1829

Druk nr 1829 Warszawa, 25 marca 2009 r. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Prezes Rady Ministrów RM 10-35-09 Pan Bronis!aw Komorowski Marsza!ek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. przedstawiam Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy

- o dochodzeniu roszcze! w post"powaniu grupowym. W za!"czeniu przedstawiam tak#e opini$ proponowanych regulacji z prawem Unii Europejskiej.

dotycz"c"

zgodno%ci

Ponadto uprzejmie informuj$, #e do prezentowania stanowiska Rz"du w tej sprawie w toku prac parlamentarnych zosta! upowa#niony Minister Sprawiedliwo%ci.

(-) Donald Tusk

Projekt

USTAWA z dnia

o dochodzeniu roszcze& w post$powaniu grupowym 1)

Art. 1. 1. Ustawa normuje s"dowe post$powanie cywilne w sprawach, w których s" dochodzone roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na jednakowej podstawie faktycznej lub prawnej, je#eli istotne okoliczno%ci faktyczne uzasadniaj"ce #"danie s" wspólne dla wszystkich roszcze& (post$powanie grupowe). 2. Wszcz$cie post$powania grupowego nie wy!"cza mo#liwo%ci dochodzenia swych roszcze& przez osoby, które nie przyst"pi!y do grupy lub z niej wyst"pi!y. Art. 2. 1. Post$powanie grupowe w sprawach o roszczenia pieni$#ne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysoko%' roszczenia ka#dego cz!onka grupy zosta!a ujednolicona przy uwzgl$dnieniu wspólnych okoliczno%ci sprawy. 2. Ujednolicenie wysoko%ci roszcze& mo#e nast"pi' w podgrupach. 3. W sprawach o roszczenia pieni$#ne powództwo mo#e ogranicza' si$ do #"dania ustalenia odpowiedzialno%ci pozwanego. W takim przypadku powód nie jest obowi"zany wykazywa' interesu prawnego w ustaleniu. Art. 3. 1. Post$powanie grupowe nale#y do w!a%ciwo%ci s"du okr$gowego. 2. S"d rozpoznaje spraw$ w sk!adzie trzech s$dziów zawodowych. Art. 4. 1. Powództwo w post$powaniu grupowym wytacza reprezentant grupy. 2. Reprezentantem grupy mo#e by' osoba b$d"ca cz!onkiem grupy albo powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w zakresie przys!uguj"cych im uprawnie&.

3. Reprezentant grupy prowadzi post$powanie w imieniu w!asnym, na rzecz wszystkich cz!onków grupy. 4. W post$powaniu grupowym obowi"zuje zast$pstwo powoda przez adwokata lub radc$ prawnego, chyba #e powód jest adwokatem lub radc" prawnym. 5. Zast$pstwo powoda przez adwokata lub radc$ prawnego nie jest obowi"zkowe, je#eli reprezentantem grupy jest powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów. Art. 5. Umowa reguluj"ca wynagrodzenie pe!nomocnika mo#e okre%la' wynagrodzenie w stosunku do kwoty zas"dzonej na rzecz powoda. Art. 6. 1. Pozew powinien czyni' zado%' warunkom okre%lonym w ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks post$powania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z pó(n. zm.2)), a ponadto zawiera': 1) wniosek o rozpoznanie sprawy w post$powaniu grupowym; 2) wskazanie okoliczno%ci, o których mowa w art. 1 ust. 1, a w przypadku roszcze& pieni$#nych tak#e zasad ujednolicenia wysoko%ci roszcze& cz!onków grupy lub podgrup; 3) w przypadku roszcze& pieni$#nych okre%lenie wysoko%ci roszczenia ka#dego z cz!onków grupy lub podgrup; 4) o%wiadczenie powoda o tym, #e dzia!a on w charakterze reprezentanta grupy. 2. Do pozwu nale#y do!"czy' o%wiadczenia cz!onków grupy o przyst"pieniu do grupy i wyra#eniu zgody co do osoby

reprezentanta grupy i na obj$cie ich roszcze&

post$powaniem grupowym oraz umow$ reprezentanta grupy z pe!nomocnikiem, okre%laj"c" sposób wynagrodzenia pe!nomocnika. Art. 7. W ka#dym stanie sprawy s"d mo#e skierowa' strony do mediacji. Art. 8. 1. Na #"danie pozwanego s"d mo#e zobowi"za' powoda do z!o#enia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.

2

2. Pozwany mo#e zg!osi' #"danie zabezpieczenia kosztów najpó(niej przy pierwszej czynno%ci procesowej. Pozwany nie ma prawa domaga' si$ z!o#enia kaucji, je#eli uznana przez niego cz$%' roszczenia wystarcza na zabezpieczenie kosztów. 3. S"d oznaczy termin z!o#enia kaucji, nie krótszy ni# miesi"c, oraz jej wysoko%', maj"c na wzgl$dzie prawdopodobn" sum$ kosztów, które poniesie pozwany. Kaucj$ sk!ada si$ w gotówce. Kaucja nie mo#e by' wy#sza ni# 10 % warto%ci przedmiotu sporu. 4. Je#eli w toku sprawy oka#e si$, #e kaucja nie wystarcza na zabezpieczenie kosztów procesu, pozwany mo#e #"da' dodatkowego zabezpieczenia. 5. Po bezskutecznym up!ywie wyznaczonego przez s"d terminu do z!o#enia kaucji s"d na wniosek pozwanego odrzuci pozew lub %rodek odwo!awczy, orzekaj"c o kosztach, jak w przypadku cofni$cia pozwu. 6. Postanowienie w przedmiocie kaucji s"d mo#e wyda' na posiedzeniu niejawnym. Na postanowienie s"du przys!uguje za#alenie. Art. 9. S"d na wniosek pozwanego zarz"dzi zaspokojenie z kaucji przyznanych mu kosztów. Wniosek

taki

powinien

by'

zg!oszony

w

terminie

miesi"ca

od

dnia

uprawomocnienia si$ orzeczenia ko&cz"cego post$powanie w sprawie. Je#eli wniosku nie zg!oszono, s"d po up!ywie tego terminu zarz"dzi wydanie kaucji powodowi na jego #"danie. S"d zarz"dzi wydanie powodowi kaucji natychmiast po uprawomocnieniu si$ orzeczenia ko&cz"cego post$powanie w sprawie, je#eli pozwanemu kosztów nie przyznano. Art. 10. 1. S"d rozstrzyga na rozprawie o dopuszczalno%ci post$powania grupowego i odrzuca pozew, je#eli sprawa nie podlega rozpoznaniu w post$powaniu grupowym. W przeciwnym razie s"d wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w post$powaniu grupowym. 2. Na postanowienie s"du w przedmiocie rozpoznania sprawy w post$powaniu grupowym przys!uguje za#alenie. 3. W przypadku wytoczenia przez cz!onka grupy, w terminie 6 miesi$cy od dnia uprawomocnienia si$ postanowienia o odrzuceniu pozwu, powództwa o roszczenie, które by!o obj$te powództwem w post$powaniu grupowym, w odniesieniu do tego roszczenia zostaj" zachowane skutki wytoczenia powództwa w post$powaniu grupowym.

3

Art. 11. 1. Po uprawomocnieniu si$ postanowienia o rozpoznaniu sprawy w post$powaniu grupowym s"d

og!asza o wytoczeniu powództwa w post$powaniu

grupowym. Og!oszenie powinno wskazywa' s"d, przed którym toczy si$ post$powanie, przedmiot sprawy oraz informacj$ dla uprawnionych, których roszczenia mog!yby by' obj$te powództwem, o zasadach wynagrodzenia pe!nomocnika oraz o mo#liwo%ci przyst"pienia do grupy, w terminie nie d!u#szym ni# 2 miesi"ce od daty obwieszczenia, przez z!o#enie o%wiadczenia reprezentantowi grupy. Przyst"pienie do grupy po up!ywie terminu jest niedopuszczalne. 2. Og!oszenia dokonuje si$ przez obwieszczenie w poczytnej prasie o zasi$gu krajowym, je#eli zdarzenie zwi"zane z przedmiotem post$powania ma zasi$g krajowy. W przeciwnym razie wystarczaj"ce jest og!oszenie dokonane w prasie miejscowej. Og!oszenia mo#na zaniecha', je#eli z okoliczno%ci sprawy wynika, #e wszyscy uprawnieni z!o#yli ju# o%wiadczenia o przyst"pieniu do grupy. Art. 12. W o%wiadczeniu o przyst"pieniu do grupy uprawniony powinien okre%li' swe #"danie oraz wskaza' okoliczno%ci uzasadniaj"ce #"danie, a tak#e przynale#no%' do grupy oraz przedstawi' dowody. Wykaz osób, które przyst"pi!y do grupy, sporz"dza powód i przedstawia s"dowi, do!"czaj"c o%wiadczenia o przyst"pieniu do grupy. S"d dor$cza wykaz pozwanemu. Art. 13. 1. Z chwil" przedstawienia s"dowi o%wiadczenia o przyst"pieniu do grupy mi$dzy cz!onkiem grupy oraz pozwanym powstaje skutek sprawy w toku, co do roszczenia obj$tego post$powaniem grupowym. 2. Osoba, która przed dniem wszcz$cia post$powania grupowego wytoczy!a przeciwko pozwanemu powództwo o roszczenie, które mo#e by' obj$te post$powaniem grupowym, nie pó(niej ni# do dnia zako&czenia post$powania w pierwszej instancji mo#e z!o#y' o%wiadczenie o przyst"pieniu do grupy. W takim przypadku s"d wydaje postanowienie o umorzeniu post$powania. Art. 14. Interwencja uboczna cz!onka grupy po stronie powoda jest niedopuszczalna. Art. 15. W wyznaczonym przez s"d terminie, nie krótszym ni# miesi"c, pozwany mo#e podnie%' zarzuty co do cz!onkostwa okre%lonych osób w grupie lub podgrupach.

4

Art. 16. 1. W sprawach o roszczenia pieni$#ne ci$#ar udowodnienia przynale#no%ci cz!onka do grupy spoczywa na powodzie. W innych sprawach do ustalenia przynale#no%ci cz!onka do grupy wystarcza uprawdopodobnienie. 2. Powód mo#e zobowi"za' cz!onka grupy do z!o#enia w wyznaczonym terminie dodatkowych dowodów i wyja%nie&. Art. 17. 1. Po up!ywie wyznaczonego przez s"d terminu, nie krótszego ni# miesi"c od dnia dor$czenia powodowi zarzutów co do cz!onkostwa, s"d wydaje postanowienie co do sk!adu grupy. S"d mo#e wyda' postanowienie na posiedzeniu niejawnym. 2. Na postanowienie, o którym mowa w ust. 1, przys!uguje za#alenie. 3. Po wydaniu postanowienia, o którym mowa w ust. 1, o%wiadczenie cz!onka grupy o wyst"pieniu z grupy jest bezskuteczne. Art. 18. 1. Na wniosek wi$cej ni# po!owy cz!onków grupy s"d mo#e dokona' zmiany reprezentanta grupy. Wniosek powinien wskazywa' proponowanego reprezentanta grupy oraz zawiera' jego o%wiadczenie o wyra#eniu zgody na bycie reprezentantem. S"d wydaje postanowienie na posiedzeniu niejawnym. 2.

Zmiana

reprezentanta

grupy

nie

powoduje

wyga%ni$cia

udzielonego

w post$powaniu pe!nomocnictwa. 3. W przypadku z!o#enia wniosku o zmian$ reprezentanta grupy po wydaniu wyroku, bieg terminu do zaskar#enia wyroku nie mo#e sko&czy' si$ wcze%niej ni# z up!ywem dwóch tygodni od uprawomocnienia si$ postanowienia, o którym mowa w ust. 1. Art. 19. 1. Cofni$cie pozwu, zrzeczenie si$ lub ograniczenie roszczenia oraz zawarcie ugody wymaga zgody wi$cej ni# po!owy cz!onków grupy. 2. S"d mo#e uzna' za niedopuszczalne cofni$cie pozwu,

zrzeczenie si$ lub

ograniczenie roszczenia, jak te# zawarcie ugody, je#eli okoliczno%ci sprawy wskazuj", #e wymienione czynno%ci s" sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami albo zmierzaj" do obej%cia prawa b"d( ra#"co naruszaj" interes cz!onków grupy. Art. 20. Cz!onka grupy lub podgrupy przes!uchuje si$ w charakterze strony.

5

Art. 21. 1. W sentencji wyroku nale#y wymieni' wszystkich cz!onków grupy lub podgrupy. 2. W wyroku zas"dzaj"cym %wiadczenie pieni$#ne nale#y ustali', jaka kwota przypada ka#demu cz!onkowi grupy lub podgrupy. 3. Wyrok prawomocny ma skutek wobec wszystkich cz!onków grupy. Art. 22. Tytu!em egzekucyjnym do prowadzenia egzekucji %wiadczenia pieni$#nego przypadaj"cego cz!onkowi grupy lub podgrupy jest wyci"g z wyroku wskazuj"cy w szczególno%ci wysoko%' nale#nego mu %wiadczenia. Art. 23. 1. W sprawach o %wiadczenia niepieni$#ne egzekucj$ zas"dzonego %wiadczenia wszczyna si$ na wniosek reprezentanta grupy. 2. Je#eli zas"dzone %wiadczenie niepieni$#ne nie zostanie spe!nione w terminie 6 miesi$cy, liczonym od dnia uprawomocnienia si$ wyroku, a w tym czasie reprezentant grupy nie wyst"pi z wnioskiem o wszcz$cie egzekucji, z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalno%ci, a tak#e o wszcz$cie egzekucji, mo#e wyst"pi' ka#dy z cz!onków grupy. Art. 24. 1. W kwestiach nieuregulowanych w ustawie stosuje si$ odpowiednio przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks post$powania cywilnego, z wy!"czeniem art. 7, 8, 117 – 124, 194 – 196, 204, 205, art. 207 § 3 i art. 425 – 50514. 2. W sprawach rozpoznawanych w post$powaniu grupowym przepisów art. 100 ust. 2, art. 101 – 103, 105, 107 i 109 – 112 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach s"dowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, z pó(n. zm.3)) nie stosuje si$. Art. 25. W ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach s"dowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, z pó(n. zm.3)) wprowadza si$ nast$puj"ce zmiany: 1) w art. 13 dotychczasow" tre%' oznacza si$ jako ust. 1 i dodaje si$ ust. 2 w brzmieniu: „2. Op!ata stosunkowa w sprawach o prawa maj"tkowe dochodzone w post$powaniu grupowym wynosi 2 % warto%ci przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskar#enia, jednak nie mniej ni# 30 z!otych i nie wi$cej ni# 100 000 z!otych.”; 2) w art. 15 ust. 2 otrzymuje brzmienie:

6

„2. Op!at$ tymczasow" okre%la si$ w granicach od 30 z!otych do 1 000 z!otych, a w sprawach dochodzonych w post$powaniu grupowym od 100 z!otych do 10 000 z!otych.”; 3) w art. 26 w ust. 1 w pkt 6 kropk$ zast$puje si$ przecinkiem i dodaje si$ pkt 7 w brzmieniu: „7) ochron$ niemaj"tkowych praw dochodzonych w post$powaniu grupowym.”. Art. 26. Ustawa wchodzi w #ycie po up!ywie 2 miesi$cy od dnia og!oszenia.

1)

Niniejsz" ustaw" zmienia si$ ustawy: ustaw$ z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks post$powania cywilnego oraz ustaw$ z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach s"dowych w sprawach cywilnych.

2)

Zmiany wymienionej ustawy zosta!y og!oszone w Dz. U. z 1965 r. Nr 15, poz. 113, z 1974 r. Nr 27, poz. 157 i Nr 39, poz. 231, z 1975 r. Nr 45, poz. 234, z 1982 r. Nr 11, poz. 82 i Nr 30, poz. 210, z 1983 r. Nr 5, poz. 33, z 1984 r. Nr 45, poz. 241 i 242, z 1985 r. Nr 20, poz. 86, z 1987 r. Nr 21, poz. 123, z 1988 r. Nr 41, poz. 324, z 1989 r. Nr 4, poz. 21 i Nr 33, poz. 175, z 1990 r. Nr 14, poz. 88, Nr 34, poz. 198, Nr 53, poz. 306, Nr 55, poz. 318 i Nr 79, poz. 464, z 1991 r. Nr 7, poz. 24, Nr 22, poz. 92 i Nr 115, poz. 496, z 1993 r. Nr 12, poz. 53, z 1994 r. Nr 105, poz. 509, z 1995 r. Nr 83, poz. 417, z 1996 r. Nr 24, poz. 110, Nr 43, poz. 189, Nr 73, poz. 350 i Nr 149, poz. 703, z 1997 r. Nr 43, poz. 270, Nr 54, poz. 348, Nr 75, poz. 471, Nr 102, poz. 643, Nr 117, poz. 752, Nr 121, poz. 769 i 770, Nr 133, poz. 882, Nr 139, poz. 934, Nr 140, poz. 940 i Nr 141, poz. 944, z 1998 r. Nr 106, poz. 668 i Nr 117, poz. 757, z 1999 r. Nr 52, poz. 532, z 2000 r. Nr 22, poz. 269 i 271, Nr 48, poz. 552 i 554, Nr 55, poz. 665, Nr 73, poz. 852, Nr 94, poz. 1037, Nr 114, poz. 1191 i 1193 i Nr 122, poz. 1314, 1319 i 1322, z 2001 r. Nr 4, poz. 27, Nr 49, poz. 508, Nr 63, poz. 635, Nr 98, poz. 1069, 1070 i 1071, Nr 123, poz. 1353, Nr 125, poz. 1368 i Nr 138, poz. 1546, z 2002 r. Nr 25, poz. 253, Nr 26, poz. 265, Nr 74, poz. 676, Nr 84, poz. 764, Nr 126, poz. 1069 i 1070, Nr 129, poz. 1102, Nr 153, poz. 1271, Nr 219, poz. 1849 i Nr 240, poz. 2058, z 2003 r. Nr 41, poz. 360, Nr 42, poz. 363, Nr 60, poz. 535, Nr 109, poz. 1035, Nr 119, poz. 1121, Nr 130, poz. 1188, Nr 139, poz. 1323, Nr 199, poz. 1939 i Nr 228, poz. 2255, z 2004 r. Nr 9, poz. 75, Nr 11, poz. 101, Nr 68, poz. 623, Nr 91, poz. 871, Nr 93, poz. 891, Nr 121, poz. 1264, Nr 162, poz. 1691, Nr 169, poz. 1783, Nr 172, poz. 1804, Nr 204, poz. 2091, Nr 210, poz. 2135, Nr 236, poz. 2356 i Nr 237, poz. 2384, z 2005 r. Nr 13, poz. 98, Nr 22, poz. 185, Nr 86, poz. 732, Nr 122, poz. 1024, Nr 143, poz. 1199, Nr 150, poz. 1239, Nr 167, poz. 1398, Nr 169, poz. 1413 i 1417, Nr 172, poz. 1438, Nr 178, poz. 1478, Nr 183, poz. 1538, Nr 264, poz. 2205 i Nr 267, poz. 2258, z 2006 r. Nr 12, poz. 66, Nr 66, poz. 466, Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 186, poz. 1379, Nr 208, poz. 1537 i 1540, Nr 226, poz. 1656 i Nr 235, poz. 1699, z 2007 r. Nr 7, poz. 58, Nr 47, poz. 319, Nr 50, poz. 331, Nr 99, poz. 662, Nr 106, poz. 731, Nr 112, poz. 766 i 769, Nr 115, poz. 794, Nr 121, poz. 831, Nr 123, poz. 849, Nr 176, poz. 1243, Nr 181, poz. 1287, Nr 192, poz. 1378 i Nr 247, poz. 1845 oraz z 2008 r. Nr 59, poz. 367, Nr 96, poz. 609 i 619, Nr 110, poz. 706, Nr 116, poz. 731, Nr 119, poz. 772, Nr 120, poz. 779, Nr 122, poz. 796, Nr 171, poz. 1056, Nr 220, poz. 1431, Nr 228, poz. 1507, Nr 231, poz. 1547, Nr 234, poz. 1571 oraz z 2009 r. Nr 26, poz. 156.

3)

Zmiany wymienionej ustawy zosta!y og!oszone w Dz. U. z 2006 r. Nr 126, poz. 876, z 2007 r. Nr 21, poz. 123, Nr 82, poz. 560, Nr 123, poz. 849 i Nr 125, poz. 873, z 2008 r. Nr 228, poz. 1524 i Nr 234, poz. 1571 oraz z 2009 r. Nr 26, poz. 156.

03/15si

7

UZASADNIENIE

I. Ochrona interesów wielu podmiotów w jednym post$powaniu cywilnym jest zagadnieniem od lat #ywo dyskutowanym. Post$powanie s!u#"ce jednoczesnej realizacji praw do ochrony prawnej (prawa do s"du) wielu podmiotów jest znane ustawodawstwom na ca!ym %wiecie i prze#ywa ono dynamiczny rozwój tak#e w Europie. Analiza ustawodawstw, w których wyst$puje post$powanie grupowe, prowadzi do wniosku, #e post$powanie maj"ce na celu ,,za!atwienie” spraw wielu podmiotów w ramach jednego procesu jest regulowane bardzo ró#norodnie. Bior"c pod uwag$ kryterium formalne – aktu prawnego normuj"cego wskazane zagadnienia, regulacje dotycz"ce post$powania grupowego s" zawarte w kodeksie post$powania cywilnego (np. Hiszpania, Dania), kodeksie cywilnym (np. Holandia) czy oddzielnej ustawie (np. Szwecja). W prawodawstwach wyst$puj" tak#e ró#ne sposoby preferowanego za!atwienia sprawy grupowej. Z jednej strony mo#emy mie' do czynienia z prejudycjalnym wyrokiem co do zasady (np. niemieckie Sammelsklage, austriackie Verbands-Musterklage, norweskie ,,pilot action” – sprawa ,,testowa”), rozstrzygni$ciem zrównanym ze ,,zwyk!ym” wyrokiem (np. Szwecja, Hiszpania) czy d"#eniem do zawarcia ugody (np. Holandia). W tej samej grupie zagadnie& pozostaje zakres spraw (roszcze&), jakie mog" by' za!atwiane przy pomocy omawianej instytucji proceduralnej. W niektórych systemach prawnych dostrzegalne jest ograniczanie takich roszcze& do okre%lonej kategorii spraw, np. ochrony konsumentów (Grecja), rynku instrumentów finansowych (Niemcy), ochrony %rodowiska czy wreszcie post$powa& dotycz"cych roszcze& odszkodowawczych (rodz"cych wiele problemów materialnoprawnych i proceduralnych). Innym kryterium podzia!u post$powa& grupowych jest sposób kszta!towania (zebrania) grupy – podmiotów zainteresowanych wynikiem post$powania, które (albo w których imieniu) jest ono prowadzone. Wyró#niamy tu dwa g!ówne systemy: opt-in i opt-out (opcja wyra(nie deklarowanego ,,wst"pienia” do grupy i opcja wyra(nego ,,wyst"pienia” z grupy). Pierwszy model (opt-in) zak!ada, #e grupa kszta!tuje si$ przez wyra(ne o%wiadczenia podmiotów, które posiadaj" cechy (w!a%ciwo%ci, np. s" poszkodowanymi) okre%lone w akcie notyfikacji (np. og!oszeniu jednego

z zainteresowanych podmiotów) o ch$ci obj$cia ich post$powaniem grupowym – jego skutkami procesowymi i materialnoprawnymi. Z takim podej%ciem mamy do czynienia np. w prawodawstwie Wielkiej Brytanii, Szwecji, Brazylii. Drugi model (opt-out) zak!ada formowanie grupy na podstawie o%wiadczenia podmiotu o niezaliczaniu go do post$powania (nieobj$cia

jego

skutkami),

mimo

posiadania

przez

ten

podmiot

w!a%ciwo%ci

(np. uczestniczenia w jednym zdarzeniu), które ,,formalnie” umo#liwiaj" zaliczenie go do grupy (klasy). Brak takiego o%wiadczenie rozci"ga skutki orzeczenia na taki abstrakcyjnie zdefiniowany podmiot. System ten funkcjonuje w USA, Holandii czy Izraelu.

Innym

wa#nym wyró#nikiem post$powa& grupowych jest przys!ugiwanie legitymacji czynnej – do wytoczenia powództwa okre%lonemu podmiotowi. W tym aspekcie mo#emy spotka' tak#e kilka rozwi"za&. Pierwsze umo#liwia wyst"pienie z pozwem ka#demu zainteresowanemu materialnie podmiotowi, który okre%la pozwanego (pozwanych), roszczenie (#"danie), cechy podmiotów, które mog" by' (albo s") zaliczone do grupy. Niektóre za% rozwi"zania ograniczaj" prawo do wyst$powania z powództwem ka#demu zainteresowanemu podmiotowi na rzecz organów ochrony prawnej (np. rzecznik konsumentów, Agencja Ochrony )rodowiska w Szwecji, Finlandii, niemieckie Verbandsklage) czy innych podmiotów – certyfikowanych przez pa&stwo (stowarzysze& ochrony %rodowiska, konsumentów, fundacji itd.). W tym aspekcie nale#y tak#e wspomnie' o przewidywanym w wielu systemach obowi"zku prowadzenia takich spraw przez pe!nomocników fachowych (adwokatów, radców prawnych z listy pa&stwowej). Nawi"zuj"c do tych tendencji, w projekcie przewiduje si$ unormowanie w Polsce post$powania, w którym mog!yby by' jednocze%nie dochodzone prawa podmiotowe lub inne prawnie chronione interesy wielu podmiotów. Post$powanie takie okre%la si$ mianem post$powania grupowego. W projekcie przyj$to, #e post$powanie grupowe jest prowadzone w interesie wielu (co najmniej 10) podmiotów, które dochodz" na tej drodze swoich roszcze& indywidualnych od jednego podmiotu i mi$dzy którymi wyst$puje na tyle istotna wi$( podmiotowa i przedmiotowa, #e – ze wzgl$du na interes cz!onków takiej grupy, pozwanego, jak i samego wymiaru sprawiedliwo%ci – celowe jest ich wspólne dochodzenie. Celem post$powania grupowego jest stworzenie mo#liwo%ci rozstrzygni$cia wielu podobnych spraw ró#nych podmiotów w jednym post$powaniu. Post$powanie grupowe u!atwia dost$p do s"du w sytuacjach, w których dochodzenie roszczenia w takim post$powaniu jest korzystniejsze dla zainteresowanego ni# indywidualne wyst$powanie

2

z w!asnym roszczeniem (np. w przypadku dochodzenia bardzo ma!ych kwotowo roszcze& od jednego sprawcy szkody) i dzi$ki temu zwi$ksza efektywno%' ochrony s"dowej. Cele, którym s!u#y post$powanie grupowe, s" istotne nie tylko dla samych zainteresowanych stron sporu, ale tak#e wymiaru sprawiedliwo%ci jako takiego. Przede wszystkim nale#y wskaza' na takie zalety post$powania grupowego, jak ekonomia wymiaru sprawiedliwo%ci czy ujednolicenie rozstrzygni$' w podobnych sprawach. Przez post$powanie grupowe osi"ga si$ odci"#enie s"dów od rozpatrywania wielu podobnych spraw ró#nych podmiotów oraz zmniejszenie kosztów post$powania (np. wspólne post$powanie dowodowe). W pa&stwach cz!onkowskich UE powszechnie podkre%la si$, #e korzy%ci p!yn"ce z wprowadzenia instytucji post$powania grupowego obejmuj" poprawienie funkcjonowania wspólnego rynku (przez podniesienie bezpiecze&stwa prawnego nabywcy – konsumenta), rozszerzenie zakresu dost$pu do wymiaru sprawiedliwo%ci (ponad 70 % ankietowanych obywateli krajów cz!onków UE deklaruje, #e skorzysta!oby z ochrony s"dowej w drobnych sprawach, je#eli mog!yby by' one wytaczane wspólnie z innymi osobami). Przepisów o post$powaniu grupowym nie zdecydowano si$ w!"czy' do Kodeksu post$powania cywilnego, zak!adaj"c, #e ta nowa instytucja post$powania cywilnego wymaga sprawdzenia w praktyce. Zdobyte w ten sposób do%wiadczenia mog" za% doprowadzi' do zmian w regulacji. Ze wzgl$du na potrzeb$ zapewnienia stabilizacji Kodeksu post$powania cywilnego, i tak zbyt cz$sto zmienianego, uznano, #e lepiej b$dzie, je#eli w pocz"tkowym okresie obowi"zywania przepisów o post$powaniu grupowym b$d" one zawarte poza kodeksem. W projekcie zak!ada si$, #e w post$powaniu grupowym wyst"pi" cztery stadia: – post$powanie w przedmiocie dopuszczalno%ci post$powania, – ustalenie zakresu podmiotowego i przedmiotowego sprawy, dochodzonej przez co najmniej 10 podmiotów, ko&cz"ce si$ postanowieniem s"du w przedmiocie sk!adu grupy, – rozpoznanie sprawy ko&cz"ce si$ wydaniem orzeczenia co do istoty sprawy, – wykonanie orzeczenia, w tym w zakresie kosztów post$powania. II. Projekt w art. 1 zawiera definicj$ ustawow" ,,post$powania grupowego”, zgodnie z któr" jest to s"dowe post$powanie cywilne w sprawach, w których s" dochodzone przez co

3

najmniej 10 osób roszczenia jednego rodzaju oparte na jednakowej podstawie faktycznej lub prawnej, je#eli istotne okoliczno%ci faktyczne uzasadniaj"ce #"danie s" wspólne dla wszystkich roszcze&. Jak zatem wynika z przepisu, post$powanie grupowe odnosi si$ tylko do przypadków, w których z grup" mamy do czynienia po stronie powodowej. Korzystaj"c z do%wiadcze& zwi"zanych z instytucj" wspó!uczestnictwa formalnego, projektodawca przes"dza, #e wi$( istniej"ca mi$dzy osobami – cz!onkami grupy – ma by' oparta na jednakowej podstawie faktycznej (np. korzystanie z us!ug jednego banku, kuracja tym samym medykamentem, zamieszkiwanie w strefie oddzia!ywania zak!adu) albo na jednakowej podstawie prawnej, a ponadto zachodzi' musi to#samo%' ,,istotnych” okoliczno%ci faktycznych uzasadniaj"cych poszczególne roszczenia podmiotów (np. zwi"zanie umow" o przewóz i uczestniczenie w jednym wypadku drogowym). Ocena, czy wi$( istniej"ca mi$dzy podmiotami skutkuje mo#liwo%ci" po!"czenia ich w grup$ i dopuszczenia rozpoznania sprawy w post$powaniu grupowym, ka#dorazowo b$dzie nale#a!a do s"du, badaj"cego wst$pnie pozew. Projekt jest w tym zakresie elastyczny, umo#liwiaj"c dochodzenie roszcze& o ró#nym charakterze (pieni$#nych lub niepieni$#nych). Roszczenie powoda w sprawach o roszczenia pieni$#ne mo#e zmierza' do wydania przez s"d wyroku ograniczaj"cego si$ do ustalenia odpowiedzialno%ci pozwanego, bez orzekania o jego wysoko%ci (art. 2 ust. 3). Taka sytuacja mo#e zaistnie', je#eli okoliczno%ci dotycz"ce poszczególnych cz!onków grupy s" na tyle zró#nicowane, #e nie jest mo#liwe ujednolicenie wysoko%ci roszcze& poszczególnych osób. Po wydaniu przez s"d wyroku ustalaj"cego odpowiedzialno%' pozwanego, ka#dy z cz!onków grupy mo#e w indywidualnym procesie dochodzi' przys!uguj"cego mu roszczenia, a wyrok wydany w post$powaniu grupowym pe!ni w procesie indywidualnym rol$ prejudykatu. Wyrok, który uwzgl$dnia powództwo o ustalenie odpowiedzialno%ci, nie jest zatem wyrokiem wst$pnym w rozumieniu art. 318 K.p.c., gdy# ko&czy on post$powanie ca!kowicie grupowe w pierwszej instancji, podczas gdy po wydaniu wyroku wst$pnego toczy si$ jeszcze dalsze post$powanie co do wysoko%ci roszczenia. W przypadku, o którym mowa w art. 2 ust. 1, powód nie jest obowi"zany wykazywa' interesu prawnego w ustaleniu odpowiedzialno%ci pozwanego. Nie stosuje si$ zatem art. 189 K.p.c. Wykazywanie interesu prawnego w tym przypadku jest zb$dne, albowiem zawsze chodzi tylko o to, #e cz!onkowie grupy chc" mie' mo#liwo%' dochodzenia swoich roszcze& o %wiadczenie indywidualnie. W przypadku gdy w post$powaniu grupowym ma by' dochodzone roszczenie o zas"dzenie kwoty pieni$#nej, cz!onkowie grupy musz" zgodzi' si$ na rycza!towe okre%lenie

4

wysoko%ci nale#nego im odszkodowania, tzn. na jego ujednolicenie (standaryzacj$), rezygnuj"c z ewentualno%ci dochodzenia swojego roszczenia indywidualnie i z jego zaspokojenia w szerszym zakresie. Post$powanie grupowe w sprawach o roszczenia pieni$#ne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysoko%' roszczenia dla ka#dego cz!onka grupy zosta!a ujednolicona przy uwzgl$dnieniu wspólnych okoliczno%ci sprawy. Wysoko%' roszcze& mo#e by' ujednolicona w podgrupach (art. 2 ust. 2), je#eli okoliczno%ci dotycz"ce poszczególnych cz!onków grupy s" na tyle zró#nicowane, #e ujednolicenie roszcze& wszystkich cz!onków grupy nie jest mo#liwe (np. z uwagi na zró#nicowany charakter poniesionych szkód), ale do ujednolicenia dochodzi w mniejszych zespo!ach. Dochodzenie roszcze& w post$powaniu grupowym nie wyklucza mo#liwo%ci wytoczenia powództwa przeciw temu samemu pozwanemu przez osoby, które nie przyst"pi" do grupy, mimo #e ich roszczenie nadawa!oby si$ do tego, albo te# wyst"pi!y z grupy w trybie przewidzianym przez projekt (art. 1 ust. 2). Ze wzgl$du na rang$ spraw rozpoznawanych w post$powaniu grupowym oraz jego znaczenie dla ochrony praw podmiotowych lub interesów cz!onków grupy przewiduje si$ powierzenie tych spraw s"dom okr$gowym (art. 3 ust. 1). S"d rozpoznaje spraw$ w sk!adzie trzech s$dziów zawodowych (art. 3 ust. 2). III. Wzorem ustawodawstw innych pa&stw, powodem w post$powaniu grupowym jest tzw. reprezentant grupy, którym mo#e by' cz!onek grupy albo powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów (art. 4). Rozwi"zanie takie wynika ze specyfiki post$powania grupowego, w którym w sk!ad grupy wchodzi niekiedy du#a (nawet do kilkunastu tysi$cy) liczba osób, i dla jego sprawnego przeprowadzenia konieczne jest przyznanie legitymacji czynnej jednemu podmiotowi. Ustawa nie ingeruje w zasadzie w relacje mi$dzy cz!onkami grupy i jej reprezentantem, pozostawiaj"c je umowie zainteresowanych podmiotów. Tre%' tej umowy zainteresowani mog" ukszta!towa' dowolnie, zgodnie z zasad" swobody umów. Umowie stron pozostawiono tak#e problem, sk"d reprezentant grupy b$dzie posiada! %rodki pieni$#ne na pokrycie op!at zwi"zanych ze wszcz$ciem post$powania oraz kaucj$. Na reprezentancie ci"#y wiele obowi"zków zwi"zanych z zebraniem grupy, uzgodnieniem zasad uczestnictwa w grupie czy ustaleniem wynagrodzenia adwokata (radcy prawnego). Cz!onkom grupy pozostawiono jedynie decyzje w kwestiach najistotniejszych dla

5

ochrony ich praw podmiotowych (co do cofni$cia pozwu, zrzeczenia si$ i ograniczenia roszczenia i zawarcia ugody) (art. 19). Procesowe relacje mi$dzy reprezentantem a cz!onkami grupy (status reprezentanta) zosta!y uregulowane na zasadzie subrogacji, polegaj"cej na tym, #e reprezentant grupy prowadzi post$powanie w imieniu w!asnym, ale na rzecz wszystkich cz!onków grupy. Cz!onkowie grupy nie s" stron" w post$powaniu grupowym. Je#eli jednak zachodzi potrzeba ich przes!uchania, to z oczywistych wzgl$dów przes!uchuje si$ ich w charakterze strony, a nie %wiadka (art. 20). W post$powaniu s" wszak dochodzone ich roszczenia. Projekt przewiduje wprowadzenie przymusu adwokacko-radcowskiego w sprawach rozpoznawanych w post$powaniu grupowym, co wynika z potrzeby zapewnienia profesjonalizmu w prowadzeniu procesu celem ochrony praw lub interesów cz!onków grupy, niebior"cych osobistego udzia!u w post$powaniu. Zast$pstwo przez adwokata albo radc$ prawnego nie jest jednak potrzebne, je#eli osoba b$d"ca reprezentantem grupy ma taki status. Zast$pstwo powoda przez adwokata lub radc$ prawnego nie jest obowi"zkowe, je#eli reprezentantem grupy jest powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów. W zwi"zku z tym, je#eli rzecznik konsumentów nie ustanowi! pe!nomocnika, to nie ma obowi"zku do!"czenia do pozwu umowy z takim pe!nomocnikiem (zob. art. 6 ust. 2 in fine). IV. Specyfika spraw rozpoznawanych w post$powaniu grupowym przejawia si$ tak#e w szczególnych wymaganiach dotycz"cych pozwu. Poza warunkami, jakie powinno spe!nia' pismo procesowe i pozew w post$powaniu cywilnym (art. 126 i 187 K.p.c.), w art. 6 wskazuje si$ dodatkowe elementy pozwu. Do pozwu nale#y do!"czy' o%wiadczenia co najmniej 10 podmiotów o ich przyst"pieniu do grupy, wyra#eniu zgody na osob$ reprezentanta grupy i na obj$cie ich roszcze& post$powaniem grupowym – na zasadach przewidzianych w #"daniu pozwu oraz umow$ reprezentanta grupy z pe!nomocnikiem, okre%laj"c" sposób wynagrodzenia pe!nomocnika. Zgodnie z art. 5 umowa reguluj"ca wynagrodzenie pe!nomocnika mo#e okre%la' wynagrodzenie w stosunku do kwoty zas"dzonej na rzecz powoda. Maj"c na wzgl$dzie potrzeb$ zainteresowania fachowych pe!nomocników udzia!em w skomplikowanych post$powaniach grupowych, przepis ten prze!amuje zasad$, #e wynagrodzenie pe!nomocnika nie mo#e zale#e' od wysoko%ci zas"dzonego na rzecz strony roszczenia.

6

V. Projekt nie wy!"cza mo#liwo%ci ugodowego za!atwienia sprawy, podkre%laj"c zarazem mo#liwo%' skierowania stron do mediacji przez s"d, co mo#e nast"pi', wedle oceny s"du, nie tylko a# do zamkni$cia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozpraw$, ale w ka#dym stadium sprawy (art. 7). Ugoda podlega kontroli s"du zgodnie z art. 19 ust. 2. VI. Powództwo grupowe jest silnym elementem nacisku na pozwanego, który w zwi"zku z jego wytoczeniem cz$sto jest stawiany pod pr$gierzem opinii publicznej, musi tak#e zarezerwowa' niekiedy znaczne sumy dla zapewnienia sobie mo#liwo%ci skutecznej obrony swoich praw. Dostrzegaj"c niebezpiecze&stwa p!yn"ce z ewentualno%ci nadu#ycia instytucji post$powania grupowego, w projekcie przewiduje si$ mo#liwo%' zabezpieczenia kosztów post$powania w drodze kaucji. Jest to rozwi"zanie zbli#one do znanej post$powaniu cywilnemu instytucji kaucji aktorycznej (art. 1119 K.p.c.). Zgodnie z art. 8 projektu, na #"danie pozwanego s"d mo#e zobowi"za' powoda do z!o#enia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Pozwany mo#e zg!osi' #"danie zabezpieczenia kosztów najpó(niej przy pierwszej czynno%ci procesowej. Pozwany nie ma prawa domaga' si$ z!o#enia kaucji, je#eli uznana przez niego cz$%' roszczenia reprezentanta grupy wystarcza na zabezpieczenie kosztów. Ocena, w jakim zakresie (nawet zg!oszone przy uznaniu przez pozwanego cz$%ci roszczenia) nale#y zabezpieczy' pozwanego, nale#y do s"du. S"d oznaczy wysoko%' kaucji, maj"c na wzgl$dzie prawdopodobn" sum$ kosztów, które poniesie pozwany. Kaucj$ sk!ada si$ w gotówce. Kaucja nie mo#e by' wy#sza ni# 10 % warto%ci przedmiotu sporu. Je#eli w toku sprawy po ustaleniu sk!adu grupy oka#e si$, #e kaucja nie wystarcza, pozwany mo#e #"da' dodatkowego zabezpieczenia. S"d orzeka o dodatkowym

zabezpieczeniu

postanowieniem,

na

które

przys!uguje

pozwanemu

i powodowi za#alenie. Postanowienie w przedmiocie kaucji s"d mo#e wyda' na posiedzeniu niejawnym. Po bezskutecznym up!ywie wyznaczonego przez s"d terminu do z!o#enia kaucji, s"d na wniosek pozwanego odrzuci pozew lub %rodek odwo!awczy, orzekaj"c o kosztach jak w przypadku cofni$cia pozwu. Powód mo#e #"da' przywrócenia terminu na zasadach ogólnych. Je#eli za% powód nie wp!aci dodatkowej kaucji (art. 8 ust. 4), s"d umorzy post$powanie na zasadach ogólnych (art. 355 K.p.c.). VII. Podstawowym zagadnieniem, które musi rozstrzygn"' s"d, jest dopuszczalno%' post$powania grupowego. Rozstrzygni$cie tego zagadnienia wymaga wyznaczenia

7

rozprawy. Je#eli stwierdzi brak okoliczno%ci uzasadniaj"cych rozpoznanie sprawy w post$powaniu grupowym, odrzuca pozew. W przeciwnym razie s"d wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w post$powaniu grupowym (art. 10 ust. 1). Odrzucenie pozwu z powodu niedopuszczalno%ci post$powania grupowego nie mo#e jednak odbi' si$ na ochronie indywidualnych praw podmiotowych cz!onków grupy. Aby zapobiec takim negatywnym skutkom, w art. 10 ust. 3 przewiduje si$, #e w przypadku wytoczenia przez cz!onka grupy, w terminie sze%ciu miesi$cy od prawomocnego odrzucenia pozwu, powództwa o roszczenie, które by!o obj$te powództwem w post$powaniu grupowym, w odniesieniu do roszczenia zostaj" zachowane skutki wytoczenia powództwa w post$powaniu grupowym (np. przerwa biegu przedawnienia). VIII. W projekcie przyj$to za!o#enie, #e post$powaniem grupowym zostaj" obj$te roszczenia tylko tych osób, które wyra#" wyra(nie tak" wol$ (tzw. opt-in). Dla ustalenia osobowego sk!adu grupy jest zatem niezb$dne z!o#enie o%wiadcze& o przyst"pieniu do grupy przez uprawnione osoby. Zgodnie z art. 11 po uprawomocnieniu si$ postanowienia o rozpoznaniu sprawy w post$powaniu grupowym s"d og!asza o wytoczeniu powództwa w post$powaniu grupowym. Og!oszenie powinno wskazywa' s"d, przed którym toczy si$ post$powanie, przedmiot sprawy oraz informacj$ dla uprawnionych, których roszczenia mog!yby by' obj$te powództwem, o zasadach wynagrodzenia pe!nomocnika oraz o mo#liwo%ci przyst"pienia do grupy w terminie nie d!u#szym ni# 2 miesi"ce od daty obwieszczenia przez z!o#enie o%wiadczenia reprezentantowi grupy. Przyst"pienie do grupy po up!ywie terminu nie jest dopuszczalne. Og!oszenia mo#na zaniecha', je#eli z okoliczno%ci sprawy wynika, #e wszyscy uprawnieni z!o#yli ju# o%wiadczenia o przyst"pieniu do grupy (art. 11 ust. 2). Wykaz osób, które przyst"pi!y do grupy, sporz"dza reprezentant grupy i przedstawia s"dowi, do!"czaj"c o%wiadczenia o przyst"pieniu do grupy. Wykaz dor$cza si$ pozwanemu (art. 12). Z chwil" przedstawienia s"dowi przez powoda o%wiadczenia o przyst"pieniu do grupy mi$dzy cz!onkiem grupy oraz pozwanym powstaje skutek sprawy w toku, co do roszczenia obj$tego post$powaniem grupowym (art. 13 ust. 1). W projekcie unormowano tak#e wp!yw, jaki wywiera przyst"pienie do grupy przez osob$, która wcze%niej wytoczy!a indywidualne powództwo o roszczenie, które podlega obj$ciu post$powaniem grupowym. W takim

8

przypadku s"d wydaje postanowienie o umorzeniu wcze%niej wszcz$tego procesu (art. 13 ust. 2). Pozwany, w terminie wyznaczonym przez s"d, co najmniej miesi$cznym, mo#e podnie%' zarzuty co do cz!onkostwa okre%lonych osób w grupie (art. 15). W sprawach o roszczenia pieni$#ne ci$#ar udowodnienia przynale#no%ci cz!onka do grupy spoczywa na reprezentancie grupy. W innych sprawach do ustalenia przynale#no%ci cz!onka do grupy wystarcza uprawdopodobnienie (art. 16). Po up!ywie terminu zakre%lonego przez s"d – co najmniej miesi"ca – od dor$czenia reprezentantowi grupy zarzutów co do cz!onkostwa, s"d wydaje postanowienie co do sk!adu grupy. Po wydaniu tego postanowienia o%wiadczenie cz!onka grupy o wyst"pieniu z grupy jest bezskuteczne (art. 18). Ustalony w zakre%lony wy#ej sposób sk!ad grupy determinuje zakres podmiotowy i przedmiotowy post$powania. W celu wyeliminowania podmiotowej komplikacji post$powania w art. 14 projekt wy!"cza mo#liwo%' zg!aszania przez cz!onków grupy interwencji ubocznej po stronie powoda. IX. Osoba reprezentanta grupy ma istotne znaczenie dla w!a%ciwego prowadzenia sprawy i w konsekwencji dla ochrony cz!onków grupy. St"d te# w projekcie przewiduje si$ mo#liwo%' oceny wywi"zywania si$ reprezentanta grupy z jego obowi"zków przez cz!onków grupy oraz mo#liwo%' jego zmiany (nie tylko na skutek zaniedba&, ale tak#e jako skutek innych zdarze& losowych). Zgodnie z art. 18 projektu, na wniosek wi$cej ni# po!owy cz!onków grupy, s"d mo#e dokona' zmiany reprezentanta grupy. Wniosek powinien wskazywa' propozycj$ co do nowego reprezentanta grupy oraz zawiera' jego o%wiadczenie o wyra#eniu przez niego zgody na obj$cie tej funkcji. S"d wydaje postanowienie na posiedzeniu niejawnym. S"d powinien oceni' zasadno%' wniosku, bior"c m.in. pod uwag$ stan sprawy, interes grupy, sposób wywi"zywania si$ reprezentanta z obowi"zków, jego sytuacj$ osobist". Zmiana reprezentanta grupy nie powoduje jednak wyga%ni$cia pe!nomocnictwa udzielonego w post$powaniu adwokatowi albo radcy prawnemu. Oczywi%cie nowy reprezentant grupy mo#e cofn"' udzielone pe!nomocnictwo na zasadach ogólnych i ustanowi' nowego pe!nomocnika.

9

X. Projekt zak!ada, #e post$powanie dowodowe w post$powaniu grupowym b$dzie prowadzone na podstawie zasad ogólnych Kodeksu post$powania cywilnego. Je#eli jednak chodzi o przeprowadzenie dowodu z przes!uchania cz!onka grupy, to w art. 20 stwierdza si$, #e przes!uchuje si$ go w charakterze strony (a nie %wiadka). Reprezentant grupy jako powód prowadzi bowiem post$powanie w imieniu w!asnym, ale na rzecz cz!onków grupy (art. 4 ust. 3). Cz!onek grupy jest wi$c stron" w znaczeniu materialnym. XI. W sentencji wyroku nale#y wymieni' wszystkich cz!onków grupy (art. 21). W wyroku zas"dzaj"cym %wiadczenie pieni$#ne nale#y ponadto zaznaczy', jaka kwota przypada ka#demu cz!onkowi grupy (podgrupy). Wyrok prawomocny ma skutek wobec wszystkich cz!onków grupy. S"d, uznaj"c roszczenie za usprawiedliwione w zasadzie (art. 2 ust. 2), mo#e wyda' wyrok przes"dzaj"cy o odpowiedzialno%ci pozwanego co do zasady. W tym przypadku ka#dy z cz!onków grupy mo#e wytoczy' odr$bne powództwo o zas"dzenie nale#nego mu %wiadczenia. W takim post$powaniu wyrok ustalaj"cy odpowiedzialno%' pozwanego co do zasady ma znaczenie prejudykatu (art. 365 K.p.c.). XII. Tytu!em egzekucyjnym do prowadzenia egzekucji %wiadcze& pieni$#nych zas"dzonych na rzecz poszczególnych cz!onków grupy (podgrupy) jest wyci"g z wyroku obejmuj"cy ich %wiadczenia (art. 22). W sprawach o %wiadczenia niepieni$#ne egzekucj$ zas"dzonego %wiadczenia wszczyna si$ na wniosek reprezentanta

grupy (art. 23 ust. 1). Je#eli zas"dzone %wiadczenie

niepieni$#ne nie zostanie spe!nione w terminie sze%ciu miesi$cy, liczonym od uprawomocnienia si$ wyroku, a w tym czasie reprezentant grupy nie wyst"pi z wnioskiem o wszcz$cie egzekucji, ka#dy z cz!onków grupy mo#e zwróci' si$ do s"du, który wyda! wyrok, z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalno%ci, a tak#e o wszcz$cie egzekucji (art. 23 ust. 2). XIII. Post$powanie grupowe zawiera w sobie wiele odr$bno%ci w stosunku do ,,indywidualistycznie” ukszta!towanego post$powania ,,zwyk!ego” regulowanego w Kodeksie post$powania

cywilnego.

St"d

te#

projektodawca

proponuje,

aby

w

kwestiach

nieuregulowanych odmiennie w ustawie stosowa' odpowiednio przepisy Kodeksu post$powania cywilnego, z wy!"czeniem tych z nich, które stoj" w sprzeczno%ci z istot" post$powania grupowego (art. 24 ust. 1).

10

XIV. Ze wzgl$du na rozpoznawanie roszcze& wielu podmiotów jednocze%nie wydaje si$ w!a%ciwe ustalenie op!aty s"dowej w ni#szej wysoko%ci ni# w post$powaniu zwyczajnym. Proponowane jest ustalenie op!aty s"dowej w wysoko%ci 2 % warto%ci przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskar#enia, jednak nie mniej ni# 30 z!otych oraz nie wi$cej ni# 100 000 z!otych. Wysoko%' op!aty s"dowej powinna by' ustalana przez s"d dopiero po ostatecznym ustaleniu si$ sk!adu grupy, co jest jednoznaczne z ustaleniem ogólnej wysoko%ci roszczenia dochodzonego przez cz!onków grupy. W sprawach dochodzonych w post$powaniu grupowym nie stosuje si$ przepisów art. 100 § 2, art. 101 – 103, 105, 107 i 109 – 112 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach s"dowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, z pó(n. zm.).

11

OCENA SKUTKÓW REGULACJI:

1. Cel wprowadzenia ustawy Celem regulacji jest stworzenie mo#liwo%ci rozstrzygni$cia wielu podobnych spraw ró#nych podmiotów w jednym post$powaniu s"dowym oraz u!atwienie dost$pu do s"du w sytuacjach, w których dochodzenie roszczenia w takim post$powaniu jest korzystniejsze dla zainteresowanego ni# indywidualne wyst$powanie z w!asnym roszczeniem. 2. Wskazanie podmiotów, na które oddzia!uje ustawa Projekt dotyczy nieoznaczonego kr$gu osób fizycznych, prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieb$d"cych osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolno%' prawn" (u!omne osoby prawne). 3. Konsultacje W

ramach

konsultacji

spo!ecznych

projekt

ustawy

zosta!

przekazany

do

zaopiniowania: Pierwszemu Prezesowi S"du Najwy#szego, Krajowej Radzie S"downictwa, Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców Prawnych, Prokuratorii Generalnej Skarbu Pa&stwa, Stowarzyszeniu S$dziów „Iustitia”, Zwi"zkowi Banków Polskich, Narodowemu Bankowi Polskiemu, Business Centre Club, Konfederacji Pracodawców Polskich, Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych ,,Lewiatan”, Krajowej Izbie Gospodarczej, Stowarzyszeniu Konsumentów Polskich oraz Federacji Konsumentów. Krajowa Rada S"downicza (KRS) podnios!a, #e projekt wkracza w regulacje dwóch ustaw, z czego jednej o randze kodeksu, co prowadzi do zaburzenia systemu prawnego. Zdaniem KRS, proponowane rozwi"zania s" niedostatecznie rozwini$te, a u#ywana terminologia nie jest dostosowana do wyst$puj"cej w Kodeksie post$powania cywilnego i w ustawie o kosztach s"dowych w sprawach cywilnych. Problematyka „post$powania grupowego” powinna znale(' rozwi"zanie systemowe wkomponowane prawid!owo w szeroko rozumian" procedur$ s"dow". Odpowiadaj"c na uwagi KRS, nale#y stwierdzi', #e post$powanie grupowe jest wkomponowane w system prawa procesowego cywilnego. Fakt, #e jest to regulacja nowa,

12

niemaj"ca tradycji w prawie polskim (z nielicznymi, lecz niesprawdzonymi wyj"tkami), sprawia, #e nie nale#y jej zamieszcza' w K.p.c. By' mo#e, je#eli post$powanie zbiorowe znajdzie uznanie w praktyce, zasadne oka#e si$ wprowadzenie tej instytucji do K.p.c. Jednak obecnie jest na to za wcze%nie. Zwi"zek Banków Polskich (ZBP) zg!osi! m.in. zastrze#enia dotycz"ce art. 1 projektu ustawy. Przepis ten nie koresponduje z art. 1 K.p.c., który zawiera definicj$ przedmiotu post$powania s"dowego. Wed!ug ZBP projektowana ustawa nie precyzuje poj$cia „podgrupy”. Projektowanym aktem wprowadza si$ do systemu prawa nowe poj$cie, nie definiuj"c go, co mo#e powodowa' trudno%ci w praktycznym stosowaniu regulacji. Zdaniem ZBP nie jest spójny z przepisami K.p.c. zawarty w projekcie przepis o ograniczeniu #"dania ustalenia odpowiedzialno%ci. W projekcie nale#a!oby równie# wskaza', kto jest powodem, cz!onek grupy czy grupa, oraz jaki status przys!uguje ka#demu z tych podmiotów. W"tpliwo%ci ZBP budzi odej%cie od regulacji dotycz"cych ponoszenia op!at przez strony z tytu!u zast$pstwa procesowego na rzecz adwokatów i radców prawnych. Zaproponowane w projekcie rozwi"zanie mo#e doprowadzi' do swoistej „amerykanizacji” naszego wymiaru sprawiedliwo%ci

i

wprowadzi'

praktyk$

„poszukiwania”

poszkodowanych

przez

potencjalnych pe!nomocników w celu zwielokrotnienia profitów z prowadzenia sprawy. ZBP stoi na stanowisku, #e art. 16 projektu jest niezgodny z art. 6 Konwencji o ochronie praw cz!owieka i podstawowych wolno%ci, gdy# brak mo#liwo%ci z!o#enia o%wiadczenia przez cz!onka grupy o wyst"pieniu z niej jest sprzeczny z prawem do s"du. Odnosz"c si$ do uwag ZBP, zauwa#y' trzeba, #e art. 1 K.p.c. zawiera definicj$ sprawy cywilnej, natomiast art. 1 projektu okre%la jego zakres przedmiotowy. W art. 1 projektu nie chodzi o definicj$ sprawy cywilnej, lecz o stwierdzenie, #e w ustawie chodzi o post$powanie cywilne (ergo o post$powanie w sprawie cywilnej). Poj$cia grupy i podgrupy daje si$ ustali' na podstawie art. 2 projektu. Chodzi o osoby, w odniesieniu do których wysoko%' roszczenia jest ujednolicona przy uwzgl$dnieniu wspólnych okoliczno%ci sprawy. Je#eli np. w ramach grupy osób poszkodowanych w wypadku komunikacyjnym s" osoby, które dozna!y obra#e& powierzchownych, a inne z!amania ko&czyn itp., to oczywiste staje si$ utworzenie podgrup, w ramach których dojdzie do zró#nicowania wysoko%ci roszcze&. Projekt normuje post$powanie grupowe, wprowadzaj"c odr$bno%ci w porównaniu z ogólnym przebiegiem procesu cywilnego. Wymóg wykazania interesu prawnego przy powództwie o ustalenie prawa lub stosunku prawnego nie jest nienaruszalnym za!o#eniem konstrukcyjnym, lecz zasad", od której w naszym systemie prawnym zachodz" wyj"tki (zob. np. art. 252 § 1

13

K.s.h.). Okre%lenie powoda wynika z art. 4 ust. 1 i 3 projektu. Jest nim zawsze reprezentant grupy. W zakresie zawartych w projekcie zasad dotycz"cych ponoszenia przez strony op!at z tytu!u zast$pstwa procesowego chodzi o stworzenie mechanizmu zach$caj"cego prawników do anga#owania si$ w prowadzenie trudnych procesów. Procesami takimi b$d" z pewno%ci" niektóre sprawy zwi"zane z dochodzeniem roszcze& w post$powaniu grupowym. Odpowiadaj"c na zarzut niezgodno%ci art. 16 projektu z art. 6 Konwencji o ochronie praw cz!owieka i podstawowych wolno%ci, nale#y stwierdzi', #e sugerowana sprzeczno%' nie zachodzi. Zakaz wyst"pienia cz!onka z grupy po uprawomocnieniu si$ postanowienia co do sk!adu grupy wynika z konieczno%ci zapewnienia sprawno%ci post$powania s"dowego. Mo#liwo%' dowolnego wyst"pienia z grupy powodowa!aby dezorganizacj$ przebiegu post$powania wskutek wyst"pienia z grupy poszczególnych jej cz!onków. Nale#y wskaza', #e je#eli kto% zdecyduje si$ na przyst"pienie do grupy, to musi by' %wiadomy wynikaj"cych z tego konsekwencji

prawnych. W projekcie zastosowano technik$ opt-in, w której

przyst"pienie do grupy okre%lonej osoby dokonuje si$ przez z!o#enie stosownego o%wiadczenia. Konfederacja Pracodawców Polskich (KPP) zg!osi!a zastrze#enia w stosunku do art. 1 projektu. Zdaniem KPP, projekt ustawy nie zawiera #adnych ogranicze& przedmiotowych ani podmiotowych co do stosowania trybu post$powania grupowego, co mo#e powodowa' trudno%ci w stosowaniu ustawy, ze wzgl$du na ró#nice mi$dzy poszczególnymi stanami faktycznymi. W"tpliwo%ci wywo!uje liczba osób niezb$dna do wniesienia powództwa grupowego. Wyja%nienia wymaga, na czym ma polega' ujednolicenie roszcze& pieni$#nych, w tym ujednolicenie w podgrupach. Wed!ug KPP nie jest w!a%ciwym rozwi"zaniem brak wymogu wykazania interesu prawnego dla dochodzenia roszczenia o ustalenie. Projekt nie zawiera regulacji dotycz"cej odpowiedzialno%ci reprezentanta wobec pozosta!ych cz!onków grupy za nierzetelne prowadzenie procesu. Zawarty w projekcie system wi$kszo%ciowego decydowania o dokonaniu dyspozytywnych (cofni$cie pozwu, zrzeczenie si$ lub ograniczenie roszczenia, zawarcie ugody) czynno%ci mo#e budzi' w"tpliwo%ci natury konstytucyjnej. Zakres ustawy jest %wiadomie zakre%lony szeroko i nie nale#y wprowadza' w tym przedmiocie ogranicze&. Podstawowym wyznacznikiem dopuszczalno%ci post$powania grupowego jest wymóg, wynikaj"cy z art. 1 projektu, wed!ug którego chodzi tylko o te przypadki, gdy roszczenia cz!onków grupy s" oparte na jednakowej podstawie faktycznej albo na jednakowej podstawie prawnej, je#eli istotne okoliczno%ci faktyczne uzasadniaj"ce #"danie

14

s" wspólne dla wszystkich roszcze&. Liczba osób konstytuuj"ca grup$ w rozumieniu projektu jest kwesti" konwencji. Nie ma natomiast w"tpliwo%ci, #e prowadzenie „zwyk!ego” procesu cywilnego, w którym mieliby%my do czynienia z 10 wspó!uczestnikami, by!oby w praktyce rzecz" niezmiernie trudn". To samo przez si$ wystarcza, aby uzna', #e liczba 10 cz!onków grupy nie jest za ma!a. Z przepisu art. 2 ust. 1 projektu wynika, #e ujednolicenie odnosi si$ do wysoko%ci roszcze&. Wysoko%' roszcze& zostaje ujednolicona wy!"cznie na potrzeby post$powania grupowego. Nie wyklucza to dochodzenia innych roszcze& w odr$bnym procesie. Powództwo grupowe w pewnych przypadkach s!u#y tak#e ochronie osób niezidentyfikowanych, np. w przypadku roszcze& o zaniechanie naruszenia %rodowiska. W zwi"zku z tym w projektowanej ustawie

stworzono mechanizm, który umo#liwi

dochodzenie roszcze&, które dot"d nie by!y realizowane z takich przyczyn, jak „nieop!acalno%'” procesu indywidualnego ze wzgl$du na nisk" wysoko%' roszczenia czy trud i koszty ponoszone przez indywidualnego powoda. Relacja mi$dzy reprezentantem grupy a jej cz!onkami wykracza poza problematyk$ procesow". Aby by' reprezentantem grupy, trzeba mie' akceptacj$ jej cz!onków. Nikt nie musi przyst$powa' do grupy (za!o#enie opt-in), je#eli nie godzi si$ na osob$ reprezentanta. Relacje mi$dzy reprezentantem grupy i jej cz!onkami okre%la prawo materialne. Propozycja zast"pienia wymogu zgody wi$kszo%ci wymaganiem zgody powodowa!aby dezorganizacj$ przebiegu post$powania wskutek wyst"pienia z grupy poszczególnych jej cz!onków. Nale#y wskaza', #e je#eli kto% zdecyduje si$ na przyst"pienie do grupy, to musi by' %wiadomy wynikaj"cych z tego konsekwencji prawnych. W projekcie zastosowano technik$ opt-in, w której przyst"pienie do grupy okre%lonej osoby dokonuje si$ przez z!o#enie stosownego o%wiadczenia. Zdaniem Narodowego Banku Polskiego nale#y rozwa#y', czy projektowana ustawa nie powinna przewidywa' stosownej zmiany art. 17 K.p.c. w zwi"zku z przyj$ciem, #e post$powanie grupowe nale#y do w!a%ciwo%ci s"du okr$gowego. Ponadto z projektu nie wynika wprost, czy wszyscy cz!onkowie grupy maj" wyrazi' zgod$ na osob$ reprezentanta. Nie jest zasadna uwaga zg!oszona do art. 3 projektu dotycz"ca nieokre%lenia w projektowanym przepisie w!a%ciwo%ci rzeczowej s"dów okr$gowych. Zauwa#y' trzeba, #e w projekcie nie chodzi o w!a%ciwo%' rzeczow" s"du (zob. art. 17 pkt 4 K.p.c.), lecz o ograniczenie liczby s"dów, które b$d" prowadzi!y post$powania grupowe, przez co nast"pi kumulacja tych spraw, pozwalaj"ca s$dziom na zdobycie wi$kszego do%wiadczenia. Zgoda na osob$ reprezentanta, o której mowa w art. 6 ust. 2 projektu, jest zgod" wszystkich cz!onków,

15

którzy utworzyli grup$ przed wytoczeniem powództwa. Osób, które nie wyrazi!y zgody na reprezentanta, na tym etapie by' nie mo#e, bo nie wesz!yby one do grupy. Osoba przyst$puj"ca do grupy w pó(niejszym czasie wyra#a implicite zgod$ na jej reprezentanta. Wed!ug Stowarzyszenia Konsumentów Polskich (SKP) do kr$gu podmiotów uprawnionych do wytaczania powództw grupowych powinny zosta' równie# zaliczone organizacje konsumenckie. Ponadto w stosunku do powiatowych (miejskich) rzeczników konsumentów nie powinno stosowa' si$ regulacji dotycz"cych kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. W projekcie celowo zrezygnowano z rozwi"zania, wed!ug którego reprezentantem grupy mo#e by' organizacja spo!eczna. Organizacje spo!eczne nie maj" dostatecznego do%wiadczenia oraz %rodków finansowych na prowadzenie tego typu spraw. Jednak#e, je#eli w praktyce oka#e si$, #e przyznanie takiego przywileju organizacjom spo!ecznym oka#e si$ celowe, mo#na znowelizowa' projekt w kierunku umo#liwienia tym podmiotom wytaczania powództw grupowych. Kaucja zabezpiecza tzw. roszczenie o zwrot kosztów na wypadek oddalenia powództwa. Nie ma znaczenia, czy reprezentantem grupy jest rzecznik konsumentów czy inna osoba. W razie przegranej koszty nale#y zap!aci'. Jasne i klarowne zasady w tym wzgl$dzie s" niezb$dne ze wzgl$du na konieczno%' zabezpieczenia tak#e interesów pozwanego. Projekt aktu

zosta! uzgodniony z Komisj" Wspóln" Rz"du i Samorz"du

Terytorialnego. Projektowana ustawa zosta!a zamieszczona w Biuletynie Informacji Publicznej (na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwo%ci (www.ms.gov.pl)) zgodnie z przepisami ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o dzia!alno%ci lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414). *aden podmiot nie zg!osi!, w trybie wy#ej wymienionej ustawy, zainteresowania udzia!em w pracach nad przedmiotowym projektem. 4. Skutki spo!eczno-gospodarcze oraz finansowe wprowadzenia ustawy 4.1. Wp!yw na sektor finansów publicznych, w tym na bud#et pa&stwa i bud#ety jednostek samorz"du terytorialnego

16

Wej%cie w #ycie projektowanej ustawy mo#e spowodowa' skutki w postaci obni#enia dochodów bud#etowych z tytu!u op!at s"dowych w cz$%ci 15 bud#etu pa&stwa – „S"dy powszechne”, w zwi"zku z ustaleniem op!aty s"dowej w post$powaniu grupowym w ni#szej wysoko%ci ni# w post$powaniu zwyczajnym. Ustalenie wysoko%ci tych skutków jest jednak trudne do oszacowania z uwagi na brak danych dotycz"cych przewidywanej liczby spraw, które b$d" rozpatrywane w post$powaniu grupowym, warto%ci przedmiotów sporu lub przedmiotów zaskar#enia, a tak#e liczebno%ci grup sk!adaj"cych pozwy zbiorowe. 4.2. Wp!yw na rynek pracy Regulacja nie b$dzie mia!a wp!ywu na rynek pracy. 4.3. Wp!yw na konkurencyjno%' gospodarki i przedsi$biorczo%', w tym na funkcjonowanie przedsi$biorstw Regulacja nie wp!ynie na konkurencyjno%' gospodarki. 4.4. Wp!yw na sytuacj$ i rozwój regionalny Regulacja nie wp!ynie na sytuacj$ i rozwój regionalny. 5. Zgodno%' z prawem Unii Europejskiej Materia obj$ta przedmiotowym projektem jest zgodna z prawem Unii Europejskiej.

03/16si

17

rl-:

i\ t

c;' "l"

{

URZ D KOMITETU INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ SEKRETARZ INTEGRACJI KOMITETU EUROPEJSKIEJ SEKRETARZ STANU Miko aj Dotugielewicz Min.MD/5,ti ros,Dptrnu Warszawa,dnia Smarca 2009 r. Pan Maciej Berek Sekretarz Radv Ministrów opinia o zgodno ciz prawem Unii Europejskiej projektu ustawy o docltodzeniuroszcze lupost powaniugrupo}|:,ym sporz dzona na podstawie art. 9 pkt 3 w zw. z art.2 ust. 1 pkt pkt2a ustawy dnia 2 i ust. 2 z 8 sierpnia 1996r. o Komitecie Integracji Europejskiej (Dz. U. Nr 106, poz. 494) przez Sekretarza Komitetu Integracji Europejskiej Mikolaja Dowgielewicza

PclnieMinistrze' Sz nown}, W zwt zku z projektern ustawy o dochodzeniu roszcze w post powaniu grupowym, przed o onym wraz z uzasadnieniemoraz ocen skutków regulacji(pismoz dnia 5.03.2009r., nr RM-10-35-09),uprzejmieinformuj ' e nie zg 'aszam uwag. pozwalam sobie vryrazi nast puj c opini : Jednocze nie

Przedmiot regulacji nie jest obj fy prawem Unii Europejskiej.

Z powa aniem,

Do uprzeimejwiadomo

ci:

Pan Zbigniew Wrona PodsekretarzStanu MinisterstwoSprawiedliwo

ci

_:''

'', '

,,:' ,r: I

:.',L.'l ;r;..,,.,;"irlrjy :

-03U6 ..i009 2 . ^a L , ! i p