3-2007

R E V I S TA

Mjekësore REPUBLIKA E SHQIPËRISË MINISTRIA E SHENDETESISE

3- 2007

INSTITUTI I SHENDETIT PUBLIK

Revista Mjekësore

2

Kolegjiumi i Redaksisë: Josif E. ADHAMI (kryeredaktor); Gjergji MINGA, Zef SIMA, Minella Papajorgji Hektor Cocoli (anëtarë kolegjiumi); Redaktorë: Besa Budo, Kleopatra Sava; Përgatija grafike: G. MUSA,

PERMBAJTJA Prof asc. Dr. Kapllan Sulaj*1, Prof asc. Dr. Elvira Beli1, Mjeke Vet. Jorida Terpollari1, Prof. asc. Dr. Përparim Minarolli2, Dr. Artan BEGO2, Lumturi MERKURI2 INCIDENCA E SALMONELLA SPP NË MISHIN E IMPORTUAR NË VENDIN TONË GJATË PERIUDHËS 2004-2005 -----------------------------------------------------------------

7

Irena SEFERI, Pal XHUMARI, Genc BURAZERI PREVALENCA E CITOMEGALOVIRUSIT NE DHURUESIT ME PAGESE DHE PA PAGESE TE GJAKUT --------------------------------------------------------------------------------

17

Dr. Sokol Xhepa, Dr. Edmond Nuellari, Dr. Gentian Caco Dr. Petrika Gjergo, Prof. Edmond Kapedani ROLI POZITIV I ARTERIES PROFUNDA FEMORIS NE ISHEMINE AKUTE TE ANESIVE TE POSHTME -------------------------------------------------------------------------27

Dr. Brikena Qirjazi, Prof. Dr. Pjerin Radovani, Dr. Aida Bushati, Dr. Elma Xhokaxhi PROGRAMI I DEPISTIMIT TE DEGJIMIT TEK TE PORSALINDURIT NE SHQIPERI. NJE RISHIKIM I TE DHENAVE TE VITIT 2006. -------------------------------------------- 35

Andis K aragjozi, MD, MPH 2. Artan Simaku, MD, MPH PARANDALIMI I TRAUMAVE TE SHKAKTUARA NGA RREZIMET TE TE MOSHUARIT. --------------------------------------------------------------- 53 Andi Koraqi1, Betim Byku1, Rinalda Skendaj1, Vjollca Duro2 EFEKTI I DISA FAKTOREVE TE RISKUT MBI ANTIBIOTIKOREZISTENCEN -------------------------------------------------------------- 65

Revista Mjekësore

MSc. Valbona GJONI*, MPH. Artan SIMAKU*, MSC. Dritan BERUSHI** KERKIME MBI SHKALLEN E PERHAPJES TE HIDATIDOZES NE VENDIN TONE ---------------------------------------------------------------- 41

3

N.Heta (Alliu) 1; A.Bulo1 ; E.Refatllari1; I.Korita1; A. Goda2 ; A. Doko2. ROLI I HOMOCISTEINËS (HCY) SI NJE FAKTOR RISKU ATEROSKLEROTIK ----------------------------------------------- 71 Dr. Xhevair HOXHALLARI TIMPANOMETRIA SI MJET DIAGNOSTIK RENDESISHEM NE PATOLOGJITE E VESHIT TEK FEMIJET. -------------------------- 77 Dr. D. Ulqinaku¹, Dr. M. Basho¹, A. Llagami¹, Dr. Sh. Qyra¹, Prof. E. Kakarriqi¹ Luftar Zebi NJË SHPËRTHIM EPIDEMIK NGA HEPATITI VIRAL A NE QYTETIN E TIRANES ----------------------------------------------------------- 87

Revista Mjekësore

Dr. Klodiana ZAHARIA ,Prof. Pjerin RADOVANI TRUPAT E HUAJ NE RRUGET E SIPERME AERODIGJESTIVE ------------------------------------------------------------------------------------------ 99

4

Revista Mjekësore

HIGJENE EPIDEMIOLOGJI

5

6

Revista Mjekësore

INCIDENCA E SALMONELLA SPP NË MISHIN E IMPORTUAR NË VENDIN TONË GJATË PERIUDHËS 2004-2005 Prof asc. Dr. Kapllan SULAJ*1, Prof asc. Dr. Elvira BELI1, Mjeke Vet. Jorida TERPOLLARI1, Prof. asc. Dr. Përparim MINAROLLI2, Dr. Artan BEGO2, Lumturi MERKURI2 Instituti i Sigurisë Ushqimore dhe Veterinarisë, Tiranë 2 Instituti i Shëndetit Publik, Tiranë

S UMMARY

R ÉSUMÉ

The incidence of Salmonella spp in imported meat in Albania during 2004-2005

Réquence de Salmonella spp dans la viande importée en Albanie pendant 2004-2005

Imported animal products have been analyzed at the Institute of Food Safety and Veterinary for the presence of Salmonella spp. Different kind of animal products imported by different countries were subject of analytical control for detection of this very important pathogen. Considering meat as very important animal product, 254 samples (meat, and its processing products) were controlled to find out the incidence of Salmonella spp which was evaluated by our control on 2 % of total analyzed samples. After carrying out this control was concluded that Salmonella spp was present in 2, 8 % of poultry samples and in 1, 2 % of meat samples originated from pigs. As is confirmed infection of animal products by Salmonella spp remains a possible risk mainly by imported animal products. On this context, enforcement of inspection and analytical control of all animal products going to be imported should be engagement of food control system in Albania.

Les produits animaux importés ont été analysés à l’Institut de Sécurité de l’ Aliment et Vétérinaire pour la présence de Salmonella spp. Différent sorts de produits animaux importés par les pays différents sont soumis de contrôle analytique pour la découverte de cet pathogen très important. Considérant la viande comme produit animal très important, 254 échantillons (viande, et ses produits du traitement) se sont contrôlé pour trouver la fréquence de Salmonella spp qui a été évalué par notre contrôle sur 2% de total des échantillons analysés. Après avoir emporté ce contrôle on a conclu que Salmonella spp était présent en 2, 8% d’échantillons de la volaille et en 1, 2% d’échantillons de la viande provenus de cochons. Comme il est confirmé, l’infection de produits animaux par Salmonella spp reste un risque possible principalement par les produits animaux importés. Sur ce contexte, la mise en application d’inspection et contrôle analytique de tous les produits animaux qui vont être importé devrait être un engagement pour le sisteme du contrôle des aliments en Albanie.

Revista Mjekësore

1

7

Revista Mjekësore

8

HYRJE Salmonelat janë pjesëtarë të familjes Enterobacteriacae, janë mikroorganizma në formë shkopi me madhësi 0,7-1,5 x 2.0-5.0μ, gram negativ, oksidazë negativ, katalazë pozitiv. Ato fermentojnë glukozën, prodhojnë H2S në terrenin (triple sugar iron) dhe janë në gjendje që të dekarbolizojnë aminoacidet lizinë dhe ornitinë[1]. Këto mikroorganizma kanë qënë studiuar që prej vitit 1886 dhe deri më sot. Gjatë shumë dekadave Salmonella spp ka qënë shkaktari kryesor i intoksikacioneve ushqimore në njerëz. Në 10 vjeçarin e fundit Salmonella Enteriditis ka incidencë më të lartë në produktet e shpendëve që përdoren për konsum human [1, 2, 3, 4]. Ushqimet në përgjithësi kontaminohen nga patogjenët Salmonella në shume mënyra të cilat janë të lidhura me shumë faktorë dhe shpeshherë epidemiologjia e tyre është e nderlikuarr. Lëvizjet dhe qarkullimi i vazhdueshëm i kafshëve, njerëzve, ushqimeve dhe mjedisi mbeten burimet e përhershme të transmentimit dhe kontaminimit. Si patogjen në kafshë dhe në njerëz ky mikroorganizëm shkakton sëmundjen salmonelozë e cila në shumë raste shoqërohet edhe me humbjen e jetës së njeriut ose të kafshës. Sot njihen më tepër se 2500 serovare salmonelash ku më të hasur paraqiten serogrupet Salmonella Enteriditis, Typhimurium dhe ajo Heidelberg [1, 5, 6]. Të gjithë grupet e shtameve të izoluar dhe që qarkullojnë në natyrë janë patogjenë për njerëzit [1]. Pra për nga rëndesia, kontrolli i kafshëve, njerëzve dhe ushqimeve mbeten perparesi për parandalimin e intoksikacioneve ushqimore dhe salmonelozave që rrezikojnë shëndetin publik. Vlerësimi i rrezikut të salmonelozave mbetet një nga detyrat e mbrojtjes së shëndetit publik. Të dhënat e CDC, USA tregojnë që incidenca e salmonelozave të konsideruara me prejardhje nga ushqimet rezulton në vitin 1997, 14-120 raste për 100 000 persona. Në SHBA raportohet që salmonelat janë përgjegjëse për shkaktimin e intoksikacioneve ushqimore në 15% të pacienteve të diagnostikuar me këtë sindrom [1, 7]. Në vitin 1999 janë raportuar në USA 1, 4 milion raste dhe 582 të vdekur si pasojë e infeksionit salmonelar. Në vitin 2000 në Gjermani janë vertetuar 120 raste salmonelozash për 100. 000 persona [1]. Nga shumë autorë përmendet që shpendët janë burimi dhe rruga kryesore e transmentimit të salmonelozave megjithëse janë hasur raste të tjera nga ushqime me natyrë të ndryshme, ku rolin kryesor e luajnë produktet ushqimore me origjinë nga kafshët. Që nga viti 1970 Salmonella Enteriditis ka qenë shkaktari kryesor i salmonelozave në njerëz në Amerikën e Veriut, Europë dhe Amerikën e Jugut [1, 2, 3]. Një fenomen i tillë për rritjen e incidencës së këtij patogjeni është raportuar në Filandë, Suedi, Norvegji, Mbretërinë e Bashkuar, Jugosllavi dhe në vendin tonë. Është vërtetuar që ky serovar (S. enteriditis) kolonizon ovaret e shpendëve dhe transmentohet me anë te vezëve dhe guackave të tyre në njerëz, megjithëse në një incidencë më të ulët se kur këto patogjenë janë të pranishëm

MATERIALI DHE METODA Si materiale për studim janë përdorur mostrat ushqimore të ardhura nga Inspektoriati Veterinar i Bashkisë Tiranë i cili i ka kampionuar ato në Doganën e Tiranës. Mostrat përfaqësonin partitë e ushqimeve të importuara nga vende të ndryshme. Mostrat e kampionuara u dërguan për në laborator me dokumentacionin shoqërues duke u ruajtur në kushte 0-8°C për një kohe jo më vonë se 6 orë nga momenti i kampionimit. Analizat për praninë e salmonelave janë kryer në Departamentin e Kontrollit Mikrobiologjik të Institutit të Sigurisë Ushqimore dhe Veterinarisë. Si njësi mostre mesatare u përdorën të paktën 5 njësi të kampionuara nga parti të ndryshme të ushqimeve me origjinë nga kafshët që kanë mbërritur në Doganën e Tiranës gjatë vitit 2005. Sipas metodikës standarte (ISO) është realizuar marrja e 25 g nga mostra mesatare për të realizuar procedurën analitike të izolimit dhe identifikimit të salmonelave [3].Izolimi dhe identifikimi i Salmonella spp është realizuar duke përdorur metodika standarte ISO. Si terren parapasurues është përdorur ujë pepton në raportin 25g mostër

Revista Mjekësore

në karkasat e shpendëve. Sot është raportuar që deri në 20% e karkasave të brojlerëve kanë qenë të kontaminuara nga salmonelat [1, 8]. Edhe ushqimet e tjera si mishi i gjedhit, derrit, të imtave janë burim i intoksikacioneve salmonelare. Patogjeniteti i salmonelave është i varur nga numri qelizave dhe virulenca e shtameve që qarkullojne në natyrë. Incidenca e salmonelave në ushqime varion në vlera të ndryshme sipas llojit të ushqimit. Mishi i shpendëve dhe nënproduktet e tij kanë incidencë të larte e cila në disa raste arrin deri në 60% të mostrave të kontrolluara. Gjithnjë incidenca e salmonelave në mishin e specieve të ndryshme varen edhe nga nga kushtet e therjes, ruajtjes, magazinimit, transportit të partive dhe karkasave të cilat janë të destinuara për konsum human. Një numër qelizash shumë i vogël mund të shkaktojë infeksionet ushqimore. Kështu që doza infektuese sipas autorëve rezulton me një numër 15-20 qeliza [1]. Izolimi dhe identifikimi biokimik i tyre realizohet duke kryer një seri testesh biokimike të cilat sot bëhen të mundura nga përdorimi i sistemit API 20E. Për të rritur saktësinë sot përdoret identifikimi serologjik dhe metodat e biologjisë molekulare (PCR, PFGE etj). Identifikimi serologjik realizohet duke u bazuar në antigjenin somatik O i cili është i pranishën në membranën e qelizës dhe gjithashtu në antigjent flagjelar H të dy fazave H1 dhe H2. Por duhet patur parasysh që për një pjesë të shtameve që formojnë kapsul përdoret edhe antigjeni Vi. Metodat moderne për identifikimin serologjik, tipizimin e shtameve me anë te fagëve apo ato të fragmentimit të ADN-së ndihmojnë për të gjetur afersine gjenetike të shtameve të ndryshme të salmonelave që qarkullojnë në natyrë dhe për të sqaruar epidemiologjinë e toksi-infeksioneve ushqimore të shkaktuara prej tyre.

9

ushqimore me 225 ml terren hollues (ujë peptone). Faza parapasuruese është realizuar duke inkubuar përzierjen e mësipërme në 37 oC për 24 orë. Pas këtij inkubimi u krye subkultura duke marrë 2 herë nga 5ml nga volumi i shishes, të cilat u kaluan përkatësisht në 50ml Selenite Cistine Broth dhe Rappaport Vassiliadis në temperaturat 37oC (SCB) dhe 42oC (RV). Inkubimi zgjati 24 orë. Kjo përkonte dhe me fazën pasuruese të kulturës së parapërgatitur. Nga bujon kulturat SC dhe RV u transferua materiali mikrobik me shtrimje me anzë përkatësisht në çdo dy pllaka me terrenet selektive Hektoen agar, XLD-aga dhe BPLS agar. Në disa raste në mungesë të ndonjërit nga terrenet selektive është përdorur terreni Hektoen agar. Pllakat e mbjella u inkubuan në temperaturën 37 o C për 24 - 48 orë. Kolonitë suspekte të përcaktuara sipas tipit të terrenit të përdoruara u kaluan në terrenin Hajn në të cilin u testua prodhimi i H2S dhe fermentimi me reaksion acid [8]. Kolonitë suspekte u testunm me anti-serumet polivalent salmonelar duke kryer reaksionin e aglutinimit mbi xham [3]. Në rastet pozitive është realizuar identifikimi biokimik duke përdorur sistemin biokimikk API 20E. Identifikimi serologjik për të përcaktuar saktë specien me antiserumet salmonelare u realizua në ISHP sipas skemës White-Kauffman. REZULTATET DHE DISKUTIMI Prej 254 mostrave të kontrolluara u izoluan dhe identifikuan 5 shtame Salmonella spp nga mostra me natyrë të ndryshme të mishit dhe nënprodukteve të tij. Incidenca me madhe është vertetuar në mishin e shpendëve, prej të cilit janë izoluar 4 shtame. Më poshtë në pasqyrën 1 jepen rezultatet e fituara gjatë studimit sipas natyrës së mostrës së analizuar. Pasqyra 1. Rastet pozitive të vertetuara nga kontrolli analitik i mostrave të mishit dhe nënprodukteve të tij të ardhura nga importi.

Revista Mjekësore

Lloji i mostrës

10

Numri i mostrave të analizuara

Mish pule

172

Numri i shtameve Salmonella spp të identifikuar (rastet pozitiv) 4

Rezultati në % ndaj numrit të mostrave sipas natyrës së tyre

Kodi biokimik (API 20E)

2,85%

6704552 6704752 6304 452 6704112

Mish i specieve të tjera Totali

82

1

1,2%

6504 542

254

5

2%

-

Pasqyra . 2. Speciet e identifikura të shtameve të salmonelave te izoluara. Speciet e salmonellave te identifikuara me skemën White Kauffman Salmonella agona Salmonela enterditis Salmonella infantis Salmonella typhimurium

E izoluar nga mostra Mish pule Mish pule Mish pule Mish derri

Nr. Shtameve

Grupimi serologjik

2 1 1 1

B (O:4) 1, 4 [5], 12: f, g, s: [1, 2] D1 (O:9), 1, 9, 12. g, m C1 (O:7) 6, 7, 14, r, 1, 2 B (O: 4), 1, 4, [5], 12, i, 1, 2

Shtamet e izolura gjatë kontrollit analitik të kryer në ISUV janë identifikuar në ISHP me anti serumet salmonelar sipas skemës White Kauffman. Më sipër jepen formulat e grupeve serologjik të shtameve të izoluar. Edhe nga literatura përmendet që Salmonela entertidis haset më shpesh në mishin e shpendëve [1, 8, 9], kurse Salmonella typhimurium është izoluar më shumë në mishin e karkasave të derrave dhe specieve të tjera [8, 10]. Edhe gjatë kontrollit tonë është vertetuar e njëjta dukuri. Formulat antigjenike sipas grupeve serologjike të mësipërme tregojnë që shtamet e izoluar kanë origjinë të ndryshme duke lënë që të kuptohet qartë se shtame të ndryshme të këtij patogjeni mund të qarkullojnë kudo duke qënë gjithnjë një rrezik për konsumatorët në të gjithë botën [1,8, 11]. Kjo bëhet e mundur nga tregtia e mishit të shpendëve dhe specieve të tjera në mbarë botën. Grafiku I.Paraqitje grafike e incidencës Salmonella spp në mishin e importuar në vendin tonë gjatë periudhës 2004-2005. 300 250 200

100

50 0 Numri i mostrave

Mish i specieve të tjera

Revista Mjekësore

150

Totali i mostrave Mish pule

11

Revista Mjekësore

12

Mostrat e mishit të pulave të kontrolluara kanë rezultuar pozitiv në 2, 85% të numrit total të mostrave. Kryesisht mishi i pulës ka qenë importuar nga vende të K. E si Greqia, Italia, Hungaria, Brazili etj. Dy raste pozitive të pranisë së Salmonella agona e kanë patur origjinëN nga Brazili ndërsa shtamet e tjera janë izoluar nga mostrat e marra në partitë e pulave të therrura, të ardhura tranzit nga Greqia. Megjithëse këto vende kanë standarte të mira në përgatitjen dhe liçencimin e produkteve ushqimore mundësia e kontaminimit me salmonela ekziston dhe është një nga momentet më kritike të kontrollit dypalësh; të vendit importues dhe atij eksportues. Asnjë parti mishi pule ose produkti ushqimor me origjinë shtazore nuk mund të liçensohet për treg pa kryer me parë kontrollin analitik ku një nga analizat kryesore është edhe kontrolli për praninë e Salmonella spp në 25 g mostër. Incidenca e salmonelave të konfirmuara gjatë kontrollit tonë ka qenë e ulët, kjo sepse partitë e mishit të shpendëve dhe specieve të tjera kanë pasur si origjinë vende të ndryshme të K. E, të cilat aplikojnë norma dhe standarte shumë të mira për prodhimin dhe tregtimin e produkteve ushqimore. Karkasat e shpendëve që në thertoret moderne të ngritura në vendet e zhvilluara kanë bërë të mundur që të ulin ndjeshën nivelin e kontaminimit dhe njëkohësisht të salmonelave. Janë të njohura faktet që procese të tilla si shpëlarja me ujë, ftohja dhe zbatimi i kushteve të mira higjIeno-sanitare mund të ulin ndjeshëm incidencën e salmonelave në mishin e shpendëve nga 2,5-4% dhe në karkasat e kafshëve të tjera më e vogël se 1% [1, 2]. Nga ana tjetër për të rritur mundësinë e zbulimit të salmonelave në ushqime kërkohet që kampionet e marra nga inspektoriati veterinar i bashkisë të jenë sa më përfaqësuese. Nëse një mostër do të jetë e përfaqësuse e një numri të madh karkasash mundësia e zbulimit të salmonelave është më e madhe. Megjithë objektivat e mësipërme, jetëgjatësia e salmonellave në ushqime është e varur nga shumë faktorë të cilët ndikojnë në dëmtimin dhe shumëzimin e qelizave të këtij patogjeni. Faktorë të tillë si temperatura, ndricimi i diellit, lagështia, uji aktiv i lirë në produktin ushqimor, trajtimi termik, larjet, trajtimi me rrezatime të ndryshme etj, ulin në minimum numrin e qelizave për njësi peshe apo volumi. Raste të izolimit të Salmonella entertidis dhe typhimuirium janë raportuar edhe në vendin tonë. Ne studimet e kryera nga autorët [9, 12] ku incidenca e raportuar për çdo rast është e ndryshme. Referuar këtyre studimeve është raportuar që vezët e importit kanë patur një incidencë të ulët më e vogël se 1%, kurse incidenca e salmonellozave në kafshë dhe në njerëz ka qënë e lartë. Për kontrollin e produkteve ushqimore vendase nuk mund të vertetohet incidenca e salmonelave për faktin se nuk kontrollohet plotësisht i gjithë tregu dhe stabilimentet e prodhimit dhe magazinimit të ushqimeve me origjinë shtazore. Megjithë prirjen për përmirësimin e kushteve higjeno-sanitare për prodhimet ushqimore autorë të ndryshëm përmendin që serotipet e Salmonella enteritidis mund

të jetojnë 4 muaj në mishin e pulës të rujatur në -18oC. Edhe lloji i produktit ushqimor ndikon në mbijetesën e salmonellave. Salmonella enteritidis dhe typhimurium rezitojnë për 7 vjet në akulloret e ngrira në -23oC [8, 10]. Ftohja e menjëhershme dhe trajtimi termik i menjëhershëm ndikon në uljen e numrit të salmonelave në karkasat e shpendëve dhe të kafshëve të tjera. Këto procese aplikohen në thertoret moderne dhe është një nga mënyrat efektive për uljen e rasteve të salmonelave në ushqime. Rezultatet e përfituara nga kontrolli i kryer për produktet e mishit të importit tregojnë që incidenca e salmonelave ka qenë e ulët. Kjo ka ardhur si rezultat sepse këto vende eksportuese kanë zbatuar masa të forta higjieno-sanitare për produktet që destinohen për eksport.

Revista Mjekësore

PERFUNDIME 1. Salmonelat mbeten problem kryesor për shkaktimin e toksi-infeksioneve ushqimore në njerëz, pavarësisht kontrollit dhe masave që merren për reduktimin e rasteve të pranisë së salmonelave në ushqime. 2. Incidenca e Salmonella spp në produktet e mishit të importuara gjatë vitit 2004-2005 ka qenë 2 % të mostrave të kontrolluara. 3. Nga speciet e identifikuara është vëne re prania e Salmonella agona dhe infantis në mishin e pulave si dhe Salmonella Typhimurium në mishin e derrit (1 shtam). Incidenca e salmonelave në mishin e shpendëve është vertetuar në masën 2, 8 % të mostrave të analizuara ndërsa në mishin e derrit të importuar në 1, 2% të mostrave të analizuara. Pavarësisht se produktet e importit kanë origjinë në shumicën e rasteve nga vende të B. E dhe ato të zhvilluara, kontrolli analitik i partive të ushqimeve që hyjnë në vendin tonë është i rëndësishëm dhe në këtë kuadër kontrolli i tyre për praninë e Salmonella spp mbetet perparesi.

13

Revista Mjekësore

BIBLIOGRAFIA

14

1. CHRIS BELL AND ALEC KYRIAKIDES. SALMONELLA. A PRACTICAL APPROACH TO THE ORGANISMS AND ITS CONTROL IN FOOD. PRACTICAL FOOD MICROBIOLOGY SERIES. 200.P: 3-260 2. NAXHIJE HILA, FEJZI HIZMO, KAPLLAN SULAJ, PËRPARIM MINAROLLI. SALMONELAT E HASURA ME TOKSO-INFEKSIONE US HQIMORE NË ELBASAN GJATË VITEVE 1991-2000. REVISTA MJEKËSORE. 2004;3-4: 36-43. 3. METODA HORIZONTALE E ZBULIMIT TË SALMONELLA SPP NË US HQIMET DHE US HQIMET E KAFS HËVE, ISO 6579:2002(E). 4. PLUMMER RAS, BLISSET T SJ, AND DODD SER. SALMONELLA CONTAMINATION OF RETAIL CHICKEN PRODUCTS SOLD IN THE UK. JOURNAL OF FOOD PROTECTION, 1995;58(8): 843-6 . 5. SHAPIRO R, ACKERS M-L, LANCE S ET AL. SALMONELLA THOMSON ASSOCIATED WITH IMPROPER HANDLING OF ROAST BEEF AT THE RESTAURANT IN SIOUX FALLS, SOUTH DAKOTA. JOURNAL OF FOOD PROTECTION,1999; 62 (2):118-22. 6. ROBERTS D. SALMONELLA IN CHILLED AND FROZEN CHICKEN. THE LANCET, 20 APRIL, 199;, 337, 984-5. 7. RISK ASSESSMENTS OF SALMONELLA IN EGGS AND BROILER CHICKENS. INTERPRETATIVE SUMMARY. FAO AND WHO. 2002; 1-43. 8. MATTICK KL, JORGENSEN F, LEGAN JD ET AL. SURVIVAL AND FILAMENTATION OF SALMONELLA ENTERICA SEROVAR ENTERITIDIS PT4 AND SALMONELLA TYPHIMURIUM DT104 AT LOW WATER ACTIVITY, APPLIED AND ENVIRONMENTAL MICROBIOLOGY,2000; 66 (4): 1274-9 9. ARDIAN DEMAJ, BIZENA BIJO, ZAÇE MALAJ, KAPLLAN SULAJ, ALTIN TELO. FAGOTIPIZIMI I SALMONELLA ETERIDITIS SI METODË E PËRPARUAR DIAGNOSTIKIMI DHE FAGOTIPET MË TË PËRHAPUR NË SHQIPËRI. REVISTA VETERINARIA . 2000;1: 27-34 10. UZZAU S , BROWN DJ, WALLIS T ET AL. REVIEW : HOST ADA P T E D S E RO T Y P E S O F S A L M O N E L L A E N T E R I C A . EPIDEMIOLOGY AND INFECTION, 2000; 125, 225-229. 11. D’AOUST, J-Y. SALMONELLA IN FOOD BACTERIAL PATHOGENS (ED. M.P. DOYLE). MARCEL DEKKER., INC.NEW YORK, USA, 1989; 327-445. 12. ALTIN TELO, BIZENA BIJO, KAPLLAN SULAJ, ELVIRA BELI. OCCURRENCE OF SALMONELLA SPP. IN IMPORTED EGGS INTO ALBANIA. INTERNATIONAL JOURNAL OF FOOD MICROBIOLOGY 1999;49: 169-71.

Revista Mjekësore

STUDIMOR

15

16

Revista Mjekësore

PREVALENCA E CITOMEGALOVIRUSIT NE DHURUESIT ME PAGESE DHE PA PAGESE TE GJAKUT Irena SEFERI, Qendra Kombetare e Transfuzionit te Gjakut

Pal XHUMARI, Genc BURAZERI QSUT

THE PREVALENCE OF ANTIBODIES TO CYTOMEGALOVIRUS IN PAID AND UNPAID

R ÉSUMÉ LE PREVALENCE DES ANTICORPS DU CYTOMEGALOVIRUS DANS LES DONATEURS PAYES

BLOOD DONORS

ET IMPAYES DU SANGUE

BACkground: Cytomegalovirus (CMV) is one of the most transmitted infectious agents through blood transfusion. There were no reports on the prevalence of CMV in our donor population. Aim: The aim of the study was to determine the epidemiology of CMV infection in blood donors and to compare the prevalence of CMV antibodies in paid and unpaid blood donors. Materials and methods: The blood donor population was divided in paid blood donors( PBD, 1308) and unpaid blood donors (UBD, 415). Total CMV antibody assay results were analyzed and correlated with donor age, sex and socio-economic status in the whole donor population and in both groups Results: The CMV seroprevalence in blood donor population was 83%. The PBD showed significantly higher prevalence of total antibodies anti-CMV when compared with UBD, 92.9% vs 51.8%.

Bekgraund : Cytomegalovirus (CMV) c’est l’un des agents infectieux de plus transmissible á travers la transfussion du sangue. Dans notre population il n y avait pas des informations sur le prevalence des anticorps du CMV. Le but : Le but de cet étude etait de determiner l’épidémiologie de l’infection du CMV dans les donateurs payés et impayés du sangue et le comparaison avec le prevalence des anticorps du CMV dans les donateurs payes et impayes du sangue. Les materiaux et la methode : La population des donateurs du sangue etait divise dans les donateurs payes ( DPS , 1308 ) et dans les donateurs impayes (DIS , 415 ). Les resultats de toute l’evaluation des anticorps du CMV se sont analisés et il est realisé le lien avec le age, le sexe et le statut social economique des donateurs dans tous des populations des donatours et dans les tous les deux groupes.

Revista Mjekësore

S UMMARY

17

Revista Mjekësore

Significant association of CMV seroprevalence with social class was noted, 88.3% “in low social class” towards 54.9%. The relationship between donor age and CMV status showed an increase in the percentage of seropositivity with age (65% in ages under 30 years old, 92.4% in ages more than 56 years old). Prevalence of specific antibodies antiCMV IgM was 5.5%. Conclusions: This study showed that the population of blood donors is a population with high prevalence of CMV infection specially in PBD. This high prevalence of CMV infection in blood donor population makes it very difficult to find CMV neg blood products for intended patients. Therefore it would be more effective to use leukodepletion filters for these patients.

18

Le resultat : Le seroprevalence du CMV dans la population des donateurs du sangue etait 83%. Les DPS ont montre un haute prevalence significatif de tous les anticorps anti CMV quand il se sont compares avec DIS ,92 % vers 51.8 % .Le est noté un lien significatif du seroprevalence du CMV avec la classe sociale 83 %, et la bas classe sociale 54.9 %. Le lien entre le âge des donateurs et le statut du CMV a montré une progression de pourcentage de seropositivite avec le âge (65 % sous 30 âge, 92 % sur 56 âge ). Le prevalence des anticor ps specifiques anti CMV etait 5.5 %. Les conclusiones : Cet étude a montré que la population des donateurs du sangue c’est une population avec un haute prevalence des infections du CMV sourtout en DPS. Le haute prevalence des infection du CMV dans les populations des donateurs du sangue l avait fait tres difficile le travaille du sangue avec le CMV neg pour les patients prévesible. Pourtant le usage des filtrations des blanches globules pour ces patients il serait plus efficase.

Transfuzioni i gjakut dhe i produkteve te tij krahas efekteve pozitive mund te shoqerohet edhe me fenomene te padesherueshme. Keto jane: reaksione hemolitike, reaksione febrile transfuzionale johemolitike, reaksione imunologjike, si edhe transmetimi i infeksioneve virale apo bakteriale. Perhapja e AIDS nepermjet transfuzionit te gjakut arriti te ndergjegjesonte opinionin publik per nje fakt qe per specialistet ishte i njohur me kohe: transfuzioni i gjakut nuk do te jete kurre plotesisht i sigurte. Pavaresisht gjithe masave te marra nje “risk zero” nuk do te ekzistoje kurre. Tashme eshte e njohur qe nje prej efekteve te padeshirueshme me serioze qe shkakton nje transfuzion gjaku (deri ne 40%) (1) eshte transmetimi i semundjeve. Transmetimi i semundjeve infektive eshte nje efekt i padeshirueshem qe megjithe skrinimin sistematik te dhuruesve te gjakut per semundje infektive te transmetueshme nepermjet transfuzionit nuk mund te shmanget pasi mund te jete gjithmone nje grup dhuruesish, sado i vogel, i infektuar ne faza te ndryshme te infeksionit qe jane te papercaktuar edhe nga perdorimi i testeve skrinuese mjaft te ndjeshme. Te gjithe agjentet infektive te transmetueshem nepermjet transfuzionit kane si vecori pranine e tyre per nje kohe ne gjak. Kjo kohe varion shume sipas llojit te agjentit infektiv (nga disa dite ne disa vjet), prevalences dhe endemicitetit te infeksionit dhe rrugeve te perhapjes se tij. Futja e politikave te rrepta te seleksionimit te dhuruesve qe nxisin veteperjashtimin e dhuruesve te gjakut kane vlere vetem ne ato vende ku dhurimi i gjakut eshte vullnetar dhe mund te ndihmojne ne reduktimin e te metave te testimit. Seleksionimi igjakut citomegalovirus (CMV) seronegativ njihet si nje menyre e sigurimit te gjakut me risk te ulur per transmetimin e CMV(2). Eshte pikerisht kjo lidhje qe ka fokusuar vemendjen ne epidemiologjine e infeksionit CMV ne popullaten e dhuruesve te gjakut. Prevalenca e seropozitivitetit te infeksionit CMV ndryshon ne menyre te dukshme ne vende te ndryshme duke variuar midis 40 dhe 100% dhe midis 24 dhe 75% ne Europe dhe SHBA (3). Prandaj eshte shume e rendesishme te percaktohet epidemiologjia lokale e infeksionit ne menyre qe te llogaritet risku i transmetimit te CMV nepermjet transfuzionit te gjakut dhe te vleresohet fizibiliteti i sigurimit te gjakut CMV seronegativ. Tashme dihet qe prevalenca e antitrupave anti-CMV qe rritet me moshen ashtu sikurse ndodh me titrin (3), dhe prevalenca e antitrupit gjithashtu ndryshon sipas gjendjes social ekonomike te popullates ne studim (4). Te gjithe keta faktore u vleresuan ne dhuruesit e paguar te gjakut (te cilet perbejne bazen e furnizimit me gjak ne vendin tone) dhe ne dhuruesit e papaguar. Me shume pak perjashtime shumica e studimeve kane percaktuar gjendjen bartese te

Revista Mjekësore

HYRJE

19

dhuruesve (numrin e serokonversioneve per 100 njesi te transfuzuara) ne vlerat 3.5-5% (5). Kjo tregon se vetem nje pjese e dhuruesve qe jane CMV pozitive arrijne ta transmetojne infeksionin. Kjo eshte vene ne dukje nga disa studime sipas te cilave vetem dhuruesit e gjetur virurike (virus te shfaqur ne urine) ose qe kishin te dhena serologjike per nje infeksion aktiv ne kohen e dhurimit ishin te implikuar ne infeksionet CMV posttransfuzionale (6). Te dhena serologjike te infeksionit aktiv ne baze te shume studimeve (7,8) rezultojne te jene antitrupat ndaj CMV IgM specifike dhe/ose antitrupat ndaj antigjeneve te hershem CMV. Prevalenca e antitrupave anti-CMV IgM specifike u studjua ne te gjithe dhuruesit CMV seropozitive.

Revista Mjekësore

Qellimi i ketij studimi eshte: Te percaktoje epidemiologjine e infeksionit CMV ne dhuruesit e gjakut Te krahasoje prevalencen e CMV ne grupin e dhenesve te paguar te gjakut dhe dhuruesve vullnetare.

20

MATERIALI DHE METODA Sherbimi transfuzionit te gjakut ne Shqiperi bazohet ne mbledhjen e gjakut nga dy grupe dhuruesish: 1-Dhurues me pagese 2-Dhurues pa pagese ku hyjne Dhurues vullnetare Dhurues autologe Zevendesimet familjare Pershkrimi i popullates se marre ne studim dhe mbledhja e te dhenave Sikurse u permend me lart popullata e marre ne studim eshte ajo e dhuruesve te gjakut me ndarjet perkatese ne dhurues me pagese (1308) dhe ne dhurues pa pagese (415) te cilet kane dhuruar gjak gjate vitit 2003. Prevalenca e anti-CMV eshte nxjerre ne total si edhe e ndare sipas seksit grupmoshes dhe shtreses sociale ne popullaten e dhuruesve ne teresi si edhe ne dy grupet e dhuruesve te ndare me vete. Per te bere ndarjen e shtreses sociale u morr parasysh vetem profesioni dhe te gjithe dhuruesit u ndane ne intelektuale dhe punetore ku te paret u klasifikuan si shtrese shoqerore “e larte” dhe te dytet si shtrese shoqerore “e ulet/e mesme”. TESTIMI SEROLOGJIK Metoda e perdorur per testimin ishte testi i shpejte i aglutinimit pjesezor ne latex (Biokit S.A, Bio-Rad) per percaktimin cilesor dhe sasior te antitrupave CMV ne serum dhe ne plazem EDTA. Reagenti CMV gjen eshte nje suspension pjesezash polistireni latex me

madhesi te njetrajtshme te veshura me antigjen cytomegalovirus. Pjesezat latex lejojne nje observim visual te reaksionit antigen-antitrup. Kur nje moster qe permban antitrupa ndaj CMV perzihet me reagentin latex paraqitja uniforme e suspensionit latex do te shnderrohet ne nje aglutinim te dukshem. Reagenti CMV gjen zbulon antitrupat totale pra IgM dhe IgG. Po keshtu te gjitha mostrat qe rezultuan pozitive ne testimin e pare iu nenshtruan testimit per antitrupa specifike IgM, testim i cili u krye me ELISA (Novum Diagnostica) per testimin cilesor te antitrupave ndaj CMV te klases IgM ne serumin human. Antigjeni i citomegalovirusit vesh vrimat e mikropjates ku kryhet testimi. Ne to shtohet serumi qe testohet i holluar si edhe kontrollet. Gjate inkubimit kemi lidhjen e antitrupave te ndodhura ne serumet positive me antigjenin e imobilizuar. Pas shpelarjes shtohet konjugati me antitrupa anti-humane te tipit IgM te cilat lidhen me antitrupat IgM te ndodhura ne serum duke çuar ne formimin e komplekseve immune. Pas nje shpelarje te dyte shtohet substrati dhe rezultatet positive njihen pasi marrin ngjyre blu. Intensiteti i ngjyres eshte ne perpjesetim te drejte me sasine e antitrupave te ndodhura ne moster. Me ane te spektrofotometrit lexohet absorbanca ne valen 450nm. Serumi imostrave u nda menjehere dhe u ruajt ne ngrirje ne –30°C deri sa u testua. Ngrirjet dhe shkrirjet u mbajten ne minimum.

REZULTATET Prevalenca e CMV ne pergjithesi per popullaten e dhuruesve te gjakut rezultoi 83%. Prevalenca e CMV ne dhuruesit e paguar rezultoi ne menyre te dukshme me e larte se prevalenca e CMV ne dhuruesit e papaguar (92.9% ndaj 51.8%) (Pasqyra 1,2,3) (Fig.1). Ne studjuam lidhjen midis vleres se gjetur CMV te dhuruesve te gjakut dhe gjinise, grup-moshes e shtreses sociale te tyre. Fillimisht u vleresua lidhja midis gjendjes CMV dhe gjinise. Ne grupet dhurues me pagese dhe pa pagese te ndare me vete perqindja e seropozitivitetit sipas gjinise nuk paraqiti ndryshime te dukshme (Pasqyra 5, 6) ndersa ne popullaten ne teresi perqindja e seropozitivitetit ne femrat rezultoi ne menyre te dukshme me e larte se ne meshkujt (85.3 %ndaj 80.8%) (Pasqyra. 4) (Fig.2). Per te bere analizen statistikore, te dhenat u grupuan sipas moshes ne intervale prej 5 vjetesh me perjashtim te moshave 18-30 vjec dhe 56-65 qe u grupuan ne <30 dhe >56 per

Revista Mjekësore

ANALIZA STATISTIKORE Testi hi-katror u përdor për shqyrtimin e lidhjeve (shoqërimeve) mes prevalencës së CMV dhe gjinisë, grup-moshës dhe shtresës sociale. U konsideruan statistikisht të përfillshme (sinjifikante) vlerat e P<0.05. E gjithë analiza statistikore e të dhënave u krye në paketen statistikore per shkencat sociale SPSS (Statistical Package for Social Sciences), versioni 10.0 (Chicago, Inc.).

21

Revista Mjekësore

shkak te numrit te vogel te rasteve ne krahasim me grupet e tjera. Lidhja midis grup-moshes dhe perqindjes se dhuruesve CMV positive paraqitet grafikisht (Fig.3) duke treguar nje rritje te perqindjes se seropozitivitetit me rritjen e moshes ne popullaten ne teresi dhe ne popullaten e dhuruesve pa pagese (Pasqyra 7,8,9). Ndersa ne dhuruesit me pagese verehet nje perqindje e larte seropozitiviteti CMV qe ne moshat e hershme <30 vjec.Lidhja midis shtreses sociale dhe seropozitivitetit eshte paraqitur ne Pasqyra.10 dhe Fig.4. Ne shtresen sociale “e ulet/e mesme” u gjet nje seropozitivitet dukshem me i larte se ne shtresen sociale “e larte”. Incidenca e antitrupave IgM specifike anti-CMV rezultoi 5.5% (79 nga 1430) (Fig.5).

22

DISKUTIMI Prevalenca e CMV ne popullaten e dhuruesve te gjakut ne teresi rezultoi 83%. Ne dhuruesit pa pagese kjo prevalence ishte 51.8% nderkohe qe ne ata me pagese ishte 92.9% Pasqyra (1,2,3) (Fig. 1,2). Nga keto te dhena rezulton se prevalenca e CMV ne dhuruesit me pagese eshte ne menyre te dukshme me e larte ne krahasim me dhuruesit pa pagese dhe kjo mendohet te kete lidhje me faktin se 99.6% e dhuruesve me pagese i takojne shtreses sociale “te ulet/te mesme” dhe tashme ne baze te shume studimeve eshte e njohur nje prevalence me e larte e CMV ne shtresat sociale te uleta (4,9). Ne studimin tone u verejt lidhja midis shtreses sociale dhe seropozitivitetit CMV. Kjo lidhje pra, midis shtreses sociale dhe seropozitivitetit CMV eshte paraqitur ne Pasqyra10 dhe Fig5. Ndarja e shtreses sociale u be duke ju referuar vetem profesionit dhe ne baze te kesaj ndarje u verejt nje prevalence statistikisht dukshem me e larte e infeksionit CMV ne shtresat sociale te “uleta/te mesme” ne krahasim me shtresen “ e larte” (88.3% ndaj 54.9%). Sikurse u permend me lart ndarja e shtreses sociale ne studimin tone u be duke ju referuar vetem profesionit ne baze te te cilit te gjithe dhuruesit u ndane ne intelektuale, punetore dhe te papune. Kjo ndarje referohet edhe nga studiues te tjere (4,9), por duhet thene se per ndarjen e shtreses sociale punesimi nuk eshte faktori i vetem pasi edhe diferencat social-ekonomike apo ato kulturale mund te luajne nje rol. Gjate studimit te lidhjes midis seropozitivitetit CMV dhe gjinise u verejt se ne dy popullatat e dhuruesve te marra vec e vec nuk kishte lidhje midis seropozitivitetit CMV dhe gjinise (Pasqyra 5,6) (Fig 3,4 )dhe kjo eshte ajo qe referohet edhe nga literatura (9,10,11), ndersa ne popullaten e marre ne teresi (Pasqyra4) perqindja e seropozitivitetit ne femrat rezultoi ne menyre te dukshme me e larte se ne meshkujt (85.3% ndaj. 80.8%). Nje seropozitivitet me i larte ne femrat eshte referuar edhe me pare (12,13) dhe ne keto studime nuk gjendet ndonje aresye qe te shpjegoje kete prevalence me te larte ne femrat. Edhe ne

Revista Mjekësore

rastin tone nuk mund te behet nje shpjegim konkret, por duke qene se diferenca ne perqindje nuk eshte e madhe, aresyeja perse ndryshimi rezulton statistikisht i dukshem mund te jete numri i madh i rasteve te marra ne studim kur shqyrtohet popullata ne teresi (1723). Po keshtu nga studimi i lidhjes midis seropozitivitetit CMV dhe moshes se dhuruesve u verejt nje rritje e perqindjes se seropozitivitetit me rritjen e moshes se dhuruesit (nga 65% ne moshat nen 30 vjec ne 92.4% ne moshat mbi 56 vjec) (Pasqyra 7,8,9). Kjo eshte nje lidhje qe referohet nga shume autore (9,11,13). Ky informacion local mund te jete i rendesishem edhe ne pikepamjen se duke perzgjedhur dhurues te nje grupmoshe te caktuar mund te sigurojme nje sasi me te madhe dhurimesh CMV negative. Keshtu ne se prevalenca ne popullaten e dhuruesve ne teresi eshte 83%, duke perzgjedhur dhurues nga grupmosha <30 vjec mund te mbledhim nje sasi me te madhe njesish CMV neg, pasi ne kete grupmoshe seropozitiviteti CMV eshte 65%, dhe akoma me shume ne se perzgjidhen dhurues pa pagese dhe te kesaj grupmoshe do te arrijne te mblidhen shume me teper njesi CMV neg pasi seropozitiviteti ne keta dhurues eshte 27.5%. Po keshtu u verejt edhe nje rritje e titrit te antitrupave me rritjen e moshes gje qe eshte ne akord edhe me studime te tjera (3). Kjo tregon nje rritje te incidences se riinfektimeve apo riaktivizimeve te shkaktuar ndoshta nga nje pergjigje imune e alteruar ne moshat e avancuara, fenomen ky i pershkruar ne studimin e siperpermendur. Po nga ky studim referohet nje shkalle me e ulet e transmetimit te infeksionit nga gjaku me nje titer me te madh antitrupash. Kjo mendohet se i dedikohet efektit mbrojtes te antitrupave te kaluara ne menyre pasive. Rendesia e kesaj gjetje qendron ne faktin se kur ne mungese te gjakut CMV neg, transfuzojme gjak CMV poz, atehere do te jete me mire te seleksionohet gjak nga dhurues me te vjeter ne moshe, pra qe kane me pak te ngjare te transmetojne infeksionin per shkaqet qe u permenden me larte. Prevalenca e antitrupave IgM specifike anti-CMV rezultoi 5.5% (79 nga 1430) (Fig 6). Testimi per IgM u krye me ELISA (Novum Diagnostika) per testimin qualitativ te antitrupave ndaj CMV te klases IgM ne serumin human.Ne literature jepen perqindje te prevalences se IgM specifike qe lekunden nga 1-13% (11,14,15,16). Keshtu Demmler e bp.dhe Williams e bp referojne perkatesisht perqindje prej 1 dhe 1.5 ndersa Benneke e bp dhe Lenz e bp referojne perkatesisht 8 dhe 13%. Te dy autoret e fundit kane perdorur nje metode me imunofluoreshence per testimin per IgM dhe perdorimi i kesaj teknike mund te coje jo rralle ne rezultate fals-pozitive qe i dedikohen ne shume raste pranise se faktorit rheumatoid, komplekseve imune dhe antitrupave antinukleare. Ky mund te jete edhe shkaku i ndryshimeve te vena re, sidomos kur vleresohen popullata relativisht te vogla si ne rastin e ketyre studimeve. Kjo vertetohet edhe nga Lenz e bp. (16) i cili referon se incidenca e CMV IgM ne te

23

Revista Mjekësore

24

njejten popullate pesoi nje renie nga 13 ne 3% pas testimit me ELISA. Nuk u gjet ndonje lidhje midis nivelit te antitrupave ne total dhe atij te CMV IgM. Kjo vertetohet edhe nga studjues te tjere (17). Ka te dhena qe transmetimi i infeksionit CMV behet nepermjet atyre njesive qe rezultojne pozitive per IgM specifike e cila konsiderohet si nje marker i infeksionit akut (16,17). Ne se do t’i referohemi faktit se IgM specifike eshte marker i infeksionit akut dhe se njesite IgM poz jane ato qe transmetojne infeksionin CMV. Mund te llogarisim edhe riskun e transmetimit te ketij infeksioni ne te politransfuzuarit me sistem imunitar te demtuar ku edhe pasojat nga transmetimi i infeksionit jane me te medha. Ne klinikat e hematologjise (adulte+pediatri) gjate vitit 2003 jane perdorur 3646 njesi mase eritrocitare. Seroprevalenca e Ig total eshte 83% dhe 5.5% e tyre jane IgM pozitive qe do te thote ne cdo 100 njesi te transfuzuara 4.5 prej tyre bartin riskun e transmetimit te infeksionit CMV. Pra brenda vitit ne keto klinika infeksioni mund te jete transmetuar nga 164 njesi. Megjithate me saktesisht impakti ne te imunosuprimuarit i ketij seropozitiviteti te larte CMV, ne popullaten e dhuruesve te gjakut ne Tirane, do te vezhgohet ne fazen e dyte te ketij studimi. Nga shume autore (18,19) raportohen perqindje te larta te prevalences se infeksionit CMV ne paciente te cilet jane transfuzuar me koncentrate granulocitare te patestuara per CMV. Manipulime te ndryshme per largimin e leukociteve (shpelarje e eritrociteve, deleukocitimi i masave eritrocitare para ose pas ruajtjes) jane raportuar si eficiente ne reduktimin apo eleminimin e transmetimit te CMV nepermjet transfuzionit te gjakut (20). Aktualisht te ne nuk perdoret asnje prej procedurave te largimit te leukociteve per gjakun e perdorur ne rutine. Keto procedura kryhen vetem per te semuret talasemike, por duke pare prevalencen e larte te CMV ne dhuruesit e gjakut ndoshta do te ishte me vend kryerja e procedurave te largimit te leukociteve nga te gjitha masat eritrocitare per perdorim ne te imunosuprimuarit te te cilet pasojat e infeksionit mund te jene fatale. Prevalenca e antitrupave anti-CMV ne dhuruesit e gjakut ne SHBA ndryshon gjeresisht nga nje regjion ne tjetrin. Megjithse ky ndryshim ne seroprevalencen CMV ndryshon sipas gjeresise gjeografike kjo ka me teper te ngjare te jete e lidhur me kushtet social-ekonomike se sa me faktoret klimaterike. Ne studimin tone pjesa me e madhe e dhuruesve me pagese jane nga Tirana dhe pjesa me e madhe e atyre papagese jane nga rrethet. Sikurse eshte permendur ekziston nje prevalence statistikisht dukshem me e larte e antitrupave anti-CMV ne dhuruesit me pagese por kjo me teper se sa me prejardhjen ka te ngjare te lidhet me shtresen social-ekonomike te tyre. Aktualisht nuk ka te tjera te dhena per prevalencen e CMV ne vendin tone.

PERFUNDIME Ky studim tregoi se popullata e dhuruesve te gjakut ne vendin tone eshte nje popullate me nje prevalence te larte te infeksionit CMV (83%) dhe sidomos popullata e dhuruesve te paguar ne te cilen kemi nje seropozitivitet statistikisht sinjifikativ me te larte se ne popullaten e dhuruesve papagese. Fakti qe ne dhuruesit me pagese kemi nje prevalence statistikisht dukshem me te larte se ne ata te papaguar eshte nje aresye me shume qe politikat e rekrutimit te dhuruesve te gjakut ne vendin tone te drejtohen ndaj dhurimeve pa pagese ne te cilat prevalenca e CMV por edhe e markerave te tjere infektive eshte me e ulet. Seropozitiviteti CMV ndryshon ne menyre statistikisht dukshem ne varesi te shtreses sociale. Ne baze te te dhenave tona nuk gjendet ndonje lidhje midis nivelit te antitrupave ne total dhe antitrupave specifike IgM. Eshte mjaft e veshtire qe me kete seroprevalence te CMV te gjendet gjak CMV neg per paciente te caktuar, per kete aresye ne vendin tone do te ishte me efektiv perdorimi i filtrave leukodepletues, qe nga shume autore referohet si ekuivalent me transfuzimin e gjakut CMV neg.

1- S MITH DM, D ODD RY. “T RANSFUSION TRANSMIT TED INFECTIONS ”. AA O F C LINICAL P ATHOLOGISTS 1991:135-7. 2- YEAGER AS, G RUMET FC, H AFLEIGH EB, E BP . PREVENTION OF TRANSFUSION ACQUIRED CYTOMEGALOVIRUS INFECTIONS IN NEWBORN INFANTS . J P EDIATRY 1981; 98(2):281-7. 3- B AYER WL, T EGTMEYER GE. THE BLOOD DONOR: D ETECTION AND MAGNITUDE OF CMV CARRIER STATES AND THE PREVALENCE OF CMV ANTIBODY . Y ALE J B IOL M ED 1999;49: 5-12. 4- C O L E M A N JC. T R A N S F U S I O N T R A N S M I T T E D CMV I N F E C T I O N S . V O X S A N G 1984;46:387-414. 5- CAUL EP, CLARKE SKR, M OT T MG, E BP . C YTOMEGALOVIRUS INFECTION AFTER OPEN HEART SURGERY . L ANCET 1991;I:777-81. 6- F O S T E R KM, J A C K I. A P R O S P E C T I V E S T U D Y O F T H E R O L E O F CMV IN POSTTRANSFUSION MONONUCLEOSIS . N EW E NGL J M ED 1999; 280:1311-16. 7- L ENTZ EB, D OCK NL, M C M AHON CA. D ETECTION OF ANTIBODY TO CMV INDUCED EARLY ANTIGENS AND COMPARISON WITH FOUR SEROLOGIC ASSAYS AND PRESENCE OF VIRURIA IN BLOOD DONORS .

J

CLIN

M ICROBIOL 1998; 26:133-5.

Revista Mjekësore

BIBLIOGRAFIA

25

8- L AMBERSON HV, M C M ILLAN JA, W EINER LB. P REVENTION OF TRANSFUSION A S S O C I A T E D CMV I N F E C T I O N IN N E O N A T E S BY S C R E E N I N G B L O O D D O N O R S FOR I G M T O CMV. J I NFECT D ISEASES 1998; 157: 820-23. 9- G ALEA G, U R BANIAK J. C YT OMEGALOVIRUS S T U D I E S O N B LO O D D O N O R S IN N ORTH -E AST S COTLAND AND A REVIEW OF UK DATA . V OX S ANG 1993; 64 ;24-30. 10- L INHARES MI, D E A NDRADE GP, T A T E N O S E B P . P REVALENCE O F CMV ANTIBODIES IN B RAZILIAN J APANESE POPULATIONS IN N ORTH -E AST OF B RASIL . M ICROBIOLOGICAL I MMUNOLOGY 1999;33(11):975-80. 11- W ILLIAMS JO, F AGBAMI AH, O MILABU SA. C YTOMEGALOVIRUS ANTIBODIES IN N IGERIA . J OF T RANSFUSION 1989; 83 (2):260-1. 12- M C D ONALD C, B ARBARA JA, A L -I ZZI A, E BP . S CREENING PLASMA DONORS FOR HIGH TITRE ANTIBODY TO CMV USING A LATEX AGGLUTINATION TEST . V OX S ANGUIN 1990; 59(2):83-5. 13- G REEN MS, C OHEN D, S LEPON R, E BP . E THNIC AND GENDER DIFFERENCIES IN T H E PREVALENCE O F ANTI -CMV ANTIBODIES AMONG YO U N G ADULTS IN I SRAEL . I NT J E PIDEMIOL 1993; 4: 720-3. 14- D EMMLER GJ, S IX HR, H URST SM, E BP . E NZYME - LINKED IMMUNOSORBENT ASSAY FOR THE DETECTION OF I G M CLASS ANTIBODIES TO CYTOMEGALOVIRUS . J OF I NFECTIOUS D ISEASES (U NITED S TATES ) 1996; 153: 1152-5. 15- B ENEKE JS, T EGTMEIER GE, A LTER HJ, E BP . R ELATION OF TITERS TO CMV IN BLOOD DONORS T O THE TRANSMISSION OF CYT OMEGALOVIRUS INFECTION . J OF I NFECTIOUS D ISEASES (U NITED S TATES ) 1994; 150 (6): 883-8. 16- L ENTZ EB, D OCK NL, M C M AHON CA. D ETECTION OF ANTIBODY TO CMV INDUCED EARLY ANTIGENS AND COMPARISON WITH FOUR SEROLOGIC ASSAYS

Revista Mjekësore

A N D P R E S E N C E O F V I R U R I A IN B L O O D D O N O R S . J C L I N I C A L M I C R O B I O L O G Y 1988; 26:133-5. 17- W INSTON DJ, H OWELL CL. CMV INFECTIONS ASSOCIATED WITH LEUKOCYTE TRANSFUSION . A NN .I NTERNAL M EDICIN 1990; 93:671-5. 18- H E R S M A N J, M E Y E R S JD, T H O M A S ED. T H E E F F E C T O F G R A N U LO C Y T E T R A N S F U S I O N S O N T H E I N C I D E N C E O F CMV I N F E C T I O N A F T E R A L L O G E N I C MARROW TRANSPLANTATION . A NN . I NTERNAL M EDICIN 1992; 96:149-2. 19- B OWDEN R, S AYERS M. THE RISK OF TRANSMIT TING CMV INFECTION BY FRES H FROZEN PLASMA . T RANSFUSION 1990; 30:762-3.

26

ROLI POZITIV I ARTERIES PROFUNDA FEMORIS NE ISHEMINE AKUTE TE ANESIVE TE POSHTME Dr. Sokol Xhepa, Dr. Edmond Nuellari, Dr. Gentian Caco, Dr. Petrika Gjergo, Prof. Edmond Kapedani

S UMMARY

R ÉSUMÉ

The positive impact of the profunda femoris artery in the acute ischemia of the lower limbs

L’influence positive de l’artère fémorale profonde sur ischémie aiguë des membres inférieures

The acute limb ischemia is a major medical and surgical emergency. Since the time factor, i.e. the hourly difference between the starting of the clinical signs and the presentation time in the emergency room of our service is fundamental for the treatment results, we have decided to prepare a retrospective and comparative study in order to evidence the positive role of the profunda femoris artery permeability in extending of such factor. The study analyzed 50 patients presented during the period January 2003 – December 2004 with reversible acute ischemia of the lower limbs that had successful results from the surgical treatment. The female/male ratio was 31/19, the average age 71 (39 85). In 41 patients (82%), the thrombus was located in the aortic bifurcation, the iliac artery and the common femoral artery, while in 9 others (18%) in the superficial femoral

L’ischémie aiguë des membres est une urgence de grande importance médicochirurgicale. Puisque le facteur temps, c’est à dire les heures écoulées entre les premières symptômes cliniques et la présence des patients dans nos services d’urgence est capital pour le traitement, nous avons pensé de faire une étude rétrospective et comparative pour concrétiser l’influence positive existant dans la perméabilité de l’artère fémorale profonde, pour l’allongement du facteur temps. De Janvier 2003 à Décembre 2004, nous avons étudié le cas de 50 patients, présentés avec une ischémie aiguë réversible des membres inférieures et ayant eu un résultat satisfaisant après traitement chirurgical. Le rapport femme-homme était de 31/19 avec une moyenne d’age de 71 ans (39 – 85). Dans 41 patients (82%) la localisation de la thrombose était à la bifurcation de l’aorte, l’artère iliaque et l’artère fémorale commune,

Revista Mjekësore

Sherbimi i Kirurgjise Vaskulare Qendra Spitalore Universitare “Nene Tereza” Tirane

27

Revista Mjekësore

artery and the popliteal artery, which means they had a functional profunda femoris artery. The average time of presentation was 7.2 hours after the starting of the ischemic attack for the first group, and 10.8 hours for the second one. This is a difference of 3.6 hours. Conclusion: A functional profunda femoris artery helps the extension of the time factor in the acute ischemia of the lower limbs that is very beneficial to the Albanian patients considering the current delays in the assessment of the diagnosis and the transportation process.

28

alors que 9 patients (18%) dans l’artère fémorale superficielle et l’artère poplitée, donc, l’artère fémorale profonde était fonctionnelle. Il est avéré que le premier groupe a eu un temps moyen écoulé de 7.2 heures environ, avant de se présenter dans nos services, alors que le deuxième groupe avait un temps moyen de 10.8 heures. C’est une différence de 3.6 heures. Conclusion: La fonctionnalité de l’artère fémorale profonde, favorise l’allongement du facteur temps dans l’ischémie aiguë des membres inférieures. Ceci avantage les patients albanais, prenant en compte les difficultés actuelles que représente le retard des diagnostiques et des transports.

Revista Mjekësore

HYRJE DHE TE DHENA HISTORIKE Ishemia akute e anesive ndodh si pasoje e nderprerjes se plote e te menjehershme te fluksit te gjakut nga bllokimi i arteries respektive. Kjo patologji vazhdon te mbetet nje urgjence madhore mediko-kirurgjikale, pasi diagnostikimi dhe trajtimi i gabuar i saj sjell invalidizimin ose vdekjen e pacientit (1). Shkaqet kryesore jane: - embolia arteriale me origjine kardiake, aneurizmatike periferike ose nga shkolitja e nje pllake aterosklerotike; - tromboza ne terren aterosklerotik; - trauma; - trombozimi i protezave vaskulare (2). Shenjat klinike kryesore mbeten ato te pershkruara fillimisht nga Pratt qe ne vitin 1954 dhe qe quhen “P”-te e tij: 1. pain – dhimbja; 2. pulselessness – mungesa e pulsit; 3. pallor - zbehja; 4. paresthesia – parestezia; 5. paralysis – paraliza. Eshte shtuar edhe “P”-ja e 6-te qe eshte poikilothermia ose “perishing cold” – ftohja (3). Vendimtar ne suksesin e trajtimit mbetet faktori kohor, qe ne fakt eshte koha nga bllokimi i plote i arteries deri ne cbllokimin e saj ose ne rivendosjen e fluksit te gjakut ne regjionin anatomik qe ajo vaskularizon. Tashme eshte percaktuar qe suksesi ne shpetimin e anesise arrin deri ne 95% kur kjo kohe eshte me e vogel se 6 ore. Neqoftese revaskularizimi vonohet deri ne 12 - 48 ore, atehere rritet jo vetem perqindja e amputacioneve por edhe e vdekshmerise deri ne 31% (9).Qellimi fillestar i trajtimit eshte ndalimi i perhapjes se trombit dhe rendimit te ishemise duke ruajtur qarkullimin kolateral. Prandaj, qe ne kabinetin e pare mjekesor ku pacienti paraqitet, fillohet menjehere dhenia intravenoze e heparines (Blaisdell 1978) (4) e shoqeruar me petidine per te ulur intensitetin e dhimbjes. Pastaj transportohet ne sherbimin e kirurgjise vaskulare per te kryer trajtimin revaskularizues qe mund te jete: 1. kirurgjikal – trombembolektomia me kateter Fogarty ose by-pass; 2. endovaskular – trombolize ose trombektomi aspirative/mekanike perkutane. Trajtimi i perzgjedhur, sidomos ne bllokimet embolike, vazhdon te mbetet ai kirurgjikal, trombembolektomia. Historikisht eshte kryer per here te pare ne vitin 1911 nga Georges Labey, por kuptimin e vertete e mori ne vitin 1963 kur Fogarty inventoi kateterin me balon qe sot mban emrin e tij. Aktualisht ne Sh.B.A. dhe Evrope trombembolektomia perdoret 3-5 here me shume se tromboliza

29

Revista Mjekësore

ne trajtimin e ishemise akute te anesive (7,8). QELLIMI Anatomikisht arteria femoralis communis, rreth 3 cm nen ligamentin inguinal, bifurkohet ne arterien femoralis superficialis dhe arterien profunda femoris, te cilat e vaskularizojne anesine e poshtme respektivisht me 70 dhe 30%.

30

Figura 1. Anatomia vaskulare e regjionit inguino-femoral (5).

Revista Mjekësore

Figura 2. Sistemet arteriale kolaterale qe lidhen nepermjet arteries profunda femoris me arterien poplitea (6), qe sipas radhes jane: epigastrik, lumbar, mezenterial, ilio-femoral, profund femoral dhe “segmenti marres” popliteal. Duke patur parasysh sistemin kolateral te arteries profunda femoris dhe anastomozat me deget e arteries poplitea, kryem nje studim krahasues retrospektiv me qellim qe te tregojme se sa ndikon funksionimi i arteries profunda femoris ne

31

zgjatjen e faktorit kohor dhe rrjedhimisht edhe ne uljen e semundshmerise dhe vdekshmerise se pacienteve qe pesojne ishemi akute te anesive te poshtme. MATERIALI DHE METODA Ne periudhen janar 2003 – dhjetor 2004 ne sherbimin tone u paraqiten 78 paciente me ishemi akute te anesive te cilet u trajtuan ne menyre kirurgjikale me rezultat te suksesshem. Prej tyre 50 (64%) kishin ishemi akute te rikthyeshme te anesive te poshtme. Raporti fermra/meshkuj ishte 31/19 dhe mosha mesatare ishte 71 vjec (39-85). Grupi I, 41 paciente (82%), kishin vendndodhjen trombotike ne bifurkacionin e aortes, segmentin iliak dhe arterien femoralis communis, kurse grupi II, 9 paciente (18%), e kishin ne arterien femoralis superficialis dhe segmentin popliteal duke patur keshtu arterien profunda femoris funksionale.

Revista Mjekësore

REZULTATI Grupi I kishte nje kohe mesatare paraqitjeje 7.2 ore (3-26) pas fillimit te atakut ishemik akut, kurse grupi II e kishte 10.8 ore (8-14). Pra, kemi nje diference te konsiderueshme kohore prej 3.6 oresh ne favor te pacienteve qe kane arterien profunda femoris funksionale.Kjo gje sigurohet nga anastomozat e rrjetit kolateral te arterieve epigastrike, lumbare, mezenterike, iliake interne, profunda femoris dhe popliteale (shih fig.2).

32

DISKUTIMI DHE PERFUNDIMET Arteria profunda femoris zgjat relativisht shume kohen e periudhes ishemike duke rritur numrin e anesive te poshtme te shpetuara. Ky efikasitet eshte teper i vlefshem per pacientet shqiptare per dy arsye: 1. shpeshhere pacientet arrijne ne sherbimin tone me vone se 6 ore nga fillimi i shenjave klinike; 2. sherbimi yne eshte unik per gjithe Shqiperine dhe si pasoje kjo gje vlen edhe per trajtimin e ishemise akute te anesive. Gjate ekzaminimit klinik te pacientit i duhet dhene rendesi jo vetem palpimit te pulseve tibiale por edhe ne arterien femoralis communis pasi prezenca e pulsit aty na tregon indirekt se arteria profunda femoris mund te jete funksionale. Sipas Swedvasc incidenca normale e ishemise akute te anesive ne Evrope eshte 14/100000 (10). Kjo do te thote qe ne sherbimin tone jane paraqitur afersisht 1/10 e pacienteve qe mund te kene vuajtur kete urgjence madhore gjate ketyre dy viteve.Vonesat ose gabimet ne diagnostikim jane konstatuar kryesisht tek mjeket e pergjithshem dhe me rralle tek mjeket specialiste, ku mbizoterojne neurologet. Ne kete pike mendojme se kur konstatohet klinikisht mbivendosja e dhimbjes me mungesen e pulsit periferik (pa harruar dhe shenjat e tjera klinike

Revista Mjekësore

lehtesisht te percaktueshme) nuk duhet lene pacienti ne pritje te veprimit te antialgjikeve. Teper negativisht vazhdon te ndikoje per zonat rurale mungesa e rrugeve dhe e mjeteve normale te transportit, sidomos kur ataku ishemik akut ndodh naten. Ne rastet kur ishemia akute shkaktohet nga tromboza ne terren aterosklerotik eshte e domosdoshme arteriografia preoperatore. Mungesa e arteriografise intraoperatore ben te pamundur objektivizimin e sigurise se nje trombembolektomie te suksesshme (11).

33

B IBLIOGRAFIA 1. D EAN RH, Y A O JST, B REWSTER DC. C URRENT D IAGNOSIS & T REATMENT IN V ASCULAR S URGERY . S HTEPIA BOTUESE A PPLET ON & L ANGE , N ORWALK , C ONNECTICUT , USA 1995: 282-296. 2. C H A L M E R S RTA. E S S E N T I A L S O F V A S C U L A R S U RG E RY . S H T E P I A B O T U E S E S ULZER M EDICA , E DINBURGH , S COTLAND 2000: 32-33. 3. TASC W O R K I N G G RO U P . A C U T E L I M B I S C H E M I A . J O U R NAL O F V A S C U L A R S URGERY 2000; V OL .31; 1(P ART 2): S135-S158. 4. B L A I S D E L L FW, S T E E L E M, A L L E N RE. M A N A G E M E N T O F A C U T E L O W E R EXTREMITY ARTERIAL ISCHEMIA DUE TO EMBOLISM AND THROMBOSIS . S URGERY 1978; 84: 822. 5. Z ERILLI M, C HIAVELLATI L. A NATOMIA CHIRURGICA E MEDICINA OPERATORIA DELLE ARTERIE PERIFERICHE . S HTEPIA BOTUESE V ERDUCI E DITORE , R OMA , I TALIA 1993: 185. 6. V OLLMAR J. R EKONSTRUKTIVE C HIRURGIE DER A RTERIEN . S HTEPIA BOTUESE G EORG T HIEME V ERLAG , S TUTTGART , G ERMANY 1996: 208. 7. K UUKASJARVI P, S ALENIUS J. P ERIOPERATIVE OUTCOME OF ACUTE LOWER LIMB ISCHEMIAON THE BASIS OF THE NATIONAL VASCULAR REGISTRY . T HE F INNVASC S TUDY G ROUP . E UROPEAN J OURNAL OF V ASCULAR S URGERY 1994; 8: 578583. 8. E LIASON JL, W AINESS RM, P ROCTOR MC ET AL . A NATIONAL AND SINGLE

Revista Mjekësore

INSTITUTIONAL EXPERIENCEIN THE CONTEMPORARY TREATMENT OF ACUTE LOWER

34

EXTREMITY ISCHEMIA . A NNALES OF S URGERY 2003; 238(3): 382-389. 9. R UTHERFORD RB. VASCULAR S URGERY. S HTEPIA BOTUESE E LSEVIER S AUNDERS, P HILADELPHIA , P ENNSYLVANIA , USA 2005: 959-971. 10. C OSTANTINI V, L ENTI M. T REATMENT OF ACUTE OCCLUSION OF PERIPHERAL ARTERIES . T HROMBOSIS R ESEARCH 2002; 106(6): V285-V294. 11. N ORGREN L, H IATT WR ET AL . A CUTE L IMB I SCHEMIA . E UROPEAN J OURNAL OF V ASCULAR & E NDOVASCULAR S URGERY 2007; 33(S UPPL .1): S45-S53.

PROGRAMI I DEPISTIMIT TE DEGJIMIT TEK TE PORSALINDURIT NE SHQIPERI. NJE RISHIKIM I TE DHENAVE TE VITIT 2006.

S UMMARY

R ÉSUMÉ

The neonatal hearing screening program in Albania 2006 data.

Le programe du dépistage néonatale en Albanie. Data du 2006

The neonatal hearing screening program has a short history in Albania. It was lunched on 2004 through a pilot stage in one hospital and now it covers both maternity hospitals and NICU babies from different areas of the country. The program consists of a three stage protocol, the first of what is completed in the maternity by its very staff, and the other two tests are done within the University Hospital Centre. During the last year, the task force has managed to screen around 58% of the NICU babies and in comparison with the pilot stage it seems that the ‘case leakage’ is reduced. Also more ABR testing has been carried out. The conclusion is that the structure is on place and functioning but there are several problems to tackle in order to achieve a ‘child centered’ approach of hearing loss.

Le dépistage néonatale a une brève histoire en Albanie. Il étais présenté a 2004 à travers une phase pilote dans un hôpital et maintenant il couvre toutes les deux maternités et plusieurs de bébé de réanimation (NICU) néonatale qui vienne de partes différente du pays. L programme est constitue de une protocole avec trois phases; la première s’est complété dans la maternité, les autre deux ce sont fait dans la centre hôpitaliere universitaire. Pendent la dernière année, le personnel a dépiste presque 58% des bébé du NICU ; en comparaison de la phase pilote, il semblant que les cas qui ce sont perdu par le programme se sont diminues. Plus de ABR ce sont fait aussi. En conclusion on peut dire que la structure est en place et fonctionne, mais aussi il y a des problèmes qui doit se approcher pour arrive a mettre le enfant en centre de la habilitation

Revista Mjekësore

Dr. Brikena Qirjazi, Prof. Dr. Pjerin Radovani, Dr. Aida Bushati, Dr. Elma Xhokaxhi

35

1. HYRJE

Revista Mjekësore

Programet e depistimit te degjimit te te porsalindurit, u prezantuan ne Shqiperi per here te pare ne vitin 2004, ne saje te nje projekti pilot ne njerin prej materniteteve te Tiranes. Objektivi kryesor i kesaj faze ishte te studionte mundesine e aplikimit te nje programi te tille ne kushtet shqiptare, ku reformat ne sistemin shendetesor dhe sherbimet e fragmentuara, qe i ofrohen popullates ne zonat e largeta te vendit, pritet te kene ndikimin e tyre ne nje program te tipit te identifikimit dhe nderhyrjes se hershme. Faza pilote tregoi se duke marre parasysh numrin e larte te lindjeve si dhe perqendrimin e popullates ne Tirane, sikurse dhe pozicionimin e favorshem te NICU-t (reparti i terapise intensive te te porsalindurve) ne Tirane ne lidhje me trajtimin e bebeve me probleme nga i gjithe vendi, nje program per identifikimin dhe nderhyrjen e hershme te shurdhesive ne Tirane ishte jo vetem i mundshem, por edhe nje objektiv real dhe i arritshem. Per me teper faza pilote nxorri ne pah edhe elementet e struktures pilote qe kishin nevoje te adresoheshin, duke percaktuar keshtu objektiva te reja per te krijuar nje skeme depistimi dhe nderhyrjeje qe funksionon pa probleme madhore. Nder keto elemente, ‘rrjedhjet’ 1 e rastit nga nje faze ne tjetren, mungesa e informimit (1) te popullates ne lidhje me programe te kesaj natyre, si dhe nevoja e nje skeme rehabilituese me vete femijen ne qender, ishin me te rendesishmet. Gjate vitit 2006, Tirana numeroi rreth 9000 2 lindje, nga te cilet rreth 14% ishin rezidente te NICU-t. Nga ana statistikore duket se numri vjetor i lindjeve ne zonen e Tiranes eshte shtuar, shtim ky qe mund te jete rezultat i migrimeve te brendshme te popullates. Marsi i 2006 shenoi piken e tranzitit nga nje faze pilote ne nje program te organizuar. Ky program mbulon te dy maternitetet e qytetit dhe eshte bazuar mbi eksperiencen e fazes se pare pilote.

36

2. OBJEKTIVI Objektivi kryesor i ketij studimi eshte te paraqese zhvillimin ne Shqiperi te programeve te tipit te identifikimit dhe nderhyrjes se hershme te shurdhesive per periudhen mars 2006- dhjetor 2006. Nje objekt tjeter i studimit, eshte te studioje ecurine e ketij programi, mbulimin e subjekteve nga programi si dhe situaten aktuale te ‘rrjedhjes te rastit’ i cili ka qene problemi me madhor i fazes pilote. 3. METODA Pas nje trajnimi paraprak, u be e mundur qe testet e para te programit te kryhen nga vete personeli i materniteteve. Testi i pare nenkupton nje regjistrim te TEOAE-ve3 ((2), (3), (4), (5)) me ane te Echolab (pajisje qe perdoret per

depistim), te prodhuar nga Labat. Ky test perfshin te gjithe bebet e mbajtura ne njesite e kujdesit intensiv si edhe te gjithe bebet e lindur me S/C. Bebet normale duhet te depistohen ne diten e dyte te lindjes, ndersa subjektet NICU, para se te dalin nga spitali, kur e lejon gjendja e pergjithshme e bebit. Nese testi i pare deshton (fail), atehere ai perseritet pas 1 muaji, dhe nese edhe ky test deshton (fail) atehere rreth muajt te trete te jetes behet nje ABR4 pragore, qe kerkon pragun audiometrik te degjimit deri ne 35 nHL Dy testet e fundit kryhen perkatesisht ne kliniken ORL dhe ate neuropediatrike, QSUT. Gjate kohes se qendrimit ne maternitet, prinderve te bebeve qe nuk e kalojne testin e pare TEOAE, ju jepet informacion i shkruar si dhe shpjegime rreth testit, si shpjegohen rezultatet e tij, dhe çfare duhet bere nese vertetohet ulja e degjimit. Informacion me i detajuar jepet ne websitin e programit www.albscreening.com, ose para çdo stadi nga vete personeli i programit. Subjektet qe nuk kalojne asnje nga stadet e algoritmit depistues, dergohen per ekzaminime shtese plotesuese dhe nese vertetohet ulja e degjimit, dergohen per protezim akustik dhe ndiqen sipas rastit.

Gjate periudhes mars –dhjetor 2006, programi depistoi rreth 58% te subjekteve NICU. (numri i bebeve NICU perfshin edhe bebet qe kaluan ne exitus para ose menjehere pas testit TEOAE). Per shkak te mungeses se te dhenave perkatese, eshte e veshtire te vleresohet si ka qene mbulimi i bebeve te lindura me S/C, por duket se ne disa prej muajve, ku numri i lindjeve ka arritur shifra pik, personeli ka synuar nje mbulim me te plote te NICU-t (ku prezenca e faktoreve te riskut dhe numri i rasteve me ulje degjimi pritet te jete me i larte (6)); kjo e fundit ne kurriz te bebeve normale. (Footnotes) Subjektet qe nuk paraqiten ne fazen e dyre apo te trete dhe si rrjedhoje nuk arrijne te ndiqen nga programi Keto shifra nuk jane marre nga burime zyrtare. Statistikat e 2006 nuk jane ende te disponueshme ne formen e tyre perfundimtare OAE te evokuara ne menyre tranzitore Potencialet e evokuara te trungut te trurit

Revista Mjekësore

4. REZULTATET

37

Testi i pare OAE Maternitete, Tirane

Pass

lirohet QSUT nga prog

Pass

Lirohet pediatri, QSUT nga prog .

Fail

~1 muaj

Testi i dyte OAE

Fail

ABR diagnostike

Klinika ORL,

~1 muaj

Neuro-

Vleresim audiolo.

Protezim akustik Ndjekje

Revista Mjekësore

Fig. 1 Algoritmi i programit

38

Fig. 1 Variacioni nga nje muaj tek tjetri i kapacitetit mbulues te programit

Figura 1 eshte nje paraqitje grafike e numrit te bebeve NICU te depistuara kundrejt numrit total te rezidenteve NICU per periudhen ne studim. Duket qarte qe ky i fundit varion ne menyre te shprehur nga muaji ne muaj. Megjithese duket se kapaciteti mbulues eshte rritur gjate muajve te fundit, nuk duket te kete nje lidhje te qarte midis kesaj shifre dhe numrit respektiv te bebeve NICU. Nderkaq ngarkesa e punes se stafit qe kryhen testet, mund te jete faktori kryesor qe ndikon ne mbulimin nga programi te subjekteve NICU.

Fig 2. Variacioni i numrit absolut te testeve te stadit te pare dhe te dyte nga muaji ne muaj

1. Diskutimi dhe rekomandimet Ne kete moment programi depistues eshte instaluar mire ne Tirane dhe ka krijuar tashme nje sistem qe mund te ndjeke bebet me ulje degjimi qe nga lindja, dhe gjate rehabilitimit. Duket se numri i testeve te fazes se dyte dhe te trete po rritet gradualisht, gje qe tregon qe programi ka mundesi me te mira identifikuese dhe nje numer me i vogel bebesh me ulje degjimi ngelen pa u identifikuar. Nderkaq, ka ende disa probleme qe kerkojne zgjidhje. Deri ne kete pike te progresit te programit, nuk eshte arritur ende depistimi i bebeve normale, per shkak te faktit qe ato rrijne ne maternitete per me pak se 24 ore pas lindjes,

Revista Mjekësore

Ne krahasim me stadin pilot, vihet re nje shtim i konsiderueshem i numrit te bebeve qe rikthehen per testin e dyte. Ky ka ardhur si rezultat i informacionit qe eshte siguruar per prinderit, gjatesise se vete programit depistues dhe mbulimit te tij ne TV. Figura 2 tregon nje rritje te vogel por te qendrueshme te numrit total te testeve te fazes se dyte gjate kohes se marre ne analize. Sigurisht qe kjo paraqitje tregon thjesht nje prirje te te dhenave. Ende nuk eshte bere analiza e plote e te dhenave per 2006, e cila sigurisht do te jepte nje tabllo me te detajuar te situates.

39

nderkaq testi keshilllohet te behet ne diten e dyte ose te trete te lindjes. Bebet qe lindin me S/C, ato me histori familiare uljeje degjimi ose raste te tjera te konsideruara ne risk nga mjeket, depistohen si ne maternitete ashtu edhe ne QSUT, por kjo behet ne menyre sporadike. Si rezultat, disa raste me ulje degjimi kongjenitale ngelen pa u zbuluar dhe diagnostikimi i tyre behet me vonese, si pasoje edhe rehabilitimi eshte i vonuar. Nderkaq programi prezantoi per here te pare ne Shqiperi testing e OAE-ve. Tashme ky eshte kthyer ne nje prej testeve te baterise audiologjike dhe te percaktimit te statusit koklear. Kjo e fundit mund te jape njefare ndihme ne vleresimin e uljeve te degjimit qe zbulohen me vonese. Gjithashtu, pavaresisht nga ecuria e mire e programit per zonen e Tiranes, egzistojne ende probleme logjistike qe pengojne prinderit qe banojne ne zona te largeta te vendit, te ndjekin sipas radhes testet e dyta apo procedurat e tjera diagnostikuese. Kjo kerkon, qe heret a vone, te pergatiten disa ekipe qe te kryejne depistimin ne te pakten disa prej materniteteve me te medhenj te vendit . Sigurisht qe kjo e fundit, duhet te paraprihet nga nje studim kosto-efektivitet i programit te Tiranes. Kjo shtrirje do te kerkonte ne te njejten kohe, edhe nje mbeshtetje me te mire nga autoritetet lokale te shendetesise. B I B L I O G R A F I A (1) Q I R JA Z I B., S U L A J H., V E J U S H I E.: A N K T H I

A M E TA R D H E Q E N D R I M I N DA J

Revista Mjekësore

P RO G R A M E V E T E N D E R H Y R J E S SE H E R S H M E T E K S H U R D H E S I T E E M O S H E S

40

FEMINORE . (2) K EMP D., R YAN S., B RAY P.: A GUIDE TO THE EFFECTIVE USE OF O TOACOUSTIC E MISSIONS , E AR AND H EARING . 1990; 11/2, 93-105 (3) K OK M R ., VON Z ANTEN GA., B ROCAAR M R ., W ALLENBURG M.C.S.: C LICK E V O K E D A T OA C O U S T I C E M I S S I O N S IN 1036 E A R S O F H E A LT H N E W B O R N S . A UDIOLOGY , 1993; 32; 213-23 (4) H A T Z O P O U L O S S., T S A K A N I K O S M., G R Z A N K A A., R A T Y N S K A J., M ARTINI A.: C OMPARISON OF NEONATAL T RANSIENT E VOKED O TOACOUSTIC E MISSION RESPONSES RECORDED WITH LINEAR AND QUICKSCREEN PROTOCOLS , A UDIOLOGY , 2000; 39, 70-9 (5) T OGNOLA G., R AVAZZANI P., M OLINI E., R ICCI G., A LUNNI N., P ARAZZINI M., G R A N D O R I F.: L I N E A R ‘ A N D ‘D E R I V E D ’ A T OA C U S T I C E M I S S I O N S IN N E W B O R N S ; A COMPARATIVE STUDY . E A R AND HEARING . 2001; 22/3,18290 (6) M A U K , G. W., W H I T E , K. R., M O R T E N S E N , L. B., & B E H R E N S , T. R. THE EFFECTIVENESS OF SCREENING PROGRAMS BASED ON HIGH RISK CHARACTERISTICS IN EARLY IDENTIFICATION OF HEARING IMPAIRMENT . E AR AND H EARING , 1991; 12, 312-19.

KERKIME MBI SHKALLEN E PERHAPJES TE HIDATIDOZES NE VENDIN TONE MSc. Valbona GJONI*, MPH. Artan SIMAKU*, MSC. Dritan BERUSHI**

S UMMARY

R ÉSUMÉ

Research on the scale of extension of hidatidosis in our country

Recherche sur l’échelle de la propagation du hidatidosis dans notre pays

Echinococcosis, or Hidatic disease, is a cosmopolitan zoonotic disease of a problematic character, caused by cestods and metacestods of 4 pathogenic species: 1) E. granulosus 2) E. multilocularis 3) E. vogeli 4) E. oligarthrus of the Genus Echinococcus which belongs in the Family Taeniidae. It has been observed that only the first three species are capable of causing Cystic humane hidatidosis, associated with a potential aggressive cyst development and tissue impairment. Material and method: 1- The assessment of the concrete epidemiological situation was carried out using the database created by interinstitutional collaboration of Institute of Public Health (IPH), University Hospital Centre “Mother Teresa”-Tirana, Tirana Military Hospital and “Shefqet Ndroqi” University Hospital of Pneumo-PhthisiatryTirana. That enabled us to design the epidemiological map, oriented in time and

Echinococcosis, ou Hidatidose est une maladie zoonotique cosmopolite d’un caractère problématique, provoquée par des cestods et des metacestods de 4 espèces pathogènes: 1) E. granulosus. 2) E. vogeli 3) E. multilocularis 4) E. oligarthrus . du Genre Echinococcus qui participe à la Famille Taeniidae. On l’a observé que seulement les trois premières espèces sont capables de causer le hidatidosis humanitaire cystique, lié à un potentiel du développement de kyste et de l’affaiblissement agressifs de tissu. Le matériel et la méthode: 1- L’évaluation de la situation épidémiologique concrète a été fait en utilisant la base de données créée par collaboration interinstitutionnelle d’Institut de la santé publique (IPH), de Centre Universitaire d’hôpital “La mère Teresa”-Tirana, hôpital militaire de Tirana et l’hôpital “Shefqet Ndroqi” d’université des maladies du poumon-Tirana. Cela nous a permis de concevoir la carte

Revista Mjekësore

Instituti Shendetit Publik* Drejtoria e Kontrollit mbi Territorin;Bashkia Tirane**

41

Revista Mjekësore

42

space (geographical) for our countr y. Notwithstanding the residual bias, this information was sufficient as a starting point. 2-The procedure of data collection for 125 sera of suspected or surgically treated patients and examined during 2005-2006 period in the laboratory of parasitology of IPH is described in details. The sero-diagnosis was performed using immunoenzymatic method ELISA for IgG specific antibody identification. Results: 1- The designed maps of geographical distribution of prevalence of hidatidosis are presented, along with the corresponding graphs. The infestation rate related to gender and age groups is also presented in table 1. The distribution of cases according to gender and age groups is represented by graph 2. 2-The data of the distribution of analyzed cases (125 in all) according to gender and age-group are presented in graph 3; in 83% of cases the liver was affected, followed by lungs in 14% and spleen in 3%. 3 - The relapse rate is presented in another graph. Conclusions: 1 - The most effective method to determine echinococcosis etiology was found to be the serological test. 2 - The tolerance of the transitional increase of the antibody titre by serological reactions was observed after the surgical, conservative or combined treatment of the patient (4-6 weeks). 3 -Notwithstanding the high reliability of serologic tests, a specific importance lays on the dissection and hidatic liquid microscopy for the accuracy of diagnosis regarding a part of surgically treated patients. 4 - High levels of antibodies are found in the sera of tested patients until 6 months after surgery. After this term their values gradually decrease. 5 - The increase of serological values after the 6-month period shows that the disease has regenerated. 6 - The positive results obtained by ELISA test were totally confirmed by surgical data. 7 - In the case of hidatic cyst calcification, the serological diagnosis results negative. 8 -The statistical analysis for age-groups shows a high infestation rate in early age, which reflects a low cultural level of child upbringing and improper management of domestic animals and pets

épidémiologique, orientée à temps et l’espace (géographiques) pour notre pays. Malgré la polarisation résiduelle, cette information était suffisante comme point de départ. 2. 2-La collecte du procédés données pour 125 sérums des patients suspectés ou chirurgicalement traités examinés pendant la période 2005-2006 dans le laboratoire de la parasitologie d’IPH est décrite en détail. Le serodiagnostication a été fait en utilisant la méthode immunoenzymatique ELISA pour l’identification spécifique d’anticorps d’IgG. Résultats: 1- Les cartes conçues pour la répartition géographique de la prédominance du hidatidosis sont présentés, ainsi que les graphiques correspondants. Le taux d’infestation lié au sexe et des catégories d’âge est également présentées dans le tableau 1. La distribution des cas selon le sexe et les catégories d’âge est représentée par le graphique 2. 2- Les distribution des cas de laboratoire (125 en tout) selon le sexe et de groupe d’âge est donnée dans le graphique 3, et dans 83% des cas le foie a été affecté, suivi des poumons dans 14% et la rate dans 3%. 3 - La recidivité est donneé dans un autre graphique. Conclusions: 1 - La méthode la plus efficace pour déterminer l’étiologie d’echinococcosis s’est avérée l’essai serologique 2 - Après le traitement chirurgical, médicinal ou combiné du patient (4-6. semaines), on a observé, la tolérance de l’augmentation transitoire du titre d’anticor ps par des réactions serologiques. 3 - Malgré la fiabilité élevée des essais serologiques, une importance spécifique pour une partie de patients chirurgicalement traités a la certitude de diagnostique de la autopsie et de la microscopie liquide hidatique. 4 - 6 mois après la chirurgie les patients montrent les niveaux élevés des anticorps dans les sérums examinés. Après cette limite leurs valeurs diminuent graduellement. 5 - L’augmentation des valeurs serologiques après la période de six mois prouve que la maladie a régénéré. 6 - Les résultats positifs obtenus par l’essai d’ELISA ont été totalement confirmés par des données chirurgicaux. 7 - Dans le cas de la calcification hidatique de kyste, la diagnosis serologique est negative. 8 - L’analyse statistique pour des groupes d’âge montre une taux élevé d’infestation dans l’âge jeune, qui reflète une basse qualité culturelle d’éducation d’enfant et également de gestion d’animaux de cour.

Revista Mjekësore

HYRJE Ekinokokoza ose Hidatidoza eshte semundje zoonotike kozmopolite, mjaft problematike, e vleresuar per nga rendesia si “kanceri i bardhe” . Transmetimi i semundjes ndikohet me se shumti nga fakti se si mbareshtohen dhe menaxhohen kafshet shtepiake ndersa konstatohet se, perhapja e saj ndodh jo vetem ne zonat rurale por edhe ne ato urbane e periurbane si pasoje e migrimit rural, kushteve ambjentale jo te pershtatshme gjate therjes dhe numrit te madh te qenve. (1, 2, 3, 4, 5)Infeksioni nga Ekinokokoza/Hidatidoza, mbetet i heshtur per disa vjet deri ne zmadhimin e kisteve te cilet jane edhe shkaktare te shfaqjes se simptomave ne organet e prekura. Semundja shkaktohet nga cestodet (krimbat) dhe metacestodet (larvat) e 4 llojeve patogene : 1) E. granulosus 2) E. multilocularis 3) E. vogeli 4) E. oligarthrus te Gjinisë Echinococcus qe ben pjese ne Familjen Taeniidae. Cikli jetesor i parazitit kryesisht zhvillohet ne kafshet shtepiake, ku si strehues perfundimtar sherben qeni dhe kanide te tjere, ndersa si strehues te ndermjetem sherbejne perveç barngrenesve edhe njerezit (edhe pse strehues jonormale). Eshte verejtur se vetem metacestodet e tre llojeve te para, janë të afta të shkaktojne Hidatidozen Kistike Humane, me zhvillim potencial agresiv te cisteve dhe demtim te indeve. Po keta metacestode, jane pergjegjesit kryesore te Ekinokokozes ne nje numer te madh sisoresh. Semundja shoqerohet me ndryshime te diferencuara fiziologjike e morfologjike midis strehuesve te ndermjetem dhe definitive. Pamvaresisht nga agjenti patogen i kesaj zoonoze, organet me te prekur jane melçia, mushkerite, truri, zemra, shpretka,veshkat, ovaret dhe ne kocka e peritoneum. Ne varesi te shperndarjes dhe shkalles se demtimit, trajtimi i Ekinokokozes ne njerez mund te jete kirurgjik, mjekesor dhe kirurgjiko-mjekesor. Perpara trajtimit kirurgjik, ne menyre qe te reduktohet shansi per rrjedhjen e lengut hidatik, lezionet e formuara, shpesh aspirohen dhe injektohet ne to nje agjent protoskolicidal (psh 95% alkool). Megjithese kjo eshte forma me e zakonshme e trajtimit te Ekinokokozes ajo, per vete specifiken e semundjes, nuk eshte 100% efektive prandaj shihet i aresyeshem kontrolli serologjik e kur nevojitet, mjekimi periodik. Te dhenat e vendeve fqinje, flasin per vlera te larta te incidences se semundjes ç’ka e ben ate nje problem me rendesi te veçante per t’u trajtuar. Shkalla e perhapjes se infestimit nga Hidatidoza ne popullaten humane, sot percaktohet duke u nisur nga rastet e shtruara ne spital, metodat imazherike, autopsite dhe anketat seroepidemiologjike. Megjithe kufizimet perkatese te seicilit mjet identifikues, anketat imunodiagnostike, ofrojne mundesi te kenaqshme ne vleresimin e perhapjes se semundjes ne kontigjente te caktuara. (6, 7, 1, 8) Kerkimet e deritanishme per prodhimin e nje vaksine adekuate ndaj kesaj

43

Revista Mjekësore

semundjeje, kane dhene rezultata premtuese sa i takon imunizimit te bartesve ndermjetes ndersa , per bartesit definitive, ende nuk ka asnje te dhene.

44

MATERIALI DHE METODA 1. U krye vleresimi i situates epidemiologjike aktuale mbi bazen e te dhenave te perftuara nga bashkepunimi nderinstitucional midis I.SH.P me Qendren Spitalore Universitare “Nene Tereza”-Tirane, Spitalin Ushtarak-Tirane dhe Spitalin Universitar te Semundjeve te Mushkerive “Shefqet Ndroqi”-Tirane (Senatorium). U nxoren nga rregjistrat perkates dhe u perpunuan, te dhenat per pacientet e hospitalizuar dhe te trajtuar prane klinikave kirurgjike dhe qendrave radiologjike te ketyre institucioneve per periudhen 1997-2006. Nga te dhenat e terthorta te perftuara, u mundesua dizenjimi i hartes epidemiologjike, orientuese ne kohe dhe hapesire (gjeografike), per vendin tone. Ky informacion megjithe mangesite sasiore dhe te metat cilesore te te dhenave (BIAS-et) te rasteve te perftuara, na sherbeu si pikefillese per punen tone te metejshme. 2. Ne Laboratorin e Parazitologjise te ISHP, gjate periudhes 2005-2006, u analizuan 125 serume pacientesh te dyshuar apo trajtuar me rruge kirurgjike dhe medikamentoze. Per çdo pacient u moren te dhena te plota mbi moshen, gjinine, seksin, vend-banimin (e hershem/aktual), profesionin, pronesine apo kontaktin me kafshe, institucionin dhe mjekun dergues, analizat e kryera, rezultatet e perftuara ne menyre kronologjike dhe trajtimet e mundshme. Te gjithe personat e marre ne analize u ishin nenshtruar kontrolleve paraprake me metoda imazherike (US; CT). (9, 10) Serodiagnostikimi i serumeve, u krye me metoden imunoenzimatike ELISA (2, 3, 8, 9, 11, 14) per identifikimin e antitrupave specifike IgG, sepse kjo metode ofron avantazhin e: - vendosjes se nje diagnoze te sakte ne stadet e hershme te zhvillimit/ rigjenerimit te semundjes; - analizimit epidemiologjik te rasteve te paraqitur; - zbulimin e hapesirave me rrisk te larte; - monitorimin epidemiologjik te semundjes ne te ardhmen; Pacienteve iu mor mesatarisht nga 2 - 3 cc gjak venoz, i cili u centrifugua me 3000 rrot / 5 min per te perftuar serum sa me te paster. Serumet nuk u inaktivuan dhe çdo serum i marre ne analize u trajtua si “material potencialisht patogen”.Serumet e veçuar, u konservuan ne konteinere te etiketuar me te dhenat respektive per çdo pacient. U be ruajtja e tyre ne temperature frigoriferike 20ºC deri ne momentin e kontrollit serologjik duke patur parasysh menjanimin e ngrirje-shkrirjeve te panevojshme te serumeve me qellim ruajtjen e titrit te antitrupave. Vleresimi i serumeve te analizuar, u mbeshtet mbi te dhenat krahasuese te serumeve, me kontrollet negative, kufitare (te dyshimte) dhe pozitive

Revista Mjekësore

te ofruara nga vete kiti diagnostikues. Aplikimi i metodes filloi pasi reagentet e kitit diagnostik, kishin arritur temperaturen e ambientit. Pas zbatimit te procedures hap pas hapi, ne fund u krye vleresimi vizual i pllakes dhe u lexua rezultati ne spektrofotometer duke kryer matjen e densitetit optik me gjatesi vale 450 dhe 620 nm te perthithjes se filtrit; (aparati u gradua paraprakisht ne 0). Se fundi u kryen perllogaritjet e nevojshme, sipas instruksionit, ku vlefshmeria e testit duhej t’i pergjigjej ketyre kritereve: æ% Substrat i bardhe (gropeza A1 e pllakes Elisa), me vlere absorbance < 0.100 æ% Kontroll negativ (B1), me vlere absorbance < 0.200 (<9U) æ% Kontroll kufitar (C1 dhe D1), me vlere absorbance midis 0.250 dhe 0.900 (±10U) æ% Kontroll pozitiv (E1), me vlere absorbance e” vlera e kontrollit kufitar (>11U) 3. Shkalla e recidivitetit te semundjes, u analizua nepermjet kontrolleve periodike te disa pacienteve seropozitive, te diagnostikuar ne Laboratorin e Parazitologjise te I.SH.P dhe te vertetuar si te tille edhe me rruge kirurgjike. REZULTATET 1. Nga te dhenat e grumbulluara nga sherbimi kirurgjik spitalor per periudhen 1997-2006 u mundesua dizenjimi i ketyre hartave epidemiologjike, specifike ne kohe dhe hapesire (gjeografike), per vendin tone. Prevalenca e hidatidozes, ne varesi te zones (vend-banimit).

45

Revista Mjekësore

46

Eshte verejtur se numri i te diagnostikuarve, kap mesatarisht shifren prej ±14 raste ne vit. Sa i takon dendesise se larte te rasteve per rrethin e Tiranes gjykojme se duhet patur parasysh edhe migrimi i madh i popullates pergjate ketyre viteve, dhe presupozohet se infestimi, mund te kete ndodhur qysh ne vendbanimet e hershme te tyre .Situata e favorshme gjeografike, traditat e mbareshtimit te bagetive e sidomos atyre te imeta dhe niveli kultural i popullsise, bejne qe Hidatidoza te jete e pranishme ne menyre permanente pothuajse ne te gjitha rrethet e vendit.(Grafiku I)

Grafiku I. Prevalenca e Hidatidozes per periudhen 1997-2006.

Megjithate nuk mund te konsiderohen te lire, 8 (tete) rrethet ku nuk eshte identifikuar prania e infestimit nga ky parazit. Nder 187 te diagnostikuarit, 54% te rasteve e perbejne meshkujt me prekshmerine me te larte ne shkallen moshore 25-34 vjeç dhe 47 % e perbejne femrat me prekshmerine me te larte ne shkallen moshore 35-44 vjeç.( Pasqyra 1. Grafiku II.) Pasqyra 1. Infestimi ne baze te gjinise dhe grup-moshes sipas te dhenave statistikore 0-1

1-4

5 - 14

15 24

25 34

35 44

45 54

55 64

65+

Total

M

0

0

17

14

18

9

17

13

12

101

F

0

0

4

11

14

21

15

8

14

88

Total

0

0

21

25

32

30

32

21

26

187

Gjinia

Revista Mjekësore

Grafiku II. Shperndarja e rasteve sipas gjinise dhe grup-moshes

47

2. U analizuan gjithsej 125 serume pacientesh. - 16 prej te analizuarve (12.8 %), u ishin nenshtruar 2-3 here nderhyrjeve kirurgjikal dhe me pas trajtimit te gjate medikamentoz me Albendasole. - Vetem ne 5 syresh (4%) ishte praktikuar si hap i pare mjekimi. - Rastet e dyshuara me Hidatidoze nga ana klinike apo radiologjike, dhe qe jane konfirmuar si te tilla paraprakisht me testin ELISA, jane vertetuar teresisht edhe nga ana kirurgjike. Ne total, perqindja e pozitivitetit rezultoi ne nivelin 30.4% ç’ka nenkupton nje prevalence mesatare prej 6 ‰ ( me shkallen me te larte ne rrethet Diber 23‰, Tropoje18 ‰,Kolonje 17 ‰ dhe Tirane 12 ‰) Pozitiviteti sipas gjinise shprehet perkatesisht ne shifrat 52.63 % per meshkujt dhe 47.36 % per femrat ndersa, grup-mosha me e prekur per meshkujt eshte 5-14 vjeç dhe per femrat 15-24 vjeç.(Pasqyra 2. Grafiku III.) Pasqyra 2. Infestimi ne baze te gjinise dhe grup-moshes

Grafiku III. Shperndarja e rasteve laboratorike sipas gjinise dhe grup-moshes

Revista Mjekësore

o

48

Nga te dhenat imazherike te te dyshuarve te vertetuar me diagnoze serologjike, · Ne 83 % te rasteve, organi i prekur ishte hepari. · ne 14 % pulmonet · 3 % spleni.

Grafiku IV. Prekshmeria sipas organeve.

Revista Mjekësore

Ø Nga sa na rezultoi nga puna e deritanishme ne laborator, nga analizimi i mostrave fekale te qenve te pacienteve qe i kane keto kafshe ne pronesi: - diagnoza me sy te lire, e infestimit nga krimbat e Ekinokokut, eshte e veshtire sepse gjatesia e tyre eshte ekstremisht e vogel (1-6 mm ’! me i vogli nder Tenidet) dhe shikimi i proglotiteve pothuaj i pamundur. - sa i takon mikroskopise, vezet e Echinococcus spp.nuk mund te diferencohen nga vezet e tenieve te tjera. Prandaj, duke e konsideruar te dukshem infeksionin nga Ekinokoku, personave te siperpermendur u eshte sugjeruar kontrolli dhe trajtimi medikamentoz ne vijim i kafsheve, nga sherbimi veterinar perkates. 3. Nga 38 paciente te identifikuar si seropozitive ne 16 syresh (40.1%), pas kalimit te periudhes tranzitore, u vu re rritje e titrit te antitrupave çka vertetonte recidivitetin e semundjes. Nga rezultatet serologjike te perftuara ne menyre progresive, duke patur parasysh se vlerat ne Unitete interpretohen perkatesisht: < 9 U ’! Negativ 9-11 U ’! Te dyshimte > 11 U’! Pozitiv shkalla e recidivitetit perkatesisht per disa syresh, ( ku çdo ngjyre personifikon ecurine per seicilin pacient me vete) paraqitet si me poshte vijon.(Grafiku V.)

49

Grafiku V. Paraqitja e recidivitetit nga Hidatidoza

Revista Mjekësore

Perfundime

50

1 Nder metodat diagnostikuese klinike, radiologjike dhe biologjike te perdorura per ekzaminimin e ekinokokozes, ekzaminimet serologjike, jane ato qe perbejne elementet etiologjike me te rendesishem. 2 Nga te dhenat spitalore, perqindja e pozitivitetit rezultoi ne nivelin 30.4% ç’ka nenkupton nje prevalence mesatare prej 6 ‰, ( me shkallen me te larte ne rrethet Diber 23‰, Tropoje18 ‰, Kolonje 17 ‰ dhe Tirane 12 ‰) 3 Numri i te diagnostikuarve, kap mesatarisht shifren prej ±14 raste ne vit. 4 Pas trajtimit kirurgjik, medikamentoz ose atij te kombinuar te pacientit (4-6 jave), verehet se reaksionet serologjike, tolerojne rritjen tranzitore te titrit te antikorpeve. 5 Teknikat serologjike, krahasuar me metodat e tjera jo specifike, kane avantazhin te sigurojne elemente diagnostike ne nje numer te madh rastesh. Megjithate per nje pjese te te operuarve, ka rendesi te veçante, siguria diagnostike e mbeshtetur mbi anatomo-patologjine dhe mikroskopine e likidit hidatik. 6 Deri 6 muaj pas operimit, ne pacientet e analizuar serologjikisht, verehet nivel i larte i antitrupave ne serum. Pas ketij afati vlerat e tyre bien gradualisht. 7 Rritja e vlerave serologjike pas periudhes 6 mujore duhet te na orientoje drejt rigjenerimit te semundjes. 8 Rezultatet pozitive te perftuara me testin ELISA, jane konfirmuar plotesisht me te dhenat kirurgjike.

Revista Mjekësore

9 Pozitiviteti i diagnozes serologjike, sipas gjinise shprehet perkatesisht ne shifrat 52.63 % per meshkujt dhe 47.36 % per femrat ndersa, grup-mosha me e prekur per meshkujt eshte 5-14 vjeç dhe per femrat 15-24 vjeç. 10 Ne rastin e kalcifikimit te kistit hidatik, diagnoza serologjike paraqitet negative. 11 Analiza statistikore lidhur me grup-moshen tregon infestim te larte ne moshat e reja, gje qe reflekton per nje kulture te ulet ne mirerritjen e femijeve dhe mbareshtimin e menaxhimin e kafsheve shtepiake. 12 Ne diagnostikimin e Ekinokokut me metoden serologjike ELISA, prekshmeria shfaqet ne nivelet: 83% per Heparin dhe 14% per Pulmonet. 13 Nga te dhenat imazherike te Heparit te te infestuarve, lobi me i prekur rezultonte ai i djathte.

51

BIBLIOGRAFIA 1. J. E CKERT , P. D EPLAZES . “B IOLOGICAL , E PIDEMIOLOGICAL , AND C LINICAL ASPECTS OF ECHINOCOCCOSIS, A ZOONOSIS OF INCREASING CONCERN” C LINICAL M ICROBIOLOGY R EVIEWS , 2004/1, V OL .17, N O . 1; 107-35; 2. M ARKELL - J OHN . K ROT OSKI . M EDICAL P ARASITOLOGY . E IGHTH E DITION . 7: 253-61; 16: 473 – 80; 3. G EORGI . P ARASITOLOGY FOR V ETERINARIANS . T HIRD E DITION . 81– 44; 4. R O B E R T W K I R K & S T E P H E N L. B I S T N E R . D I A G N O S T I C A E T E R A P I A DI U RGENCA V ETERINARIA . 2 – E DIZIONE ; 5. V. G USMARI E B P . P ERGATITJA E ANTIGENEVE TE E KINOKOKUT PER TEKNIKAT IMUNOLOGJIKE DHE STUDIMI KRAHASUES I TEKNIKAVE PERKATESE NE DIAGNOZEN

E KINOKOKOZES . R EVISTA M JEKESORE 1- 1989; 11 – 15; 6. H.B ABBA , A.M ESSEDI , S. M ASMOUDI , M. Z RIBI , R. G RILLOT , P. A MBRIOSE T HOMAS , I. B EIROUNTI , Y. S AHNOUN .. D IA GNOSIS OF HUMAN HYDATIDOSIS : COMPARISON BETWEEN IMAGERY AND SIX SEROLOGIC TECHNIQUES . A M . J. T ROP . M ED . H YG . 1994; 50: 64-8; 7. R. L. R AUSCH .. L IFE CYCLE PAT TERNS AND GEOGRAPHICAL DISTRIBUTION OF E CHINOCOCCUS SPECIES . I N : E CHINOCOCCUS AND H YDATID D ISEASE , R. C. A.T HOMPSON . & A. J. L YMBERY , EDS . CAB I NTERNATIONAL , W ALLINGFORD , UK, 1995; 89-134; 8. G.B AT TELLI , A. M ANTOVANI , A. S EIMENIS C YSTIC ECHINOCOCCOSIS AND THE M EDITERRANEAN R EGION : A LONG - LASTING ASSOCIATION . P ARASSITOLOGIA 2002; 44:43-57. 9. M EDICINS S ANS F RONTIERES . G UIDE C LINIQUE ET T HERAPEUTIQUE 1. 1992 - 3EME EDITION. LONDON SCHOOL O F HYGIENE & TROPICAL MEDICINE. D IAGNOSTIC P ARASITOLOGY 25 – 43; 10. A.B ALOWS , W.J.H AUSLER , K.L.H ERRMMAN , H.D.I SENBERG , H.J.S HADOMY M ANUAL OF C LINICAL M ICROBIOLOGY . F IFTH E DITION . 67:717-26; 11. C A P R O N , A. L. Y A R Z A B A L , A. V E R N E S , A N D J. F R U I T . L E D I A G N O S T I C IMMUNOLOGIQUE DE L ’ EQUINOCOCCOSE HUMAINE . P ATHOL . B IOL . 1970; 18: 357-65; 12. J. C. A LLAN , P. S. C RAIG , J. N OVAL G ARCIA , F. M ENCOS , D. L IU , Y. W ANG , H. W EN , P. Z HOU , R. S TRINGER , T. M. R OGAN , E. Z EYHLE . C OPROANTIGEN

Revista Mjekësore

E

52

DETECTION FOR THE IMMUNODIAGNOSIS OF ECHINOCOCCOSIS AND TAENIASIS IN DOGS AND HUMANS . P ARASIT OLOGY . 1992; 104: 79-85; 13. DCEM 1. P ARASITOLOGIE M EDICALE . F Q . 150–57; 14. Y. - J. G O LVA N E T E. D RO U H E T . T E C H N I Q U E S E N PA R A S I T O LO G I E E T E N M YCOLOGIE . 1972; 17–351; 15. I.A. K AGAN . R EWIEW OF SEROLOGICAL TESTS FOR THE DIAGNOSIS OF H YDATID D ISEASE . B U L L . WHO 39 - 1968. 25 – 37;

PARANDALIMI I TRAUMAVE TE SHKAKTUARA NGA RREZIMET TE TE MOSHUARIT. Andis K aragjozi, MD, MPH 2. Artan Simaku, MD, MPH

S UMMARY

R ÉSUMÉ

Prevention of traumas caused by falls among the elderly

Prevention des traumas provoques par des chutes parmi le vieux

Falls are one of the major cause of injuryrelated visits to emergency departments and the primary etiology of accidental deaths in persons over the age of 65 years. Falls can be markers of poor health and declining function, and they are often associated with significant morbidity. More than 90 percent of hip fractures occur as a result of falls, with most of these fractures occurring in persons over 70 years of age. Risk factors for falls in the elderly include increasing age, medication use, cognitive impairment and sensory deficits. 98% of the cases were from urban area versus 2%from rural area. The percentage of males (65%) it is almost twice greater than that of females (35%). The main cause of falls is the old age, impaired sight, sliding surface (63%). The most common place of falls is the bathroom (71.2%). Outpatient evaluation of a patient who has fallen includes a focused history with an emphasis on medications, a directed physical examination and simple tests of postural control and overall physical function.

Les chutes sont un des causes principales des visites dommage-connexesaux départements de secours et l’étiologie primaire des décès accidentelles chez les personnes au-dessus de l’âge de 65 ans. Les chutes peuvent être des marqueurs de santé faible et de fonction en baisse, et elles sont souvent associées à la morbidité significative. Plus de 90 pour cent de ruptures de hanche se produisent en raison des chutes, avec la majorité de ces ruptures se produisant chez les personnes sur 70 ans. Les facteurs de risque pendant des chutes dans les personnes âgées incluent l’âge croissant, l’utilisation de médicament, l’affaiblissement cognitif et les déficits sensoriels. 98% des caisses étaient de secteur urbain contre le secteur rural de 2%from. Le pourcentage des mâles (65%) il est presque deux fois plus grand que que des femelles (35%). La cause principale des chutes est le vieil âge, vue altérée, la surface de glissement (63%). L’endroit le plus commun des chutes est la salle de bains (71,2%). L’évaluation de patient d’un patient qui est tombé inclut une

Revista Mjekësore

Instituti i Shendetit Publik

53

Revista Mjekësore

Treatment is directed at the underlying cause of the fall and can return the patient to baseline function. Elderly patients who have fallen should undergo a thorough evaluation. Determining and treating the underlying cause of a fall can return patients to baseline function and reduce the risk of falls. These measures can have a substantial impact on the morbidity and mortality of falls. The resultant gains in quality of life for patients and their caregivers are significant.

54

histoire focalisée avec une emphase sur des médicaments, un examen physique dirigé et les essais simples de la commande posturale et de la fonction physique globale. Le traitement est dirigé à la cause fondamentale de la chute et peut retourner le patient à la fonction de ligne de base. Les vieux patients qui sont tombés devraient subir une évaluation complète. La détermination et le traitement de la cause fondamentale d’une chute peuvent retourner des patients à la fonction de ligne de base et réduire le risque de chutes. Ces mesures peuvent avoir un impact substantiel sur la morbidité et la mortalité des chutes. Les gains de résultante de la qualité de la vie pour des patients et leurs caregivers sont significatifs.

Qellimi i studimit Ne kete studim kerkojme te ofrojme informacionin e nevojshem per te ndihmuar politikberesit ne punen e tyre per ofrimin e protokolleve per parandalimin dhe menaxhimin e rrezimeve ne te moshuarit ne nivelin e sherbimit shendetesor paresore. Objektivat Specifike I Te paraqesim nje trend te incidences se rrezimeve ne te moshuarit mbi 65vjeç vjec gjate 35 viteve te fundit. Percaktimi i faktoreve te perbashket shkaktare te rrezimeve ne te moshuarit. Percaktimi i medikamenteve te cilet mund te rrisin gjasat per tu rrezuar. Objektivat Specifiek II Percaktimi i rolit te mjekut te familjes ne parandalimin e rrezimeve dhe ndjekjen e tyre. Percaktimi i njohurive te mjekut te familjes ne parandalimin e rrezimeve. Nje liste kontrolli per vleresimin e sigurise gjate vizites ne shtepi. Hapat qe duhen marre ne zvogelimin e shansit per tu rrezuar ne te moshuarit.

Revista Mjekësore

HYRJE Rrezimet mbeten nje shkaktar domethenes i morbiditetit dhe mortalitetit. Rrezimet ne te moshuarit kane prirje te ndodhin gjate aktiviteteve te jetes se perditshme. Rrezimet shkaktojne 29% te demtimeve me pasoje vdekjen ne te moshuarit mbi 65vjeç. (1) Te moshuarit kane pese here me teper predispozicion per tu shtruar ne spital si pasoje e nje rrezimi sesa e nje demtimi nga shkaqe te tjera. (2) Faktoret si tonusi i dobet muskular, probleme me shikimin , perdorimi i medikamenteve dhe stili i jetes sedentare jane kontribuesit kryesore te rrezimeve ne dysheme apo ne shkalle por komponente mjedisore siç jane ndricimi i dobet dhe mungesa e parmakeve mbajtes anash mureve mund te rritin shpeshtesine e ndodhjes se fenomenit. Me teper se nje e treta e te moshuarve mbi 65 vjeç rrezohen çdo vit. (3) Te te moshuarit, rrezimet jane shkaku kryesor i demtimeve me pasoje vdekjen dhe shkaku me i shpeshte i demtimeve jofatale dhe shtrimeve ne spital per trauma. (4) Ne 2001, me teper se 1.6 milion njerez u trajtuan ne departamentin e urgjences per demtime te shkaktuara nga rrezimet dhe afersisht 388 000 u shtruan ne spital. (5) Analize demografike e prirjeve te popullates shqiptare Teoria e tranzicionit demografik pershkruan ndryshimet qe ndodhin ne nivelet e lindshmerise dhe te vdekshmerise se nje popullate, kur kjo e fundit kalon nga situatat social – ekonomike tradicionale ne nje popullsi moderne te urbanizuar dhe te industrializuar.

55

Revista Mjekësore

Testi “UP & GO” (6) Percaktimi i interesit dhe motivimit te mjekut te familjes per te tilla probleme shendetesore. Metodat Perveç studimit te literatures per kete problem do te perdoren dy metoda kryesore: -Studim retrospektiv i kartelave klinike ne Qendren Kombetare te Traumes -Studim nderseksional perfshire ketu te gjithe Mjeket e Familjes perveç pediatrit ne Rrethin eTiranes Instrumentat Per mbledhjen e te dhenave u perdor nje pyetesor i strukturuar. Pyetesori veteadministrohet nga Mjeket e familjes. Frakturat Transtrochanterica dhe te Qafes se Femurit

56

Ne studim moren pjese 313 mjeke te rrethit te Tiranes. 205 prej tyre i perkasin zones urbane (poliklinikave te lagjeve) dhe 108 i perkasin zones rurale (komunave dhe fshatrave) te rrethit.

Grafiku I. Shperndarja e mjekeve sipas vendndodhjes Qytet – Fshat (%). N = 313

Nga grafiku verehet qe perqindja e mjekeve pjesemarres ne studim qe i perkasin qytetit (65%) eshte rreth dy here me e larte se ajo e mjekeve qe i perkasin fshatit (35%) Numri i mjekeve qe kane patur raste dhe numri total i rasteve te raportuara ne qytet Numri i Mjekeve

Numri i Rasteve

117

117

7

22

Total 124 139 Ne qytet 117 mjeke kane raportuar nga 1rast ndersa 7 mjeke kane raportuar me shume se nje rast: perkatesisht 4, 3, 2, 2, 4, 4, 3 Kane raportuar raste Nuk kane raportuar raste

Fshat 130

127

78

3

105

183

205

108 313

Revista Mjekësore

Qytet

57

OR = 57 95% CI [16.72 - 233.1] Gjasat qe mjeket e qytetit te kene raste te rrezimeve, jane 57 here me te larta se sa te mjekeve te fshatit. Ose, gjasat qe rrezimet te ndodhin ne qytet jane 57 here me te larta sesa ne fshat. Grafiku II . Shperndarja e Rasteve sipas vendndodjes (Qytet /Fshat)) (%) N = 142 Siç duket edhe nga grafiku, vetem 2% e rasteve jane raportuar nga fshati. Kjo per aresye te menyres dhe te kushteve te jeteses te ndryshme nga qyteti. Jeta ne fshat ka me shume levizje dhe aktivitet fizik gje me te cilen banoret e fshatit ambientohen qe ne femijeri. Nje aresye tjeter eshte edhe ardhja e shume familjve ne zonen urbane, qe ndikon ne uljen e numrit te grup-moshes > 65 vjeç ne zonat rurale. Grafiku III . Shperndarja e Rasteve sipas Gjinise (%) N = 142 Verehet qe perqindja e meshkujve eshte pothuajse dy here me e larte se ajo e femrave. Nga natyra femrat jane me te kujdesshme dhe te vemendshme sesa meshkujt.

Revista Mjekësore

Grafiku IV. Shperndarja e numrit total teRasteve sipas Grup–moshes (meshkuj+femra)

58

Verehet qe grup-mosha 66-70 vjeç paraqet numrin me te madh te rasteve (43,7%). Kjo perputhet edhe me te dhenat e studimeve te kryera ne vende te tjera.Gjithashtu verehet qe kemi nje rritje te numrit te rasteve ne grup-moshen 71-75 vjeç (24,6%) dhe ne grup-moshen 76-80 vjeç (20,4%), gje qe tregon qe ne 15 vitet e fundit ka rritje te jetegjatesise mesatare te popullates. Gjithashtu duhet marre parasysh edhe rritja e numrit te banoreve te qytetit te Tiranes si rrjedhoje e levizjes se popullates nga rrethe te tjera te vendit drejt kryeqytetit. Grafiku V. Shperndarja e Rasteve sipas Gjinise dhe Grup – moshes

grup-moshen 66-70. Meshkujt mbizoterojne dukshem ndaj femrave ne grup-moshen 60-65 dhe 66-70, ndersa ky mbizoterim eshte ne renie ne grupmoshen 71-75 vjeç dhe 76-80 vjeç. Keto gjetje te studimit perputhen edhe me te dhenat nga studime te tjera te kryera ne vende te ndryshme te botes.

Revista Mjekësore

Grafik VI . Vendi i rrezimit per numrin total te rasteve (meshkuj+femra)

59

Verehet qe numri me i madh i rasteve te rrezimeve ka ndodhur ne dush (71.2%), i ndjekur nga pengesat ne ecje (20.4%) ( tapet, qilim, pengesa nga objekte te ndryshme). Gjetjet e studimit perputhen me te dhenat nga studime te tjera. Grafiku VII. Vendi i rrezimit sipas Gjinise

perkatesisht (76.3%) e meshkujve dhe (61.2%)e femrave, pasuar nga rrezimet prej pengesave (21.5%) e meshkujve dhe (18.4%) e femrave.

Revista Mjekësore

Grafiku VIII. Vendi i rrezimit sipas Grup-moshes

60

Nga grafiku verehet qe rrezimet ne dush mbizoterojne dukshem ne grupmoshen 60-65 vjeç, 66-70 vjeç dhe 76-80 vjeç. Ne grup-moshen 71-75 vjeç mbizoterojne rrezimet prej pengesave. Shkaku i Rrezimit

Revista Mjekësore

Problemet Shendetesore 141 raste prej 142 rasteve qe jane ne total ose pothuajse 100% e tyre referojne qe vuajne nga probleme te ndryshme shendetesore. - Probleme shendetesore mikse (te kombinuara) Te gjithe rastet N = 141, vuajne nga probleme kardiovaskulare. Verehet qe 132 (93,6%) e rasteve qe vuajne nga probleme kardiovaskulare vuajne edhe nga Diabeti. Verehet qe 36 (25,5%) e rasteve, qe vuajne nga probleme kardiovaskulare vuajne edhe nga Osteoporoza. Grafiku XI. Probleme shendetesore ne total N=141

61

Pyetjes nese ne praktiken e tyre mjeket aplikojne ndonje lloj testi te veçante per te parandaluar rrezimet te gjithe mjeket ju pergjigjen se nuk aplikohet asnje lloj testi parandalues. Pyetjes nese kryhen inspektime te ambientit ku jeton i moshuari te gjithe mjeket ju pergjigjen se nuk nuk kryhen inspektime te ambientit ku jeton i moshuari. Persa i perket terapise medikamentoze, nuk ka udhezues se si duhet te veprohet, ne menyre qe mjekimi qe merr pacienti te mos kontribuoje ne nje rrezim te mundshem. Asnje mjek nuk eshte trajnuar per parandalimin e rrezimit te te moshuarit ndonese qe te gjithe mjeket jane te interesuar per nje trajnim te tille.

Revista Mjekësore

Perfundime Problemet e rrezimit ne moshen e trete jane nje çeshtje e rendesishme e Shendetit Publik ne vendin tone. Numri i rasteve duhet te jete me i madh po te kemi parasysh qe nje numer i konsiderueshem i personave qe rrezohen dhe nuk pesojne frakture nuk shkojne tek mjeku. Pothuajse te gjithe personat e moshes se trete vuajne nga probleme Kardiovaskulare dhe Diabeti dhe mjekohen per keto patologji. Semundshmeria ne kete moshe eshte ne nivele shume te larta. Ne praktiken rutine nuk ndiqen procedura te veçanta ekzaminimi nga mjeket e pergjithshem dhe mjeket specialiste si dhe nuk aplikohen teste te veçanta per te parandaluar rrezimet te te moshuarit. Gjithashtu nuk behen inspektime te ambientit ku jeton i moshuari me qellim marrjen e masave parandaluese dhe nuk ekziston nje udhezues per trajtimin medikamentoz te tyre. Nje perfundim tjeter shume i rendesishem eshte mungesa e trajnimit te te gjithe mjekeve lidhur me rrezimet dhe frakturat e femurit tek te moshuarit. Gjithashtu, eshte shume i rendesishem edhe interesimi i te gjithe mjekeve per nje trajnim te tille.

62

Udhezime Ne dinamiken e struktures moshore te popullates vitet e fundit verehet nje rritje e numrit te personave te moshes se trete. Duke patur parasysh qe ne Shqiperi nuk jane kryer studime mbi problemet e kesaj moshe ne pergjithesi dhe te rrezimit ne veçanti, udhezohet : · Skicimi dhe kryerja e studimeve te metejshme mbi problemet e rrezimit ne moshen e trete. · Trajnimi i mjekeve te pergjithshem dhe specialiste ne qytet edhe ne fshat lidhur me procedurat e ekzaminimit, aplikimin e testeve parandalues, inspektimin e ambientit ku jeton i moshuari, perpilimin e udhezuesit te trajtimit medikamentoz. · Trajnimi i te gjithe mjekeve per parandalimin e rrezimeve dhe frakturave te femurit te te moshuarit.

BIBLIOGRAFIA

Revista Mjekësore

1. B U R T CW, F I N G E R H U T LA. I N J U RY V I S I T S T O H O S P I T A L E M E R G E N C Y DEPARTMENTS : U NITED S TATES , 1992-95. V ITAL H EALTH S TAT 13 1998:176. 2. R UNGE JW. T HE COST OF INJURY. E MERG M ED C LIN N ORTH A M 1993;11:24153. 3. W EIGELT JA. T RAUMA . I N : A DVANCED TRAUMA LIFE SUPPORT FOR DOCTORS : ATLS. 6 TH ED . C HICA GO : A MERICAN C OLLEGE OF S URGEONS , 1997:26. 4. G REENHOUSE AH. F ALLS AMONG THE ELDERLY . I N : A LBERT ML, K NOEFEL JE, E D S . C L I N I C A L N E U RO LO G Y O F A G I N G . 2 D E D . N E W Y O R K : O X F O R D U NIVERSITY P RESS , 1994:611-26. 5. T IBBITS GM. P ATIENTS WHO FALL : HOW T O PREDICT AND PREVENT INJURIES . G ERIATRICS 1996;51:24-8,31. 6. S AT TIN RW. F ALLS AMONG OLDER PERSONS : A PUBLIC HEALTH PERSPECTIVE . A NNU R EV P UBLIC H EALTH 1992; 13:489-508.

63

64

Revista Mjekësore

EFEKTI I DISA FAKTOREVE TE RISKUT MBI ANTIBIOTIKO-REZISTENCEN

Andi Koraqi1, Betim Byku1, Rinalda Skendaj1, Vjollca Duro2 Universiteti i Tiranes, Fakulteti i Mjekesise, Departamenti i Laboratoreve, Njesia e Mikrobiologjise. 2 Ministria e Shendetsise.

S UMMARY

R ÉSUMÉ

The effect of some risk factor in creation of drug– resistance srains.

L’efect de phisiers facteurs de la risqué our la resistence d’antibiotiques.

The study of some factors that influencing drug resistance, we conclude that education of parents, number of children in family, using of antibiotic during last year, are the independent risk factor that influencing creation of drug resistance and multidrug resistance strain

L’etude certains facteurs sur creation des resistents a demostre que l’education des parents, number des enfants dans la famille et le nombre des presseurs d’antibiotique peut ce identificier comme le facteurs de destin independent de la formation des resistentes an rapport avec antibiotique.

Revista Mjekësore

1

65

Revista Mjekësore

Permbledhje. Studimi i disa faktoreve mbi krijimin e shtameve rezistentetregoi se arsimimi i prinderve, numri i femijeve ne familje dhe numri i marrjes se antibiotikeve mund te identifikohen si faktore risku te pavarur ne formimin e shtameve rezistente ndaj antibiotikeve.

66

MATERIALI DHE METODA. Popullata ne studim perbehej nga 151 femije, me moshe nga 1 deri ne 10 vjec (me moshe mesatare 5,24 ± 1,44), rezident ne Tirane, te gjithe femije normale (jo te semure), jo te shtruar ne spital, pjesetare te kopshesh dhe nxenes shkollash. Mostra konsiston ne nje tampon rektal. Fleta shoqeruese e mostres permban te dhena demografike, socio-economike si dhe te dhena per perdorimin e antibiotikeve gjate vitit te fundit. Ky informacion eshte marre nga prinerit dhe eshte konsultuar me edukatoret ose mesuesit. Mostra eshte transferuar ne LMK ne QSUT, ku i eshte nenshtruar procedurave te metejshme, brenda 6 oreve nga marrja. Tamponi rektal eshte mbjelle ne pjata me terren MacConkey pa antibiotike (terren jo selektiv), ne pjata me terren MacConkey qe permbajne 10 mg/l Ampicilline si dhe ne pjata me terren M – H qe permbajne 2mg/l TrimethoprimSulfomethoxazole (terrene selektive). Bakteriet Gram negative Laktoze pozitive jane identifikuar si E. Coli (ose koliforme), dhe rezultatet e marra nga rritja e tyre ne te tre pjatat jane konfrontuar me te dhenat e fletes shoqeruese. Izolatet nga pjatat qe permbajne terren selektive jane ruajtur per tu analizuar me tej. Shtamet (E. Coli apo Coliforme) Lac + AMP R/SXT R te 151 nxenesve, te perzgjedhur nga kultivimi i tyre ne MacConkay qe permban 10 mg/l ampiciline ose M-H qe permban 2mg/l Trimethoprim-Sulfomethoxazole, jane inkubuar ne 5 ml BHI per 18 – 24 H. Shtamet recipiente te E. Coli K12 1R716 (Lac-, STRR) dhe 14R525 (Lac+, NALR) jane inkubuar ne 5 ml BHI per 18 – 24 H. Ne 5 ml BHI te parangrohur ne 37 0C shtohen 100 μl nga shtami donor dhe 400 μl nga shtami recipient, inkubohen ne 37 0C, per 12 – 18 H ne qetesi. Transkonjugatet perzgjidhen ne terren MacConkay qe permban NAL 40 mg/ l dhe 10 mg/l AMP / 2 mg/l Trimethoprim-Sulfomethoxazole ose terren MacConkay qe permban streptomicine 500 mg/l dhe 10 mg/l Ampiciline / 2 mg/l Trimethoprim-Sulfomethoxazole, ne varesi te shtamit recipient qe eshte perdorur. Kesisoj plazmidi R u transferua nga E. Coli e flores normale ne K12 1R716 dhe ne K12 14R525 Rezultatet dhe diskutimi. Ne studim u moren 148 femije nga shkolla te ndryshme te Tiranes, te cilet nuk vuanin nga ndonje semundje dhe gjate dy javeve te fundit nuk kishin marre antibiotike. E. Coli, pjesetare e flores normale te tyre, rezistent ndaj Ampicillines / Trimethoprim-Sulfomethoxazole u gjet ne 59 % te tyre. 19 % rezistences rezultoi e transferueshme. E. Coli rezistent ndaj Ampicillines u izolua ne 51 % te femijeve te testuar. E. Coli rezistent ndaj Trimethoprim-

Revista Mjekësore

Sulfomethoxazole u izolua ne 24 % te femijeve te testuar dhe E. Coli rezistent ndaj Ampicillines dhe Trimethoprim-Sulfomethoxazole u izolua ne 13 % te femijeve te testuar. Rezistenca ndaj Ampicillines ishte e transferueshme ne 16 % te rasteve, rezistenca ndaj Trimethoprim-Sulfomethoxazole ishte e transferueshme ne 12 % te rasteve dhe rezistenca ndaj Ampicillines dhe TrimethoprimSulfomethoxazole ishte e transferueshme ne 7 % te rasteve. Vajzat, femijet e familjeve te medha (qe kane shume femije), femijet nga shtresat me arsim te ulet, femijet qe kane marre antibiotik disa here ne vit si dhe femijet qe jane trajtuar ne repartet e trajtimit ditor (urgjencen e pediatrise), eshte gjetur me shpesh prania e E. Coli rezistente ndaj antibiotikeve. Analiza e regresionit multifaktorial tregoi se seksi, edukimi i babait, edukimi i nenes, numri i femijeve ne familje mund te identifikohen si faktore risku te pavarur ne krijimin e shtameve rezistente (per te gjithe keto faktore sig.< 0.05). E. Coli qe zoteronte nje R plazmid (rezistence te transferueshme) ishte e pranishme me shpesh ne femrat, femijet mbi 8 vjec, ne femijet e familjeve te medha, ne femijet me prejardhje nga familjet me nivel te ulet arsimor, ne femijet qe kane perdorur antibiotik mbi 6 here ne vit si dhe ne femijet qe kane frekuentuar qendrat e trajtimit ditor. Analiza e regresionit multifaktorial nuk identifikoi asnje nga keto si faktore risku te pavarur ne krijimin e shtameve rezistente. Gjithashtu E. Coli rezistente ndaj antibiotikeve u izolua ne 49 % te rasteve nga femijet qe nuk kishin perdorur antibiotike, dhe 29 % e saj ishte e transferueshme. E. Coli u zgjodh si indicator per te vleresuar nivelin e rezistences antimikrobike te fituar pershkak se ajo eshte specia kryesore e flores normale te traktit gastrointestional dhe se shtamet e egra te saj teorikisht te ndjeshme ndaj te gjithe games se antibiotikeve (E. Coli nuk zoteron rezistenca natyrore). Teknika e antibiogrames “Selective plating methods” e perdorur per kete studim eshte me sensitive se teknikat e zakonshme “Disk diffusion method” [1]. Nga studime te ngjashme internacionale, qe kane studijuar si njerez te shendoshe ashtu edhe ato te shtruar ne spital, nga vende te zhvilluara dhe vende ne zhvillim, ka rezultuar nje frekuence e larte e shtameve te E. Coli, pjesetare e flores normale te traktit gastrointestinal, rezistente ndaj nje apo me shume antibiotikeve. Shperndarja e femijeve qe permbajne E. Coli Ampicillin rezistent, ne Boston (USA), Caracas (Venezuele) dhe QinPu (Kine), raportuar nga Lester et al [2] eshte respektivisht 13 %, 32 % dhe 26 %. Nje nivel prej 60 % eshte regjistruar ne UK [3] dhe po ky nivel eshte raportuar edhe ne Hollande [4, 5]. Nivel i larte rezistence te E. Coli pjestare e flores normale eshte regjistruar edhe ne popullsine e Afrikes, Azi dhe vendet e mesdheut [6, 7]. Niveli prej 59 %e rezistences i vene re ne shtamet tona te E. Coli te izoluar nga femijet e pa semure perfaqson nje nivel shume te larte rezistence, por eshte plotesisht e perputhshme edhe me rezultatet e studimeve te kryera ne regjionin tone. Kjo frekuence eshte

67

Revista Mjekësore

68

rreth 44 % ne Greqi (http//www. Mednet.gr) [8]. Antibiotiket jane te vetmet medikamente te cilet kane nje impakt te dyfishte: social dhe ambiental. Perdorimi i antibiotikeve nuk ka efekt vetem mbi individet qe ai perdoret por ai ndikon ne te gjithe popullaten [9]. Per te gjetur nje varesi mbi perdorimin e antibiotikeve dhe frekuencen e shtameve rezistente te E. Coli, pjesetare e flores normale, u ndertua nje model matematikor sipas te cilit ne nje popullate individet e se ciles jane trajtuar me antibiotike dhe ky trajtim reduktohet nga frekuent, ne te moderuar dhe ne mungese absolute te perdorimit te antibiotikeve, ritmi i renies (trendi i uljes) se shtameve te E. Coli, pjestare e flores normale rezistente ndaj antibiotikeve, rezulton ne te moderuar ose te ulet, por gjithmone mbetet nje pjese e rendesishme e ketyre shtameve rezistente. Frekuenca e rezistences eshte ne perpjestim te drejte me kohen gjate se ciles eshte perdorur antibiotiku [10]. Kjo gje shpjegon edhe pandryshueshmerine e rezistences se pothuajse te gjithe antibiotikeve te studiuar ne pjesen e pare te ketij punimi, megjithese ka disa kohe qe keta antibiotike nuk perdoren. Ne punimin tone konsumi i antibiotikeve i vrojtuar nga ne rezulton ne 48.6 gje qe vertetohet ose eshte ne konkordance te plote me frekuencen e E. Coli rezistent pjestare e flores normale gastrointestinale, te gjetur ne studimin tone ne individet te cilet nuk kane perdorur antibiotike, 49%. Gjetje te ngjashme me ne jane raportuar nga Levy at al [11] i cili raporton nje frekuence te larte E. Coli rezistente ndaj antibiotikeve ne individe qe nuk kane perdorur antibiotike 52.5%. ne punimin tone, efekti i disa faktoreve te riskut mbi antibiotiko-rezistencen ne gjetem se seksi (femer), edukimi i babait (aresimi i ulet), edukimi i nenes (aresimi i ulet), numri i femijeve ne familje (mbi 3) mund te identifikohen si faktore risku te pavarur ne krijimin e shtameve rezistente. Nga keto rezultate identifikimi i seksit si faktor i pavarur risku eshte nje rezultat jo i pritshem, nje mundesi e cila shpjegon kete rezultat eshte se seksi femer ka nje tendence natyrale pere te pasur me shpesh infeksione urinare te cilat kerkojne trajtim me antibiotike. Antibiotikorezistenca pergjithesisht eshte gjetur te jete atribut i plazmideve te ndryshem fakt ky qe eshte ne perputhje me shperndarjen e pavarur te geneve [12], por nga ana tjeter eshte vrojtuar nje shkalle e ulet levizshmerie e plazmideve, kjo mbeshtet idene se nje pjese e rendesishme e plazmideve perhapet nga nje numer i vogel plazmidesh dhe me kete menyre epidemiologjia e tyre nuk eshte e veshtire te zbulohet. Tendenca e geneve te rezistences per tu ambalazhuar ne “clustera” per te formuar multirezistencat reflektohet ne ambalazhimin e tyre ne plazmide dhe elemente te tjere te levizshem si rezultat i presionit selective te ushtruar nga ambienti mbi floren normale duke rezultuar keshtu ne deshtimin e mjekimit dhe mbi rritjen e shtameve rezistente[13]. Ka disa evidence qe Ampicilina mund te selektoje bakteret qe permbajne plazmide qe kodojne per rezistencen ndaj Ampicillines dhe Trimethoprim-

Revista Mjekësore

Sulfametoxazole [14]. Kjo eshte dhe arsyeja qe qe ne seleksionimin e ketyre shtameve u perdor Ampicicillina dhe Trimethoprim-Sulfamethoxazole.Ne punimim tone 13% e shtameve te e-colit ishin rezistente ndaj ampicilines dhe SXT, dhe vetem 7% e kesaj rezistence ishte e transferueshme. Si perfundim mund te themi se rezultatet e ketij punimit evidentojne rolin qendror (kryesor) te flores normale si nje rezervuar i geneve te rezistences. Per me teper rezultate tona indikojne veshtiresine e crrenjosjes se antibiotikorezistences (shtameve rezistente) nga nje populate e cila eshte ne menyre te vazhdueshme ne kontakt me antibiotiket.

69

B IBLIOGRAFIJA 1.O S T E R B L A D M, L E I S T E V U O TH U OV I N E N P. S R E E N I N G

F O R A N T I M I C RO B I A L

RESISTANCE IN FAECAL SAMPLES BY REPLICA PLATING METHODS .

M ICROBIOL 1995: 33: 3146 – 9. 2. L ESTER SC, D EL P ILAR P LA M, WANG F. THE

J. C LINICAL

E C OLI REZISTENT B OST ON , IN C ARACAS , V ENEZUELA AND IN Q IN P U C HINA . N. E NGL . J M ED 1990, 323, 285 – 9. 3. S HANAHAN PMA, T HOMSON C J , A MYES AGB. Â – L ACTAM REZISTANCE IN AEROBIC FAECAL FLORA FROM GENERAL PRACTICE PATIENT IN UK. E UR J C LIN M ICROBIOL I NFECT D IS 1994. 4. B ONTEN M, S T OBBERING BM, P HILIPS J. H I G H PREVALENCE O F E. C OLI IN CARRIAGE OF

T O ANTIMICROBIAL AGENT BY HEALTHY CHILDREN IN

FA E C A L S A M P L E S O F H E A LT H Y P E O P L E IN T W O D I F F E R E N T A R E A S IN A N

. I NFECTIONS 1992. 5. B ONTEN M, S T OBBERING BM, P HILIPS J. H I G H INDUSTRIALIZED COUNTRY

Revista Mjekësore

70

E. C OLI IN N ETHERLANDS . J OF

PREVALENCE O F

FAECAL SAMPLES OF STUDENTS IN SOUTH EAST OF THE

A NTIMICROB C HEMOTHER 1992. 6. L EGAKIS N J . T ZOUVELEKIS LS. O N THE INCIDENCE OF ANTIBIOTIC REZISTANCE AMONG AEROBIC G RAM – NEGATIVE RODS ISOLATED IN G REEK HOSPITALS . J. H OSP . I NFECT 1993. 7. L E V Y SB. A N T I B I O T I C R E Z I S T A N C E W O R L D W I D E – A S PA N I S H TA S K F O RC E RESPONDS . C LIN I NFECT D IS 1996. 8. L EVIN BR, L IPSITCH M. E T AL . T HE POPULATION GE NETICS O F ANTIBIOTIC RESISTANCE . C LIN I NFECT D IS 1997. 9. L EVY SB, M A R S H A L L B, S C H LU E D E R B E R G S , R OW S E D. H I G H F R E Q U E N C Y OF ANTIMICROBIAL RESISTANCE IN HUMAN FAECAL FLORA . A NTIMICROB A GENT C HEMOTHER . 1998. 10. A MYES SGB, T AIT S, T HOMPSON C J E T AL . T HE INCIDENCE OF ANTIBIOTIC RESISTANCE IN AEROBIC FAECAL FLO R A IN S OUTH I NDIA . J A NTIMICROBIAL C HEMOTHER 1992. 11. C H A C H A T Y E, Y O U S S E F MT, B O U R N E I X C A N D R E M O N D A. S H E D I N G O F ANTIBIOTIC – RESISTANT MEMBERS OF FAMILY E NTEROBACTERIACEAE IN HEALTHY RESIDENTS OF F RANCE AND J ORDAN . R ES . M ICROBIOL . 1995. 12. S HANAHAN PMA. T HOMSON C J . Â – L ACTAM REZISTANCE IN AEROBIC FAECAL FLORA FROM S OUTH A FRICA . E PIDEMIOL I NFECT 1995. 13.L EISTEVUO T, L EISTEVUO J ET AL . A NTIMICROBIAL RESISTANCE OF FAECAL AEROBIC GRAM NEGATIVE BACILLI IN DIFFERENT AGE GROUP IN A COMMUNITY . J C LIN M ICROBIOL 1996. 14.A M Y E S SGB, T H E S U C C E S S O F P L A S M I D E N C O D E T R E S I S T A N C E G E N E S IN CLINICAL BACTERIA . J M ED M ICROBIOL 1999.

ROLI I HOMOCISTEINËS (HCY) SI NJE FAKTOR RISKU ATEROSKLEROTIK N.Heta (Alliu) 1; A.Bulo1 ; E.Refatllari1; I.Korita1; A. Goda2 ; A. Doko2.

S UMMARY

R ÉSUMÉ

Homocysteine as an atheroscle rotic risk factor.

Homocystéine en tant qu’un facteur de risque athérosclérotique.

Aim: The aim of this study was to investigate the clinical significance of tHcy in patients with CAD, to examine the relation of tHcy to the number of coronary arteries with stenosis. To investigate the association of the status of vit.B12 and folate with serum homocysteine. Methods: In this study were included 170 patients that underwent coronary angiography, separated in four groups: G0 control group with normal coronary vessels, G1 singlevessel stenosis, G2 double-vessel stenosis, and G3 three-vessel stenosis. Hcy, vitamin B12 and folate are measured by chemiluminescent immunometric assay (IMMULITE analyzer). Results: Hcy level were significantly higher in coronary patients than in control group (G0): p<0.001. There exists a significant relationship between the extend of CAD and the levels of Hcy (r=0,446, p=0,001)..Hcy is strongly negatively correlated with concentrations of folic acid and vit B12. Conclusions: Hyperhomocysteinemia is associated with coronary artery disease.There exists a negative correlation between the levels of vit B12 and acid folic with the levels of Hcy.

But : Le but de cette étude était d’étudier la signification clinique de tHcy entre les hospitalisées avec l’athérosclérose d’artère coronaire (AAC), pour examiner la relation du tHcy au nombre d’artères coronaires avec la sténose. Pour étudier l’association du statut de vit. B12 et de folate avec l’homocystéine de sérum Méthodes : Dans cette étude sont observées 170 patients qui ont subi l’angiographie coronaire, séparés dans quatre groupes : G0 - groupe de contrôle avec les vaisseaux coronaires normaux, G1 sténose du simple-navire, G2 sténose du deuxvaisseaux, et G3 sténose du trois-vaisseaux. Hcy, vitamine B12 et folate sont mesurés par l’analyse immunometric chimioluminescente (analyseur d’IMMULITE). Résultats : Le niveau de Hcy était sensiblement plus élevé dans les patients coronaires que dans le groupe de contrôle (G0) : p< 0.001. Il existe un rapport significatif entre l’extension du MAC et les niveaux de Hcy (r=0,446, p=0,001).. Le Hcy est fortement négativement corrélé avec les concentrations de l’acide foliques et du vit B12. Conclusions : Hyperhomocysteinemia est associé à la maladie de l’artère coronaire.Il existe une corrélation négative entre les niveaux du vit B12 et l’acide folique avec les niveaux de Hcy.

Revista Mjekësore

1.Departamenti i Laboratorëve, Qëndra Spitalore Universitare “N¸n¸Tereza”, Tiranë 2.Departamenti i Kardiologjisë, Qëndra Spitalore Universitare “N¸n¸ Tereza”, Tiranë

71

Revista Mjekësore

Qellimi: Qëllimi i ketij studimi është vlerësimi i sinjifikancës klinike të Hcy si një faktor i ri risku në sëmundjen koronare të zemrës (CAD). Vlerësimi i relacionit të Hcy me numrin e arterieve të prekura. Vlerësimi i korrelacionit në mes niveleve të vitaminës B12 dhe acidit folik me nivelet e Hcy. Materiali dhe Metoda: Në këtë studim janë përfshirë 170 pacientë të cilët i janë nënshtruar angiografisë koronare të ndarë në katër grupe: G0 koronare normale ,G1 një koronare e prekur, G2 dy koronare, G3 tre koronare. Dozimi i Hcy, vitaminës B12 dhe acidit folik është kryer me metodën kemiluminishente (IMMULITE 1000 Analyzer). Rezultate: Nivelet e Hcy rezultojnë në menyrë signjifikative më të larta në pacientët me koronare të prekura krahasuar me grupin e kontrollit (G0), p<0.001. Ekziston një korrelacion sinjifikant ndërmjet shtrirjes së aterosklerozës dhe niveleve të Hcy (r=0,446, p=0,001). Hcy korrelon në mënyrë negative me acidin folik dhe vit B12. Përfundime: Hiperhomocisteinemia shoqërohet me sëmundjen koronare arteriale.Ekziston një korrelacion negativ mes niveleve të vit. B12 dhe acidit folik dhe niveleve te Hcy. Hyrje Si një faktor risku i rëndësishëm i sëmundjeve koronare nivelet e rritura të Hcy vitet e fundit kanë tërhequr një vëmëndje më të madhe se faktorët tradicionalë të riskut si hiperkolesterolemia, hipertensioni dhe diabeti 1,2. Hcy është një aminoacid i cili nuk gjendet në proteinat e dietës. Në radikalin e saj ajo ka një grup sulfhidrik me veti reduktuese të fuqishme. Hcy është një produkt i ndërmjetëm i metabolizmit të metioninës,proces në të cilin vit B12, vit B6 dhe acidi folik luajnë një rol esencial. Mekanizmi i saktë me anë të të cilit hiperhomocisteinemia shkakton zhvillimin e aterosklerozës mbetet akoma i paqartë. Hcy mund ta induktojë atë me anë të dëmtimit të funksionit dilatator mikrovaskular të koronareve3 duke stimuluar proliferimin e muskulaturës së lëmuar4, aktivizimin e trombociteve, trombogjenezën,5 duke shkaktuar disfunksion endotelial dhe duke nxitur sintezën e kolagjenit6.

72

Qëllimi i studimit Vlerësimi i sinjifikancës klinike të Hcy si një faktor i ri risku në sëmundjen aterosklerotike. Vlerësimi i korrelacionit ndërmjet niveleve të vitaminës B12 dhe acidit folik, niveleve të Hcy dhe sëmundjes aterosklerotike. Materiali dhe Metoda Në këtë studim janë përfshirë 170 pacientë (femra 67 meshkuj 103) me moshë mesatare 55±9 vjec, të shtruar dhe trajtuar në Departamentin e

Kardiologjisë pranë QSU «NënëTereza». Të gjithë pacientët i janë nënshtruar angiografisë koronare. Në bazë të të dhënave koronarografike pacientët janë ndarë në katër grupe sipas shtrirjes së procesit aterosklerotik :Grupi 0 - grupi kontrollit. (n=37), grupi1–me një arterie koronare të prekur (n=38).Grupi 2me dy arterie koronare(n=48), grupi 3-me tre arterie koronare ( n=47).Eksplorimi i parametrave laboratorikë është realizuar me metodën imunollogjike kemiluminishente IMMULITE 1000.

Diskutim Në studimin tonë u vu re se ekziston një lidhje pozitive e rëndësishme mes niveleve të Hcy dhe sëmundjes së arterieve koronare në pacientët me angiografi të dokumentuar. Kështu pacientët me CAD patën vlera mesatare më të larta të Hcy krahasuar me grupin e kontrollit p<0.001. Dhjetë nga 13 studime “case control”, të cilat kanë vlerësuar lidhjen në mes niveleve të Hcy dhe CAD, kanë demostruar nivele më të larta të Hcy në pacientët me CAD krahasuar me pacientët pa CAD7.Po ashtu nga literatura rezultojnë të dhëna se një rritje prej 5μM/L e përqëndrimit të Hcy shoqërohet me një rritje të riskut koronar në 60% të meshkujve dhe në 80% tek femrat si dhe me një rritje në 50% të riskut të sëmundjeve cerebrovaskulare, një vlerë kjo më e lartë se ajo e shkaktuar nga rritja e përqëndrimit të kolesterolit me 19 mg/dl 8,9. Gjithashtu në punimin tonë

Revista Mjekësore

Rezultatet Niveli i Hcy në pacientët me vaza të prekura, ishte më i lartë se në grupin e kontrollit (20.57± 9.4 vs 12.5±5.6mmol/L, p<0.001). Niveli i Hcy rezulton në mënyrë signjifikative më i lartë në grupet me numër më të madh të arterieve të prekura krahasuar me grupet me numër më të vogël të arterieve të prekura: [(17.75±7.4mmol/L) vs.(12.5±5.6mmol/L), G1 vs.G0 p=0.001; (21.3±8.5mmol/L)vs.(12.5±5.6mmol/L),G2vs.G0,p<0.001;(22.68±10.29mmol/ L)vs. (12.5±5.6mmol/L), G3 vs. G0, p<0.001; (22.68±10.29mmol/L) vs. (12.5±5.6mmol/L), G3 vs. G0, p<0.001]. G3 vs.G1 [22.68±10.29mmol/L vs. 17.75±7.4mmol/L p=0.016] G2 vs.G1 [21.3 ± 8.5 mmol/L vs. 17.75±7.4 mmol/L p=0.04]. Fig 1. ekziston një lidhje statistikisht të rëndësishme midis numrit të koronareve dhe nivelit të Hcy (r=0,446, p=0,001). Përqëndrimi i folatit serik rezultoi më i ulur në pacientët me koronare të prekura krahasuar me grupin e kontrollit ( 7.62±2.04 ng/ml vs 10.02 ±3.05ng/ml p= 0.03). Përqëndrimi i vit B12 rezultoi më i ulët në pacientët me koronare të prekura krahasuar me grupin e kontrollit, por pa signjifikance (242.38 ± 132.34 pg/ml vs 246.23± 112.48 pg/ml, p=0.6). korrelacioni i hcy me vit. B12 r =- 0.16 acidin folik r = - 0.37. Fig 2,3.

73

u vu re se ekziston një korrelacion pozitiv i Hcy me gravitetin dhe shkallën e shtrirjes së saj, të dhënë që e gjejmë edhe në disa studime të tjera në literaturë10,11. Nivelet e acidit folik dhe vit B12 rezultuan më të larta në grupin e kontrollit krahasuar me grupet e pacientëve. Ka studime të cilat mbështesin dhe kundërshtojnë idenë se vitamina B12 dhe acidi folik janë një faktor risku i pavarur i sëmundjes aterosklerotike, hipotezë kjo e cila kërkon studime të mëtejshme.11 Nivelet e acidit folik dhe vitaminës B12 janë përcaktues për nivelet Hcy. Në studimin tonë rezultoi ekzistenca e një korrelacioni negativ mes niveleve te Hcy dhe vitaminës B12. Duke parë ketë lidhje negative mund të konkludojmë se përdorimi i suplementeve ushqimore vitaminoze mund të ndikojë në uljen e nivelit te Hcy në gjak, duke ulur kështu riskun aterosklerotik. Përfundime Hiperhomocisteinemia shoqërohet me prezencen dhe shtrirjen ë sëmundjes koronare arteriale. Niveli i Vit B12 dhe i acidit folik korrelon negativisht me nivelin e Hcy dhe ndoshta trajtimi me vitaminë B12 dhe acid folik mund të reduktojë nivelin e Hcy duke ulur riskun aterosklerotik.

Revista Mjekësore

figura 1

74

figure 2

Revista Mjekësore

figure 3

75

R EFERENCAT 1. S TAMPFER M J M ALINOV M R , W ILLET T W C E T A L A P ROSPECTIVE S TUDY O F P LAZMA H OMOCYSTEIN A ND R ISK O F M YOCARDIAL I NFA RCTION I N US P HYSICIANS JAMA 1992;268:877-81. 2. H O M O C YS T E I N E A N D C O R O NA RY A T H E RO S C L E RO S I S .J A M C O L L C A R D I O L 1996;27:517-27.M AYER EL,J ACOBSEN DW, R OBINSON K. 3. T AWAKOL A, FORGIONE MA, STUEHLINGER M, ET AL . HOMOCYSTEINE IMPAIRS CORONARY MICROVASCULAR DILATOR FUNCTION IN HUMANS . J A M C OLL C ARDIOL 2002;40:1051–81. 4. T A N G L, M A M O T T E CDS, V A N B O C K X M E E R FM, E T AL . T H E E F F E C T O F HOMOCYSTEINE ON DNA SYNTHESIS IN CULTURED HUMAN VASCULAR SMOOTH MUSCLE . A THEROSCLEROSIS 1998;136:169–73 5. R O D G E R S GM, K A N E WH. A C T I VA T I O N O F E N D O G E N O U S FA C T O R V B Y A HOMOCYSTEINE - INDUCED VASCULAR ENDOTHELIAL CELL ACTIVAT OR . J C LIN I NVEST 1986;77:1909–16 6. T S A I J C , P E R R E L L A M A , Y O S H I Z U M I M , E T A L . P R O M O T I O N O F VA S C U L A R S M O O T H M U S C L E C E L L G ROW T H B Y H O M O C YS T E I N E : A L I N K T O ATHEROSCLEROSIS . P ROC N ATIOL A CA D S CI USA 1994;91:6369–73. 7. P A N C H A R U N I T I N , L E W I S CA, S A U B E R L I C H HE, E T A L . P L A S M A HOMOCYST ( E ) INE , FOLATE , AND VITAMIN B 12 A M J C LIN N UTR 1994;59:9408 8. B O U S H E Y CJ, B E R E S F O R D SA, O M E N N GS , E T A L . A Q UA N T I T A T I V E A S S E S S M E N T O F P L A S M A H O M O C YS T E I N E A S A R I S K FA C T O R F O R VA S C U L A R

Revista Mjekësore

DISEASE .

76

JAMA 1995;274:1049-57 9. E VANS RW, S HATEN BJ, H EMPEL JD, E T AL . H OMOCYSTEINE AND RISK OF C A R D I OVA S C U L A R D I S E A S E IN T H E M U LT I P L E R I S K F A C T O R I N T E RV E N T I O N T RIAL . A RTERIOSCLER T HROMB V ASC B IOL 1997;17:1947-53 10. C H I A -L U N C H A O , H U I -H S I N T S A I , C H I I -M I N G L EE , E T AL .T H E G R A D E D EFFECT OF HYPERHOMOCYSTEINEMIA ON THE SEVERITY AND EXTENT OF C O R O NA RY A T H E RO S C L E RO S I S A RT E R I O S C L E R T H RO M B V A S C B I O L . 2003; 23:418-424. 11. V ON E CKARDSTEIN A, M ALINOW MR, U PSON B, E T A L . E FFECTS O F A GE , LIPOPROTEINS, AND HEMOSTATIC PARAMETERS ON THE ROLE OF H O M O C Y S T (E)I N E M I A A S A C A R D I OVA S C U L A R R I S K F A C T O R I N M E N . A RTERIOSCLER T HROMB V ASC B IOL 1994;14:460-4

TIMPANOMETRIA SI MJET DIAGNOSTIK I RENDESISHEM NE PATOLOGJITE E VESHIT TEK FEMIJET.

Dr. Xhevair HOXHALLARI

S UMMARY

R ÉSUMÉ

THE TYMPANOMETRY AS AN IMPORTANT DIAGNOSTIC TOOL IN THE EAR PATHOLOGIES OF THE CHILDREN.

TYMPANOMETRIE, UN INSTRUMENT DIAGNOSTIQUE IMPORTANT SUR LES PATHOLOGIES DES OREILLES DE LES ENFANTS.

The tympanometry is an objective technique which completes the clinical examination of the ear. This technique points out two aspects: one hand it measures the mechanical quality of the middle ear and the penetration of Eustach tube, on the other hand it brings in an objective way some parameters of the dynamics of hearing via, the study of acoustic-facial reflexes. The aim of this article is to emphasize the importance of tympanometry in defining the auricular pathologies.

La tympanometrie c,est une technique ´´objective“ qui complete l´examen clinique d’oreille. Grace a cette technique evoques deux aspects: - d’une part mesurer les qualites mecaniques de l’oreille moyenne et la permeabilite de la trompe d’Eustache, et - d’autre part apprecier de maniere objective certains prametres de la dinamique auditive par l’etude du reflexe acoustico-facial. Le but de cet article est; presentes l’importance de tympanometrie d’preciser la pathologie auriculare.

Revista Mjekësore

Sherbimi O.R.L. Q.S.U. ´´Nene Tereza´´ Tirane

77

HYRJE Në praktikën e përditshme mjeku otojatër ndodhet shpesh herë në dilemën e vendosjes së diagnozës për shkak të pasaktësisë së përgjigjes së pacientit (sidomos tek fëmijët) të cilët shpesh nuk arrijnë të kuptojnë atë që ju kërkohet. Paralelisht me këtë, ekzaminimi klinik otologjik ka kufizimet e vehta: Otoscopia, bile edhe nën mikroskop binokular nuk arrin gjithmonë të vlerësojë kualitetin e kompleksit tympano-osikular ose të precizojë ekzistencën e likidit në veshin e mesëm apo permeabilitetin e tubit të Eustakit. Kështu është arritur nëpërmjet një teknike të vetme (Tympanometrisë) të vlerësohen dy aspekte : - nga njëra anë të matet kualiteti mekanik i veshit të mesëm dhe permeabiliteti i tubit të Eustakit në mënyrë objektive; - dhe nga ana tjetër të precizohen po në mënyrë objektive disa parametra të dinamikës auditive nëpërmjet studimit të reflekseve akustiko faciale.

Revista Mjekësore

QËLLIMI I ARTIKULLIT Ky artikull synon të tregojë rëndësinë e ekzaminimit tympanometrik në diagnostikimin dhe ndjekjen e sëmundjeve të veshit. Qëllimi i këtij artikulli është të vërtetojë nëpërmjet analizës së të dhënave të përftuara nga ekzaminimi i të sëmureve, se tympanometria ka një rol të rëndësishëm në saktësimin e diagnozës dhe në diagnozën diferenciale të disa sëmundjeve të veshit të mesëm dhe të brëndshëm. Në mënyrë të vecantë; -Të japë të dhëna mbi interpretimin e tympanogramës sipas sëmundjeve të ndryshme të veshit. -Të japë të dhëna dhe të vërtetojë lidhjen që ekziston midis kompliancës, presionit dhe volumit si elementë përbërës të tympanogramës, nga njëra anë dhe sëmundjeve të veshit nga ana tjetër. -Të japë të dhëna dhe të bëjë krahasime mbi ekzistencën apo mungesën e refleksit stapedius në sëmundje të ndryshme të veshit. -Të japë të dhëna dhe të bëjë krahasime midis refleksit Decay dhe semundjeve të ndryshme të veshit. -Të evidentojë rëndësinë e tympanometrisë duke krahasuar ndryshimin që ekziston në diagnozën e vendosur para ekzaminimit tympanometrik dhe pas tij.

78

MATERIALI DHE METODA E STUDIMIT Janë marrë në studim 173 të sëmurë (Gjithsej 346 veshë të ekzaminuar) të zgjedhur në mënyrë të rastësishme të cilët janë paraqitur në klinikë për sëmundje të veshit ose për sëmundje të tjera. Grumbullimi i të dhënave është bërë nëpërmjet një formulari, ku pasi përshkruhet otoskopia, provat kamertonale dhe në disa raste edhe audiometria vihet një diagnozë që ne e kemi quajtur diagnoza klinike

dhe më pas është bërë timpanometria dhe është vënë diagnoza përfundimtare. Typanometria është kryer me typanometrin AT22t në mënyrë automatike. Janë përjashtuar nga studimi fëmijët nën 6 muajsh (sepse nën këtë moshë është e pamundur të bëhet interpretimi i të dhënave që jep timpanometria për shkak të ndryshimeve të kompliancës që lidhet me kanalin e jashtëm të dëgjimit si dhe papjekurinë e sistemit nervor). Interpretimi dhe grupimi i të dhënave është bërë duke pasur parasysh vlerat normale që respektohen sot nga shumica e autoreve (1,4), që paraqiten në tabelën 1 Fëmijët – 6 vjeç Mbi 6 vjeç

Presioni daPa -150 – 60 -110 – 50

Volumi ml 0,4 – 1,0 0,6 – 1,5

Komplianca ml 0,2 – 0,9 0,4 - 1,4

Tabela 1. Vlerat normale te egzaminimit timpanometrik Gjatë studimit dhe grumbullimit të të dhënave tympanometria është studjuar në tre elementët përbërës së saj, timpanograma, refleksi stapedius dhe refleksi Decay e ndarë sipas diagnozave të sëmundjeve të veshit. Në vlerësimin e timpanogramave janë marrë në studim të dhënat të ndara sipas diagnozave të kompliancës, volumit dhe presionit. Komplianca është ndarë në katër kategori: Normale, e ulët, e lartë si dhe e sheshtë në të cilën janë futur shifrat e kompliancës që kanë qënë mjaft te vogla. (Më të vogla se 0,09 ml. Kurse volumi dhe presioni janë grupuar në tre kategori: Normal, i ulët dhe i lartë.(6,7) REZULTATET Numri Perqindja 6.67 vjeç Mesatarja Numri Përqindja Të dhënat janë analizuar Femer 46.83 së pari, sipas gjinisë, moshës, vendbanimit dhe Minimumi 8 mujsh 7081 40.46 Fshat 92 Kjo analizë 53.17 Mashkull diagnozës. pasqyrohet në tabelat sa më poshtë. Qytet 103 14 59.53 vjeç Maksimumi 173 100.0 Total Total 173 100.0 Tabela 2. Shpërndarja e subjekteve sipas gjinisë.

Tabela 4. Shpërndarja e subjekteve sipas moshës.

Revista Mjekësore

Tabela 3. Shpërndarja e subjekteve sipas vedbanimit.

79

Tabela 5. Shpërndarja e subjekteve sipas diagnozës. DIAGNOZA Normal Otitis media acutae Otitis media serosae Disfunksion i T.E. Otosclerosa Otitis externa Otitis adesiva Hypoacusia neurosensoriale Shurdhesi e plote Perforacion i M/T TOTALI

NUMRI 58 34 112 84 2 11 6 33 2 4 346

PERQINDJA 16.7% 9.8% 32.3% 24.2% 0.5% 3.1% 1.7% 9.5% 0.5% 1.15% 100%

Tabela 6. Vlerat e kompliancës së subjekteve sipas diagnozës

Tabela 7. Vlerat e volumit së subjekteve sipas diagnozës

Revista Mjekësore

DIAGNOZA PERFUNDIMTARE

80

Normale Otitis media acutae Otitis media serosa Disfunksion i T.E Otosclerosa Otitis externa Otitis adesiva Perforacion i M/T Hypoakuzi neurosensoriale Shurdhesi e plote

VOLUMI (ne ml) Normale I Ulur I Larte 58 (100%) 0 (0%) 0 (0%) 34 ( 100%) 0 ( 0%) 0 (0% ) 112 (100%) 0 (0%) 0 (0%) 84 (100%) 0 ( 0%) 0 ( 0%) 2 (100%) 0 (0%) 0 (0%) 11 (100%) 0 ( 0%) 0 ( 0%) 6 (100%) 0 (0%) 0 (0%) 4 (50%) 0 ( 0%) 1 (50%) 33 (100%) 0 ( 0%) 0 ( 0%) 2 (100%) 0 ( 0%) 0 ( 0%)

Totali 58 34 112 84 2 11 6 4 33 2

Tabela 8. Vlerat e presionit te subjekteve sipas diagnozës DIAGNOZA PERFUNDIMTARE Normale Otitis media acutae Otitis media serosa Disfunksion I T.E Otosclerosa Otitis externa Otitis adesiva Perforacion i M/T Hypoakuzi n/sensoriale

PRESIONI (në daPa) Normal I Ulur I Larte 58 (100%) 0 (0%) 0 ( 0%) 9 (26.4%) 0 ( 0%) 25 (73.5% ) 33 (29.4%) 66 (58.9%) 13 (11.6%) 0 ( 0%) 84 (100%) 0 ( 0%) 2 (100%) 0 ( 0%) 0 (0%) 11 (100%) 0 (0%) 0 (0%) 7 (100%) 1 (14.2%) 0 (0%) 2 (100%) 0 (0%) 0 (0%) 33 (100%) 0 ( 0%) 0 (0%)

Shurdhësi e plotë

2

100%

0

0%

0

(0%)

Totali 58 34 112 84 2 11 6 4 33 2

Në analizë, refleksi stapedius dhe Decay është analizur veçmas për patologjitë e veshit të mesëm dhe ato të nervit të dëgjimit. Testimi i tij është aplikuar ipsi-lateral me përjashtim të një numuri te vogël rastesh ku është testuar edhe kontralateral, por meqë kjo nuk përbënte ndonjë diferencë të rëndësishme të dhënat e testimit kontralateral nuk janë paraqitur në këtë studim. Rezultatet janë si më poshtë : Tabela 9. Refleksi stapedian sipas diagnozës Diagnoza

Totali

Normal Otitis media acutae Otitis media serosae Disfunksion i TE Otosclerosa Otitis externa Otitis adesiva Perforacion i M/T

58 34 112 84 2 11 6 2

500 Hz 75dB 4 (6.8%) 0 (0%) 0 (0%) 34(40.% 0 (0%) 3 (27%) 0 (0%) 0 (0 %)

80dB 39(67.2%) 0 (0%) 0 (0%) 79(94%) 0 (0%) 6 (54%) 0 (0%) 0 (0 %)

2000 Hz 85dB 48(82%) 0 (0%) 0 (0%) 69(82.%) 0 (0%) 9(81.8%) 1(16.6%) 0 ( 0 %)

90Db 58 (100%) 1 (2.9%) 0 (0%) 80(95.2%) 0 (0%) 10 (90%) 2 (33.3%) 1(50%)

4000 Hz 95dB 32(55%) 0 (0%) 0 (0%) 77(91%) 0 (0 %) 8 (72.%) 0 (0%) 0 (0%9

100dB 47(81.%) 2(5.8%) 1(0.8%) 64(76%) 0 (0%) 9(81.8%) 1(16.6%) 1 (50%)

Mungon 0 ( 0%) 32(94.1%) 111(99.% 0 (0%) 6 (100%) 0 (0%) 5 (83.3%) 1 (50%)

Tabela10.Refleksi stapedien në hypoakuzitë neurosensoriale. Total 5 19 3 4 2

500 Hz 75dB 4 (80%) 9(47.3) 0 (0%) 1 (25%) 0 (0%)

80dB 5(100%) 13(68.% 2(66.6) 2 (50%) 0 (0%)

2000 Hz 85dB 4(80%) 8 (42.1) 0 (0%) 1(25%) 0 (0%)

90dB 3(60% 8(42.1 1(33.3 0(0%) 0(0%)

4000 Hz 95dB 1 (20%) 4 (21.0) 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%)

Mungon 100dB 2 (40%) 3 (15.7) 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%)

0 (0%) 2 (10.5%) 1 (33.3%) 2 (50%) 2 (100%)

Tabela 11. Refleksi Decay sipas diagnozës. DIAGNOZA PERFUNDIMTARE Normale Otitis media acutae Otitis media serosa Disfunksion I T.E Otosclerosa Otitis externa Otitis adesiva Perforacion I M/T

Total 58 34 112 84 2 11 6 2

DECAY Ipsi -lateral ne 1000Hz Normal Mungon 56 ( 96.5%) 0 (0%) 0 ( 0%) 31 (91.1%) 0 (0 %) 100 (89.2%) 58 (69%) 5 (5.9%) 0 ( 0%) 2 (100 %) 10 (90.9%) 0 ( 0%) 0 (0%) 2 (33.3%) 0 (0%) 2 (100%)

I ulur, Jashte limitit 2 (3.%) 3 (8.8%) 12 (10.7%) 21 (25 %) 0 (0 %) 1 (9.1%) 4 (67.7% ) 0 ( 0%)

Revista Mjekësore

Hypoakuzi neurosensorle E lehtë E Mesme E Rendë E Thellë Shurdhesie plotë

81

Tabela 12. Refleksi Decay në hypoakuzitë neurosensoriale. DIAGNOZA PERFUNDIMTARE E Lehtë E Mesme E Rendë E Thellë Shurdhësi e plotë

Totali 5 19 3 4 2

DECAY Ipsi -lateral ne 1000 Hz Normal Mungon 3 ( 60%) 0 ( 0%) 4 (21.0%) 3 (15.7%) 0 ( 0%) 2 (66.6%) 0 (0%) 2 (50%) 0 (0%) 2 ( 100%)

I ulur, Jashte limitit 2 ( 40%) 12 (63.1%) 1 (33.3%) 2 (50%) 0 ( 0%)

Tabela 13. Krahasimi midis diagnozës klinike dhe përfundimtare. Diagnoza Klinike Normal Otitis media acutae Otitis media serosa Disfunksion i T.E Otosclerosa Otitis externa Otitis adesiva Hypoakuzi neurosensoriale Shurdhësi e plotë Perforacion i M/T

Gjithsej 62 36 94 78 1 14 4 33 2 0

Anulluar 7 ( 11.2%) 2 (5.8%) 21 (22.3%) 20 ( 25%) 1 (0%) 3 (16.6%) 2 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 4 (100%)

Diagnoza Perfundimtare 58 34 112 84 2 11 6 33 2 4

Revista Mjekësore

DISKUTIMI DHE PERFUNDIME

82

Nga vështrimi i tabelave (6,7,8,) duken qartë karakteristikat që marrin elementët përbërës të tympanogramës në sëmundjet e marra në studim, duke ndihmuar kështu mjekun në vendosjen e një diagnoze të saktë. Në tabelat 9,10,11,12 të cilat paraqesin mungesën apo prezencën e refleksit stapedius dhe atë Decay po kështu duken qartë veçoritë që paraqesin sëmundjet e veshit të mesëm dhe ato të nervit të dëgjimit në ekzaminim tympanometrik. Tabela 14 është tabela më e rëndësishme dhe më e komplikuar, që të le përshtypjen se shumë shifra nuk korrespondojnë matematikisht, por që në fakt tregon rëndësinë e këtij ekzaminimi në saktësimin e diagnozës. Diagnoza klinike e cila është vendosur para se të aplikohet tympanometria në mjaft raste është anulluar pas këtij ekzaminimi. Shkalla e anullimit, që në fakt shpreh shkallën e pasaktësisë së vendosjes së diagnoses, shkon nga 5.8% në otitin media akut deri në 25 % në disfunksionin e tubit të Eustakut. Duhet thënë se tympanometria qëndron një ndër ekzaminimet më të rëndësishëme në praktikën kuruese të mjekut O.R.L. që ka rritur në mënyrë të ndjeshme sigurinë në vendosjen e diagnozës të sëmundjeve të veshit. Tympanometria që prej më shumë se 20 vjet zë një vend shumë të rëndësishëm në ekzaminimin audiologjik në të gjitha vendet e zhvilluara. Shfaqja e aparateve automatike të cilët sjellin një numur të madh shifrash informacioni, ka sjellë një mënyrë ekzaminimi tepër të thjeshtë për t´u realizuar në një kohë të shkurtër.

BIBLIOGRAFIA. 1 - G E R S D O R F F , M . C . H . : L’ I M P E N DA N C E A C O U S T I Q U E E N A U D I O L O G I E . U NIVERSITE C ATHOLIQUE DE L OUVAIN . F ACULTE DE M EDECINE , F RANCE ,1978. 17-34, 43- 51;121-143. 2—G ERSDORFF ,M.C.H.: M ODIFICATIONS DU REFLEXE ACOUSTICO - FACIAL CHEZ L ’ HOMME EN FONCTION DE L ’ AGE , PAR ETUDE IMPEDANCEMETRIQUE .U NIVERSITE C ATHOLIQUE DE L OUVAIN .F ACULTE DE M EDECINE , F RANCE ,1978. 17; 260270. 3- G ERSDORFF ,M.C.H., V OGELEER ,M: L’ MPEDANCOMETRIE D ’O.R.L. 8. P ARIS .1973. 16-54.

CLINIQUE .

C AHIERS

4-G REMY ,F.,L ETERRIER , F.: E LEMENTS DE BIOPHYSIQUE GENERALE ET MEDICALE . T OM I. F LAMMARION M EDICINE -S CIENCES . P ARIS ,1975. 7-19,123-127. 5- G ERSDORFF , M.C.H: A PPORT COMPLEMENTAIRE OTO - RHINO - LARYNG .B ELG . 1973.

DE L ’ IMPEDANCOMETRIE .

A CTA

6-GERSDORFF , M.C.H.: E TUDE DU RECRUTEMENT PAR IMPEDANCOMETRIE . C OMPTE RENDU DES SÉANCE DU C ONGRES F RANCE D ’O.R.L. L IBRAIRE A RNETTE . P ARIS . 1974. IN HUMAN TEMPORAL BONES .

8-O LIVIER ,J.C L .: L ES M E S U R E S D ’ IMPEDANCE DE LA C.F.A. 1971. 11.

ARCH .OTOLARYNG .

EN AUDIOMETRIE .

L ES C AHIERS

9-L E G E N T F. B O U R D U R E PH. C A L A I S C.: M A N U E L L ’ AUDITION . M ASSON .P ARIS , 1998. 99-117.

PRATIQUE DES TESTS DE

1 0 - S E R G E B . , P O U L J.M I C H E L J. : O. R . L . S CIENCES .F LAMMARION .P ARIS . 1996. 45-49.

L ’ E N FA N T .

DE

MEDECINE-

11-T RAN B A H UY P.: O.R.L 204-213 E LLIPSES A UPELE / U R E F . P ARIS .1996. 204-213. 12-M. P O R T M A N , C.P O R T M A N .: P R E C I S P ARIS . 1998. 76-83.

D´ AUDIOMETRI CLINIQUE.

MASSON,

Revista Mjekësore

7-P ETERSON ,J.L.: T YMPANOMETRY 1970. 92;258-266.

83

84

Revista Mjekësore

Revista Mjekësore

KAZUISTIKE

85

86

Revista Mjekësore

NJË SHPËRTHIM EPIDEMIK NGA HEPATITI VIRAL A NE QYTETIN E TIRANES

Dr. D. Ulqinaku¹, Dr. M. Basho¹, A. Llagami¹, Dr. Sh. Qyra¹, Prof. E. Kakarriqi¹ Luftar Zebi

S UMMARY

R ÉSUMÉ

AN EPIDEMIC SITUATION FROM HEPATITIS A IN TIRANA.

UNE SITUATION EPIDEMIQUE D’HEPATITE A A TIRANA

In the beginning of July 2006 in the Mother Teresa hospital there was a increase of people with symptoms of viral hepatitis. In the total there were 430 cases, the exam result positive regarding hepatitis A. The pick of epidemic situation was at 20 July with 31 cases per day and after that the number of cases started to get down. The shape of epidemic curve helps us to suspect the source of infection. So the cause of epidemic situation results to be the drinking water because: 49% of all hospitalized cases declared that had consume only pump water the distribution of cases in the Tirana city The classic shape of epidemic, shape that is typical for a watery epidemic situation.

Au début juillet 2006 in centre hospitalier universitaire « Mere Theresa » on avait une augmentation des personnes avec des symptômes d’hépatite. En totale le nombre des personnes était 430 cas, et le résultat était positif pour l’hépatite A. Le courbe d’épidémie avait le pic au 20 juillet avec 31 cas et après le nombre des cas commence diminue. Dans cet situation épidémique on a arrive dans le conclusion que le source d’épidémie était l’eau de roubine parce que : 49% de toute les cas hospitalisai ont déclarée que ont consumée seulement l’eau de roubine La distribution des cas au Tirana La forme classique d’épidémie, pour une épidémie par l’eau

Revista Mjekësore

¹ - Instituti i Shendetit Publik

87

HEPATITI VIRAL A Eshtë një nga sëmundjet më të vjetra të njohura nga njerezimi. Ajo është një sëmundje e vetekufizuar e cila mund të shkojë në hepatit fulminant, por që mund të shkaktojë vdekjen në një numër shumë të kufizuar pacientësh. Sidoqoftë, është një nga shkaqet kryesore të sëmundshmërisë dhe humbjeve social-ekonomike në shumë pjesë të botës, [1, 2 ].Transmetimi i HAV behet me rrugën fekalo-orale, [3, 4 ]. Infeksioni ndodh në vitet e para të jetës në vende me kushte higjieno- sanitare jo të mira dhe ku kushtet e jetesës janë jo të favorshme. Me permirësimin e kushteve higjieno – sanitare, infeksioni merret në vitet më të vona të jetës. Në kushte të tilla epidemi shpërthyese mund të ndodhin vetëm nga kontaminimi fekal dhe me një burim të vetëm. Hepatiti A është quajtur më përpara si infeksioni i hepatitit, hepatiti epidemik, verdhëza epidemike, rrufa e verdhe, hepatiti i tipit A, HA.[5, 6 , 7 ] Personat të cilët nuk kanë qenë kurrë në kontakt me HAV dhe ata të cilët nuk janë vaksinuar kundrejt hepatitit A, jane persona në rrezik për infektim Hepatiti A në vendet në zhvillim, prek thuajse gjithë popullsine gjatë femijerise. Kjo situatë paraqitet edhe ne vendin tone [3, 8, 9]. Nivelet totale të antikorpeve anti-HAV IgG në popullatën e shëndetshme rezultojnë të jenë mbi 90% ( mbi 98 % ne grup-moshat mbi 20 vjeç).[10, 11, 12, 13] Sigurisht që nivelet lidhen me moshën. Kështu : 35% e femijëve nga mosha 0-4 vjeç rezultojnë pozitiv kundrejt hepatitit A, shifër që rritet ndjeshëm në 72% te grup-mosha 5-14 vjeç për të arritur deri në >98% në grup-moshat mbi 20 vjeç[8,10,14,15]. Gjë e cila presupozon që mbi moshën 20 vjeç pothuajse të gjithë shqiptarët të kenë rënë në kontakt me hepatitin A

Revista Mjekësore

Qëllimi i studimit

88

Qëllimi i studimit tone është të pasqyrojë shpërthimin epidemik nga hepatiti viral A në Tirane në muajin Korrik – Gusht të 2006. Të nxjerrim në dukje disa elementë të saj si psh: kur filloi epidemia, cilat mosha ishin me te prekura, cilat ishin zonat me numrin me te madh te personave te infektuar, kush ishte shkaktari i kesaj epidemie si dhe nje sere pyetjesh te tjera te cilat u ngriten gjate veres 2006. Materiali Në këtë studim u perfshin te gjithe personat te cilet plotësonin përcaktimin e rastit si “rast me hepatit viral” ne rrethin e Tiranës dhe u trajtuan si të tillë ne QSUT « Nënë Tereza » ashtu dhe në poliklinikat e Tiranes, gjithsejt 432 persona

nga 1 korriku i vitit 2006 deri në 1 shtator të 2006. Të gjithe rasteve të cilët plotësonin kriteret e vendosura më parë(përkufizimi i rastit), u intervistuan me anë të një pyetsori nga ana jone. Pyetësori i përdorur kishte pyetje në lidhje me: të dhëna individuale (mosha, gjinia, profesioni, vendbanimi, datën e fillimit të simptomave, datën e vizitës së parë), të dhëna klinike(niveli i transaminazave, ditët e shtrimit në spital) të dhëna specifike (çfare produktesh kishte konsumuar gjate muajit te fundit, lokalet që kishtë frekuentuar duke futur dhe fastfood-et në intervistë si dhe ç’farë uji ata kishin konsumuar) të dhëna laboratorike (ekzaminuar për HAV IgM, HbsAg dhe HCV). Rezultatet e analizave të kryera u morën si nga kartelat mjeksore të pacienteve ashtu dhe nga rregjistrat e laboratoreve si të QSUT-së ashtu dhe të ISHP-së. Metoda Ky është një studim deskriptiv qe ka për qëllim të vere ne dukje dhe të pasqyrojë si shkaqet e epidemisë së hepatitit viral, mënyrën e transmetimit të virusit si dhe të përshkruaj triadën person, vend , kohe të gjithe ecurisë së kësaj epidemie. Perkufizimi i rastit i përdorur në këtë epidemi: Çdo person, banor i Tiranes gjatë periudhës Korrik – Gusht, 2006 dhe që paraqet: zverdhje, OSE/DHE shenja të përgjithshme si: lodhje, dobesi, mungese oreksi, diarre DHE ka rritje të transaminazave dhe të nivelit të bilirubines mbi nivelet normale

KOHA - Frekuenca

e hasjes se rasteve te Hepatiti viral A sipas diteve

35 31

30 25

25 22 21

21

R aste

20 17

13 10

10

10

8

9

12

13 13

11

9

8

10 9

9 9

8 7

6

5

5 4

5 2 2

6

3 1

3

3

2

2 2

3

5 5 5 4

3

4

3 3

2

2

2 0

0 0

4 5 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

0 Korrik

Gusht Data

Intervali kohor midis dy kurbave

Revista Mjekësore

14

14

15

89

Revista Mjekësore

Graf II Mesatarja mujore e rasteve te Hepatitit viral të paspecifikuar sipas viteve (SMBS – Pasqyra mujore 14Sh)

90

L1

e rasteve sipas lagjeve dhe fshatrave ne muajt Korrik – Gusht , 2006

76

36

L2

26

15

L3

14

L4

8 9

L5

7

8

L6

4 6

L7

9

10

L8

2

47

40

L9

14

L 10

8

24

11

Fshati

11 100

80

60

40

20

10 0

20

40

60

Raste Korrik

Gusht

Revista Mjekësore

Shperndarja

91

92

Revista Mjekësore

Në fillim të muajit korrik (rastet e para datojnë me 4 korrik) u paraqit një numër i pazakontë rastesh me hepatit viral në spitalin infektiv të QSUT-së. Problemi qëndronte nese kishim të bejmë thjesht me një numër më të lartë rastesh me hepatit viral akut se zakonisht apo kishim të bejmë me një epidemi në kuptimin me klasik të saj. Krahasimi i të dhënave për hepatitit viral tregoi se muaji korrik i 2006 ndryshonte shumë nga të gjithë muajt e tjerë të viteve më perpara (grafiku II). Ne muajin korrik të 2006 kemi 10 herë më shumë raste se se sa muaji korrik i 2005, vit i cili mban dhe numrin më të madh të pesë viteve të fundit.Pra që në fillim i përgjigjemi pyetjes se kemi te bejme me nje epidemi Epidemi = një numer rastesh te një sëmundje të caktuar të ndodhura në një kohe dhe në një vend të caktuar më shume se numri i pritshëm(ose më shumë se zakonisht) Forma e kurbes ku tregohet shperndarja e rasteve me hepatit viral akut sipas diteve, gjate muajit korrik – gusht 2006(grafiku I)na orienton për nje shpërthimi me një burim të përbashkët, ku rastet me të shumta si dhe piku i epidemisë (31 raste të diagnostikuar në një ditë të vetme)janë në muajin korrik, pastaj kurba fillon të bjerë për të patur një rritje të dytë të rasteve në muajin gusht, por me numër më të vogël rastesh. Periudha midis dy pik-eve(ditët me numrin më të madh të rasteve) të ndryshme të muajit korrik dhe ajo e muajit gusht 2006, na ndihmon të përcaktojme periudhën e inkubacionit (30 dite), inkubacion i cili përkon me atë të hepatitit viral A Rastet në muajin korrik dhe gusht kalojnë pertej normave dhe pertej pragut epidemik të përcaktuar nga ISHP

Revista Mjekësore

DISKUTIME

93

Revista Mjekësore

94

që më pare (grafiku VI,VII). Pra të dhënat e hepatiteve virale të krahasuara vërtetojnë se kemi një epidemi ne qytetin e Tiranes gjate muajve korrik – gusht 2006. Te dhenat jane marre si nga SMBS( Sistemi Madhor Bazuar në Semundje14 SH) ashtu dhe nga sistemi i survejances sindromike ALERT. Grup-mosha më e prekur është grup-mosha 15 – 24 vjeç me 50.4% të rasteve (217 raste nga 430 gjithsejt), e ndjekur nga grup-mosha 5 – 14 vjeç me 34.2% të rasteve dhe grup-moshat e tjera me një numer më të vogël të rasteve(grafiku III ). Që të gjitha grup-moshat janë të prekura, por ndryshimi nga studimet e tjera [11, 13, 16] qëndron në faktin se kemi një spostim të moshave të prekura nga hepatiti viral A të vëna re më përpara. Prevalenca e hepatitit A perpara disa viteve ishte në rreth 85% të popullates deri në 18 vjeç[3, 16], ndersa të dhënat e kesaj epidemie hedhin hipotezën për një ulje të prevalences në këtë moshë. Numrin me te madh te rasteve e ka patur gjinia mashkullore (58%) (grafiku IV). Mendohet se faktor që ka ndikuar në një shpërnarje të tillë mund të kenë qenë grumbullimet kryesisht të seksit mashkull në lokalet e qytetit te Tiranes sidomos gjatë muajit qeshor, kohë që korrespondon dhe me një eviniment shumë popullor sportiv siç eshte kampionati boteror i futbollit. Rastet e para te shtruara ne spitalin infektiv te QSUT-se jane në datat 4 – 5 korrik. Kulmin e vet kjo epidemie e kishte me daten 20 korrik me 31 raste me hepatit viral në dite, dhe mbas kësaj date rastet fillojnë të bien (kurba fillon dhe ulet) deri sa ne fillim të muajit gusht (data 5-6) kemi 0 raste, për të pësuar përseri një ngritje tjetër në ditët në vazhdim deri në fund të muajit gusht dhe fillim të muajit shtator.(Grafiku I) Forma e kurbës epidemike na ndihmon të themi që kemi të bëjmë me një epidemi me një burim të vetëm infeksioni, nisur dhe nga numri i madh i rasteve(sidomos kur flitet per hepatit viral A që në moshat fëminore nga të dhenat statistikore vetëm 1 ne 10 femijë shfaq simptoma) mund të dyshojme që pergjegjes për transmetimin e virusit është uji i pijshëm. Rastet më të shumta me hepatit viral janë nga Lagja 1, lagja 8, lagja 2 dhe lagja 10. Të katër lagjet më të prekura ndodhen në pjesën jugore dhe jugperendimore të qytetit të Tiranës. Rastet e fshatit zënë një numer shumë të vogël (21 rastet nga 430 gjithsejt) dhe nga intervistimi rezulton se të paktën 7 prej tyre mund ta kenë marrë infeksionin në qytetin e Tiranës. (Grafiku V) Nga 432 raste me hepatit viral vetëm 102 (24%) u analizuan për markuesit e hepatiteve virale. Keshtu nga rastet e analizuara rezultoi se 75 raste ishin hepatit viral A (HAV Igm +), 24 raste rezultuan negativ per hepatitin A dhe vetem 1 rast rezultoj pozitiv per hepatitin B (HbsAg+)

Për çdo rast u plotesua një formular ku perveç gjeneraliteve, vendin ku banon, kohën e fillimit të shenjave klinike, datën e hospitazimit, sa vjeç është rasti etj, rastet u pyeten edhe se çfare kane konsumuar gjate muajit te fundit perpara se të fillonin shenjat klinike. Të gjithe rastet u pyetën në menyrë të veçantë se çfare uji konsumonin, ujë të rrjetit apo ujë të ambalazhuar, nese kishin frekuentuar pishinat apo kishin ngrënë jashtë shtepisë dhe nese po, nese kishin ndonjë lokal të preferuar të cilin e frekuentonin me shpesh se të tjerët. Keshtu nga analizimi i pergjigjeve te tyre rezultoi se nga 432 raste te intervistuara 212 konsumonin vetem uje rrjeti, attack rate = 49%, ne lidhje me ujin e ambalazhuar nga 432 raste te intervistuar 98 vete deklaruan se konsumonin vetem uje te ambalazhuar, , attack rate = 22%, ndersa 122 raste te intervistuar konsumonin si uje rrjeti ashtu dhe uje te ambalazhuar. Pyetjes ne lidhje me frekuentimin e pishinave gjate muajit te fundit iu pergjigjen 260 raste nga te cilet rezultoi se vetem 65 prej tyre kishin frekuentuar pishinat nje muaj perpara se ti fillonin shenjat klinike, attack rate = 25%. Nga pyetjet ne lidhje me frekuentimin e lokaleve, picerive dhe fastfoodeve nuk rezultoi asnje lokal qe mund te hidhej dyshimi per shkaktar te epidemise se hepatitit ne qytetitn e Tiranes.

1. Epidemia e hepatitit në Tiranë ishte një epidemi e shkaktuar nga hepatiti viral A 2. Shkaku i epidemisë na rezulton të jetë infektimi i uji i rretit të pijshëm në qytetin e Tiranës(një degë e tij), PERFUNDIM i cili vërtetohet nga disa argumenta si: rastet e hospitalizuara me hepatit viral A, 49% e tyre deklaruan se kane konsumuar vetem uje rrjeti shperndarja e rasteve ne qytetin e Tiranes forma klasike e epidemise, forme e cila përkon me një epidemi hidrike. analizat e kryera nga DSHP-ja tek ujësjedhësi i Tiranës kanë rezultuar në disa raste me nivel të ulët të klorit rezidual në ujin e pijshëm. Nuk perjashtohen dhe burime te tjera infektimi, sidomos rastet e muajit gusht mund te jene shkaktuar ne nje perqindje te konsiderueshme nga kontaktet qe kane pasur me rastet e muajit korrik.

Revista Mjekësore

PERFUNDIME

95

Revista Mjekësore

BIBLIOGRAFIA

96

1. R.G P EBODY , T. L EINO , P. R UUTU , I. D AVIDKIN , H. N OHYNEK , P. L EINIKI . F O O D B O R N E O U T B R E A K S O F H E PA T I T I S A IN A LOW E N D E M I C C O U N T RY : A N EMERGING PROBLEM ? E PIDEMIOLOGY AND I NFECTION 1998; 120 , 55-9. 2. V P A R RY , KR P E R RY , S P ANDAY , PP M O RT I M E R . D IA GNOSIS O F HEPATITIS A AND B BJY TESTING SALIVA. JOURNAL OF MEDICAL VIROLOGY 1989 ; 28 : 255-60. 3. J OSIF E. A DHAMI : A NTI – VHC DHE GJURMUESIT E VIRUSEVE A, B, D DHE VIH NË DISA KONTIGJENTE TË VOGLA TË SËMURËS H TË S HTRUAR NË Q.S.U.T GJATË VITIT 2003 ; R.M F .37-45. 4. AR B U L L , KJ K I M M A N C E , JV P A R RY , KR P E R RY . I N V E S T I G A T I O N O F A N O U T B R E A K O F H E PA T I T I S A S I M P L I F I E D B Y S A L I VA RY A N T I B O DY T E S T I N G . E PIDEMIOL INFECT 1989 ; 103 : 371-6. 5. F. D U B O I S , C. T H E V E NA S , E M I L E C A C E S , S .V O L , A. D O C T O R I A R E NA J.L E C AU LT , A. G O U D E AU , J. T I C H E T . S É RO É P I D É M I O LO G I E D E L ’ H É PA T I T E A DA N S S I X D É PA RT E M E N T S D U C E N T R E -O U E S T D E L A F R A N C E E N 1991 G ASTROENTEROL C LIN B IOL 1992; 16: 674-9. 6. JM STUART, FA MAJEED, KAV C ARTWRIGHT ET AL . SALIVARY ANTIBODY TESTING IN A SCHOOL OUTBREAK OF HEPATITIS A. E PIDEMIOL INFECT 1992 ; 109 : 161-6. 7. HC M A G U I R E , S H A N D F O R D , KR P E R RY E T AL . A C O L L A B O R A T I V E C A S E C O N T R O L S T U DY O F S P O R A D I C H E PA T I T I S A IN E N G L A N D . C O M M U N I C A B L E DISEASE R EPORT 1995 ; 5 : R 33-40 8. K AKARRIQI . E « E PIDEMIOLOGICAL BACKGROUND OF INFECTIOUS DISEASES IN A L B A N I A (1960 – 2001) A N D T H E I R P R E V E N T I O N A N D C O N T R O L I N T H E CONTEXT OF NATURAL DISASTERS AND INFECTIOUS DISEASES 45-9 . 9. JOSIF E. ADHAMI, TË DHËNA EPIDEMIOLOGJIKE MBI HEPATITIN B NË NXËNËSIT DHE PERSONELIN E SHKOLLËS SË MESME TË SHËN V LASHIT NË DURRËS, 2001; 55-64 10. KAKARRIQI.E: “ANALIZA EPIDEMIOLOGJIKE E SËMUNDJEVE INFEKTIVE”, TIRANË 1997 ; 27-49. 11. A N G O N I R., F R A N C O E., P A N A A., Z A R A T I I L. A B O U T E P I D E M I O L O G Y O F VIRAL HEPATITIS IN A LBANIA , T IRANË 1996; 30-6. 12. M.B AS HO , S H . Q YRA , J.B AS HO , S.B INO , E.K AKARRIQI “T HE SEROPREVALENCE O F V I R A L H E PA T I T I S IN A L BA N I A N R E C RU I T S ” N E : T H E 10 T H B A L L K A N J OURNAL OF C LINIC LABORAT ORY F EDERATION . S EPTEMBER 2002; 135-6 13. B A S H O J, B A S H O M, Q Y R A S H, S E RO P R E VA L E N C A E H E PA T I T E V E V I R A L E A, B, C, D DHE E NË NJË G RU P US H TARËS H NË S HQIPËRI , 2003; 67-74 14. C HIRONNA M, G ERMINARO C, L OPALCO PL, Q UART O M B ARBUTI S ET AL . HBV, HCV AND HDV INFECTIONS IN A LBANIAN REFUGGES IN S OUTHERN I TALY (A PULIA REGION ) E PIDEMIOL AND I NFECTION 2000; 125:163-7. 15. H ÉPATITES VIRALES : DÉPISTA GE , PRÉVENTION E T TRAITEMENT . E XPERTISE COLLECTIVE INSERM. P ARIS : E DITIONS INSERM, 1997; 265 . 16. B AS HO M.: “T Ë DHËNA SEROEPIDEMIOLOGJIKE MBI PËRHAPJEN E HEPATITEVE V I R A L E N Ë P O P U L L S I N E S H Q I P T A R E .” B O T UA R N Ë L I B R I N E KO N F E R E N C Ë S NDËRKOMBËTARE H IPOKRATI NË T IRANË . P ROMOVIMI I S HËNDETIT : S ITUATA AKTUALE DHE PERSPEKTIVA . T IRANË 2003; 134. 17. J.C D ESENCLOS , KC K LONTZ , M.H W ILDER , O.V N AINAN , H.S M ARGOLIS , R.A G U N N . A M U LT I S TA T E O U T B R E A K O F H E PA T I T I S A C AU S E D B Y T H E CONSUMPTION OF RAW OYSTERS . A M . J P UBLIC H EALT H 1991; 81: 1268-72

Revista Mjekësore

TRAJTESE SHKENCORE

97

98

Revista Mjekësore

TRUPAT E HUAJ NE RRUGET E SIPERME AERODIGJESTIVE

Dr. Klodiana ZAHARIA ,Prof. Pjerin RADOVANI QENDRA SPITALORE UNIVERSITARE “NENE TEREZA” SHERBIMI I ORL “BESIM ZYMA”

R ÉSUMÉ

Foreign bodies in the upper aerodigestive tract

Les corps étrangers dans la voie aérodigestive supérieure.

The foreign bodies impacted in the upper aerodigestive tract (the trachea, lar ynx, pharynx, and the oesophagus) are frequent.In the oesophagus , they are usually bones, meat, needles, screw, coins, or dental prostheses; whereas in the trachea and bronchi , they are very often seeds, peanuts, nuts, pips, parts of games in plastic. A fast assumption of responsibility, in an effective and sedentary way, is necessary if one wants to avoid a significant morbidity and even mortality. In the presence of a positive history and/or symptoms, an endoscopic examination and a exérèse are suggested if possible to reduce morbidity.

Les corps étrangers impactés dans la voie aérodigestive supérieure (la trachée, larynge, pharinge, l’oesophage,etc.) sont fréquents.Dans l’oesophage , ce sont habituellement des os, de la viande, aiguilles, vis, monnaie ou des prothèses dentaires; alors que dans la trachée et dans les bronches , ce sont très souvent des graines , cacahuètes, noix, noisettes, pièces de jouets en plastique. Une prise en charge rapide, d’une façon efficace et sécuraitare est requise si l’on veut éviter une morbidité significative et même la mortalité.En présence d’une histoire positive et/ou de symptômes , un examen endoscopique et une exérèse est suggérée si possible pour réduire la morbidité.

Revista Mjekësore

S UMMARY

99

Shpesh trupat e huaj ne rruget e siperme aerodigjestive jane sfidat me te medha per otorinolaringologun, si ne diagnoze ashtu dhe ne trajtim. Inspirimi i trupave te huaj ne pemen trakeobronkiale ndodh rralle, por paraqet nje problem serioz dhe shpesh nje urgjence mjekesore e cila duhet zgjidhur menjehere. Pak histori 1897 Gustave Killian I cili njihet si “ babai i endoskopise”, realizoi endoskopine e pare ne pemen trakeobronkale dhe heqjen e trupave te huaj. 1902 Chevalier Jackson i dha hov endoskopise perorale duke futur drite distale brenda laringoskopit, bronkoskopit dhe ezofagoskopit. 1958 Hirschowitz dhe Ikeda aplikuan parimet fiberoptike ne bronkoskopi dhe ezofagoskopi. ( Tani sigurohej drite me e mire dhe zmadhimi i pamjes) 1962 Edvin Broyles, Hollinger permiresuan tekniken endoskopike dhe dhane nje kontribut te shkelqyer ne heqjen e trupave te huaj.( Teknika qe perdoren edhe sot) Ward, Benjamin, Yanagisawa perdoren teleskopet moderne me kende te ndryshme duke siguruar fotografi te shkelqyera, rregjistrime ne video me dhe pa ndricim stroboskopik te sinkronizuar me shkallen e vibrimit te kordave vokale.

Revista Mjekësore

VLERESIMI

100

Per te vene diagnozen e nje trupi te huaj te aspiruar kerkohet nje indeks i larte dyshimi, sepse shpesh dignoza eshte e paqarte. Semundshmeria dhe vdekshmeria percaktohet ne menyre te drejtperdrejte nga lloji i trupit te huaj, vendndodhja, madhesia dhe forma e tij(1), p.sh: Trupat e huaj ne laring dhe trake kane vdekshmeri me te madhe se ato ne bronke. Inspirimi i nje trupi te huaj ne pemen trakeobronkiale mund te ndodhe ne cdo moshe, megjithate me shume se 80% e tyre ndodhin ne femije me te vegjel se 4 vjec, me nje pik incidence ne vitin e dyte te jetes. Ne fakt duket nje shperndarje bimodale me nje pik te dyte tek femijet 10-11 vjec. Ndeshen me shpesh tek meshkujt me nje raport meshkuj / femra 3:1.(2) Femijet nen 4 vjec gjithsesi jane me te ekspozuar ndaj aspirimit te trupave te huaj si pasoje e: Mosmbushja e gojes me dhembe Papjekuri e gelltitjes (imaturitet i deglutinimit) Kurioziteti per te prekur dhe mbajtur objekte te ndryshme ne goje Shoqerimi i aktit te te ushqyerit me lojra, te qeshura dhe te qara Shumica e trupave te huaj te aspiruar perbehen nga material organik (9195%) dhe pjesa tjeter nga material inorganik (5-9%).(2) Pjesen me te madhe e zene produktet ushqimore duke filluar nga: kikirik, fasule, fare luledielli, arre, miser, grure, fare shalqini etj.

Trupat e huaj inorganike me te shpeshte jane: pjese plastike te lodrave, pjeseza nga lapsat, stilolapsat, gozhde, kopsa, bateri te ndryshme, sfera, rruaza etj. Produktet ushqimore te cilat jane te pasura me proteina dhe karbohidrate (fasule, miser) thithin uje nga pema bronkiale dhe bymehen duke shkaktuar obstruksion te metejshem dhe veshtiresi ne kapjen dhe nxjerrjen e tyre. Produktet e gatuara me vaj dhe kripe (kikirik, fare luledielli, fare kungulli) shkaktojne nje reaksion inflamator ne te gjithe bronkun dhe n.q.s. rrine gjate aty shkaktojne edeme, granulacione te mukozes dhe mund te cojne ne bronkopneumoni kronike te supuruar. Trupat e huaj inorganik sjellin ndryshime inflamatore ne mukoze; (pervec baterive qe japin nje reaksion kimik eroziv) dhe per kete arsye mund te ngelen per nje kohe te gjate te pazbuluar.

Te dhena te mira na jep nje anamneze e kujdesshme e marre nga prinderit ose edukatoret e femijes. Ata mund te na tregojne per nje akces kolle mbytese te femijes gjate kohes qe ai ka qene duke luajtur ose duke ngrene. Trupat e huaj duke hyre ne rruget e frymemarrjes shkaktojne menjehere kolle te forte paroksizmale dhe cianoze duke dhene te ashtuquajtren “ drame laringeale”. Mund te ndodhe qe gjate kesaj kolle trupi i huaj te ekspulsohet, ose mund te zbrese poshte dhe te fiksohet ne nje nga bronket. Shenjat klinike zhduken ngadale dhe femija hyn ne nje interval qetesie te shoqeruar me pas nga nderlikimet. Ne rastet kur trupi i huaj eshte shume i madh dhe nuk zbret dot poshte, por ngel ne larings, rimen glotike ose trake, femija peson nje distres respirator – asfiksi- vdekje. Zgjidhja e vetme eshte koniotomia. Megjithese anatomia e pulmoneve tek i rrituri tregon qe inspirimet me te shpeshta ndodhin ne bronkun e djathte (me i gjere, me i drejte, me i shkurter); duket qe tek femijet inspirimi ndodh me te njejten frekuence ne te dy bronket. Kjo i dedikohet faktit se kendi midis bronkeve dhe trakese eshte i barabarte deri ne 15 vjec. Po ashtu ndertimi histologjik i bronkeve te femijeve ndryshon nga ai i te rriturve dhe kjo favorizon rritjen e elasticitetit dhe ndryshimit te diametrit bronkial, dhe ne rastet e trupave te huaj con shpesh ne formimin e nje valvole e cila lejon te hyje ajer dhe bllokon ate qe ndodhet poshte duke na dhene kuadrin e emfizemes pulmonare (2,3). Ky fenomen eshte i pazakonte tek te rriturit. Kur femija paraqitet tek mjeku ka keto shenja: 90 % kolle persistente 65 % dispne

Revista Mjekësore

Te dhena klinike

101

45 % takipne o 38 % rale o 36 % temperature o 35 % tirazh o 28 % stridor Shpesh keta femije jane asimptomatike. Nje ne kater femije eshte asimptomatik dhe 38 % e tyre jane pa ndryshime fizike ne ekzaminim (4). Ka raste qe ne momentin qe femija paraqitet tek mjeku ka nje periudhe 12 mujore qe mjekohet per probleme pulmonare inflamatore ( pneumoni rekurente ) te cilat permiresohen dhe perkeqesohen me nderprerjen e mjekimit. Ne auskultacion mund te degjohen rale ose shuarje te zhurmave respiratore, sidomos ne atelektaze. Trupat e huaj ne trake ose ne karinen bronkiale kur levizin japin zhurme e cila ndihet edhe ne palpacion (5). Per cdo femije me historine e nje akcesi kolle te forte mbytese dhe probleme pulmonare rekurente, ne duhet te dyshojme mundesine e inspirimit te trupit te huaj. Diagnozen e vendosim me: Nje anamneze te kujdesshme duke mbledhur te dhena nga prinderit, mesuesit, edukatoret Shenjat klinike qe paraqet femija Ekzaminimin radiologjik

Revista Mjekësore

R A D I OL O G J I A

102

Per te analizuar te dhenat radiologjike nevojiten radiografi te qafes, kraharorit, anteroposteriore dhe laterale. Fatkeqesisht shumica e trupave te huaj jane jo radioopake ndaj dhe nuk mund te shihet sakte se ku eshte vendosur ai, por mund te lokalizohet ne baze te ndryshimeve pulmonare te shkaktuara prej tij. a) Atelektaze (lobare, segmentare, e gjithe pulmonit) kur trupi i huaj ze komplet bronkun dhe absorbohet ajri poshte tij. Ne radiografi - erresim. b) Emfizeme pulmonare - kur trupi i huaj luan rolin e nje valvole qe lejon te futet ajer ne inspirim dhe nuk lejon te kthehet ne ekspirim. Ne radiografi – theksim. c) Ajer subkutan ose pneumomediastin, qe mund te jene dhe shenjat e vetme. d) 33 % e pacienteve kane nje radiografi normale te kraharorit. e) Ne anen e emfizemes gjejme ulje poshte te diafragmes dhe zgjerim te hapesirave interkostale. Nganjehere trupi i huaj eshte me i vogel se bronku dhe lejon te futet dhe

te dale ajer, por kur fillojne fenomenet inflamatore perreth tij ai shnderrohet ne nje “valvul bllokuese” (3,5). Per te pasur te dhena sa me te mira per lokalizimin dhe shkallen e atelektazes bllokuese ose emfizemes, duhet te behen radiografi antero – posteriore dhe laterale si ne inspiracion dhe ne ekspiracion. Por eshte shume e veshtire qe nje femije te qendroje pa marre fryme dhe pa levizur per disa caste. Keshtu qe imazhi me i zgjidhur do te ishte nje fluoroskopi e kraharorit duke e shtrire femijen anash, nje here ne nje ane, pastaj ne tjetren. Me fluoroskopi mund te dallojme dhe ndryshime mediastinale, ose trupin e huaj ne trake (kur eshte i pranishem). TRAJTIMI

TEKNIKA

Futet bronkoskopi ne anen e djathte te gojes dhe shtyhet lehte poshte gjuhes. Lokalizohet palatumi dhe uvula e cila na orienton per drejtimin e trakese. Shohim epiglotin, te cilin e ngrejme lart dhe lokalizojme rimen glotike. Para se te futemi ne salle, i semuri duhet te jete i relaksuar. Rrotullojme bronkoskopin ne 90 grade dhe futemi ne kohen e inspirimit. Kur shohim qe jemi ne regionin subglotik e

Revista Mjekësore

Kur te dhenat radiologjike dhe klinike japin te dhena per nje trup te huaj ne rruget e frymemarrjes, keshillohet sa me shpejte te jete e mundur nje bronkoskopi fleksible per te lokalizuar trupin e huaj dhe per te vertetuar diagnozen. Ne rast se eshte diagnostikuar trupi i huaj, trajtimi i rradhes eshte: bronkoskopia rigide nen anestezi gjenerale dhe heqja e trupit te huaj. Bronkoskopia rigide eshte nje procedure e veshtire e cila duhet te kryhet ne nje salle operatore dhe nga personel i kualifikuar dhe me pervoje ne heqjen e trupave te huaj (6). Mjeku duhet te kete njohuri te mira per paisjet dhe instrumentat, ai duhet te zgjedhe numrin e duhur te bronkoskopit dhe pincat e pershtatshme sipas llojit te trupit te huaj. Gjate punes duhet nje bashkepunim i shkelqyer midis kirurgut, anestezistit dhe infermieres. Anestezia nepermjet bronkoskopit eshte mjaft e veshtire ndaj zhdervjelltesia e anestezistit eshte kusht thelbesor per te arritur suksesin e procedures. Pacienti shtrihet ne tavolinen operatore me shpatulla ne fund te saj, flektohet qafa dhe ekstendohet koka e tij ne menyre qe te vendoset ne nje vije te drejte goja me trakene dhe keshtu tubi rigid mund te kaloje me lehte ne to. Ky quhet pozicioni i “gelltitjes se shpates”, “sword - swalowing” dhe eshte baza e bronkoskopise dhe ezofagoskopise rigide. Bronkoskopi rigid tradicional eshte nje tub i gjate me drite ne fund, me kater lloje sipas madhesise se diametrit.

103

Revista Mjekësore

104

rirrotullojme bronkoskopin duke e cuar ne vend. Gjate gjithe kohes aspirojme sekrecionet, te cilat na zene pamjen. Bronkoskopi mbahet me doren e majte i mbeshtetur ne gishtin e madh dhe ky i fundit ne dhembet e siperm duke mbajtur peshen e bronkoskopit ne menyre qe ato te mos demtohen. Me doren e djathte mbahet koka e pacientit e cila levizet me kujdes pak majtas kur do te eksplorojme bronkun e djathte dhe anasjelltas. Keshillohet te kontrollohet me pare ana ku ndodhet trupi i huaj ne menyre qe femija te ventilohet me anen tjeter. Sapo te shihet trupi i huaj, shmanget cdo manover e cila mund t’a shtyje me tej. Sekrecionet rrethuese aspirohen me kujdes dhe objekti studiohet ne menyre qe te arrihet ekspozimi dhe pozicionimi me i mire per aplikimin e forcepsit (7). Pjesa distale e bronkoskopit vendoset afer trupit te huaj, por pa e prekur ate, duke lene nje hapesire per krahet e forcepsit. Trupi i huaj duhet te perfshihet brenda kraheve te forcepsit, kurse ata qe jane te medhej coptohen dhe hiqen pjese- pjese. Terheqja duhet bere gjate inspirimit. Aksi i gjate i trupit te huaj duhet rrotulluar ne menyre qe te perputhet me aksin antero - posterior te glotisit. Gjate kesaj manovre anestezisti aplikon miorelaksante + Dexamethason per te shmangur edemen subglotike(12). Per trupat e huaj te rrumbullaket zgjidhet forcepsi aligator dhe ulet poshte trupi i pacientit per te shmangur rrotullimin ne vend te tyre. Keto procedura duhet te zhvillohen ne kushte te mira te saturimit te O2 dhe me nje puls te kenaqshem. Nje puls ne renie eshte shenje e anoksise. N.q.s. manovra e pare deshton dhe anestezisti na ndalon te vazhdojme, ne duhet t’i bindemi atij, pasi ai eshte matesi i kohes. Pasi femija oksigjenohet mjaftueshem, ritentojme. Kur hiqet trupi i huaj rikontrollohet pema trakeo-bronkiale. Ne anen e djathte bronket identifikohen sipas kesaj rradhe: Ora 2-3 - bronku i lobit te siperm Ora 6 - bronku i lobit te poshtem Ora 12 - bronku i lobit te mesem Ne te majte: Ora 10 - bronku i lobit te siperm Ora 6 - bronku i lobit te poshtem Perfundime Inspirimi i trupave te huaj ndodh me shpesh te femijet dhe ka nje morbiditet dhe mortalitet te larte, i cili eshte shpesh i parandalueshem. Suspektimi i inspirimit te trupit te huaj me ose pa nje histori pozitive duhet te jete rregull per te parandaluar mosdiagnostikimin.

Sensibilizimi i kujdestareve dhe prinderve per rreziqet e trupave te huaj, con nje hap perpara ne parandalimin e tyre. Pershtatja e madhesise dhe formes se ushqimit sipas grupmoshave eshte detyre per kujdestaret dhe prinderit. Femijet e vegjel duhet te luajne nen mbikqyrje dhe te mbahen larg objekteve te vogla (kikirik, fasule, kapsa, vida etj) Nje shembull i shkelqyer i parandalimit te trupave te huaj eshte Izraeli, ku nepermjet edukimit dhe sensibilizimit per kujdesin ndaj femijeve u ulen trupat e huaj ne rruget ajrore me 35 %.

a- Hyrje b- Vleresimi c- Radiologjia d- Trajtimi Trupat e huaj ne ezofag paraqesin urgjence per otoronolaringologun. Ato mund te ndeshen ne te gjitha grupmoshat me nje incidence bimodale ne dy ekstremet e moshave, tek femijet e vegjel dhe ne grupmoshat e vjetra.Prevalenca midis meshkujve dhe femrave eshte e njejte. Te femijet ndeshen per shkak te kuriozitetit te larte qe ata kane per te mbajtur objekte te ndryshme ne goje dhe te gelltiturit jo te mire te tyre (7). Me shpesh tek femijet gjenden: monedha, kopsa, pjese lodrash bateri, etj. Te te moshuarit si shkak me i shpeshte eshte mospertypja e mire e ushqimit nga mungesa e dhembeve dhe ulja e ndjeshmerise se gojes. Te te moshuarit gjenden me shpesh: copa mishi, kocka te ndryshme, proteza dentare, hala peshku, (7) etj. Faktor predispozues per gjetjen e trupave te huaj ne ezofag mund te jene: striktura e ezofagut, akalazia, hernia hiatale, karcinoma e ezofagut ose crregullime neuromuskulare. Shpesh trupi i huaj me permbajtje ushqimore eshte simptoma e pare e ketyre patologjive. Trupat e huaj ne varesi te formes dhe madhesise se tyre kane dhe vendet e preferuara te lokalizimit. Ezofagun e ndajme ne 1/3 e siperme, 1/3 e mesme dhe te poshtme me kater ngushticat anatomike perkatese: 1) Muskuli krikofaringeal - poshte tij ngelen pjesa me e madhe e trupave te huaj. 2) Harku i aortes dhe bronku i majte ne kryqezim me ezofagun. 3) Hiatusi, kalimi nga ezofagu ne stomak. Trupat e huaj me permasa te medhaja lokalizohen me shpesh ne hyrje, kurse

Revista Mjekësore

II - TRUPAT E HUAJ NE EZOFAG

105

ata me me permasa te vogla zbresin me poshte.

Revista Mjekësore

VLERESIMI Ne baze te segmentit ku lokalizohen trupat e huaj ndryshojne dhe shenjat klinike. Objektet qe vendosen ne 1/3 e siperme te ezofagut japin dhimbje suprasternale, disfagi, hipersalivacion dhe regurgitim te lengjeve te gelltitura (8). Ne objektet qe vendosen me poshte shenjat klinike jane po keto, por me pak te shprehura. Kur trupi i huaj eshte i madh dhe shtyp pjesen e pasme te trakese mund te jape kolle dhe dispne(7,8). Objektet e ngulura (kocka vici, pule, etj) japin nje dhimbje persistente. Baterite qe ngelen ne ezofag mund te gerryejne dhe ulcerojne mukozen e tij. Rendesi te madhe per vendosjen e diagnoses ka marrja e nje anamneze te kujdesshme nga prinderit ose vete pacienti dhe pershkrimi i hollesishem i objektit. Te dhenat klinike na orientojne per vendosjen e objektit. Per lokalizimin sa me te sakte te tij na ndihmojne te dhenat radiologjike.

106

RADIOLOGJIA Kerkohen radiografi antero-posteriore dhe laterale nga baza e kafkes deri ne hyrje te toraksit. Nese trupi i huaj eshte radioopak mund te percaktohet lehte forma dhe vendndodhja e tij. Orientuese eshte dhe rritja e hapesires midis vertebrave cervikale dhe laringut ose trakese. N.q.s. trupi i huaj eshte radiotransparent eshte e nevojshme te behen radiografi me kontrast (sulfat bariumi). Objektet radiodense shume te vogla mund te zbulohen edhe me C.T.-skaner. Ne rastet kur ekzaminimet radiologjike nuk arrijne te zbulojne trupin e huaj dhe simptomat persistojne, keshillohet nje ezofagoskopi eksplorative per te perjashtuar trupin e huaj. Trupat e huaj qe e kane kaluar ezofagun, pergjithesisht e kalojne traktin gastro-intestinal pa probleme. Pacienti duhet te kontrolloje jashteqitjet per pese dite. Objektet e mprehta (p.sh. gjilpere) te cilat kalojne stomakun dhe me pas nuk ecin mund te kerkojne laparotomi per heqjen e tyre. TRAJTIMI Trupat e huaj ne ezofag hiqen me ezofagoskop rigid nen anestezi gjenerale endotrakele. Ky eshte trajtimi I vetem dhe perfundimtar.(9,11). Me pare kjo teknike ne kliniken tone realizohej nen anestezi lokale, por tashme nuk perdoret.

Perfundime Trupat e huaj ne traktin e siperm aero-digjestiv nuk duhen lene kurre aty me shpresen se do te dalin spontanisht. Rruga e vetme eshte heqja e tyre sa me shpejt te jete e mundur nepermjet endoskopise perorale. PARANDALIMI ESHTE CELESI PER MENJANIMIN E TYRE (11).

Revista Mjekësore

Ezofagoskopi duhet te kete madhesi te ndryshme ne varesi te moshes se te semurit. Po ashtu pincat zgjidhen ne forma dhe madhesi te ndryshme te pershtatshme me llojin e trupit te huaj. Ezofagoskopi mbahet me doren e majte, koka e te semurit me te djathten. (Teknika eshte pershkruar me lart). Ne fillim ezofagoskopi mbahet thuajse ne pozicion vertikal dhe me pas ai fillon dhe shtrihet. Pasi ai rreshket ne hyrje te ezofagut, shtyhet me kujdes me levizje rrotulluese vetem gjate kohes se relaksimit. Nuk duhet te avancohet kur ezofagu eshte i kontraktuar dhe nuk shihet lumeni i tij. Pesha e ezofagoskopit mbahet nga gishti i madh i dores se majte. Kjo peshe duhet te jete kostante ne murin e pasem te ezofagut sidomos ne pjesen cervikale te tij, ku ai mbeshtetet ne trupin e vetebrave cervikale dhe mund te perforohet shume lehte. Vendi i bashkimit te ezofagut me stomakun duhet te kalohet me kujdes dhe te avancohet vetem nese lumeni eshte i dukshem. Ne kete moment ezofagu mund te perforohet n.q.s. ezofagoskopi nuk futet me kujdes. Kur ky hap eshte i pamundur procedura duhet te perfundoje ne kete nivel. Gjate nxjerrjes se ezofagoskopit duhet te riekzamonohet cdo detaj, ai nxirret ngadale dhe duke u rrotulluar. Kur trupi i huaj vizualizohet, aspirohen me kujdes sekrecionet rrotull tij per te siguruar pamje me te mire. Duhet patur kujdes mos ti kalohet siper T.H. per te menjanuar futjen e objektit ne murin e ezofagut. Maja distale e ezofagoskopit i afrohet trupit te huaj, por pa e prekur ate dhe me nje hapesire ne mes per krahet e pinces(12). Trupi i huaj kapet dhe nxirret nepermjet tubit te ezofagoskopit. Kur trupi i huaj eshte me i madh, ai nxirret bashke me ezofagoskopin. Trupat e huaj te mprehte dhe te ngulur, fillimisht nxirren nga mukoza dhe me pas terhiqen nen kontrollin e pamjes. Eshte shume e rendesishme te minimizohet trauma ndaj mukozes se ezofagut, te ruhet integriteti i saj per te parandaluar perforacionin e tij (10). Jane te kunderindikuara shtyrja me force e trupit te huaj per ne stomak si dhe heqja qorrazi e tyre me kateter Foley, pasi shpesh trupat e huaj jane multiple ose mund te shoqerohen me crregullime te meparshme te ezofagut te panjohura.

107

Qellimi kryesor i zhvillimit te kesaj teme eshte qe te behet i mundur sensibilizimi i mjekeve ORL ne te gjithe vendin, ne menyre te tille qe kjo procedure te kryhet jo vetem ne Tirane por edhe ne qytetet e tjera kryesore te vendit si psh: Shkoder, Fier, Vlore, Korce etj. Sigurisht me ndihmen e nje anestezisti te kualifikuar dhe me instrumentet perkatese.

Revista Mjekësore

BIBLIOGRAFIA

108

1. F R I E D M A N EM, U P DA T E O N T H E P E D I A T R I C A I RWAY .O T O L A RY N G O LO G I C C LINICS OF NORTH A MERICA , V OL 33,F EB .2000, P 179-185 2. S W I S C H U K L E , J O H N SP,D I F F E R E N T I A L D I A G N O S I S I N P E D I A T R I C R ADIOLOGY .2 ND E DITION , C HAPTER 1, P . 6-13. 3. B URT ON EM,B RODY AS,E SSENTIALS OF P EDIATRIC R ADIOLOGY , P .301- 3. 4. B A R -Z I V J,A G I D R, I M A G I N G O F F O R E I G N B O DY A S P I R A T I O N I N T H E R E S P I R A T O RY T R A C T .I N P EDIATRIC C H E S T I MA GING ,C HAPTER 10, P .171184. 5. O RENSTEIN DM, F OREIGN B ODIES IN THE L ARYNX , T RACHEA , AND B RONCHI . I N N ELSON T EXTBOOK OF P EDIATRICS, 16 TH ED , C HAPTER386, COPYRIGHT 2000. 6. B ALLANGER’ S O TORHINOLARYNGOLOGY ;H EAD AND N ECK S URGERY, KAPITULLI 65, 66, 67, FA QE 1511- 78 . 7. B OYC H U K RB, F O R E I G N B O DY A S P I R A T I O N I N A C H I L D . R A D I O L O G Y I N P EDIATRIC E MERGENCY HT TP :// WWW . HAWAII . EDU / MEDICINE / PEDIATRICS / PEMXRAY / V 1 C 08. HTML 8. H OLINGER LD. M ANAGEMENT OF S HARP AND PENETRATING FOREIGN BODIES OF THE UPPER AERO - DIGESTIVE TRACT . A NN O TOL R HINOL L ARYNGOL 1990, P .684- 89. 9. B I S WA S B,D A T T A R. R E T A I N E D O E S O P H A G E A L F O R E I G N B O D I E S . I N D I A N J OURNAL O F O TOLARYNGOLOGY AND H EAD AND N E C K S U RGERY 1999, 815. 10. R ADOVANI P, T RUPAT E HUAJ NE RRUGET E POS HTME TE FRYMEMARRJES , PARA QITUR NE K ONFERENCEN E ORGANIZUAR NGA S HOQATA P ANHELENIKE RA DHE A KADEMIA A MERIKANE E O TORINOLARINGOLOGEVE 2000. 11. N A N D I P,O N G GB, F O R E I G N B O DY IN T H E O E S O P H A G U S : R E V I E W O F 2394 CASES . B R . J S URGERT 1978;65;5-9. 12. B YRON J. B AILEY H EAD AND N ECK S URGERY – O T OLARYGOLOGY , 2006, FAQE 1157-1167

109

Revista Mjekësore

110

Revista Mjekësore

111

Revista Mjekësore

112

Revista Mjekësore