thaáy deã chòu khi thöïc hieän nhöõng coâng vieäc ñeàu ñaën haøng ngaøy. Caùc nhaân vieân vaên phoøng cuõng seõ haøi loøng vôùi coâng vieäc quen thuoäc vaø khoâng heà thích thuù khi coâng ty aùp duïng nhöõng thay ñoåi trong coâng vieäc hay trong qui trình ñaõ ñöôïc aùp duïng. Nhö vaäy, beân caïnh vieäc giuùp duy trì ñöôïc söï oån ñònh ñeàu ñaën, tình traïng nghieän thoùi quen taïo neân hieän töôïng “SÖÙC YØ TAÂM LYÙ”, laøm cho caù nhaân khoâng muoán ñoåi môùi, khoâng muoán naêng ñoäng hôn. Taïo ra löïc caûn cho söï caûi toå, söï ñoåi môùi cuûa caùc toå chöùc, haïn cheá söï tieán trieån cuûa vieäc hoïc haønh, cuûa caùch nghó saùng taïo, laøm moïi thöù mau choùng trôû neân buoàn teû –

Bí Mật Cảm Xuùc

Hieän töôïng nghieän caûm xuùc aûnh höôûng raát nhieàu ñeán haønh vi cuûa caùc caù nhaân. Nhöng ñaây cuõng chính laø lyù do coát loõi taïo neân khaùi nieäm TRAÙCH NHIEÄM, töø ñoù daãn ñeán vieäc xaây döïng neân LOØNG TRUNG THAØNH vaø SÖÏ CHUNG THUÛY cuûa con ngöôøi.

Möùc ñoä maø caù nhaân yù thöùc duy trì caùc moái quan heä coøn leä thuoäc raát nhieàu vaøo khaû naêng chòu ñöïng vaø hoùa giaûi ñöôïc nhöõng caûm xuùc xaáu seõ xuaát hieän, sau khi caùc caûm xuùc toát khoâng coøn nöõa, khi maø caùc moái quan heä ñaõ ñöôïc thích nghi. Sau giai ñoaïn tuaàn traêng maät, luùc boä naõo ñaõ thích nghi vôùi hoaøn caûnh môùi, caù nhaân seõ phaûi ñoái maët vôùi nhöõng vaán ñeà veà traùch nhieäm. Caù nhaân phaûi duy trì vaø gìn giöõ caùc moái quan heä. Chính ñieàu göôïng eùp naøy seõ taïo cho caù nhaân caùc caûm xuùc xaáu vaø seõ taïo ra nhöõng vaán ñeà môùi. Nhìn caùch maø moät caù nhaân phaûi ñoái maët giaûi quyeát vaán ñeà trong caùc moái quan heä, chuùng ta seõ deã daøng nhaän ra baûn chaát thaät cuûa moät caù nhaân: hoï ngay thaúng hay hoï löôn leïo, hoï coù baûn lónh thaät hay chæ laø keû to moàm,… moïi thöù seõ loä ra cho duø hoï coù theå ñaùnh löøa qua daùng veû hay nhöõng taøi naêng dieãn kòch trong cuoäc soáng haøng ngaøy. - 33 STRESS – SÖÏ NGHEÕN MAÏCH CUÛA CAÛM XUÙC HAY SÖÏ DOÀN NEÙN CUÛA CAÙC CAÛM XUÙC XAÁU Do thieáu nhöõng hieåu bieát veà caûm xuùc neân nhieàu ngöôøi quan nieäm laø coù 2 loaïi stress – moät loaïi toát vaø moät loaïi xaáu. 54

55

Treân thöïc teá khaùi nieäm stress laø ñeå moâ taû moät traïng thaùi caûm xuùc xaáu cuûa boä naõo. Coøn traïng thaùi maø moïi ngöôøi laàm töôûng laø loaïi stress toát chính laø caûm xuùc “höng phaán” cuûa caù nhaân. Khi caù nhaân bò stress, moät vaán ñeà baát thöôøng xaûy ra seõ laøm ñaûo loän caùc tieán trình bình thöôøng, ñe doaï tröïc tieáp tôùi quyeàn lôïi cuûa caù nhaân. Naõo boä nhaän dieän ñöôïc vaán ñeà, caù nhaân baét ñaàu suy nghó tìm caùch giaûi quyeát nhöng khoâng theå, hoaëc khoâng coù khaû naêng giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà ñaõ phaùt sinh. Tình traïng beá taéc seõ taïo neân moät caûm xuùc xaáu cho caù nhaân: lo laéng, böïc boäi, sôï haõi, chaùn naûn,… Naõo boä seõ xeáp caûm xuùc xaáu naøy vaøo moät ngaên “hoà sô caàn giaûi quyeát”. Taàm quan troïng cuûa vaán ñeà caàn phaûi giaûi quyeát caøng lôùn thì seõ taïo ra caûm xuùc xaáu vôùi cöôøng ñoä caøng maïnh. Söï lo laéng seõ kích hoaït naõo boä lieân tuïc ñeå caù nhaân phaûi nhôù tôùi vaán ñeà, yù thöùc giaûi quyeát roát raùo vaán ñeà toàn ñoïng, moãi laàn nhôù tôùi vaán ñeà seõ laïi taïo ra moät caûm xuùc xaáu môùi. Qui trình laëp ñi laëp laïi do beá taéc, khoâng coù giaûi phaùp ñeå giaûi quyeát döùt ñieåm vaán ñeà chính laø traïng thaùi maø chuùng ta goïi laø “stress”. Nhö vaäy, ôû traïng thaùi stress, naõo boä bò moät taùc nhaân taïo caûm xuùc xaáu taùc ñoäng lieân tuïc. Nhöng do khoâng ñuû khaû naêng, hoaëc khoâng tìm ñöôïc bieän phaùp ñeå giaûi quyeát vaán ñeà, naõo boä bò rôi vaøo moät voøng laëp caûm xuùc xaáu, laøm möùc ñoä caûm xuùc xaáu taêng daàn leân theo moãi voøng laëp laïi. Vaán ñeà => Suy nghó lo laéng => khoâng giaûi quyeát ñöôïc => Suy nghó lo laéng => Nhôù vaán ñeà => Suy nghó lo laéng => khoâng giaûi quyeát ñöôïc => Suy nghó lo laéng => Nhôù vaán ñeà =>…

Bí Mật Cảm Xuùc

Nhö vaäy coù theå thaáy raèng trí nhôù vaø trí töôûng töôïng cuûa con ngöôøi laø nguoàn goác taïo ra stress. Baûn chaát cuûa stress thực chất laø moái lo sôï cuûa caù nhaân saép bò maát ñi moät nguoàn taïo caùc caûm xuùc toát hay saép phaûi chòu ñöïng moät nguyeân nhaân taïo ra caùc caûm xuùc xaáu. Caùc tình huoáng bò stress thöôøng gaëp: + Vaán ñeà taïo neân söï thieät haïi tröïc tieáp cho baûn thaân caù nhaân + Vaán ñeà taïo ra söï thieät haïi cho ngöôøi hay toå chöùc coù lieân quan tröïc tieáp vôùi caù nhaân + Vaán ñeà do söï truïc traëc trong caùc moái quan heä cuûa caù nhaân vôùi ngöôøi khaùc, vôùi toå chöùc + Vaán ñeà do caù nhaân vi phaïm caùc luaät leä cuûa toå chöùc hay cuûa xaõ hoäi 55

56

Moät soá giaûi phaùp ñeå giaûi toûa stress: + Ñoái maët vôùi vaán ñeà, khoâng traùnh neù nöõa vaø ñöa ra quyeát ñònh duø coù theå bò thieät thoøi, bò toán keùm ñeå giaûi quyeát döùt ñieåm vaán ñeà. Khi chuùng ta hoïc caùch daùm ñoái maët tröïc dieän vôùi vaán ñeà vaø daùm chaáp nhaän thöïc teá moät caùch chuû ñoäng nhaát, chuùng ta seõ deã daøng vöôït leân noãi lo aâu, noãi sôï hay söï caêng thaúng ñeå coù ñöôïc nhöõng haønh ñoäng tích cöïc, taïo ra ñöôïc nhöõng nieàm vui vaø söï yeân taâm. + Tìm caùch gaït vaán ñeà ra khoûi boä nhôù, xeáp vaán ñeà vaøo vuøng nhôù löu tröõ. Theo tieâu chí soáng maø caùc toân giaùo lôùn vaø caùc nhaø tö töôûng hoïc hay khuyeân baûo: “Hoïc hoûi töø quaù khöù, soáng ôû thöïc taïi, höôùng tôùi töông lai” - töùc haõy soáng vôùi nhöõng caûm xuùc hieän taïi chöù khoâng phaûi nhöùc ñaàu veà caùc söï vieäc ñaõ xaûy ra trong quaù khöù. + Theo moät caùch khaùc, moïi söï vieäc seõ trôû neân raát khoù khaên vaø caêng thaúng khi chuùng ta ñaët vaán ñeà trong moät taàm nhìn haïn heïp hay moät thôøi gian ngaén. Khi ta nhìn nhaän söï vieäc trong moät phaïm vi roäng hôn, ñaët noù vaøo moät khoaûng thôøi gian ñuû laâu ñeå xem xeùt thì chuùng ta seõ deã daøng thaáy ñöôïc coù nhieàu caùch ñeå giaûi quyeát vaán ñeà hôn, nhieàu cô hoäi hôn vaø giaûm bôùt ñöôïc söï caêng thaúng do chính vaán ñeà taïo ra. Trong caùc tröôøng hôïp maø stress xuaát phaùt töø caùc moái quan heä giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi. Caùch tieáp caän tröïc tieáp vôùi ñoái töôïng, thaúng thaén vaø chuû ñoäng neâu leân vaán ñeà, nhìn nhaän nhöõng loãi laàm, xaùc ñònh traùch nhieäm cuûa caù nhaân ñeå cuøng tìm ra giaûi phaùp seõ laø moät caùch ñôn giaûn nhaát vaø hieäu quaû nhaát ñeå giaûi toûa stress cho caù nhaân. Khi chuùng ta bò stress, caùc caûm xuùc xaáu seõ doàn neùn ôû möùc cao, caùc loaïi chaát ñoäc haïi cho naõo luoân xuaát hieän ôû möùc ñoä cao. Döôùi taùc ñoäng maïnh cuûa caùc caûm xuùc xaáu bò doàn neùn, caùc

Bí Mật Cảm Xuùc

cô cheá, caùc quaù trình hoaït ñoäng vaø trao ñoåi chaát cuûa cô theå seõ bò roái loaïn. Nhöõng nghieân cöùu y hoïc ngaøy nay ñaõ chöùng minh raát roõ raøng veà moái lieân heä maät thieát giöõa söï roái loaïn caùc quaù trình trao ñoåi chaát cuûa cô theå vôùi beänh tim maïch, tieåu ñöôøng, thaàn kinh, suy nhöôïc cô theå, vieâm nhieãm, vaø raát nhieàu loaïi beänh nguy hieåm khaùc. Cuõng töø nhaän thöùc naøy maø chuùng ta caàn yù thöùc phaûi chöõa beänh veà tinh thaàn tröôùc roài sau ñoù môùi chöõa beänh veà theå xaùc. Hay noùi caùch khaùc laø phaûi chöõa trò cho “caùi ñaàu” tröôùc ñaõ.

- 34 SOÁC CAÛM XUÙC VAØ SÖÏ BUØNG NOÅ CAÛM XUÙC “Soác caûm xuùc” laø tröôøng hôïp caùc noäi tieát toá ñöôïc taïo ra quaù nhieàu döôùi taùc ñoäng cuûa moät söï kieän naøo ñoù, löôïng noäi tieát toá taêng cao trong moät thôøi gian cöïc ngaén, vöôït khoûi ngöôõng kieåm soaùt, laøm cho naõo boä cuûa caù nhaân gaàn nhö maát khaû naêng kieåm soaùt tình huoáng. Theo nhöõng tö lieäu löu tröõ, toång thoáng J.F. Kennedy khi ñöôïc tin Marilyn Monroe bò ñoät töû ñaõ choaùng vaùng, voäi boû heát vieäc ñaïi söï quoác gia ñeå tôùi nhaø nghæ cuûa Marilyn. Stalin ñaõ laëng ngöôøi khi nghe nöôùc Ñöùc taán coâng Lieân bang Xoâ Vieát. Haøng trieäu ngöôøi Vieät Nam khi nghe tin Hoà chuû tòch töø traàn ñaõ baät khoùc. Haøng trieäu ngöôøi Phaùp ñaõ ruù leân, reo hoø cuoàng nhieät khi ñoäi tuyeån boùng ñaù Phaùp ñoaït chöùc Voâ Ñònh Theá Giôùi. Vaø coøn haøng trieäu tình huoáng töông töï xaûy ra moãi ngaøy taïo neân caùc côn soác caûm xuùc caû vui cuõng nhö buoàn. 56

57

Caùc cuù soác caûm xuùc thöôøng seõ taïo ra daáu aán suoát ñôøi trong trí nhôù cuûa baïn. Döôùi taùc ñoäng cuûa moät löôïng raát lôùn caùc noäi tieát toá, heä thaàn kinh trung öông cuûa baïn seõ bò teâ lieät. Thoâng thöôøng caùc cuù soác caûm xuùc maïnh seõ laøm ñöùng tim, ngöøng thôû trong moät thôøi gian ngaén. Ñieàu naøy lyù giaûi nhöõng hieän töôïng chuùng ta coù theå bò ngaát, choaùng, ñôø ngöôøi ra khi bò soác. Caùc cuù soác coù theå tieâu dieät nhieàu trieäu teá baøo thaàn kinh trong moät khoaûng thôøi gian ngaén. Baát keå laø vôùi caûm giaùc toát hay xaáu, soác caûm xuùc ñaëc bieät nguy hieåm ñoái vôùi treû nhoû vì caùc cuù soác seõ laøm aûnh höôûng maïnh tôùi tính caùch vaø taâm lyù cuûa treû. Caùc hoaøn caûnh taïo ra côn soác seõ laøm cho treû bò nhöõng aùm aûnh keùo daøi trong suoát caû cuoäc ñôøi veà sau. Töông töï nhö soác caûm xuùc, nhöng “Söï Buøng Noå Caûm Xuùc” laïi baét nguoàn töø beân trong, töø caùc caûm xuùc ñöôïc tích luõy trong moät thôøi gian ñuû laâu. Trong tình traïng soác caûm xuùc, caù nhaân hoaøn toaøn bò ñoäng tröôùc taùc nhaân taïo caûm xuùc, coøn ôû tình traïng buøng noå caûm xuùc, baét ñaàu laø caù nhaân raát chuû ñoäng nhaän thöùc vaán ñeà. Tuy nhieân do caùc hoaøn caûnh khích baùc nhau, hoaëc do quaù trình kích hoaït trí nhôù vaø trí töôûng töôïng ñaõ laøm taêng noàng ñoä caùc noäi tieát toá trong naõo. Khi noàng ñoä taêng vöôït qua ngöôõng kieåm soaùt cuûa naõo, caùc hooùc-moân seõ laøm teâ lieät cô cheá töï kieåm soaùt cuûa naõo boä. Trong tình traïng maát khaû naêng töï kieåm soaùt, caù nhaân seõ thöïc hieän haøng loaït haønh ñoäng traû ñuõa theo nhöõng kòch baûn xaáu maø caù nhaân vöøa chôït nghó ra hay ñaõ töôûng töôïng ra töø tröôùc.

Bí Mật Cảm Xuùc

Söï buøng noå caûm xuùc seõ taïo ra caùc vaán ñeà môùi vaø nghieâm troïng cho baát cöù caù nhaân naøo, bôûi caùc haønh vi taïo ra töø söï buøng noå caûm xuùc thöôøng laø nhöõng haønh vi cöïc ñoan nhaát, taïo ra caùc caûm xuùc xaáu naëng neà nhaát cho caùc ñoái töôïng coù lieân quan nhö taán coâng ñoái töôïng baèng vuõ löïc, laøm toån thöông tinh thaàn ñoái töôïng baèng nhöõng lôøi leõ, haønh vi laêng nhuïc hoï. Söï buøng noå coù theå taïo ra caùc phaûn öùng ôû möùc ñoä nheï hôn nhö beâu xaáu, taùc ñoäng giaùn tieáp hoaëc duøng nhöõng thuû ñoaïn thaâm ñoäc. Söï buøng noå caûm xuùc coù theå taïo ra caùc phaûn öùng ôû daïng tieâu cöïc nhö töï taøn haïi, haønh haï baûn thaân, töï töû, ñoát nhaø, huûy dieät gia ñình,… nhö caùc bi kòch veà tình caûm vaø quan heä xaõ hoäi. Trong ñôøi soáng haøng ngaøy, chuùng ta raát deã daøng bò rôi vaøo caùc tình huoáng buøng noå caûm xuùc bôûi vì chuùng ta chæ chuù yù giaûi toaû caùc caûm xuùc xaáu cuûa chính mình vaø khoâng ñeå yù tôùi caûm xuùc cuûa ngöôøi khaùc. Kieåm soaùt ñöôïc caûm xuùc cuûa baûn thaân ñaõ laø khoù, nhöng ñieàu quan troïng hôn laø laøm sao chuùng ta coù theå thaáy ñöôïc, kieåm soaùt vaø quaûn lyù ñöôïc caûm xuùc cuûa nhöõng ngöôøi xung quanh. Ñeå kieåm soaùt vaø ngaên chaën söï buøng noå caûm xuùc, chuùng ta caàn coù nhöõng hieåu bieát roõ raøng veà cô cheá buøng noå neâu treân ñaây ñeå yù thöùc traùnh caùc tình huoáng khích baùc nhau, hoaëc töï ñieàu chænh caùc yù nghó, caùc böùc xuùc ra xa khoûi vaán ñeà. Ñieàu coát loõi laø chuùng ta phaûi kieåm soaùt ñöôïc noàng ñoä caùc chaát taïo neân söï buøng noå caûm xuùc khoâng ñöôït vöôït qua möùc maø naõo boä coù theå kieåm soaùt ñöôïc. - 35 SÖÏ TUØ ÑAØY CAÛM XUÙC VAØ TRAÏNG THAÙI THAÊNG HOA CAÛM XUÙC Caùc cuù soác caûm xuùc thöôøng laø ñieåm khôûi ñaàu cho traïng thaùi “TUØ ÑAØY CAÛM XUÙC”. Khi moät caù nhaân phaïm toäi, xaõ hoäi nhoát anh ta vaøo tuø vaø caùch ly anh vôùi cuoäc soáng beân ngoaøi – Caù nhaân naøy bò tuø ñaøy veà theå xaùc. 57

58

Trong nhieàu tröôøng hôïp khaùc, maëc duø thaân theå anh ta hoaøn toaøn töï do, nhöng anh laïi laø tuø nhaân trong chính nhöõng suy nghó, nhöõng caûm xuùc cuûa mình. Söï tuø ñaøy veà caûm xuùc laø moät daïng ñaëc bieät cuûa khaùi nieäm “stress”. Noù dieãn taû caùc traïng thaùi caûm xuùc xaáu maø moät caù nhaân phaûi chòu ñöïng khi trôû thaønh noâ leä cho caùc caûm xuùc xaáu cuûa mình. Tình traïng bò tuø ñaøy caûm xuùc xaûy ra khi caù nhaân töï taïo cho mình nieàm tin vaøo moät ñieàu xaáu naøo ñoù xaûy ra cho hoï vaø hoï phaûi chòu ñöïng moät caùch tuyeät voïng. Chuùng ta haõy cuøng tham khaûo caâu chuyeän sau: Vaên Quang laø nhaân vieân cao caáp cuûa moät coâng ty lieân doanh. Trong moät laàn ñi hôùt toùc, anh ñaõ voâ tình duøng chung dao caïo vôùi beänh nhaân nhieãm HIV. Khi bieát ñöôïc vieäc naøy, ngay laäp töùc Quang rôi vaøo traïng thaùi SOÁC CAÛM XUÙC. Quang lo laéng tôùi hoaûng sôï. Anh laäp töùc tôùi gaëp baùc só chuyeân khoa ñeå xin ñöôïc chæ daãn. Chöa bao giôø Quang caûm thaáy cuoäc soáng kinh hoaøng nhö vaäy. Khoâng coøn höùng thuù gì trong aên uoáng, vui chôi. Taát caû moïi thöù tieàn baïc, chöùc vuï boãng choác trôû neân voâ nghóa. Anh thaáy cuoäc soáng chöa bao giôø laïi coù nhieàu giaù trò nhö luùc naøy. Haøng loaït nhöõng suy nghó veà cuoäc ñôøi, haøng loaït nhöõng keá hoaïch ñöôïc phaùc ra. Raát nhieàu tình huoáng ñöôïc anh nghó tôùi: veà gia ñình, veà con caùi, veà baïn beø, vaø cuoái cuøng tôùi söï teä haïi nhaát laø caùi cheát. Neáu baïn ñaët mình vaøo tröôøng hôïp cuûa Vaên Quang, baïn seõ laøm gì?

Bí Mật Cảm Xuùc

Trong tröôøng hôïp Vaên Quang, anh ta ñaõ bò giam haõm trong caûm xuùc lo laéng vaø sôï haõi baèng moät thoâng tin ñôn giaûn: bò nhieãm HIV. Coù raát nhieàu söï kieän töông töï xaûy ra moãi ngaøy, ví duï nhö baïn tin vaøo soá maïng boùi toaùn, moïi thöù baïn laøm ñeàu phaûi ñöôïc oâng thaày naøo ñoù xem xeùt vaø cho yù kieán. Neáu khoâng coù yù kieán cuûa thaày thì baïn seõ maát nieàm tin vaøo vieäc mình laøm, seõ sôï haõi vaø cuoái cuøng laøm hoûng vieäc do söï thieáu töï tin cuûa baûn thaân. Trong nhöõng tröôøng hôïp khaùc, ñoù coù theå laø moät thoâng tin veà söï ngoaïi tình, thoâng tin veà moät aâm möu cuûa ngöôøi khaùc muoán haõm haïi baïn, thoâng tin veà nhöõng ñieàu bí maät, nhöõng chuyeän thaàm kín bò tieát loä tröôùc coâng chuùngï,… Caùc cô cheá phaûn öùng cuûa chuùng ta raát nhanh vaø nhaïy caûm tröôùc nhöõng tình huoáng gaây ra nguy cô tröïc tieáp cho caù nhaân, tröôùc nhöõng nguy hieåm ñe doïa tôùi tính maïng, nhöõng nguy cô ñe doïa tôùi danh döï, tôùi taøi saûn, tôùi nhöõng ngöôøi thaân thieát, tôùi taát caû nhöõng gì naèm trong söï sôû höõu cuûa chuùng ta – töùc tôùi nhöõng nguoàn cung caáp cho chuùng ta caùc caûm xuùc toát. Caù nhaân coøn bò rôi vaøo tình traïng tuø ñaøy caûm xuùc trong caùc tröôøng hôïp nhö söï chuyeån ñoåi ñòa ñieåm soáng, thay ñoåi nôi laøm vieäc, ly dò, thaát tình,… Nhöõng söï vieäc naøy seõ taïo ra söï huït haãng caûm xuùc do caù nhaân ñoät ngoät bò maát caùc nguoàn cung caáp caûm xuùc toát - töùc caùc moái quan heä ñang coù trong coâng vieäc hay trong cuoäc soáng haøng ngaøy. Söï caùch ly caùc moái quan heä xaûy ra khi oâng baø töø Vieät Nam sang thaêm con chaùu ôû Myõ. Caùc cuï seõ bò caùch ly khoûi moâi tröôøng quen thuoäc do khoâng theå giao tieáp, khoâng hieåu vaø trôû neân coâ ñoäc trong coäng ñoàng ngöôøi nöôùc ngoaøi. Caùch ñoái xöû “gieát ngöôøi” vôùi caùc beänh nhaân HIV cuõng laø moät tröôøng hôïp. Baûn thaân ngöôøi beänh hoaøn toaøn ñöôïc töï do veà thaân theå, nhöng hoï laïi bò söï taåy chay töø chính coäng ñoàng nôi hoï soáng. Tình traïng taåy chay naøy laøm cho ngöôøi beänh HIV bò maát heát nhöõng cô 58

59

hoäi ñöôïc chia seû, ñöôïc ñoàng caûm vôùi ngöôøi khaùc vaø do vaäy hoï khoâng coøn cô hoäi coù ñöôïc caùc taùc ñoäng töø coäng ñoàng ñeå taïo ra caûm xuùc toát – noùi moät caùch khaùc, hoï ñaõ bò maát ñi moät nguoàn cung caáp caûm xuùc toát raát lôùn laø coäng ñoàng cuûa mình. Chính ñieàu naøy ñaõ ñaåy hoï vaøo hoaøn caûnh bò tuø ñaøy giöõa moïi ngöôøi. Raát nhieàu ngöôøi ñaõ choïn caùi cheát ñeå giaûi toûa ñöôïc nhöõng doàn neùn caûm xuùc xaáu do hoaøn caûnh naøy taïo ra. Vieäc töï giaûi phoùng mình khoûi nhöõng nhaø tuø caûm xuùc phaûi ñöôïc baét nguoàn töø söï yù thöùc vaø söï töï chuû cuûa baûn thaân chuùng ta tröôùc nhöõng tröôøng hôïp leä thuoäc caûm xuùc. Vieäc tröôùc tieân caàn laøm laø phaûi yù thöùc xaây döïng söï töï tin vaø nieàm tin cuûa baûn thaân. Qua ñoù chuùng ta seõ coù khaû naêng kieåm soaùt ñöôïc caûm xuùc, taïo neân söï töï do trong tö töôûng, xoùa ñi caùc maëc caûm, caùc yù nghó luaån quaån do söï tuø ñaøy veà caûm xuùc taïo neân. Ñoái nghòch vôùi söï tuø ñaøy caûm xuùc chính laø traïng thaùi “THAÊNG HOA CAÛM XUÙC”, ñoù laø khi baïn “ñöôïc” tuø ñaøy trong caùc caûm xuùc toát ñeïp. Khi baïn nhaän ñöôïc moät thoâng tin taïo caûm xuùc toát ôû cöôøng ñoä cao, thoâng tin naøy giuùp baïn kích hoaït ñöôïc heát naêng löïc, giaûi toûa ñöôïc moïi noãi lo aâu cuûa baïn. Haõy ñaët mình vaøo moät tröôøng hôïp khi chuùng ta mua vaøi tôø veù soá. Baïn doø soá veù khi coù keát quaû vaø phaùt hieän mình ñaõ truùng moät loaït veù caëp ñoäc ñaéc trò giaù 2 tyû ñoàng. Baïn seõ coù nhöõng phaûn öùng ra sao trong hoaøn caûnh naøy? Seõ boû tieàn ra khao baïn beø moät chaàu? Seõ haïnh phuùc, bò soác caûm xuùc ñeán nhoùi tim khi nghó tôùi nhöõng thöù maø mình seõ coù ñöôïc, seõ laøm ñöôïc vôùi 2 tyû ñoàng môùi truùng soá naøy? Seõ truyeàn con viruùt caûm xuùc – töùc caùi tin môùi truùng soá naøy ñeán moïi ngöôøi trong gia ñình, baïn beø thaân quen?

Ñieåm ñaëc bieät cuûa “Thaêng hoa caûm xuùc” laø noù laøm cho chuùng ta coù ñöôïc söï töï tin, coù ñöôïc khaû naêng giaûi toûa caùc caûm xuùc xaáu, giuùp taïo neân nhöõng caûm höùng cao ñoä cho baûn thaân vaø cho nhöõng ngöôøi xung quanh. Traïng thaùi thaêng hoa caûm xuùc laø moät traïng thaùi caûm xuùc thaät maø caù nhaân coù ñöôïc. Cho duø treân thöïc teá, vieäc truùng soá laø thaät hay giaû thì cuõng ñeàu cho chuùng ta caùc caûm xuùc thaät vaø ñieàu naøy seõ taùc duïng tích cöïc ñeán taát caû nhöõng ngöôøi xung quanh. Töø hai yeáu toá: 1- caûm xuùc raát deã laây lan; 2- caûm xuùc toát luoân taïo aûnh höôûng toát. Nhieàu ngöôøi ñaõ nhaän thöùc ñöôïc giaù trò cuûa caùc caûm xuùc toát vaø ñöa ra nhöõng lôøi khuyeân tích cöïc. Chuùng ta caàn phaûi coù nhöõng thaùi ñoä vaø haønh vi tích cöïc ñeå taïo ra nhöõng nieàm vui, nhöõng thaønh coâng trong cuoäc soáng. Ñaây laø vaán ñeà maø chuùng ta seõ cuøng xem xeùt kyõ hôn ôû nhöõng phaàn keá tieáp. Vôùi moät tieâu chí soáng chuû ñoäng, cuoäc soáng seõ deã chòu hôn raát nhieàu moãi khi chuùng ta coù nhöõng nieàm tin vaø nhöõng quan nieäm tích cöïc. Chuùng ta daùm chaáp nhaän vaø yù thöùc hoïc hoûi töø nhöõng thaát baïi, töø nhöõng khoù khaên, khoå cöïc ñeå laïc quan tieán tôùi töông lai. Haõy giöõ ñöøng ñeå boä naõo bò trì treä, ñöøng töï ñaàu ñoäc mình bôûi nhöõng traïng thaùi caûm xuùc xaáu vaø ñöøng bieán nhöõng vaán ñeà cuûa baïn thaønh nhöõng bi kòch taâm thaàn. - 36 ÑÒNH NGHÓA VEÀ “HAÏNH PHUÙC” --------------------------------------------------------------------Haïnh phuùc laø treân ñöôøng ñi chöù khoâng chæ laø luùc ñeán ñích ---------------------------------------------------------------------

Bí Mật Cảm Xuùc

59

60

Quay veà baûn chaát cuûa caûm xuùc: “Haïnh phuùc” laø töø ñeå chæ cuoäc soáng vôùi moät chuoãi lieân tuïc caùc caûm xuùc toát. ÔÛ ñoái cöïc khaùc, “Ñau khoå” laø caùch dieãn taû cuoäc ñôøi ôû trong moät traïng thaùi phaûi chòu ñöïng moät chuoãi daøi lieân tuïc caùc caûm xuùc xaáu. Khi moät ngöôøi muoán gì ñöôïc naáy, khôûi ñieåm cuûa hoï xem ra coù veû laø moät ngöôøi haïnh phuùc. Trong cuoäc ñôøi thöïc, chöa coù moät ai coù theå thoûa maõn troïn veïn taát caû moïi öôùc muoán cuûa baûn thaân. Töø Chuùa Gieâ-Su, Phaät Thích-Ca, caùc vò thaùnh cho ñeán taát caû moïi ngöôøi ñeàu phaûi ñoái maët vôùi nhöõng caûm xuùc xaáu trong phaàn lôùn thôøi gian cuûa cuoäc ñôøi. Neáu baûn thaân baïn khoâng bieát theá naøo laø ñau khoå, chaéc chaén baïn seõ khoù coù ñöôïc caûm nhaän theá naøo laø söï sung söôùng. Ñau khoå taïo cho baïn moät heä qui chieáu caûm xuùc môùi ñeå nhìn nhaän cuoäc soáng. Nhöõng ngöôøi phaûi chòu ñöïng nhieàu ñau khoå laø nhöõng ngöôøi töøng traûi. Thöôøng khaû naêng chòu ñöïng cuûa hoï seõ cao hôn, hoï coù baûn lónh hôn vaø deã coù ñöôïc nhöõng nieàm haïnh phuùc laâu beàn hôn. Nirvana – hay coøn goïi laø coõi nieát baøn – laø moät khaùi nieäm cuûa Phöông Ñoâng veå traïng thaùi cöïc laïc – töùc veà moät tình traïng ñöôïc coi laø haïnh phuùc cöïc ñieåm, khi maø baïn chaúng coøn moät chuùt xuùc caûm naøo caû, khoâng coøn saân si hay hæ noä ai oá. Moâït soá trieát gia cho raèng con ngöôøi seõ coù traïng thaùi naøy moãi khi ñaït ñöôïc khoaùi caûm cöïc ñieåm trong quan heä tính duïc (orgasm). Ñaây laø moät traïng thaùi raát phöùc taïp veà söï haøi loøng ôû möùc cöïc ñieåm cuûa caù nhaân vaø ñaõ laøm caùc trieát gia toán khoâng bieát bao nhieâu giaáy möïc ñeå moâ taû vaø baøn luaän.

Bí Mật Cảm Xuùc

Ñaïo Phaät hay caùc toân giaùo khaùc noùi chung ñeàu höôùng tôùi muïc ñích laøm giaûm söï khoå ñau cuûa con ngöôøi. Taát nhieân khi baïn ñang ñau khoå maø coù ai ñoù giuùp baïn heát ñau khoå thì ñoù cuõng chính laø haïnh phuùc. Tuy nhieân, xeùt veà baûn chaát cuûa haïnh phuùc, traïng thaùi haïnh phuùc hay sung söôùng ñöôïc taïo ra bôûi caùc noäi tieát toá Endorphin. Maø caùc noäi tieát toá naøy phaûi ñöôïc taïo ra trong nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh. Treân thöïc teá caùc toân giaùo ñeàu höôùng nhöõng haønh ñoäng cuûa caù nhaân vaøo vieäc queân ñi nhöõng noãi lo, ñöôïc an uûi vaø uûng hoä bôûi caùc ñaáng taâm linh, khuyeân caùc caù nhaân phaûi quan taâm vaø giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi khoán khoù khaùc maø ñieàu naøy seõ laøm cho cuoäc soáng cuûa caù nhaân ñoù trôû neân ñaày yù nghóa. Heä quaû laø caù nhaân seõ coù ñöôïc nhieàu caûm xuùc toát khi baûn naêng soá 1 ñöôïc thoûa maõn töø caùc moái quan heä nhaân quaû môùi taïo ra. Trong suoát cuoäc haønh trình ñeå ñaït tôùi muïc ñích, moãi thaønh töïu, moãi moät naác ñaït ñöôïc seõ ñeàu mang laïi cho baïn caûm giaùc haøi loøng, baïn ñang “ñöôïc”, baïn saép ñeán ñích, baïn ñang saép coù caùi ñieàu kieän luoân ao öôùc, nghóa laø baïn seõ coù caûm xuùc sung söôùng khi ôû trong ñieàu kieän ñoù. Nhöõng caûm xuùùc toát nhö höng phaán, haùo höùc, raïo röïc, haøi loøng luoân coù raát nhieàu trong suoát cuoäc haønh trình ñeán ñích. Khi baïn ñang yeâu, baïn mong chôø, baïn ao öôùc coù ñöôïc nhöõng tín hieäu, nhöõng haønh ñoäng, nhöõng thoâng ñieäp yeâu thöông töø ñoái töôïng. Thôøi gian yeâu ñöông quaû laø moät chuoãi nhöõng phuùt giaây kyø dieäu vaø baïn mong moûi sôùm tôùi ngaøy keát chæ se duyeân. Nhöng sau khi ñaõ coù ñöôïc tình yeâu vaø böôùc vaøo hoân nhaân, moïi vieäc seõ thay ñoåi nhanh choùng. Raát nhieàu ngöôøi ñaõ trôû neân thaát voïng khi thaáy thöïc teá cuoäc soáng gia ñình khoâng heà thô moäng nhö trong trí töôûng töôïng thuûa ban ñaàu. Trong nhieàu tröôøng hôïp khaùc, tình traïng thaát voïng cuõng xaûy ra töông töï. Baûn chaát cuûa söï vieäc khoâng heà thay ñoåi. Ñieàu ñaõ thay ñoåi 60

61

chính laø möùc ñoä caûm nhaän cuûa chuùng ta veà thöïc teá söï vieäc. Khi chuùng ta ñang coøn trong giai ñoaïn noã löïc ñeå ñaït ñöôïc ñieàu mong muoán, trí töôïng töôûng seõ ñöôïc phaùt huy toái ña ñeå cho chuùng ta nhöõng caûm nhaän trong mô veà nhöõng gì mình seõ ñöôïc höôûng, veà nhöõng caûm xuùc thoûa maõn, sung söôùng maø chuùng ta seõ coù khi ñaït ñöôïc muïc tieâu.

giai ñoaïn naøo trong cuoäc soáng haøng ngaøy, duø baïn ñang ôû trong hoaøn caûnh thuaän lôïi hay tình theá khoù khaên.

Thöïc teá luoân thoâ thieån vaø phuõ phaøng hôn nhieàu so vôùi caùi maø chuùng ta vaãn “töôûng”. Trong giai ñoaïn ngay khi ñaït ñöôïc muïc tieâu, taát nhieân laø chuùng ta coù caûm xuùc thoaû maõn, haû heâ. Nhöng caùc caûm xuùc toát kieåu 15 phuùt ngaén nguûi ñoù seõ khoâng theå naøo che khuaát ñöôïc nhöõng traùch nhieäm môùi maø chuùng ta phaûi ñoái maët cuøng luùc khi chuùng ta ñaït ñöôïc nhöõng mong muoán cuûa mình.

Ñieàu quan troïng laø haõy luoân ñaët ra caùc muïc tieâu hôïp lyù cho chính baûn thaân baïn. Tröôùc khi moät muïc tieâu naøo saép hoaøn thaønh thì chuùng ta ñaõ phaûi leân cho mình nhöõng muïc tieâu môùi keá tieáp.

Khi treân ñöôøng ñi, baïn chæ döïa vaøo hoaøn caûnh luùc ñang ñi vaø töôûng töôïng ra vieãn caûnh huy hoaøng khi tôùi ñích maø khoâng heà yù thöùc veà nhöõng traùch nhieäm (ñoâi khi laø raát naëng neà) beân caïnh nhöõng thaønh töïu. Keát quaû cuûa tình yeâu laø “Hoân nhaân” luoân ñi keøm vôùi “Traùch nhieäm gia ñình”. Keát quaû cuûa vieäc ñöôïc thaêng chöùc seõ ñi keøm vôùi traùch nhieäm naëng hôn trong coâng vieäc. Nhöõng sung söôùng cuûa ngöôøi may maén truùng soá seõ ñi keøm vôùi söï caêng thaúng trong vieäc tính toaùn laøm sao ñeå söû duïng moùn tieàn ñoù moät caùch hôïp lyù,… Vì vaäy treân thöïc teá, trong thôøi gian treân ñöôøng ñi, moãi khi chuùng ta noã löïc phaán ñaáu ñeå ñaït ñöôïc theâm moät böôùc gaàn tôùi muïc tieâu seõ mang laïi moät caûm xuùc toát, vaø chuùng ta seõ lieân tuïc coù ñöôïc nhieàu caùc caûm xuùc toát treân con ñöôøng ñi tôùi muïc tieâu. Nhöõng caûm xuùc naøy seõ coù giaù trò trong thôøi gian laâu daøi hôn. Noùi nhö vaäy khoâng phaûi laø khuyeân baïn chaúng caàn phaán ñaáu ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu. Phaân tích treân ñaây muoán chæ ra raèng baïn coù theå deã daøng tìm thaáy caùc caûm xuùc toát ôû baát kyø

Bí Mật Cảm Xuùc

Trong caùc caâu chuyeän coå tích kieåu hoaøng töû laáy coâng chuùa, luoân coù caâu keát raát hay laø “hoï cuøng nhau soáng trong haïnh phuùc maõi maõi”. Theo baïn, lieäu trong thöïc teá thôøi gian “maõi maõi” ñoù seõ keùo daøi ñöôïc bao laâu?

Nieàm haïnh phuùc lôùn laø ôû treân ñöôøng ñi. Haõy yù thöùc raèng baïn luoân ñang ôû treân ñöôøng vaø neân chuû ñoäng laøm giaøu ñôøi soáng tinh thaàn cuûa mình baèng nhöõng suy nghó tích cöïc.. - 37 BAÛN CHAÁT CUÛA TÌNH BAÏN – TÌNH YEÂU – TÌNH THÖÔNG – MOÁI QUAN HEÄ GIA ÑÌNH Chuùng ta ñaõ coù nhieàu ñònh nghóa raát hay, raát saâu saéc veà tình yeâu vaø tình baïn. ÔÛ khía caïnh töø nhöõng qui luaät cuûa caûm xuùc, caùch chuùng ta nhìn nhaän veà caùc moái quan heä naøy seõ bôùt thô moäng vaø thöïc teá hôn. TÌNH BAÏN Döôùi goùc ñoä caûm xuùc, tình baïn laø söï ngaàm cam keát moät caùch töï nguyeän vaø khoâng chính thöùc giöõa hai hay nhieàu caù nhaân veà vieäc ngöôøi naøy luoân laø nguoàn taïo ra caùc caûm xuùc toát cho ngöôøi kia, saün saøng chia seû khoù khaên vaø giuùp ngöôøi kia giaûi toûa caùc caûm xuùc xaáu. Ñaõ laø baïn thaân, baïn chí coát cuûa nhau thì thôøi gian vaø khoâng gian seõ khoâng theå aûnh höôûng tôùi möùc ñoä cam keát giöõa caùc caù nhaân. Tình

61

62

baïn thöôøng ñöôïc xaûy ra theo moät tieán trình, qua thôøi gian, qua caùc thoâng tin töông taùc vaø ñöôïc cuûng coá, boài ñaép thoâng qua caùc söï kieâïn. Khi anh A gaëp anh B, qua trao ñoåi, chuyeän troø, hoï chia seû thoâng tin, hoï hieåu theâm veà nhau vaø coá tìm ra ñöôïc nhöng ñieåm chung giöõa 2 ngöôøi. Ñaây laø giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa söï quen bieát. Hoï trôû thaønh nhöõng ngöôøi môùi quen, laø baïn sô giao. Qua tieáp xuùc vaø caùc quan heä töông taùc theo thôøi gian, khi caù nhaân A taïo ra caùc caûm xuùc toát cho caù nhaân B, anh B seõ ghi nhaän trong boä nhôù cuûa mình veà moái nôï caûm xuùc naøy. Laø moät ngöôøi bình thöôøng (töùc khoâng coù caùc vaán ñeà veà taâm thaàn) – anh B seõ tìm caùch giuùp laïi anh A, duø laø chuyeän lôùn hay chuyeän nhoû. Neáu anh A taïo cho moät anh C khaùc nhöõng caûm xuùc xaáu – caù nhaân C seõ bò toån thöông. Tuøy möùc ñoä bò toån thöông maø anh C seõ coi anh A nhö moät taùc nhaân taïo caûm xuùc xaáu, nhö moät ngöôøi khoù öa xaáu tính, hay laø coi anh ta nhö moät keû thuø, töùc moät taùc nhaân thöôøng tröïc taïo ra nhöõng caûm xuùc raát xaáu hoaëc raát nguy hieåm. Söï giao du qua laïi giöõa caùc caù nhaân maø keát quaû laø taïo ra caùc caûm xuùc toát cho caû hai beân seõ thieát laäp neân moái quan heä TÌNH BAÏN. Möùc ñoä saâu saéc cuûa tình baïn seõ ñöôïc ño baèng möùc ñoä cuûa caùc caûm xuùc toát ñaõ ñöôïc taïo ra trong moái quan heä. Nhö vaäy - Tình baïn laø moái quan heä vôùi nhöõng cam keát ñöôïc neâu ra moät caùch khoâng chính thöùc raèng caùc caù nhaân trong moái quan heä naøy seõ luoân coá gaéng chia seû vaø hoã trôï laãn nhau, giuùp loaïi tröø caùc caûm xuùc xaáu ñeå taïo ra caùc caûm xuùc toát. [Tình baïn] =

[Nguoàn cung caáp caûm xuùc toát]

Tình baïn laø söï ñoàng caûm vaø cuøng chia seû caûm xuùc giöõa caùc caù nhaân. Caùc daïng tieáp xuùc, ñuïng chaïm giöõa hai ngöôøi baïn thöôøng taïo ra vaø laøm taêng caùc caûm xuùc toát, nhöng caùc caù nhaân luoân yù thöùc traùnh tieáp xuùc vaøo nhöõng vuøng cô theå nhaïy caûm mang ñaëc tröng giôùi tính. ÑÒNH NGHÓA TÌNH YEÂU: [Tình yeâu]

=

[Tình baïn saâu saéc] +

[Tình duïc töï nguyeän]

Tình duïc töï nguyeän laø moät nguoàn taïo ra caùc caûm xuùc toát coù cöôøng ñoä maïnh hoaëc raát maïnh. Tình duïc ôû ñaây ñöôïc hieåu laø söï ñuïng chaïm, tieáp caän coù chuû yù vaø höôùng tôùi söï tieáp xuùc tröïc tieáp taïi caùc cô quan tính duïc nhaïy caûm nhaát ñeå taïo neân caûm xuùc höng phaán giöõa hai caù nhaân, giuùp kích hoaït cô cheá sinh saûn nhö söï hoäi tuï cuûa tinh truøng, hoäi tuï maùu vaø tieát chaát nhôøn taïi caùc cô quan sinh duïc. Caùc caûm xuùc tính duïc coù theå baét ñaàu töø söï ñuïng chaïm giöõa hai ñoái töôïng qua aùnh maét, tieáp xuùc thaân theå, oâm aáp, nhöõng nuï hoân,... Quan heä tình duïc laø daïng quan heä taïo neân caûm xuùc toát coù cöôøng ñoä cao nhaát trong caùc daïng bieåu hieän cuûa tính duïc. Khi hai caù nhaân ôû trong traïng thaùi tình baïn ñích thöïc, caùc caûm nhaän veà tính duïc seõ khoâng xuaát hieän vaø caù nhaân hoaøn toaøn khoâng coù caûm xuùc tính duïc. Tình yeâu seõ chæ baét ñaàu khi caù nhaân bò kích thích bôûi nhöõng caûm xuùc tính duïc. Trí töôûng töôïng seõ ñöôïc kích hoaït, phoùng ñaïi caùc caûm giaùc naøy leân nhieàu laàn. Tình baïn seõ raát khoù chuyeån thaønh tình yeâu neáu cô cheá kích hoaït caùc caûm xuùc tính duïc khoâng xaûy ra. Khi ñoù caù nhaân seõ vaãn chæ ôû

+ [Nguoàn giaûi toûa caùc caûm xuùc xaáu]

Bí Mật Cảm Xuùc

62

63

trong traïng thaùi tình baïn vaø khoâng theå caûm ñöôïc, khoâng coù ñöôïc caùc caûm xuùc tính duïc. ÔÛ maët khaùc, neáu chæ coù tình duïc maø khoâng coù moät tình baïn thöïc söï thì moái quan heä naøy chæ laø söï göôïng eùp, hoaëc moät söï lôïi duïng, mua baùn hay trao ñoåi caûm xuùc, hoaëc moät caùch giaûi quyeát nhu caàu sinh lyù ñôn thuaàn. Nhöng khoâng chæ ñôn giaûn nhö vaäy, tình yeâu laø moät naác cao hôn haún tình baïn. Khoâng bò leä thuoäc vaøo thôøi gian, khi hai caù nhaân ñaõ coù moät söï chia seû vaø caûm thoâng ôû möùc cao nhaát cuûa tình baïn - töùc laø ôû möùc ñoä raát thaân thieát - moãi ngöôøi ñeàu coù nhöõng cam keát töï nguyeän veà vieäc saün saøng chia seû vaø giuùp ñôõ. Vôùi tình baïn, möùc ñoä traùch nhieäm laïi hoaøn toaøn töông ñoái vaø khoâng ñöôïc cam keát - Toâi saün saøng giuùp baïn theo heát khaû naêng toâi coù. Trong tröôøng hôïp hoaøn caûnh hieän taïi khoâng cho pheùp toâi giuùp anh, hoaëc neáu vieäc giuùp anh seõ laøm toâi bò thieät haïi, phaûi gaùnh chòu caùc caûm xuùc xaáu thì caù nhaân toâi coù theå töø choái maø anh seõ phaûi hieåu vaø chaáp nhaän. Khi hai caù nhaân coâng khai thöøa nhaän tình yeâu vôùi nhau hoï ñaõ chính thöùc tuyeân boá veà traùch nhieäm cuûa ngöôøi naøy ñoái vôùi ngöôøi kia. Khoâng chæ döøng ôû möùc cam keát, caù nhaân phaûi töï yù thöùc veà traùch nhieäm cuûa hoï ñoái vôùi nhau trong baát kyø hoaøn caûnh khoù khaên naøo, duø bò thieät haïi veà tinh thaàn hay veà vaät chaát hay theå xaùc ñeå giuùp ñôõ, chia seû vôùi ngöôøi mình yeâu. Ñoàng thôøi vôùi söï tuyeân boá veà tình yeâu, caùc caù nhaân maëc nhieân seõ hieåu laø hoï chaáp nhaän coù caùc quan heä tình duïc vôùi nhau tuøy theo möùc ñoä vaø hoaøn caûnh cho pheùp.

yeâu ñöông, quan heä tình duïc seõ laøm thaêng hoa caùc caûm xuùc toát, giuùp thaét chaët traùch nhieäm giöõa caùc caù nhaân vaø ñoàng thôøi laøm taêng möùc ñoä leä thuoäc caûm xuùc giöõa ngöôøi naøy ñoái vôùi ngöôøi kia. Xuaát phaùt töø baûn naêng goác muoán duy trì noøi gioáng, ñaây chính laø cô cheá baûo veä giuùp caùc caù nhaân chung thuûy vôùi nhau trong tình yeâu. Tình yeâu laø hieän töôïng coäng höôûng caûm xuùc toát trong tình traïng leä thuoäc caûm xuùc cao ñoä giöõa caùc caù nhaân. Khi maø tình yeâu ñaõ chín muoài vaø caùc caù nhaân thaáy khoâng coøn nghi ngôø veà nhöõng caûm xuùc toát maø hoï seõ coù ñöôïc khi cuøng chung soáng, söï leä thuoäc veà caûm xuùc giöõa hoï ñaõ ôû möùc cao nhaát, hoï tuyeân boá vôùi coäng ñoàng veà vieäc chính thöùc thöøa nhaän traùch nhieäm cuûa mình vôùi nhau vaø cuõng chính thöùc xaùc nhaän söï trung thaønh vôùi nhau trong cuoäc soáng vaø quan heä tình duïc. Hai ngöôøi yeâu nhau seõ chính thöùc coâng boá baèng caùch toå chöùc leã cöôùi, ñaêng kyù giaáy hoân thuù ñeå böôùc vaøo caùc hoaït ñoäng tình duïc. Tình duïc chính laø ñænh ñieåm cuûa tình yeâu. Tình yeâu laø söï cho ñi, laø traùch nhieäm, laø söï quan taâm chaêm soùc cho ngöôøi. Ngöôïc laïi, tình duïc chính laø söï nhaän laáy, laø söï höôûng thuï nhöõng caûm xuùc sung söôùng ñænh ñieåm maø cuoäc soáng coù theå taïo ra. Ñaùm cöôùi vaø thuû tuïc ñaêng kyù keát hoân laø caùch coâng khai hoùa tình yeâu ôû caáp ñoä xaõ hoäi. Moái quan heä giöõa caùc caù nhaân seõ ñöôïc raøng buoäc bôûi luaät phaùp. Nhö vaäy, chuùng ta coù theå thaáy raèng söï beàn vöõng cuûa tình baïn vaø tình yeâu phuï thuoäc chaët cheõ vaøo soá löôïng vaø chaát löôïng caùc caûm xuùc toát maø moät caù nhaân taïo ra hay nhaän ñöôïc töø ñoái töôïng cuûa mình.

Tình duïc töï nguyeän laø moät phaàn khoâng theå thieáu ñöôïc cuûa tình yeâu. Khi hai caù nhaän quyeát ñònh böôùc vaøo moái quan heä

Bí Mật Cảm Xuùc

63

64

MOÁI QUAN HEÄ GIA ÑÌNH Hoaøn toaøn khaùc vôùi tình baïn vaø tình yeâu veà yù thöùc traùch nhieäm hay söï töï nguyeän, khaùc vôùi hoân nhaân laø traùch nhieäm ñöôïc raøng buoäc bôûi luaät phaùp, moái quan heä gia ñình ñöôïc raøng buoäc bôûi ñaëc ñieåm coù cuøng chung doøng maùu töø oâng baø, cha meï, vôùi anh em ruoät thòt, anh em hoï haøng, coâ chuù baùc ruoät,… Ñaây laø moät thöù traùch nhieäm baét buoäc maø baïn phaûi chaáp nhaän hoaøn toaøn khaùch quan vaø khoâng do baïn ñònh ñoaït. Baïn phaûi chaáp nhaän vì soá phaän ñaõ ñaët baïn vaøo gia ñình cuûa mình. Duø söï vieäc coù toát hay xaáu thì baïn cuõng khoâng theå thay ñoåi ñöôïc. Theo qui chuaån ñaïo ñöùc cuûa xaõ hoäi chuùng ta, ngöôøi trong moät nhaø phaûi thöông yeâu, hoã trôï, chia seû vaø giuùp ñôõ laãn nhau. Ngöôøi ôû thöù baäc thaáp hôn phaûi chaáp nhaän nhöôøng nhòn hoaëc hy sinh quyeàn lôïi cuûa mình cho ngöôøi ôû thöùc baäc cao hôn. Ngöôïc laïi, ngöôøi ôû thöù baäc cao hôn seõ coù traùch nhieäm baûo veä, daïy doã, chaêm lo cho ngöôøi coù thöùc baäc keùm hôn mình. Ñaây laø moät ñaëc ñieåm tuyeät vôøi cuûa töï nhieân thoâng qua caùc qui öôùc xaõ hoäi, bôûi ngay töø khi yù thöùc ñöôïc moái quan heä huyeát thoáng, duø baïn coù thích hay khoâng thích nhöõng ngöôøi ruoät thòt cuûa mình, baïn ñaõ töï cam keát vaø ñöôïc nhöõng ngöôøi hoï haøng cam keát veà traùch nhieäm giöõa baïn vaø hoï. Cuoäc soáng thöôøng khoâng ñôn giaûn. Baïn coù theå yeân taâm gaàn nhö chaéc chaén raèng ngöôøi nhöõng ngöôøi ruoät thòt seõ khoâng phaûn boäi baïn. Tuy vaäy, ñaây laø moät moái quan heä eùp buoäc neân möùc ñoä hieåu, thoâng caûm, chia seû vaø cung caáp caùc caûm xuùc toát töø nhöõng ngöôøi ruoät thòt thöôøng seõ bò nhöõng haïn cheá nhaát ñònh. Trong cuoäc soáng, chuùng ta thöôøng deã daøng chia seû caùc caûm xuùc, caùc giaù trò tinh thaàn cuûa mình vôùi baïn beø, vôùi ngöôøi yeâu nhieàu hôn so vôùi ngöôøi nhaø ruoät thòt. Do khoâng hieåu ñöôïc

Bí Mật Cảm Xuùc

ñieàu naøy neân caùc baäc phuï huynh thöôøng coù nhöõng nhaän ñònh sai veà con em mình, deã coù caùc quyeát ñònh mang tính ñoäc ñoaùn, tieâu cöïc nhö caám chôi vôùi ngöôøi naøy, phaûi chôi vôùi ngöôøi khaùc. Bôûi coù chung doøng maùu – töùc caùc caù theå ñeàu ñöôïc sinh ra töø cuøng moät toå tieân, moät nguoàn goác - neân trong moái quan heä gia ñình, caùc daïng tieáp xuùc thaân theå giöõa caùc caù nhaân trong cuøng moät gia ñình laø moät caùch ñeå ñoàng caûm, chia seû caûm xuùc, taïo ra caùc caûm xuùc toát, taïo neân caùc caûm giaùc an toaøn, deã chòu nhöng ñaây hoaøn toaøn khoâng phaûi laø tình duïc. Daïng caûm xuùc ôû ñaây chính laø TÌNH THÖÔNG. Hoïc thuyeát cuûa nhaø phaân taâm hoïc Sigmund Freud laø moät lyù thuyeát hoaøn toaøn sai laàm veà chuyeän ñaùnh ñoàng tình thöông vôùi tình duïc. Do suy luaän raèng loaøi ngöôøi chæ coù moät baûn naêng duy nhaát laø tìm caùch sinh saûn ñeå duy trì söï toàn taïi cuûa gioáng noøi, do vaäy Freud ñöa ra moät laäp luaän raùât leäch laïc laø taát caû moïi suy nghó vaø haønh vi cuûa con ngöôøi ñeàu xuaát phaùt töø nhu caàu tính duïc. Treân thöïc teá con ngöôøi coøn coù moät baûn naêng quan troïng thöù hai laø tìm caùch duy trì söï toàn taïi cuûa baûn thaân. Do caùc caûm xuùc toát chính laø ñònh höôùng baûn naêng cho caùc haønh vi soáng cuûa caù nhaân. Söï giao tieáp giöõa caù nhaân vôùi nhöõng ngöôøi thaân quen seõ taïo cho caù nhaân caûm giaùc an toaøn vaø yeân taâm. Trong söï tieáp xuùc tröïc tieáp giöõa nhöõng ngöôøi ruoät thòt, caùc caù theå hoaøn toaøn yù thöùc vaø luoân traùnh ñuïng chaïm tôùi caùc phaàn thaân theå nhaïy caûm coù theå taïo neân nhöõng caûm giaùc tính duïc. Trong caùc tieáp xuùc tröïc tieáp nhö naém tay, oâm aáp, hoân leân maù hay leân traùn, giöõa cha, meï vôùi con trai seõ taïo caûm xuùc toát ngang baèng giöõa cha hay meï vôùi con gaùi vaø khoâng heà taïo ra nhöõng caûm xuùc tính duïc - töùc cô cheá hoaït ñoäng tình duïc khoâng heà bò kích hoaït. Moät ngöôøi cha xa nhaø laâu ngaøy khao khaùt ñöôïc oâm ñöùa con gaùi nhoû beù cuûa mình vaøo loøng. Moät beù trai thích ñöôïc oâm chaân meï moãi khi meï ñi laøm veà,… Caùc haønh vi naøy xuaát phaùt töø nhu caàu veà söï an 64

65

toaøn, laø söï leä thuoäc caœm xuùc, caàn ñöôïc chia seœ caœm xuùc vaø hoaøn toaøn khoâng xuaát phaùt töø nhu caàu tính duïc bôûi noù khoâng heà kích hoaït söï hoaït ñoäng caùc cô quan sinh duïc cuûa caù nhaân.

thaàn kinh giuùp chuùng ta caûm nhaän caùc taùc ñoäng khi giao phoái vaø qua ñoù kích hoaït caùc tuyeán noäi tieát taïo ra endorphin vôùi soá löôïng lôùn, cho chuùng ta caûm giaùc sung söôùng vöôït baäc.

Trong caùc tieáp xuùc giöõa anh em trai vôùi chò em gaùi cuõng vaäy, nhöng söï tieáp xuùc seõ caàn teá nhò hôn nhieàu vaø treân nguyeân taéc cô baûn laø tuyeät ñoái traùnh ñuïng chaïm vaøo caùc boä phaän bieåu töôïng cho giôùi tính.

Trong cuoäc soáng töï nhieân, do caáu taïo di truyeàn, moãi caù nhaân khi ñeán ñoä tuoåi tröôûng thaønh seõ caàn phaûi coù caùc hoaït ñoäng tính duïc, ñeå thoaû maõn caùc nhu caàu sinh lyù cuûa cô theå vaø ñeå ñaït ñöôïc caùc caûm xuùc toát ôû möùc cao nhaát.

Coù theå hieåu raèng : [Tình thöông] = [Tình baïn] + [Quan heä gia ñình] Trong taát caû caùc loaïi caûm xuùc, tình thöông chính laø loaïi caûm xuùc kyø dieäu nhaát vaø laø giaûi phaùp cho taát caû moïi vaán ñeà veà truïc traëc caûm xuùc. Chuùng ta seõ phaân tích kyõ hôn ôû nhöõng phaàn sau.

- 38 BAÛN CHAÁT CUÛA TÍNH DUÏC - SEX Xeùt treân goùc ñoä khoa hoïc thì tính duïc laø moät cô cheá sinh hoïc giuùp caùc loaøi thöïc hieän giao phoái giöõa gioáng ñöïc vaø gioáng caùi ñeå duy trì noøi gioáng. Khi tôùi ñoä tuoåi sinh saûn, caùc boä phaän sinh duïc cuûa caû hai phaùi ñaõ phaùt trieån tôùi möùc hoaøn thieän vaø taïo ra nhu caàu tính duïc. Theo nhöõng qui ñònh vaø öôùc leä cuûa xaõ hoäi, caùc caù nhaân nam vaø nöõ seõ tìm cho mình baïn tình phuø hôïp ñeå thöïc hieän chöùc naêng sinh saûn theo saép xeáp cuûa thieân nhieân. Boä phaän sinh duïc vaø cuûa caû phaùi nam laãn nöõ ñöôïc caáu taïo ñaëc bieät, laø nôi hoäi tuï raát nhieàu teá baøo Krause – laø loaïi teá baøo

Bí Mật Cảm Xuùc

Nhu caàu veà tính duïc laø moät nhu caàu baœn naêng ñaëc bieät, bôœi noù keát hôïp caœ 2 nhu caàu cô baœn cuœa con ngöôøi vaøo laøm moät: cuøng luùc vôùi vieäc ñaït ñöôïc söï thoœa maõn toät ñænh cuœa caù nhaân thì cuõng laø khi tröùng vaø tinh truøng keát hôïp, thuï thai ñeå baét ñaàu cho quaù trình sinh saœn, nhaèm duy trì noøi gioáng. Xeùt treân goùc ñoä xaõ hoäi cuûa con ngöôøi, hoaït ñoäng tính duïc luoân ñoùng vai troø laø moät nguoàn cung caáp caùc khoaùi caûm ôû möùc ñoä cao nhaát, giuùp laøm giaøu theâm ñôøi soáng tinh thaàn. Trong raát nhieàu tröôøng hôïp, con ngöôøi coù ñöôïc nhöõng khoaùi caûm tính duïc thuaàn tuùy maø khoâng heà coù caûm xuùc yeâu ñöông hoaëc khoâng coù chuùt giaù trò naøo trong vieäc duy trì noøi gioáng nhôø nhöõng phaùt minh caùc phöông phaùp ngöøa traùnh thai hieäu quaû. Ñaëc bieät hôn nöõa, do trí töôûng töôïng cuûa con ngöôøi raát phong phuù, neân chuùng ta coù theå töï kích hoaït hoaëc bò kích hoaït caùc cô cheá hoaït ñoäng tính duïc baèng nhöõng hình aûnh, baèng söï taùc ñoäng vaät lyù nhö thuû daâm, keát hôïp vôùi vieäc töôûng töôïng ñeå taïo ra caûm giaùc cöïc khoaùi maø khoâng caàn ñeán ngöôøi khaùc giôùi. Ñaây laø vieäc maø khoâng loaøi vaät naøo coù ñöôïc. Beân caïnh ñoù, vieäc ñaùp öùng nhu caàu tính duïc ñôn thuaàn cuûa con ngöôøi ñaõ taïo ra caùc hieän töôïng baùn daâm vaø mua daâm, ñieàu maø trong baát cöù xaõ hoäi naøo cuõng ñeàu coù. Tuy nhieân, trong taát caû caùc coäng ñoàng daân toäc khaùc nhau, luoân toàn taïi moät loaït caùc luaät leä, caùc qui

65

66

ñònh caám kî ñeå ngaên chaën vaø haïn cheá söï buoâng thaû hoaït ñoäng tính duïc cuûa caùc caù nhaân.

töï ñöùng ra toå chöùc caùc cuoäc truy hoan taäp theå, hoaëc thöïc hieän nhöõng haønh vi tính duïc baát thöôøng moät caùch beänh hoaïn.

Con ngöôøi luoân laø nhöõng caù theå tham lam. Khi chuùng ta soáng trong moät xaõ hoäi ngaøy caøng trôû neân thöïc duïng, ñieàu caùc caù nhaân thöïc duïng mong muoán laø laøm sao phaûi coù ñöôïc nhöõng khoaùi caûm tình duïc thöôøng xuyeân nhöng laïi khoâng caàn phaûi gaùnh vaùc traùch nhieäm cuûa ngöôøi choàng hay ngöôøi vôï, laïi caøng khoâng muoán gaùnh traùch nhieäm cuûa ngöôøi laøm cha hay laøm meï.

Tuy raèng ñaây laø moät xu theá taát yeáu cuûa xaõ hoäi, nhöng chaéc chaén vôùi baûn naêng goác nhaèm duy trì söï toàn taïi cuœa gioáng noøi, xaõ hoäi con ngöôøi vaø seõ töï ñieàu chænh caùc haønh vi tính duïc leäch laïc, bôûi saâu thaúm trong taâm tö cuûa mình, hieám coù moät caù theå bình thöôøng naøo laïi thích thuù ñeå baïn tình cuûa mình giao phoái vôùi keû khaùc vaø ñeå roài sau ñoù laïi mong chôø ñöôïc gaùnh traùch nhieäm nuoâi con cuûa keû khaùc ñoù suoát ñôøi.

Do nhu caàu muoán coù ñöôïc caùc caûm xuùc tính duïc vaø khoâng muoán gaùnh traùch nhieäm gia ñình, caùc caù nhaân neáu coù ñieàu kieän, seõ tìm kieám caùc moái quan heä tính duïc ngoaøi hoân nhaân, töùc ngoaïi tình, veà tö töôœng hay veà theå xaùc, ñeå tìm kieám söï thoœa maõn baèng nhöõng khoaùi caûm tính duïc môùi.

- 39 -

Xaõ hoäi con ngöôøi ngaøy nay ñaõ coù raát nhieàu thay ñoåi höôùng tôùi söï thoaû maõn cho nhu caàu cuûa caù nhaân. Beân caïnh caùc bieän phaùp traùnh thai hoaëïc phaù thai, cuoäc caùch maïng tình duïc ôû Myõ vaø caùc nöôùc phöông taây baét ñaàu töø nhöõng naêm 60 ñaõ laøm lung lay vaø ñaïp ñoå nhöõng luaät leä haø khaéc cuûa xaõ hoäi phong kieán coå xöa. Xaõ hoäi hieän ñaïi ñang höôùng ñeán vieäc noã löïc thoaû maõn caùc nhu caàu ngaøy caøng cao cuûa caù nhaân ñeå taïo ra lôïi nhuaän. Do ñoù, ngaøy caøng coù nhieàu dòch vuï thoaû maõn tính duïc cuûa caù nhaân moät caùch hôïp phaùp nhö caùc trang web khieâu daâm hoaëc caùc dòch vuï traù hình. Beân caïnh cuoäc tìm kieám caùc khoaùi caûm tính duïc, khi coù ñöôïc moät moâi tröôøng vôùi nhöõng quan nieäm vaø luaät leä deã daõi veà quan heä tính duïc, ñaõ xuaát hieän nhöõng nhoùm caùc caù nhaân

Bí Mật Cảm Xuùc

BAÛN CHAÁT CUÛA MOÄT SOÁ TRAÏNG THAÙI CAÛM XUÙC CÔ BAÛN KHAÙC I/ TRAÏNG THAÙI CAÛM XUÙC TOÁT NIEÀM TÖÏ HAØO Nieàm töï haøo cuûa caù nhaân laø nhöõng caûm xuùc toát ñöôïc taïo ra töø caùc kinh nghieäm, töø nhöõng thaønh töïu, nhöõng thaønh coâng lôùn cuûa caù nhaân, töø nhöõng yeáu toá “hôn”: maïnh hôn, giaøu hôn, gioûi hôn,… cuûa caùc nhaân hoaëc, cuûa toå chöùc, cuûa gia ñình, cuûa ñòa phöông maø caù nhaân ñang gaén boù. Nieàm töï haøo raát quan troïng ñoái vôùi moät caù nhaân. Vôùi nieàm töï haøo, chuùng ta seõ deã daøng vöôït qua nhöõng trôû ngaïi vaø nhöõng khoù khaên trong cuoäc soáng. Chính nieàm töï haøo laø moät taùc nhaân quan troïng taïo neân Söï Töï Tin vaø Nieàm Tin cuûa caù nhaân. ÔÛ Nhaät Baûn vaøo cuoái theå kyû 18, nhaø caûi caùch giaùo duïc Yukichi ñaõ vieát ra taùc phaåm Khuyeán Hoïc vaø moät soá taùc phaåm khaùc ñeå kích hoaït loøng töï haøo cuûa ngöôøi daân Nhaät Baûn, giuùp daân toäc Nhaät yù thöùc 66

67

vaø coù ñöôïc nieàm töï haøo, söï töï tin vaøo baûn thaân. Ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân chính giuùp taïo neân moät cöôøng quoác Nhaät Baûn ngaøy hoâm nay. Yukichi ñöôïc nöôùc Nhaät toân laøm vò thaùnh cuûa daân toäc. Haøn Quoác laø moät nöôùc ngheøo vaøo nhöõng naêm 60. Ngöôøi daân Haøn Quoác coù cuoäc soáng khoå cöïc cuõng khoâng khaùc gì ngöôøi daân Vieät Nam hay Thaùi Lan khi ñoù. Nhaø ñoäc taøi Paéc-Chung-Hy trong thôøi gian naém quyeàn ñaõ laøm ñöôïc moät vieäc raát quan troïng cho ñaát nöôùc Haøn Quoác. Paéc-Chung-Hy ñaõ haäu thuaãn vaø taïo moïi ñieàu kieän thuaän lôïi cho caùc doanh nhaân haøng ñaàu cuûa Haøn Quoác, ñaàu tö taäp trung ñeå xaây döïng neân nhöõng taäp ñoaøn khoång loà cuûa Haøn Quoác ngaøy nay nhö Hyundai, Lotte, Samsung, Daewo, LG,… Baèng nieàm töï haøo vôùi haøng loaït caùc thöông hieäu haøng ñaàu theá giôùi naøy, chaéc chaén ngöôøi daân Haøn Quoác khi ñöùng tröôùc caùc daân toäc khaùc ñeàu coù theå töï haøo ngaång maët, daùm töï tin ñoái maët vôùi theá giôùi, duø ñoái taùc laø chaâu AÂu hay chaâu Myõ. Ñaây chính laø tieàn ñeà ñeå taïo ra nhöõng thaønh coâng môùi cho caùc coâng daân vaø cho ñaát nöôùc Haøn Quoác hieän nay cuõng nhö trong töông lai. Ngöôïc vôùi söï töï haøo laø söï töï ti vaø maëc caûm. Khi moät nhaân vieân khoâng theå töï haøo veà coâng ty cuûa mình, khi moät coâng daân khoâng theå töï haøo veà ñaát nöôùc cuûa mình, töï cheâ bai daân toäc mình, khi moät thaønh vieân khoâng theå töï haøo veà gia ñình mình thì hoï seõ thieáu haún söï töï tin vaø khoâng coù söùc maïnh tinh thaàn. Caùc caù nhaân naøy seõ raát khoù khaên ñeå ñoái maët vôùi cuoäc ñôøi vaø khoù taïo neân nhöõng thaønh coâng laâu beàn ñöôïc. Vì vaäy duø baïn laø chuû doanh nghieäp hay baïn laø chuû moät gia ñình, haõy yù thöùc ñeå taïo neân nhöõng nieàm töï haøo ñích thöïc cho toå chöùc vaø cho chính baûn thaân mình.

Bí Mật Cảm Xuùc

NIEÀM HY VOÏNG Khi chuùng ta mong muoán seõ xaûy ra moät vieãn caûnh cuï theå - ñöôïc taïo baèng nhöõng hieåu bieát vaø trí töôûng töôïng cuûa mình veà caùi maø chuùng ta ñang phaán ñaáu, veà nhöõng söï vieäc ñang xaûy ra quanh ta – chuùng ta ñang hy voïng. Hy voïng chính laø vieäc mong chôø vaø höôùng veà moät söï vieäc coù theå xaûy ra vaø seõ taïo cho chuùng ta caûm xuùc toát. Nieàm hy voïng khaùc nieàm tin ôû choã chuùng ta khoâng bieát chaéc vaø khoâng theå kieåm soaùt ñöôïc söï vieäc ñang xaûy ra. Coù theå vieãn caûnh ñoù seõ xaûy ra, maø cuõng coù theå laø khoâng. Tuy nhieân nieàm hy voïng seõ luoân taïo ra ñöôïc nhöõng möùc ñoä caûm xuùc toát nhaát ñònh. Khi chuùng ta coù noù, nieàm hy voïng chí ít cuõng seõ giuùp cho chuùng ta coù caûm giaùc yeân taâm trong thôøi gian thöïc taïi. ÔÛ nhöõng tröôøng hôïp thöïc söï gay caán, trong caùc tình huoáng ñaëc bieät, khi caûm xuùc hy voïng keát hôïp vôùi caùc caûm xuùc khaùc seõ trôû thaønh moät loaïi caûm giaùc kích thích, taïo neân söï boàn choàn, höng phaán cao ñoä. Neáu tình huoáng taïo caûm xuùc naøy ñöôïc laëp ñi laëp laïi, caù nhaân seõ bò nghieän caûm xuùc, bò leä thuoäc vaøo caûm xuùc naøy vaø luoân tìm caùch ñeå coù laïi noù moät laàn nöõa, nhieàu laàn nöõa. Trong ñôøi thaät, nieàm hy voïng ñöôïc khai thaùc moät caùch trieät ñeå caû ôû khía caïnh tieâu cöïc laãn tích cöïc: + Caùc loaïi baøi baïc, loâ toâ, soå soá, caù ñoä ñeàu ñöôïc nhöõng ngöôøi coù chuû yù kích hoaït caûm xuùc vaø taïo cho coâng chuùng thoùi quen nghieän caûm xuùc [Tham Lam + Hy Voïng] naøy. + Caùc maãu quaûng caùo thöôøng chæ ra nhöõng vieãn caûnh, nhöõng caûm xuùc tuyeät vôøi maø caù nhaân seõ coù ñöôïc khi mua vaø söû duïng saûn phaåm hay dòch vuï. Coù nhieàu loaïi hình quaûng caùo raát tinh teá vaø saâu saéc, kheùo leùo taùc ñoäng vaøo phaàn voâ thöùc ñeå taïo ra caûm xuùc hy voïng cuûa caù nhaân ñoái vôùi nhaõn hieäu ñöôïc quaûng caùo. + Caùc chính saùch khen thöôûng, caùc keá hoaïch tuyeät vôøi cuûa nhöõng toå chöùc, doanh nghieäp cuõng laø caùch taïo ra nhöõng nieàm hy voïng cho 67

68

caùc caù nhaân ñeå duy trì söï ñoaøn keát, kích hoaït söï noã löïc cuûa nhaân vieân.

qua haøng giôø ñoàng hoà chui vaøo internet ñeå chaùt-chít, hay chuoàn khoûi cô quan ñeå ra ngoaøi tìm caûm höùng.

Coù ñöôïc Nieàm Hy Voïng laø moät ñieàu caàn thieát ñeå caù nhaân deã daøng chaáp nhaän nhöõng hoaøn caûnh khoù khaên trong thöïc taïi vaø tin töôûng, haøo höùng höôùng ñeán töông lai.

Khi khoâng yù thöùc ñöôïc tình traïng ñoùi caûm xuùc, chuùng ta seõ ñöa ra nhöõng bieän phaùp raát tieâu cöïc ñeå giaûi quyeát, traán aùp ñoái töôïng baèng caùch ñe doïa, phaït, kyû luaät maø keát quaû laø taïo ra theâm raát nhieàu vaán ñeà môùi trong khi vaán ñeà “ñoùi caûm xuùc” cuûa caùc caù nhaân thì khoâng heà ñöôïc quan taâm giaûi quyeát. Neáu tình traïng naøy lieân tuïc keùo daøi, caûm xuùc xaáu seõ bò doàn neùn daàn cho tôùi khi söï böùc xuùc leân tôùi ñieåm buøng noå, vöôït khoûi ngöôõng kieåm soaùt cuûa caù nhaân vaø taïo ra nhöõng côn boäc phaùt teä haïi nhö baïo löïc, caõi vaõ, troán traùnh traùch nhieäm, boû vieäc, boû nhaø ñi buïi,…

Tuy nhieân khoâng phaûi moïi nieàm hy voïng ñeàu toát ñeïp. Chuùng ta caàn phaûi yù thöùc ñieàu naøy. SÖÏ HÖÙNG THUÙ Söï Höùng Thuù laø traïng thaùi maø baïn coù caùc caûm xuùc toát cuûa nhöõng taùc ñoäng môùi meû töø beân ngoaøi leân naõo boä. Baïn seõ caûm thaáy moïi vieäc ñeàu deã daøng vaø thuù vò. Ñaây chính laø luùc maø moät caù nhaân coù theå ñaït ñöôïc naêng suaát cao nhaát trong coâng vieäc cuûa mình. Do aûnh höôûng cuûa qui luaät Thích Nghi Caûm Xuùc, söï höùng thuù thöôøng khoâng toàn taïi laâu daøi. Moät nhaân vieân môùi trong coâng ty thöôøng raát naêng noå, nhöng sau moät thôøi gian ngaén, khi moïi söï ñaõ trôû thaønh quen thuoäc, nhaân vieân ñoù seõ rôi vaøo traïng thaùi uø lì, chaäm chaïp vaø trôû neân keùm haøo höùng vôùi coâng vieäc. Trong gia ñình cuõng vaäy. Khi söï vieäc dieãn ra quaù ñeàu ñaën vaø khoâng ñoåi thì cuoäc soáng seõ trôû neân buoàn teû. Trong nhöõng ñieàu kieän buoàn teû naøy, caùc caù nhaân seõ rôi vaøo tình traïng ñoùi caûm xuùc. Caùc em nhoû seõ tìm caùch chôi bôøi giaûi trí thay cho hoïc haønh, caùc oâng choàng seõ baét ñaàu chaùn côm tìm phôû, caùc baø vôï seõ böïc boäi caùu baún. Trong caùc toå chöùc, caùc nhaân vieân seõ baét ñaàu lo ra, coá tìm nhöõng nguoàn caûm höùng ôû moâi tröôøng beân ngoaøi coâng vieäc, qua caùc cuoäc taùn doùc, roãi hôi treân ñieän thoaïi,

Bí Mật Cảm Xuùc

Giaûi phaùp duy nhaát ñeå taïo neân höùng thuù chính laø söï quan taâm moät caùch saùng taïo ñeán caùc caù nhaân quanh ta. Chuùng ta caàn yù thöùc chuû ñoäng vaø tích cöïc taïo ra caûm xuùc toát baèng nhöõng caùch nhö: thay ñoåi moâi tröôøng, thay ñoåi khoâng gian soáng, laøm môùi moâi tröôøng laøm vieäc nhö theâm aâm thanh, thay aùnh saùng, maøu saéc, boá cuïc saép xeáp, thay ñoåi caùc qui trình buoàn teû baèng nhöõng caùch thöùc môùi, kích hoaït baèng söï quan taâm, chia seû caûm xuùc vaø baèng nhöõng thoâng tin toát vaø baèng nhöõng nieàm hy voïng. Ñieàu gì seõ xaûy ra thaønh vôùi ngöôøi thaân vieân? Thay ñoåi, trang tröa? Thoâng baùo moät xöùng ñaùng?...

khi baïn noùi moät lôøi yeâu thöông thaät chaân trong gia ñình? Haõy taëng hoa, quaø cho nhaân trí laïi vaên phoøng? Môøi moïi ngöôøi moät böõa aên chöông trình thi ñua vôùi nhöõng giaûi thöôûng

Söï höùng thuù seõ luoân toàn taïi trong moät moâi tröôøng thöïc söï naêng ñoäng vaø tích cöïc. SÖÏ YEÂN TAÂM Caûm xuùc yeân taâm laø moät caûm xuùc neàn taûng maø caùc caù nhaân caàn phaûi ñaït ñöôïc ñeå coù moät cuoäc soáng toát. Söï yeân taâm ñöôïc taïo neân nhöõng hieåu bieát veà caùc qui luaät, caùc vaán ñeà ñang xaûy ra quanh caù 68

69

nhaân. Ñaây laø traïng thaùi caûm xuùc giuùp caù nhaân giaûi toûa ñöôïc nhöõng caûm xuùc xaáu nhö lo laéng, sôï haõi. [Söï Yeân taâm] = [Baûn lónh] + [Söï töï tin] Söï yeân taâm laø moät lyù do tieàn ñeà giuùp caù nhaân coù theå deã daøng thöïc hieän ñöôïc nhöõng keá hoaïch, nhöõng haønh ñoäng ñeå thoûa maõn moät nhu caàu môùi nhaèm taïo ra caùc caûm xuùc toát. Neáu khoâng coù söï yeân taâm, chuùng ta seõ maát ñi söï töï tin caàn coù vaø deã daøng maát tinh thaàn, laøm hoûng moïi vieäc. Ñaõ coù bao giôø baïn thöû leo leân ñi doïc meùp töôøng treân taàng ba cuûa toaø nhaø maø khoâng caàn daây baûo hieåm? Neáu giaû söû laø baïn daùm leo leân ñeå ñi thì lieäu baïn seõ ñi ñöôïc bao xa? Raát ít ngöôøi coù theå töï tin thöïc hieän haønh ñoäng treân ñaây. Ñieåm maáu choát laø noãi sôï haõi bò ngaõ cheát ngöôøi ñaõ laøm chuùng ta khoâng giöõ noåi bình tónh. Khi khoâng coøn söï yeân taâm vaø maát ñi söï töï tin thì chuùng ta seõ deã daøng laøm hö hoûng moïi vieäc. Khi khoâng duy trì ñöôïc traïng thaùi caûm xuùc töï tin vaø chuyeån sang caùc traïng thaùi nhö lo sôï, noùng giaän, ñau khoå,… thì khaû naêng tænh taùo kieåm soaùt haønh vi cuûa caù nhaân seõ bò giaûm suùt nghieâm troïng. Neáu giaû söû laø baïn ñöôïc ñeo moät daây ñai an toaøn vaø ñöôïc ngöôøi khaùc giöõ chaéc, baûo ñaûm laø baïn khoâng theå bò ngaõ, baïn seõ deã daøng vaø raát yeân taâm khi leo leân ñi treân meùp bôø töôøng. Neáu thaàn kinh cuûa baïn vöõng, baïn coù theå ñi ñöôïc nhöõng ñoaïn daøi. Sau khi baïn ñaõ ñöôïc ñeo daây an toaøn vaø ñaõ coù söï yeân taâm laø mình khoâng theå ngaõ ñöôïc, luùc naøy thaäm chí neáu ngöôøi giöõ daây an toaøn coù thaû loûng hoaøn toaøn ñaàu daây trong tay hoï thì baïn vaãn raát töï tin maø thöïc hieän haønh ñoäng maïo hieåm. Trong taäp truyeän Tam Quoác Chí, quaân sö Khoång Minh cuûa nöôùc Thuïc bò maéc keït ôû trong thaønh cuøng vôùi hôn moät chuïc teân lính haàu vaø phaûi ñoái ñòch vôùi 10 vaïn quaân cuûa Tö Maõ YÙ.

Bí Mật Cảm Xuùc

Vôùi baûn lónh vaø khaû naêng öùng bieán phi thöôøng, Khoång Minh ñaõ ra leänh môû toang cöûa thaønh vaø leân laàu cao ngoài thö thaû ngaém nhìn. Baèng naêng löïc kieåm soaùt moät caùch tuyeät vôøi caùc caûm xuùc cuûa mình, Khoång Minh ñaõ taïo neân söï yeân taâm cho toaøn boä lính haàu vaø laøm cho Tö Maõ YÙ cuøng 10 vaïn quaân phaûi hoaûng hoàn boû chaïy vì sôï truùng keá ñoäc. Ñeå giöõ ñöôïc söï yeân taâm cho baûn thaân trong moïi tình huoáng, caù nhaân phaûi coù moät nghò löïc, moät baûn lónh chòu ñöïng caûm xuùc xaáu ôû möùc cao. Ñaây cuõng chính laø yeâu caàu haøng ñaàu ñoái vôùi moät ngöôøi laõnh ñaïo, moät chuû gia ñình, hay ngöôøi ñieàu haønh quaûn lyù doanh nghieäp. SÖÏ HY SINH Söï hy sinh laø moät trong nhöõng haønh ñoäng tuyeät vôøi nhaát maø thöôøng chæ caùc ñoäng vaät caáp cao môùi coù. Baûn chaát cuûa söï hy sinh laø chaáp nhaän, chòu ñöïng caùc caûm xaáu, thaäm chí ôû möùc xaáu nhaát laø caùi cheát cuûa baûn thaân ñeå cho caù theå khaùc ñöôïc toàn taïi, caù nhaân chaáp nhaän nhöôøng cho caùc caù khaùc ñöôïc coù nhöõng ñieàu kieän toát hôn ñeå hoï coù ñöôïc nhieàu caûm toát hôn.

xuùc caùc theå xuùc

Söï hy sinh coù moät yù nghóa raát lôùn trong vieäc phaùt trieån nhaân caùch cuûa con ngöôøi. ÔÛ moïi thôøi ñaïi, cuõng nhö trong taát caû caùc loaïi söû saùch, söï hy sinh laø moät ñöùc tính cao caû vaø luoân ñöôïc ca ngôïi, vì ñaây chính laø bieän phaùp toát nhaát ñeå duy trì söï phaùt trieån cuûa gioáng noøi, cuûa daân toäc, gia ñình hay toå chöùc. Khoâng neân laàm laãn söï hy sinh vôùi “Söï Nhòn Nhuïc”. Söï hy sinh laø moät quyeát ñònh chaáp nhaän chòu ñöïng caùc caûm xuùc xaáu hoaøn toaøn töï nguyeän vì muïc ñích toát ñeïp vaø taïo ra nhöõng caûm xuùc toát. Coøn “Söï Nhòn Nhuïc” laøm caù nhaân chòu bò eùp buoäc, phaûi chòu ñöïng caùc caûm xuùc xaáu nhö chaáp nhaän maát maùt, bò toån thöông, bò nhuïc maï,… maø 69

70

keát quaû neáu khoâng giaûi toûa ñöôïc caùc caûm xuùc, bò nhòn nhuïc thì nhöõng caûm xuùc xaáu naøy seõ bò doàn neùn vaø bieát thaønh “Söï Thuø Gheùt”. SÖÏ DUÕNG CAÛM Ñaây laø traïng thaùi caûm xuùc khi maø caù nhaân daùm ñoái maët vôùi caùc hoaøn caûnh khoù khaên nguy hieåm - töùc caùc taùc nhaân taïo neân nhöõng caûm xuùc raát xaáu. Caù nhaân daùm chaáp nhaän söï hy sinh ñeå noã löïc taïo neân caùc ñieàu kieän toát ñeïp hôn, caùc caûm xuùc toát ñeïp cho chính mình vaø cho ngöôøi khaùc. [Duõng caûm] = [Baûn lónh cao ñoä] + [Nieàm töï haøo] + +[Kích hoaït] + [Hy sinh] + [Khaùt voïng] Baœn chaát cuœa söï duõng caœm laø moät haønh ñoäng vöôït troäi cuœa caù nhaân, khi maø caù nhaân daùm nghó vaø daùm laøm nhöõng ñieàu maø ngöôøi khaùc khoâng daùm laøm. Söï duõng caûm luoân laø ñieåm khôûi ñaàu cho nhöõng thay ñoåi lôùn veà baûn lónh vaø söï töï tin cuûa caù nhaân. Söï duõng caûm seõ mang laïi nhöõng caûm xuùc toát töø nhöõng nieàm töï haøo sau ñoù. Tuy nhieân, caàn phaân bieät roõ giöõa söï duõng caûm vôùi söï chôi troäi, khi moät caù nhaân thöïc hieän nhöõng haønh ñoäng phi thöôøng chæ vôùi muïc ñích khoe meõ, chæ ñeå naâng cao uy tín cuûa caù nhaân. Söï duõng caûm baét nguoàn töø muïc ñích haønh ñoäng vì lôïi ích cuûa ngöôøi khaùc, hoaëc cuûa coäng ñoàng. Traïng thaùi caûm xuùc duõng caûm luoân raát caàn thieát ñeå taïo neân nhöõng thay ñoåi lôùn lao cho xaõ hoäi, cho toå chöùc vaø cho baûn thaân caù nhaân. Trong moät quoác gia maø caùc caù nhaân laõnh ñaïo daùm theå hieän söï duõng caûm queân mình, phaán ñaáu hoaëc hy sinh vì lôïi ích cuûa daân toäc thì seõ taïo neân ñöôïc nhöõng laøn soùng söùc maïnh tinh thaàn voâ ñòch, coù theå dôøi non, laáp beå, hay ñaït ñöôïc nhöõng kyø tích trong coâng cuoäc phaùt trieån vaø xaây döïng quoác gia.

Bí Mật Cảm Xuùc

SÖÏ THA THÖÙ Söï tha thöù laø moät traïng thaùi caûm xuùc khi caù nhaân ñaõ bò söï thieät haïi, bò toån thöông bôûi nhöõng taùc nhaân do ñoái töôïng gaây ra. Ñoàng thôøi, caùc caù nhaân quyeát ñònh chaáp nhaän nhöõng caûm xuùc xaáu naøy ñeå mong cho moïi vieäc trôû neân toát ñeïp hôn. Ñaây laø moät traïng thaùi caûm xuùc toát giuùp giaûi toûa caùc caûm xuùc xaáu cho ngöôøi khaùc vaø cho chính baûn thaân caù nhaân. [Söï tha thöù] =

[Söï hy sinh] + [Tình baïn] + [Khaùt voïng]

Neáu coù ai ñoù laøm haïi baïn, gaây cho baïn nhöõng thieät haïi veà vaät chaát hoaëc nhöõng toån thöông veà tinh thaàn thì baïn seõ laøm gì? Coù hai caùch phaûn öùng thoâng thöôøng: hoaëc laø chuùng ta seõ traû ñuõa baèng nhöõng haønh ñoäng töông töï vaø hôn theá nöõa, ñeå khai maøo cho moät cuoäc chieán. Hoaëc laø chuùng ta seõ chaáp nhaän caén raêng chòu ñöïng, chôø ngaøy phuïc thuø. Theo tö töôûng cuûa hai toân giaùo lôùn laø Ñaïo Phaät vaø Ñaïo Thieân Chuùa, chuùng ta neân chaáp nhaän tha thöù cho keû ñaõ laøm ta bò toån haïi. Do thieáu söï giaûi thích neân chuùng ta raát khoù coù theå chaáp nhaän ñöôïc nhöõng lôøi khuyeân treân ñaây. Khi chuùng ta bò nhaän moät caûm xuùc xaáu. Neáu chuùng ta ñaùp traû baèng moät caûm xuùc xaáu khaùc laø chuùng ta ñaõ tuyeân boá chieán tranh vôùi keû aùc kia vaø keát quaû cuûa cuoäc chieán seõ laø ñaãm maùu. Neáu chuùng ta cam chòu moät caùch thuï ñoäng, töông ñöông vôùi vieäc chuùng ta thöøa nhaän mình laø moät keû baïi traän, chaáp nhaän vai troø thoáng trò cuûa keû aùc. Theo qui luaät caân baèng caûm xuùc, söï tha thöù moät caùch tích cöïc cuûa chuùng ta ñoái vôùi keû aùc seõ laø moät haønh ñoäng duõng caûm, seõ coù theå kích hoaït ñeå thay ñoåi caœ nhöõng taâm hoàn ñen toái nhaát. Vaäy söï tha thöù tích cöïc laø gì? 70

71

Khi chuùng ta chaáp nhaän chòu ñöïng moät caùch thuï ñoäng, keû aùc seõ hieåu laø chuùng ta yeáu heøn, khoâng coù baûn lónh vaø khoâng daùm phaûn öùng. Caùch phaûn öùng tích cöïc laø chuùng ta khoâng heà sôï haõi, raát baûn lónh vaø töï tin thoâng baùo cho keû aùc bieát veà nhöõng thieät haïi do haén gaây ra, taïo cho haén phaûi yù thöùc veà nhöõng caûm xuùc xaáu do haén taïo ra maø chuùng ta phaûi gaùnh chòu. Ñoái vôùi moät thieåu soá nhöõng keû beänh hoaïn veà caûm xuùc thì söï tha thöù cuûa chuùng ta laø voâ nghóa, nhöng vôùi ña soá nhöõng ngöôøi bình thöôøng. Söï tha thöù tích cöïc cuûa chuùng ta seõ laø moät haønh ñoäng cao thöôïng vaø laøm cho hoï phaûi hoái haän veà nhöõng ñieàu xaáu maø hoï ñaõ taïo ra. Söï tha thöù tích cöïc seõ bieán caûm xuùc xaáu maø chuùng ta phaûi chòu ñöïng thaønh moät moùn nôï caûm xuùc cho ñoái phöông. Hoï seõ caûm thaáy phaûi laøm moät ñieàu toát ñeïp naøo ñoù ñeå buø vaøo nhöõng thieät haïi maø chuùng ta ñaõ phaûi chòu. Neáu chuùng ta coù ñuû hieåu bieát vaø baûn lónh thì ñaây chính laø cô hoäi ñeå taïo neân moái quan heä hôïp taùc toát vôùi ñoái töôïng. Do vaäy, caàn yù thöùc ñeå laøm cho söï tha thöù cuûa chuùng ta khoâng trôû thaønh voâ nghóa.

II/ CAÙC TRAÏNG THAÙI CAÛM XUÙC XAÁU

SÖÏ SÔÏ HAÕI Söï sôï haõi chính laø traïng thaùi caûm xuùc raát xaáu ñöôïc taïo ra do caù nhaân rôi vaøo caùc tình huoáng nguy hieåm ñeán tính maïng hoaëc danh döï caù nhaân.

Bí Mật Cảm Xuùc

Theo baûn naêng, söï sôï haõi chính laø cô cheá giuùp caù nhaân laäp töùc taïo neân phaûn xaï coù ñieàu kieän nhaèm baûo ñaûm söï toàn taïi soáng coøn cuûa cô theå. [Söï sôï haõi] = [Söï thieáu hieåu bieát] + [Keùm Baûn lónh] (töùc maát khaû naêng kieåm soaùt caûm xuùc cuûa baûn thaân) Söï sôï haõi luoân laø nguyeân nhaân taïo ra caùc caûm xuùc kích thích ôû möùc cao. Ñoái vôùi caùc loaøi ñoäng vaät, söï sôï haõi laø moät cô cheá baûo veä. Ñoái vôùi con ngöôøi, söï sôï haõi vaãn coøn giuùp ích raát nhieàu cho caù nhaân. Noù giuùp cho caù nhaân luoân naêng ñoäng, cô theå luoân caêng ra vaø phaûn öùng vôùi toác ñoä cao nhaát. Neáu söï sôï haõi ñi keøm theo caûm xuùc toø moø seõ taïo ra moät caûm xuùc kích thích gheâ gôùm. Baïn coù theå thaáy khoâng phaûi voâ tình maø nhöõng chuyeän kinh dò laïi thu huùt ñöôïc ñoâng ñaûo ngöôøi quan taâm ñeán nhö vaäy. Moät bieán thaùi khaùc cuûa sôï haõi laø traïng thaùi lo laéng. LO LAÉNG chính laø söï sôï haõi ôû caáp ñoä thaáp, khi möùc ñoä nguy hieåm coøn thaáp vaø caù nhaân vaãn coøn coù khaû naêng kieåm soaùt ñöôïc tình huoáng. Cuøng vôùi caûm giaùc sung söôùng, caùc caûm xuùc lo laéng sôï haõi laø hai hai ñoäng löïc chính thuùc ñaåy vaø ñieàu khieån caùc haønh vi cuûa chuùng ta. Khi chuùng ta lo laéng, caùc cô cheá phaûn öùng cuûa cô theå luoân hoaït ñoäng ôû möùc cao. Caùc cô seõ ñöôïc taäp trung phaùt trieån. Ngöôïc laïi, caùc moâ môõ thöøa seõ ñöôïc cô theå chuyeån hoùa bôùt thaønh naêng löôïng, taïo ñieàu kieän cho caù theå coù khaû naêng phaûn öùng linh hoaït hôn. Töø xa xöa con ngöôøi ñaõ phaùt hieän ra cô cheá traùnh neù caùc caûm xuùc xaáu naøy cuûa caù nhaân. Caùc giôùi caàm quyeàn, nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo trong caùc toå chöùc ñeàu aùp duïng daïng caûm xuùc xaáu ñeå traán aùp, ñe doïa caùc caù nhaân, aùp ñaët ñeå caùc caù nhaân tuaân theo nhöõng luaät leä vaø nhöõng qui ñònh. Baát keå laø trong moâi tröôøng gia ñình, coâng sôû hay 71

72

xaõ hoäi ñeàu coù nhöõng hình phaït töø thaáp ñeán cao ñeå caùc caù nhaân phaûi yù thöùc, sôï haõi vaø tuaân thuû luaät leä do xaõ hoäi ñaët ra. Trong quaûn lyù, moïi ngöôøi thöôøng hay duøng khaùi nieäm cuû caø roát vaø caùi roi (ñoái vôùi con löøa) ñeå moâ taû 2 cô cheá kích hoaït caùc caù nhaân trong xaõ hoäi. Coù theå so saùnh cô cheá kích hoaït caù nhaân noã löïc phaán ñaáu ñeå ñaït ñöôïc caùc phaàn thöôûng – töông töï duøng cuû caø roát ñeå daãn duï con löøa, coøn duøng caùi roi ñoái vôùi con löøa laø töông töï nhö caùch qui ñònh ra caùc loaïi hình phaït ñeå ñe doïa, taïo ra noãi sôï nhaèm ngaên chaën caù nhaân khoâng ñöôïc vi phaïm luaät leä. Thöïc teá ñaõ chöùng minh raèng neáu chæ moät aùp duïng moät cô cheá ñôn leû seõ khoâng theå taïo ra söï kích hoaït ñöôïc caù nhaân moät caùch beàn vöõng. Chaéc chaén seõ taïo ra caùc vaán ñeà lôùn neáu chæ duy trì moät cô cheá duy nhaát. Neáu chæ aùp duïng cô cheá ñe doïa thì caù nhaân seõ coù nhöõng phaûn öùng tieâu cöïc vaø seõ bò taùc ñoäng xaáu, luoân phaûi ñoái phoù vôùi söï sôï haõi vaø keát quaû seõ khoâng kích hoaït ñöôïc noäi löïc cuõng nhö tính saùng taïo cuûa caù nhaân.

[Söï Thaát Voïng] = [Khaùt Voïng] + [Söï Thaát baïi] + [Söï naûn chí] Thaát voïng laø moät traïng thaùi caûm xuùc xaáu. ÔÛ höôùng chuû ñoäng, söï thaát voïng seõ laø tieàn ñeà taïo neân caûm xuùc giaän döõ, theo höôùng bò ñoäng, söï thaát voïng seõ laø ñieàu kieän taïo neân taâm traïng chaùn naûn, suy suïp tinh thaàn cuûa caù nhaân. SÖÏ CHAÙN NAÛN Trong moät khoaûng thôøi gian maø naõo boä ñaõ thích nghi toaøn phaàn vôùi caùc taùc ñoäng, moïi vieäc trôû neân quen thuoäc vaø naõo boä trôû veà traïng thaùi thuï ñoäng. Traïng thaùi chaùn naûn seõ xaûy ra khi caù nhaân ñaõ noã löïc nhieàu laàn maø khoâng giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà, hoaëc rôi vaøo caùc tình huoáng phaûi thöïc hieän laëp ñi laëp nhöõng coâng vieäc nhaøm chaùn maø caù nhaân khoâng coù ñuû khaû naêng hoaëc coù ñuû baûn lónh ñeå thoaùt ra.

Trong moâi tröôøng gia ñình, neáu chæ duøng bieän phaùp ñe doaï, phaït, roi voït thì taâm lyù treû nhoû seõ bò aûnh höôûng, goùp phaàn taïo neân nhaân caùch xaáu, taïo xu höôùng laïm duïng baïo löïc ôû tính caùch cuûa treû sau naøy

Khi rôi vaøo tình traïng caûm xuùc naøy caù nhaân maát heát höùng thuù vôùi moïi thöù xung quanh vaø seõ coù thaùi ñoä baát löïc.

Caàn heát söùc caån thaän trong vieäc aùp duïng noãi sôï haõi trong vieäc ñe doïa vaø aùp ñaët luaät leä cho ngöôøi khaùc.

Söï giaän döõ laø moät traïng thaùi doàn neùn, vaø khaœ naêng buøng noå caûm xuùc. Khi caùc hooùc-moân taïo caûm xuùc thaát voïng vaø töùc giaän taêng cao vöôït ngöôõng kieåm soaùt cuûa baûn thaân, caù nhaân bò kích hoaït ñeán möùc cao ñoä vaø söï buøng noå caûm xuùc seõ xaûy ra. Caù nhaân seõ haønh xöû theo baûn naêng ñeå giaûi toaû caùc böùc xuùc baèng caùch thöïc hieän caùc haønh ñoäng döõ doäi nhö gaøo theùt, ñaäp phaù, theå hieän nhöõng haønh vi baát bình thöôøng chôït xuaát hieän trong ñaàu, hoaëc thöïc hieän caùc haønh ñoäng traû ñuõa ñaõ ñöôïc döï tính tröôùc ñoù.

SÖÏ THAÁT VOÏNG Khi maø caù nhaân ñaõ noã löïc ñeå thöïc hieän muïc tieâu, mong taïo ra ñöôïc nhöõng caûm xuùc toát nhöng khoâng ñaït ñöôïc. Vôùi nhöõng keát quaû khoâng nhö mong muoán, caù nhaân caûm thaáy naûn chí vaø ñaønh chaáp nhaän chòu ñöïng caùc caûm xuùc xaáu do vaán ñeà toàn ñoïng taïo ra.

Bí Mật Cảm Xuùc

[Söï chaùn naûn] = [Keùm baûn lónh] + [Söï thaát voïng] SÖÏ GIAÄN DÖÕ

[Söï giaän döõ] =

[Söï thaát voïng] 72

73

+ [Söï chòu ñöïng] + [Buøng noå caûm xuùc] Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, söï giaän döõ luoân taïo ra nhöõng vaán ñeà lôùn cho caû baûn thaân caù nhaân laãn cho ngöôøi khaùc. Söï giaän döõ coøn laø moät daïng stress ôû möùc cao nhaát. Neáu khoâng ñöôïc giaûi toaû, söï giaän döõ seõ laøm toån haïi naëng neà söùc khoeû cuûa caù nhaân, veà theå löïc laãn trí löïc cuûa caù nhaân.

nieàm tin raát roõ raøng raèng ñoái töôïng kia laø moät nguoàn caûm xuùc xaáu. Vì vaäy, Caù nhaân töï cam keát laø moät nguoàn taùc nhaân taïo caûm xuùc xaáu cho ñoái töôïng. Döïa treân qui luaät vay traû caûm xuùc, do caûm nhaän laø ñoái töôïng ñaõ taïo caûm xuùc raát xaáu cho caù nhaân, ñoái töôïng ñang maéc nôï caûm xuùc nhöng khoâng traû, hoaëc khoâng muoán traû. Do vaäy, caù nhaân seõ tìm caùch taïo laäp laïi söï coâng baèng. [Söï thuø gheùt] = [ Söï chòu ñöïng] + [Khoùa caûm xuùc] + [Nguoàn caûm xuùc xaáu cho ñoái töôïng]

SÖÏ CAY CUÙ Khi caù nhaân coù moät nhu caàu vaø phaán ñaáu ñeå ñöôïc thoûa maõn, nhöng ngoaïi caûnh khoâng cho pheùp, hoaëc söï vieäc ñaõ xaûy ra nhöng keát quaû khoâng thuoäc veà caù nhaân maø laïi thuoäc veà caùc caù nhaân khaùc. Caù nhaân bò rôi vaøo traïng thaùi thaát voïng. Trong tröôøng hôïp caù nhaân nuoái tieác, tieáp tuïc suy nghó veà söï vieäc, so saùnh ôû khía caïnh heïp veà söï thieät thoøi, veà söï khoâng coâng baèng theo tieâu chí ích kyû cuûa mình, caûm xuùc thaát voïng coâng vôùi caûm xuùc nuoái tieác seõ taïo neân traïng thaùi caûm xuùc cay cuù. [Söï cay cuù] = [Söï thaát voïng] + [Söï nuoái tieác] + [Söï thuø gheùt] Cay cuù laø moät traïng thaùi caûm xuùc xaáu cho caù nhaân. Noù seõ taïo neân moät laêng kính caûm xuùc xaáu, laøm caûn trôû caù nhaân coù ñöôïc moät caùi nhìn khaùch quan veà söï vieäc. Trong nhieàu tröôøng hôïp, khi caûm xuùc cay cuù ñöôïc tích luõy noù seõ taïo ra caûm xuùc caêm thuø. SÖÏ THUØ GHEÙT Söï thuø gheùt chính laø traïng thaùi caûm xuùc tieâu cöïc ngöôïc chieàu cuûa Tình thöông. ÔÛ traïng thaùi naøy, caù nhaân coù moät

Bí Mật Cảm Xuùc

NOÃI BUOÀN Trong caùc daïng caûm xuùc, Noãi Buoàn laø moät daïng caûm xuùc ñaëc bieät. Ngöôïc laïi vôùi taâm traïng höùng thuù, moãi buoàn laøm cho caù nhaân rôi vaøo moät tình traïng trì treä. Baûn chaát cuûa noãi buoàn laø söï pha taïp raát nhieàu daïng caûm xuùc khaùc nhau. Möùc ñoä vaø caùch caûm nhaän cuûa caù nhaân veà noãi buoàn seõ tuøy vaøo töøng tröôøng hôïp maø loaïi caûm xuùc naøo ñöôïc troän vaøo. Coù theå laø Söï thaát voïng, söï tieác nuoái, söï ñau khoå, söï aên naên hoái haän, söï haãng huït do tình traïng nghieän caûm xuùc nhöng khoâng ñöôïc ñaùp öùng, tình thöông keøm vôùi söï haän thuø, tình yeâu ñôn phöông,… Neáu noãi buoàn baét nguoàn töø tình yeâu, töø söï nhôù mong, söï tieác nuoái vaø söï ñau khoå, khi ôû moät möùc ñoä nheï seõ trôû thaønh moät taùc nhaân kích thích, taïo ra tình traïng nghieän caûm xuùc. Döïa vaøo tính chaát naøy, raát nhieàu tieåu thuyeát truyeän, phim aûnh ñaõ ñöôïc con ngöôøi vieát ra nhaèm muïc ñích cung caáp cho ngöôøi xem caùc caûm xuùc buoàn. Nhöõng taùc phaåm coù khaû naêng taïo ra söï ñoàng caûm vaø noãi buoàn thöôøng seõ trôû neân noåi tieáng vaø deã thu huùt ñöôïc söï chuù yù cuûa con ngöôøi. Sau nhöõng caâu chuyeän lieân quan ñeán tính duïc, caùc caâu chuyeän coù chöùa nöôùc maét luoân daønh ñöôïc söï quan taâm cuœa moïi ngöôøi.

73

74

SÖÏ ÑAU KHOÅ Ñaây chính laø loaïi caûm xuùc xaáu taùc ñoäng maïnh vaø tröïc tieáp vaøo cô quan caûm nhaän cuûa naõo boä. Trong traïng thaùi naøy, caùc loaïi hooùc-moân vaø caùc chaát sinh hoaù gaây taùc ñoäng xaáu, tieâu dieät caùc teá baøo caûm nhaän, taïo neân caûm giaùc ñau ñôùn töông töï nhö cô theå bò toån thöông do caùc taùc ñoäng töø beân ngoaøi. Söï ñau khoå laø ñieåm khôûi ñaàu cho moät söï toån thöông, moät söï thaát baïi cuûa caù nhaân. Khi söï ñau khoå xaûy ra trong tình huoáng ñi keøm vôùi caûm xuùc toát nhö tình thöông, hay tình baïn, söï ñau khoå seõ chuyeån sang höôùng nhaãn nhuïc vaø ñau khoå chòu ñöïng. Nhöng neáu ñi cuøng vôùi söï cay cuù hay thuø gheùt, söï ñau khoå seõ kích hoaït cho caùc phaûn öùng traû thuø. Toùm laïi, söï ñau khoå laø traïng thaùi caûm xuùc coù khaû naêng kích hoaït caù nhaân haønh ñoäng ñeå giaûi toaû noãi ñau cuûa mình. SÖÏ GHEN TUOÂNG Trong caùc loaïi caûm xuùc xaáu thì coù leõ ghen tuoâng chính laø loaïi caûm xuùc teä haïi nhaát, kinh khuûng nhaát vaø cuõng döõ doäi nhaát. Caûm xuùc ghen tuoâng laø moät taäp hôïp cuøng luùc taát caû caùc caûm xuùc xaáu ñaõ neâu treân ñaây, töø sôï haõi vì maát ngöôøi tình, ñau khoå vì söï thaät phuõ phaøng, cay cuù vì coù keû cöôùp ngöôøi tình cuûa mình, giaän döõ vì bò ngöôøi tình phaûn boäi, roài chaùn naûn, buoàn thaûm,… Baïn haõy töôœng töôïng, neáu cuøng moät luùc baïn phaûi gaùnh chòu ngaàn ñoù nhöõng caûm xuùc xaáu, thöû hoûi laøm sao baïn coù theå soáng moät caùch bình tónh ñöôïc. Do möùc ñoä caûm xuùc xaáu cao vöôït baäc nhö vaäy neân ngöôøi ghen tuoâng thöôøng raát khoù kìm neùn caûm xuùc vaø deã daøng bò rôi vaøo traïng thaùi buøng noå caûm xuùc.

Bí Mật Cảm Xuùc

Moät caù nhaân maø baûn lónh caøng yeáu ñuoái bao nhieâu thì haønh vi phaûn öùng cuûa hoï khi ghen tuoâng seõ caøng ñieân khuøng baáy nhieâu. Khi moät ngöôøi ghen tuoâng vaø coi troïng baûn thaân mình hôn ngöôøi mình yeâu, ngöôøi ñoù seõ coù nhöõng haønh vi traû thuø thaät döõ doäi. Caùch traû thuø coù theå laø duøng nhöõng haønh ñoäng beâu xaáu hoaëc duøng baïo löïc taøn haïi keû phaûn boäi vaø tình ñòch, hoaëc coù tröôøng hôïp laø töï huûy hoaïi baûn thaân nhö töï gaây thöông tích, töï töû, hoaëc teä hôn nöõa laø gieát cheát keû boäi tình roài töï saùt. Khi maø nguôøi ghen tuoâng coù moät tình yeâu thöông ñích thaät ñoái vôùi ngöôøi mình yeâu thì duø neáu ngöôøi mình yeâu coù boû mình ra ñi, hoaëc löøa doái mình thì vôùi tình yeâu lôùn ñoù, ngöôøi ghen tuoâng cuøng noãi ñau lôùn cuûa mình vaãn seõ coù ñuû söï cao thöôïng ñeå chuùc ngöôøi mình yeâu coù ñöôïc cuoäc soáng haïnh phuùc. Treân thöïc teá, vieäc ngoaïi tình xaûy ra khi moät caù theå ñaõ caûm thaáy chaùn “côm” vaø theøm ñöôïc neám “phôû”. Sau moät thôøi gian chung soáng, khi vôï choàng khoâng coøn quan taâm ñeå thoûa maõn nhu caàu veà tính duïc cuûa nhau, khi maø cuoäc soáng löùa ñoâi chæ coøn laø nhöõng traùch nhieäm, laø söï meät moûi do nhöõng baát ñoàng vaø khoâng theå chia seõ caûm xuùc thì vieäc caù nhaân ñi tìm nhöõng caûm xuùc toát ngoaøi hoân nhaân laø ñieàu taát yeáu. Haàu heát moïi ngöôøi khi bò boäi tình, hoï luoân ñoå heát toäi loãi cho keœ phaœn boäi. Nhöng thöïc teá laø khi hieän töôïng ngoaïi tình xaœy ra thì baœn thaân ngöôøi bò phaœn boäi cuõng coù loãi raát lôùn, bôœi ñaõ khoâng quan taâm chaêm soùc ñuùng möùc baïn ñôøi cuœa mình, hoaêëc ñaõ soáng moät caùch thuï ñoäng, nhaït nheõo ñeán möùc thoœa hieäp, ñeå chuyeän ñoù xaœy ra. Baïn neân nhôù raèng khi moät ngöôøi ñöôïc ñaày ñuû veà vaät chaát cuõng laø luùc nhu caàu veà tinh thaàn cuûa hoï taêng leân ôû möùc cao nhaát. Chuùng ta khoâng theå noùi vôùi ngöôøi ñaõ ñaày ñuû vaät chaát raèng hoï haõy ngoài yeân maø höôûng thuï vaät chaát ñi, hoï coøn muoán gì hôn nöõa. Treân thöïc teá, vaät chaát chæ laø nhöõng nhu caàu cô baûn giuùp chuùng ta toàn taïi. Coøn caùc 74

75

giaù trò tinh thaàn môùi chính laø nhöõng ñieàu coát loõi, giuùp taïo ra caùc caûm xuùc toát cho cuoäc soáng. Noãi ñau do ghen tuoâng taïo ra thöôøng seõ toàn taïi trong moät khoaœng thôøi gian daøi, laø noãi aùm aœnh seõ khieán cho caù nhaân khoâng theå soáng bình thöôøng ñöôïc. Caùch deã daøng nhaát coù theå giuùp giaûm bôùt noãi ñau cuûa moät ngöôøi ñang ghen chính laø söï quan taâm, söï tieáp xuùc giuùp chia seû, tìm ra nhöõng lyù do an uûi, hoã trôï. Trong caùc tröôøng hôïp maø caù nhaân ñoù quaù ñau khoå, vieäc söû duïng caùc loaïi thuoác choáng traàm caûm laø ñieàu raát caàn thieát. Caùch nhanh nhaát ñeå loaïi tröø côn ghen laø tìm moät ngöôøi khaùc phuø hôïp ñeå thay theá, nhö doàn heát söï quan taâm chocon caùi, cho ngöôøi thaân hoaëc cho baïn beø, cho ngöôøi taøn taät,… Cuõng coù theå laø traœ thuø theo caùch neáu oâng aên chaœ thì baø cuõng aên nem, tuy nhieân giaœi phaùp tieâu cöïc naøy thöôøng chæ coù taùc duïng nhaát thôøi, bôœi chuùng ta seõ khoâng deã gì queân ñöôïc noãi ñau khoå quaù lôùn nhö vaäy. Neáu khoâng kieåm soaùt ñöôïc boä naõo cuœa mình, trí nhôù seõ phuïc hoài laïi kyù öùc ñau khoå vaø trí töôœng töôïng seõ khoâi phuïc laïi nhöõng tình huoáng ñeå taïo cho baïn nhöõng caœm xuùc ñau khoå voâ cuøng ñoù. - 40 NHÖÕNG TRUÏC TRAËC VAØ SÖÏ LEÄCH LAÏC VEÀ CAÛM XUÙC Laø moät ngöôøi bình thöôøng, chuùng ta caàn phaûi coù khaû naêng yeâu thöông ñoàng loaïi cuûa mình. Khi moät caù nhaân coù nhöõng bieåu hieän leäch laïc veà taâm lyù, caù nhaân seõ maát khaû naêng ñoàng caûm, maát khaû naêng chia seû caûm xuùc vôùi ngöôøi khaùc. Ñieàu naøy daãn ñeán vieäc caù nhaân chæ coøn bieát quan taâm tôùi caûm xuùc cuûa rieâng baûn thaân. Caù nhaân seõ ñi

Bí Mật Cảm Xuùc

ngöôïc laïi qui öôùc chung cuûa xaõ hoäi, töï taïo cho mình caûm xuùc toát baèng caùch gaây haïi, taïo ra caûm xuùc xaáu cho ngöôøi khaùc. Khi coù ñieàu kieän laëp ñi laëp laïi caùc caûm xuùc leäch laïc naøy, sau moät thôøi gian, caù nhaân seõ caûm thaáy deã chòu vaø seõ bò leä thuoäc vaøo nhöõng caûm xuùc xaáu naøy. Ñaây laø moät daïng ñaëc tröng cuûa thoùi quen bò leä thuoäc vaøo caùc caûm xuùc beänh hoaïn. Sau ñaây laø moät soá caûm xuùc leäch laïc tieâu bieåu: LÖÔØI BIEÁNG Löôøi bieáng laø moät thoùi quen xaáu cuûa con ngöôøi. Baét ñaàu töø caùc caûm nhaän veà söï ích kyû cuûa baûn thaân. Caù nhaân luoân tìm caùch traùnh neù caùc coâng vieäc ñoøi hoûi phaûi noã löïc ñeå tìm nhöõng caûm xuùc toát qua vieäc ñuøn ñaåy ñöôïc coâng vieäc vaø traùch nhieäm cho ngöôøi khaùc. Khi caù nhaân ñaõ buoâng loûng söï kieåm soaùt lyù trí, caù nhaân bò leä thuoäc vaøo caûm giaùc deã chòu töø thoùi quen thuï ñoäng, chæ muoán höôûng thuï nhöõng ñieàu kieän coù caûm xuùc toát do ngöôøi khaùc taïo ra. Töøng böôùc moät, caù nhaân seõ maát heát yù chí vaø trôû thaønh moät keû baïc nhöôïc, khoâng coøn khaû naêng ñieàu khieån ñöôïc baûn thaân mình. Caù nhaân seõ phaûi soáng leä thuoäc hoaøn toaøn vaøo ngöôøi khaùc. Neáu khoâng ñöôïc caûi taïo ñeå thay ñoåi thoùi quen, caù nhaân seõ tieáp tuïc trôû neân baïc nhöôïc ñeå maát luoân loøng töï troïng. Ñaây laø ñieåm khôûi ñaàu cho giai ñoaïn teä haïi nhaát cuûa con ngöôøi. Do khoâng coøn naêng löïc ñeå töï toàn taïi, caù nhaân baét ñaàu laøm nhöõng vieäc baát nhaân, baát nhaãn, löøa thaày, phaûn baïn, doái treân gaït döôùi, vi phaïm phaùp luaät, chaø ñaïp leân ngöôøi khaùc,… ñeå tìm moïi caùch thoûa maõn ñöôïc nhöõng nhu caàu cuûa mình maø khoâng caàn phaûi noã löïc laøm vieäc. [Löôøi bieáng] = [Söï baïc nhöôïc tinh thaàn] + [Söï leä thuoäc vaøo moät soá hoaøn caûnh xaáu] + [Choái boû traùch nhieäm] + [Maát loøng töï troïng] Söï löôøi bieáng cuûa caù nhaân coøn xuaát phaùt töø nhöõng caûm xuùc xaáu coù ñöôïc, thoâng qua caùc kinh nghieäm cuûa baûn thaân. Khi caùc caù nhaân rôi 75

76

vaøo traïng thaùi thuï ñoäng, söï e ngaïi phaûi chòu ñöïng caùc caûm xuùc xaáu, phaûi coá gaéng laøm nhöõng vieäc bò eùp buoäc theo traùch nhieäm, seõ taïo cho caù nhaân taâm lyù muoán choái boû traùch nhieäm, uøn ñaåy cho ngöôøi khaùc. Ñeå caù nhaân thoaùt khoûi traïng thaùi löôøi bieáng, chuùng ta phaûi coù caùc bieän phaùp taùc ñoäng vaøo caù nhaân thoâng qua vieäc thay ñoåi, caûi thieän moâi tröôøng laøm vieäc, thay ñoåi qui trình laøm vieäc hoaëc thay ñoåi nhaän thöùc cuûa baûn thaân caù nhaân. Caàn phaûi thieát laäp moät cheá ñoä sinh hoaït coù theå taïo ra nhieàu caûm xuùc toát, taïo ra nhöõng caûm xuùc höùng thuù theo moät keá hoaïch ñaõ ñònh tröôùc ñeå kích hoaït söï hoaït ñoäng cuûa caù theå löôøi bieáng, vaø qua ñoù xaây döïng neân caùc kinh nghieäm caûm xuùc môùi. Caàn phaûi xaây döïng moät heä thoáng muïc tieâu vôùi caùc heä qui chieáu caûm xuùc môùi nhaèm giuùp caù nhaân thay ñoåi caùch nghó, thoaùt khoûi söï leä thuoäc vaøo caùc hoaøn caûnh xaáu ñeå caù nhaân trôû neân naêng ñoäng, haønh xöû theo caùc tình huoáng ñuùng vaø phuø hôïp vôùi coäng ñoàng. ÑOÄC AÙC Ñoäc aùc laø moät traïng thaùi beänh lyù caûm xuùc raát xaáu. Neáu ñoái vôùi ngöôøi bình thöôøng, vieäc taïo cho ngöôøi khaùc caûm xuùc toát seõ mang laïi haïnh phuùc vaø nieàm vui, thì ngöôïc laïi, ñoái vôùi ngöôøi ñoäc aùc, traïng thaùi caûm xuùc ñoäc aùc seõ gioáng nhö moät boä loïc ñaûo chieàu. Caùc caûm xuùc toát cuûa ngöôøi khaùc seõ laøm hoï khoù chòu. Vaø ngöôïc laïi, hoï seõ voâ cuøng sung söôùng khi thaáy ngöôøi khaùc phaûi chòu ñau khoå. Caùc cô cheá caûm nhaän vaø taïo caûm xuùc cuûa ngöôøi ñoäc aùc trôû neân hoaøn toaøn leäch laïc. Do vaäy, caùch haønh xöû cuûa hoï seõ trôû thaønh moái ñe doaï cho nhöõng ngöôøi xung quanh. Trong xaõ hoäi cuûa nhöõng nöôùc phaùt trieån phöông taây, luaät phaùp ñaõ raát yù thöùc trong vieäc baûo veä cho coâng daân cuûa mình

Bí Mật Cảm Xuùc

traùnh bò toån thöông veà taâm lyù. Tuy nhieân, vieäc xöû lyù vaø chöõa trò nhöõng caù nhaân vôùi taâm lyù ñoäc aùc vaãn coøn raát nhieàu vaán ñeà vaø chöa coù moät giaûi phaùp chöõa trò trieät ñeå. Khoâng chæ ñôn thuaàn laø duøng luaät phaùp vaø nhaø tuø, caùc caù nhaân coù nhöõng caûm xuùc ñoäc aùc caàn ñöôïc chöõa trò vaø ñieàu chænh laïi nhöõng leäch laïc taâm lyù. Caàn coù caùc bieän phaùp chöõa trò giuùp ñònh nghóa laïi caùc caûm xuùc leäch laïc vaø ñieàu chænh laïi cô cheá caûm nhaän beänh hoaïn cuûa caù nhaân baèng nhöõng lieäu phaùp soác. Caàn phaûi laøm cho caù nhaân yù thöùc ñöôïc haäu quaû cuûa nhöõng haønh ñoäng taøn aùc do chính hoï taïo ra cho ngöôøi khaùc. THAM LAM Tham lam laø moät khuynh höôùng caûm xuùc xaáu maø moïi ngöôøi ñeàu coù. Cô cheá cuûa traïng thaùi caûm xuùc naøy baét nguoàn töø nhöõng yù nghó leäch laïc veà caùch duy trì söï toàn taïi cuûa baûn thaân. Caù nhaân muoán giaønh laáy moïi thöù töø ngöôøi khaùc ñeå ñaûm baûo cho baûn thaân coù theâm lôïi theá toàn taïi trong moâi tröôøng soáng. Tính tham lam thöôøng khôûi ñaàu baèng söï ích kyû – töùc tình traïng coá tình khoâng theøm hieåu, khoâng ñeå yù tôùi caûm xuùc cuûa ngöôøi khaùc. Caù nhaân chæ bieát coù duy nhaát baûn thaân mình vaø tìm caùch taïo rieâng cho baûn thaân mình nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi qua vieäc chieám ñoaït vaø cöôùp laáy nhöõng thöù seõ thuoäc veà ngöôøi khaùc, do ngöôøi khaùc laøm ra, hoaëc ñuùng ra ngöôøi khaùc phaûi ñöôïc höôûng. Tham lam laø moät traïng thaùi taâm lyù beänh hoaïn vaø nguy hieåm. Töøng naác moät, loøng tham khi ñöôïc thoûa maõn, cuøng vôùi cô cheá thích nghi caûm xuùc seõ laøm cho caù nhaân maát heát lyù trí vaø maát yù thöùc veà nhöõng vieäc raát toài teä maø hoï thöïc hieän. Baát keå laø tham lam vaät chaát nhö baøi baïc, tham nhuõng, nhaän hoái loä, tranh giaønh taøi saûn, löøa ñaûo ñoái taùc ñeå giaønh phaàn hôn,.. hoaëc laø tham veà caùc giaù trò tinh thaàn nhö tranh coâng lao, giaønh chöùc vò, löøa ngöôøi khaùc ñeå coù ñöôïc loøng tin, ñöôïc söï kính troïng cuûa moïi ngöôøi,… noù seõ thuùc ñaåy caù nhaân tieán 76

77

tôùi choã maát heát tính ngöôøi, saün saøng taøn haïi ngöôøi khaùc, vi phaïm luaät leä, gaây ra nhöõng hieåm hoïa cho caû coäng ñoàng ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích thoûa maõn loøng tham cuûa mình. Vôùi tieâu chí laø duy trì söï coâng baèng, caùc luaät leä cuûa xaõ hoäi ñöôïc ñaët ra ñeå tröøng trò vaø ngaên chaën khuynh höôùng naøy phaùt trieån. Toaø aùn, nhaø tuø vaø caùc loaïi hình phaït ñöôïc ñaët ra cuõng chính laø muïc ñích ngaên chaën khuynh höôùng taâm lyù beänh hoaïn naøy. BAÀN TIEÄN (KEO KIEÄT) Baàn tieän laø moät daïng thuï ñoäng cuûa söï tham lam. Trong cuoäc soáng luoân coù hai khuynh höôùng noã löïc cuûa caù nhaân. Khuynh höôùng ñaàu laø caù nhaân saüng saøng chaáp nhaän ñaàu tö caùc chi phí vaät chaát, thôøi gian hay tinh thaàn ñeå mong thu ñöôïc nhöõng caùi lôùn hôn. Khuynh höôùng thöù hai laø caù nhaân mong muoán tieát kieäm, coá gaéng khoâng bò toán keùm ñeå coù theå tieát kieäm ñöôïc theâm nhieàu hôn moät chuùt. Traïng thaùi baàn tieän rôi vaøo khuynh höôùng thöù 2. ÔÛ maët lôïi, baàn tieän giuùp caù nhaân tích luõy ñöôïc nhieàu thöù. Söï baàn tieän seõ taïo cho caù nhaân caûm xuùc toát töø vieäc tieát kieäm cuûa mình, thaáy mình khoân hôn, ñöôïc nhieàu hôn ngöôøi khaùc. Tuy nhieân, baûn tính baàn tieän seõ laøm cho ngöôøi khaùc khoù chòu vì caù nhaân ñaõ töï taùch mình ra khoûi xaõ hoäi vôùi caùch soáng keo kieät cuûa mình, taïo ra söï kinh bæ töø caùc caù nhaân khaùc. Keát cuïc laø caù nhaân seõ bò caùch ly vôùi coäng ñoàng, thieáu söï caûm thoâng vôùi ngöôøi khaùc. Caùc caù nhaân baàn tieän seõ luoân khoâng coù ñöôïc söï toân troïng cuûa ngöôøi khaùc. Theo luaät nhaân quaû, baûn thaân hoï, gia ñình hoaëc con caùi hoï seõ phaûi chòu ñöïng nhöõng caûm xuùc raát xaáu do tính caùch cuûa hoï taïo ra.

Bí Mật Cảm Xuùc

PHAÛN BOÄI Cuõng töông töï nhö tham lam, phaûn boäi laø traïng thaùi caûm xuùc ñöôïc taïo neân töø raát nhieàu nguyeân nhaân caûm xuùc khaùc nhau, nhöng thöôøng laø gaén vôùi söï ích kyû cuûa caù nhaân. Baûn chaát cuûa söï phaûn boäi laø haønh ñoäng coù haïi, phaù vôõ caùc cam keát, ñi ngöôïc laïi nhöõng thoûa thuaän maø caù nhaân ñaõ cam keát vaø laøm toån haïi cho nhöõng ngöôøi ñang hôïp taùc, ñang haønh ñoäng cho lôïi ích cuûa caù nhaân ñoù. Haønh ñoäng naøy chuyeån caù nhaân töø vieäc laø ngöôøi ñöùng veà lôïi ích cuûa “phe ta” trôû thaønh keû thuø ñoái ñòch. Tuøy theo caùc hoaøn caûnh, caùc moái quan heä maø seõ coù caùc daïng phaûn boäi khaùc nhau: phaûn baïn, phaûn thaày, boäi tình, boäi öôùc, phaûn laïi lôïi ích taäp theå,… Coù hai daïng phaûn boäi khaùc nhau: 1- Phaûn boäi chuû ñoäng, do chuû yù cuûa caù nhaân vì ích lôïi cuûa baûn thaân. 2- Phaûn boäi bò ñoäng, do baét nguoàn töø nhöõng sô xuaát, nhöõng hoaøn caûnh eùp buoäc, do söï baïc nhöôïc yù chí maø caù nhaân ñaønh thöïc hieän, maëc duø trong thaâm taâm baûn thaân caù nhaân khoâng heà muoán. Tuy nhieân, duø laø loaïi naøo thì söï phaûn boäi cuõng luoân taïo cho caù nhaân taâm traïng lo sôï bò xöû lyù khi söï vieäc baïi loä. Do lo laéng vaø khoâng coù ñuû baûn laõnh, khoâng coù giaûi phaùp khaùc neân söï phaûn boäi cuûa caù nhaân thöôøng cuõng laø haønh ñoäng khôûi ñieåm taïo ra moät chuoãi caùc haønh vi löøa doái khaùc. Chuùng ta cuõng coù theå hieåu raèng Söï Löøa Doái chính laø moät loaïi haønh vi che ñaây Söï Phaûn Boäi cuûa caù nhaân. ÔÛ baát kyø xaõ hoäi naøo hay baát kyø thôøi ñaïi naøo, söï phaûn boäi cuõng bò leân aùn maïnh meõ. Tuøy theo caùc möùc ñoä bò toån thöông maø coäng ñoàng seõ phaûn öùng vaø xöû lyù caù nhaân phaûn boäi theo nhöõng möùc ñoä khaùc nhau maø hình phaït naëng nhaát laø töû hình.

77

78

LOAÏN LUAÂN Caùc tröôøng hôïp loaïn luaân xaûy ra thöôøng laø do thuù tính, söï baïc nhöôïc vaø söï ích kyû cuûa caù nhaân, khi maø yù chí cuûa hoï quaù thaáp keùm, nhaân caùch, baûn lónh cuûa hoï khoâng ñuû hay khoâng theå thieát laäp ñöôïc caùc caûm xuùc tính duïc vôùi ngöôøi khaùc giôùi beân ngoaøi phaïm vi gia ñình. Khi khoâng coù baûn lónh vaø thieáu hieåu bieát, caùc caù nhaân sôï haõi, khoâng daùm tieáp xuùc vôùi ngöôøi khaùc giôùi. Maët khaùc do tình thöông trong gia ñình, caù nhaân coù caùc cô hoäi tieáp xuùc thaân theå vôùi chính ngöôøi khaùc giôùi cuøng huyeát thoáng. Trong taâm traïng bò doàn neùn baûn naêng tình duïc ñeán möùc cao ñoä, thay vì tìm caùch yù thöùc giaûi toûa caûm xuùc cuûa mình höôùng ra ngoaøi phaïm vi gia ñình, caùc caù nhaân laïi tieáp tuïc kích hoaït naõo boä baèng nhöõng yù nghó beänh hoaïn, kích thích nhöõng caûm xuùc baûn naêng cuûa thuù vaät töø nhöõng tieáp xuùc, ñuïng chaïm vôùi ngöôøi trong huyeát thoáng. Khi thaønh phaàn caùc hooc-moân daâng cao trong naõo, ñeán moät ngöôõng maø naõo boä maát khaû naêng kieåm soaùt, söï buøng noå caûm xuùc seõ laøm caù nhaân boäc phaùt haønh vi ñeå thoûa maõn nhöõng ham muoán toäi loãi cuûa mình. Trong gia ñình, neáu cha meï voâ hoïc hoaëc bò leäch laïc veà taâm lyù, con caùi khoâng ñöôïc giaùo duïc ñaày ñuû veà caùc moái quan heä giôùi tính, seõ raát deã gaây ra caùc bieåu hieän giôùi tính beänh hoaïn. Coù moät tröôøng hôïp xaûy ra taïi moät thaønh phoá lôùn ôû mieàn Nam naêm 1979. Trong moät gia ñình khoâng coù cha, chæ coøn meï, moät anh trai 18 vaø em gaùi 16 tuoåi. Ngöôøi meï luoân ñi buoân xa. Caäu con trai quaù böùc xuùc tính duïc ñaõ cöôõng eùp em gaùi. Sau moät thôøi gian, khi phaùt hieän coâ em gaùi coù thai, moïi ngöôøi tra khaûo nhöng coâ em gaùi nhaát quyeát khoâng khai ra ai laø cha ñöùa beù. Caäu anh trai sau nhieàu thaùng daèn vaët, quaù ñau khoå, hoái haän, ñaõ uoáng thuoác nguû töï töû. Trong cuoäc soáng töï nhieân, do cöôøng ñoä vaø möùc ñoä khoaùi caûm ñaït ñöôïc töø caùc quan heä tình duïc laø möùc ñoä cao nhaát maø

Bí Mật Cảm Xuùc

con ngöôøi coù theå coù ñöôïc, neân caùc haønh vi nhaèm thoaû maõn caûm xuùc tính duïc luoân laø nhu caàu raát lôùn cuûa caù nhaân. Tuy nhieân do söï böng bít thoâng tin, do thaùi ñoä maéc côõ, nhu nhöôïc, ñaïo ñöùc giaû hay thaùi ñoä kyø thò cuûa moïi ngöôøi moãi khi ñeà caäp ñeán vaán ñeà tình duïc ñaõ laøm cho moät soá lôùn caùc thanh nieáu nieân coù caùi nhìn leäch laïc vaø söï hieåu bieát khoâng ñaày ñuû veà tình duïc. Trí töôûng töôïng vaø söï suy nghó leäch laïc seõ ñaåy caùc baïn treû ñeán nhöõng haønh ñoäng töï phaùt maø haäu quaû cuoái cuøng seõ do chính baûn thaân caùc em vaø caû gia ñình phaûi gaùnh chòu. - 41 THÍCH VI PHAÏM NHÖÕNG ÑIEÀU CAÁM KÎ – ÑAÂU LAØ NAÊNG LÖÏC YÙ CHÍ CUÛA CON NGÖÔØI ? Ñeå taïo neân moät xaõ hoäi toát ñeïp vaø oån ñònh, con ngöôøi ñaõ thieát laäp ra raát nhieàu qui ñònh, qui öôùc, luaät leä ñeå ngaên caûn caùc caù nhaân coù nhöõng haønh ñoäng sai traùi, giaûm bôùt nhöõng nguy cô laøm aûnh höôûng xaáu ñeán coäng ñoàng. Moät vaøi luaät leä qui ñònh veà an toaøn giao thoâng nhö khoâng vöôït ñeøn ñoû, qui ñònh cuûa xaõ hoäi nhö khoâng phoùng ueá nôi coâng coäng, qui ñònh cuûa toân giaùo nhö khoâng aên thòt caày, qui ñònh phaùp luaät nhö khoâng aên caép. Coù raát nhieàu ñieàu caám kî maø chuùng ta caàn phaûi tuaân thuû. Baét nguoàn töø caùc baûn naêng tieàm aån trong moãi ngöôøi, con ngöôøi luoân coù xu höôùng haønh vi gioáng nhö caùc loaøi ñoäng vaät khaùc: caùc caù nhaân seõ tìm kieám ñeå thoaû maõn nhöõng ñieàu kieän mang laïi cho baûn thaân nhieàu caûm xuùc toát vaø traùnh neù nhöõng caûm xuùc xaáu. Caùc thí nghieäm treân loaøi vaät chöùng minh raèng neáu coù ñieàu kieän, caùc con vaät seõ aên, uoáng nhöõng thöù cho chuùng caùc caûm giaùc khoaùi khaåu, baát keå nhöõng thöùc aên hay ñoà uoáng naøy seõ nhanh choùng keát lieãu cuoäc ñôøi cuûa chuùng.

78

79

Chuyeän cuõng xaûy ra töông töï ôû con ngöôøi. Raát nhieàu ngöôøi ñaõ cheát vì tieâm chích ma tuyù quaù lieàu. Haøng tyû ngöôøi ñang töï ñaàu ñoäc mình baèng khoùi thuoác laù vaø bia röôïu. Ñieåm khaùc bieät giöõa con ngöôøi vaø con vaät laø chuùng ta coù khaû naêng töï kieåm soaùt baûn thaân tröôùc nhöng caùm doã ñoäc haïi. Chuùng ta coù moät khaû naêng töï chuû vaø ñieàu khieån baûn thaân laø Naêng löïc Lyù trí (Spiritual Intelligent). Naêng löïc Lyù trí giuùp taïo neân baûn lónh cuûa caù nhaân vaø ñöôïc ño baèng chæ soá lyù trí cuûa caù nhaân SQ - Spiritual Quotient. Taát caû ñeàu do söï haáp daãn töø caùc caûm xuùc toát maø caù nhaân seõ coù ñöôïc, duø bieát roõ laø haønh vi saép thöïc hieän seõ gaây haïi cho baûn thaân. Moät maët caù nhaân bieát laø khoâng ñöôïc pheùp hoaëc khoâng neân laøm, maët khaùc caù nhaân laïi thaáy coù theå deã daøng vi phaïm ñeå thoaû maõn nhu caàu veà caûm xuùc toát nhaát thôøi. Söï xung ñoät giöõa vieäc muoán coù caûm xuùc toát vaø lo ngaïi seõ phaûi gaùnh chòu haäu quaû xaáu neáu caù nhaân vi phaïm luaät leä seõ taïo cho caù nhaân caûm giaùc bò kích thích, bò böùc xuùc, khaùt khao, mong muoán. Khi caù nhaân laø moät ngöôøi thieáu baûn lónh vaø thieáu hieåu bieát, caù nhaân seõ haønh xöû theo baûn naêng gioáng nhö loaøi vaät. Caù nhaân seõ vi phaïm caùc qui ñònh ñeå mong coù ñöôïc nhöõng caûm xuùc toát nhaát thôøi naøy maø khoâng theøm quan taâm chuyeän gì seõ xaûy ra sau ñoù. Coù moät coâng thöùc ñeå laøm giaøu maø raát nhieàu ngöôøi bieát: Khi baïn laøm ñöôïc 10 ñoàng. Neáu baïn chæ tieâu xaøi 9 ñoàng vaø tieát kieäm 1 ñoàng thì baïn seõ trôû neân raát giaøu coù. Lyù thuyeát laø nhö vaäy, nhöng trong ñôøi thaät ñaâu coù maáy ai thöïc hieän ñöôïc ñieàu naøy.

Bí Mật Cảm Xuùc

Töø nhöõng söï vieäc treân, chuùng ta coù theå keát luaän raèng luoân toàn taïi hai nhoùm caûm xuùc toát vaø caûm xuùc xaáu ñoái choïi vôùi nhau. Caùc caûm xuùc toát seõ laø thöù maø con ngöôøi caàn coù, tuy nhieân baïn caàn yù thöùc veà caùi giaù phaûi traû cho moät caûm xuùc toát caàn coù. Ñöøng cheát vì moät söï meâ hoaëc cuûa moät caûm xuùc nhaát thôøi. Tuyø vaøo voán kinh nghieäm ñoái öùng vaø naêng löïc lyù trí cuûa baûn thaân, caùc caù nhaân seõ phaûi töï kieåm soaùt vaø löïa choïn cho mình nhöõng haønh vi phuø hôïp trong moái töông quan giöõa lôïi ích baûn thaân vôùi caùc qui ñònh cuûa xaõ hoäi.

D- KIEÅM SOAÙT VAØ ÑIEÀU KHIEÅN CAÛM XUÙC

- 42 CHUYEÄN ANH TÖ “MAY MAÉN” VAØ COÂ BA “XUI XEÛO” – CAÛM XUÙC TÖØ CAÙC THAÙI ÑOÄ TÍCH CÖÏC VAØ TIEÂU CÖÏC Anh Tö laø moät ngöôøi may maén. Laø moät thôï hoà ít ñöôïc hoïc vaø phaûi laøm caät löïc suoát ngaøy, anh ñaõ tham gia xaây döïng raát nhieàu coâng trình. Anh coù moät trieát lyù soáng laø moïi thöù treân ñôøi naøy ñeàu toát vaø quí giaù, moïi ngöôøi ñeàu toát buïng vaø chaân thaønh. Neáu hoï khoâng toát thì chaúng qua laø do hoï quaù ñau khoå maø thoâi. Do vaäy, treân coâng tröôøng anh luoân naêng noå, vui veû laøm taát caû caùc vieäc ñöôïc giao. Khi bò ngöôøi khaùc uøn ñaåy nhöõng vieäc naëng neà, 79

80

anh luoân vui veû chaáp nhaän vôùi moät nuï cöôøi : “OÂng ñeå toâi laøm cho. Söùc oâng yeáu hôn toâi, coù gì toâi giuùp ñöôïc oâng cöù noùi”.

meï. Moãi khi ñi cuøng choàng, coâ luoân phaûi gaéng göôïng vui veû tröôùc maët ngöôøi quen vaø baïn beø.

Thay vì luoân tìm caùch neù vieäc anh Tö luoân nhaøo vaøo coâng vieäc. Thay vì nhaên nhoù vöøa laøm vöøa than thôû, anh Tö vöøa laøm vöøa cöôøi ñuøa. ÔÛ baát cöù nôi naøo anh tôùi moïi ngöôøi ñeàu thaáy deã chòu. Choã naøo khoù laø coù maët anh ôû ñoù. Taát caû moïi ngöôøi töø anh em ñoàng nghieäp tôùi caùc quaûn lyù ñeàu quí meán anh. Trong caùc buoåi lieân hoan hoïp maët khoâng bao giôø moïi ngöôøi queân anh, bôûi anh chính laø ngöôøi gaây phong traøo, taïo khoâng khi sinh ñoäng cho böõa tieäc.

Caùc chuyeán haønh höông ñi chuøa chính laø loái thoaùt cho nhöõng chuyeän nhöùc ñaàu haøng ngaøy. Coâ Ba ñi chuøa ñeàu ñaën moãi tuaàn, laøm theo moïi lôøi chæ baûo cuûa thaày baø, röôùc thaày baø veà nhaø cuùng kieáng tröø taø, laäp baøn thôø, cuùng caùc loaïi thaàn ñeå mong coù moät cuoäc ñôøi toát ñeïp hôn, sung söôùng hôn. Coâ ñaõ toán raát nhieàu tieàn baïc maø vaãn khoâng giaûi ñöôïc maáy caùi xui xeûo xaûy ra moãi ngaøy. Coâ baét ñaàu tin vaøo lôøi thaày baø veà caùi soá laän ñaän cuûa mình.

Anh Tö chöa phaûi laø moät ngöôøi giaøu, nhöng anh coù taát caû nhöõng thöù maø moïi ngöôøi mong muoán: moät coâng vieäc toát vôùi möùc thu nhaäp oån ñònh (taát caû caùc ñoác coâng ñeàu mong muoán coù anh trong ñoäi cuûa hoï), tình thaân aùi vaø quí meán cuûa moïi ngöôøi, moät gia ñình haïnh phuùc, ñaàm aám vaø raát nhieàu baïn beø thaân thieát. Anh luoân mong muoán ñöôïc giuùp moïi ngöôøi nhieàu hôn nöõa, bôûi theo nhö anh hay noùi: “Thaáy anh em cöïc khoå, toâi ngoài yeân khoâng ñöôïc”. Ñoái dieän nhaø anh Tö laø moät bieät thöï saân vöôøn sang troïng. Coâ Ba – baø chuû cuûa ngoâi bieät thöï vaø cuõng laø moät maãu ngöôøi ñoái cöïc so vôùi anh Tö. Voán xuaát thaân töø gia ñình giaøu coù vôùi moät cuoäc soáng ñaày ñuû vaät chaát, nhöng coâ Ba chæ coù moät moái quan taâm duy nhaát laø tìm moïi caùch xoay sôû ñeå thoaùt khoûi nhöõng tình huoáng khoå sôû maø chính coâ töï taïo ra vaø chuoác laáy. Coâ ñoàng yù laáy moät ngöôøi choàng giaø giaøu coù theo saép xeáp cuûa gia ñình vaø sau ñoù töï daèn vaët veà quyeát ñònh cuûa mình. Coâ luoân lo laéng, chaät vaät ñoái phoù vôùi nhöõng caâu caèn nhaèn cuûa choàng, luoân phaûi caøu nhaøu veà nhöõng goùp yù, chæ baûo cuûa cha

Bí Mật Cảm Xuùc

Hai con ngöôøi, hai cuoäc ñôøi, hai soá phaän. Taát caû ñeàu baét nguoàn töø nhöõng tieâu chí soáng, nhöõng thaùi ñoä do caù nhaân töï löïa choïn vaø thöïc hieän. Baïn ñang soáng “chuû ñoäng” hay “bò ñoäng”? Cuoäc soáng luoân ñaày raãy caùc vaán ñeà baét buoäc moãi caù nhaân phaûi xoay sôû vaø giaûi quyeát. Moïi ngöôøi ñeàu mong muoán khoâng phaûi cöïc khoå, khoâng phaûi noã löïc bôûi vì hoï coù moät caùi nhìn raäp khuoân theo nhöõng hieän töôïng, nhöõng hình aûnh haøo nhoaùng cuûa beân ngoaøi söï vieäc. Haàu heát moïi ngöôøi ñeàu muoán “ngoài maùt aên baùt vaøng”, khoâng phaûi laøm gì, vaø muoán ngöôøi khaùc cung phuïng cho mình caùc caûm xuùc toát. Chính caùch nghó naøy ñaõ ñaåy con ngöôøi vaøo caùch soáng bò ñoäng: laøm caàm chöøng, noã löïc vöøa phaûi vaø ngoù nghieâng ngoù doïc vaø hy voïng coù theå nhaët ñöôïc moät caùi “baùt vaøng” ôû ngoaøi ñöôøng. Khi caù nhaân soáng moät caùch thuï ñoäng, chính traïng thaùi naøy ñaõ ñaåy caù nhaân vaøo hoaøn caûnh bò leä thuoäc vaøo moïi thöù. Thay vì chuû ñoäng taïo ra caûm xuùc toát, caùc caù nhaân soáng thuï ñoäng seõ phaûi choáng traû, ñoái phoù vôùi nhöõng caûm xuùc xaáu do ngoaïi caûnh ñaõ xoâ ñaåy - caù nhaân rôi vaøo nhöõng tình theá ngöôïc laïi vôùi mong muoán cuûa baûn thaân hoï.

80

81

Khi baïn luoân ñaët mình trong traïng thaùi “chuû ñoäng” thì moïi vieäc ñeàu trôû neân deã daøng. Coù leõ chuùng ta ít ñeå yù raèng khi moät caù nhaân hoaït ñoäng, maùu huyeát löu thoâng maïnh meõ hôn vaø caùc chaát ñoäc haïi cho naõo boä seõ nhanh choùng bò loïc saïch, bò loaïi boû vaø caù nhaân seõ chòu ít caûm xuùc xaáu hôn. Trong quaù trình hoaït ñoäng, do ngoaïi caûnh thay ñoåi lieân tuïc, baïn seõ nhaän ñöôïc nhieàu taùc nhaân taïo caûm xuùc toát do chính baïn ñaõ tích cöïc taïo ra. ÔÛ traïng thaùi chuû ñoäng, baïn seõ luoân trong tö theá saün saøng chòu ñöïng vaø phaûn öùng laïi taùc ñoäng xaáu cuûa ngoaïi caûnh. Khi chuùng ta töï taïo cho mình traïng thaùi luoân naêng ñoäng vaø coù chuû yù, ta khoâng phaûi chòu ñöïng taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng beân ngoaøi maø baûn thaân chuùng ta ñang taùc ñoäng ngöôïc laïi moâi tröôøng ñeå taïo cho mình moät vò theá toái öu – töùc vò trí an toaøn nhaát, thuaän tieän nhaát, deã chòu nhaát vaø ñöôïc lôïi nhaát. Ngöôøi ta thöôøng ví cuoäc ñôøi gioáng nhö moät doøng soâng maø moïi ngöôøi laø nhöõng con thuyeàn troâi theo doøng nöôùc. Cuõng nhö cuoäc ñôøi, doøng soâng luoân khuùc khuyûu quanh co vaø nhieàu thaùc ngheành. Khi baïn thuï ñoäng troâi theo doøng ñôøi chaéc chaén baïn seõ bò quaêng quaät vaøo bôø ñaù quanh co hay bò nhaán chìm khi ñi qua ngheành thaùc. Neáu baïn laø ngöôøi chuû ñoäng, baïn noã löïc cheøo choáng, ñoái choïi vôùi caùc taùc ñoäng cuûa cuoäc ñôøi. Thôøi gian seõ laøm cho baïn trôû neân maïnh meõ hôn, nhieàu kinh nghieäm vaø nhieàu nghò löïc hôn. Baïn seõ coù cô hoäi thöôûng ngoaïn cuoäc ñôøi moät caùch chuû ñoäng vaø töï tin. ÔÛ moät ví duï khaùc, coù theå ví cuoäc soáng cuõng gioáng nhö baïn ñang giao thoâng trong moät luoàng xe coä. Baïn phaûi luoân yù thöùc ñieàu khieån xe ñeå luoân ñöa mình vaøo vò trí toái öu trong laøn xe – khoâng quaù gaàn caùc xe khaùc, khoâng bò che taàm nhìn, phía tröôùc xe phaûi luoân coù choã hôû ñeå mình coù theå phaûn öùng nhanh

Bí Mật Cảm Xuùc

neáu coù baát kyø ñieàu gì xaûy ra. Vaán ñeà seõ khoâng phaûi laø ñi thaät nhanh, hay ñi thaät chaäm maø laø “phaûi bieát khi naøo caàn ñi nhanh, khi naøo caàn ñi chaäm”. Khi chuùng ta taùc ñoäng vaøo moät vaät, taùc ñoäng naøy seõ taïo moät phaûn löïc ngöôïc laïi maø chuùng ta seõ phaûi höùng chòu. ÔÛ khía caïnh caûm xuùc cuõng vaäy, theo qui luaät Caân Baèng Caûm Xuùc, khi chuùng ta duøng thaùi ñoä hay haønh ñoäng ñeå taùc ñoäng vaøo ngöôøi khaùc, chuùng ta cuõng seõ nhaän ñöôïc nhöõng phaûn löïc töông ñöông. Tuøy thaùi ñoä vaø caùch soáng tích cöïc hay tieâu cöïc cuûa chuùng ta maø caùc taùc ñoäng ngöôïc laïi seõ naâng chuùng ta leân hay dìm chuùng ta xuoáng, seõ laøm chuùng ta maïnh hôn hay seõ tieâu dieät chuùng ta. Khi soáng theo tieâu chí “chuû ñoäng”, daùm laøm, daùm ñoái maët vôùi söï vieäc, ñeå laøm cho moïi vieäc toát hôn, taïo neân cuoäc soáng töôi ñeïp hôn, chuùng ta seõ luoân coù ñöôïc nhöõng ích lôïi töø maët phaûi cuûa vaán ñeà – caùch soáng “Chuû Ñoäng” vaø “Tích Cöïc”. Giaù trò cuûa loái soáng chuû ñoäng seõ chæ phaùy huy khi baïn yù thöùc ñöôïc phaûi luoân tìm caùch taïo ra caûm xuùc toát cho caùc caù nhaân khaùc. Nhieàu hoïc giaû ñaõ yù thöùc keâu goïi moïi ngöôøi caàn phaûi soáng chuû ñoäng ñeå taïo neân haïnh phuùc cho baûn thaân vaø truyeàn nguoàn caûm höùng cho baïn beø, cho ngöôøi thaân, cho nhaân vieân vaø ñoái taùc,… ñeå moïi ngöôøi ñeàu coù haïnh phuùc. Cuoäc ñôøi con ngöôøi töông töï nhö vieäc laùi moät con thuyeàn. Chuùng ta caàn phaûi noã löïc cheøo choáng vöôït qua caùc trôû ngaïi, thaùc ngheành thay vì ñeå töï doøng ñôøi ñaåy ñöa. Coù raát nhieàu caâu chuyeän saâu saéc veà ích lôïi to lôùn cuûa caùch soáng chuû ñoäng trong nhöõng cuoán saùch nhö “Thay thaùi ñoä, Ñoåi cuoäc ñôøi” (Attitute is everything) cuûa Jeff Keller vaø “Trieát lyù Chôï caù” (Fish) cuûa Stephen C. Lundin, Harry Paul vaø John Christensen.

81

82

Söï töï noã löïc ñeå chuyeån töø traïng thaùi “bò ñoäng” sang traïng thaùi “chuû ñoäng” seõ taïo ra caùc giaù trò caûm xuùc toát vaø loaïi tröø caûm xuùc xaáu cho mình vaø cho moïi ngöôøi. Söï chuû ñoäng seõ giuùp ta thay ñoåi giaù trò cuûa caùc caûm xuùc, töø ñoù thay ñoåi cuoäi ñôøi, thay ñoåi soá phaän. - 43 SÖÙC MAÏNH TINH THAÀN – BAÛN LÓNH, YÙ CHÍ, NIEÀM TIN VAØ KHAÙT VOÏNG Coù khi naøo baïn töï hoûi raèng taïi sao ngöôøi ta giaøu coù maø mình thì khoâng? Taïi sao coù nhöõng ngöôøi quaù söùc thaønh coâng trong cuoäc soáng, coøn ña soá ngöôøi khaùc laïi chaät vaät xoay sôû vôùi nhöõng khoù khaên haøng ngaøy. Taïi sao baïn thaønh coâng? Taïi sao baïn thaát baïi? Moät anh doanh nhaân sau khi hoaøn taát moät hôïp ñoàng laøm aên vaø kieám ñöôïc 200 trieäu tieàn laõi. Theo baïn thì chuùng ta seõ noùi anh thaønh coâng hay thaát baïi? Chaéc haún chuùng ta coù theå noùi ñaây laø moät thöông vuï thaønh coâng. Nhöng ñoái vôùi baûn thaân anh doanh nhaân thì ñaây coù theå laø moät thaát baïi. Neáu muïc ñích ñöôïc ñaët ra laø laõi 1 tyû vaø cuoái cuøng chæ coù 200 trieäu thì chaéc chaén ñaây laø moät thaát baïi khaù naëng neà. Nhö vaäy, caûm nhaän laø thaønh coâng hay thaát baïi ñeàu do chính caùch ñaùnh giaù cuûa moãi chuùng ta. Theo qui luaät veà Heä Qui Chieáu Caûm Xuùc, moãi tieâu chí ñaùnh, moãi heä qui chieáu seõ

Bí Mật Cảm Xuùc

taïo cho chuùng ta nhöõng caûm nhaän khaùc khau maø keát quaû laø nhöõng caûm xuùc khaùc nhau. Laøm theá naøo ñeå lieân tuïc ñaït ñöôïc nhöõng thaønh coâng mong muoán? Coù coâng thöùc naøo cho söï thaønh coâng hay khoâng? Trong cuoäc soáng, coù nhöõng ngöôøi raát thaønh coâng, coù nhöõng ngöôøi luoân thaát baïi, coù ngöôøi luoân haïnh phuùc vaø coù nhieàu ngöôøi khaùc thöôøng xuyeân bò khoå ñau. Cuoäc ñôøi cuûa chuùng ta laø moät chuoãi caùc caûm xuùc. Do vaäy coù theå keát luaän raèng luoân coù nhöõng nhoùm caûm xuùc taïo neân thaønh coâng, coù nhöõng toå hôïp caûm xuùc taïo neân thaát baïi, coù nhöõng nhoùm caûm xuùc taïo neân haïnh phuùc vaø nhöõng nhoùm caûm xuùc daãn tôùi khoå ñau. Chaéc chaén laø seõ khoâng coù moät “coâng thöùc taïo thaønh coâng” thaàn kyø naøo ñeå baïn aùp duïng vaøo taát caû moïi tröôøng hôïp ñöôïc. Nhöng ta coù theå xaây döïng neân moät qui trình caùc toå hôïp caûm xuùc taïo neân thaønh coâng qua vieäc phaân tích vaø saép xeáp caùc traïng thaùi taâm lyù cuûa con ngöôøi. Haõy xem xeùt qui trình sau: TRI THÖÙC => (Khoâng sôï haõi) => SÖÏ TÖÏ TIN => (Naém vöõng qui luaät) => NIEÀM TIN => (Kieåm soaùt caûm xuùc) => BAÛN LÓNH => TÖÏ DO VEÀ TINH THAÀN => ÖÔÙC MÔ => KHAÙT VOÏNG => KÍCH HOAÏT => YÙ CHÍ => HAØNH ÑOÄNG => => THAØNH COÂNG

!!!

82

83

haõi trong hoaøn caûnh vaø tieán trình söï vieäc xaûy ra. Baïn seõ coù SÖÏ TÖÏ TIN. [Söï töï tin] = [Tri thöùc] + [Khaû naêng suy luaän] Khi söï vieäc ñöôïc laëp laïi ñuùng theo söï hieåu bieát cuûa baïn, Söï töï tin ñöôïc cuûng coá vaø baïn seõ töï tin laø ñaõ naém vöõng qui luaät cuûa söï vieäc. Ñieàu naøy taïo cho baïn moät NIEÀM TIN vaøo nhöõng gì baïn ñaõ chöùng kieán vaø traûi nghieäm. [Nieàm tin] = [Söï töï tin] + [Quaù trình traûi nghieäm] ÔÛ moãi caù nhaân, Söï töï tin coù nhöõng möùc ñoä khaùc nhau vaø ôû nhöõng laõnh vöïc khaùc nhau. Moät soá ngöôøi raát töï tin trong coâng vieäc cuûa mình, nhöng hoï laïi maát töï tin tröôùc ñaùm ñoâng hay maát töï tin khi hoï bò chuyeån sang moät moâi tröôøng khaùc. Ñieåm maáu choát taïo neân Söï töï tin laø khi caù nhaân coù yù thöùc vaø coù ñuû söï hieåu bieát, bình tónh nhìn nhaän ra tình hình vaø kieåm soaùt ñöôïc tình huoáng thöïc taïi cuûa baûn thaân. Moïi vieäc ñeàu luoân baét ñaàu töø TRI THÖÙC cuûa caù nhaân. [ Tri thöùc]

=

[Söï hieåu bieát] + [Kinh nghieäm ñoái öùng]

Tri thöùc cuûa baïn ñöôïc taïo ra töø kieán thöùc vaø caùc kinh nghieäm baïn coù ñöôïc trong quaù trình soáng. Trong xaõ hoäi, ñieàu taïo neân söï khaùc bieät lôùn nhaát giöõa caùc caù nhaân chính laø söï khaùc bieät veà möùc ñoä tri thöùc löu tröõ trong boä naõo cuûa moãi caù nhaân. Khi baïn coù nhöõng hieåu bieát veà söï vieäc vaø vôùi caùc suy luaän cuûa mình, baïn seõ khoâng bò baát ngôø, khoâng phaûi lo laéng hay sôï

Bí Mật Cảm Xuùc

Neáu baïn töï yù thöùc raèng treân ñôøi naøy khoâng coù vieäc gì khoù, taát caû ñeàu do chính baïn quyeát ñònh, baïn coù theå kieåm soaùt moïi thöù. Khi yù nghó naøy luoân toàn taïi trong tö töôûng cuûa baïn thì baïn ñaõ töï taïo cho mình moät “NIEÀM TIN”. Moãi ngöôøi thöôøng coù nhöõng Nieàm tin khaùc nhau. Soá löôïng nhöõng Nieàm tin cuûa moät caù nhaân laïi do chính caùc kieán thöùc maø caù nhaân ñoù thu löôïm ñöôïc qua hoïc haønh, qua saùch vôû vaø thoâng qua nhöõng traûi nghieäm thöïc teá. Vôùi caùc nieàm tin coù ñöôïc, baïn seõ coù khaû naêng hieåu, kieåm soaùt vaø xöû lyù caùc tình huoáng. Caùc nieàm tin seõ laø neàn taûng ñeå taïo ra BAÛN LÓNH cuûa baïn. 83

84

[Baûn lónh] =

[Nieàm tin] + [Khaû naêng chòu ñöïng vaø kieåm soaùt caùc nhu caàu caûm xuùc cuûa caù nhaân]

Töø goùc nhìn cuûa caûm xuùc : BAÛN LÓNH laø khaû naêng kieåm soaùt ñöôïc caùc caûm xuùc cuûa baûn thaân, chòu ñöïng ñöôïc caùc caûm xuùc xaáu vaø ngaên chaën baûn thaân khoâng phaûn öùng theo baûn naêng vaø khoâng bò leä thuoäc vaøo caùc nguoàn taùc nhaân taïo caûm xuùc toát giaû taïo. Taát caû moïi ngöôøi, moïi xaõ hoäi ñeàu ca ngôïi nhöõng caù nhaân coù khaû naêng kieåm soaùt ñöôïc caùc caûm xuùc cuûa mình trong moïi tình huoáng. Khaû naêng chòu ñöïng cuûa moïi ngöôøi luùc môùi sinh ra haàu nhö ngang nhau. Trong quaù trình lôùn leân vaø traûi nghieäm cuoäc soáng, khaû naêng chòu ñöïng seõ thay ñoåi. Moät em beù soáng trong nhung luïa, luoân ñöôïc cöng chieàu seõ coù khaû naêng chòu ñöïng keùm hôn so vôùi moät ñöùa treû ngay töø nhoû ñaõ phaûi soáng cuoäc ñôøi lang thang ñöôøng phoá, ñaùnh nhau, ñaâm cheùm, giaønh daät töøng mieáng aên. Baûn lónh laø moät tính caùch vaø coù theå taïo neân baèng nhöõng kinh nghieäm töø söï hoïc hoûi, taäp luyeän vaø söï traûi nghieäm. Ngöôøi giaø coù khaû naêng chòu ñöïng cao hôn ngöôøi treû vì ñaõ phaûi chòu ñöïng caùc taùc ñoäng cuûa cuoäc ñôøi trong moät khoaûng thôøi gian daøi hôn. Ngöôøi chòu ñau ñôùn thöôøng xuyeân seõ coù khaû naêng chòu ñau nhieàu hôn ngöôøi bình thöôøng. Tuy nhieân moïi thöù phaûi ñöôïc baét ñaàu töø YÙ thöùc. Khi anh bò ñaùnh moät laàn vaø sôï haõi ñeán baïc nhöôïc, thieáu Nieàm tin vaøo

Bí Mật Cảm Xuùc

baûn thaân mình thì nhöõng kinh nghieäm cuûa anh seõ chaúng giuùp gì cho vieäc xaây döïng neân Baûn lónh cuûa anh maø ngöôïc laïi, seõ laøm anh suy suïp, ñaùnh maát heát yù chí, nghò löïc. Nhöng neáu anh yù thöùc ñöôïc söï vieäc vaø noã löïc vöôït qua nhöõng khoù khaên thì kinh nghieäm coù ñöôïc seõ taïo cho anh khaû naêng chòu ñöïng toát khi bò rôi vaøo nhöõng tình huoáng xaáu. Töông töï moät em beù sôï haõi boùng toái, neáu em ñöôïc reøn luyeän, taäp laøm quen caùch soáng trong boùng toái. Qua thôøi gian, em beù seõ thích nghi vaø seõ coù khaû naêng töï chuû cao moãi khi ôû trong boáng toái. Bôûi möùc ñoä caûm xuùc cuûa caù nhaân laø do caù nhaân töï so saùnh tình huoáng cuûa mình vôùi nhöõng heä qui chieáu caûm xuùc khaùc nhau. Vieäc naøy cuõng seõ taïo ra caùc khaû naêng chòu ñöïng khaùc nhau, töùc möùc ñoä baûn lónh khaùc nhau. Nhö trong tröôøng hôïp möùc ñoä chaáp nhaän xaáu nhaát cuûa moät doanh nhaân laø saün saøng maát heát moïi thöù ñeå naém baét vaø ñaït ñöôïc cô hoäi kinh doanh thì anh seõ daùm laøm, daùm maïo hieåm. Trong tröôøng hôïp anh doanh nhaân luoân lo sôï söï thaát baïi seõ laøm anh bò maát soá tieàn ñaàu tö thì anh ta seõ khoâng daùm maïo hieåm. ÔÛ tröôøng hôïp moät ngöôøi chaáp nhaän ñieàu xaáu nhaát laø caùi cheát thì chaû coù gì phaûi sôï haõi. Ngöôïc laïi neáu moät ngöôøi chæ muoán ñöôïc sung söôùng vaø khoâng muoán maát nhöõng gì ñang coù thì seõ luoân lo laéng khoå sôû, sôï ñuû thöù vaø trôû neân thuï ñoäng, nhu nhöôïc vaø nhuùt nhaùt. Vieäc xaây döïng neân baûn lónh cuûa caù nhaân naèm ôû ñieåm maáu choát laø taïo ra khaû naêng vaø yù thöùc chaáp nhaän ñöôïc nhöõng caûm xuùc xaáu cuûa caù nhaân ñeán möùc ñoä naøo. Khi ñaõ saün saøng chaáp nhaän vaø chòu ñöïng ñöôïc möùc ñoä caûm xuùc xaáu teä haïi nhaát, caù nhaân seõ yeân taâm thöïc hieän coâng vieäc maø khoâng phaûi lo laéng gì. Ñaây chính laø ñieàu kieän giuùp caù nhaân taïo neân moät taâm traïng thoaûi maùi vaø töï tin vaøo khaû naêng kieåm soaùt tình huoáng cuûa mình.

84

85

Baûn lónh laø moät loaïi naêng löïc vaø laø giaù trò tinh thaàn raát lôùn cuûa moãi caù nhaân. Thoâng qua nhöõng traûi nghieäm trong thöïc teá cuoäc soáng, nhöõng kieán thöùc coù töø quaù trình hoïc hoûi, caù nhaân seõ suy luaän, phaân tích ñeå ñuùc keát laïi thaønh caùc qui luaät cho rieâng baûn thaân. Moãi qui luaät seõ laø moät Nieàm Tin cuûa caù nhaân. Ñieàu naøy lyù giaûi raèng khi kieán thöùc caøng nhieàu thì caù nhaân seõ coù ñöôïc nhieàu Qui luaät, töùc coù nhieàu Nieàm tin vaø taïo neân moät Heä Thoáng Nieàm Tin cuûa rieâng mình. Khi heä thoáng nieàm tin caøng môû roäng, caøng phong phuù thì khaû naêng phaûn öùng, xöû lyù tình huoáng cuûa caù nhaân trong cuoäc soáng seõ caøng linh hoaït vaø hieäu quaû, daãn tôùi moät khaùi nieäm goïi laø “Söï töï do tinh thaàn” cuûa caù nhaân.

Khoâng phaûi ai cuõng coù khaû naêng daùm öôùc mô. Nhöõng mong muoán nhoû nhaët, tuûn muûn nhaát thôøi nhö muoán uoáng nöôùc, muoán ñöôïc taém cho maùt, muoán ñöôïc nguû,… töùc nhöõng nhu caàu sinh lyù, thì khoâng theå goïi laø öôùc mô ñöôïc. Ngöôøi khoâng coù baûn lónh, trình ñoä hoïc vaán thaáp keùm seõ coù nhöõng öôùc mô thöïc duïng vaø taàm thöôøng nhaèm ñaùp öùng caùc nhu caàu nhaát thôøi. Ñeå coù ñöôïc moät öôùc mô lôùn hoaøn toaøn khoâng deã. Ña soá chuùng ta cuõng chæ daùm mô öôùc nhöõng ñieàu bình thöôøng vaø cuï theå nhö seõ coù nhieàu tieàn, ñöôïc sôû höõu vaät naøy hay vaät khaùc, ñaït ñöôïc chöùc vuï naøy, baèng caáp khaùc,…

Vieäc hoïc taäp vaø thöïc haønh chính laø caùc yeáu toá chính taïo neân heä thoáng nieàm tin cuûa caù nhaân.

Öôùc mô lôùn seõ daønh cho nhöõng ngöôøi daùm nghó lôùn – daùm coù nhöõng öôùc mô vöôït khoûi nhöõng vuïn vaët haøng ngaøy, vöôït ra khoûi giôùi haïn veà khoâng gian vaø thôøi gian. Soá löôïng nhöõng ngöôøi daùm nghó lôùn ít voâ cuøng. Öôùc mô lôùn seõ kích hoaït baûn thaân caù nhaân, naâng taàm chuùng ta leân vaø seõ kích hoaït taát caû moïi ngöôøi.

Ñieàu naøy raát quan troïng vì neáu khoâng coù söï töï tin, caù nhaân seõ khoâng bieát caùch phaûi haønh xöû, phaûi giaûi quyeát vaán ñeà ra sao, daãn tôùi caù nhaân seõ leä thuoäc vaøo ngöôøi khaùc, leä thuoäc vaøo moâi tröôøng beân ngoaøi.

Nhöõng öôùc mô vó ñaïi khi ñöôïc kích hoaït seõ bieán caùc caù nhaân trôû thaønh caùc vó nhaân, seõ taïo neân nhöõng ñieàu phi thöôøng. Quaû laø raát khoù ñeå thöïc hieän nhöõng öôùc mô vó ñaïi nhö cuûa chuùa Gieâ-Su, phaät Thích-ca, thaùnh Gandhi, Meï Terresa,…

Nhö vaäy, ñeå taïo neân “Söï töï do tinh thaàn” cho chính mình, moãi caù nhaân phaûi xaây döïng ñöôïc “Heä thoáng nhöõng nieàm tin” baèng caùch phaûi naâng möùc ñoä hieåu bieát vaø kieán thöùc cuûa mình, töùc phaûi hoïc haønh vaø traûi nghieäm thöïc teá.

Daùm öôùc mô vaø bieát caùch öôùc mô ñaõ laø chuyeän khoù, nhöng duy trì söï mong muoán vaø thöïc hieän ñöôïc öôùc mô coøn khoù hôn nöõa.

Ñeå cung öùng nhöõng caûm xuùc toát - töùc nhöõng moùn aên tinh thaàn cho naõo boä, caù nhaân caàn thoûa maõn ñöôïc nhöõng nhu caàu veà tinh thaàn, baèng caùch ñaït ñöôïc nhöõng mong muoán tuøy vaøo tình huoáng cuï theå. Söï mong muoán ôû caáp ñoä lôùn vaø trong thôøi gian ñuû daøi ñöôïc ñònh nghóa laø caùc ÖÔÙC MÔ cuûa caù nhaân. Caùc öôùc mô chính laø nhöõng ñieàu kieän coù theå cung caáp nhieàu vaø lieân tuïc nhöõng caûm xuùc toát cho caù nhaân.

Bí Mật Cảm Xuùc

Khi chuùng ta coù moät öôùc mô lôùn, khi chuùng ta raát mong muoán vaø khoâng ngöøng suy nghó veà caùch thöùc, veà caùc böôùc laøm sao ñeå bieán öôùc mô thaønh hieän thöïc, chuùng ta ñaõ ñöa öôùc mô cuûa mình leân moät naác cao hôn – ñoù chính laø KHAÙT VOÏNG. Khaùt voïng laø moät traïng thaùi khi maø caù nhaân coù mong muoán cao ñoä ñöôïc bieán öôùc mô thaønh hieän thöïc. Ñaây laø traïng thaùi maø caù nhaân luoân bò thoâi thuùc, bò kích hoaït do chính ham muoán cuûa baûn thaân laø phaûi haønh ñoäng, phaûi tìm caùch baét tay vaøo thöïc hieän nhöõng öôùc mô lôùn lao cuûa mình. 85

86

Nhöõng öôùc mô vaø khaùt voïng cuûa caù nhaân trong nhöõng khoaûng thôøi gian khaùc nhau seõ hôïp thaønh moät toå hôïp caùc muïc tieâu. Khi moät caù nhaân baét ñaàu suy nghó vaø töï xaùc ñònh leân qui trình vaø caùc böôùc caàn thöïc hieän ñeå ñaït ñöôïc öôùc mô, caù nhaân ñang thieát laäp neân moät “Heä thoáng muïc tieâu cuûa caù nhaân”.

Theo ñònh luaät Thích Nghi Caûm Xuùc, giai ñoaïn haøo höùng do chuyeån töø tónh sang ñoäng seõ qua ñi nhanh choùng. Nhöõng kích thích höng phaán seõ khoâng coøn. Ñaây laø luùc caù nhaân phaûi ñoái maët vôùi haøng loaït vaán ñeà phaùt sinh, phaûi caêng thaúng giaûi quyeát caùc söï vuï ñeå töøng böôùc ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu ñaõ ñeà ra.

Khi baïn coù moät Heä thoáng muïc tieâu cuï theå, baïn môùi bieát mình phaûi soáng ñeå laøm gì, phaûi noã löïc phaán ñaáu ra sao. Neáu soáng maø khoâng coù muïc tieâu laø chuùng ta chæ môùi ñang toàn taïi chöù soáng phaûi ñang soáng.

Thöôøng coù söï khaùc bieät raát lôùn giöõa keá hoaïch vôùi thöïc teá trong quaù trình bieán öôùc mô, khaùt voïng thaønh hieän thöïc. Taát caû nhöõng böôùc cuûa qui trình, nhöõng coâng vieäc döï tính xuaát hieän trong quaù trình suy nghó, tính toaùn cuûa caù nhaân, ñeàu do trí töôûng töôïng cuûa chính caù nhaân taïo ra döïa treân caùc kinh nghieäm ñoái öùng vaø khoâng theå hieän ñöôïc nhöõng taùc ñoäng thöïc töø moâi tröôøng.

Heä thoáng muïc tieâu treân thöïc teá laø taäp hôïp cuûa caùc muïc tieâu töø daøi haïn tôùi ngaén haïn vaø raát cuï theå, ñöôïc ñaët ra theo töøng giai ñoaïn cuûa caù nhaân. Muïc tieâu coù theå ñöôïc döï tính cho nhöõng khoaûng thôøi gian khaùc nhau: trong 20 naêm, trong 10 naêm, trong 5 naêm, trong 3 naêm, 2 naêm, 1 naêm, 6 thaùng, 3 thaùng, … Töø nhöõng öôùc mô, mong muoán cao ñoä cuûa caù nhaân seõ chuyeån öôùc mô thaønh khaùt voïng. Vôùi söï khaùt khao thöïc hieän ñöôïc khaùt voïng, caù nhaân seõ tìm toøi, suy nghó veà keá hoaïch bieán öôùc mô naøy thaønh hieän thöïc. Khi khaùt voïng ñaõ ñuû lôùn, keá hoaïch thöïc hieän ñaõ ñuû chi tieát, söï khaùt khao seõ kích hoaït caù nhaân haønh ñoäng.

Sau giai ñoaïn ñaàu, ña soá caùc caù nhaân seõ vôõ moäng khi thaáy söï vieäc hoaøn toaøn khoâng ñôn giaûn nhöõng gì mình döï tính vaø deã boû cuoäc. Thôøi ñieåm naøy laø luùc maø caù nhaân phaûi chöùng toû baûn laõnh vaø söï kieân trì quyeát taâm thöïc hieän muïc tieâu. [Söï quyeát taâm]

=

[Baûn lónh] + [Söï kieân trì ñi tôùi muïc tieâu]

Moät chuoãi lieân tuïc cuûa traïng thaùi tinh thaàn ñaëc bieät laø “Söï quyeát taâm” naøy taïo neân khaùi nieäm YÙ CHÍ. [ YÙ chí] = Moät chuoãi lieân tuïc [Söï quyeát taâm]

Cuõng gioáng nhö moät taùc nhaân mang laïi nhöõng caûm xuùc toát. Vieäc “KÍCH HOAÏT” seõ bieán moät traïng thaùi caûm xuùc thaønh nhöõng haønh ñoäng coù chuû yù, giuùp caù nhaân naêng ñoäng vaø höng phaán, noã löïc heát mình ñeå bieán öôùc mô thaønh hieän thöïc.

Vôùi YÙ chí maïnh meõ, baïn coù theå laøm baát cöù ñieàu gì. YÙ chí maïnh meõ seõ taïo cho baïn moät naêng löïc, moät “Baûn laõnh phi thöôøng”.

Trong taát caû caùc giai ñoaïn taïo neân söï thaønh coâng thì vieäc chuyeån bieán töø traïng thaùi khaùt voïng sang haønh ñoäng coù moät yù nghóa raát ñaëc bieät. Ñaây laø böôùc chuyeån ñoåi traïng thaùi cuûa caù nhaân töø tónh sang ñoäng vaø luoân ñem laïi nhieàu caûm xuùc toát cho caù nhaân.

YÙ chí maïnh meõ laø yeáu toá toái quan troïng maø moät ngöôøi laõnh ñaïo caàn phaûi coù. Vôùi yù chí maïnh meõ baïn coù theå duy trì caûm xuùc toát,

Bí Mật Cảm Xuùc

YÙ chí maïnh meõ giuùp baïn deã daøng chòu ñöïng ñöôïc nhöõng khoå cöïc veà theå chaát cuõng nhö nhöõng toån haïi veà tinh thaàn. YÙ chí maïnh meõ giuùp baïn luoân tænh taùo, bình tónh, töï tin vaø naêng ñoäng.

86

87

kieåm soaùt caûm xuùc xaáu, chuû ñoäng thöïc hieän nhöõng haønh ñoäng caàn thieát, trong khoaûng thôøi gian laâu daøi caàn thieát ñeå taïo neân thaønh coâng. - 44 CHAÏY THEO NHÖÕNG CAÛM XUÙC BAÛN NAÊNG – NGUYEÂN NHAÂN TAÏO RA CAÙC VAÁN ÑEÀ CUÛA CUOÄC SOÁNG Soáng cuoäc soáng haøng ngaøy theo baûn naêng, muïc tieâu ñaàu tieân cuûa chuùng ta laø phaûi laøm sao ñeå thoaû maõn caùc nhu caàu caûm xuùc cuûa baûn thaân. Khi cô theå chuùng ta thieáu huït naêng löôïng, moät soá hooùcmoân tieát ra traøn vaøo naõo seõ taïo cho chuùng ta caûm giaùc xuùc ñoùi, thuùc ñaåy chuùng ta phaûi ñi tìm thöùc aên. Khi chuùng ta giaän döõ, löôïng andrenaline vaø moät soá hooùc-moân khaùc nhö testosterone taêng cao, baûn naêng seõ kích hoaït chuùng ta toû thaùi ñoä caêng thaúng, toû ra caùc daáu hieäu thuø haèn, seõ lôùn tieáng ñe doïa, caûnh caùo ñoái phöông haõy coi chöøng. Neáu chuùng ta bò taùc ñoäng bôûi caùc caûm xuùc xaáu, baûn naêng seõ chi phoái chuùng ta ñeå tìm caùch giaûi toûa caùc caûm xuùc xaáu ñoù. Theo qui luaät Caân Baèng Caûm Xuùc, chuùng ta seõ phaûi taïo ra moät caûm xuùc xaáu cho ai ñoù ñeå laáy laïi söï caân baèng. Giaûi phaùp ñaàu tieân laø chuùng ta seõ tìm caùch traû thuø keû ñaõ gaây cho ta caûm xuùc xaáu. Neáu khoâng theå, chuùng ta seõ giaûi toûa baèng caùch ñoå caùi caûm xuùc xaáu ñoù cho nhöõng ngöôøi khaùc hoøng chia seû caûm xuùc xaáu cuûa mình theo lyù luaän “giaän caù thì cheùm thôùt”. Lyù do cuûa haønh ñoäng naøy coøn baét nguoàn töø vieäc neáu ngöôøi xung quanh ta cuõng phaûi chòu caûm xuùc xaáu thì chuùng ta seõ deã chòu hôn, do

Bí Mật Cảm Xuùc

so saùnh tình traïng khoå ñau cuûa mình vôùi tình traïng cuûa ngöôøi beân caïnh, töùc taïo ra moät heä qui chieáu caûm xuùc thaáp hôn. Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, khi chuùng ta ñaõ ñoå ñöôïc caûm xuùc xaáu cho ngöôøi khaùc, chuùng ta seõ coù caûm nhaän deã chòu hôn, nhöng ñoàng thôøi, chuùng ta ñang töï taïo cho mình nhöõng nguy cô bò caùc caûm xuùc xaáu tieàm aån. Hoaëc ñoái phöông seõ traû thuø, hoaëc ñoái töôïng bò taùc ñoäng bôûi caùc caûm xuùc xaáu do ta ñoå ra seõ böïc töùc vaø phaûn öùng laïi tröïc tieáp hay giaùn tieáp. Nguy cô lôùn laø do chuùng ta thöôøng khoâng yù thöùc ñöôïc vieäc laøm cuûa mình. Khi bò ai ñoù chôi xaáu, baïn seõ chôi xaáu laïi vaø ñaây seõ laø haønh ñoäng khôûi ñaàu cho moät cuoäc chieán. Khi böïc boäi chuyeän cuûa coâng ty, coù theå chuùng ta seõ mang söï böïc boäi ñoù veà nhaø vaø xaû leân ñaàu con caùi, hoaëc ngöôøi thaân cuûa mình. Ñaõ coù bao giôø baïn ñaõ ñoå söï böïc boäi cuûa mình cho ngöôøi khaùc chöa? Thoâng thöôøng, moïi ngöôøi chæ öu tieân lo giaûi toaû caûm xuùc xaáu cuûa baûn thaân. Söï yù thöùc ñeå giaûi quyeát nhu caàu caûm xuùc cho nhöõng xung quanh ta seõ ñöôïc xeáp ôû phía sau vaø thöôøng laø chuùng ta ít khi ñeå taâm tôùi. Theo qui trình hoaït ñoäng cuûa boä naõo, caùc thoâng tin taùc ñoäng töø beân ngoaøi seõ ñöôïc chuyeån tôùi phaàn nhaân cuûa naõo ñöôïc goïi laø thuøy «haïnh nhaân» (Amygdala). Ñaây chính laø phaàn naõo boä taïo ra caùc xuùc caûm. Theo baûn naêng cuûa ñoâng vaät coù vuù, ngay sau khi tieáp nhaän thoâng tin, haïnh nhaân seõ ra caùc meänh leänh taïo thaønh haønh ñoäng phaûn öùng laïi taùc ñoäng töø beân ngoaøi tuøy theo caùc caûm xuùc ñöôïc taïo ra. ÔÛ con ngöôøi, do boä naõo chuùng ta ñaõ phaùt trieån cao hôn hieàu so vôùi ôû ñoäng vaät, caùc thoâng tin sau khi taùc ñoäng vaøo haïnh nhaân seõ ñöôïc chuyeån tôùi phaàn loõi phía trong laø thuøy «caù ngöïa» (Hippocampus). Thuøy caù ngöïa laø phaàn naõo giuùp phaân tích vaø so saùnh thoâng tin vôùi caùc döõ kieän ñöôïc löu tröõ trong kyù öùc. Keát quaû cuûa 87

88

vieäc phaân tích seõ cho ra moät soá quyeát ñònh taïo neân caùc haønh ñoäng phaûn öùng döïa treân lyù trí. Caùc phaûn öùng do haïnh nhaân gaây ra ñöôïc döïa treân nhöõng caûm xuùc cuûa caù nhaân, coøn caùc phaûn öùng do thuøy caù ngöïa ñöa ra laø döïa treân tính hôïp lyù cuûa söï vieäc. Thuøy haïnh nhaân luoân coù khuynh höôùng taïo ra caùc phaûn öùng töùc thôøi, coøn thuøy caù ngöïa laïi ñoøi hoûi phaûi coù ñuû thôøi gian ñeå phaân tích thieät hôn. Trong ña soá caùc tröôøng hôïp, con ngöôøi thöôøng coù khuynh höôùng phaûn öùng theo caûm tính, döïa treân baûn naêng cuûa loaøi vaät, töùc chæ chuù troïng vaøo vieäc giaûi toûa caùc nhu caàu caûm xuùc nhaát thôøi cuûa baûn thaân maø khoâng quaân taâm tôùi haäu quaû cuûa caùc phaûn öùng ñoù ra sao. Khi xuaát hieän söï maát caân baèng caûm xuùc, möùc ñoä ñoùi caûm xuùc toát hoaëc bò ñaàu ñoäc bôûi caùc caûm xuùc xaáu cuûa nhöõng ngöôøi ôû quanh chuùng ta taêng cao vöôït ngöôõng kieåm soaùt. Caùc phaûn öùng theo baûn naêng cuûa hoï buøng phaùt vaø taïo neân söï roái loaïn, gaây ra caùc thieät haïi, söï maát kieåm soaùt, taïo neân nhöõng vaán ñeà nhöùc ñaàu cho baûn thaân mình. Caùc tình huoáng nhö vaäy buoäc chuùng ta phaûi doàn söùc löïc, taâm trí ñöa ra giaûi phaùp, giuùp ñoái töôïng coù ñöôïc caûm xuùc toát hoaëc giaûi toaû nhöõng caûm xuùc xaáu ñeå thieát laäp laïi tình traïng caân baèng caûm xuùc, giaûi quyeát vaán ñeà. Sau khi vaán ñeà ñöôïc giaûi quyeát xong, chuùng ta seõ coù ñöôïc caûm giaùc nheï nhoõm, yeân taâm vì môùi thoaùt khoûi caùc caûm xuùc xaáu. Söï vieäc seõ ñöôïc taïm duy trì cho tôùi moät ñôït buøng phaùt keá tieáp khi söï maát caân baèng caûm xuùc trôû laïi. Caùc vaán naïn treân xaûy ra thöôøng xuyeân ôû trong gia ñình, trong coâng sôû vaø trong caùc moái quan heä cuûa caù nhaân. Quaù trình thích nghi caùc caûm xuùc coù theå hieåu laø quaù trình tieâu hoùa caùc caûm xuùc.

Bí Mật Cảm Xuùc

Ñeå giaûi quyeát trieät ñeå caùc vaán naïn treân ñaây, chuùng ta caàn phaûi thieát laäp moät heä thoáng cung caáp caùc caûm xuùc toát, thieát laäp nhöõng cô cheá giaûi toûa caùc caûm xuùc xaáu thoâng qua caùc qui ñònh, cô cheá, caùc keá hoaïch vaø nhöõng qui trình ñöôïc hoaïch ñònh tröôùc. Chuùng ta seõ phaûi lieân tuïc taïo ra caùc caûm xuùc toát vaø giaûi toaû caùc caûm xuùc xaáu cho nhöõng caù nhaân maø ta caàn taùc ñoäng. Moïi ngöôøi thöôøng quan nieäm raèng trong moãi caù nhaân ñeàu coù moät phaàn “con” vaø moät phaàn “ngöôøi”. ÔÛ phaàn con, chuùng ta haønh xöû theo baûn naêng, theo caûm xuùc nhö moät con thuù. ÔÛ phaàn ngöôøi, chuùng ta haønh xöû döïa treân nhöõng lyù trí, treân söï phaân bieät phaûi traùi vaø luoân yù thöùc kieåm soaùt ñöôïc caùc nhu caàu cuûa baûn thaân ñeå ñieàu khieån caùc caûm xuùc cuûa mình. Khi soáng vôùi baûn naêng (töùc moïi quyeát ñònh xuaát phaùt töø thuøy haïnh nhaân), caûm xuùc seõ ñöôïc ñaåy leân ôû möùc ñoä cao nhaát, chuùng ta seõ ñöôïc neám, seõ traûi nghieäm nhöõng noãi ñau, nhöõng nieàm vui, seõ caûm nhaän ñöôïc söï thaêng hoa vaø caû nhöõng noãi ñau ñôùn toät ñoä, nhöõng traïng thaùi cöïc ñieåm maø caûm xuùc seõ mang laïi. Khi soáng vôùi lyù trí (töùc caùc quyeát ñònh ñöôïc ñöa ra töø thuøy caù ngöïa), caùc caûm xuùc seõ ñöôïc keàm cheá, bò neùn xuoáng. Chuùng ta seõ tænh taùo hôn, bình tónh hôn trong caùc tình huoáng. Caùc caûm xuùc ñöôïc kieåm soaùt seõ giuùp chuùng ta seõ traùnh ñöôïc nhöõng haønh ñoäng thieáu suy nghó, traùnh ñöôïc nhieàu vaán ñeà phöùc taïp vaø do ñoù seõ coù ñöôïc moät cuoäc soáng chaát löôïng hôn. Noùi caùch khaùc, ñeå soáng haïnh phuùc, baïn caàn phaûi hieåu caûm xuùc, kieåm soaùt caûm xuùc vaø soáng moät caùch saùng taïo nhaèm traùnh nhöõng traïng thaùi baõo hoøa caûm xuùc do söï thích nghi taïo neân. Chæ lo giaûi toûa caûm xuùc xaáu cuûa baûn thaân maø khoâng yù thöùc ñeå gaây ra caûm xuùc xaáu cho ngöôøi khaùc laø moät caùch töï taïo neân nhöõng vaán ñeà nhöùc ñaàu cho baûn thaân mình. 88

89

- 45 VOÂ HIEÄU HOÙA CAÙC CAÛM XUÙC XAÁU BAÈNG HAI LOAÏI VUÕ KHÍ TOÁI THÖÔÏNG – BAÛN LÓNH & TÌNH THÖÔNG TÍCH CÖÏC Moïi vieäc ñeàu baét nguoàn töø yù thöùc cuûa caù nhaân. Muïc tieâu cuoái cuøng cuûa taát caû moïi ngöôøi ñeàu gioáng nhau laø coù ñöôïc caùc caûm xuùc toát vaø traùnh neù, giaûi toaû ñöôïc caùc caûm xuùc xaáu. Tröôùc heát, vieäc chuùng ta caàn laøm laø hoaù giaûi ñöôïc caùc caûm xuùc xaáu cuûa baûn thaân. Neáu khoâng kieåm soaùt ñöôïc caûm xuùc xaáu, coù hai caùch maø chuùng ta thöôøng duøng ñeå giaûi toûa noù: 1Baèng caùch ñoå caûm xuùc xaáu cuûa mình leân ngöôøi khaùc, hoaëc 2Khoå sôû, ñau ñôùn aâm thaàm chòu ñöïng. Caû hai caùch naøy ñeàu laøm chuùng ta bò maát bình tónh vaø söï tænh taùo caàn coù ñeå taùc ñoäng hay thuyeát phuïc ngöôøi khaùc. Caùc caûm xuùc maø ta coù luoân ñöôïc taïo ra khi chuùng ta so saùnh söï vieäc theo caùc heä qui chieáu caûm xuùc maø chuùng ta ñaët ra. Ñeå traùnh taïo ra caùc caûm xuùc xaáu cho baûn thaân, chuùng ta caàn phaûi coù saün nhöõng “Heä qui chieáu caûm xuùc toái öu” maø döïa vaøo ñoù, taát caû caùc söï vieäc xaûy ra ñeàu khoâng theå taïo thaønh caûm xuùc xaáu vöôït quaù möùc kieåm soaùt cuûa naõo boä. Trong tröôøng hôïp neáu chuùng ta ñöùng ôû moät heä qui chieáu so saùnh vôùi caáp thaáp hôn, ví duï nhö ta so saùnh mình vôùi hôn 500 trieäu ngöôøi Chaâu AÙ ñang chaïy aên töøng böõa, hoaëc haøng traêm trieäu ngöôøi Chaâu Phi ñang coù nguy cô cheát vì ñoùi vaø beänh taät, chaéc chaén nhöõng chuyeän xaûy ra cho chuùng ta nhö bò maát tieàn, bò thaát baïi trong laøm aên,.. seõ khoâng coøn quaù naëng neà. Hoaëc nhö trong tröôøng hôïp cuûa anh chaøng Quy ôû phaàn tröôùc cuûa taäp saùch, ñöôïc soáng khoeû maïnh ñaõ laø moät haïnh phuùc raát lôùn trong cuoäc ñôøi. Caùch so saùnh nhö vaäy seõ laøm

Bí Mật Cảm Xuùc

chuùng ta soáng toát hôn vaø nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa ngoaïi caûnh seõ giaûm nheï ñi nhieàu. Chuùng ta coù theå xaây döïng nhöõng heä qui chieáu caûm xuùc toái öu baèng caùch taïo neân caùc “töø khoùa” cho nhöõng tröôøng hôïp cuï theå trong cuoäc soáng. Caùch taïo caùc “töø khoùa” seõ ñöôïc giaûi thích roõ ôû phaàn aùp duïng phöông phaùp NLP trong phaàn phía sau cuûa taäp saùch naøy. Qui trình xaây döïng nhöõng “Heä qui chieáu” chính laø quaù trình reøn luyeän söùc chòu ñöïng cuûa naõo boä tröôùc caùc caûm xuùc xaáu – Ñaây chính laø phöông phaùp reøn luyeän neân BAÛN LÓNH cuûa con ngöôøi. ÔÛ moät maët khaùc, bôûi Tình Thöông chính laø nguoàn cung caáp caûm xuùc toát vaø laø nguoàn giaûi toûa caûm xuùc xaáu vôùi moät söï cam keát beàn vöõng. Taát caû nhöõng ai ñöôïc yeâu thöông cuõng ñeàu seõ caûm thaáy cuoäc ñôøi trôû neân toát ñeïp vaø haïnh phuùc hôn. Thaät laø deã chòu vaø aám loøng khi ñöôïc bieát raèng coù ngöôøi ñang nhôù tôùi baïn, saün saøng lo laéng vaø hy sinh nhieàu thöù vôùi mong muoán giuùp baïn ñöôïc haïnh phuùc. Trong cuoäc soáng, moãi chuùng ta luoân caàn coù nhöõng giaù trò voâ hình nhö uy tín, söï kính troïng, tình yeâu, tình baïn, söï nhöôøng nhòn, söï caûm thoâng,… Taát caû nhöõng giaù trò naøy ñeàu laø nhöõng daïng bieåu hieän khaùc nhau cuûa tình thöông. Khi ta theå hieän tình thöông, chuùng ta seõ yù thöùc vaø chuù yù tôùi hoaøn caûnh, tôùi nhu caàu cuûa ngöôøi hay vaät maø mình thöông yeâu. Baát keå ñoù laø moät ngöôøi hay moät con vaät nuoâi trong gia ñình, chuùng ta seõ luoân daønh cho ñoái töôïng nhöõng tình caûm toát ñaëc bieät. Trong tình thöông coù chöùa ñöïng söï quan taâm, söï hy sinh cuûa chuùng ta cho ñoái töôïng. Ñaây chính laø ñieàu maø baát kyø moät caù nhaân naøo ñöôïc thöông yeâu cuõng seõ phaûi caœm kích. Khi bò taùc ñoäng maïnh bôûi caùc hoaøn caûnh luoân thöøa caûm xuùc xaáu vaø thieáu huït caùc caûm xuùc toát, trong nhöõng giai ñoaïn ñaàu cuûa cuoäc ñôøi, tính caùch cuûa caùc caù nhaân seõ deã bò phaùt trieån theo nhöõng höôùng 89

90

tieâu cöïc, taïo neân caùc leäch laïc caûm xuùc nhö ñoäc aùc, tham lam, löôøi bieáng, töï ty, ích kyû,… Caùc caù nhaân bò leäch laïc caûm xuùc seõ taïo ra caùc caûm xuùc xaáu cho ngöôøi khaùc. Moïi ngöôøi seõ laùnh xa hoï. Tính caùch xaáu cuûa hoï seõ laøm cho hoï bò coâ laäp trong cuoäc soáng. Hoï seõ trôû neân raát thieáu thoán nhöõng caûm xuùc toát töø coäng ñoàng. Trong nhöõng tröôøng hôïp naøy tình thöông chính laø giaûi phaùp duy nhaát vaø hieäu quaû nhaát ñeå chöõa trò. Ñaëc bieät ôû nhöõng tröôøng hôïp phöùc taïp hôn vôù nhöõng ngöôøi tình, nhöõng ngöôøi choàng, ngöôøi vôï, hay vôùi ñoàng nghieäp, khi nhöõng caù nhaân naøy bò kích ñoäng, hoï lo sôï phaûi chòu caùc caûm xuùc xaáu, sôï bò maát quyeàn lôïi, sôï bò maát uy tín. Hoï trôû neân coá chaáp vaø hung döõ. Hoï thuø haèn vaø ñoäc aùc vôùi taát caû moïi ngöôøi. Ñaây chính laø luùc maø hoï caàn coù caùc caûm xuùc toát hôn bao giôø heát. Hoï caàn coù ai ñoù cho hoï nhöõng caûm xuùc toát, ñeå chia seû vaø giaœi toaœ caùc caûm xuùc xaáu. Hoï caàn coù moät tình thöông. Khi khoâng coù ñöôïc tình thöông töø con ngöôøi, nhieàu caù nhaân ñaõ choïn giaûi phaùp tìm kieám tình thöông vaø söï chia seû ôû nhöõng con vaät nuoâi nhö choù hay meøo. Ñoái vôùi con ngöôøi, loaøi choù laø moät bieåu tröng ñieån hình cho loøng trung thaønh vaø söï ñoàng caûm. Khi baïn nuoâi moät chuù choù con trong gia ñình mình, baïn seõ taïo neân moät moái quan heä gia ñình nôi con choù. Baïn coù theå ñaùnh noù, ñoái xöû toài teä vôùi noù, chöûi maéng noù, nhöng khi baïn coù moät tình thöông thì con choù khoâng bao giôø phaûn boäi baïn. Raát nhieàu ngöôøi ñaõ khaúng ñònh raèng con choù laø moät söï an uûi lôùn trong cuoäc ñôøi thieáu huït caûm xuùc cuûa hoï. Ñaây cuõng laø moät thöïc traïng deã thaáy ôû caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån, khi maø con ngöôøi khoâng coøn nhieàu thôøi gian vaø cô hoäi ñeå chia seû, cho nhau caûm xuùc toát.

Bí Mật Cảm Xuùc

Trong lòch söû cuûa moïi toân giaùo, söï hình thaønh cuûa taát caû caùc toân giaùo ñeàu baét nguoàn töø Tình Thöông. Duø coù khaùc nhau veà caùc söï tích, veà caùch thöùc theå hieän hay kyù hieäu, bieåu töôïng khaùc nhau, nhöng tö töôûng cuûa caùc toân giaùo lôùn treân thöïc teá ñeàu gioáng nhau veà baûn chaát. Caùc loaïi kinh Thaùnh hay kinh Phaät ñeàu döïa treân neàn taûng duøng tình thöông ñeå taïo ra nhöõng moái quan heä toát ñeïp hôn. Toân giaùo ñaõ thaàn thaùnh hoùa caùc qui luaät veà caûm xuùc ñeå giuùp ngöôøi theo ñaïo coù ñöôïc nhöõng caûm xuùc toát vaø giaûi toûa caùc caûm xuùc xaáu. Qua haøng ngaøn naêm lòch söû phaùt trieån cuûa nhaân loaïi, ñaõ xuaát hieän raát nhieàu loaïi ñaïo giaùo khaùc nhau, nhöng chæ coù moät vaøi toân giaùo coù tö töôûng phuø hôïp vôùi caùc qui luaät cuûa caûm xuùc môùi coù theå toàn taïi vaø phaùt trieån. Chính tình thöông laø neàn taûng cho vieäc phaùt trieån caùc toân giaùo lôùn treân theá giôùi. Tình thöông seõ mang laïi söï toát ñeïp cho taát caû moïi ngöôøi theo Qui luaät Win-Win: Toâi giuùp anh thaéng, Anh giuùp toâi thaéng, Toâi vôùi Anh cuøng thaéng. Khi chuùng ta theå hieän tình thöông cuûa mình ñoái vôùi ngöôøi khaùc. Hoï seõ hieåu raèng chuùng ta muoán hoã trôï, muoán giuùp ñôõ vaø saün saøng hy sinh caùc quyeàn lôïi cuûa mình ñeå giuùp hoï toát hôn. Neáu chuùng ta thöïc söï coù caùc haønh ñoäng khaúng ñònh tình thöông cuûa mình tröôùc ñoái töôïng ñeå chöùng minh cho cam keát cuûa chuùng ta, caù nhaân seõ coù ñöôïc nieàm tin vaøo chuùng ta. Ñieàu naøy seõ taïo ra söï thoâng hieåu, chia seû vaø hôïp taùc chaët cheõ töø hai phía. Chuùng ta vaø hoï trôû thaønh moät ñoäi, seõ maïnh hôn, seõ coù nhieàu khaû naêng thaønh coâng hôn trong moïi vieäc. Tình thöông laø khôûi nguoàn cuûa caùc tö töôûng vó ñaïi: Khi moät caù nhaân kieân trì thöïc hieän cam keát, luoân soáng cheát vaø heát loøng vì lôïi ích cho coäng ñoàng cuûa mình – caù nhaân ñoù seõ trôû thaønh moät oâng thaùnh. Chuùng ta coù theå ñieåm laïi haøng loaït caùc vò thaùnh trong lòch söû cuûa nhaân loaïi, töø chuùa Gieâ-Su, Thaùnh Ala ñeán Phaät Thích Ca ñeán Laõo töû hay Khoång Töû. Vôùi tö töôûng lôùn lao vaø caùch soáng hy sinh lôïi ích cuûa baûn thaân, luoân soáng cheát vì coäng ñoàng, caùc thaùnh nhaân naøy ñaõ laøm cho cuoäc soáng cuûa haøng trieäu ngöôøi thoaùt ra khoûi 90

91

nhöõng baûn naêng hoang daõ vaø xaây döïng ñöôïc neân caùc xaõ hoäi hoaøn thieän hôn, haïnh phuùc hôn. Nhö vaäy, chuùng ta coù theå thaáy raèng moät tình thöông thaät söï laø ñieàu kyø dieäu cuûa cuoäc soáng. Khi ñi keøm cuøng vôùi caùc caûm xuùc toát khaùc, tình thöông seõ laø moät cô cheá phoùng ñaïi, taêng cöôøng caùc caûm xuùc toát. Ngöôïc laïi, khi taùc ñoäng vaøo caùc caù nhaân ñang bò caûm xuùc xaáu haønh haï, tình thöông coù theå voâ hieäu hoùa, giaûi toûa caùc taùc haïi vaø trieät tieâu caûm xuùc xaáu cuûa caù nhaân. Noùi theo caùch cuûa caùc toân giaùo lôùn, moïi ngöôøi ñeàu caàn coù theâm tình thöông ñeå cuoäc soáng bôùt ñi söï khoå ñau, saàu haän.

Phaàn taøi saûn voâ hình: Taøi saûn voâ hình cuûa caù nhaân bao goàm phaàn naêng löïc noäi taïi cuûa caù nhaân nhö söùc khoeû, baûn lónh, yù chí, kieán thöùc, naêng löïc trí tueä vaø phaàn voâ hình beân ngoaøi laø uy tín vaø caùc moái quan heä. Caûm xuùc chính laø nguyeân nhaân taïo neân giaù trò cho uy tín cuûa caù nhaân vaø taïo neân chaát löôïng cho caùc moái quan heä cuûa caù nhaân. Coù theå ñònh nghóa theo moät caùch khaùc: Taïo caûm xuùc toát cho ngöôøi khaùc chính laø caùch taïo neân taøi saûn voâ hình cuûa baïn. Nhö chuùng ta ñaõ phaân tích trong suoát caû taäp saùch, caùi maø taát caû chuùng ta ñeàu caàn khoâng phaûi laø vaät chaát maø chính laø nhöõng giaù trò veà tinh thaàn – nhöõng caûm xuùc. Söï giaøu coù veà caûm xuùc khoâng naèm trong tuùi cuûa chuùng ta maø laø naèm trong trí naõo cuûa moïi ngöôøi.

- 46 GIEO NHÖÕNG HAÏT GIOÁNG CAÛM XUÙC Nhö chuùng ta ñaõ baøn ôû muïc 25, taøi saûn cuûa moät ngöôøi luoân bao goàm 2 phaàn : 1- Phaàn taøi saûn höõu hình, töùc taøi saûn vaät chaát, vaø 2- Phaàn taøi saûn voâ hình, töùc caùc giaù trò tinh thaàn. [Taøi saûn caù nhaân] =

[Taøi saûn höõu hình] + [Taøi saûn voâ hình]

Phaàn taøi saûn höõu hình: Taøi saûn höõu hình cuûa caù nhaân goàm hieän kim nhö vaøng, tieàn, kim loaïi quí, coå phaàn coå phieáu,… bao goàm hieän vaät nhö ñòa oác, ñoà vaät, doanh nghieäp, sôû höõu coâng ngheä, saùng cheá , baûn quyeàn.

Bí Mật Cảm Xuùc

Moät ngöôøi giaøu veà caûm xuùc töùc laø ngöôøi ñöôïc moïi ngöôøi thöông meán, moïi ngöôøi caûm thaáy deã chòu moãi khi nghó tôùi vaø moïi ngöôøi luoân saün saøng mong muoán ñöôïc giuùp ñôõ hoã trôï. Anh seõ coù raát nhieàu caûm xuùc toát trong moïi luùc moïi nôi. Moät ngöôøi ngheøo caûm xuùc laø ngöôøi maø ai cuõng gheùt, ai cuõng traùnh neù vaø laøm moïi ngöôøi caûm thaáy khoù chòu moãi khi nhaéc tôùi. Theo Qui luaät veà Ñaàu Tö vaø Tích Luõy caûm xuùc, khi chuùng ta taïo ra caùc caûm xuùc toát cho ngöôøi khaùc, ngöôøi ñoù duø coù muoán hay khoâng thì cuõng seõ phaûi ghi nhôù laø hoï nôï ta moät caûm xuùc toát. Maø ñaõ nôï thì theo qui luaät Caân Baèng Caûm Xuùc, moïi ngöôøi luoân mong muoán seõ traû laïi caûm xuùc toát ñaõ ñaõ maéc nôï ñoù laïi cho baïn. Khi baïn khoâng ñoøi ngöôøi khaùc phaûi traû laïi caûm xuùc toát maø hoï nôï baïn. Qua heä thoáng caùc moái quan heä caù nhaân cuûa hoï, caùc thoâng tin toát veà baïn khi truyeàn ñi theo maïng löôùi caùc moái quan heä ñoù seõ giuùp taêng giaù trò caûm xuùc toát maø baïn ñaõ taïo ra cho moïi ngöôøi. Baïn seõ trôû neân raát giaøu veà caûm xuùc khi baïn coù moät tieâu chí soáng vì ngöôøi khaùc. 91

92

Baïn ñang ñi gieo haït caûm xuùc moãi ngaøy. Neáu coù yù thöùc, chuùng ta seõ gieo nhöõng haït gioáng caûm xuùc toát, chuùng ta seõ trôû thaønh nguoàn caûm höùng vaø taïo neân nhöõng ñieàu toát ñeïp cho moïi ngöôøi. Neáu khoâng hieåu ñöôïc vaán ñeà, chuùng ta seõ deã daøng trôû thaønh oå beänh, laøm laây lan caùc caûm xuùc toài teä vaø nhöõng vaán ñeà nhöùc ñaàu khaùc. Caàn yù thöùc veà söï laây lan cuûa caûm xuùc. Theo luaät Nhaân Quaû, baïn gieo gì thì seõ gaët naáy. Haõy yù thöùc veà nhu caàu caûm xuùc cuûa nhöõng ngöôøi thaân cuûa baïn vaø nhöõng ñoái taùc quanh baïn. Ñieàu hoï caàn khoâng chæ laø vaät chaát maø coøn chính laø nhöõng caûm xuùc toát coù ñöôïc töø nhöõng caùch cö xöû cuûa baïn ñoái vôùi hoï. *

*

*

E- HIEÅU ÑÖÔÏC CAÛM XUÙC ÑEÅ COÙ CUOÄC ÑÔØI HAÏNH PHUÙC - 47 CAÛM XUÙC LAØ NEÀN TAÛNG CHO CÔ CHEÁ HOAÏT

maõn baát chaáp moïi thöù. Theå thöù hai laø Baûn Ngaõ ñöôïc taïo ra trong quaù trình soáng, hoïc hoûi vaø traûi nghieäm. Caùi Baûn Ngaõ coù chöùc naêng kieåm soaùt vaø ngaên chaên caùi Töï Ngaõ, khoâng cho caùi Töï Ngaõ laøm nhöõng chuyeän sai traùi. Cuoäc ñaáu tranh giöõa caùi Töï Ngaõ vaø Baõn Ngaõ coù theå seõ taïo ra caùc doàn neùn veà tinh thaàn vaø taïo ra caùc loaïi beänh taâm thaàn. Sau cuøng laø caùi Sieâu Ngaõ ñöôïc taïo neân trong quaù trình soáng vaø traûi nghieäm. Freud ñònh nghóa caùi Sieâu Ngaõ cuõng töông töï nhö löông taâm cuûa con ngöôøi. Caùc lyù thuyeát cuûa Freud ñöôïc baét nguoàn töø coâng vieäc chöõa trò cho nhöõng ngöôøi bò beänh taâm thaàn. Do vaäy, caùc phaùt hieän cuûa Freud veà söï doàn neùn cuûa tính duïc laø nguyeân nhaân cuûa haàu heát caùc tröôøng hôïp beänh lyù veà thaàn kinh. Bôûi chæ quan saùt trong phaïm vi heïp toaøn laø nhöõng ngöôøi beänh neân Freud ñaõ ñöa ra caùi luaän thuyeát raát khoù chaáp nhaän raèng moïi haønh vi cuûa con ngöôøi ñeàu baét nguoàn töø tính duïc. Lyù thuyeát naøy ñaõ giuùp giaûi thích ñöôïc moät soá tröôøng hôïp beänh lyù vaø taâm lyù nhaát ñònh, nhöng nhöõng nguyeân nhaân ñöôïc ñöa ra ñeå giaûi thích cho caùc tröôøng hôïp ñöôïc neâu ra ñeàu raát chuû quan, khoâng theå chöùng minh moät caùch khoa hoïc, khoâng theå phaân tích coù heä thoáng. Tuy coù nhöõng leäch laïc, nhöng ôû moät goùc ñoä khaùc, lyù thuyeát cuûa Freud giuùp phaùt hieän ra phaàn voâ thöùc cuûa con ngöôøi töø vieäc giaûi thích veà nhöõng giaác mô.

ÑOÄNG CUÛA NAÕO BOÄ CON NGÖÔØI Theo lyù thuyeát veà phaân taâm hoïc cuûa Sigmund Freud, caùc hoaït ñoäng tinh thaàn cuûa chuùng ta ñöôïc taïo neân töø ba theå rieâng bieät: Moät laø caùi voâ thöùc Töï Ngaõ (id), hai laø caùi Baûn Ngaõ (ego) vaø thöù ba laø caùi sieâu ngaõ - toâi (super-ego). Caùi voâ thöùc Töï Ngaõ chính laø caùc baûn naêng thuù tính, laø nhu caàu ñöôïc thoûa

Bí Mật Cảm Xuùc

Treân thöïc teá, haønh vi cuûa con ngöôøi luoân baét nguoàn töø caùc nhu caàu xuaát phaùt töø taùc ñoäng cuûa caûm xuùc leân naõo boä vaø döïa treân caùc baûn naêng cô baûn cuûa con ngöôøi. Döôùi goùc ñoä baûn naêng soáng cuûa con ngöôøi laø döïa treân caùc caûm xuùc, cô cheá hoaït ñoäng cuûa naõo boä hoaøn toaøn khaùc vôùi Freud.

92

93

Boä naõo cuûa chuùng ta laø moät heä thoáng hoaøn haûo thoáng nhaát vôùi nhieàu cô quan khaùc nhau. Haønh vi con ngöôøi ñöôïc taïo neân töø naêm cô cheá rieâng bieät cuûa boä naõo. Quan troïng nhaát laø boä naõo trung taâm, voán ñaõ ñöôïc thieân nhieân laäp trình saün, hình thaønh döïa treân caùc baûn naêng, luoân hoaït ñoäng lieân tuïc döïa treân moät cô cheá sinh hoïc töï ñoäng ñeå duy trì nhòp tim, nhòp thôû vaø hoaït ñoäng cuûa taát caû caùc cô quan khaùc. Phaàn thöù hai laø boä nhôù löu tröõ vôùi caùch maõ hoaù sinh hoïc ñaëc bieät, saép xeáp vaø ghi nhôù caùc kinh nghieäm, kieán thöùc, caùc nieàm tin, ñònh nghóa, khaùi nieäm. Phaàn thöù ba laø trung taâm töôûng töôïng seõ saép xeáp trình baøy caùc döõ lieäu ñang thu nhaän ñöôïc töø moâi tröôøng vaø caû caùc döõ lieäu khoâi phuïc töø boä nhôù löu tröõ theo leänh cuûa boä naõo trung taâm. Cô cheá naøy gioáng nhö moät maùy chieáu phim, noù giuùp chuùng ta duøng khaû naêng saép xeáp döõ kieän cuûa boä naõo trung taâm ñeå taïo thaønh caùc kòch baûn vôùi hình aûnh, aâm thanh vaø qua ñoù taïo ra caùc xuùc caûm nhö thaät. Phaàn thöù tö laø trung taâm thaàn kinh caûm nhaän. Trung taâm naøy seõ tieáp nhaän taát caû caùc taùc ñoäng töø moâi tröôøng beân ngoaøi qua caùc giaùc quan vaø chuyeån noù thaønh caùc caûm giaùc. Phaàn thöù naêm chính laø boä chæ huy haønh ñoäng, ñöôïc taïo neân töø caùc ñaàu moái daây thaàn kinh haønh ñoäng daãn tôùi caùc cô quan vaän ñoäng chuû ñoäng, coù nhieäm vuï chuyeån caùc tín hieäu thaàn kinh töø nhöõng phaûn öùng cuûa boä naõo trung taâm thaønh nhöõng haønh ñoäng cuûa cô theå. Qui taéc hoaït ñoäng cuûa naõo boä cuõng töông töï quy taéc hoaït ñoäng cuûa boä maùy vi tính (Personal Computer): Boä naõo trung taâm töông ñöông vôùi boä tính toaùn vi xöû lyù CPU, boä nhôù trung taâm töông ñöông vôùi boä nhôù RAM, cô cheá daãn truyeàn thaàân kinh laø caùc qui trình truy xuaát döõ lieäu, trung taâm thaàn kinh caûm nhaän töông ñöông vôùi baøn phím, con chuoät, micro vaø camera – vaø trung taâm töôûng töôïng chính laø maøn hình giuùp theå hieän moïi thöù ra moät caùch roõ raøng vaø cuï theå.

Bí Mật Cảm Xuùc

Cô cheá hoaït ñoäng cuûa naõo boä naèm trong 2 tröôøng hôïp cô baûn sau: Tröôøng hôïp 1 – Töø caùc taùc nhaân beân ngoaøi: Ñaây laø tình huoáng caù nhaân ôû theá bò ñoäng. Boä naõo seõ tieáp nhaän caùc thoâng tin coù ñöôïc thoâng qua trung taâm thaàn kinh caûm nhaän. Caùc thoâng tin naøy seõ ñöôïc bieân dòch thaønh caùc caûm giaùc vaø taùc ñoäng boä naõo trung taâm, kích hoaït cô cheá xöû lyù thoâng tin. ÔÛ böôùc 1, thoâng qua caùc theû nhôù – maø baûn chaát laø moät cô cheá ghi nhôù caùc caûm giaùc ñôn leû hoaëc moät toå hôïp caûm giaùc, ñöôïc taïo neân töø aâm thanh, hình aûnh, muøi, vò, ñaëc tính (noùng laïnh, saàn suøi, ñaëc loûng,…) hay moät traïng thaùi tinh thaàn (töùc taùc ñoäng cuûa 1 tröôøng nhaân ñieän xaùc ñònh) – Boä naõo trung taâm seõ tìm kieám vaø khoâi phuïc laïi caùc caûm xuùc töông ñöông ñöôïc löu tröõ trong boä nhôù. Neáu caûm xuùc ñaït ñöôïc ôû möùc quaù thaáp, hoaëc gioáng nhö caùc caûm xuùc quen thuoäc – töùc söï vieäc 93

94

naøy khoâng coù gì nguy hieåm tôùi caù nhaân, naõo boä seõ khoâng bò aûnh höôûng hoaëc boû qua. Neáu caûm xuùc coù ñöôïc ôû möùc cao vöôït ngöôõng kieåm soaùt, ngay töùc khaéc naõo boä trung taâm hoaëc seõ kích hoaït caù nhaân phaûn öùng laïi theo moät phaûn öùng baûn naêng, moät chöông trình ñaõ coù saün trong boä nhôù, hoaëc naõo boä seõ bò teâ lieät neáu khoâng tìm ñöôïc caùch ñoái phoù. ÔÛ böôùc 2, treân neàn taûng caûm xuùc môùi coù ñöôïc, boä naõo trung taâm, thoâng qua caùc theû nhôù, seõ tìm kieám trong boä nhôù löu tröõ caùc kinh nghieäm ñoái öùng coù lieân quan vôùi vaán ñeà. Boä naõo trung taâm seõ döïa treân seõ thöïc hieän vieäc so saùnh vaø phaân tích vaán ñeà ñaõ xaûy ra taïi Trung taâm töôûng töôïng, seõ döïa treân caùc kinh nghieäm ñaõ coù ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä hieäu quaû (töùc coù lôïi hay coù haïi cho caù nhaân). Naõo boä seõ tieáp tuïc duøng Trung taâm töôûng töôïng ñeå trình chieáu caùc giaûi phaùp coù theå xaûy ra, xem xeùt vaø so saùnh hieäu quaû cuûa caùc giaûi phaùp ñöôïc nghó ra. Boä naõo trung taâm seõ choïn ra caùch giaûi quyeát naøo cho caûm xuùc toát nhaát, döïa treân qui luaät veà caûm xuùc vaø kinh nghieäm ñoái öùng (töùc caùc nieàm tin) cuûa caù nhaân. Taát caû nhöõng thöù ñöôïc trình chieáu ôû trung taâm töôûng töôïng laø caùc yeáu toá taïo neân phaàn YÙ THÖÙC cuûa con ngöôøi. Keát quaû cuûa quaù trình so saùnh naøy seõ laøm thay ñoåi caùc thaønh phaàn caùc chaát khaùc nhau trong naõo boä vaø lieân tuïc taïo ra caùc caûm xuùc môùi. Caùc caûm xuùc seõ kích hoaït boä chæ huy haønh ñoäng ra leänh cho caùc cô quan cuûa cô theå ñeå taïo ra nhöõng haønh ñoäng töông öùng. Toaøn boä quaù trình suy luaän vaø so saùnh ñeàu ñöôïc boä naõo trung taâm caûm nhaän baèng caùc caûm xuùc nhaän ñöôïc töø caùc hoaït ñoäng cuûa heä thaàn kinh. Caùc cô cheá phaûn öùng laø töï ñoäng, ñöôïc laäp trình tröôùc theo baûn naêng vaø luoân bò aûnh höôûng raát maïnh bôûi caùc nieàm tin

Bí Mật Cảm Xuùc

cuûa caù nhaân. Ñaây cuõng chính laø caùi taïo neân khaùi nieäm voâ thöùc cuûa con ngöôøi. Noùi moät caùch khaùc : phaàn VOÂ THÖÙC chính laø caùc luoàng thaàn kinh chaïy beân trong cuûa boä naõo trung taâm vaø khoâng ñöôïc trình chieáu ôû trung taâm töôûng töôïng. Neáu caûm xuùc ôû möùc vöøa ñuû maïnh, caù nhaân seõ tieáp tuïc tìm vaø so saùnh vôùi caùc döõ lieäu, kinh nghieäm, kieán thöùc hay khaùi nieäm coù lieân quan ñeán vaán ñeà, ñöôïc löu trong phaàn boä nhôù löu tröõ. Khi tìm ñöôïc moät kinh nghieäm giaûi quyeát tình huoáng töông töï, naõo seõ töï ñoäng kích hoaït cô cheá phaûn öùng theo kòch baûn ñaõ coù saün. Trong tröôøng hôïp: neáu trong boä nhôù khoâng coù kinh nghieäm naøo ñeå giaûi quyeát vaán ñeà ñang xaûy ra thì boä naõo trung taâm seõ kích hoïat moät chöông trình tìm kieám môû roäâng, tìm caùch laáy theâm thoâng tin töø caùc nguoàn beân ngoaøi nhö lôøi khuyeân, saùch vôû, caùc thoâng tin, caùc söï kieän khaùc. Sau ñoù naõo boä seõ saép xeáp caùc döõ lieäu coù ñöôïc vaø so saùnh vôùi caùc kinh nghieäm töông töï, gaàn gioáng vôùi vaán ñeà. Neáu khoâng theå tìm ñöôïc caùc kinh nghieäm ñeå giaûi quyeát vaán ñeà. Boä naõo trung taâm seõ töï kích hoaït cô cheá phaûn öùng theo baûn naêng hoaëc seõ bò beá taéc, taïo neân hieän töôïng stress. Theo James W. Young trong cuoán saùch «Kyõ thuaät taïo ra yù töôûng» (Technique for Producing Ideas), qui trình saép xeáp caùc döõ lieäu naøy ñöôïc goïi laø qui trình saùng taïo cuûa caù nhaân. Keát quaû cuûa quaù trình so saùnh, suy luaän vaø saép xeáp seõ cho ra nhieàu giaûi phaùp khaùc nhau. Cô cheá töôûng töôïng seõ duøng caùc giaûi phaùp naøy ñeå döïng thaønh nhöõng kòch baûn vaø nhöõng tình huoáng khaùc nhau. Cô cheá töôûng töôïng seõ giuùp boä naõo trung taâm thaáy ñöôïc caùc böôùc tieáp theo tuøy vaøo moãi giaûi phaùp. Qua ñoù, naõo boä seõ ñaùnh giaù laïi vaø löïa choïn ra moät giaûi phaùp coù theå taïo cho caù nhaân moät caûm xuùc toái öu. Khi ñaõ coù giaûi phaùp, naõo boä seõ kích hoaït boä chæ huy haønh ñoäng cuûa caù nhaân. 94

95

Tröôøng hôïp 2 – Töø caùc taùc nhaân beân trong: Tuøy theo thôøi ñieåm, caùc tình traïng hoaït ñoäng cuûa cô theå seõ taïo ra nhöõng luoàng thaàn kinh aûnh höôûng leân trung taâm thaàn kinh caûm nhaän. Caùc noäi tieát toá (töùc hooùc moân) töông öùng ñöôïc seõ taïo ra moät kích thích vaøo boä naõo trung taâm, buoäc boä naõo trung taâm phaûi coù phaûn öùng ñeå xöû lyù tình huoáng. Ñaây laø moät cô cheá voâ thöùc ñaõ ñöôïc laäp trình theo baûn naêng. Tuøy theo söï hieän dieän thöøa hay thieáu huït cuûa caùc noäi tieát toá, tuøy theo haøm löôïng caùc chaát sinh hoùa vaøo töøng thôøi ñieåm maø naõo boä seõ coù nhöõng caûm xuùc khaùc nhau. Caûm xuùc coù ñöôïc seõ taùc ñoäng vaøo naõo boä. Phaàn boä naõo trung taâm seõ taùc ñoäng ñeå nhôù laïi caùc kinh nghieäm töông töï coù löu tröõ trong boä nhôù, tìm ra moät giaûi phaùp thích hôïp nhaát ñeå coù theå thieát laäp neân söï caân baèng löôïng hooùc moân hay hoaït chaát caàn thieát. Böôùc tieáp theo seõ dieãn ra gioáng nhö ôû böôùc 2 trong tröôøng hôïp 1 ñaõ neâu treân. Khi chuùng ta môùi sinh ra, phaàn boä nhôù seõ haàu nhö troáng roãng vì chöa coù caùc kinh nghieäm soáng naøo. Taát caû caùc phaûn xaï cuûa treû sô sinh (hoaëc cuûa thai nhi) hoaøn toaøn laø caùc phaûn xaï theo baûn naêng. Thöôøng laø khoùc, la to leân ñeå taïo söï chuù yù cuûa ngöôøi lôùn. (Treân thöïc teá caùc nhaø khoa hoïc baèng caùc phöông phaùp hieän ñaïi, quan saùt thaáy raèng thai nhi thaùng thöù 7 ñaõ coù tieáp nhaän vaø phaûn öùng vôùi aâm thanh vaø aùnh saùng töø moâi tröôøng beân ngoaøi). Trong quaù trình soáng vaø lôùn leân, em beù seõ ñöôïc luyeän taäp kyõ löôõng töøng chuùt moät ñeå taïo neân caùc phaûn xaï coù ñieàu kieän theo nhöõng qui ñònh cuûa xaõ hoäi. Caùc caûm xuùc coù ñöôïc keøm theo nhöõng haønh ñoäng seõ giuùp cho beù bieát ñöôïc ñieàu gì neân vaø ñieàu gì khoâng neân. Ñaây laø quaù trình xaây döïng neân voán kinh

Bí Mật Cảm Xuùc

nghieäm soáng vaø heä thoáng nieàm tin cuûa treû, qua ñoù taïo neân caùc thoùi quen cuûa caùc em sau naøy. Neáu treû em khoâng ñöôïc ñi hoïc, khoâng ñöôïc giaùo duïc thì, khoâng ñöôïc tieáp caän vôùi xaõ hoäi loaøi ngöôøi thì treû seõ haønh xöû hoaøn toaøn theo baûn naêng cuûa loaøi vaät: khoâng bieát noùi, khoâng theå giao tieáp ñöôïc vôùi ngöôøi khaùc tuy vaãn coù theå bieåu loä caùc caûm xuùc baèng ngoân ngöõ cô theå. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc chöùng minh khi moät soá ngöôøi röøng ñöôïc phaùt hieän ra. Ñieåm khaùc bieät lôùn giöõa boä naõo vôùi chieác maùy vi tính, hoaëc moät ngöôøi maùy, naèm ôû choã con ngöôøi laø moät thöïc theå soáng. Con ngöôøi luoân khoâng ngöøng hoïc hoûi, töï caäp nhaät, löïa choïn, xöû lyù caùc thoâng tin caûm nhaän thoâng qua ngoân ngöõ neàn taûng laø caûm xuùc, lieân tuïc thay ñoåi caùc döõ lieäu neàn taûng laø caùc nieàm tin, laøm cô sôû cho caùc quyeát ñònh cuûa caù nhaân. Do vaäy, vôùi cuøng moät taùc ñoäng nhöng vaøo nhöõng thôøi ñieåm khaùc nhau, caù nhaân seõ coù caùc quyeát ñònh khaùc nhau. Vì caùc tieâu chí ñeå so saùnh luoân ñöôïc caäp nhaät vaø thay ñoåi neân caùc nguyeân taéc vaø caùc nieàm tin cuûa chuùng ta cuõng deã bò thay ñoåi. Do vaäy, boä naõo seõ taïo neân caùc caûm xuùc khaùc nhau vaøo nhöõng thôøi ñieåm khaùc nhau tröôùc nhöõng taùc nhaân gioáng nhau. Vì vaäy, con ngöôøi seõ coù nhöõng haønh vi baát thöôøng raát khoù ñoaùn tröôùc. Tuy nhieân, caùc qui luaät vaø ñònh luaät veà caûm xuùc seõ laø nhöõng cô sôû neàn taûng ñeå caùc caù nhaân döïa vaøo ñoù maø haønh xöû trong cuoäc soáng. Cuõng nhö caùc qui luaät khaùc cuûa thieân nhieân, qui luaät vaø ñònh luaät veà caûm xuùc seõ giuùp chuùng ta kieåm soaùt vaø taùc ñoäng vaøo caùc qui trình ñang xaûy ra trong xaõ hoäi con ngöôøi. Caùc qui luaät veà caûm xuùc seõ giuùp chuùng ta döï ñoaùn vaø taùc ñoäng vaøo quaù trình ra quyeát ñònh cuûa con ngöôøi.

95

96

========

GIAÛI THÍCH VEÀ CAÙC GIAÁC MÔ

========

Khi chuùng ta nguû, «Trung taâm thaàn kinh caûm nhaän» ñöôïc nghæ ngôi vaø duy trì hoaït ñoäng ôû moät möùc ñoä raát thaáp, vì vaäy, caùc giaùc quan cuûa chuùng ta trôû neân raát keùm nhaïy caûm. Do haàu nhö khoâng coøn caùc taùc ñoäng töø moâi tröôøng beân ngoaøi neân «Boä naõo trung taâm» khoâng bò kích hoaït, khoâng taïo ra caùc phaûn öùng ñaùp laïi. Nhôø vaäy, Boä nhôù löu tröõ, Trung taâm töôûng töôïng vaø Boä chæ huy haønh ñoäng cuõng ñöôïc nghæ ngôi vì khoâng coù vieäc ñeå laøm. Maëc duø taát caû caùc cô quan cuûa naõo boä ñeàu giaûm möùc ñoä hoaït ñoäng xuoáng raát thaáp trong traïng thaùi nguû, nhöng boä naõo trung taâm vaãn bò kích hoaït töø caùc taùc nhaân taïo caûm xuùc töø beân trong. Caùc cô cheá phaûn öùng seõ töông töï nhö ôû tröôøng hôïp 2, nhöng caùc phaûn öùng khoâng coøn chính xaùc nhö khi cô theå tænh taùo. Trong giaác nguû, caùc taùc nhaân beân trong thöôøng do nhöõng nhu caàu thieáu huït caûm xuùc toát, hoaëc do nhöõng caûm xuùc xaáu ôû daïng stress hoaëc soác caûm xuùc taïo ra. Do caùc luoàng thaàn kinh ñöôïc boä naõo trung taâm taïo ra trong traïng thaùi thuï ñoäng neân caùc caûm xuùc ñöôïc taïo ra khoâng coøn chính xaùc vaø gaây ra nhöõng sai leäch, choïn khoâng ñuùng caùc theû nhôù caàn thieát. Vì vaäy caùc döõ lieäu, caùc kinh nghieäm ñoái öùng ñöôïc truy caäp töø Boä nhôù löu tröõ cuõng seõ bò loãi vaø caùc hình aûnh ñöôïc khoâi phuïc taïi Trung taâm töôûng töôïng thöôøng raát loän xoän, seõ laø caùc kòch baûn raát ngoä nghónh, kyø dò vaø khaùc vôùi thöïc teá. Tuy nhieân, trong tröôøng hôïp nhöõng taùc nhaân beân trong ñuû maïnh vaø roõ raøng thì caùc giaác mô ñöôïc trình chieáu seõ roõ raøng, thaäm chí coøn coù veû hôïp lyù vaø taïo cho caù nhaân caûm nhaän y nhö ñang chöùng kieán nhöõng chuyeän xaûy ra trong ñôøi thaät – töùc gioáng y nhö caùc caûm nhaän coù töø phaàn yù thöùc cuûa naõo boä.

Bí Mật Cảm Xuùc

*

*

*

Trong moät töông lai khoâng xa, con ngöôøi seõ taïo ra ñöôïc nhöõng trí thoâng minh nhaân taïo coù khaû naêng hieåu vaø coù caùc khaû naêng ñöa ra nhöõng phaûn öùng töông töï nhö phaûn öùng döïa treân caûm xuùc cuûa con ngöôøi. Nhöng chaéc chaén ñoù chæ laø moät traïng thaùi cuûa maùy moùc ñaõ ñöôïc laäp trình saün. Ngoaïi tröø tröôøng hôïp con ngöôøi coù theå phaùt minh ra caùch keát hôïp maùy moùc vôùi boä naõo cuûa con ngöôøi (nhö caâu chuyeän trong boä phim vieãn töôûng RoboCop cuûa Hollywood), maùy moùc seõ maõi laø maùy moùc. Caûm xuùc chæ coù ñöôïc ôû caùc cô theå soáng, bôûi maùy khoâng theå soáng, khoâng caûm ñöôïc vaø raát khoù ñeå coù ñöôïc moät tröôøng nhaân ñieän töông töï nhö cuûa con ngöôøi. - 48 CAÛM XUÙC – LOAÏI NGOÂN NGÖÕ NEÀN TAÛNG CUÛA LOAØI NGÖÔØI Baûn thaân con ngöôøi luoân caûm nhaän moïi thöù treân ñôøi thoâng qua moät ngoân ngöõ neàn taûng: Caùc Caûm Xuùc. Treân theá giôùi coù raát nhieàu daân toäc khaùc nhau vaø moãi daân toäâc coù moät ngoân ngöõ rieâng. Öôùc tính coù hôn 2500 loaïi ngoân ngöõ treân toaøn theá giôùi. Vieäc trao ñoåi baèng tieáng noùi luoân laø moät trôû ngaïi lôùn. Cho duø caù nhaân laø ngöôøi da traéng, da ñen hay da vaøng, thì taùc ñoäng maø caù nhaân caûm nhaän ñöôïc cuoái cuøng vaãn laø nhöõng caûm xuùc. Khi anh nhaên maët ñau ñôùn, khi anh hôùn hôû vui veû, khi anh traàn tö ñau khoå,… taát caû caùc daân toäc ñeàu coù theå hieåu ñöôïc traïng thaùi cuûa ngöôøi khaùc qua caùc caûm xuùc ñöôïc theå hieän baèng veû maët, aâm thanh, cöû chæ vaø ñieäu boä. 96

97

Caûm xuùc chính laø loaïi ngoân ngöõ neàn taûng cuûa con ngöôøi. Hieåu vaø kieåm soaùt ñöôïc ngoân ngöõ caûm xuùc, chuùng ta seõ taùc ñoäng ñöôïc tôùi taát caû moïi ngöôøi treân theá giôùi naøy. Caûm xuùc cuûa moät caù nhaân ñöôïc bieåu loä qua 3 daïng khaùc nhau: + Söï thay ñoåi cuûa tröôøng nhaân ñieän quanh naõo boä. + Qua ngoân ngöõ aâm thanh - töùc qua lôøi noùi, aâm thanh do cô quan phaùt aâm taïo ra. + Qua ngoân ngöõ hình aûnh - töùc ngoân ngöõ cô theå, caùc haønh vi, thaùi ñoä, cöû chæ. 1/ Tröôøng nhaân ñieän cuûa caù nhaân: Caùc nhaø khoa hoïc ñaõ phaùt hieän ra raèng moãi cô theå soáng ñeàu coù moät tröôøng nhaân ñieän bao quanh. Baèng caùc loaïi thieát bò caûm nhaän coù ñoä nhaïy cao, chuùng ta ñaõ coù theå chuïp aûnh ñöôïc tröôøng nhaân ñieän cuûa caùc vaät theå soáng. ÔÛ con ngöôøi, tröôøng nhaân ñieän ñöôïc taïo neân töø voøng luaân chuyeån cuûa maùu huyeát, döôõng khí vaø ñaëc bieät laø caùc luoàng daãn truyeàn thaàn kinh. Do taát caû moïi caûm xuùc ñeàu xaûy ra trong naõo, do ñoù khi naõo boä thay ñoåi döôùi taùc ñoäng cuûa caùc luoàng thaàn kinh vaø thaønh phaàn hoùa chaát - töùc thay ñoåi caùc caûm xuùc - thì tröôøng ñieän töø quanh naõo cuõng seõ bò thay ñoåi theo. Vieäc phaùt hieän ra tröôøng nhaân ñieän coù theå giuùp giaûi thích ñöôïc raát nhieàu hieän töôïng nhö thaàn giao caùch caûm – do caùc soùng ñieän lan truyeàn trong khoâng gian, hay hieän töôïng ngöôøi cheát nhaäp hoàn vaøo ngöôøi coøn soáng – do trong moät soá tröôøng hôïp, gaëp moâi tröôøng ñaëc bieät, tuy ngöôøi cheát roài nhöng tröôøng nhaân ñieän vaãn coøn vaø troâi ñi trong khoâng khí, taùc ñoäng vaøo

Bí Mật Cảm Xuùc

naõo boä cuûa nhöõng ai loït vaøo vuøng aûnh höôûng töông töï nhö cô cheá cuûa töø tröøông nam chaâm leân saét theùp. Baèng yù thöùc, chuùng ta raát khoù caûm nhaän tröôøng nhaân ñieän, nhöng treân thöïc teá, chuùng ta luoân bò taùc ñoäng bôûi caùc tröôøng nhaân ñieän cuûa nhöõng ngöôøi xung quanh. Khaû naêng caûm ñöôïc tröôøng nhaân ñieän chính laø giaùc quan thöù 6 cuûa con ngöôøi. Nhöõng ngöôøi coù khaû naêng caûm nhaän cao hoaøn toaøn coù theå caûm ñöôïc söï thay ñoåi cuûa tröôøng nhaân ñieän. 2/ Ngoân ngöõ aâm thanh : Ñaây laø caùch thoâng duïng vaø deã daøng nhaát. Tuy nhieân, do cuoäc soáng raát phöùc taïp neân con ngöôøi thöôøng noùi ra nhöõng ñieàu hoï nghó laø seõ phuø hôïp vôùi ngöôøi nghe nhöng laïi khoâng neâu ñuùng ñöôïc caùc caûm xuùc cuûa caù nhaân, hoaëc seõ theå hieän söï vieäc thoâng qua laêng kính caûm xuùc cuûa hoï laøm söï vieäc thöïc teá bò sai leäch. Do vaäy, caùc thoâng ñieäp theå hieän caûm xuùc qua lôøi noùi thöôøng khoâng chính xaùc vaø khoâng ñaùng tin caäy. 3/ Ngoân ngöõ hình aûnh : Ngoaïi tröø moät soá ngaønh ñaëc bieät nhö giaùo vieân, phaùt thanh vieân, ña soá chuùng ta thöôøng chæ duøng lôøi noùi trong khoaûng thôøi gian khoâng hôn 2 tieáng ñoàng hoà moãi ngaøy – öôùc chöøng baèng 1/8 khoaûng thôøi gian maø caù nhaân thöùc vaø hoaït ñoäng haøng ngaøy. Trong 7/8 soá thôøi gian coøn laïi, chuùng ta khoâng noùi baèng lôøi. Trong khoaûng thôøi gian naøy, chuùng ta luoân noùi baèng caùc cöû chæ vaø veû maët, theå hieän caùc traïng thaùi caûm xuùc cuûa chuùng ta – ñaây laø loaïi ngoân ngöõ baèng hình aûnh hay coøn goïi laø ngoân ngöõ cuûa cô theå. Chuùng ta thöôøng khoâng ñeå yù laø mình luoân luoân ñang “noùi” baèng veû maët, ñieäu boä, baèng thaùi ñoä vaø cöû chæ cuûa chính mình, maëc duø khoâng heà thoát ra moät lôøi. Khi baïn böôùc vaøo vaên phoøng trong taâm traïng ñang cöïc kyø giaän döõ, ngay töùc khaéc, neùt maët vaø caùch theå hieän 97

98

seõ noùi leân caûm xuùc cuûa baïn. Moïi ngöôøi seõ thaáy ñöôïc, caûm nhaän ñöôïc vaø caûm xuùc xaáu cuûa baïn seõ taïo ra caùc caûm xuùc xaáu khaùc cho moïi ngöôøi. Ñieàu raát dôû laø chuùng ta thöôøng khoâng yù thöùc raèng mình ñang luoân luoân “noùi” baèng ngoân ngöõ cô theå. Chuùng ta deã theå hieän nhöõng thaùi ñoä raát teä hoaëc raát khoâng teá nhò moät caùch thieáu yù thöùc vaø taïo ra haøng loaït caùc caûm xuùc xaáu cho ngöôøi khaùc. Ngoân ngöõ cuûa cô theå thöôøng seõ bieåu loä ra caùc traïng thaùi caûm xuùc thaät maø caù nhaân khoù coù theå ñoùng kòch, hay giaû boä ñöôïc. Do vaäy, caùch toát nhaát ñeå ñoïc vaø hieåu ñöôïc caûm xuùc moät caùch chính xaùc laø thoâng qua quaù trình quan saùt caùc ngoân ngöõ cô theå cuûa ñoái töôïng. - 49 CHÆ SOÁ CAÛM XUÙC EQ - EMOTIONAL QUOTIENT VAØ KHAÛ NAÊNG ÑOÏC CAÛM XUÙC NGÖÔØI KHAÙC Theo nghieân cöùu cuûa tieán só Daniel Goleman, moãi caù nhaân ñeàu coù moät naêng löïc caûm xuùc – Emotional Intelligent (töùc EI). EI laø khaû naêng caûm nhaän, hieåu vaø ñoàng caûm ñöôïc vôùi caûm xuùc cuûa ngöôøi khaùc. Thaáy moät em beù bò gaõy tay chaûy maùu ñang ñau ñôùn, chuùng ta caûm ñöôïc noãi ñau cuûa beù vaø tìm caùch giuùp ñôõ beù vöôït qua côn ñau. Khi thaáy ai ñoù aên moät mieáng chanh vaø nhaên maët vì quaù chua, baïn seõ chaûy nöôùc mieáng vì nhôù tôùi caûm giaùc cöïc kyø chua cuûa traùi chanh, neáu baïn ñaõ töøng neám thöû. Gaëp nhöõng cuï giaø aên xin raùch röôùi cöïc khoå, chuùng ta caûm thaáy thöông haïi, xoùt xa cho hoï, tìm caùch boá thí cho hoï chuùt ít vôùi mong muoán giuùp hoï ñôõ cô cöïc hôn.

Bí Mật Cảm Xuùc

Naêng löïc caûm xuùc giuùp chuùng ta hieåu ñöôïc vaø caûm ñöôïc ngöôøi khaùc, phaùn ñoaùn ñöôïc nhöõng nhu caàu, nhöõng phaûn öùng cuûa hoï, qua ñoù chuùng ta coù bieän phaùp taùc ñoäng vaøo ngöôøi khaùc, taïo cho hoï caùc caûm xuùc maø mình mong muoán, taùc ñoäng vaøo hoï, thuyeát phuïc vaø daãn duï hoï theo yù muoán cuûa mình. Ñoä lôùn cuûa Naêng Löïc Caûm Xuùc seõ ñöôïc xaùc ñònh baèng EQ – Emotional Quotient.

chæ soá

EQ cuõng laø moät daïng naêng löïc baåm sinh töông töï nhö IQ (töùc chæ soá thoâng minh – Intelligent Quotient), nhöng EQ laïi naèm ôû khaû naêng “ñoïc” ñöôïc caûm xuùc cuûa ngöôøi khaùc vaø khaû naêng “kieåm soaùt” ñöôïc caûm xuùc cuûa chính baûn thaân mình. Neáu thaáy con baïn bò keïp tay vaøo caùnh cöûa chaûy maùu vaø khoùc, baïn seõ tìm caùch xoa dòu söï ñau ñôùn vì baïn caûm ñöôïc laø noù raát ñau. Khi ngöôøi haøng xoùm coù ngöôøi thaân ñi xa trôû veà, baïn sang chuùc möøng, chia vui cuøng hoï. Khi baïn lôõ gaây toån thöông cho ngöôøi khaùc, thaáy hoï bò ñau khoå, baïn seõ caûm thaáy hoái haän vaø muoán xin loãi,… Taát caû caùc haønh ñoäng vaø caùc phaûn öùng cuûa baïn phuï thuoäc vaøo caùch thöùc vaø khaû naêng caûm nhaän ñöôïc nhöõng keát quaû coù theå seõ xaûy ra khi baïn haønh ñoäng. Söï caûm nhaän naøy seõ laø baùnh laùi ñònh höôùng cho moïi ngöôøi trong caùc moái quan heä töông taùc haøng ngaøy. Haàu heát chuùng ta ñeàu coù khaû naêng theå hieän raát toát caùc caûm xuùc töø khi môùi sinh ra, cuõng gioáng nhö treû sô sinh khi môùi ra ñôøi ñeàu coù khaû naêng bôi ñöôïc. Nhöng do caùc qui ñònh, caùc luaät leä vaø söï phöùc taïp cuûa xaõ hoäi, caùc naêng löïc caûm nhaän cuûa chuùng ta maát daàn theo thôøi gian. Taát caû moïi ngöôøi ñang laø dieãn vieân ôû trong saân khaáu cuoäc ñôøi. Chuùng ta khoâng theå khoùc to leân khi ñau khoå, chuùng ta khoâng theå töï do cöôøi heùt leân khi vui söôùng bôûi moïi vieäc caàn phaûi theå hieän döïa treân caùc tieâu chí xaõ hoäi ta ñang soáng ñaët ra. Caùc caûm xuùc bò doàn neùn vaø taïo ra voâ soá caùc vaán ñeà caàn phaûi ñoái maët moãi ngaøy.

98

99

Do hoaøn caûnh vaø moâi tröôøng thay ñoåi, do caùc khaùi nieäm veà khoâng gian, thôøi gian vaø do söï taùc ñoäng cuûa caùc loaïi luaät leä trong xaõ hoäi, con ngöôøi ngaøy nay thöôøng xuyeân bò caùc beänh roái loaïn veà caûm xuùc, bò giaûm hay maát khaû naêng ñoàng caûm vôùi ngöôøi khaùc. Theo thôøi gian, moïi ngöôøi ngaøy caøng trôû neân chai lì caûm xuùc vaø coá gaéng keàm cheá caùc caûm xuùc cuûa mình, khoâng muoán hoaëc khoâng daùm boäc loä caùc caûm xuùc thaät cuûa baûn thaân. Baét nguoàn töø söï doàn neùn caùc caûm xuùc xaáu vaø thieáu thoán caùc caûm xuùc toát, thieáu khaû naêng ñoàng caûm do söï maëc caûm vaø ích kyû cuûa caù nhaân, caùc loaïi beänh nhö gieát ngöôøi haøng loaït, hieáp daâm, baïo löïc, löøa ñaûo, phaûn boäi,… ngaøy caøng trôû thaønh nhöõng vaán ñeà noåi coäm cuûa theá giôùi. Beân caïnh ñoù, haøng loaït caùc loaïi beänh veà thaàn kinh nhö nhieãu taâm, ña nhaân caùch, maát trí, taâm thaàn phaân lieät,… cuõng ñeàu baét nguoàn töø keát quaû do caùc va ñaäp laøm toån thöông naõo, hoaëc söï doàn neùn vaø bò taùc ñoäng bôûi caùc caûm xuùc xaáu do moâi tröôøng soáng taïo ra. Trong thöïc teá nhöõng ngöôøi coù naêng löïc xuùc caûm cao (EQ) thöôøng trôû thaønh ngöôøi laõnh ñaïo, nhöõng nhaø ngoaïi giao, nhaø kinh doanh thaønh ñaït. - 50 CAÙC BIEÄN PHAÙP ÑEÅ THAY ÑOÅI VAØ LAØM GIAØU NHÖÕNG CAÛM XUÙC TOÁT Taát caû caùc caù nhaân ñeàu höôùng ñeán vieäc tìm caùch naâng cao “ñôøi soáng tinh thaàn” cuûa mình baèng moät hay nhieàu phöông thöùc khaùc nhau. Sau ñaây laø moät soá phöông thöùc giuùp taïo ra vaø naâng cao möùc ñoä cuûa caùc caûm xuùc toát.

Bí Mật Cảm Xuùc

Naêm bieän phaùp giuùp laøm giaøu caûm xuùc : 1+ Noã löïc laøm vieäc vaø tìm kieám trong cuoäc soáng nhöõng ñieàu kieän ñeå thoûa maõn caùc naác nhu caàu 2+ Töï kyû aùm thò 3+ Tham gia caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi 4+ Söû duïng caùc nieàm tin vaø tö töôûng cuûa toân giaùo 5+ Duøng caùc chaát kích thích 1/ Noã löïc laøm vieäc ñeå thoûa maõn caùc nhu caàu Ñaây laø caùch maø taát caû moïi ngöôøi ñeàu phaûi laøm. Söï khaùc bieät quan troïng chính laø caùc heä qui chieáu caûm xuùc vaø thaùi ñoä soáng tích cöïc hay tieâu cöïc cuûa caù nhaân trong quaù trình laøm vieäc. Ngöôøi coù suy nghó tích cöïc seõ luoân coù ñöôïc söï haøi loøng, coøn ngöôøi suy nghó tieâu cöïc seõ chæ thaáy toaøn ñau khoå. “Tieàn” vaø “Quyeàn” laø muïc ñích chính maø haàu heát caùc caù nhaân ñeàu höôùng tôùi. Söï thoûa maõn thöïc söï khoâng naèm ôû “Tieàn” hay “Quyeàn löïc” maø chính laø caùc caûm xuùc toát do 2 yeáu toá naøy mang laïi. “Tieàn” vaø “Quyeàn” seõ laø nhöõng coâng cuï ña naêng ñeå giuùp chuùng ta coù ñöôïc caùc caûm xuùc toát. Coù tieàn, baïn seõ coù theå mua ñöôïc nhöõng dòch vuï, nhöõng loaïi haøng hoùa giuùp chuùng ta soáng deã chòu hôn, ñaày ñuû hôn. Khi coù quyeàn, chuùng ta seõ ñöôïc ngöôøi khaùc phuïc tuøng, kính troïng vaø hoï seõ phaûi mang laïi caùc caûm xuùc toát cho chuùng ta. Nhöng caàn yù thöùc raèng tieàn vaø quyeàn seõ khoâng taïo cho baïn caûm xuùc toát neáu baïn khoâng bieát xöû duïng ñuùng caùch. Tieàn vaø quyeàn khoù coù theå mua ñöôïc trí thoâng minh, yù chí, naêng löïc saùng taïo, naêng löïc caûm xuùc hoaëc mua theâm ñöôïc thôøi gian. Trong ña soá caùc tröôøng hôïp, söï tham lam tieàn baïc luoân laø nguyeân nhaân taïo neân nhöõng noãi baát haïnh, nhöõng vaán ñeà ñau khoå, caùc teä naïn xaõ hoäi vaø caùc thaûm hoïa cho moâi tröôøng,… 99

100

2/ Töï kyû aùm thò Töø xa xöa ngöôøi ta ñaõ yù thöùc laø khoâng nhaát thieát phaûi coù “Tieàn” vaø “Quyeàn” thì môùi ñaït ñöôïc caùc caûm xuùc toát. Töï kyû aùm thò laø caùch töï haøi loøng vôùi nhöõng gì mình ñaït ñöôïc. Baèng caùch so saùnh vôùi nhöõng ñieàu kieän soáng, nhöõng heä qui chieáu caûm xuùc thaáp hôn mình, hoaëc töï tìm cho mình caùc caûm xuùc toát baèng caùch taêng cöôøng möùc ñoä caûm nhaän. “Töï kyû aùm thò” seõ giuùp baïn tìm ra nhöõng giaù trò tinh thaàn tích cöïc töø nhöõng ñieàu bình thöôøng trong cuoäc soáng Töø xa xöa, con ngöôøi ñaõ nhaän ra raèng caùc caûm xuùc toát coù ñöôïc khoâng chæ do taùc ñoäng töø beân ngoaøi maø coøn taïo neân töø caùc yù nghó cuûa caù nhaân. Tuøy vaøo caùch choïn löïa nhöõng yeáu toá taùc ñoäng maø chuùng ta seõ coù ñöôïc nhöõng caûm xuùc toát maø khoâng caàn phaûi toán tieàn, khoâng toán nhieàu noã löïc. Baûn seõ caûm thaáy ñöôïc nhieàu ñieàu khi chuù yù caûm nhaän taát caû söï vieäc xaûy ra quanh mình vaø ñi tìm caùc giaù trò rieâng ôû trong nhöõng söï vieäc naøy. Töï kyû aùm thò coøn coù nhöõng caùch goïi khaùc nhö “Zen”, “Thieàn”, “Tu”, “Veà vôùi thieân nhieân”,… Ñaây thöïc chaát laø nhöõng phöông phaùp giuùp caù nhaân chuû ñoäng kieåm soaùt ñöôïc caùc caûm xuùc cuûa baûn thaân. Taïi caùc nöôùc Phöông Taây hieän nay ñang raát thònh haønh phöông phaùp ”NLP” - töùc Neuro-Linguistic Programming ñaây laø moät phöông phaùp laäp chöông trình cho trí naõo - töï ñieàu khieån naõo boä ñeå taïo ra caùc caûm xuùc toát. Caùch ñôn giaûn ñeå baïn coù theå aùp duïng kyõ thuaät naøy laø töï xaùc ñònh cho mình nhöõng “töø khoùa” töông ñöông vôùi nhöõng traïng thaùi caûm xuùc quan troïng. Moãi khi baïn rôi vaøo caùc traïng thaùi caûm xuùc ñaõ ñöôïc laäp trình, caùc töø khoùa seõ xuaát hieän trong taâm trí cuûa baïn, giuùp baïn vöôït ra khoûi aûnh höôûng cuûa caûm xuùc, kieåm soaùt ñöôïc caùc haønh vi cuûa mình vaø qua ñoù vöôït qua ñöôïc caùc tình huoáng khoù khaên.

Bí Mật Cảm Xuùc

Ví duï: Moãi khi gaëp thaát baïi, chuùng ta seõ deã rôi vaøo caùc traïng thaùi chaùn naûn, tuyeät voïng,… töø khoùa maø chuùng ta coù theå duøng laø “Thöû thaùch” – töôïng tröng cho quan nieäm: ‘Khoâng bao giôø thaát baïi – taát caû laø thöû thaùch’. Moãi khi rôi vaøo tình huoáng giaän döõ, töø khoùa coù theå seõ laø “Andrenalin” – töùc nhaéc baûn thaân raèng : caàn kieåm phaûi soaùt löôïng andrenalin trong naõo, khoâng ñeå caùc suy nghó laøm chuùng ta maát kieåm soaùt. 3/ Tham gia caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi Ñaây laø moät phöông phaùp raát thònh haønh hieän nay treân theá giôùi. Döïa treân khaùi nieäm “cho töùc laø nhaän”, khi tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi ñích thöïc, baûn thaân caù nhaân tham gia seõ coù ñöôïc nieàm töï haøo veà yù nghóa cuûa coâng vieäc vaø ñöôïc söï coâng nhaän cuûa xaõ hoäi, daønh ñöôïc söï kính troïng cuõng nhö tình caûm cuûa taâïp theå. Vieäc tham gia caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi ñaùp öùng cho nhu caàu baûn naêng laø duy trì noøi gioáng vaø seõ taïo ra caùc caûm xuùc raát toát ñeïp. Neáu ñöùng ôû goùc ñoä beân ngoaøi thöôøng baïn seõ khoù coù theå thaáy ñöôïc giaù trò caûm xuùc maø loaïi hoaït ñoäng naøy mang laïi. 4/ Caùc nieàm tin vaø tö töôûng toân giaùo Tin vaøo toân giaùo laø moät phöông phaùp töông ñoái deã vaø ñöôïc haàu heát moïi ngöôøi aùp duïng. Tuy nhieân, möùc ñoä hieäu quaû coøn phuï thuoäc raát nhieàu vaøo möùc ñoä thaønh khaån, vaøo ñöùc tin cuûa caù nhaân. Caùc toân giaùo laø choã döïa tinh thaàn, giuùp giaûi toûa caùc caûm xuùc xaáu, taïo cho caù nhaân nhöõng heä giaù trò rieâng veà leõ soáng, veà tö töôûng, caùch suy nghó… ñeå ñaït ñöôïc caûm xuùc toát. Tuy nhieân neáu khoâng coù moät caùch nghó tích cöïc thì toân giaùo deã laøm chuùng ta trôœ neân cam chòu vaø soáng thuï ñoäng, khoâng coøn khaœ naêng ñoái dieän vôùi thöïc teá cuoäc soáng. 100

101

5/ Söû duïng caùc chaát hoaëc caùc taùc nhaân kích thích Ñaây laø bieän phaùp deã thöïc hieän nhaát, nhöng cuõng deã gaây ra nhöõng haäu quaû tai haïi nhaát neáu khoâng töï kieåm soaùt ñöôïc baœn thaân. Cuoäc soáng luoân trôœ neân phong phuù hôn, aán töôïng hôn vôùi caùc loaïi chaát kích thích. Ñôn giaœn nhaát laø gia vò. Theâm moät chuùt maën hôn, chua hôn, cay hôn, ngoït ngaøo hôn,… theâm moät chuùt muøi höông,… duøng nhieät ñoä aám aùp hôn, maùt meœ hôn,… hay laø traœi nghieäm vôùi nhöõng giai ñieäu giaøu xuùc caœm,… Chuùng ta coù theå duøng taát caœ caùc taùc nhaân beân ngoaøi, taùc ñoäng leân 5 giaùc quan cuœa mình ñeå taïo ra nhöõng caœm xuùc toát hoaëc giaœi toaœ caùc caœm xuùc xaáu. Khoâng phaûi deã daøng ñeå töï nhieân baïn may maén coù ñöôïc moät caûm xuùc toát. Vì vaäy caùch duøng caùc aïng chaát kích thích seõ giuùp cho caù nhaân coù nhöõng caûm nhaän tích cöïc ngay töùc thì. Rieâng ñoái vôùi nhöõng chaát gaây nghieän tai haïi, khi cô theå ñaõ quen vôùi lieàu löôïng ban ñaàu thì caù nhaân phaûi taêng möùc ñoä söû duïng nhieàu hôn vaø keát cuïc laø töï huûy hoaïi cô theå => Taát caû caùc chaát kích thích, duø nhaân taïo hay töï nhieân, khi caù nhaân laïm duïng quaù möùc ñeàu seõ gaây tai hoaï cho chính caù nhaân söû duïng noù. BA HÖÔÙNG THAY ÑOÅI GIUÙP TAÏO RA CAÙC CAÛM XUÙC TOÁT 1/ Thay ñoåi moâi tröôøng, khoâng gian soáng vaø laøm vieäc. 2/ Thay ñoåi caùc qui trình trong cuoäc soáng vaø coâng vieäc. 3/ Thay ñoåi caùc nieàm tin vaø caùc heä qui chieáu caûm xuùc.

Bí Mật Cảm Xuùc

- 51 SOÁ PHAÄN CUOÄC ÑÔØI BAÏN LAØ DO CHÍNH BAÏN TAÏO NEÂN Baét ñaàu töø nhöõng phaûn xaï theo baûn naêng soáng coøn cuûa gioáng noøi vaø cuûa baûn thaân, con ngöôøi ñaõ töøng böôùc moät phaùt trieån theo qui luaät tieán hoaù maø Darwin ñaõ chæ ra. Trong quaù trình sinh ra, lôùn leân vaø tröôûng thaønh, chuùng ta ñaõ ñöôïc xaõ hoäi xung quanh laäp trình moät caùch raát saâu saéc. Khi rôi vaøo moät tình huoáng, chuùng ta seõ choïn moät trong soá vaøi phöông aùn phaûn öùng theo kinh nghieäm maø xaõ hoäi ñaõ daïy ta. Ña phaàn moïi ngöôøi ñeàu khoâng hieåu vaø khoâng giaûi thích ñöôïc taïi sao chuùng ta toàn taïi trong theá giôùi naøy, taïi sao chuùng ta ñaõ haønh xöû nhö theá naøy hoaëc nhö theá kia. Taïi sao chuùng ta taïo neân chính soá phaän cuûa mình. Do söï thieáu hieåu bieát, chuùng ta ñaønh chaáp nhaän tin raèng coù moät theá löïc sieâu nhieân naøo ñoù ñaõ saép xeáp vaø daãn daét taát caû moïi ngöôøi treân theá gian naøy. Treân thöïc teá, chính caûm xuùc ñaõ daãn daét taát caû chuùng ta taïo neân cuoäc ñôøi cuûa mình. Soá phaän vaø nhaân caùch cuûa moät ngöôøi phuï thuoäc vaøo nhöõng söï kieän ngaãu nhieân xaûy ra trong cuoäc ñôøi cuûa caù nhaân vaø seõ taïo cho caù nhaân söï nhaän thöùc veà theá giôùi xung quanh. Cuoäc ñôøi cuûa chuùng ta ñang toàn taïi vaø phaùt trieån theo qui trình:

101

102

[Taùc nhaân beân ngoaøi] => [Caûm xuùc] => [Kieán thöùc]=> [Suy luaän döïa treân kinh nghieäm ñoái öùng] => [Haønh vi] => [Kinh nghieäm môùi] => [Baœn lónh] => [Nieàm tin] => [Thoùi quen] => [Tính caùch] => [Soá phaän] Nhö vaäy, tính caùch vaø soá phaän cuûa moãi chuùng ta ñang bò aûnh höôûng vaø leä thuoäc vaøo caùc “taùc nhaân taïo caûm xuùc” vaø döïa vaøo “voán kinh nghieäm ñoái öùng” - töùc “voán kieán thöùc” cuûa caù nhaân. Khi yù thöùc ñöôïc ñieàu naøy, neáu coù moät chöông trình huaán luyeän phuø hôïp, con ngöôøi hoaøn toaøn coù theå taïo ra caùc anh huøng hay nhöõng vò thaùnh baèng caùch gaén caùc haønh ñoäng cuûa caù nhaân vaøo cuøng vôùi nhöõng caûm xuùc mong muoán ñeå taïo ra caùc thoùi quen vaø caùc phaûn öùng coù ñieàu kieän. Phöông phaùp naøy ñaõ ñöôïc con ngöôøi aùp duïng haøng ngaøn naêm nay ñeå luyeän thuù röøng thaønh thuù nhaø, luyeän thuù hoang bieát bieåu dieãn xieác. Ngöôøi ta seõ thöôûng thöùc aên khi con vaät thöïc hieän ñöôïc moät ñoäng taùc caàn thieát, seõ cho chuùng aên roi voït khi chuùng coá tình khoâng nghe leänh. Tuy nhieân, con ngöôøi caàn moät cô cheá daïy doã vaø ñaøo taïo khaùc hôn, tinh teá vaø phöùc taïp hôn, bôûi vì trong moãi chuùng ta coù 2 baûn naêng khoù coù theå thay theá laø duy trì söï toàn taïi cuûa gioáng noøi vaø duy trì söï toàn taïi cuûa baûn thaân. Neáu khoâng hieåu ñöôïc caûm xuùc thì raát khoù ñeå giaùo duïc, huaán luyeän vaø ñaøo taïo con ngöôøi moät caùch hieäu quaû. Khi chuùng ta khoâng hieåu bieát veà nhöõng gì xaûy ra xung quanh, chuùng ta seõ lo sôï, maát ñi söï tin töôûng vaøo khaû naêng cuûa baûn thaân vaø deã bò thaát baïi. Söï töï tin chæ coù ñöôïc khi baïn coù baûn lónh vaø coù voán kinh nghieäm ñoái öùng ñuû lôùn.

Bí Mật Cảm Xuùc

Neáu baïn khoâng bieát ñieàu gì seõ xaûy ra vaø chuyeän gì ñaõ xaûy ra, baïn seõ lo sôï vaø phaûi caàu cöùu hoaëc döïa vaøo moät ai ñoù coù ñuû kinh nghieäm. Trong cuoäc soáng, khoù ai coù theå bieát ñöôïc moïi chuyeän xaûy ra. Vì vaäy luoân toàn taïi caùc cô hoäi ñeå nhöõng ngöôøi thoâng thaùi (bieát nhieàu hôn ngöôøi khaùc) hoaëc nhöõng caù nhaân coù baûn lónh ñöùng ra cung caáp nieàm tin cho moïi ngöôøi. Khi ñaõ ñoái maët vôùi söï thieáu hieåu bieát vaø noãi sôï thì taát caû moïi ngöôøi, töø toång thoáng cho tôùi daân thöôøng ñeàu maát nieàm tin vaøo baûn thaân. Hoï seõ phaûi coá taïo cho mình söï töï tin baèng caùch döïa vaøo söï hieåu bieát vaø chæ daãn cuûa ngöôøi khaùc nhö thaàn thaùnh, ngöôøi laõnh ñaïo tinh thaàn, töø söï höôùng daãn cuûa caùc baùc só taâm lyù, cuûa nhöõng vò thaày boùi, thaày töôùng soá, hay caùc queû töû vi. Töø khi sinh ra, moãi chuùng ta laø moät cô theå soáng hoaøn haûo vaø coù nhöõng khaû naêng töông töï nhö nhau. Söï choïn loïc cuûa töï nhieân ñaõ taïo ra giôùi tính, taïo ra caùc caáu truùc cuûa cô theå, söï phöùc taïp cuûa naõo boä cuõng nhö söï ña daïng trong caùc loaïi caûm xuùc cuûa con ngöôøi. Thoâng qua caùc hieåu bieát, qua caùc nhu caàu vaø caùc naêng löïc veà caûm xuùc, chuùng ta coù theå taïo ra nhöõng ñieàu kyø dieäu cho chính baûn thaân mình vaø cho moïi ngöôøi.

- 52 CAÛM XUÙC LAØ NGUYEÂN NHAÂN THUÙC ÑAÅY SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA XAÕ HOÄI LOAØI NGÖÔØI Caûm xuùc ñaõ ñoùng vai troø coát loõi trong suoát quaù trình haøng trieäu naêm tieán hoùa cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi.

102

103

Söï khaùc bieät giöõa con ngöôøi vaø caùc ñoäng vaät khaùc chính laø khaû naêng caûm nhaän vaø dieãn taû caûm xuùc. Boä naõo cuûa con ngöôøi ñaõ phaùt trieån vaø hoaøn thieän nhö ngaøy nay chính laø do söï taùc ñoäng vaø nhu caàu phaùt trieån cuûa caùc loaïi caûm xuùc. Caûm xuùc giuùp chuùng ta caûm nhaän ñöôïc söï thay ñoåi cuûa moâi tröôøng, caûm nhaän ñöôïc tình traïng sinh toàn cuûa baûn thaân vaø qua ñoù kích hoaït chuùng ta phaûi suy nghó, ñöa ra ñöôïc nhöõng giaûi phaùp ñoái phoù nhaèm thích nghi vôùi moâi tröôøng ñeå toàn taïi. Chuùng ta phaùt hieän ra löûa bôûi löûa ñaõ mang laïi nhöõng caûm xuùc toát. Löûa giuùp chuùng ta giöõ nhieät, taïo ra caùc caûm giaùc aám aùp. Löûa taïo ra aùnh saùng ñeå chuùng ta coù theå thaáy moïi vaät trong ñeâm toái vaø taïo cho chuùng ta caûm giaùc an toaøn. Töông töï nhö vaäy, qua caûm nhaän veà caùc caûm xuùc toát, con ngöôøi ñaõ duøng khaû naêng töôûng töôïng cuûa mình saùng taïo ra taát caû nhöõng thöù giuùp cho caù nhaân coù nhöõng caûm xuùc toát, giuùp cho caùc caù nhaân toàn taïi toát hôn. Con ngöôøi laø loaøi duy nhaát coù theå töï taïo cho mình caùch coâng cuï, caùc trang thieát bò giuùp chuùng ta coù theå toàn taïi trong nhöõng moâi tröôøng khaéc nghieät nhaát nhö döôùi ñaïi ñöông saâu haøng ngaøn meùt, trong moâi tröôøng nhieät ñoä cöïc noùng hoaëc cöïc laïnh, hoaëc trong caû moâi tröôøng vuõ truï,… töùc ôû nhöõng nôi maø khoâng coù baát cöù moät sinh vaät naøo coù theå toàn taïi ñöôïc. Vieäc saùng taïo ra ngoân ngöõ vaø chöõ vieát laø nhöõng phaùt kieán vó ñaïi, taïo ra nhöõng böôùc tieán lôùn lao cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Caùc giaù trò voâ hình nhö kieán thöùc, söï kieän, vaø caû caùc caûm xuùc ñeàu deã daøng ñöôïc ghi laïi vaø nhaân baûn leân.

chaéc chaén trong saùch vôû. Vaø ngaøy nay, chuùng ñöôïc löu laïi trong caùc coâng cuï löu tröõ kyõ thuaät soá hieän ñaïi. Lòch söû nhaân loaïi chính laø söï phaùt trieån vaø tích luõy caùc giaù trò voâ hình. Caùc cuûa caûi vaät chaát, caùc ñeàn ñaøi hay caùc coâng trình kieán truùc seõ bò tieâu huûy theo thôøi gian, nhöng caùc giaù trò voâ hình thì luoân ñöôïc löu laïi vaø ñöôïc chia seû. Vôùi chöõ vieát con ngöôøi coù theå nhaân baûn vaø chia seû caùc giaù trò voâ hình. Caùc phaùt minh nhö telephone, radio, television vaø gaàn ñaây nhaát laø maùy vi tính vaø internet ñaõ taïo neân nhöõng cô hoäi voâ tieàn khoaùng haäu ñeå loaøi ngöôøi coù theå chia seû vaø nhaân baûn caùc giaù trò voâ hình naøy. Ngaøy nay baïn coù theå raát deã daøng laáy ñöôïc hoaëc chia seû caùc giaù trò voâ hình qua nhieàu phöông tieän truyeàn thoâng vaø qua maïng internet maø caûm xuùc chính laø ngoân ngöõ goác ñeå chuùng ta caûm nhaän caùc giaù trò voâ hình ñoù. Töông lai seõ tuøy thuoäc raát nhieàu vaøo khaû naêng hieåu vaø kieåm soaùt caûm xuùc cuûa moãi caù nhaân.

*

*

*

Baét ñaàu töø thô ca, caùc phaùt minh saùng cheá, caùc caâu chuyeän lòch söû, caùc tö töôûng vó ñaïi hay caùc boä tieåu thuyeát ñaày xuùc caûm,… taát caû caùc giaù trò thöù voâ hình ñaõ ñöôïc löu laïi moät caùch

Bí Mật Cảm Xuùc

103

104

+ Phaân tích ñeå ñöa ra nhöõng giaûi phaùp chöõa trò caùc loaïi beänh do leäch laïc hoaëc thieáu huït caûm xuùc.

F- PHAÀN KEÁT

+ Xaây döïng caùc phöông phaùp vaø caùc keá hoaïch ñeå phaùt trieån caùc giaù trò tinh thaàn cho caù nhaân, cho toå chöùc vaø cho xaõ hoäi. + AÙp duïng vaøo giaùo duïc ñeå taïo ra nhöõng phöông phaùp giaùo duïc con ngöôøi hoaøn haûo, mang laïi nhöõng giaù trò lôùn cho xaõ hoäi.

Lyù thuyeát veà caûm xuùc giuùp chuùng ta thaáy ñöôïc moät theá giôùi môùi, moät neàn kinh teá môùi cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi - Moät theá giôùi “Phi vaät chaát” vaø moät neàn kinh teá “Tinh Thaàn”. Vôùi caùc hieåu bieát veà caûm xuùc, chuùng ta coù theå aùp duïng caùc qui luaät vaø caùc ñònh nghóa veà caûm xuùc vaøo nhieàu tröôøng hôïp khaùc nhau trong cuoäc soáng. Cuï theå nhö: + Kieåm soaùt kieåm soaùt caûm xuùc cuûa baûn thaân ñeå töø ñaây, chuùng ta luoân traùnh ñöôïc caùc caûm xuùc xaáu vaø coù theâm nhieàu caûm xuùc toát. + Quaûn lyù vaø taùc ñoäng vaøo con ngöôøi trong caùc toå chöùc vaø caùc xaõ hoäi ñeå khích leä, gaén keát moïi ngöôøi, taïo cho hoï coù ñöôïc söï no ñuû veà ñôøi soáng tinh thaàn. + Taêng khaû naêng hieåu caûm xuùc cuûa ngöôøi khaùc vaø töông taùc toát vôùi hoï, phaùt trieån caùc chieán löôïc, caùc chieán thuaät ñoái nhaân xöû theá vaø phaân tích tình huoáng nhö nhöõng Khoång Minh thôøi nay.

+ AÙp duïng vaøo caùc ngaønh kinh doanh vaø dòch vuï, caùc ngaønh saûn xuaát giuùp taïo ra caùc loaïi saûn phaåm môùi, caùc dòch vuï môùi, cho con ngöôøi nhöõng giaù trò caûm xuùc môùi chaát löôïng hôn. + Vaø coøn raát nhieàu öùng duïng khaùc nöõa ñang ñôïi chuùng ta khaùm phaù. Cuøng vôùi caùch suy luaän saùng taïo cuûa baïn, chuùng ta seõ coù theâm nhöõng khaùi nieäm môùi, nhöõng phöông phaùp ño löôøng môùi ñeå öùng duïng lyù thuyeát veà caûm xuùc vaøo thöïc teá. Khaùi nieäm caûm xuùc giuùp ta thaáy ñöôïc nhöõng laõnh vöïc môùi naøy ñeå coù theå deã daøng khai thaùc, phaùt trieån vaø tích luõy ñöôïc caùc cuûa caûi voâ hình – nhöõng cuûa caûi tinh thaàn, nhaèm taïo neân söï thònh vöôïng ñích thöïc cho xaõ hoäi vaø cho chính baûn thaân moãi chuùng ta. Mong ñöôïc tieáp tuïc chia seû vôùi baïn ñoïc caùc qui luaät vaø nhöõng khaùi nieäm kinh doanh môùi trong neàn kinh teá tinh thaàn qua caùc taäp saùch: vaø

+ “NHÖÕNG QUI LUAÄT CUÛA NEÀN KINH TEÁ TINH THAÀN” + “BÍ MAÄT VEÀ QUAÛN LYÙ CON NGÖÔØI”.

+ Nghieân cöùu caùc toå hôïp caûm xuùc taïo thaønh coâng hoaëc taêng cöôøng naêng löïc suy nghó, naêng löïc hoïc taäp cuûa naõo boä. + Nghieân cöùu ra caùc toå hôïp caûm xuùc vaø caùc phöông phaùp taïo ra caûm xuùc ñeå naâng cao khaû naêng töï chöõa beänh, treû hoaù cô theå, naâng cao khaû naêng soáng vaø laøm vieäc.

NGUYEÃN NAM TRUNG New edition – 10/2008 [email protected] [email protected]

Bí Mật Cảm Xuùc

104