Agha Shahabdin

‫مضمون ‪ /‬آرٽيڪل‬

‫‪Sharing Perspectives‬‬

‫ملٽري کانپوءِ سِول بيوروڪريسي اسانجي ”مسيحائي“‬ ‫لءِ تيار آهي‬ ‫ظفر امام‬ ‫تمهيد‬ ‫پاڪستاني رياست شروع ڏينهن کان وٺي هڪ نااهل حڪمران ڪلس جو اعليٰ مثال‬ ‫نمونو رهي آهي‪ .‬شروع ڏينهن کان و ٺي هيل تائين هيءَ رياست هڪ ناڪام جمهوريت‪،‬‬ ‫بحران زده معيشهت‪ ،‬نااههل حڪمران ڪلس رُجعتهي قدامهت پرسهت بورجوازي جهو ههڪ‬ ‫شاهڪار نمونهو رههي آههي‪ .‬بورجوازي جمهوريهت قائم ڪرڻ ادارا جوڙڻ وارو ٽاسهڪ‬ ‫پورو نههه ڪري سههگهيو‪ ،‬تنهنڪري ئي هتههي بار بار مارشههل ل فوجههي حڪومتههن جههي‬ ‫ضرورت پوندي رههي آههي‪ .‬ڪمزور سهرمائيدار ههن نئيهن رياسهت تڏههن کان وٺٺي هيهل‬ ‫تائيهن پنهنجهي ئي نظام جهي منڊيءَ جهي قانون مطابهق مقابلي ڪرڻ کان ڪيٻائيندو رهيهو‪،‬‬ ‫تنهنڪري هههن هٿڪنڊا اسههتعمال ڪري جيئن تيئن پنهنجههو اقتدار قائم رکههڻ چاهيههو‪ .‬ان‬ ‫ايترو ٻل نه هو جو هو هن ملڪ کي هڪ جديد‪ ،‬سيڪيولر صنعتي ملڪ بڻائي سگهي‪،‬‬ ‫جيئن جناح سوچيو پئي‪.‬‬ ‫اهههو ئي سههبب آهههي جههو هههن ملڪ بار بار فوج کههي مداخلت ڪرڻ جههي ضرورت‬ ‫محسوس ٿي آهي‪ .‬جنهن دؤر فيلڊ مارشل ايوب خان مارشل ل مڙ هي هُئي ان کانپوءِ‬ ‫پورو ه هڪ ڏهاڪ ٺو آمريههت رهههي‪ ،‬تنهههن دور بههه عام ماڻهوءَ جنرل ايوب جههي ڏهڪاءُ‬ ‫خوف جي باوجود هن کي هڪ حد تائين پسند پئي ڪ يو‪ .‬ايوب جي ڏهاڙن پاڪ ستان اندر‬ ‫وڌ کان وڌ صههنعتڪاري ٿ ٺي‪ .‬زراعههت کههي مڪينائز ڪرڻ جههي ڪوشههش ٿ ٺي‪ .‬سههوشل‬ ‫ڊولپمينهٽ انفراسهٽرڪچر جهي بهتري ٿٺي هئي‪ .‬ماڻههن کهي ايوب خان کان اڳ واريهن‬ ‫ڪمزور حڪومتن جي ڀ يٽ ڪجهه وڌ يڪ رليف مليو هو‪ .‬جيتوڻ يڪ ‪ 68-69‬جنرل‬ ‫ايوب خان خلف تحريهڪ اُڀري هُئي پهر پوءِ بهه ماڻ هن جهو ملٽريءَ مٿان بطور هڪ‬ ‫اداري ويساهه نه ويو هو‪ .‬ملي نغمن وطن جي حُب جان ڏيندڙ فوجي جوانن کي خوف‬ ‫سهاراهه جهي دٻيهل گهٽيهل جذبهن سهان ڏٺٺو ويندو ههو‪ .‬بعهد جيترا بهه فوجهي جنرل آيها‪،‬‬ ‫جيتوڻيڪ ماڻهن ضياءَ کي ڇڏي ڪري انهن سڀني کي شروعات ويلڪم چيو‪ ،‬پر بعد‬ ‫انههن خلف نفرت هئڻ باوجود بهه فوج جهي ههڪ اداري طور سهاک برقرار رههي‪ .‬ان کهي‬ ‫ڪمزور جمهوري حڪومتهن جهي ڀيهٽ پوءِ بهه اعتماد لئق‪ ،‬ايماندار نسهبتن ڪرپشهن‬ ‫کان پاڪ سهمجهيو ويندو ههو‪ .‬ايوب خان جهي دؤر جهي پوڙههن کان اڄ بهه پڇٺي ڏسهو‪ ،‬ههو‬ ‫توهان کهي اههو چوندي ملندا تهه ابها خوشحالي کڻٺي ايتري نهه هُئي‪ ،‬تهه بهه امهن امان ههو‪،‬‬

‫وڏيرن جهي مسهتي مئل هُئي‪ ،‬چوري چڪاري مڙئي گههٽ هئي‪ .‬ايتري تائيهن جهو اڄ جڏههن‬ ‫پيپلز پارٽٺي ملڪ مٿان ناڪام حڪومهت ڪري رههي آههي‪ ،‬ماڻههو امهن امان‪ ،‬مهانگائي‪،‬‬ ‫بيروزگاري‪ ،‬غربت ڪرپشن کان تنگ ٿي چڪا آهن‪ ،‬تڏهن اُهي آهستي آهستي مشرف‬ ‫جي دؤر کي ياد ڪرڻ لڳا آهن‪.‬‬ ‫ههن تمهيهد جهو مطلب ههي آههي تهه‪ :‬پاڪسهتان اندر جمهوري حڪومتهن جهي ڪمزوري‬ ‫سياسي قوتن جي نااهليءَ جي ڪري‪ ،‬سندن کُلي عام ڌڙا ڌڙ ڪرپشن جي ڪري‪ ،‬سندن‬ ‫عالمي قوتن جي سنئين سڌي غلميءَ جي ڪري‪ ،‬عوام جي انتهائي هيٺين پرتن آرميءَ‬ ‫جي لءِ جڳهه پيدا ٿيندي رهي آهي‪ .‬ضياءَ جي آمريت کي ڇڏي ڪري‪ ،‬جيڪا به آمريت‬ ‫آئي‪ ،‬ماڻهن شروع شروع ان کي بُرو نه سمجهيو‪.‬‬ ‫ڪٺو وقهت ههو جو توهان ڏسهندا هيوَ ته ههر جڳههه تهي فوج نظهر ايندي هئي‪ .‬جيڪڏههن‬ ‫ڪٿٺي ٻوڏ اچهي وئي تهه بهه فوج‪ ،‬ڪٺا پُل پاڻيءَ وههي وئي تهه بهه فوج‪ ،‬ڪٺو زلزلو يها‬ ‫قدرتي آفت اچي ڪڙڪندي هُئي‪ ،‬تڏهن به امدادي ڪم لءِ فوج اچي لهندي هُئي‪ .‬بعد اها‬ ‫فوج اسان کي پاڪستاني سماج جي رڳ رڳ لهندي نظر آئي‪ .‬نواز شريف جي حڪومتي‬ ‫دؤر اسان کي پهريون ڀيرو واپڊا فوج داخل ٿيندي نظر آئي‪ .‬پوءِ ته و ڃي ٿ يا خير‪-‬‬ ‫تعليهم‪ ،‬علج صهحت‪ ،‬بجلي جهي فراهمهي‪ ،‬انفراسهٽرڪچر جهي تعميهر بحالي‪ ،‬مطلب تهه‬ ‫خدمتهن جهي ههر شعهبي سهوشل سهروسز فوج داخهل ٿٺي وئي هُئي‪ .‬هتهي اهها ڳالههه چئي‬ ‫سهگهجي ٿٺي ته خوف جهي باوجود ماڻههن جهو م ٿن اعتماد هيو‪ .‬جيتوڻيهڪ ان اداري بعهد‬ ‫وارن سهالن پنهنجهي سهاک کهي شديهد متاثهر ڪيهو‪ ،‬پهر ههي سهموري تمهيهد ان لءِ لکهي وئي‬ ‫آهي‪ ،‬ته دراصل ملڪي تاريخ فوج سِول حڪومتن جي هر ڍانچي توڙي سياسي نظام جي‬ ‫جڳههه والري چُڪٺي هُئي‪ ،‬ڇٺو تهه رياسهت کهي هلئڻ لءِ ملڪ جهو بورجوازي ان جهو‬ ‫پرورده حڪمران ڪلس‪ ،‬جنهههن کههي دراصههل مضبوط جمهوريههت‪ ،‬صههنعتڪاري ٻيهها‬ ‫جمهوري ٽاسڪ پورا ڪرڻا هئا‪ ،‬انهن اهو مڪمل طور تي ناڪام ثابت ٿيو‪.‬‬ ‫بعد وارن سالن ۾‪...‬‬ ‫پرويهز مشرف جهي آمريهت دوران فوج جهي بطور ههڪ اداري طور سهاک شديهد متاثهر‬ ‫ٿي‪ .‬اهو عمل ته دراصل ضيا الحق جي آمريت کان شروع ٿي چ ڪو هو‪ ،‬جڏ هن افغان‬ ‫جهاد دوران بليهڪ اڪانامهي ان اندر تائيهن گهڙي آئي‪ ،‬ان بندربانهٽ تهي ههن اداري اندر‬ ‫تمام وڏا ڏار پوڻ شروع ٿي ويا‪ .‬پر جنرل مشرف جي دور تائين ان اداري جا مختلف ڌڙا‬ ‫پنهنجها پوري آب تاب سهان ظاههر ٿيها‪ .‬انههن جها اختلف‪ ،‬انههن جهي پاڻ لڙائي‪ ،‬خاص‬ ‫طور تهي دهشتگردي خلف جنهگ دوران انههن کهي وائکهو ڪري عوام آڏو بيهاري ڇڏيهو‪.‬‬ ‫ههن ‪ 9‬سهال آمريهت کانپوءِ فوج جهي هيٺيهن رينڪٺس تمام گهڻٺي بدنظمهي پيدا ٿٺي‪ ،‬ان‬ ‫رينڪٺس اسهان تمام گهڻٺا اختلف ڏٺٺا‪ .‬پرويهز مشرف جهي آمريهت عمومهي طور تهي فوج‬ ‫جهي اداري لءِ ڏاڍي نقصهانڪار ثابهت ٿٺي‪ .‬ان پنهنجهو اههو اڳوڻٺو اميهج باقاعده خراب‬ ‫ڪري ڇڏ يو‪ ،‬جنهن جي ڪري سمجهيو ويندو هو ته جڏ هن سياستدان ناڪام ٿيندا آهن ته‬ ‫فوج ئي هر مسئلي جو حل هوندي آهي‪ .‬واقعي به هن ملڪ اندر عام ماڻهو جي نظر فوج‬

‫جو اميج اهو ئي هوندو هو‪ ،‬ته جڏهن ملڪي نظام کي هلئڻ ڪنهن جي به وس نه هوندو‬ ‫آههي‪ ،‬تڏههن فوج ئي واحهد حهل هوندي آههي!! سهياسي ماڻ هو جهي نظهر اهها ڳالهه غلط ئي‬ ‫سهي‪ ،‬پر عام ماڻهو وٽ گهٽ گهٽ اهو تصور هو‪.‬‬ ‫ه ڪ اهم سوال‬ ‫پرويز مشرف جي و ڃڻ کانپوءِ اسان وٽ ها ڻي هڪ جمهوري حڪومت آهي‪ ،‬جنهن‬ ‫کهي عوام ووٽ ڏئي چونڊيهو آههي‪ .‬ههن حڪومهت کهي ايسهتائين پهچائڻ ماڻههن جهي اٿاههه‬ ‫جدوجههد رههي آههي‪ .‬جمهوريهت سهان عوام کهي ڪٺا دلچسهپي ڪونههي‪ ،‬ماڻههن کهي دلچسهپي‬ ‫پنهنجهي زندگهي جهي حالتهن سهڌرڻ سهان آههي‪ .‬پهر جيئن تهه عوام کهي باور ڪرايهو ويهو تهه‬ ‫جمهوريههت ذريعههي ئي ايئن ممڪٺٺن آهههي‪ ،‬تنهنڪري ئي ماڻهههن هههن جمهوريههت ايترو‬ ‫ويسهاهه ڪيهو‪ ،‬پهر هاڻٺي ههڪ ڀيرو وري ان جمهوريهت پنهنجهو پاڻ کهي ڪمزور‪ ،‬نٻٺل‪،‬‬ ‫عالمي ملڪ اسٽيبلشمينٽ جي تعبيدار عوام جا مسئل حل نه ڪري سگهندڙ ثابت ڪيو‬ ‫آهي‪ .‬ان ڳالهه تي ڪيترائي ماڻهو متفق آهن‪.‬‬ ‫پهر مسهئلو ههي آههي تهه پرويهز مشرف پڄاڻان ملٽري جهي پوزيشهن عوام جهي نظرن‬ ‫ايتري تهه متاثهر ٿٺي چڪٺي آههي جهو هاڻٺي ملٽري جلدي اقتدار تهي سهنئون سهڌو قبضهو نهه‬ ‫ڄمائي سگهندي‪ .‬هاڻي ڪا پرويز مشرف جهڙي مارشل ل لڳي ته اها فوج جي اندر تمام‬ ‫وڏي ڏڦيهڙ جهو سهبب بڻجهي سهگهي ٿٺي‪ .‬اهها ڳالههه نهه صهرف اسهان کهي سهمجهه اچهي‬ ‫ٿي‪ ،‬پر ان ڳالهه کان چڱي ريت خود ملٽري‪ ،‬مجموعي طور اسٽيبلشمينٽ امريڪا‬ ‫پهڻ واقهف آههن‪ .‬اهها ايترو جلدي وري اقتدار تهي قبضهو ڄمائڻ نهه ٿٺي چاههي‪ .‬ان کهي ههڪ‬ ‫ڊگهي ساهي گهرجي ته جيئن اها پنهنجو اميج بحال ڪرائي سگهي‪ .‬اها پنهنجو اميج بحال‬ ‫ڪرائي بهه سهگهندي يها نهه‪ ،‬اههو بهه ههڪ وڏو سهوال آههي‪ .‬پهر سهڀني سهوالن کان اههم سهوال‬ ‫اههو آههي تهه رياسهت جهي نظام کهي هلئڻ لءِ فوج جيڪٺا ايوب خان جهي دور کان مداخلت‬ ‫ڪندي رهي آهي‪ ،‬نااهل سرمائيدار حڪمران طبقي جو خال ڀريندي رهي آهي‪ ،‬هاڻي ان‬ ‫خال کهي ڪيهر ڀريندو؟ ههن رياسهت جهو نظام هلئڻ لءِ اههو ڪلس اههل ڪونههي‪ ،‬سها تهه‬ ‫ڳالهه ‪ 62‬سالن جي سفر بل ڪل چ ٽي ٿي بي ٺي آهي‪ .‬ان ‪ 1947‬کان و ٺي ايوبي‬ ‫مارشهل ل لڳٺڻ تائيهن وارن ڏههن يارنههن سهالن ۾‪ ،‬ان کان پوءِ بار بار ثابهت ڪيهو آههي تهه‬ ‫اههو ڪلس ڪمزور آههي‪ .‬انههن جهي ئي ڪمزوري آههي جنههن جهو فائدو هميشهه ملٽري‬ ‫ورتهو آههي‪ .‬پهر هاڻٺي اهڙو ڇٺا آههي جيڪٺو ملٽريءَ جهي جڳههه پاڪسهتاني رياسهت جهي‬ ‫سياسي نظام والريندو؟ سولي سنڌيءَ ۾ته ملٽري جو متبادل ڪهڙو آهي؟‬ ‫ها ڻي ‪...‬‬ ‫‪1947‬ع کانپوءِ پاڪسهتان مسهلم ليهگ مسهلسل عوام جهي نظهر ڊسهڪريڊٽ ٿٺي رههي‬ ‫هئي‪ .‬نيٺ ‪1954‬ع واري صوبائي چونڊن مسلم ليگ صرف ڏهه سيٽون ک ڻي سگهي‪.‬‬ ‫پاڪسهتان ٺاهيندڙ پارٽٺي ايترو جلدي عوام ڊسهڪريڊٽ ٿٺي چڪٺي هئي‪ .‬مسهلم ليهگ‬ ‫شامل پاڪ ستاني جاگيردار سرمائيدار طبقو هڪ سيڪيولر جمهوري پار ٽي به بڻائي نه‬ ‫سهگهيو‪ ،‬رياسهت تهه رههي پري جهي ڳالههه‪ .‬مسهلم ليهگ کهي انههن جناح جهي خيالن جهي ابتهڙ‬

‫ههڪ رجعتهي قدامهت پرسهت پارٽٺي بڻائي ڇڏيهو‪ .‬ملڪٺي معيشهت ڏينهون ڏينهون بحران‬ ‫زده ٿي رهي هئي‪ .‬ٻوليءَ وارا فساد اڀريا هئا‪ ،‬ملڪ اندر اناج جو شديد ڏڪار آيو هو‪.‬‬ ‫انههن سهڀني مسهئلن کهي مسهلم ليهگ حهل نهه ڪري سهگهي هئي‪54 .‬ع واري چونڊن مسهلم‬ ‫ليهگ مڪمهل طور تهي ناڪام ثابهت ٿٺي‪ .‬تڏههن کان ئي ملڪ جهي ملٽري بيوروڪريسهي‬ ‫سول بيوروڪريسي ملڪي نظام سڌي سنئين مداخلت ڪرڻ ڪئي‪.‬‬ ‫ملٽري جو اسٽرڪچر سمورو ڍانچو برطانوي ”راڄ“ جي طرز تي ئي رهيو‪ .‬ان‬ ‫کهي تبديهل نهه ڪيهو ويهو‪ .‬برطانيهه ملٽري جهو اهڙو ڍانچهو هندسهتان جهي مقامهي آبادي کهي‬ ‫سهندن خلف بغاوت کهي ڪچلڻ لءِ جوڙيهو ههو‪ .‬بنيادي طور تهي برطانيهه فوج جهو جيڪٺو‬ ‫اس هٽرڪچر ٺاهيههو هههو‪ ،‬اهههو سههندس بيٺڪيههت کههي جاري رک هڻ لءِ ٺاهيههو هههو‪ .‬پههر‬ ‫‪1947‬ع پاڪسههتان ٺه هڻ کانپوءِ بههه اهههو ڍانچههو برقرار رکيههو ويههو‪ .‬ايتري تائيههن جههو‬ ‫پاڪسههههتان جههههي فوج جههههو پهريون ڪمانڊر ان چيههههف جنرل ميسههههروي ‪General‬‬ ‫‪ Messervey‬ههههو‪ .‬ههههن کانپوءِ جنرل ڊوگلس گريسهههي ‪General Douglas‬‬ ‫‪ Gracey‬آيهو‪ .‬انههن پهريهن ٻٺن ڪمانڊر ان چيفهس هيهٺ ملٽري جهي سهموري تربيهت‬ ‫مقصهد اههي ئي رهيها جيڪٺي گڏيهل هندسهتان برطانيهه جها هئا‪ .‬يعنهي بيٺڪيهت کهي جاري‬ ‫رکڻ وارا‪.‬‬ ‫پهر صهرف اههو نهه ههو‪ ،‬ملڪ جهي سهول بيوروڪريسهي بهه برطانوي ادارن جهي پڙهيهل‬ ‫ڪڙهيل هئي‪ ،‬سندن تربيت به ساڳي ئي پيٽرن تحت ٿي هئي‪ .‬ان سول بيوروڪريسي‬ ‫عدليه کي خاص طور تي ڳڻي سگهجي ٿو‪ .‬پاڪستان ٺهڻ کانپوءِ به ملڪ جو عدالتي‬ ‫نظام ساڳيو ئي برطانوي طرز تي رهيو‪ .‬ايتري تائين جو اڄ به گه ڻي حد تائين اهو ايئن‬ ‫ئي هلندو پيو اچي‪.‬‬ ‫ڳالهههه جههو ڳُههڙ وڃٺٺي اهههو بيٺٺٺو تههه شروع ڏينهههن کان وٺٺٺي ملٽري سههول‬ ‫بيوروڪريسهي ههن ملڪ تهي سهڌي اڻ سهڌي ريهت قابهض رهيها‪ .‬سهول بيوروڪرسهي جنههن‬ ‫جي اڳوا ڻي عدليهڪري رهي هئي‪ ،‬ان هر دور ملٽري بيوروڪريسي جو ساٿ ڏ نو‪.‬‬ ‫اڄ بحران جهي شدت ايتري وڌي چڪٺي آههي جهو خود سهپريم ڪورٽ جهو چيهف جسهٽس‬ ‫عدليه جي تاريخ تي لڳل ڪارن داغن جو اظهار ڪري ٿو‪ .‬پر اها ڳالهه نئين ته ناهي‪.‬‬ ‫جنرل مشرف جڏ هن نئون نئون آيو هو‪ ،‬تڏ هن هن پنهنجو پاڻ کي مقبول قابلِ قبول بڻائڻ‬ ‫لءِ حمود الرحمان ڪميشهن جهي رپورٽ کهي پڌرو ڪيهو ههو بنگاليهن کان معافهي ورتهي‬ ‫هئائين‪ .‬ان طريقي سان هن فوج جي دامن مٿان لڳل بنگال جي ورهاڱي جو ڪارو داغ‬ ‫ڌوئڻ پئي چاهيههو‪ .‬ڪمزور ڊس هڪريڊٽ ٿي هڻ کانپوءِ اعتراف ڪرڻ ئي بهتريههن طريقههو‬ ‫هوندو آهي‪ ،‬جو ان طريقي سان توهان کي وري ڪجهه وقت ملي ويندو آهي‪.‬‬ ‫اسهان جهي عدالتهي تاريهخ ڇٺا رههي آههي‪ ،‬اڄ ههر ڪوئي ان کان واقهف آههي‪ .‬ملٽري‬ ‫بيوروڪريسي سول بيوروڪريسي جو پاڻ ڳٺ جوڙ رهيو آهي‪ .‬ملٽري بابت ڪجهه‬ ‫اعتراف جههو چيههف آف آرمههي اس هٽاف جنرل مشرف ڪري ويههو‪ ،‬عدليههه بابههت ڪجهههه‬ ‫اعتراف سپريم ڪورٽ جو چيف جسٽس افتخار محمد چوڌري ڪري رهيو آهي!‬

‫هاڻٺي جڏههن ڪنههن بهه ريهت ههن ملڪ مٿان ملٽري جهو اقتدار هلڻ ڏکيهو ٿٺي ويهو‬ ‫آهي‪ ،‬هاڻي جڏهن اخلقي طور تي ان جي پوزيشن خود پنهنجي ئي نظرن به ڪري پئي‬ ‫آههي‪ ،‬تڏههن پاڪسهتان اندر سهول بيوروڪريسهي کهي آزمايهو پيهو وڃٺي‪ .‬ههڪ ٻئي طريقهي‬ ‫سان وري پاڪستان اندر سياسي عمل‪ ،‬سياسي پارٽين ان قسم جي سموري فنامنا کي باءِ‬ ‫پاس ڪيو پيو وڃي‪.‬‬ ‫اسهان کهي ملٽري پلون ٺاهيندي‪ ،‬روڊ ٺاهيندي‪ ،‬واپڊا جهو نظام سهنڀاليندي‪ ،‬قدرتهي‬ ‫آفتن امدادي ڪم ڪندي‪ ،‬تعليم صحت‪ ،‬خدمتن جي هر شعبي ۾‪ ،‬آخر سياست داخل‬ ‫ٿيندي نظهر آئي هئي‪ .‬هاڻٺي اسهان جهي ماڻههن کهي وري ههڪ نئون اتسهاهه ڏنهو ويهو آههي‪،‬‬ ‫انهن کي وري هڪ نئون آئيني قانوني للي پاپ ڏنو ويو آهي‪.‬‬ ‫ڇا توهان کي هر معاملي چيف جسٽس صاحب جو ذڪر ٿيندي نظر نه ٿو اچي؟‬ ‫ڇٺا توهان کهي ههر احتجاج ههر مسهئلي ”چيهف جسهٽس صهاحب نوٽيهس وٺٺي“ وارو‬ ‫ٽيگ ل ڳل نظر نه آيو آهي؟ ڇا توهان کي تيل جي قيمتن کي طئي ڪرڻ کان وٺي‪ ،‬اين‬ ‫آر او تائيههن فاضههل عدليههه جههو ڪردار نظههر نههه آيههو آهههي؟ ڇ ٺا ايئن ناهههي تههه پاڪسههتاني‬ ‫سوسائٽي کي ملٽري کانپوءِ عدليه تي يقين رکڻ لءِ تيار ڪ يو پيو و ڃي‪ ،‬ڇا توهانکي‬ ‫ههر مسهئلي عدليهه جهي مداخلت کهي ”خوش آمديهد“ ڪرڻ وارا آواز ٻڌڻ نهه آيها آههن؟‬ ‫سياسي پارٽيون‪ ،‬حڪومتي نظام‪ ،‬جمهوريت‪ ،‬پارليامينٽ وغيره ڏينهون ڏينهن ماڻهن لءِ‬ ‫لتعلق اجنهبي بڻجندا پيها وڃٺن‪ .‬پهر فاضهل عدليهه لءِ ماڻههن اههو ئي سهوچڻ شروع ڪيهو‬ ‫آهي‪ ،‬جيڪو انهن ڪڏهن ملٽري لءِ سوچيو هو‪.‬‬ ‫اسهان تڏههن بهه ڄاتهو ٿٺي تهه ملٽري ههر مسهئلي جهو حهل نهه آههي‪ ،‬اسهان اڄ بهه ڄاڻيون‬ ‫ٿا ته عدليه هر مسئلي جو حل ڪونهي‪ .‬ڪيترائي ڀيرا عدليه پاڻ ان ڳالهه کي ورجايو‬ ‫آهي‪ .‬پر ماڻ هن جا درد تڪليفون ڪيڏانهن و ڃن‪ ،‬جو انهن کي وري هڪ نئون ”مسيحا“‬ ‫ڏنهو پيهو وڃٺي‪ .‬ميڊيها اسهٽيبلشمنٽ سهميت سهڀ ادارا عدليهه جهو اهڙو اميهج ٺاههڻ ڏينههن‬ ‫رات مصروف آهن‪.‬‬ ‫توهان مان جيڪي سياست کي سمجهن ٿا‪ ،‬اُهي ضرور ان ڳالهه کي سمجهي خطرو‬ ‫محسهوس ڪندا هوندا‪ .‬اههو واقعهي بهه خطرناڪ آههي‪ .‬ملڪ سهياست وري بهه ڊسهڪريڊٽ‬ ‫ٿٺي رههي آههي‪ .‬حڪمران طبقهي جهي ڪمزوري‪ ،‬نااهليهت ڪٺو بهه تاريخهي ڪردار ادا‬ ‫ڪري سههگهڻ کان قاصههر هئڻ ڪري‪ ،‬ملڪ رياسههت وري ه هڪ غيههر سههياسي ڌُر کههي‬ ‫اسپيس ملي رهي آهي‪ .‬ملٽري کانپوءِ هاڻي ٽاپ سول بيوروڪريسي کي سندس جڳهه‬ ‫ملي رههي آههي‪ .‬مونکسي اهسو ورجائ ڻ ڏيسو تسه مل ٽري کانپوءِ ٽاپ سسول بيورو ڪريسسي‬ ‫کي رياست فيصله ڪُن ڌر طور ج ڳهه ملي رهي آهي‪.‬‬ ‫ايئن ناههي تهه ههي ڪٺو ٻٺن چئن ڏينههن جهو معاملو آههي‪ .‬ههي فنامنها شروع ٿٺي چڪٺو‬ ‫آهي‪ ،‬جيئن پوءِ تيئن رياست جو بحران وڌڻ سان گڏ حڪمران طبقي جي نااهليت ماڻ هن‬ ‫مٿان واضع ٿيندي ويندي‪ ،‬ملڪ اندر سول بيوروڪريسي پنهنجا پير پختا ڪندي ويندي‪.‬‬ ‫مسهتقبل اهها ههن ملڪ اندر ههڪ وڏي فيصهله ڪُهن فيڪٽٺر طور ڳڻٺي ويندي‪ .‬ههن نظام‬

‫جهو بحران ايترو تهه وڌي چڪٺو آههي‪ ،‬جهو تاريخهي طور تهي جنههن بورجوازي کهي سهڀ‬ ‫جمهوري ٽاسهڪ پورا ڪرڻٺا هئا‪ ،‬هُو اههي پورا ڪرڻ جهي اههل نهه رهيهو آههي‪ ،‬نهه ئي‬ ‫وري ان کهي ڪٺو کُليهو کليهو موقعهو مليهو آههي‪ .‬ههڪ تهه ملڪ اندر سهياسي عمهل کهي وڌڻ‬ ‫ويجهڻ جي موقعو نه ڏنو ويو آهي‪ .‬پر جيڪڏهن موقعو ڏنو ويو آهي ته ان پنهنجو پاڻ کي‬ ‫مڪمهل ناڪام نامراد ثابهت ڪيهو آههي‪ .‬سهبوتاز جون بهه شڪليون هونديون آههن‪ ،‬اڄڪلههه‬ ‫اسان وٽ سياسي عمل جو سبوتاز نئين طريقي سان ٿي رهيو آهي‪.‬‬ ‫‪[email protected]‬‬

‫ڏيهي ‪ -‬پرڏيهي ‪ -‬علئقائي ‪ -‬تصويرون ‪ -‬ايڊيٽوريل ‪ -‬مضمون ‪ -‬ڪارٽون ‪ -‬ايڊيشن ‪ -‬اشتهار‬

‫‪Copyright © 2006 The Ibrat Group of Publications.‬‬ ‫‪All Rights Reserved.‬‬ ‫‪Ibrat Building Gadi Khata Hyderabad, Pakistan .‬‬ ‫‪Ph: 92-022-2728571-2, 2728703-4, Fax. 92-022-2784300‬‬ ‫‪Email: [email protected]‬‬