1999

Druk nr 1999 Warszawa, 23 kwietnia 2009 r. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Marsza!ek Senatu Pan Bronis!aw Komorowski Marsza!ek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

Szanowny Panie Marsza!ku! Zgodnie z art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. mam zaszczyt powiadomi" Pana Marsza!ka, #e Senat na 31. posiedzeniu w dniu 22 kwietnia 2009 r. podj$! uchwa!% w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy

-

o zmianie ustawy post!powania karnego.

-

Kodeks

Projekt ustawy stanowi wykonanie obowi$zku dostosowania systemu prawa do wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego. Jednocze&nie pragn% poinformowa", #e Senat upowa#ni! senatora Bohdana Paszkowskiego do reprezentowania Senatu w dalszych pracach nad tym projektem. W za!$czeniu przesy!am opini% Komitetu Integracji Europejskiej o pozostawaniu projektu ustawy poza obszarem prawa Unii Europejskiej. Z powa#aniem (-) Bogdan Borusewicz

UCHWA"A SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 22 kwietnia 2009 r. w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks post!powania karnego

Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Senat wnosi do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks post%powania karnego. Jednocze&nie upowa#nia senatora Bohdana Paszkowskiego do reprezentowania Senatu w pracach nad projektem.

MARSZA"EK SENATU

Bogdan BORUSEWICZ

1

projekt

USTAWA z dnia o zmianie ustawy – Kodeks post!powania karnego

Art. 1. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks post%powania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, z pó'n. zm.1)) w art. 540 § 2 otrzymuje brzmienie: "§ 2. Post%powanie wznawia si%, je#eli Trybuna! Konstytucyjny orzek! o niezgodno&ci aktu normatywnego z Konstytucj$, ratyfikowan$ umow$ mi%dzynarodow$ lub z ustaw$, na podstawie którego zosta!o wydane orzeczenie; wznowienie nie mo#e nast$pi" na niekorzy&" oskar#onego.". Art. 2. Ustawa wchodzi w #ycie po up!ywie 14 dni od dnia og!oszenia.

1)

Zmiany wymienionej ustawy zosta!y og!oszone w Dz. U. z 1999 r. Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 50, poz. 580, Nr 62, poz. 717, Nr 73, poz. 852 i Nr 93, poz. 1027, z 2001 r. Nr 98, poz. 1071 i Nr 106, poz. 1149, z 2002 r. Nr 74, poz. 676, z 2003 r. Nr 17, poz. 155, Nr 111, poz. 1061 i Nr 130, poz. 1188, z 2004 r. Nr 51, poz. 514, Nr 69, poz. 626, Nr 93, poz. 889, Nr 240, poz. 2405 i Nr 264, poz. 2641, z 2005 r. Nr 10, poz. 70, Nr 48, poz. 461, Nr 77, poz. 680, Nr 96, poz. 821, Nr 141, poz. 1181, Nr 143, poz. 1203, Nr 163, poz. 1363, Nr 169, poz. 1416 i Nr 178, poz. 1479, z 2006 r. Nr 15, poz. 118, Nr 66, poz. 467, Nr 95, poz. 659, Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 141, poz. 1009 i 1013, Nr 167, poz. 1192 i Nr 226, poz. 1647 i 1648, z 2007 r. Nr 20, poz. 116, Nr 64, poz. 432, Nr 80, poz. 539, Nr 89, poz. 589, Nr 99, poz. 664, Nr 112, poz. 766 i Nr 123, poz. 849, z 2008 r. Nr 100, poz. 648, Nr 107, poz. 686, Nr 123, poz. 802, Nr 182, poz. 1133, Nr 208, poz. 1308, Nr 214, poz. 1344, Nr 225, poz. 1485, Nr 234, poz. 1571 i Nr 237, poz. 1651 oraz z 2009 r. Nr 8, poz. 39, Nr 20, poz. 104 i Nr 28, poz. 171.

UZASADNIENIE

1. Ustawa wykonuj#ca wyrok Trybuna$u Konstytucyjnego Projektowana ustawa stanowi wykonanie obowi$zku dostosowania systemu prawa do wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego z dnia 7 wrze&nia 2006 r. (sygn. akt SK 60/05), stwierdzaj$cego niezgodno&" przepisu art. 540 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks post%powania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z pó'n. zm.; dalej jako: k.p.k.) z Konstytucj$. Zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji, orzeczenia Trybuna!u Konstytucyjnego maj$ moc powszechnie obowi$zuj$c$ i s$ ostateczne. Sentencja orzeczenia opublikowana zosta!a w Dz. U. z 2006 r., Nr 167, poz. 1192 (dzie( publikacji wyroku – 19 wrze&nia 2006 r.). Pe!ny tekst orzeczenia wraz z uzasadnieniem zosta! zamieszczony w OTK Z.U. z 2006 r., Nr 8A, poz. 101.

2. Przedmiot i istota rozstrzygni!cia Trybuna$u Konstytucyjnego 2.1. Trybuna! Konstytucyjny orzek!, i# „art. 540 § 2 k.p.k. w zakresie, w jakim ogranicza dopuszczalno&" wznowienia post%powania na korzy&" oskar#onego tylko do przypadków, w których uznany przez Trybuna! Konstytucyjny za niekonstytucyjny przepis prawny stanowi! podstaw% skazania lub warunkowego umorzenia, jest niezgodny z art. 190 ust. 4 w zw. z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.” Jak przypomnia! Trybuna! w uzasadnieniu swego rozstrzygni%cia, art. 190 ust. 4 Konstytucji jest 'ród!em konstytucyjnego prawa podmiotowego, tzn. gwarantuje prawo do uruchomienia procedury zmierzaj$cej do wydania nowego orzeczenia z uwzgl%dnieniem stanu prawnego ukszta!towanego w nast%pstwie wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego. Bez w$tpienia prawo to ma s!u#y" ochronie interesów jednostki, w szczególno&ci za& zapewnia" osobie, która wszcz%!a post%powanie ze skargi konstytucyjnej, mo#liwo&" „skonsumowania” efektu owego post%powania. „Istot$ skargi, pomy&lnie rozstrzygni%tej dla tego, kto j$ wnosi, musi by" bowiem istnienie prawnej mo#liwo&ci zniweczenia ka#dego rozstrzygni%cia le#$cego u jej genezy.” Dlatego te# – co wielokrotnie zreszt$ Trybuna! akcentowa! – art. 190 ust. 4 Konstytucji nie mo#e by" traktowany jako zwyk!a deklaracja czy pozbawiona znaczenia normatywnego dyrektywa programowa, lecz trzeba w nim widzie" norm% zobowi$zuj$c$

-2ustawodawc% do przeniesienia tre&ci konstytucyjnych do poszczególnych ga!%zi prawa procesowego. Wspomniany obowi$zek („efektywnej implementacji”) determinuje granice swobody pozostawionej ustawodawcy w kontek&cie sprecyzowania trybu oraz zasad wznawiania post%powa( zako(czonych rozstrzygni%ciami wydanymi w oparciu o przepisy, które pó'niej zosta!y uznane za niekonstytucyjne. Przyjmuje si% przy tym, i# ma on do dyspozycji rozmaite &rodki, poniewa# terminu „wznowienie post%powania”, u#ytego w art. 190 ust. 4 Konstytucji, nie nale#y rozumie" w sensie technicznym, w jakim z kolei pos!uguj$ si% nim przepisy proceduralne. Wa#ny jest natomiast sam skutek w postaci ponownego rozpatrzenia sprawy, którego osi$gni%cie maj$ por%cza" instrumenty prawne oddane do dyspozycji stronom oraz w!a&ciwym organom, w tym zw!aszcza s$dom. Niemniej jednak z drugiej strony podkre&lenia wymaga to, #e prawo wywodzone z art. 190 ust. 4 Konstytucji nie jest prawem absolutnym i mo#e by" limitowane stosownie do postanowienia art. 31 ust. 3 Konstytucji, tj. przede wszystkim z uwagi na prawa przys!uguj$ce innym osobom, a szczególnie ze wzgl%du na podstawow$ gwarancj% przyznan$ oskar#onemu, której wyrazem jest zasada nulla poena sine lege, sformu!owana w art. 42 ust. 1 Konstytucji. „Trudno sobie wyobrazi" w praktyce, by orzeczenie Trybuna!u doprowadzi!o do penalizacji czynu dot$d uznanego za niekaralny, czy do zwi%kszenia zagro#enia kar$. […] nawet gdyby moc utraci! przepis b%d$cy podstaw$ warunkowego umorzenia wobec konkretnego oskar#onego, w &wietle art. 540 § 2 k.p.k. wznowienie nie by!oby dopuszczalne, gdy# oznacza!oby dzia!anie na niekorzy&" oskar#onego.” Innymi s!owy, ograniczenie mo#liwo&ci wznowienia do tych wypadków, w których nie b%dzie to dzia!a!o na niekorzy&" oskar#onego, znajduje usprawiedliwienie w pozosta!ych warto&ciach konstytucyjnych. Zdaniem Trybuna!u Konstytucyjnego, na zupe!nie odmienn$ ocen% zas!uguje druga z przes!anek wznowienia, przewidziana w art. 540 § 2 k.p.k., mianowicie: odwo!uj$ca si% do formy oraz charakteru orzeczenia zapad!ego pod rz$dami normy, która nast%pnie zosta!a zakwestionowana przez s$d konstytucyjny. W tym zakresie bowiem ca!kowicie miarodajne s$ ju# konkluzje wypracowane w odniesieniu do przepisów reguluj$cych instytucj% wznowienia w post%powaniu cywilnym, a przes$dzaj$ce, #e wy!$czenie restytucji w przypadkach, w których nie dosz!o do wydania wyroku, tudzie# gdy nie zapad!o orzeczenie co do istoty sprawy, uchybia standardom konstytucyjnym. Jednoznaczne wskazanie w art. 540 § 2 k.p.k., i# wznowienie dopuszczalne jest jedynie „na korzy&" oskar#onego” w dostatecznym stopniu chroni jego prawa i dalsze ograniczenia mo#liwo&ci wznowienia staj$ si% zb%dne. Zatem, pozostawienie poza nawiasem unormowania zawartego w art. 540 § 2 k.p.k. rozstrzygni%", które wprawdzie ko(cz$ post%powanie w sprawie, ale nie nale#$ do #adnej z kategorii w nim 2

-3wymienionych, jak te# postanowie( wydawanych w toku post%powania, dotycz$cych kwestii wpadkowych (incydentalnych), narusza art. 190 ust. 4 Konstytucji. Powy#szy wniosek, wed!ug Trybuna!u, ma z kolei zasadnicze znaczenie dla oceny zaskar#onego przepisu przez pryzmat art. 32 ust. 1 Konstytucji, statuuj$cego zasad% równo&ci. Skoro bowiem za rozwi$zaniem przyj%tym w art. 540 § 2 k.p.k., a &ci&lej – za wykluczeniem wznowienia w wypadku, gdy wydane zosta!o orzeczenie inne ani#eli wyrok skazuj$cy b$d' warunkowo umarzaj$cy post%powanie, nie przemawiaj$ wzgl%dy natury konstytucyjnej, to b%d$ce jego prost$ konsekwencj$ zró#nicowanie sytuacji prawnej podmiotów, których interesy zosta!y naruszone w zwi$zku z obowi$zywaniem niekonstytucyjnego uregulowania i dla których wznowienie by!oby szans$ na sanacj% tego stanu rzeczy, godzi równolegle w gwarancj% obj%t$ art. 32 ust. 1 Konstytucji. Jak zauwa#y! Trybuna! Konstytucyjny, nie tylko prawa oskar#onego, o którego odpowiedzialno&ci s$d przes$dza wyrokiem (czy to poprzez skazanie, czy te# w formie warunkowego umorzenia post%powania), lecz równie# prawa i wolno&ci konstytucyjne innych osób, zw!aszcza za& pokrzywdzonego, mog$ doznawa" uszczerbku w zetkni%ciu z dzia!aniami organów prowadz$cych, ewentualnie nadzoruj$cych post%powanie karne. Pozbawienie tych osób mo#no&ci zainicjowania skutecznej procedury restytucyjnej, o jakiej mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji, stwarza – w opinii Trybuna!u – stan nierówno&ci w dost%pie do instrumentów prawnych, który ostatecznie musi by" uznany za sprzeczny z powo!an$ zasad$ konstytucyjn$. Jednocze&nie, wobec stwierdzenia niezgodno&ci art. 540 § 2 k.p.k. z art. 190 ust. 4 Konstytucji, nieodzowne by!o uznanie, #e badany przepis nie odpowiada tak#e standardowi wyra#onemu w art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Wy!$czenie mo#liwo&ci wznowienia post%powania, czyli w istocie zamkni%cie jednej z dróg, na której to mo#na ubiega" si% o sprawiedliwe rozstrzygni%cie s$dowe, stanowi zarazem ograniczenie prawa do s$du. Wedle przytoczonych ju# argumentów, ograniczenie to nie mo#e by" jednak#e usprawiedliwione, albowiem nie stoi za nim odpowiednie uzasadnienie wskazuj$ce chocia#by na potrzeb% ochrony praw i wolno&ci o randze konstytucyjnej. 2.2. Wyrok wywo!a! skutki prawne z dniem publikacji (19 wrze&nia 2006 r.) – Trybuna! nie zdecydowa! si% na odsuni%cie w czasie terminu utraty mocy obowi$zuj$cej przepisu.

3. Cele i zakres projektowanej ustawy

3

-4-

Maj$c na uwadze konieczno&" wykonania wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego z dnia 4 wrze&nia 2007 r., kieruj$c si% sentencj$ wyroku oraz motywami jego uzasadnienia, proponuje si%, aby zmiana ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks post%powania karnego polega!a na nadaniu nowego brzmienia art. 540 § 2. W szczególno&ci zabieg ten jest po#$dany z punktu widzenia pewno&ci i transparentno&ci, jakimi powinny cechowa" si% unormowania prawne, a ponadto umo#liwia prawid!owe zredagowanie przes!anek wznowienia, uj%tych w wymienionej jednostce redakcyjnej. Jak wynika z wypowiedzi Trybuna!u, jednokierunkowo&" wznowienia post%powania na gruncie procedury karnej czyni zado&" zarówno wymogom konstytucyjnym, jak równie# wpisuje si% w pe!ni „w logik% prawa karnego oraz zasad odpowiedzialno&ci karnej”, a tym samym realizuje postulat spójno&ci systemu prawa. St$d te# propozycja nowelizacji art. 540 § 2 k.p.k. zak!ada wyra'ne zastrze#enie w tre&ci tego przepisu, i# wznowienie nie mo#e prowadzi" do pogorszenia sytuacji oskar#onego. Poza tym projektowana zmiana nawi$zuje do formu!, z jakimi mo#na spotka" si% w innych procedurach (por. art. 4011 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks post%powania cywilnego, Dz. U. Nr 43, poz. 296 z pó'(. zm.; art. 272 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o post%powaniu przed s$dami administracyjnymi, Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z pó'n. zm.; art. 145a § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks post%powania administracyjnego, Dz. U. z 2000 r., Nr 98, poz. 1071 z pó'n. zm.). Zwrot „je#eli Trybuna! Konstytucyjny orzek! o niezgodno&ci aktu normatywnego z Konstytucj$, ratyfikowan$ umow$ mi%dzynarodow$ lub z ustaw$” jest bowiem bardziej precyzyjny ni# okre&lenie, jakim dotychczas pos!ugiwa! si% art. 540 § 2 k.p.k. („je#eli w wyniku orzeczenia Trybuna!u Konstytucyjnego straci! moc lub uleg! zmianie przepis prawny”). Co równie wa#ne: proponowane sformu!owanie odzwierciedla te# postanowienie art. 190 ust. 4 Konstytucji.

4. Konsultacje Projekt ustawy zosta! skonsultowany z Krajow$ Rad$ S$downictwa i Ministrem Sprawiedliwo&ci. Wymienione organy odnios!y si% do niego pozytywnie, przy czym Minister zasygnalizowa!, #e wykonanie wyroku wydanego w sprawie SK 60/05 jest tak#e celem rz$dowego projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks post%powania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw, który to w dniu 24 listopada 2008 r. zosta! przed!o#ony Sejmowi.

4

-55. Skutki finansowe wykonania projektowanej ustawy Ustawa nie powoduje skutków finansowych dla bud#etu pa(stwa.

6. O%wiadczenie o zgodno%ci z prawem Unii Europejskiej Projektowana ustawa nie jest obj%ta prawem Unii Europejskiej.

5

Warszawa, 4 maja 2009 r. BAS-WAL-865/09 Pan Bronis!aw Komorowski Marsza!ek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Opinia w sprawie zgodno%ci z prawem Unii Europejskiej senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks post!powania karnego (przedstawiciel wnioskodawców: senator Bohdan Józef Paszkowski) Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwa!y Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity: Monitor Polski z 2009 r., Nr 5, poz. 47) sporz$dza si% nast%puj$c$ opini%:

1. Przedmiot projektu ustawy Projekt ustawy wprowadza zmian% w art. 540§2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks post%powania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zmianami). Projektowana zmiana dotyczy wznawiania post%powania po wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego stwierdzaj$cego niezgodno&" aktu, na podstawie którego wydano orzeczenie, z Konstytucj$, ratyfikowana umow$ mi%dzynarodow$ lub ustaw$. Zgodnie z projektowanym przepisem wznowienie nie mo#e nast$pi" na niekorzy&" oskar#onego. Zgodnie z art. 2 projektu ustawy, ustawa wchodzi w #ycie po up!ywie 14 dni od dnia og!oszenia. 2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii obj!tej projektem Materia, której dotyczy projekt nie podlega zakresowi regulacji prawa Unii Europejskiej. 3. Analiza przepisów projektu pod k#tem ustalonego stanu prawa Unii Europejskiej Projekt nie reguluje kwestii obj%tych zakresem prawa Unii Europejskiej. 4. Konkluzje Przedmiot projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks post%powania karnego nie jest obj%ty zakresem prawa Unii Europejskiej. Opracowa!: Zespó! Prawa Europejskiego i Mi"dzynarodowego Akceptowa!: Dyrektor Biura Analiz Sejmowych Micha! Królikowski Deskryptory bazy Rex: Unia Europejska, projekt ustawy, kodeks post"powania karnego

Warszawa, 4 maja 2009 r. BAS-WAL-866/09 Pan Bronis!aw Komorowski Marsza!ek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Opinia w sprawie w sprawie stwierdzenia, senacki projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks post!powania karnego (przedstawiciel wnioskodawców: senator Bohdan Józef Paszkowski) jest projektem ustawy wykonuj#cej prawo Unii Europejskiej Projekt ustawy wprowadza zmian% w art. 540§2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks post%powania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zmianami). Projektowana zmiana dotyczy wznawiania post%powania po wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego stwierdzaj$cego niezgodno&" aktu, na podstawie którego wydano orzeczenie, z Konstytucj$, ratyfikowana umow$ mi%dzynarodow$ lub ustaw$. Zgodnie z projektowanym przepisem wznowienie nie mo#e nast$pi" na niekorzy&" oskar#onego. Projekt nie zawiera przepisów maj$cych na celu wykonanie prawa Unii Europejskiej. Projekt nie jest projektem ustawy wykonuj$cej prawo Unii Europejskiej. Opracowa!: Zespó! Prawa Europejskiego i Mi"dzynarodowego Akceptowa!: Dyrektor Biura Analiz Sejmowych Micha! Królikowski

Deskryptory bazy Rex: Unia Europejska, projekt ustawy, kodeks post"powania karnego