Warszawa, 10 września 2008 r. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Prezes Rady Ministrów DSPA-140-109(5)/08 Pan Bronisław Komorowski Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
Przekazuję przyjęte poselskiego projektu ustawy
przez
Radę
Ministrów
stanowisko
wobec
- o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz ustawy - Prawo o notariacie (druk nr 511). Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra Sprawiedliwości do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac parlamentarnych.
(-) Donald Tusk
Stanowisko Rządu w sprawie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz ustawy – Prawo o notariacie (druk nr 511)
W intencji projektodawców, projekt ma dostosować przepisy ustaw: z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058, z późn. zm.) oraz z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059, z późn. zm.) do sytuacji prawnej zaistniałej po wyrokach Trybunału Konstytucyjnego: z dnia 19 kwietnia 2006 r., sygn. K 6/06 oraz z dnia 8 listopada 2006 r., sygn. K 30/06. W wyrokach powyższych Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność z Konstytucją niektórych przepisów ustaw: Prawo o adwokaturze oraz o radcach prawnych. W wyroku z dnia 19 kwietnia 2006 r. (sygn. akt K 6/06) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, co następuje: 1) art. 1 pkt 5 lit. b ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, zmieniający brzmienie art. 58 pkt 12 lit. b ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058, Nr 126, poz. 1069 i Nr 153, poz. 1271, z 2003 r. Nr 124, poz. 1152, z 2004 r. Nr 34, poz. 303, Nr 62, poz. 577 i Nr 202, poz. 2067 oraz z 2005 r. Nr 163, poz. 1361 i Nr 169, poz. 1417) w zakresie, w jakim pozbawił samorząd adwokacki wpływu na ustalenie zasad składania egzaminu adwokackiego, odpowiedniego do sprawowania pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu adwokata, jest niezgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji; 2) art. 4 ust. 1a ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze, dodany na podstawie art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji; 3) art. 66 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 7 lit. a ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, w zakresie, w jakim stwarza możliwość dopuszczenia do wykonywania zawodu adwokata osób, które po złożeniu wskazanych
w nim egzaminów nie wykazują się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym, jest niezgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji; 4) art. 66 ust. 1a pkt 2 – 4 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze, dodany na podstawie art. 1 pkt 7 lit. b ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, jest niezgodny z art. 2 i art. 17 ust. 1 Konstytucji; 5) art. 76b ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze, dodany na podstawie art. 1 pkt 17 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, rozumiany jako odnoszący się również do aplikantów adwokackich, którzy rozpoczęli odbywanie aplikacji przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, jest niezgodny z zasadą ochrony interesów w toku wynikającą z art. 2 Konstytucji; 6) art. 78 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 19 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, jest niezgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji; 7) art. 78i ust. 2 i 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze, dodany na podstawie art. 1 pkt 20 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, jest niezgodny z art. 17 ust 1 Konstytucji. Z kolei w wyroku z dnia 8 listopada 2006 r. (sygn. akt K 30/06) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że: 1) art. 2 pkt 23 lit. a ustawy z 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, zmieniający brzmienie art. 60 pkt 8 lit. c ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059, Nr 126, poz. 1069 i Nr 153, poz. 1271, z 2003 r. Nr 124, poz. 1152, z 2004 r. Nr 34, poz. 303, Nr 62, poz. 577 i Nr 202, poz. 2067, z 2005 r. Nr 163, poz. 1361 i Nr 169, poz. 1417 oraz z 2006 r. Nr 104, poz. 708 i 711), w zakresie, w jakim pozbawił samorząd radcowski wpływu na ustalenie zasad składania egzaminu radcowskiego, odpowiedniego do sprawowanej pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu radcy prawnego, jest niezgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji; 2) art. 6 ust. 2 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 2 ustawy z 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji;
2
3) art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 6 lit. a ustawy z 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, w zakresie, w jakim stwarza możliwość dopuszczenia do wykonywania zawodu radcy prawnego osób, które po złożeniu wskazanych w nim egzaminów nie wykazują się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym, jest niezgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji; 4) art. 25 ust. 2 pkt 2 – 4 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 6 lit. b ustawy z 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, jest niezgodny z art. 2 i art. 17 ust. 1 Konstytucji; 5) art. 361 ust. 1 i 6 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 19 ustawy z 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, jest niezgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji; 6) art. 369 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt 20 ustawy z 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw, jest niezgodny z art. 17 ust. 1 Konstytucji. Projekt przewiduje także zmianę regulacji w zakresie zasad przeprowadzania naboru na aplikacje: adwokacką, radcowską i notarialną. Analiza projektowanych regulacji nasunęła poniższe zastrzeżenia. 1. Należy zauważyć, iż projekt nie uwzględnia niektórych wymogów prawnych określonych przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 26 marca 2008 r., sygn. K 4/07. W wyroku tym Trybunał stwierdził niezgodność z Konstytucją RP niektórych przepisów ustawy – Prawo o notariacie. Trybunał wskazał m.in. na niezgodność z Konstytucją art. 74 § 6 ustawy – Prawo o notariacie, w myśl którego Minister Sprawiedliwości sporządza w każdym roku zestaw pytań i tematów na potrzeby egzaminu notarialnego. Zdaniem Trybunału taka regulacja pomija udział samorządu notarialnego w ustalaniu zestawu pytań i tematów egzaminu notarialnego. Wydaje się, iż regulacja zawarta w projektowanym art. 74 § 8 ustawy – Prawo o notariacie, zgodnie z którą w skład zespołu do przygotowania pytań i tematów na egzamin notarialny wchodzić ma 7 osób, w tym 5 przedstawicieli Ministra Sprawiedliwości oraz 2 przedstawicieli delegowanych przez Krajową Radę Notarialną, nie będzie odpowiadać w pełni wymogom prawnym określonym przez Trybunał. Brak bowiem gwarancji realnego
3
wpływu przedstawicieli samorządu notarialnego na decyzje podejmowane przez zespół (gwarancją taką mógłby być choćby wymóg podejmowania decyzji przy udziale wszystkich członków zespołu). 2. Projektowany art. 66 ustawy – Prawo o adwokaturze (oraz art. 25 ustawy o radcach prawnych) ustanawia katalog osób, co do których nie stosuje się wymogu odbycia aplikacji i złożenia egzaminu zawodowego (ust. 1) oraz osób, które mogą przystąpić do egzaminu zawodowego bez odbycia aplikacji (ust. 2). Ukształtowanie tego katalogu może budzić wątpliwości. Po pierwsze, można wyrazić wątpliwość, czy, z punktu widzenia konieczności nabycia właściwej praktyki koniecznej do przygotowania do wykonywania zawodu adwokata (radcy prawnego), wystarczający jest okres 6 miesięcy zatrudnienia, przewidziany dla osób, które zajmowały stanowisko asesora sądowego lub prokuratorskiego (projektowany art. 66 ust. 1 pkt 4 ustawy – Prawo o adwokaturze oraz art. 25 ust. 1 pkt 4 ustawy o radcach prawnych). Po drugie, zagwarantowanie właściwego przygotowania, o którym mowa powyżej, powinno dotyczyć także doktorów nauk prawnych, o których stanowi projektowany art. 66 ust. 1 pkt 7 i 8 ustawy – Prawo o adwokaturze (art. 25 ust. 1 pkt 7 i 8 ustawy o radcach prawnych). Także zatem w tym zakresie powinien ulec wydłużeniu okres: wykonywania przez te osoby czynności, o których mowa w projektowanym art. 66 ust. 1 pkt 7 ustawy – Prawo o adwokaturze (art. 25 ust. 1 pkt 7 ustawy o radcach prawnych) oraz zatrudnienia na stanowisku asystenta sędziego (art. 66 ust. 1 pkt 8 ustawy – Prawo o adwokaturze i art. 25 ust. 1 pkt 8 ustawy o radcach prawnych). W odniesieniu do doktorów prawa można dodatkowo zaznaczyć, iż osoby te, w świetle projektowanych unormowań (w przeciwieństwie do osób, które zdały egzamin sędziowski lub prokuratorski), nie będą legitymować się ukończeniem jakiejkolwiek aplikacji, zatem powinno się przewidzieć okres konieczny do nabycia przez nie właściwej praktyki. 3. Projektowany art. 75a ust. 3 ustawy – Prawo o adwokaturze (art. 331 ust. 3 ustawy o radcach prawnych) zawiera katalog dziedzin prawa, w których zakresie weryfikuje się wiedzę kandydatów na aplikantów adwokackich (radcowskich). Katalog ten należałoby jednak uzupełnić o prawo Unii Europejskiej; zmiana taka wydaje się zasadna w świetle aktualnych uwarunkowań prawnych i płynącej stąd konieczności znajomości norm tego prawa przez osoby świadczące pomoc prawną.
4
4. Niezasadne wydaje się uchylenie pkt 4 w art. 75g ust. 1 ustawy – Prawo o adwokaturze (art. 337 ust. 1 pkt 4 ustawy o radcach prawnych). Oznaczałoby to, iż przestałaby obowiązywać przesłanka, wedle której z prac komisji egzaminacyjnej do spraw aplikacji adwokackiej na czas przeprowadzenia egzaminu konkursowego podlega wyłączeniu członek komisji, jeżeli kandydat zakwalifikowany do egzaminu konkursowego jest osobą pozostającą wobec niego w stosunku zależności służbowej. Należałoby raczej dążyć do doprecyzowania przesłanek wyłączenia członków komisji egzaminacyjnej do spraw aplikacji adwokackiej (radcowskiej). 5. Wydaje się, iż projektowana regulacja w art. 76 ust. 1 ustawy – Prawo o adwokaturze (art. 32 ust. 2 ustawy o radcach prawnych) uniemożliwi przystępowanie do egzaminu wstępnego na aplikację adwokacką i radcowską absolwentom studiów prawniczych w danym roku. Przeszkodą jest termin rozpoczęcia aplikacji, wskazany w projektowanym przepisie (15 października każdego roku). Dlatego też, z uwagi na złożoność procedury naboru, wskazane byłoby przesunięcie terminu rozpoczęcia aplikacji. 6. Kolejno należy zwrócić uwagę na projektowane regulacje dotyczące konstrukcji egzaminów zawodowych. Projektodawca przewiduje, że egzamin ten będzie się składał z części pisemnej i ustnej (projektowane: art. 78d ust. 2 ustawy – Prawo o adwokaturze oraz art. 365 ust. 2 ustawy o radcach prawnych). Rozwiązanie takie, odpowiadające obecnie obowiązującym regulacjom (art. 78 ust. 4 ustawy – Prawo o adwokaturze oraz art. 361 ust. 4 ustawy o radcach prawnych) nie wydaje się najkorzystniejsze z punktu widzenia zasady przejrzystości przeprowadzania egzaminu zawodowego. Realizacji tej zasady znacznie bardziej służyłoby wprowadzenie wyłącznie pisemnego egzaminu zawodowego, przy jednoczesnym zagwarantowaniu, iż jego ukształtowanie pozwoli na gruntowną weryfikację wiedzy i umiejętności danej osoby. 7. Ponadto wśród projektowanych przepisów brak jest unormowań odnoszących się do uczestnictwa organów samorządu zawodowego (odpowiednio: adwokackiego i radców prawnych) w postępowaniu odwoławczym od wyników egzaminu zawodowego. Tymczasem w powoływanym już wyroku z dnia 19 kwietnia 2006 r., sygn. K 6/06, Trybunał Konstytucyjny stwierdził m.in., iż „W kontekście art. 17 ust. 1 Konstytucji konieczne
5
jest zagwarantowanie organom samorządu adwokackiego odpowiedniego wpływu na kształtowanie zasad odbywania aplikacji oraz na zakres merytoryczny egzaminu adwokackiego, stanowiącego sprawdzian umiejętności w zakresie wykonywania zawodu adwokata. Wymaga to zagwarantowania samorządowi zawodowemu odpowiedniego uczestnictwa w określaniu zakresu przedmiotowego egzaminu adwokackiego, a nadto adekwatnej reprezentacji tego samorządu w składzie komisji do przeprowadzenia egzaminu. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że nie chodzi tu o większościowy udział przedstawicieli samorządu adwokatów w składzie komisji do przeprowadzenia egzaminu ani też o taki udział w składzie zespołu formułującego zestawy pytań i tematów na potrzeby egzaminu adwokackiego, całkowicie pominięty w ustawie nowelizującej. Wymóg odpowiedniego (adekwatnego) udziału winien być rozumiany jako gwarancja uczestniczenia w działaniach merytorycznych związanych z określeniem zakresu egzaminu adwokackiego, a ponadto zgodnie z naturą egzaminu - sprawdzenia umiejętności zawodowych, predysponujących do wykonywania zawodu adwokata. Winien on ponadto odpowiadać zasadzie samorządności, tj. kształtowania przez samorząd zawodowy, jego reprezentacji w składach wspomnianych tu ciał kolegialnych (zespołu ustalającego zestaw pytań na potrzeby egzaminu oraz komisji do przeprowadzenia egzaminu). Wykonywanie przez samorząd zawodowy adwokatów funkcji określonych w art. 17 ust. 1 Konstytucji wymaga ponadto uczestnictwa przedstawicieli samorządu w postępowaniu odwoławczym po przeprowadzeniu egzaminu adwokackiego”. Powyższe stanowisko Trybunału Konstytucyjnego powinno znaleźć odzwierciedlenie w projektowanych unormowaniach, zwłaszcza że sami projektodawcy zwracają uwagę na konieczność dostosowania regulacji do uwarunkowań prawnych określonych przez Trybunał. 8. Należy także dostrzec, iż w uzasadnieniu do projektowanej ustawy, w części dotyczącej wpływu projektowanych regulacji na budżet państwa, znajdują się nieaktualne dane, w zakresie, w jakim dotyczą roku 2007. W ocenie Rządu poselski projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz ustawy – Prawo o notariacie nie powinien być przedmiotem dalszych prac legislacyjnych, zwłaszcza że w dniu 12 sierpnia 2008 r. Rada Ministrów przyjęła rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz ustawy – Prawo o notariacie, który w sposób kompleksowy reguluje kwestie będące przedmiotem projektu poselskiego.
6