Antarsimi I Kosoves Ne Obt.docx

Lënda: Analiza Politike Detyra: Analizimi i Një Çështje Politike Në Gjashtë Muajt e Fundit Mentori: Prof.Dr. Jonuz Abdullai Studenti: Fitim Beka Tema: Antarësimi i Kosovës Në Organizatën Botërore Të Tregtisë (OBT)

ANTARЁSIMI I KOSOVЁS NЁ ORGANIZATЁN BOTЁRORE TЁ TREGTISЁ (OBT) Organizata Botërore e Tregtisë (OBT) është e vetmja organizatë globale ndërkombëtare që merret me rregullat e tregtisë midis kombeve. Në thelbin e saj janë marrëveshjet e OBT-së, të negociuara dhe të nënshkruara nga shumica e vendeve tregtare në botë dhe të ratifikuara në parlamentet e tyre. Qëllimi I saj është të sigurojë që tregtia të rrjedhë pa probleme, të parashikueshme dhe të jetë e mundur lirishëm.1 OBT ka shumë role: operon një sistem global të rregullave të tregtisë, ajo shërben si një forum për negocimin e marrëveshjeve tregtare, zgjidh konfliktet tregtare ndërmjet anëtarëve të saj dhe mbështet nevojat e vendeve në zhvillim. Të gjitha vendimet e mëdha bëhen nga qeveritë e vendeve anëtare të OBT-së: ose nga ministrat (të cilët zakonisht takohen të paktën çdo dy vjet) ose nga ambasadorët ose delegatët e tyre (që takohen rregullisht në Gjenevë). Trupi vendimmarrës i OBT-së është Konferenca Ministrore, Këshilli i Përgjithshëm dhe këshilla të ndryshëm dhe komisione të tjera. Në këtë organizatë botërore, e cila është e përmasave të OKB-së, ka mbi 160 anëtarë që përfaqësojnë 98 përqind të tregtisë botërore. 1

World Trade Organization https://www.wto.org/english/thewto_e/thewto_e.htm

Procesi i Gjashtë Hapave Çdo territor shtetëror ose doganor që ka autonomi të plotë në zhvillimin e politikave të saj tregtare mund të bashkohet me OBT-në. Vendi që kërkon anëtarësimin quhet Observer. Ai mund të mbetet në rolin vëzhguesit për pesë vjet. Kjo i jep kohë për të mësuar më shumë rreth OBT-së. Një vend vëzhgues mund të marrë pjesë në takimet e OBT-së dhe të marrë ndihmë teknike. Në këmbim, ai duhet të kontribuojë në OBT. Anëtarësimi në OBT është shum i rëndësishëm sidomos për një vend në zhvillim për shkak të përfitimeve tregtare konkurruese që kjo organizatë mund të ofrojë. Një vend duhet të kalojë nëpër një proces me gjashtë hapa përpara se të bëhet anëtar i OBT-së: Para së gjithash, vendi paraqet një kërkesë. Kjo kërkesë shqyrtohet nga një Grup Punues për formularët e pranimit. Çdo anëtar i tanishëm i OBT-së mund të bashkohet me Grupin e Punës. Ai mund të përfshijë gjithashtu përfaqësues të Kombeve të Bashkuara, Konferencën e Kombeve të Bashkuara mbi Tregtinë dhe Zhvillimin, Fondit Monetar Ndërkombëtar, Bankës Botërore, Organizatës Botërore të Pronësisë Intelektuale, Bankën Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim dhe Shoqatën Evropiane të Tregtisë së Lirë. Pastaj, Grupi i Punës mbikëqyr tërë procesin e aplikimit. Së dyti, Observuesi pastaj paraqet forma që përshkruajnë në detaje politikat aktuale tregtare. Kjo quhet Memorandum i Regjimit të Tregtisë së Jashtme. Ai përfshin statistika për ekonominë e atij vendi. Ai gjithashtu përfshin marrëveshjet ekzistuese të tregtisë së lirë dhe çdo ligj që ndikon në tregtinë ndërkombëtare. Pastaj, Grupi i Punës i shqyrton këto forma për të përcaktuar se si do të ndikojnë në aftësinë e tij për të qenë në përputhje me kërkesat e OBT-së. Sekretariati i shpërndan ato te të gjithë anëtarët e OBT-së. Çdo anëtar i OBT-së mund të bëjë pyetje për Observerin. Pas një sërë diskutimesh dhe bisedimesh, Sekretariati e konsolidon atë në Përmbledhjen Faktuale të Pikave të Ngritura. Së treti, Grupi i Punës pastaj përshkruan të gjitha kushtet që Vëzhguesi duhet të përmbushë përpara se të bëhet anëtar. Pasi të bëhet anëtar i

OBT-së, Observeri duhet të pajtohet të ndjekë të gjitha rregullat e OBT-së. Duhet të pajtohet të bëjë ndryshimet legjislative dhe strukturore të nevojshme për të përmbushur këto rregulla. Së katërti, Observeri negocion marrëveshjet e tregtisë dypalëshe me çdo vend që dëshiron. Marrëveshjet do të vendosin, reduktojnë ose heqin tarifat. Marrëveshjet do të hapin akses në tregjet e vendeve. Ata gjithashtu do të rregullojnë politika të ndryshme për të tregtuar mallrat dhe shërbimet më lirishëm. Çdo marrëveshje duhet të zbatohet edhe për të gjithë anëtarët e tjerë të OBT-së. Kjo do të thotë se marrëveshjet dypalëshe mund të kërkojnë një kohë të gjatë për të negociuar, sepse aksionet janë aq të larta. Së pesti, Grupi i Punës harton kushtet e anëtarësimit. E ashtuquajtura Paketa e Anëtarësimit ka tre marrëveshje.2 Ajo përfshin ndryshimet që vëzhguesi ka bërë në politikat e saj tregtare. Ajo gjithashtu përmban kushtet e marrëveshjeve të tregtisë dypalëshe. Ajo gjithashtu ka një traktat të anëtarësimit, të quajtur Protokolli i Anëtarësimit. E fundit por jo më pak e rëndësishme është lista e angazhimeve të bëra nga aplikanti. Këto detyrime quhen oraret. Së gjashti, Këshilli i Përgjithshëm miraton Protokollin e Anëtarësimit. Ajo lëshon vendimin e saj dhe publikon Protokollin e aprovuar të aderimit. Vendi ka vetëm tre muaj për të regulluar marrëveshjen. Pas korrigjimeve, njofton Sekretariati i OBT-së. Një muaj më vonë, ai bëhet anëtar.

2

How Does a Country Become a WTO Memer, https://www.thebalance.com/how-does-a-country-become-a-wtomember-3306362,

Anëtarësimi i Kosovës, Rrugëtimi dhe Përfitimet nga Antarësimi Në Organizatën Botërore të Tregtisë (OBT) do të zgjidhte problemet dhe barrierat tregtare me të cilat përballet shteti I Kosovës, dhe si I tillë do ti sjellte përfitime të mëdha shtetit të Kosovës, por ka pasur ngecje në këtë aspekt dhe ky problem nga institucionet Kosovare është vënë mbi politikën, pasi kjo çështje kryesisht cilësohet politike.3 Mungesa e kësaj të drejte apo mos-hyrja në këtë organizatë, për shtetin e Kosovës nënkupton një llojë izolimi ekonomik dhe hapsirë të kufizuar për eksport që ndryshe mund të transmetohet si GDP më e dobët. Ky problem ka karakter ekonomikë dhe mund të identifikohet si funksion I politikës së jashtme por njëkohësisht ka reflektim direkt në politikat e brendëshme të vendit. Kosova përfiton nga anëtaresimi në Organizatën Boterore të Tregtisë, pasi në këtë mënyrë merr të drejtën e garancisë që eksportet e saj do të gëzojnë trajtimin e statusit të kombit të barabartë me të gjitha vendet e kesaj organizate. “Rëndesia e kësaj është e një qarkullimi më të mirë të mallrave dhe bashkëpunimit doganor për tregtim të produkteve të ndryshme. E mira e gjithe kësaj është se Kosova bëhet anëtare e barabartë me të gjitha vendet që janë anëtare fuqiplotë dhe në një tregti të pakufi me produkte të ndryshme”4. Kosova dhe qytetarët e saj kanë nevojë për liberalizim të tregtisë në mënyrë që të marrin mallra cilësore dhe gjithashtu zvogëlimin e çekuilibrit në tregtinë e jashtme. Marrëveshjet e fundit me Bashkimin Evropian dhe preferencat e ardhshme tregtare me siguri do të ndihmojnë tregtinë midis BE-së dhe Kosovës. Me këtë hap dhe Marrëveshjen e CEFTA-së tashmë e përdorur do të jetë në një situatë më të mir se kurrë.5 Si çdo vend tjetër pas përfundimit të liberalizimit të tregtisë me fqinjët e saj Kosova do të duhet të fillojë të negociojë me OBT-në, meqenëse anëtarësia e saj është një parakusht për të, të bashkohet me BE-në, (duke ditur se anëtarësimi në BE dhe OBT do të sillte në Kosovë investime 3

https://telegrafi.com/anetaresimi-kosoves-ne-obt-ceshtje-politike/

5

KOSOVO AS A FUTURE MEMBER OF THE WTO http://eujournal.org/index.php/esj/article/viewFile/5496/5286

të reja, duke ndihmuar në krijimin e ndërmarrjeve të reja vendore dhe duke bërë monopolet të zhduken nga tregu. Kjo do të ndihmojë në krijimin e një sistemi të qëndrueshëm të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve, cilësisë së ushqimit dhe shumë përfitime të tjera për konsumatorët). Sundimi i ligjit është një çështje shumë problematike e cila i mungon shtetit të Kosovës, disa standarde themelore në territorin e Kosovës (veriu I Mitrovicës, Kosovës), deri tani kjo përgjegjësi shtetërore është mbështetur shumë nga Ligji i Bashkimit Evropian Misioni i Zbatimit në Kosovë (EULEX). Duke e ditur këtë është e vështirë të kuptohet pse disa baza të OBT-së si të drejtat e pronësisë intelektuale, çështjet sanitare dhe mjedisore janë duke mbetur shumë prapa standardeve të OBT-së. Si një jo anëtar i OKB-së, Kosova do të ketë statusin specifik në negocimin me OBT-në, sigurisht kjo do të përcaktohet kryesisht nga BE siç është në sferën e saj të interesit. Marrëveshjet shumëpalëshe për t'u bashkuar me OBT-në në këtë rast do të përcaktohen kryesisht nga negociatat me BE-në. Sigurisht rezultati i këtij procesi do të jetë në përputhje me politikat e BE-së dhe kërkesat e OBT-së si një fuqi kushtetuese dhe ligjore.6 Në këtë rast BE-ja do të shërbejë funksionin e pushtetit ekzekutiv në sistemin ku OBT është autoriteti i tregtisë globale. Si një organizatë me fuqi për të ndryshuar politikat dhe ligjet shtetërore OBT-ja me siguri do të riformësojë ekonominë e Kosovës e cila me siguri do të jetë një përfitim për qytetarët dhe institucionet shtetërore. Ndërsa Analisti Llokman Murtezani ka deklaruar se pranimi i Kosovës në OBT është një proces relativisht i vështirë. Pasi që "Të gjitha vendet anëtare duhet të ofrojnë miratimin e tyre kur pranojnë shtete të reja anëtare në organizatë. Veto e një shteti mund ta bllokojë këtë proces. Duke pasur parasysh situatën politike në Kosovë, besoj se kjo do të jetë problematike ", tha ai.7 Kosova ndodhet ende në hapat fillestarë të antarësimit në OBT, pasi që ende nuk e ka bërë dorëzimin zyrtar të kërkesës për aplikim në Organizatën Botërore të Tregtisë (OBT), Rruga deri në marrjen e statusit anëtarë 6

https://www.balkaneu.com/kosovo-aim-to-become-a-member-of-wto/ LLokman Murtezani, IBNA, Kosovo aim to become a member of WTO, ,https://www.balkaneu.com/kosovo-aimto-become-a-member-of-wto/ 7

vëzhgues në këtë organizatë përfshin disa faza. Ky proces fillon me dorëzimin e kërkesës formale për anëtarësim nga Qeveria e Kosovës, e që më pas krijohet një grup punues për anëtarësimin. Nga Kosova duhet të dorëzohet, po ashtu, Memorandumi mbi regjimin e Tregtisë së Jashtme, i cili i paraprin negociatave mbi kushtet e anëtarësimit.8. Qfarë Duhet të Bëjmë që të Pranohemi në OBT Siq është cekur në përbërje të këtij punimi, shteti I Kosovës ka ende punë për të bërë deri në anëtarësimin e plotë në këtë organizatë, Kosova tani ndodhet në hapat fillestar të anëtarësimit apo nuk ka filluar procedurat konkrete ende pasi që Kosova ende nuk është as vëzhgues në OBT, hap ky I cili bëhet para anëtarësimit të plot, bazuar në raportin vjetor të OBT-së së vitit 2017, Kosova momentalisht shfaqet vetëm si I interesuar për antarësim. Fig1.9

Fig.1.10

Ajo qfarë duhet të bëjnë institucionet e Kosovës nuk mund të realizohet vetëm nga Ministria e Tregëtis dhe Industris dhe Ministrisë së Integrimit Evropian të cilës I takojnë këto qështje, pasi që fushat të cilat duhet të punohet ndërlidhen edhe me funksionimin e rendit publik, llogaridhënjen dhe luftimin e korrupsionit, dhe përafrimin e legjistlacionit përkatës me atë të

9

WTO ACCESSIONS, 2017, Annual Report by the DirectorGeneral,https://www.wto.org/english/thewto_e/acc_e/dgreport_2017_e.pdf, 10 WTO Accessions - 2017 Annual Report by the Director-General, fq 46.

BE-së dhe OBT-së,11 për realizimin e këtyre objektivave duhet angazhuar tërë aparati shtetëror pasi që përbëjnë problemet themelore të shtetit të cilat e pengojnë ecurin e shtetit në antarësimin në Organizatat Ndërkombëtare dhe funksionimin e rendit publik në vend. Një fushë tjetër në të cilën duhet të punojnë më shum institucionet e Kosovës, me qëllim të antarësimit në Obt është zhvillimi I Diplomacisë Publike (këtë rast ekonomike) të vendit në botë, më saktësisht në vendet të cilat mund të paraqesnin pengesë për antarësimin e Kosovës në Obt. Kjo formë e Diplomacisë do të përmirësonte imazhin e shtetit të Kosovës në vendet të cilat pretendohet që mund të paraqesin pengesë apo “veto” gjatë rrugëtimit për në OBT. Meqenëse ky rrugëtim mund të pengohet nga “qëllimet politike”, Diplomacia Publike dhe Ekonomike e duhur mendoj se mund të kishte ndihëmuar në tejkalimin e këtij procesi, dhe këtyre pengesave politike. Institucionet e Kosovës duhet të punojn në përmirësimin e raporteve ekonomike me vendet me të cilat rrethohet dhe të respektoj marrëveshjet e tregtise me këto vende, sepse rregullorja e Obt-së parasheh këtë rregull në legjistlacionin e saj.12 Barrierat aktuale doganore të cilat I janë vënë shtetit të Serbis dhe Bosnje Hercegovines duhet të zhbëhen nga institucionet shtetërore, sepse rregulloret e Obt-së nuk e lejojnë aderimin e shteteve të cilat kanë mos marrëveshje të shkëmbimit ekonomikë me vendet tjera anëtare. Duke pasur parasyshë faktin që Kosova pretendon të jetë anëtare e Bashkimit Evropian dhe rëndësisë që BE-ja ka për OBT-në, mund të themi që antarësimi I Kosovës në OBT, mund të cilësohet si një përafrim i Kosovës me BE-në, pasi që të gjitha vendet anëtare të Bashkimit Evropian janë edhe anëtare të OBT-së. Dhe BE-ja përbën grupin më të madh (28) të shteteve nga një rajon që kanë antarësi në OBT.

11 12

Ministria e Industrisë dhe Tregtisë, Departamenti I Tregtisë, https://mti.rks-gov.net/page.aspx?id=1,29, Membership, Alliances and Burocracy, https://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org3_e.htm,

Më konkretishtë institucionet e Republikes së Kosovës në sektorin e shërbimeve financiare, duhet të largojn të gjitha kufizimet për investitorët e huaj, duke përfshirë kufizimet për degëzime të drejtpërdrejta për kompanitë e huaja të sigurimeve dhe bankat. Këto angazhime përfshijnë gjithashtu lejimin e kalimit kufitar, sigurimin e shërbimeve të shumta, sigurimin banker, sigurimin e jetës etj. Në shërbimet e telekomunikacionit, shteti I Kosovës duhet të angazhohet që të lejojë kompanitë e telekomunikimit në pronësi të huaj të operojnë në çdo sektor të telekomunikacionit, veçanërisht në telefoninë fikse dhe mobile.13

13

WTO, Basic Telecommunications Reference Paper, April 24th 1996, Internet, 13/01/09, www.wto.org/english/tratop_e/serv_e/telecom_e/tel23_e.htm

Detyra e dytë (2) Anëtarësimi në OBT do të jetë një pikë referimi shumë e rëndësishme për Kosovën, pasi kjo është e barabartë në rëndësi për kalimin në një ekonomi tregu. Fitimet nga antarësimi janë të dukshme: mallrat vendore do të kenë akses në tregjet e huaja pa asnjë lloj diskriminimi dhe investimet shtesë do të rrjedhin në sektorë të ndryshëm nga burimet minerale. Në të njëjtën kohë duhet kuptuar se këto përfitime dhe avantazhe nuk do të vijnë automatikisht. Të gjitha varen nga koha, kushtet dhe niveli i përgatitjes para

antarësimit në këtë institucion

ndërkombëtar. Nuk është rastësi që shumë vende janë përgatitur për anëtarësim në OBT për një kohë të gjatë. Për shembull, Kina, nuk ka dyshim për suksesin e ekonomisë Kineze, por Kina ishte përgatitur për këtë hap për 15 vjet dhe u bashkua me organizatën në 200114. Nuk është rastësisht që ato vende që nuk kanë vënë kohë dhe angazhim të mjaftueshëm në përgatitjen për anëtarësim nuk morën fitime dhe madje u përballën me probleme serioze. Mes tyre janë Kirgistani, Moldavia dhe Gjeorgjia. Përvoja e tyre e anëtarësimit në OBT mund të konsiderohet negative, sepse ky hap nuk i çoi kurrë në rritjen ekonomike të cilën ata e kishin llogaritur. Kirgistani hapi kufijtë e tij për të gjitha mallrat dhe priste edhe investime të konsiderueshme hyrëse. Fatkeqësisht, kjo nuk u rrit, por u zvogëlua. Ndërsa investimet e huaja direkte në vend arritën në 96 milion dollarë në vitin 1997, në vitin 2000 ajo u kufizua në 39 milion dollarë. Moldavia kur I’u bashkua OBT-së përjetoi probleme serioze në një numër sektorësh shumë të rëndësishëm si inxhinierija bujqësore, industritë e duhanit dhe verës. Investimet e huaja u ulën me 8% pas 3 viteve të antarësimit. Këto përvoja të hidhura të shteteve të lartë cekura mund ti ndodhin edhe Kosovës. Për momentin burimet, bazat ligjore, institucionale, njerëzore dhe ato të informacionit në Kosovë nuk janë të mjaftueshme për të qenë në gjendje të deklarojnë me besim se qytetarët dhe institucionet publike do të

14

http://www.investkz.com/en/journals/34/219.html

përfitojnë nga anëtarësimi deri në masën që ne dëshirojmë. Për ta thënë qartë, avantazhet e anëtarësimit të Kosovës në OBT janë të një natyre më të largët dhe afatgjatë dhe prandaj nuk janë shumë të dukshme, ndërsa dobësitë apo mangësit e mundëshme do të ndikojnë shpejt dhe me dhimbje në të gjithë ekonominë dhe bizneset vendase. Pasojat e mundshme negative janë: një rënie e konsiderueshme në prodhim në një numër sektorësh, humbje të mëdha financiare siç është reduktimi i të ardhurave doganore në buxhet, kërcënimet ushqimore për shkak të humbjes së kontrollit mbi disa tregje të transferuara tek kompanitë e huaja, rritja e papunësisë dhe një fluks i ushqimeve të huaja të lira etj. Aktualisht Kosova nuk ka prodhim të lartë, që është me interes për tregtinë ndërkombëtare sepse automatikisht nënkuptohet se ka nevojë për import. Zakonisht një sektor konsiderohet konkurrues nëse përbën të paktën 3.25% të eksporteve botërore. Dhe bazuar në këtë përqindje mund të themi se Kosova qëndron ende larg nga arritja e këtyre përqindjeve për të konkuruar me tregun ndërkombëtar dhe se antarësimi I shpejt pa arritjen e këtyre standardeve do të krijonte një balance efektivë në përqindje të madhe dhe përfitimet do të ishin të vogla. Një çështje tjetër e rëndësishme është masa për të mbrojtur prodhuesit dhe tregjet vendase. Kjo nuk ka të bëjë me mbrojtjen e të gjithë sektorëve të ekonomisë. Sipas rregullave të OBT-së, kur tregtia është plotësisht e liberalizuar, një numër i sektorëve tanë me një avantazh konkurrues ose do të pushojnë së ekzistuari ose do të riorientohen. Sot pjesa e importeve ushqimore varion nga 70-85% në vëllimin e përgjithshëm të ushqimit të konsumuar në Kosovë. Kjo i jep një nivel të konsiderueshëm të mbrojtjes së tarifave. Megjithatë, një nga kushtet për t'u bashkuar me OBT-në është zvogëlimi i tarifave mbi importet, dhe ky zvoglim I tarifave do të ndikojë negativisht në industrinë, individët dhe institucionet në Kosovë dhe mund të çojë në falimentimin e tyre.