1281

Druk nr 1281 Warszawa, 30 pa!dziernika 2008 r. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Prezes Rady Ministrów RM 10-183-08 Pan Bronis"aw Komorowski Marsza"ek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. przedstawiam Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy

- o zmianie ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post!powaniu s"dowym bez nieuzasadnionej zw#oki. W za"#czeniu przedstawiam tak$e opini% proponowanych regulacji z prawem Unii Europejskiej.

dotycz#c#

zgodno&ci

Ponadto uprzejmie informuj%, $e do prezentowania stanowiska Rz#du w tej sprawie w toku prac parlamentarnych zosta" upowa$niony Minister Sprawiedliwo&ci.

(-) Donald Tusk

Projekt USTAWA z dnia

o zmianie ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post!powaniu s"dowym bez nieuzasadnionej zw#oki

Art. 1. W ustawie z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843) wprowadza si% nast%puj#ce zmiany: 1) tytu" ustawy otrzymuje brzmienie: „o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki”; 2) w art. 1 ust. 1 otrzymuje brzmienie: „1. Ustawa reguluje zasady i tryb wnoszenia oraz rozpoznawania skargi strony, której prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zw"oki zosta"o naruszone na skutek dzia"ania lub bezczynno&ci s#du lub prokuratora prowadz#cego lub nadzoruj#cego post%powanie przygotowawcze.”; 3) w art. 2: a) po ust. 1 dodaje si% ust. 11 w brzmieniu: „11. Przepis ust. 1 stosuje si% odpowiednio do post%powania przygotowawczego.”, b) ust. 2 otrzymuje brzmienie: „2. Dla stwierdzenia, czy w sprawie dosz"o do przewlek"o&ci post%powania, nale$y w szczególno&ci oceni' terminowo&' i prawid"owo&' czynno&ci podj%tych przez s#d, w celu wydania w sprawie rozstrzygni%cia co do istoty albo czynno&ci podj%tych przez prokuratora prowadz#cego albo nadzoruj#cego post%powanie przygotowawcze w celu zako(czenia post%powania przygotowawczego lub czynno&ci podj%tych przez s#d lub

komornika s#dowego w celu przeprowadzenia i zako(czenia sprawy egzekucyjnej albo innej sprawy dotycz#cej wykonania orzeczenia s#dowego, uwzgl%dniaj#c charakter sprawy, stopie( faktycznej i prawnej jej zawi"o&ci, znaczenie dla strony, która wnios"a skarg%, rozstrzygni%tych w niej zagadnie( oraz zachowanie si% stron, a w szczególno&ci strony, która zarzuci"a przewlek"o&' post%powania.”; 4) w art. 4: a) po ust. 1 dodaje si% ust. 1¹ i 1² w brzmieniu: „1¹. Je$eli skarga dotyczy przewlek"o&ci post%powania przed s#dem rejonowym i s#dem okr%gowym – w"a&ciwy do jej rozpoznania w ca"o&ci jest s#d apelacyjny. 1². Je$eli skarga dotyczy przewlek"o&ci post%powania przed s#dem okr%gowym i s#dem apelacyjnym – w"a&ciwy do jej rozpoznania w ca"o&ci jest s#d apelacyjny.”, b) dodaje si% ust. 5 w brzmieniu: „5. Je$eli skarga dotyczy przewlek"o&ci post%powania przygotowawczego, w"a&ciwy do jej rozpoznania jest s#d prze"o$ony nad s#dem, który by"by w"a&ciwy rzeczowo do rozpoznania sprawy.”; 5) w art. 5 dodaje si% ust. 4 w brzmieniu: „4. Skarg% dotycz#c# post%powania przygotowawczego wnosi si% do prokuratora prowadz#cego lub nadzoruj#cego to post%powanie.”; 6) w art. 6 ust. 3 otrzymuje brzmienie: „3. Skarga mo$e zawiera' $#danie wydania s#dowi rozpoznaj#cemu spraw% wzgl%dnie prokuratorowi prowadz#cemu lub nadzoruj#cemu post%powanie przygotowawcze zalecenia podj%cia w wyznaczonym terminie odpowiednich czynno&ci oraz zas#dzenia odpowiedniej sumy pieni%$nej, o której mowa w art. 12 ust. 4.”; 7) art. 7 otrzymuje brzmienie: „Art. 7. S#d lub prokurator, do którego wniesiono skarg%, przedstawia j# niezw"ocznie s#dowi w"a&ciwemu wraz z aktami sprawy, w której toczy si% post%powanie.”; 8) w art. 10 po ust. 2 dodaje ust. 21 w brzmieniu: „21. Je$eli skarga dotyczy przewlek"o&ci post%powania przygotowawczego s#d w"a&ciwy zawiadamia Skarb Pa(stwa – prokuratora prze"o$onego nad prokuratorem

2

prowadz#cym lub nadzoruj#cym post%powanie przygotowawcze, dor%czaj#c mu odpis skargi.”; 9) w art. 12: a) ust. 3 i 4 otrzymuj# brzmienie: „3. Na $#danie skar$#cego lub z urz%du s#d zaleca podj%cie przez s#d rozpoznaj#cy spraw% co do istoty albo przez prokuratora prowadz#cego lub nadzoruj#cego post%powanie przygotowawcze odpowiednich czynno&ci w wyznaczonym terminie, chyba $e wydanie zalece( jest oczywi&cie zb%dne. Zalecenia nie mog# wkracza' w zakres oceny faktycznej i prawnej sprawy. 4. Uwzgl%dniaj#c skarg%, s#d na $#danie skar$#cego przyznaje od Skarbu Pa(stwa, a w przypadku skargi na przewlek"o&' post%powania prowadzonego przez komornika – od komornika, sum% pieni%$n# w wysoko&ci od 2 000 z"otych do 20 000 z"otych.”, b) dodaje si% ust. 5 i 6 w brzmieniu: „5. W przypadku przyznania sumy pieni%$nej od Skarbu Pa(stwa, wyp"aty dokonuje: 1) s#d prowadz#cy post%powanie, w którym nast#pi"a przewlek"o&' post%powania – ze &rodków w"asnych tego s#du, 2)

prokuratura

okr%gowa,

w

której

okr%gu

prowadzone

jest

post%powanie

przygotowawcze, w którym nast#pi"a przewlek"o&' post%powania, a w odniesieniu do post%powa( przygotowawczych prowadzonych przez wydzia"y zamiejscowe Biur do Spraw Przest%pczo&ci Zorganizowanej Prokuratury Krajowej – w"a&ciwa prokuratura apelacyjna – ze &rodków w"asnych tych prokuratur. 6. W sytuacji przyznania sumy pieni%$nej w przypadku, o którym mowa w art. 4 ust. 1¹, wyp"aty dokonuje s#d okr%gowy, a w przypadku, o którym mowa w art. 4 ust. 1², wyp"aty dokonuje s#d apelacyjny, ze &rodków w"asnych tego s#du.”; 10) w art. 13: a) ust. 1 otrzymuje brzmienie: „1. Odpis orzeczenia uwzgl%dniaj#cego skarg% s#d dor%cza prezesowi w"a&ciwego s#du. Prezes s#du, któremu dor%czono orzeczenie, jest obowi#zany do podj%cia czynno&ci nadzoru,

przewidzianych

w

ustawie

z

dnia

27

lipca

2001

r.

–

Prawo

1)

o ustroju s#dów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, z pó!n. zm. ).”, 1)

Zmiany wymienionej ustawy zosta"y og"oszone w Dz. U. z 2001 r. Nr 154, poz. 1787, z 2002 r. Nr 153, poz. 1271, Nr 213, poz. 1802 i Nr 240, poz. 2052, z 2003 r. Nr 188, poz. 1838 i Nr 228, poz. 2256, z 3

b) dodaje si% ust. 3 w brzmieniu: „3. Odpis

orzeczenia

uwzgl%dniaj#cego

skarg%

dotycz#c#

post%powania

przygotowawczego s#d dor%cza prokuratorowi prze"o$onemu nad prokuratorem prowadz#cym albo nadzoruj#cym post%powanie przygotowawcze. Prokurator, któremu dor%czono odpis orzeczenia, jest obowi#zany do podj%cia czynno&ci nadzoru, przewidzianych

w

przepisach

ustawy

z

dnia

20

czerwca

1985

r.

o prokuraturze (Dz. U. z 2008 r. Nr 7, poz. 39).”; 11) art. 14 otrzymuje brzmienie: „Art. 14. Skar$#cy mo$e wyst#pi' z now# skarg# w tej samej sprawie po up"ywie 12 miesi%cy, a w post%powaniu przygotowawczym, w którym stosowane jest tymczasowe aresztowanie, oraz w sprawie egzekucyjnej lub innej dotycz#cej wykonania orzeczenia s#dowego – po up"ywie 6 miesi%cy, od daty wydania przez s#d orzeczenia, o którym mowa w art. 12.”; 12) w art. 17 ust. 3 otrzymuje brzmienie: „3.

Uwzgl%dniaj#c lub odrzucaj#c skarg%, s#d z urz%du zwraca uiszczon# od niej

op"at%.”. Art. 2. 1. W okresie 6 miesi%cy od dnia wej&cia w $ycie niniejszej ustawy osoby, które przed tym dniem z"o$y"y skarg% do Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka, zwanego dalej „Trybuna"em”, zarzucaj#c naruszenie w post%powaniu przygotowawczym prawa do rozpoznania sprawy w rozs#dnym terminie, o którym mowa w art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw cz"owieka i podstawowych wolno&ci (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, z pó!n. zm.2)), mog# wnie&' skarg% o stwierdzenie przewlek"o&ci post%powania na podstawie przepisów niniejszej ustawy, je$eli skarga do Trybuna"u zosta"a wniesiona w toku post%powania przygotowawczego, którego ona dotyczy, i o ile Trybuna" nie wyda" postanowienia w przedmiocie dopuszczalno&ci skargi. 2. Skarga wniesiona w trybie ust. 1 powinna wskazywa' dat% wniesienia skargi do Trybuna"u.

2004 r. Nr 34, poz. 304, Nr 130, poz. 1376, Nr 185, poz. 1907 i Nr 273, poz. 2702 i 2703, z 2005 r. Nr 13, poz. 98, Nr 131, poz. 1102, Nr 167, poz. 1398, Nr 169, poz. 1410, 1413 i 1417, Nr 178, poz. 1479 i Nr 249, poz. 2104, z 2006 r. Nr 144, poz. 1044 i Nr 218, poz. 1592, z 2007 r. Nr 25, poz. 162, Nr 64, poz. 433, Nr 73, poz. 484, Nr 99, poz. 664, Nr 112, poz. 766, Nr 136, poz. 959, Nr 204, poz. 1482 i Nr 230, poz. 1698 oraz z 2008 r. Nr 41, poz. 251. 2) Zmiany wymienionej ustawy zosta"y og"oszone w Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, z 1995 r. Nr 36, poz. 175, 176 i 177, z 1998 r. Nr 147, poz. 962, z 2001 r. Nr 23, poz. 266 oraz z 2003 r. Nr 42, poz. 364. 4

3. W"a&ciwy

s#d

niezw"ocznie

zawiadamia

ministra

w"a&ciwego

do

spraw

zagranicznych o skargach wniesionych w trybie, o którym mowa w ust. 1. Art. 3. Ustawa wchodzi w $ycie z dniem 1 stycznia 2009 r.

5

UZASADNIENIE Projektowana zmiana przepisów ma na celu podniesienie skuteczno&ci ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843) jako &rodka maj#cego przeciwdzia"a' przewlek"o&ci post%powa( oraz maj#cego zapewnia' efektywny

i

realny

tryb

przeciwdzia"ania

przewlek"o&ci

post%powania

przygotowawczego, s#dowego i wykonawczego. Dotychczasowa praktyka stosowania ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki pozwala na stwierdzenie, i$ nie stanowi ona w pe"ni skutecznego &rodka przeciwdzia"aj#cego przewlek"o&ci post%powania. W 2004 r., po wej&ciu w $ycie ustawy, tj. w okresie od dnia 17 wrze&nia 2004 r. do dnia 31 grudnia 2004 r. "#cznie w s#dach powszechnych: okr%gowych i apelacyjnych za"atwiono 1824 skargi, w tym: 1166 odrzucono, 368 oddalono, za& 290 uwzgl%dniono. )#czna wysoko&' zas#dzonych od Skarbu Pa(stwa i od komorników sum pieni%$nych wynios"a 396 910 z", zatem &rednio zas#dzono w jednej sprawie po 2405 z". W 2005 r. do s#dów powszechnych wp"yn%"o "#cznie 4515 skarg na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki. Spo&ród 4921 spraw za"atwionych w 2005 r.: 1 607 skarg zosta"o oddalonych, 2313 skarg odrzucono, 1001 skarg uwzgl%dniono, w tym w 643 przypadkach przyznano kwoty pieni%$ne, przy czym "#cznie w skali kraju ich warto&' wynios"a 1 449 184,03 z". Oznacza to, i$ &rednio zas#dzano kwot% 2253 z" w jednej sprawie. W 2006 r. do s#dów powszechnych wp"yn%"o "#cznie 2659 skarg, w tym 424 skargi do s#dów apelacyjnych i 2235 skarg do s#dów okr%gowych. Za"atwiono "#cznie 2746 skarg, z tego odrzucono 855 skarg, oddalono 937 skarg, w inny sposób za"atwiono 357 skarg, za& 597 skarg uwzgl%dniono, w tym w 367 sprawach zas#dzono sumy pieni%$ne w "#cznej kwocie 641 994 z". *rednio w jednej sprawie zas#dzono wi%c 1749 z". W 2007 r. do s#dów powszechnych wp"yn%"y "#cznie 2643 skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki, w tym 628 skarg do s#dów apelacyjnych i 2015 skarg do s#dów okr%gowych. S#dy rozpozna"y 2618 skarg, "#cznie odrzucono 813 skarg, oddalono 922 skargi, w inny sposób

za"atwiono 340 skarg, za& 542 skargi uwzgl%dniono, w tym w 350 sprawach zas#dzono sumy pieni%$ne w "#cznej kwocie 714 530 z", tj. &rednio po 2041,50 z" w jednej sprawie. Analiza powy$szych danych prowadzi do wniosku, i$ s#dy, nawet gdy stwierdzaj# przewlek"o&' post%powania, zbyt rzadko stosuj# &rodek o charakterze kompensacyjnym, jakim jest odpowiednia suma pieni%$na. Zastrze$enia budzi tak$e sama wysoko&' kwot przyznawanych przez s#dy wynosz#ca zaledwie oko"o 20 % kwoty maksymalnej, jak# s#dy w"adne s# przyzna' skar$#cym. Praktyka stosowania ustawy wskazuje równie$, i$ wielokrotnie s#dy, dokonuj#c oceny d"ugotrwa"o&ci post%powania, nie uwzgl%dniaj# jednak standardów orzecznictwa Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka w Strasburgu w zakresie wp"ywu dotychczasowego przebiegu post%powania na jego stan w dacie rozpoznawania skargi oraz w zakresie braku ustalenia podstawowej przes"anki, jak# jest ocena, czy post%powanie nie trwa d"u$ej, ni$ jest to konieczne do rozpoznania sprawy. Wskaza' równie$ nale$y, i$ Europejski Trybuna" Praw Cz"owieka w ostatnio wydanych wyrokach w sprawach Tur przeciwko Polsce (wyrok z dnia 23 pa!dziernika 2007 r., skarga nr 21695/05) oraz Zwo!niak przeciwko Polsce (wyrok z dnia 13 listopada 2007 r., skarga nr 25728/05), pomimo skorzystania przez skar$#cych z mo$liwo&ci z"o$enia skargi na przewlek"o&' post%powania, nie uzna" ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843) za skuteczny &rodek krajowy w rozumieniu art. 13 Konwencji i stwierdzi", $e dosz"o do naruszenia wskazanego przepisu. W sprawach Trybuna" zas#dzi" na rzecz skar$#cych odpowiednio – 10 500 euro i 9000 euro tytu"em zado&'uczynienia, nadto w sprawie Zwo!niak przeciwko Polsce Trybuna" przyzna" skar$#cemu kwot% 650 euro tytu"em zwrotu kosztów post%powania. Podkre&li' wypada, $e zastosowanie ustawy ograniczone jest wy"#cznie do post%powania s#dowego i wykonawczego. Orzecznictwo Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka w Strasburgu przywi#zuje wag% do istnienia krajowych &rodków prawnych pozwalaj#cych na dokonywanie s#dowej kontroli prawid"owo&ci i terminowo&ci czynno&ci podejmowanych przez organy wymiaru sprawiedliwo&ci. Takiego kryterium nie spe"nia kontrola wykonywana przez prokuratora nadzoruj#cego lub prokuratora prze"o$onego nad prokuratorem prowadz#cym

&ledztwo

w

zakresie

dotycz#cym

przed"u$ania

czasu

trwania

2

post%powania przygotowawczego. Brak jest zatem aktualnie w prawie polskim skutecznego &rodka odwo"awczego w rozumieniu art. 13 Konwencji o ochronie praw cz"owieka i podstawowych wolno&ci do w"a&ciwych w"adz krajowych na nadmiern# d"ugo&' post%powania przygotowawczego. Projektowana ustawa wype"nia t% luk%, maj#c na wzgl%dzie, i$ instytucja skarg do Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka w Strasburgu ma charakter subsydiarny w stosunku do systemów krajowych gwarantuj#cych prawa cz"owieka. W

sposób

po&redni

przygotowawczego

wprowadzenie

mo$e

przyczyni'

skargi

na

si%

skrócenia

do

przewlek"o&'

post%powania

nadmiernej

d"ugo&ci

tymczasowego aresztowania, a zaznaczy' nale$y, i$ przewlek"o&' tymczasowego aresztowania równie$ stanowi przedmiot skarg do Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka w Strasburgu. Na problem d"ugotrwa"o&ci stosowania tego &rodka zapobiegawczego zwraca uwag% Tymczasowa Rezolucja Komitetu Ministrów Rady Europy CM/ResDH (2007)75 dotycz#ca wyroków Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka w 44 sprawach przeciwko Polsce dotycz#cych nadmiernej d"ugo&ci aresztów tymczasowych, przyj%ta w dniu 6 czerwca 2007 r. Podkre&lenia wymaga, $e Trybuna" w swym orzecznictwie wskazywa", i$ zgodnie z wymogami Konwencji pa(stwo ma pewn# swobod% co do wyboru sposobu, w jaki zapewni jednostkom &rodek wymagany art. 13 i spe"ni obowi#zek konwencyjny wynikaj#cy z tego przepisu (tak m.in. w wyrokach: Kud"a przeciwko Polsce, wyrok z dnia 26 pa!dziernika 2000 r., skarga nr 30210/96, Byrzykowski przeciwko Polsce, wyrok z dnia 27 czerwca 2006 r., skarga nr 11562/05, Scordino przeciwko W"ochom, wyrok z dnia 29 marca 2006 r., skarga nr 36813/97). Projekt ustawy przewiduje mo$liwo&' z"o$enia skargi na przewlek"o&' post%powania przygotowawczego, je$eli na skutek dzia"ania b#d! bezczynno&ci prokuratora prowadz#cego lub nadzoruj#cego to post%powanie dosz"o do naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zw"oki. Dane statystyczne odnosz#ce si% do ilo&ci post%powa( przygotowawczych trwaj#cych ponad 1 rok pozwalaj# na stwierdzenie, i$ zasada podporz#dkowania prokuratorów oraz rozbudowany nadzór nie gwarantuj# w pe"ni rzeczywistej sprawno&ci post%powa( przygotowawczych. Wskaza' bowiem nale$y, i$ wed"ug stanu na dzie( 31 grudnia w latach (odpowiednio) 2005, 2006 i 2007 pozostawa"o nieza"atwionych spraw trwaj#cych od daty pierwszego

3

wp"ywu powy$ej roku – odpowiednio – 2 134 (w tym 977 spraw ponaddwuletnich), 2 781 (w tym 1 258 spraw ponaddwuletnich), 3 382 (w tym 1 555 spraw ponaddwuletnich). Projekt zak"ada, $e okre&lone dotychczas w art. 2 ust. 2 ustawy kryteria oceny poj%cia rozpoznania sprawy w rozs#dnym terminie b%d# mia"y zastosowanie tak$e w odniesieniu do post%powania przygotowawczego. Kryteria te wzorowane s# bowiem na stanowisku Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka w Strasburgu. Projekt przyjmuje, $e skarg% dotycz#c# post%powania przygotowawczego wnosi si% do prokuratora prowadz#cego lub nadzoruj#cego to post%powanie, za& s#dem w"a&ciwym do rozpoznania skargi jest s#d prze"o$ony nad s#dem, który by"by w"a&ciwy rzeczowo do rozpoznania sprawy. Jest to bowiem zwi#zane z przyj%tym w ustawie rozwi#zaniem, i$ post%powanie ze skargi na przewlek"o&' post%powania uregulowane jest jako post%powanie incydentalne (wpadkowe) w ramach post%powania co do istoty sprawy. Projekt,

wzorem

obowi#zuj#cych

rozwi#za(

w

post%powaniu

s#dowym

i wykonawczym, nak"ada obowi#zek niezw"ocznego (bez podejmowania jakichkolwiek czynno&ci) przedstawienia skargi przez prokuratora prowadz#cego lub nadzoruj#cego post%powanie przygotowawcze – wraz z aktami sprawy – s#dowi w"a&ciwemu. W projekcie przyj%to tak$e obowi#zek informowania przez s#d prokuratora prze"o$onego nad prokuratorem prowadz#cym lub nadzoruj#cym post%powanie przygotowawcze o wniesionej skardze dotycz#cej przewlek"o&ci post%powania przygotowawczego. Podstawowym sposobem uwzgl%dnienia skargi jest stwierdzenie, $e w post%powaniu, którego skarga dotyczy, nast#pi"o naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w rozs#dnym terminie. W skardze wniesionej w toku post%powania mo$liwe jest tak$e zg"oszenie przez skar$#cego $#dania wydania prokuratorowi prowadz#cemu lub nadzoruj#cemu post%powanie przygotowawcze wi#$#cych zalece(, które jednak nie mog# wkracza' w zakres oceny faktycznej i prawnej sprawy. Projekt przyjmuje równie$ rozwi#zanie, i$ w przypadku gdy skarga na przewlek"o&' post%powania jest zasadna, a strona w skardze $#da"a wydania s#dowi rozpoznaj#cemu spraw% co do istoty lub prokuratorowi prowadz#cemu lub nadzoruj#cemu post%powanie przygotowawcze wi#$#cych zalece(, wówczas s#d w"a&ciwy zaleca podj%cie odpowiednich czynno&ci w wyznaczonym terminie. Dotychczas ustawa w takich wypadkach pozostawia"a s#dowi w"a&ciwemu uprawnienie wydania wi#$#cych zalece(.

4

Proponowane rozwi#zanie obligatoryjnego wydawania zalece( s"u$y' ma podniesieniu skuteczno&ci skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu przygotowawczym i s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki. Wskaza' nale$y, i$ $#danie wydania wi#$#cych zalece( stanowi realny &rodek przeciwdzia"ania dalszemu istnieniu przewlek"o&ci post%powania. Zalecenia takie s#d rozpoznaj#cy skarg% b%dzie móg" wyda', o ile uzna to za celowe i niezb%dne, równie$ z urz%du. W ka$dym jednak wypadku, gdy wydanie zalece( jest oczywi&cie zb%dne, s#d rozpoznaj#cy skarg% b%dzie móg" odst#pi' od ich wydania. Taka sytuacja mo$e mie' miejsce np. wówczas, gdy po wniesieniu skargi, ale przed przekazaniem akt s#dowi rozpoznaj#cemu skarg%, dojdzie do podj%cia przez s#d, komornika lub prokuratora prowadz#cego albo nadzoruj#cego post%powanie czynno&ci, o których zalecenie podj%cia wnioskowa"a strona. W celu zwi%kszenia efektywno&ci skargi na przewlek"o&' post%powania, poprzez pryzmat jej oceny jako skutecznego &rodka krajowego w rozumieniu przepisu art. 13 Konwencji o ochronie praw cz"owieka i podstawowych wolno&ci, projekt przewiduje obligatoryjne zas#dzanie przez s#d sumy pieni%$nej w kwocie od 2000 do 15 000 z"otych na rzecz skar$#cego, o ile wyst#pi on z takim $#daniem, a skarga oka$e si% zasadna. W chwili obecnej ustawa przewiduje fakultatywno&' zas#dzania przez s#dy odpowiedniej sumy pieni%$nej (w wysoko&ci nieprzekraczaj#cej 10 000 z"otych). Z praktyki

wynika,

$e

pomimo

stwierdzanej

przewlek"o&ci

post%powania

w zdecydowanej wi%kszo&ci s#dy oddalaj# $#dania finansowe zg"aszane przez strony b#d! zas#dzaj# kwoty symboliczne, np. 100 z" czy 200 z". Nale$y przy tym podkre&li', $e przyznanie na rzecz skar$#cego sumy pieni%$nej nie wyklucza mo$liwo&ci dochodzenia szkody, zarówno maj#tkowej, jak i niemaj#tkowej, w odr%bnym procesie cywilnym (art. 15 i 16 nowelizowanej ustawy). Wobec okoliczno&ci, i$ prokuratury rejonowe nie posiadaj# w"asnego bud$etu, projekt przyjmuje, i$ przyznane sumy pieni%$ne wyp"acane b%d# ze &rodków w"asnych w"a&ciwej

prokuratury

okr%gowej.

W

odniesieniu

za&

do

post%powa(

przygotowawczych prowadzonych przez wydzia"y zamiejscowe Biur do Spraw Przest%pczo&ci Zorganizowanej Prokuratury Krajowej projekt przyjmuje, i$ przyznane sumy pieni%$ne wyp"acane b%d# ze &rodków w"asnych w"a&ciwej prokuratury apelacyjnej.

5

Proponowane rozwi#zania uwzgl%dniaj# wypracowane w orzecznictwie Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka zasady dotycz#ce zarówno okre&lania wysoko&ci s"usznego zado&'uczynienia w razie stwierdzenia przewlek"o&ci post%powania, jak i dotycz#ce warunków, jakim musi odpowiada' &rodek krajowy, by móg" by' uznany za skuteczny w rozumieniu art. 13 Konwencji. Powy$sze rozwi#zania odpowiadaj# w szczególno&ci wskazaniom Trybuna"u zawartym w wyroku w sprawie Scordino przeciwko W"ochom, w którym Trybuna" uzna", $e istnieje silne, lecz mo$liwe do obalenia domniemanie, $e nadmierna przewlek"o&' post%powania powoduje szkod% moraln#. Przyj#", $e w niektórych przypadkach d"ugo&' ta mo$e skutkowa' jedynie minimaln# szkod# moraln# lub jej ca"kowitym brakiem. S#dy krajowe musz# zatem szczegó"owo uzasadnia' swoje rozstrzygni%cia w tym zakresie. Trybuna" zauwa$y" tak$e, $e zasada subsydiarno&ci, jaka obowi#zuje w jego orzecznictwie, nie oznacza zaniechania wszelkiego nadzoru nad rezultatami stosowania &rodków krajowych, albowiem Konwencja ma gwarantowa' prawa, które s# praktyczne i skuteczne. Dlatego te$ od Trybuna"u wymaga si% weryfikacji, czy sposób, w jaki prawo krajowe jest interpretowane i stosowane, wywo"uje skutki zgodne z zasadami Konwencji. W ten sposób Trybuna" przes#dzi", i$ s"u$y mu kontrola stosowania krajowych &rodków na przewlek"o&' post%powania. Trybuna" uzna" tak$e, i$ w przypadku, gdy organy krajowe stwierdz#, z naruszeniem zasad orzecznictwa ETPC, i$ w sprawie nie dosz"o do przewlek"o&ci post%powania lub gdy mimo stwierdzenia tej przewlek"o&ci – zainteresowana strona nie uzyska stosownego &wiadczenia pieni%$nego, które nie naprawia w ca"o&ci poniesionej straty, skar$#cy mo$e by' uznany za „ofiar%” naruszenia w rozumieniu art. 34 Konwencji. Projekt wprowadza równie$, w razie uwzgl%dniania skargi, obowi#zek podj%cia przez prezesa w"a&ciwego s#du czynno&ci nadzoru, przewidzianych w ustawie – Prawo o ustroju s#dów powszechnych. Podobny obowi#zek spoczywa' b%dzie tak$e na prokuratorze prze"o$onym nad prokuratorem prowadz#cym lub nadzoruj#cym post%powanie przygotowawcze, b%dzie on bowiem obowi#zany do podj%cia czynno&ci nadzoru, przewidzianych w przepisach ustawy o prokuraturze. Dotychczasowa praktyka stosowania ustawy ujawni"a problem jedynie fragmentarycznego badania przez s#dy toku post%powania w danej sprawie. W sytuacji bowiem, gdy skarga obejmuje zarówno post%powanie przed s#dem pierwszej, jak i

6

drugiej instancji, dochodzi do oddzielnego badania ka$dego z etapów post%powania przez ró$ne s#dy. I tak np. w sytuacji, gdy skarga dotyczy zarówno post%powania przed s#dem rejonowym, jak i okr%gowym, skarga w zakresie dotycz#cym post%powania przed s#dem rejonowym jest przekazywana do rozpoznania s#dowi okr%gowemu jako s#dowi prze"o$onemu, za& skarga w zakresie dotycz#cym post%powania przed s#dem okr%gowym jest rozpoznawana przez s#d apelacyjny. Taka praktyka s#dów jest niezgodna z celem ustawy, którym – jak wynika z jej uzasadnienia – by"a realizacja wyra$onej w art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasady, $e „ka$dy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zw"oki przez w"a&ciwy, niezale$ny, bezstronny i niezawis"y s#d” oraz okre&lonego w art. 6 Konwencji o ochronie praw cz"owieka i podstawowych wolno&ci obowi#zku rozpatrzenia sprawy przez organy s#dowe w „rozs#dnym terminie”. Nale$y przy tym zauwa$y', $e w orzecznictwie Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka w Strasburgu za „spraw%” uznaje si% ró$ne etapy post%powania s#dowego, o ile zmierzaj# one do uregulowania okre&lonych praw skar$#cego. W zwi#zku z powy$szym s#d, rozpatruj#c skarg% na przewlek"o&', powinien przeanalizowa' ca"o&' post%powania w sprawie. Projekt przyjmuje zatem, $e je$eli skarga dotyczy przewlek"o&ci post%powania przed s#dem rejonowym i s#dem okr%gowym – w"a&ciwy do jej rozpoznania w ca"o&ci jest s#d apelacyjny. Je$eli za& skarga dotyczy przewlek"o&ci post%powania przed s#dem okr%gowym i s#dem apelacyjnym – w"a&ciwy do jej rozpoznania w ca"o&ci jest s#d apelacyjny. Projekt konsekwentnie przewiduje, i$ w przypadku przyznania sumy pieni%$nej w razie stwierdzenia przewlek"o&ci, gdy skarga obejmowa"a post%powanie przed s#dem rejonowym i s#dem okr%gowym – wyp"aty sumy pieni%$nej dokonuje s#d okr%gowy, za& gdy skarga obejmowa"a post%powanie przed s#dem okr%gowym i s#dem apelacyjnym – wyp"aty sumy pieni%$nej dokonuje s#d apelacyjny, ze &rodków w"asnych tego s#du. Projektowane rozwi#zanie przyczyni si% do wzmo$enia nadzoru nad dzia"alno&ci# administracyjn# s#dów sprawowanego przez prezesów s#dów – art. 37 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju s#dów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, z pó!n. zm.). Powy$sze

rozwi#zania

spe"niaj#

zatem

w

pe"ni

wymogi

okre&lone

orzecznictwem Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka co do skuteczno&ci

7

krajowego &rodka na przewlek"o&' post%powania. B%d# równie$ stanowi"y istotne wzmocnienie i uszczelnienie dzia"a( nadzorczych nad s#dami i prokuratur#. Projekt, podobnie jak w post%powaniu s#dowym i wykonawczym, ogranicza mo$liwo&' wnoszenia kolejnych skarg na przewlek"o&' post%powania przygotowawczego. Przeciwne stanowisko mog"oby doprowadzi' do zniweczenia celu projektowanej regulacji. Wprowadzone ograniczenie ma charakter czasowy i wynosi 12 miesi%cy od wydania orzeczenia rozstrzygaj#cego o zasadno&ci skargi, w przypadku za& post%powania przygotowawczego, w którym stosowane jest tymczasowe aresztowanie – 6 miesi%cy. Projekt przyjmuje tak$e, i$ w przypadku odrzucenia skargi, s#d z urz%du zwraca stronie uiszczon# od niej op"at%. W sytuacji tej nie dochodzi do merytorycznego rozpoznania skargi. Nie uzasadnia to zatem obci#$ania skar$#cego ci%$arami fiskalnymi na rzecz Skarbu Pa(stwa. Wobec zmiany w ogólnym okre&leniu przedmiotu ustawy, projekt nadaje ustawie tytu": „o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu przygotowawczym i s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki”. Zasadniczym celem projektu ustawy jest zapewnienie, aby &rodek krajowy (skarga) przys"uguj#cy stronie w przypadku przewlek"o&ci post%powania by" zgodny ze standardami wynikaj#cymi z orzecznictwa ETPCz. Zasadniczym celem Ministerstwa Sprawiedliwo&ci pozostaje jednak usprawnienie pracy s#dów, tak aby ewentualna przewlek"o&' post%powania by"a zjawiskiem rzadkim. Minister Sprawiedliwo&ci podj#" szereg dzia"a( legislacyjnych i administracyjnych dla usprawnienia pracy s#dów i prokuratur. Priorytetowym zamierzeniem na najbli$sze 3 lata jest d#$enie do zagwarantowania obywatelom konstytucyjnego prawa do s#du, to jest do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zw"oki przez w"a&ciwy s#d. Ju$ podj%te, a tak$e zamierzone dzia"ania w tym kierunku obejmuj# zarówno sfer% organizacyjno-strukturaln#, zarz#dzanie kadrami i sprawami, jak te$ sfer% legislacyjn#, poprzez wprowadzenie regulacji usprawniaj#cych prac% w s#dach. W sferze legislacyjnej, w obszarze kodyfikacji karnych, wskaza' nale$y zw"aszcza na projektowane zmiany w ustawie – Kodeks karny, ustawie – Kodeks karny skarbowy, ustawie – Kodeks post%powania karnego, ustawie – Kodeks karny wykonawczy. Projekt nowelizacji, nad którym trwaj# prace, przewiduje istotne usprawnienie post%powania przyspieszonego, poprzez wprowadzenie mo$liwo&ci dobrowolnego poddania si% karze

8

ju$ w toku dochodzenia, oraz poprzez rezygnacj% z obligatoryjnego udzia"u obro(cy w takim post%powaniu. W zakresie post%powania karnego planuje si% te$ nowelizacj% art. 156 Kodeksu post%powania karnego, która ma zapewni' „równo&' broni” ju$ na etapie post%powania przygotowawczego i znacznie wi%kszy dost%p stron do akt na tym etapie post%powania, ni$ ma to miejsce w chwili obecnej. Dodatkowo planuje si% zmian% art. 263 § 4 Kodeksu post%powania karnego w kierunku wprowadzenia obowi#zku dor%czania oskar$onemu i jego obro(cy odpisów wniosków prokuratora w przedmiocie przed"u$enia tymczasowego aresztowania na podstawie art. 263 § 2 i 4 K.p.k. oraz odpisów postanowie( s#dów rejonowych i okr%gowych, zawieraj#cych wnioski skierowane do s#du apelacyjnego o przed"u$enie tymczasowego aresztowania w trybie art. 263 § 4 K.p.k. W zakresie post%powania cywilnego nale$y zwróci' szczególn# uwag% na projektowan# nowelizacj% Kodeksu post%powania cywilnego. Planowane zmiany obejm#, mi%dzy innymi, nast%puj#ce zagadnienia: 1. uproszczenie wykazywania umocowania przez pe"nomocnika b%d#cego adwokatem, radc# prawnym lub rzecznikiem patentowym, 2. modyfikacje w zakresie dokonywania dor%cze(, 3. rozszerzenie kompetencji referendarza s#dowego, 4. modyfikacje przeprowadzania dowodu z przes"uchania stron, 5. modyfikacje regulacji dotycz#cych mediacji. Na posiedzeniu Sejmu w dniu 17 wrze&nia 2008 r. odby"o si% pierwsze czytanie, zmierzaj#cego

do przyspieszenia i uproszczenia post%powania,

projektu ustawy

o zmianie ustawy – Kodeks post%powania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Celem

tej

nowelizacji

jest

wprowadzenie

do

polskiej

procedury

cywilnej

„elektronicznego post%powania upominawczego”, jako nowego post%powania odr%bnego, uzupe"niaj#cego katalog post%powa( ju$ istniej#cych, oraz utworzenie „e-s#du”. Nowe rozwi#zania prawne stworz# mo$liwo&' wnoszenia pozwu w postaci formularza on-line poprzez elektroniczny portal dost%powy s#du oraz dopuszcz# elektroniczne op"acenie pozwu na wzór rozwi#za( przyj%tych w handlu elektronicznym. Mo$liwo&' z"o$enia pozwu na elektronicznym formularzu jest rozwi#zaniem nowoczesnym i praktykowanym w niektórych wysoko rozwini%tych krajach. W tym post%powaniu w szczególno&ci ograniczeniu podlega' b%d# koszty przesy"ek, czas ich

9

dostarczenia, a tak$e czynno&ci techniczne zwi#zane z ekspediowaniem i przyj%ciem przesy"ki. Post%powanie elektroniczne nie tylko usprawni dzia"ania s#dów, ale przede wszystkim u"atwi stronom dost%p do s#du poprzez wykorzystanie elektronicznych &rodków komunikacji. Odno&nie spraw z zakresu prawa pracy i ubezpiecze( spo"ecznych, prowadzone s# obecnie prace nad projektem zmiany Kodeksu post%powania cywilnego w cz%&ci dotycz#cej dowodów z opinii bieg"ych lekarzy w sprawach z zakresu ubezpiecze( spo"ecznych. Przygotowywany projekt ustawy ma na celu obni$enie kosztów dzia"alno&ci bieg"ych w s#dach pracy i ubezpiecze( spo"ecznych. W zakresie prawa upad"o&ciowego i naprawczego, wskaza' nale$y na ustaw% z dnia 15 czerwca 2007 r. o licencji syndyka (Dz. U. Nr 123, poz. 850), która wesz"a w $ycie z dniem 10 pa!dziernika 2007 r. W ustawie tej sprecyzowane zosta"y wymagania kwalifikacyjne dla syndyków, nadzorców s#dowych i zarz#dców. Ponadto, poprzez nowelizacj% ustawy z dnia 23 lutego 2003 r. – Prawo upad"o&ciowe i naprawcze (Dz. U. Nr 60, poz. 535, z pó!n. zm.) poszerzony zosta" katalog &rodków dyscyplinuj#cych, które b%dzie móg" zastosowa' s%dzia –komisarz w stosunku do syndyka zaniedbuj#cego swoje obowi#zki w post%powaniu upad"o&ciowym. Przepisy dotycz#ce wynagrodzenia syndyka zosta"y tak skonstruowane, $e powinny mobilizowa' syndyka do d#$enia do jak najszybszego zako(czenia post%powania. Obj%to te$ nadzorem wszystkie sprawy upad"o&ciowe trwaj#ce co najmniej trzy lata (oko"o 1100 spraw). Ponadto – dla osi#gni%cia poprawy efektywno&ci pracy s#dów trwaj# prace nad zmian# ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju s#dów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, z pó!n. zm.) w kierunku racjonalizacji i uelastycznienia struktury organizacyjnej s#dów. W sferze organizacyjno-strukturalnej w ostatnich latach podejmowane by"y dzia"ania w zakresie zarz#dzania kadrami s#downictwa powszechnego, w tym rozmieszczenia kadr stosownie do poziomu obci#$enia prac# poszczególnych s#dów. Podstaw% podejmowanych w tym zakresie dzia"a( stanowi wszechstronna analiza obci#$enia prac# s%dziów (i asesorów) na poszczególnych szczeblach s#downictwa, w podziale na piony orzecznicze i kategorie spraw. Dzia"ania te maj# na celu w"a&ciwe wykorzystanie pracowników s#dów, zarówno s%dziów, jak i pracowników administracyjnych i pomocniczych. W wyniku analizy obsady kadrowej w s#dach i obci#$enia prac# w kontek&cie wp"ywu spraw, dokonywane s# przydzia"y zwalnianych stanowisk

10

s%dziowskich do poszczególnych s#dów

oraz zmiany w zakresie struktury

organizacyjnej s#dów, w tym dzielenie du$ych s#dów. W zwi#zku z problemem strukturalnych pozosta"o&ci opracowano program ich likwidacji w odniesieniu do s#dów apelacyjnych i okr%gowych. W ramach dzia"a( dora!nych przewidywane jest opracowanie planu okresowego delegowania s%dziów na podstawie art. 77 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju s#dów powszechnych, z s#dów o mniejszym obci#$eniu do s#dów równorz%dnych, w których wyst%puje strukturalna pozosta"o&' spraw lub nast#pi" istotny wzrost wp"ywu spraw, przekraczaj#cy mo$liwo&ci orzecznicze sta"ych obsad s%dziowskich tych jednostek. Dzia"ania takie umo$liwi# likwidacj% pozosta"o&ci lub zapobie$enie ich powstawaniu. W celu usprawnienia pracy s#dów sukcesywnie zatrudniani s# w coraz wi%kszej liczbie asystenci s%dziów i sekretarze s#dowi do administracyjnej obs"ugi s%dziów. Podejmowane s# tak$e dzia"ania maj#ce na celu podniesienie poziomu obs"ugi interesantów, mi%dzy innymi tworzone s# punkty informacyjne. Na przestrzeni ostatnich lat prowadzone s# tak$e przez organy wszystkich szczebli nadzoru administracyjnego dzia"ania nadzorcze, w szczególno&ci polegaj#ce na monitorowaniu spraw najd"u$ej zalegaj#cych w s#dach oraz zmierzaj#ce do efektywnego wyznaczania i zachowania ci#g"o&ci terminów rozprawy. Przeprowadzane wizytacje i lustracje skutkuj# stosownymi zaleceniami pokontrolnymi i przyczyniaj# si% do usuwania stwierdzonych uchybie( w pracy s#dów. Na podkre&lenie zas"uguje równie$, i$ opracowano Program Informatyzacji Resortu zakre&laj#cy zadania zwi#zane z umo$liwieniem sk"adania pism procesowych w formie elektronicznej, o post%powaniu,

umo$liwieniem bez

zdalnego

konieczno&ci

dost%pu

osobistej

interesantów

wizyty

w

s#dzie,

do

informacji

zast#pieniem

tradycyjnych metod protoko"owania przebiegu rozpraw nowymi rozwi#zaniami opartymi na technikach cyfrowych, umo$liwienie multimedialnej prezentacji dowodów, upowszechnieniem wideokonferencji, za po&rednictwem których mo$liwe b%dzie przes"uchanie &wiadka czy bieg"ego „na odleg"o&'”, wprowadzeniem elektronicznej wymiany dokumentów pomi%dzy podmiotami wewn%trznymi wymiaru sprawiedliwo&ci oraz podmiotami wewn%trznymi i zewn%trznymi, utrwalanie dowodów w formie elektronicznej, ich multimedialne prezentacje oraz archiwizowaniem dokumentów procesowych

11

w formie zapisu elektronicznego. Dzia"ania podejmowane w ramach Programu ukierunkowane s# na: !" informatyzacj% sekretariatów wydzia"ów s#dowych (biurowo&' wydzia"u, rejestracja ruchu spraw, korespondencja z uczestnikami post%powania, udzielanie informacji publicznej interesantom itd.) i wspomaganie pracy orzeczniczej s%dziego, referendarza s#dowego oraz pracy asystenta s%dziego, !" informatyzacj% sal rozpraw (protoko"owanie przebiegu rozprawy przy u$yciu nowoczesnych technik cyfrowych, opracowywanie i prowadzenie wokand), !" wprowadzenie zarz#dzania zasobami i „logistyk#” (racjonalne wykorzystanie zasobów i czasu pracy, planowanie wykorzystania sal rozpraw, konwojowanie), !" elektroniczn# wymian% dokumentów, e-pozew oraz elektroniczny dost%p do zasobów informacyjnych jednostek organizacyjnych s#downictwa (dost%p on-line do repertoriów sekretariatów i rejestrów s#dowych). Nadto zarz#dzeniem Ministra Sprawiedliwo&ci z dnia 15 wrze&nia 2008 r. powo"ano Zespó" ds. utworzenia ogólnopolskiego systemu zarz#dzania informacj#, którego celem jest opracowanie koncepcji i niezb%dnych zmian normatywnych zmierzaj#cych do zmiany modelu rejestrowania spraw wp"ywaj#cych do s#dów poprzez utworzenie jednego dla jednostki i jednolitego na ka$dym szczeblu s#dów powszechnych repertorium elektronicznego funkcjonuj#cego w centralnym systemie zarz#dzania informacj#. Niezale$nie od powy$ej wskazanych dzia"a(, w ramach realizowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwo&ci projektów Programu Operacyjnego „Kapita" Ludzki” przewidywane jest opracowanie standardów obci#$enia dla wszystkich grup zawodowych s#downictwa powszechnego, za& w odniesieniu do kadry zarz#dzaj#cej – profili kompetencyjnych. W ramach Programu realizowane b%d# tak$e dzia"ania polegaj#ce na upowszechnianiu informacji na temat alternatywnych sposobów rozwi#zywania sporów. Przeprowadzenie szeroko zakrojonej akcji na rzecz popularyzowania alternatywnych sposobów rozwi#zywania sporów, w tym zw"aszcza mediacji, przyczyni' si% winno do podniesienia sprawno&ci post%powa( s#dowych.

12

OCENA SKUTKÓW REGULACJI 1. Cel wprowadzenia ustawy Celem proponowanej regulacji jest podniesienie efektywno&ci ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843), jako &rodka maj#cego przeciwdzia"a' przewlek"o&ci post%powa( oraz maj#cego zapewnia' efektywny i realny sposób kwestionowania przewlek"o&ci post%powania przygotowawczego, s#dowego i wykonawczego na poziomie krajowym, a tym samym wykonanie ci#$#cych na Polsce zobowi#za( wynikaj#cych z Konwencji o ochronie praw cz"owieka i podstawowych wolno&ci. 2. Wskazanie podmiotów, na które oddzia"uje ustawa Projekt ustawy oddzia"uje na nieoznaczony kr#g podmiotów. Z rozwi#za( przewidzianych w projekcie mog# korzysta': w post%powaniu przygotowawczym – podejrzany, pokrzywdzony; w post%powaniu karnym – oskar$ony, pokrzywdzony oraz powód cywilny; w post%powaniu cywilnym – powód, pozwany i uczestnik post%powania oraz interwenient uboczny; w post%powaniu s#dowo-administracyjnym – skar$#cy oraz uczestnik post%powania na prawach strony; w s#dowym post%powaniu egzekucyjnym oraz w innym post%powaniu dotycz#cym wykonania orzeczenia s#dowego – wierzyciel, d"u$nik oraz osoba realizuj#ca swoje uprawnienia. 3. Konsultacje Projekt zosta" przedstawiony w celu wydania opinii Rzecznikowi Praw Obywatelskich, Trybuna"owi

Konstytucyjnemu,

Administracyjnemu,

Krajowej

S#dowi Radzie

Najwy$szemu, S#downictwa,

Naczelnemu samorz#dom

S#dowi korporacji

prawniczych – Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców Prawnych, Krajowej

Radzie

Komorniczej,

Stowarzyszeniu

S%dziów

Polskich

„Iustitia”,

Stowarzyszeniu Prokuratorów Rzeczypospolitej Polskiej oraz Helsi(skiej Fundacji Praw Cz"owieka. 1. S#d Najwy$szy zg"osi" nast%puj#ce uwagi: a) art. 12 ust. 4 ustawy powinien otrzyma' brzmienie: „uwzgl%dniaj#c skarg%, s#d na $#danie skar$#cego przyznaje od Skarbu Pa(stwa, a w przypadku skargi na

13

przewlek"o&' post%powania prowadzonego przez komornika – od komornika, sum% pieni%$n# w wysoko&ci od 2000 do 20 000 z"otych”; b) art. 1 pkt 4 projektu pos"uguje si% terminem „s#d prze"o$ony” nawi#zuj#cym do terminu wyst%puj#cego w art. 4 ust. 1 ustawy, który nie jest nowelizowany. Niemniej termin ten jest wadliwy i nie wyst%puje w prawie proceduralnym, w zwi#zku z tym mo$e rodzi' problemy interpretacyjne (np. w sprawach z zakresu wykrocze(, w których apelacje rozpoznawane s# przez ten sam s#d rejonowy). Pomi%dzy s#dami nie zachodzi relacja takiego podporz#dkowania, która uzasadnia"aby nazwanie jednego s#du s#dem „prze"o$onym”, co wymaga zmiany u$ywanej terminologii; c) projektowany art. 4 ust. 5 (art. 1 ust 4 projektu) przewiduje, $e skargi dotycz#ce przewlek"o&ci post%powania przygotowawczego ma rozpoznawa' „s#d prze"o$ony nad s#dem, który by"by w"a&ciwy rzeczowo do rozpoznania sprawy”. Mo$na zak"ada', $e chodzi o w"a&ciwo&' rzeczow# zwi#zan# z postawionymi w post%powaniu przygotowawczym zarzutami, wynikaj#cymi co najmniej w postanowieniu o wszcz%ciu post%powania. Regulacja ta nie okre&la w"a&ciwo&ci s#du w przypadku przewlek"o&ci post%powania przed wydaniem postanowienia o wszcz%ciu post%powania (a wi%c w fazie po z"o$eniu zawiadomienia o pope"nieniu przest%pstwa). „W"a&ciwo&' rzeczowa” nie rozstrzyga tak$e, który konkretnie s#d w"a&ciwy miejscowo mia"by si% zajmowa' skarg# na przewlek"o&' post%powania, zw"aszcza $e z uwagi na regulacje dotycz#ce w"a&ciwo&ci miejscowej, w fazie post%powania przygotowawczego nie jest ona z góry przes#dzona. Wydaje si% wi%c, $e prostszym rozwi#zaniem by"oby powi#zanie w"a&ciwo&ci s#du z siedzib# prokuratury, w której prowadzone jest post%powanie, a nie z w"a&ciwo&ci# s#du do rozstrzygania o zarzutach sformu"owanych w ewentualnym akcie oskar$enia; d) art. 8 ust. 2 ustawy przewiduje, $e w sprawach nieuregulowanych w ustawie do post%powania tocz#cego si% na skutek skargi s#d stosuje odpowiednio przepisy o post%powaniu za$aleniowym obowi#zuj#cym w post%powaniu, którego skarga dotyczy. W przypadku post%powania przygotowawczego kpk przewiduje dwa odmienne re$imy rozpoznawania za$ale(, w zale$no&ci od tego, czy kierowane s# one do prokuratora

nadrz%dnego

czy

do

s#du.

Ma

to

istotne

znaczenie

np.

z kwesti# dost%pu do akt. Projekt nowelizacji przewiduje w art. 1 pkt 7, $e prokurator, do którego wniesiono skarg%, przedstawia j# niezw"ocznie s#dowi w"a&ciwemu „wraz z aktami sprawy, w której toczy si% post%powanie”. Rozstrzygni%cia wymaga kwestia

14

dost%pu do tych akt strony sk"adaj#cej skarg% na przewlek"o&' post%powania przygotowawczego; e)

ponownego

rozwa$enia

wymaga

kwestia

reprezentacji

Skarbu

Pa(stwa

w post%powaniu dotycz#cym skargi na przewlek"o&' post%powania przygotowawczego. Pos"u$enie si% w tym przypadku terminem „prokurator Prze"o$ony” jest bardzo niejednoznaczne, nie jest to bowiem odpowiednik prezesa s#du. Termin „prokurator Prze"o$ony” nie odnosi si% bowiem do funkcji zwi#zanych z reprezentacj# maj#tkow# danej jednostki organizacyjnej prokuratury. Jest to tym bardziej nieracjonalne, $e w art. 1 pkt 9 lit. b przes#dzono o wyp"acaniu odpowiedniej sumy pieni%$nej przez „w"a&ciw# prokuratur% okr%gow#”; f) w art. 1 pkt 10 lit. a nale$a"oby u$y' pe"nej nazwy aktu prawnego „Prawo o ustroju s#dów powszechnych”. Uwzgl%dniono w ca"o&ci jedynie uwag% S#du Najwy$szego wskazan# w punkcie a i f oraz cz%&ciowo uwag% wskazan# w punkcie e. Ostatnio wskazana uwaga by"a bowiem cz%&ciowo zasadna w odniesieniu do wskazania jednostki w"a&ciwej do wyp"aty przyznanej sumy pieni%$nej w przypadku stwierdzenia przewlek"o&ci post%powania przygotowawczego, gdy$ w przypadku post%powania prowadzonego przez wydzia"y zamiejscowe Biur do Spraw Przest%pczo&ci Zorganizowanej Prokuratury Krajowej jednostk# w"a&ciw# do wyp"aty przyznanej sumy pieni%$nej jest w"a&ciwa miejscowo prokuratura apelacyjna. Odno&nie do uwagi w pkt b) wskaza' nale$y, i$ stosownie do przepisu art. 14 § 1 pkt 1 Kpsw s#dem odwo"awczym do rozpoznania apelacji oraz za$ale( na postanowienia i zarz#dzenia zamykaj#ce drog% do wydania wyroku jest s#d okr%gowy, a nie s#d rejonowy. Co do uwagi zg"oszonej w pkt c) wskaza' trzeba, i$ projekt odnosi si% do rozwi#zania przyj%tego w art. 329 § 1 kpk, a ponadto zaw%$a zakres

przedmiotowy

w post%powaniu

do

naruszenia

przygotowawczym

praw

strony

prowadzonym

do lub

rozpoznania nadzorowanym

sprawy przez

prokuratora lub s#dowym. Odno&nie do uwagi wskazanej w pkt d) wskaza' nale$y, i$ projekt wskazuje, $e w"a&ciwym do rozpoznania skargi na naruszenie prawa strony w post%powaniu przygotowawczym jest s#d, a nie prokurator, zatem nie powstaje problem dualizmu post%powania za$aleniowego. 2. Naczelny S#d Administracyjny zg"osi" nast%puj#ce uwagi: a) ustawa nie powinna zawiera' $#dania wydania prokuratorowi zalecenia zas#dzenia odpowiedniej sumy pieni%$nej (art. 1 pkt 6 projektu);

15

b) przyj%cie sztywnej kwoty 20 000 z" nie jest w"a&ciwe, suma powinna by' odpowiednia, a nie sztywna z mo$liwo&ci# obni$enia, mo$na przyj#' wy$sz# kwot%, ale w graniach od – do, np. 2000 – 30 000 z" (art. 1 pkt 9 lit. b projektu); c) odno&nie do art. 1 pkt 10 lit. a projektu (art. 13 ust. 1 ustawy): redakcja przepisu ust. 1 i 3 powinna by' zbie$na, proponuje si%, by w ust. 1 po wyrazach: „Odpis orzeczenia uwzgl%dniaj#cego skarg%…” doda' wyrazy: „…dotycz#ca post%powania s#dowego…”. Spo&ród uwag zg"oszonych przez Naczelny S#d Administracyjny uwzgl%dniono uwag% wskazan# w pkt c) i b). Odno&nie do uwagi wskazanej w pkt a) podkre&li' nale$y, i$ zas#dzenie sumy pieni%$nej nie odnosi si% do prokuratora, tylko do tre&ci skargi i s#du rozpoznaj#cego skarg% na przewlek"o&'. 3. Uwzgl%dniono propozycj% Krajowej Rady S#downictwa, by zdaniu pierwszemu § 4 w art. 12 ustawy nada' brzmienie: „Uwzgl%dniaj#c skarg%, s#d na $#danie skar$#cego przyznaje od Skarbu Pa(stwa, a w przypadku skargi na przewlek"o&' post%powania prowadzonego przez komornika – od komornika, sum% pieni%$n# w wysoko&ci nie mniejszej ni$ 2.000 z"otych, a nieprzekraczajacej 15 000 z"otych.”. 4. Krajowa Rada Komornicza zg"osi"a nast%puj#ce uwagi: a) przyj%te rozwi#zanie odno&nie do zas#dzania odpowiedniej sumy pieni%$nej stanowi ograniczenie uprawnie( s#du, narusza zasad% pa(stwa prawa oraz zasad%, $e wymiar sprawiedliwo&ci nale$y do s#dów. Wskazano, i$ nale$y utrzyma' maksymaln# kwot% 10 000 z" odpowiedniej sumy pieni%$nej, poniewa$ s#dy nie zg"aszaj# potrzeby jej zwi%kszenia; b) brak jakiegokolwiek szacunku mo$liwo&ci p"atniczych przeci%tnego komornika, pomijanie milczeniem ustawy nowelizuj#cej z dnia 24 maja 2007 r. utrzymuj#cej zwolnienie wierzycielki od cz%&ci op"aty stosunkowej uiszczanej kiedy& przy wniosku o wszcz%cie

egzekucji

&wiadcze(

pieni%$nych,

zwolni"a

Skarb

Pa(stwa,

s#dy

i prokuratorów od zaliczki na wydatki oraz z op"at w egzekucji &wiadcze( niepieni%$nych oraz obni$y"a wysoko&' op"at egzekucyjnych; c) mankamentem ustawy jest brak dwuinstancyjnego post%powania, przez co nie odpowiada ona standardom konstytucyjnym i mi%dzynarodowym i nie gwarantuje komornikowi pe"nego prawa do obrony; d) projekt nie rozstrzyga kwestii, czy od postanowienia wydanego na podstawie art. 12 ustawy

przys"uguje

za$alenie.

Podniesiono

tak$e,

i$

skutkiem

stwierdzenia

16

przewlek"o&ci mo$e by' usuni%cie komornika z zawodu albo wszcz%cie post%powania dyscyplinarnego za podejmowanie czynno&ci z nieuzasadnion# zw"ok#; e) postanowienie uwzgl%dniaj#ce skarg% wi#$e s#d w post%powaniu cywilnym o odszkodowanie post%powania.

lub

zado&'uczynienie

Komornik

mo$e

jedynie

co

do

stwierdzenia

kwestionowa'

przewlek"o&ci

wysoko&'

$#danego

odszkodowania, bowiem jego odpowiedzialno&' zosta"a ju$ przes#dzona orzeczeniem, którego nie mo$e zaskar$y'. Zatem jest pozbawiony prawa do rzetelnego post%powania s#dowego i prawa do obrony. Uwzgl%dniono cz%&ciowo uwag% zg"oszon# w punkcie a), gdy$ odst#piono od zasady zas#dzania sztywnej kwoty. W projekcie podwy$szono jedynie kwot% maksymaln# z 10 000 z" do 15 000 z" oraz przewidziano kwot% minimaln# 2 000 z". Pozosta"ych ze zg"oszonych uwag nie uwzgl%dniono, bowiem przyj%cie propozycji utrzymania dotychczasowego rozwi#zania w zakresie zasad przyznawania odpowiedniej sumy pieni%$nej spowodowa"oby przekre&lenie przyczyn i celu projektowanej nowelizacji, za& odno&nie do pozosta"ych uwag wskaza' nale$y, i$ podniesione kwestie pozostaj# poza zakresem nowelizacji. 5. Stowarzyszenie Prokuratorów Rzeczypospolitej Polskiej zg"osi"o nast%puj#ce uwagi: a) proponowane zmiany s# nieadekwatne do obowi#zuj#cych przepisów zawartych w kpk okre&laj#cych ustawowe terminy prowadzenia post%powania przygodowawczego; b) trudno mówi' o braku czynno&ci podj%tych przez prokuratora prowadz#cego czy nadzoruj#cego post%powania przygotowawcze w sytuacji, gdy post%powanie to jest prowadzone przez policj% bez informowania o tym fakcie prokuratury; c)

s#

sytuacje

powoduj#ce

d"ugotrwa"o&'

post%powania

przygotowawczego

niezawinione przez prokuratora, a odpowiedzialno&' za zw"ok% spoczywa na innych organach pa(stwowych – w projekcie brak rozró$nienia tego rodzaju sytuacji, a odpowiedzialno&' ponosi' b%dzie zawsze prokurator; d) wprowadzenie rozwi#za( musi si% wi#za' z obligatoryjnym ubezpieczeniem prokuratorów od odpowiedzialno&ci cywilnej. Nie uwzgl%dniono $adnej ze zg"oszonych uwag. Wskaza' nale$y, i$ projekt dotyczy skargi na przewlek"o&' post%powania, mog# by' zatem sytuacje, i$ post%powanie przygotowawcze b%dzie si% mie&ci' w ustawowych granicach, ale w konkretnym

17

post%powaniu mimo tego dojdzie do przewlek"o&ci, gdy$ przez pewien czas nie b%d# podejmowane

$adne

czynno&ci.

W

przypadku

prowadzenia

post%powania

przygotowawczego przez policj% (lub inny organ) projekt ustawy nie traktuje takiego post%powania jako nadzorowanego przez prokuratora; o nadzorowaniu takiego post%powania przez prokuratora mo$na mówi' dopiero wówczas, gdy prokurator zostanie powiadomiony o prowadzeniu post%powania. Odno&nie do uwagi wskazanej w pkt c) na podkre&lenie zas"uguje, i$ to do s#du nale$e' b%dzie ocena, czy dosz"o do przewlek"o&ci post%powania. Europejski Trybuna" Praw Cz"owieka w Strasburgu podkre&la" w swym orzecznictwie, $e to pa(stwo jest odpowiedzialne za organizacj% wymiaru sprawiedliwo&ci, cho'by zatem d"ugo&' post%powania przygotowawczego nie by"a zawiniona przez prokuratora, ale jest ono obiektywnie d"ugotrwa"e, to i tak Pa(stwo ponosi za t% przewlek"o&' odpowiedzialno&'. Odno&nie do uwagi wskazanej w pkt d) nale$y wskaza', $e odpowiedzialno&' na podstawie ustawy ponosi Skarb Pa(stwa a nie prokurator. 6. Helsi(ska Fundacja Praw Cz"owieka podnios"a, i$ proponowane rozwi#zanie co do sposobu i wysoko&ci zas#dzanych sum pieni%$nych w razie stwierdzenia przewlek"o&ci post%powania znacznie poprawia sytuacj% skar$#cych, ale nie rozwi#zuje problemu definitywnie. Powinno zatem nast#pi' przyj%cie mo$liwo&ci dochodzenia kwoty pieni%$nej w dowolnej wysoko&ci, co musia"oby poci#gn#' za sob# zmian% modelu skargi

z

post%powania

incydentalnego

na

post%powanie

autonomiczne

oraz

przewidzenie w ustawie &rodków odwo"awczych. Dalej Fundacja wskaza"a na, jej zdaniem, braki obowi#zuj#cej ustawy i projektowanej nowelizacji: - milczenie o &rodkach przed przewlek"o&ci# strukturaln#, tj. gdy post%powanie toczy si% przewlekle, ale nie mo$na wskaza' organu wy"#cznie odpowiedzialnego za ten stan (np. stwierdzanie przez kolejne s#dy swej niew"a&ciwo&ci); - konieczno&' uiszczenia przez skar$#cych op"aty sta"ej w wysoko&ci 100 z"; - przymus adwokacko – radcowski obowi#zuj#cy w sprawach trafiaj#cych do S#du Najwy$szego, co utrudnia skar$#cym dochodzenie swych praw i zwi%ksza ich koszta; - brak jasnego sposobu oceny przeci%tnej d"ugo&ci post%powa( s#dowych. Za istotne Fundacja uzna"a stworzenie jasnych kryteriów oceny trwania post%powania, by s#dy nie by"y zdane jedynie na w"asne do&wiadczenia w tym zakresie i by ich orzeczenia nie grzeszy"y nadmiern# arbitralno&ci#.

18

Za nieuzasadnion# uznano propozycj% wprowadzenia mo$liwo&ci zas#dzania w razie stwierdzenia przewlek"o&ci post%powania dowolnej sumy pieni%$nej. Wskaza' nale$y, i$ kwoty zas#dzone z tytu"u odpowiedniej sumy pieni%$nej przyznawanej w razie stwierdzenia

przewlek"o&ci

post%powania

s#dowego

(a

w

przysz"o&ci

tak$e

przygotowawczego) s# wyp"acane ze &rodków bud$etowych, musi by' zatem ich zabezpieczenie w ustawie bud$etowej. Odno&nie do propozycji wprowadzenia modelu dwuinstancyjnego s#downictwa przy rozpoznawaniu skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zw"oki wskaza' nale$y, i$ koncepcja jednoinstancyjnego post%powania nie jest krytykowana przez ETPC. Wprowadzenie post%powania dwuinstancyjnego spowodowa"oby za& wyd"u$enie post%powania ze skargi na przewlek"o&', a w konsekwencji przed"u$enie post%powania zasadniczego, którego skarga dotyczy (&rednio o oko"o 6 miesi%cy), co by"oby zaprzeczeniem tego &rodka. Ponadto jest to rodzaj post%powania nadzorczego i nie zamyka drogi do dochodzenia roszcze( odszkodowawczych zgodnie z tre&ci# przepisu art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843). Wreszcie wskaza' trzeba, $e kontrola skuteczno&ci ustawy jako &rodka krajowego w indywidualnych sprawach mo$e by' dokonywana przez Europejski Trybuna" Praw Cz"owieka. Odno&nie uwag dotycz#cych braków obowi#zuj#cej ustawy i proponowanej nowelizacji, nale$y podkre&li', i$ istotnie istnieje potrzeba podj%cia dzia"a( legislacyjnych eliminuj#cych przewlek"o&' strukturaln#, natomiast nie jest to celem nowelizacji, gdy$ skarga na przewlek"o&' dotyczy ka$dej konkretnej, indywidualnej sprawy i to jest jej istota. Propozycje rezygnacji z pobierania op"aty s#dowej i przymusu adwokacko – radcowskiego przed S#dem Najwy$szym pozostaj# poza zakresem nowelizacji. Nie jest mo$liwe ani celowe stworzenie katalogu kryteriów oceny d"ugo&ci post%powania, bowiem katalog taki by"by katalogiem otwartym. Ocena wszystkich okoliczno&ci winna by' pozostawiona s#dowi. Projektowana ustawa zosta"a zamieszczona na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwo&ci. +aden podmiot zewn%trzny nie zg"osi" zainteresowania pracami nad projektem w rozumieniu ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o dzia"alno&ci lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414). 4. Skutki spo"eczno-gospodarcze oraz finansowe

19

4. 1.

Wp"yw na sektor finansów publicznych, w tym na bud$et pa(stwa i bud$ety

jednostek samorz#du terytorialnego W zwi#zku z przyj%tym rozwi#zaniem obligatoryjnego zas#dzania w razie stwierdzenia przewlek"o&ci i zg"oszonego w tym zakresie stosownego $#dania przez stron% sumy pieni%$nej w kwocie 2 000 do 15 000 z", projekt poci#ga za sob# dodatkowe obci#$enia dla bud$etu. Projekt przewiduje, i$ ustawa nowelizuj#ca wejdzie w $ycie z dniem 1 stycznia 2009 r. Wej&cie w $ycie projektu spowoduje skutki finansowe dla bud$etu pa(stwa w roku 2009 i latach nast%pnych w cz%&ciach 15 „S#dy powszechne” i 37 – „Sprawiedliwo&'”; nale$y liczy' si% ze wzrostem wydatków z tytu"u wyp"aty sum pieni%$nych przyznawanych na podstawie ustawy o ok. 21,5 mln z" rocznie (cz. 15 – 5,04 mln z", cz. 37 – 16,4 mln z"). Szacunkowe wyliczenia skutków finansowych zawarte w projekcie nie znajduj# w ca"o&ci zabezpieczenia w bud$ecie pa(stwa na rok 2008. Zaplanowana w cz. 15 kwota 82,1 mln z" w znacznej mierze dotyczy odszkodowa( Skarbu Pa(stwa z tytu"u represjonowania za dzia"alno&' na rzecz niepodleg"ego bytu Pa(stwa Polskiego oraz odszkodowa( zas#dzanych na podstawie art. 552 kpk. Dotychczas wyp"aty sum pieni%$nych przyznanych skar$#cym na podstawie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki wynosi"y niewiele ponad 3 % ogó"u wyp"acanych przez s#dy odszkodowa(. W cz. 37 w latach ubieg"ych bud$et pa(stwa nie ponosi" wydatków z tytu"u odszkodowa( za przewlek"o&' post%powania, w konsekwencji nie zosta"y one zaplanowane na rok 2008. Wobec powy$szego niezb%dnym jest zabezpieczenie &rodków bud$etowych na wyp"at% projektowanych kwot, co mo$e nast#pi' najwcze&niej przy ustalaniu bud$etu na rok 2009. Szacuje si%, $e roczne obci#$enia Skarbu Pa(stwa z powy$szego tytu"u mog# wynosi' oko"o 32 790 000 z"otych. Szacunkowe wyliczenie przeprowadzono bior#c pod uwag%: a) "#czn# liczb% (niespe"na 630) skarg na przewlek"o&' uwzgl%dnionych w 2006 r. przez s#dy powszechne, S#d Najwy$szy, Naczelny S#d Administracyjny oraz &redni# wysoko&' przyznawanych sum (ok. 2 000 z"), co przy przyj%ciu u&rednionej kwoty w wysoko&ci 10000 zas#dzanej sumy pieni%$nej daje wzrost o 5 040 000 z"otych, b) liczb% post%powa( przygotowawczych trwaj#cych wed"ug stanu na dzie( 31 grudnia 2007 r. powy$ej 2 lat (oko"o 1560) i liczb% skarg zakomunikowanych Rz#dowi RP przez Europejski Trybuna" Praw Cz"owieka dotycz#cych nadmiernej d"ugo&ci

20

tymczasowego aresztowania (oko"o 80) oraz wysoko&' sumy pieni%$nej (przy przyj%ciu u&rednionej kwoty 10000 z"otych), jaka b%dzie maksymalnie zas#dzana na $#danie strony w razie stwierdzenia przewlek"o&ci post%powania, co daje wzrost o kwot% 16 400 000 z"otych, gdy$ dotychczas z powodu przewlek"o&ci post%powania przygotowawczego nie by"y zas#dzane $adne sumy pieni%$ne. Jednocze&nie nale$y prognozowa', i$ podniesienie skuteczno&ci ustawy o skardze na przewlek"o&' mo$e wp"yn#' na zmniejszenie liczby skarg dotycz#cych przewlek"o&ci, jakie obecnie s# wnoszone przez obywateli polskich do Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka. Tym samym zmniejszy si% kwota zado&'uczynie( wyp"acanych skar$#cym na podstawie wyroków i decyzji wydawanych przez ten mi%dzynarodowy organ s#dowy. *rednie kwoty zado&'uczynienia zas#dzane przez Trybuna" w razie stwierdzenia przewlek"o&ci post%powania krajowego (art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw cz"owieka i podstawowych wolno&ci) i braku skutecznego krajowego &rodka odwo"awczego do skar$enia si% na naruszenie prawa do rozpatrzenia sprawy w rozs#dnym terminie (art. 13 Konwencji w zw. z art. 6 ust. 1) s# znacznie wy$sze ani$eli obecnie okre&lony maksymalny próg 10.000 z"otych przewidziany w art. 12 ust. 4 ustawy. Nadto zauwa$y' nale$y, i$ Trybuna" niejednokrotnie zas#dza na rzecz skar$#cych zwrot kosztów i wydatków post%powania prowadzonego przed nim, co dodatkowo zwi%ksza obci#$enia Skarbu Pa(stwa z tytu"u wykonywania wyroków Trybuna"u. 4. 2. Wp"yw na rynek pracy Regulacja nie b%dzie mia"a wp"ywu na rynek pracy. 4. 3.

Wp"yw na konkurencyjno&' gospodarki i przedsi%biorczo&', w tym na

funkcjonowanie przedsi%biorstw Regulacja nie wp"ynie na konkurencyjno&' gospodarki. 4. 4. Wp"yw na sytuacj% i rozwój regionalny Regulacja nie wp"ynie na sytuacj% i rozwój regionalny. 5. Zgodno&' z prawem Unii Europejskiej Projekt ustawy jest zgodny z prawem Unii Europejskiej.

10/43zb

21

Projekt USTAWA z dnia

o zmianie ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki

Art. 1. W ustawie z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843) wprowadza si% nast%puj#ce zmiany: 1) tytu" ustawy otrzymuje brzmienie: „o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki”; 2) w art. 1 ust. 1 otrzymuje brzmienie: „1. Ustawa reguluje zasady i tryb wnoszenia oraz rozpoznawania skargi strony, której prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zw"oki zosta"o naruszone na skutek dzia"ania lub bezczynno&ci s#du lub prokuratora prowadz#cego lub nadzoruj#cego post%powanie przygotowawcze.”; 3) w art. 2: a) po ust. 1 dodaje si% ust. 11 w brzmieniu: „11. Przepis ust. 1 stosuje si% odpowiednio do post%powania przygotowawczego.”, b) ust. 2 otrzymuje brzmienie: „2. Dla stwierdzenia, czy w sprawie dosz"o do przewlek"o&ci post%powania, nale$y w szczególno&ci oceni' terminowo&' i prawid"owo&' czynno&ci podj%tych przez s#d, w celu wydania w sprawie rozstrzygni%cia co do istoty albo czynno&ci podj%tych przez prokuratora prowadz#cego albo nadzoruj#cego post%powanie przygotowawcze w celu zako(czenia post%powania przygotowawczego lub czynno&ci podj%tych przez s#d lub

komornika s#dowego w celu przeprowadzenia i zako(czenia sprawy egzekucyjnej albo innej sprawy dotycz#cej wykonania orzeczenia s#dowego, uwzgl%dniaj#c charakter sprawy, stopie( faktycznej i prawnej jej zawi"o&ci, znaczenie dla strony, która wnios"a skarg%, rozstrzygni%tych w niej zagadnie( oraz zachowanie si% stron, a w szczególno&ci strony, która zarzuci"a przewlek"o&' post%powania.”; 4) w art. 4: a) po ust. 1 dodaje si% ust. 1¹ i 1² w brzmieniu: „1¹. Je$eli skarga dotyczy przewlek"o&ci post%powania przed s#dem rejonowym i s#dem okr%gowym – w"a&ciwy do jej rozpoznania w ca"o&ci jest s#d apelacyjny. 1². Je$eli skarga dotyczy przewlek"o&ci post%powania przed s#dem okr%gowym i s#dem apelacyjnym – w"a&ciwy do jej rozpoznania w ca"o&ci jest s#d apelacyjny.”, b) dodaje si% ust. 5 w brzmieniu: „5. Je$eli skarga dotyczy przewlek"o&ci post%powania przygotowawczego, w"a&ciwy do jej rozpoznania jest s#d prze"o$ony nad s#dem, który by"by w"a&ciwy rzeczowo do rozpoznania sprawy.”; 5) w art. 5 dodaje si% ust. 4 w brzmieniu: „4. Skarg% dotycz#c# post%powania przygotowawczego wnosi si% do prokuratora prowadz#cego lub nadzoruj#cego to post%powanie.”; 6) w art. 6 ust. 3 otrzymuje brzmienie: „3. Skarga mo$e zawiera' $#danie wydania s#dowi rozpoznaj#cemu spraw% wzgl%dnie prokuratorowi prowadz#cemu lub nadzoruj#cemu post%powanie przygotowawcze zalecenia podj%cia w wyznaczonym terminie odpowiednich czynno&ci oraz zas#dzenia odpowiedniej sumy pieni%$nej, o której mowa w art. 12 ust. 4.”; 7) art. 7 otrzymuje brzmienie: „Art. 7. S#d lub prokurator, do którego wniesiono skarg%, przedstawia j# niezw"ocznie s#dowi w"a&ciwemu wraz z aktami sprawy, w której toczy si% post%powanie.”; 8) w art. 10 po ust. 2 dodaje ust. 21 w brzmieniu: „21. Je$eli skarga dotyczy przewlek"o&ci post%powania przygotowawczego s#d w"a&ciwy zawiadamia Skarb Pa(stwa – prokuratora prze"o$onego nad prokuratorem

2

prowadz#cym lub nadzoruj#cym post%powanie przygotowawcze, dor%czaj#c mu odpis skargi.”; 9) w art. 12: a) ust. 3 i 4 otrzymuj# brzmienie: „3. Na $#danie skar$#cego lub z urz%du s#d zaleca podj%cie przez s#d rozpoznaj#cy spraw% co do istoty albo przez prokuratora prowadz#cego lub nadzoruj#cego post%powanie przygotowawcze odpowiednich czynno&ci w wyznaczonym terminie, chyba $e wydanie zalece( jest oczywi&cie zb%dne. Zalecenia nie mog# wkracza' w zakres oceny faktycznej i prawnej sprawy. 4. Uwzgl%dniaj#c skarg%, s#d na $#danie skar$#cego przyznaje od Skarbu Pa(stwa, a w przypadku skargi na przewlek"o&' post%powania prowadzonego przez komornika – od komornika, sum% pieni%$n# w wysoko&ci od 2 000 z"otych do 20 000 z"otych.”, b) dodaje si% ust. 5 i 6 w brzmieniu: „5. W przypadku przyznania sumy pieni%$nej od Skarbu Pa(stwa, wyp"aty dokonuje: 1) s#d prowadz#cy post%powanie, w którym nast#pi"a przewlek"o&' post%powania – ze &rodków w"asnych tego s#du, 2)

prokuratura

okr%gowa,

w

której

okr%gu

prowadzone

jest

post%powanie

przygotowawcze, w którym nast#pi"a przewlek"o&' post%powania, a w odniesieniu do post%powa( przygotowawczych prowadzonych przez wydzia"y zamiejscowe Biur do Spraw Przest%pczo&ci Zorganizowanej Prokuratury Krajowej – w"a&ciwa prokuratura apelacyjna – ze &rodków w"asnych tych prokuratur. 6. W sytuacji przyznania sumy pieni%$nej w przypadku, o którym mowa w art. 4 ust. 1¹, wyp"aty dokonuje s#d okr%gowy, a w przypadku, o którym mowa w art. 4 ust. 1², wyp"aty dokonuje s#d apelacyjny, ze &rodków w"asnych tego s#du.”; 10) w art. 13: a) ust. 1 otrzymuje brzmienie: „1. Odpis orzeczenia uwzgl%dniaj#cego skarg% s#d dor%cza prezesowi w"a&ciwego s#du. Prezes s#du, któremu dor%czono orzeczenie, jest obowi#zany do podj%cia czynno&ci nadzoru,

przewidzianych

w

ustawie

z

dnia

27

lipca

2001

r.

–

Prawo

1)

o ustroju s#dów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, z pó!n. zm. ).”, 1)

Zmiany wymienionej ustawy zosta"y og"oszone w Dz. U. z 2001 r. Nr 154, poz. 1787, z 2002 r. Nr 153, poz. 1271, Nr 213, poz. 1802 i Nr 240, poz. 2052, z 2003 r. Nr 188, poz. 1838 i Nr 228, poz. 2256, z 3

b) dodaje si% ust. 3 w brzmieniu: „3. Odpis

orzeczenia

uwzgl%dniaj#cego

skarg%

dotycz#c#

post%powania

przygotowawczego s#d dor%cza prokuratorowi prze"o$onemu nad prokuratorem prowadz#cym albo nadzoruj#cym post%powanie przygotowawcze. Prokurator, któremu dor%czono odpis orzeczenia, jest obowi#zany do podj%cia czynno&ci nadzoru, przewidzianych

w

przepisach

ustawy

z

dnia

20

czerwca

1985

r.

o prokuraturze (Dz. U. z 2008 r. Nr 7, poz. 39).”; 11) art. 14 otrzymuje brzmienie: „Art. 14. Skar$#cy mo$e wyst#pi' z now# skarg# w tej samej sprawie po up"ywie 12 miesi%cy, a w post%powaniu przygotowawczym, w którym stosowane jest tymczasowe aresztowanie, oraz w sprawie egzekucyjnej lub innej dotycz#cej wykonania orzeczenia s#dowego – po up"ywie 6 miesi%cy, od daty wydania przez s#d orzeczenia, o którym mowa w art. 12.”; 12) w art. 17 ust. 3 otrzymuje brzmienie: „3.

Uwzgl%dniaj#c lub odrzucaj#c skarg%, s#d z urz%du zwraca uiszczon# od niej

op"at%.”. Art. 2. 1. W okresie 6 miesi%cy od dnia wej&cia w $ycie niniejszej ustawy osoby, które przed tym dniem z"o$y"y skarg% do Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka, zwanego dalej „Trybuna"em”, zarzucaj#c naruszenie w post%powaniu przygotowawczym prawa do rozpoznania sprawy w rozs#dnym terminie, o którym mowa w art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw cz"owieka i podstawowych wolno&ci (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, z pó!n. zm. 2)), mog# wnie&' skarg% o stwierdzenie przewlek"o&ci post%powania na podstawie przepisów niniejszej ustawy, je$eli skarga do Trybuna"u zosta"a wniesiona w toku post%powania przygotowawczego, którego ona dotyczy, i o ile Trybuna" nie wyda" postanowienia w przedmiocie dopuszczalno&ci skargi. 2. Skarga wniesiona w trybie ust. 1 powinna wskazywa' dat% wniesienia skargi do Trybuna"u.

2004 r. Nr 34, poz. 304, Nr 130, poz. 1376, Nr 185, poz. 1907 i Nr 273, poz. 2702 i 2703, z 2005 r. Nr 13, poz. 98, Nr 131, poz. 1102, Nr 167, poz. 1398, Nr 169, poz. 1410, 1413 i 1417, Nr 178, poz. 1479 i Nr 249, poz. 2104, z 2006 r. Nr 144, poz. 1044 i Nr 218, poz. 1592, z 2007 r. Nr 25, poz. 162, Nr 64, poz. 433, Nr 73, poz. 484, Nr 99, poz. 664, Nr 112, poz. 766, Nr 136, poz. 959, Nr 204, poz. 1482 i Nr 230, poz. 1698 oraz z 2008 r. Nr 41, poz. 251. 2) Zmiany wymienionej ustawy zosta"y og"oszone w Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, z 1995 r. Nr 36, poz. 175, 176 i 177, z 1998 r. Nr 147, poz. 962, z 2001 r. Nr 23, poz. 266 oraz z 2003 r. Nr 42, poz. 364. 4

3. W"a&ciwy

s#d

niezw"ocznie

zawiadamia

ministra

w"a&ciwego

do

spraw

zagranicznych o skargach wniesionych w trybie, o którym mowa w ust. 1. Art. 3. Ustawa wchodzi w $ycie z dniem 1 stycznia 2009 r.

5

UZASADNIENIE Projektowana zmiana przepisów ma na celu podniesienie skuteczno&ci ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843) jako &rodka maj#cego przeciwdzia"a' przewlek"o&ci post%powa( oraz maj#cego zapewnia' efektywny

i

realny

tryb

przeciwdzia"ania

przewlek"o&ci

post%powania

przygotowawczego, s#dowego i wykonawczego. Dotychczasowa praktyka stosowania ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki pozwala na stwierdzenie, i$ nie stanowi ona w pe"ni skutecznego &rodka przeciwdzia"aj#cego przewlek"o&ci post%powania. W 2004 r., po wej&ciu w $ycie ustawy, tj. w okresie od dnia 17 wrze&nia 2004 r. do dnia 31 grudnia 2004 r. "#cznie w s#dach powszechnych: okr%gowych i apelacyjnych za"atwiono 1824 skargi, w tym: 1166 odrzucono, 368 oddalono, za& 290 uwzgl%dniono. )#czna wysoko&' zas#dzonych od Skarbu Pa(stwa i od komorników sum pieni%$nych wynios"a 396 910 z", zatem &rednio zas#dzono w jednej sprawie po 2405 z". W 2005 r. do s#dów powszechnych wp"yn%"o "#cznie 4515 skarg na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki. Spo&ród 4921 spraw za"atwionych w 2005 r.: 1 607 skarg zosta"o oddalonych, 2313 skarg odrzucono, 1001 skarg uwzgl%dniono, w tym w 643 przypadkach przyznano kwoty pieni%$ne, przy czym "#cznie w skali kraju ich warto&' wynios"a 1 449 184,03 z". Oznacza to, i$ &rednio zas#dzano kwot% 2253 z" w jednej sprawie. W 2006 r. do s#dów powszechnych wp"yn%"o "#cznie 2659 skarg, w tym 424 skargi do s#dów apelacyjnych i 2235 skarg do s#dów okr%gowych. Za"atwiono "#cznie 2746 skarg, z tego odrzucono 855 skarg, oddalono 937 skarg, w inny sposób za"atwiono 357 skarg, za& 597 skarg uwzgl%dniono, w tym w 367 sprawach zas#dzono sumy pieni%$ne w "#cznej kwocie 641 994 z". *rednio w jednej sprawie zas#dzono wi%c 1749 z". W 2007 r. do s#dów powszechnych wp"yn%"y "#cznie 2643 skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki, w tym 628 skarg do s#dów apelacyjnych i 2015 skarg do s#dów okr%gowych. S#dy rozpozna"y 2618 skarg, "#cznie odrzucono 813 skarg, oddalono 922 skargi, w inny sposób

za"atwiono 340 skarg, za& 542 skargi uwzgl%dniono, w tym w 350 sprawach zas#dzono sumy pieni%$ne w "#cznej kwocie 714 530 z", tj. &rednio po 2041,50 z" w jednej sprawie. Analiza powy$szych danych prowadzi do wniosku, i$ s#dy, nawet gdy stwierdzaj# przewlek"o&' post%powania, zbyt rzadko stosuj# &rodek o charakterze kompensacyjnym, jakim jest odpowiednia suma pieni%$na. Zastrze$enia budzi tak$e sama wysoko&' kwot przyznawanych przez s#dy wynosz#ca zaledwie oko"o 20 % kwoty maksymalnej, jak# s#dy w"adne s# przyzna' skar$#cym. Praktyka stosowania ustawy wskazuje równie$, i$ wielokrotnie s#dy, dokonuj#c oceny d"ugotrwa"o&ci post%powania, nie uwzgl%dniaj# jednak standardów orzecznictwa Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka w Strasburgu w zakresie wp"ywu dotychczasowego przebiegu post%powania na jego stan w dacie rozpoznawania skargi oraz w zakresie braku ustalenia podstawowej przes"anki, jak# jest ocena, czy post%powanie nie trwa d"u$ej, ni$ jest to konieczne do rozpoznania sprawy. Wskaza' równie$ nale$y, i$ Europejski Trybuna" Praw Cz"owieka w ostatnio wydanych wyrokach w sprawach Tur przeciwko Polsce (wyrok z dnia 23 pa!dziernika 2007 r., skarga nr 21695/05) oraz Zwo!niak przeciwko Polsce (wyrok z dnia 13 listopada 2007 r., skarga nr 25728/05), pomimo skorzystania przez skar$#cych z mo$liwo&ci z"o$enia skargi na przewlek"o&' post%powania, nie uzna" ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843) za skuteczny &rodek krajowy w rozumieniu art. 13 Konwencji i stwierdzi", $e dosz"o do naruszenia wskazanego przepisu. W sprawach Trybuna" zas#dzi" na rzecz skar$#cych odpowiednio – 10 500 euro i 9000 euro tytu"em zado&'uczynienia, nadto w sprawie Zwo!niak przeciwko Polsce Trybuna" przyzna" skar$#cemu kwot% 650 euro tytu"em zwrotu kosztów post%powania. Podkre&li' wypada, $e zastosowanie ustawy ograniczone jest wy"#cznie do post%powania s#dowego i wykonawczego. Orzecznictwo Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka w Strasburgu przywi#zuje wag% do istnienia krajowych &rodków prawnych pozwalaj#cych na dokonywanie s#dowej kontroli prawid"owo&ci i terminowo&ci czynno&ci podejmowanych przez organy wymiaru sprawiedliwo&ci. Takiego kryterium nie spe"nia kontrola wykonywana przez prokuratora nadzoruj#cego lub prokuratora prze"o$onego nad prokuratorem prowadz#cym

&ledztwo

w

zakresie

dotycz#cym

przed"u$ania

czasu

trwania

2

post%powania przygotowawczego. Brak jest zatem aktualnie w prawie polskim skutecznego &rodka odwo"awczego w rozumieniu art. 13 Konwencji o ochronie praw cz"owieka i podstawowych wolno&ci do w"a&ciwych w"adz krajowych na nadmiern# d"ugo&' post%powania przygotowawczego. Projektowana ustawa wype"nia t% luk%, maj#c na wzgl%dzie, i$ instytucja skarg do Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka w Strasburgu ma charakter subsydiarny w stosunku do systemów krajowych gwarantuj#cych prawa cz"owieka. W

sposób

po&redni

przygotowawczego

wprowadzenie

mo$e

przyczyni'

skargi

na

si%

skrócenia

do

przewlek"o&'

post%powania

nadmiernej

d"ugo&ci

tymczasowego aresztowania, a zaznaczy' nale$y, i$ przewlek"o&' tymczasowego aresztowania równie$ stanowi przedmiot skarg do Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka w Strasburgu. Na problem d"ugotrwa"o&ci stosowania tego &rodka zapobiegawczego zwraca uwag% Tymczasowa Rezolucja Komitetu Ministrów Rady Europy CM/ResDH (2007)75 dotycz#ca wyroków Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka w 44 sprawach przeciwko Polsce dotycz#cych nadmiernej d"ugo&ci aresztów tymczasowych, przyj%ta w dniu 6 czerwca 2007 r. Podkre&lenia wymaga, $e Trybuna" w swym orzecznictwie wskazywa", i$ zgodnie z wymogami Konwencji pa(stwo ma pewn# swobod% co do wyboru sposobu, w jaki zapewni jednostkom &rodek wymagany art. 13 i spe"ni obowi#zek konwencyjny wynikaj#cy z tego przepisu (tak m.in. w wyrokach: Kud"a przeciwko Polsce, wyrok z dnia 26 pa!dziernika 2000 r., skarga nr 30210/96, Byrzykowski przeciwko Polsce, wyrok z dnia 27 czerwca 2006 r., skarga nr 11562/05, Scordino przeciwko W"ochom, wyrok z dnia 29 marca 2006 r., skarga nr 36813/97). Projekt ustawy przewiduje mo$liwo&' z"o$enia skargi na przewlek"o&' post%powania przygotowawczego, je$eli na skutek dzia"ania b#d! bezczynno&ci prokuratora prowadz#cego lub nadzoruj#cego to post%powanie dosz"o do naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zw"oki. Dane statystyczne odnosz#ce si% do ilo&ci post%powa( przygotowawczych trwaj#cych ponad 1 rok pozwalaj# na stwierdzenie, i$ zasada podporz#dkowania prokuratorów oraz rozbudowany nadzór nie gwarantuj# w pe"ni rzeczywistej sprawno&ci post%powa( przygotowawczych. Wskaza' bowiem nale$y, i$ wed"ug stanu na dzie( 31 grudnia w latach (odpowiednio) 2005, 2006 i 2007 pozostawa"o nieza"atwionych spraw trwaj#cych od daty pierwszego

3

wp"ywu powy$ej roku – odpowiednio – 2 134 (w tym 977 spraw ponaddwuletnich), 2 781 (w tym 1 258 spraw ponaddwuletnich), 3 382 (w tym 1 555 spraw ponaddwuletnich). Projekt zak"ada, $e okre&lone dotychczas w art. 2 ust. 2 ustawy kryteria oceny poj%cia rozpoznania sprawy w rozs#dnym terminie b%d# mia"y zastosowanie tak$e w odniesieniu do post%powania przygotowawczego. Kryteria te wzorowane s# bowiem na stanowisku Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka w Strasburgu. Projekt przyjmuje, $e skarg% dotycz#c# post%powania przygotowawczego wnosi si% do prokuratora prowadz#cego lub nadzoruj#cego to post%powanie, za& s#dem w"a&ciwym do rozpoznania skargi jest s#d prze"o$ony nad s#dem, który by"by w"a&ciwy rzeczowo do rozpoznania sprawy. Jest to bowiem zwi#zane z przyj%tym w ustawie rozwi#zaniem, i$ post%powanie ze skargi na przewlek"o&' post%powania uregulowane jest jako post%powanie incydentalne (wpadkowe) w ramach post%powania co do istoty sprawy. Projekt,

wzorem

obowi#zuj#cych

rozwi#za(

w

post%powaniu

s#dowym

i wykonawczym, nak"ada obowi#zek niezw"ocznego (bez podejmowania jakichkolwiek czynno&ci) przedstawienia skargi przez prokuratora prowadz#cego lub nadzoruj#cego post%powanie przygotowawcze – wraz z aktami sprawy – s#dowi w"a&ciwemu. W projekcie przyj%to tak$e obowi#zek informowania przez s#d prokuratora prze"o$onego nad prokuratorem prowadz#cym lub nadzoruj#cym post%powanie przygotowawcze o wniesionej skardze dotycz#cej przewlek"o&ci post%powania przygotowawczego. Podstawowym sposobem uwzgl%dnienia skargi jest stwierdzenie, $e w post%powaniu, którego skarga dotyczy, nast#pi"o naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w rozs#dnym terminie. W skardze wniesionej w toku post%powania mo$liwe jest tak$e zg"oszenie przez skar$#cego $#dania wydania prokuratorowi prowadz#cemu lub nadzoruj#cemu post%powanie przygotowawcze wi#$#cych zalece(, które jednak nie mog# wkracza' w zakres oceny faktycznej i prawnej sprawy. Projekt przyjmuje równie$ rozwi#zanie, i$ w przypadku gdy skarga na przewlek"o&' post%powania jest zasadna, a strona w skardze $#da"a wydania s#dowi rozpoznaj#cemu spraw% co do istoty lub prokuratorowi prowadz#cemu lub nadzoruj#cemu post%powanie przygotowawcze wi#$#cych zalece(, wówczas s#d w"a&ciwy zaleca podj%cie odpowiednich czynno&ci w wyznaczonym terminie. Dotychczas ustawa w takich wypadkach pozostawia"a s#dowi w"a&ciwemu uprawnienie wydania wi#$#cych zalece(.

4

Proponowane rozwi#zanie obligatoryjnego wydawania zalece( s"u$y' ma podniesieniu skuteczno&ci skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu przygotowawczym i s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki. Wskaza' nale$y, i$ $#danie wydania wi#$#cych zalece( stanowi realny &rodek przeciwdzia"ania dalszemu istnieniu przewlek"o&ci post%powania. Zalecenia takie s#d rozpoznaj#cy skarg% b%dzie móg" wyda', o ile uzna to za celowe i niezb%dne, równie$ z urz%du. W ka$dym jednak wypadku, gdy wydanie zalece( jest oczywi&cie zb%dne, s#d rozpoznaj#cy skarg% b%dzie móg" odst#pi' od ich wydania. Taka sytuacja mo$e mie' miejsce np. wówczas, gdy po wniesieniu skargi, ale przed przekazaniem akt s#dowi rozpoznaj#cemu skarg%, dojdzie do podj%cia przez s#d, komornika lub prokuratora prowadz#cego albo nadzoruj#cego post%powanie czynno&ci, o których zalecenie podj%cia wnioskowa"a strona. W celu zwi%kszenia efektywno&ci skargi na przewlek"o&' post%powania, poprzez pryzmat jej oceny jako skutecznego &rodka krajowego w rozumieniu przepisu art. 13 Konwencji o ochronie praw cz"owieka i podstawowych wolno&ci, projekt przewiduje obligatoryjne zas#dzanie przez s#d sumy pieni%$nej w kwocie od 2000 do 15 000 z"otych na rzecz skar$#cego, o ile wyst#pi on z takim $#daniem, a skarga oka$e si% zasadna. W chwili obecnej ustawa przewiduje fakultatywno&' zas#dzania przez s#dy odpowiedniej sumy pieni%$nej (w wysoko&ci nieprzekraczaj#cej 10 000 z"otych). Z praktyki

wynika,

$e

pomimo

stwierdzanej

przewlek"o&ci

post%powania

w zdecydowanej wi%kszo&ci s#dy oddalaj# $#dania finansowe zg"aszane przez strony b#d! zas#dzaj# kwoty symboliczne, np. 100 z" czy 200 z". Nale$y przy tym podkre&li', $e przyznanie na rzecz skar$#cego sumy pieni%$nej nie wyklucza mo$liwo&ci dochodzenia szkody, zarówno maj#tkowej, jak i niemaj#tkowej, w odr%bnym procesie cywilnym (art. 15 i 16 nowelizowanej ustawy). Wobec okoliczno&ci, i$ prokuratury rejonowe nie posiadaj# w"asnego bud$etu, projekt przyjmuje, i$ przyznane sumy pieni%$ne wyp"acane b%d# ze &rodków w"asnych w"a&ciwej

prokuratury

okr%gowej.

W

odniesieniu

za&

do

post%powa(

przygotowawczych prowadzonych przez wydzia"y zamiejscowe Biur do Spraw Przest%pczo&ci Zorganizowanej Prokuratury Krajowej projekt przyjmuje, i$ przyznane sumy pieni%$ne wyp"acane b%d# ze &rodków w"asnych w"a&ciwej prokuratury apelacyjnej.

5

Proponowane rozwi#zania uwzgl%dniaj# wypracowane w orzecznictwie Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka zasady dotycz#ce zarówno okre&lania wysoko&ci s"usznego zado&'uczynienia w razie stwierdzenia przewlek"o&ci post%powania, jak i dotycz#ce warunków, jakim musi odpowiada' &rodek krajowy, by móg" by' uznany za skuteczny w rozumieniu art. 13 Konwencji. Powy$sze rozwi#zania odpowiadaj# w szczególno&ci wskazaniom Trybuna"u zawartym w wyroku w sprawie Scordino przeciwko W"ochom, w którym Trybuna" uzna", $e istnieje silne, lecz mo$liwe do obalenia domniemanie, $e nadmierna przewlek"o&' post%powania powoduje szkod% moraln#. Przyj#", $e w niektórych przypadkach d"ugo&' ta mo$e skutkowa' jedynie minimaln# szkod# moraln# lub jej ca"kowitym brakiem. S#dy krajowe musz# zatem szczegó"owo uzasadnia' swoje rozstrzygni%cia w tym zakresie. Trybuna" zauwa$y" tak$e, $e zasada subsydiarno&ci, jaka obowi#zuje w jego orzecznictwie, nie oznacza zaniechania wszelkiego nadzoru nad rezultatami stosowania &rodków krajowych, albowiem Konwencja ma gwarantowa' prawa, które s# praktyczne i skuteczne. Dlatego te$ od Trybuna"u wymaga si% weryfikacji, czy sposób, w jaki prawo krajowe jest interpretowane i stosowane, wywo"uje skutki zgodne z zasadami Konwencji. W ten sposób Trybuna" przes#dzi", i$ s"u$y mu kontrola stosowania krajowych &rodków na przewlek"o&' post%powania. Trybuna" uzna" tak$e, i$ w przypadku, gdy organy krajowe stwierdz#, z naruszeniem zasad orzecznictwa ETPC, i$ w sprawie nie dosz"o do przewlek"o&ci post%powania lub gdy mimo stwierdzenia tej przewlek"o&ci – zainteresowana strona nie uzyska stosownego &wiadczenia pieni%$nego, które nie naprawia w ca"o&ci poniesionej straty, skar$#cy mo$e by' uznany za „ofiar%” naruszenia w rozumieniu art. 34 Konwencji. Projekt wprowadza równie$, w razie uwzgl%dniania skargi, obowi#zek podj%cia przez prezesa w"a&ciwego s#du czynno&ci nadzoru, przewidzianych w ustawie – Prawo o ustroju s#dów powszechnych. Podobny obowi#zek spoczywa' b%dzie tak$e na prokuratorze prze"o$onym nad prokuratorem prowadz#cym lub nadzoruj#cym post%powanie przygotowawcze, b%dzie on bowiem obowi#zany do podj%cia czynno&ci nadzoru, przewidzianych w przepisach ustawy o prokuraturze. Dotychczasowa praktyka stosowania ustawy ujawni"a problem jedynie fragmentarycznego badania przez s#dy toku post%powania w danej sprawie. W sytuacji bowiem, gdy skarga obejmuje zarówno post%powanie przed s#dem pierwszej, jak i

6

drugiej instancji, dochodzi do oddzielnego badania ka$dego z etapów post%powania przez ró$ne s#dy. I tak np. w sytuacji, gdy skarga dotyczy zarówno post%powania przed s#dem rejonowym, jak i okr%gowym, skarga w zakresie dotycz#cym post%powania przed s#dem rejonowym jest przekazywana do rozpoznania s#dowi okr%gowemu jako s#dowi prze"o$onemu, za& skarga w zakresie dotycz#cym post%powania przed s#dem okr%gowym jest rozpoznawana przez s#d apelacyjny. Taka praktyka s#dów jest niezgodna z celem ustawy, którym – jak wynika z jej uzasadnienia – by"a realizacja wyra$onej w art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasady, $e „ka$dy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zw"oki przez w"a&ciwy, niezale$ny, bezstronny i niezawis"y s#d” oraz okre&lonego w art. 6 Konwencji o ochronie praw cz"owieka i podstawowych wolno&ci obowi#zku rozpatrzenia sprawy przez organy s#dowe w „rozs#dnym terminie”. Nale$y przy tym zauwa$y', $e w orzecznictwie Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka w Strasburgu za „spraw%” uznaje si% ró$ne etapy post%powania s#dowego, o ile zmierzaj# one do uregulowania okre&lonych praw skar$#cego. W zwi#zku z powy$szym s#d, rozpatruj#c skarg% na przewlek"o&', powinien przeanalizowa' ca"o&' post%powania w sprawie. Projekt przyjmuje zatem, $e je$eli skarga dotyczy przewlek"o&ci post%powania przed s#dem rejonowym i s#dem okr%gowym – w"a&ciwy do jej rozpoznania w ca"o&ci jest s#d apelacyjny. Je$eli za& skarga dotyczy przewlek"o&ci post%powania przed s#dem okr%gowym i s#dem apelacyjnym – w"a&ciwy do jej rozpoznania w ca"o&ci jest s#d apelacyjny. Projekt konsekwentnie przewiduje, i$ w przypadku przyznania sumy pieni%$nej w razie stwierdzenia przewlek"o&ci, gdy skarga obejmowa"a post%powanie przed s#dem rejonowym i s#dem okr%gowym – wyp"aty sumy pieni%$nej dokonuje s#d okr%gowy, za& gdy skarga obejmowa"a post%powanie przed s#dem okr%gowym i s#dem apelacyjnym – wyp"aty sumy pieni%$nej dokonuje s#d apelacyjny, ze &rodków w"asnych tego s#du. Projektowane rozwi#zanie przyczyni si% do wzmo$enia nadzoru nad dzia"alno&ci# administracyjn# s#dów sprawowanego przez prezesów s#dów – art. 37 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju s#dów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, z pó!n. zm.). Powy$sze

rozwi#zania

spe"niaj#

zatem

w

pe"ni

wymogi

okre&lone

orzecznictwem Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka co do skuteczno&ci

7

krajowego &rodka na przewlek"o&' post%powania. B%d# równie$ stanowi"y istotne wzmocnienie i uszczelnienie dzia"a( nadzorczych nad s#dami i prokuratur#. Projekt, podobnie jak w post%powaniu s#dowym i wykonawczym, ogranicza mo$liwo&' wnoszenia kolejnych skarg na przewlek"o&' post%powania przygotowawczego. Przeciwne stanowisko mog"oby doprowadzi' do zniweczenia celu projektowanej regulacji. Wprowadzone ograniczenie ma charakter czasowy i wynosi 12 miesi%cy od wydania orzeczenia rozstrzygaj#cego o zasadno&ci skargi, w przypadku za& post%powania przygotowawczego, w którym stosowane jest tymczasowe aresztowanie – 6 miesi%cy. Projekt przyjmuje tak$e, i$ w przypadku odrzucenia skargi, s#d z urz%du zwraca stronie uiszczon# od niej op"at%. W sytuacji tej nie dochodzi do merytorycznego rozpoznania skargi. Nie uzasadnia to zatem obci#$ania skar$#cego ci%$arami fiskalnymi na rzecz Skarbu Pa(stwa. Wobec zmiany w ogólnym okre&leniu przedmiotu ustawy, projekt nadaje ustawie tytu": „o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu przygotowawczym i s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki”. Zasadniczym celem projektu ustawy jest zapewnienie, aby &rodek krajowy (skarga) przys"uguj#cy stronie w przypadku przewlek"o&ci post%powania by" zgodny ze standardami wynikaj#cymi z orzecznictwa ETPCz. Zasadniczym celem Ministerstwa Sprawiedliwo&ci pozostaje jednak usprawnienie pracy s#dów, tak aby ewentualna przewlek"o&' post%powania by"a zjawiskiem rzadkim. Minister Sprawiedliwo&ci podj#" szereg dzia"a( legislacyjnych i administracyjnych dla usprawnienia pracy s#dów i prokuratur. Priorytetowym zamierzeniem na najbli$sze 3 lata jest d#$enie do zagwarantowania obywatelom konstytucyjnego prawa do s#du, to jest do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zw"oki przez w"a&ciwy s#d. Ju$ podj%te, a tak$e zamierzone dzia"ania w tym kierunku obejmuj# zarówno sfer% organizacyjno-strukturaln#, zarz#dzanie kadrami i sprawami, jak te$ sfer% legislacyjn#, poprzez wprowadzenie regulacji usprawniaj#cych prac% w s#dach. W sferze legislacyjnej, w obszarze kodyfikacji karnych, wskaza' nale$y zw"aszcza na projektowane zmiany w ustawie – Kodeks karny, ustawie – Kodeks karny skarbowy, ustawie – Kodeks post%powania karnego, ustawie – Kodeks karny wykonawczy. Projekt nowelizacji, nad którym trwaj# prace, przewiduje istotne usprawnienie post%powania przyspieszonego, poprzez wprowadzenie mo$liwo&ci dobrowolnego poddania si% karze

8

ju$ w toku dochodzenia, oraz poprzez rezygnacj% z obligatoryjnego udzia"u obro(cy w takim post%powaniu. W zakresie post%powania karnego planuje si% te$ nowelizacj% art. 156 Kodeksu post%powania karnego, która ma zapewni' „równo&' broni” ju$ na etapie post%powania przygotowawczego i znacznie wi%kszy dost%p stron do akt na tym etapie post%powania, ni$ ma to miejsce w chwili obecnej. Dodatkowo planuje si% zmian% art. 263 § 4 Kodeksu post%powania karnego w kierunku wprowadzenia obowi#zku dor%czania oskar$onemu i jego obro(cy odpisów wniosków prokuratora w przedmiocie przed"u$enia tymczasowego aresztowania na podstawie art. 263 § 2 i 4 K.p.k. oraz odpisów postanowie( s#dów rejonowych i okr%gowych, zawieraj#cych wnioski skierowane do s#du apelacyjnego o przed"u$enie tymczasowego aresztowania w trybie art. 263 § 4 K.p.k. W zakresie post%powania cywilnego nale$y zwróci' szczególn# uwag% na projektowan# nowelizacj% Kodeksu post%powania cywilnego. Planowane zmiany obejm#, mi%dzy innymi, nast%puj#ce zagadnienia: 1. uproszczenie wykazywania umocowania przez pe"nomocnika b%d#cego adwokatem, radc# prawnym lub rzecznikiem patentowym, 2. modyfikacje w zakresie dokonywania dor%cze(, 3. rozszerzenie kompetencji referendarza s#dowego, 4. modyfikacje przeprowadzania dowodu z przes"uchania stron, 5. modyfikacje regulacji dotycz#cych mediacji. Na posiedzeniu Sejmu w dniu 17 wrze&nia 2008 r. odby"o si% pierwsze czytanie, zmierzaj#cego

do przyspieszenia i uproszczenia post%powania,

projektu ustawy

o zmianie ustawy – Kodeks post%powania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Celem

tej

nowelizacji

jest

wprowadzenie

do

polskiej

procedury

cywilnej

„elektronicznego post%powania upominawczego”, jako nowego post%powania odr%bnego, uzupe"niaj#cego katalog post%powa( ju$ istniej#cych, oraz utworzenie „e-s#du”. Nowe rozwi#zania prawne stworz# mo$liwo&' wnoszenia pozwu w postaci formularza on-line poprzez elektroniczny portal dost%powy s#du oraz dopuszcz# elektroniczne op"acenie pozwu na wzór rozwi#za( przyj%tych w handlu elektronicznym. Mo$liwo&' z"o$enia pozwu na elektronicznym formularzu jest rozwi#zaniem nowoczesnym i praktykowanym w niektórych wysoko rozwini%tych krajach. W tym post%powaniu w szczególno&ci ograniczeniu podlega' b%d# koszty przesy"ek, czas ich

9

dostarczenia, a tak$e czynno&ci techniczne zwi#zane z ekspediowaniem i przyj%ciem przesy"ki. Post%powanie elektroniczne nie tylko usprawni dzia"ania s#dów, ale przede wszystkim u"atwi stronom dost%p do s#du poprzez wykorzystanie elektronicznych &rodków komunikacji. Odno&nie spraw z zakresu prawa pracy i ubezpiecze( spo"ecznych, prowadzone s# obecnie prace nad projektem zmiany Kodeksu post%powania cywilnego w cz%&ci dotycz#cej dowodów z opinii bieg"ych lekarzy w sprawach z zakresu ubezpiecze( spo"ecznych. Przygotowywany projekt ustawy ma na celu obni$enie kosztów dzia"alno&ci bieg"ych w s#dach pracy i ubezpiecze( spo"ecznych. W zakresie prawa upad"o&ciowego i naprawczego, wskaza' nale$y na ustaw% z dnia 15 czerwca 2007 r. o licencji syndyka (Dz. U. Nr 123, poz. 850), która wesz"a w $ycie z dniem 10 pa!dziernika 2007 r. W ustawie tej sprecyzowane zosta"y wymagania kwalifikacyjne dla syndyków, nadzorców s#dowych i zarz#dców. Ponadto, poprzez nowelizacj% ustawy z dnia 23 lutego 2003 r. – Prawo upad"o&ciowe i naprawcze (Dz. U. Nr 60, poz. 535, z pó!n. zm.) poszerzony zosta" katalog &rodków dyscyplinuj#cych, które b%dzie móg" zastosowa' s%dzia –komisarz w stosunku do syndyka zaniedbuj#cego swoje obowi#zki w post%powaniu upad"o&ciowym. Przepisy dotycz#ce wynagrodzenia syndyka zosta"y tak skonstruowane, $e powinny mobilizowa' syndyka do d#$enia do jak najszybszego zako(czenia post%powania. Obj%to te$ nadzorem wszystkie sprawy upad"o&ciowe trwaj#ce co najmniej trzy lata (oko"o 1100 spraw). Ponadto – dla osi#gni%cia poprawy efektywno&ci pracy s#dów trwaj# prace nad zmian# ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju s#dów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, z pó!n. zm.) w kierunku racjonalizacji i uelastycznienia struktury organizacyjnej s#dów. W sferze organizacyjno-strukturalnej w ostatnich latach podejmowane by"y dzia"ania w zakresie zarz#dzania kadrami s#downictwa powszechnego, w tym rozmieszczenia kadr stosownie do poziomu obci#$enia prac# poszczególnych s#dów. Podstaw% podejmowanych w tym zakresie dzia"a( stanowi wszechstronna analiza obci#$enia prac# s%dziów (i asesorów) na poszczególnych szczeblach s#downictwa, w podziale na piony orzecznicze i kategorie spraw. Dzia"ania te maj# na celu w"a&ciwe wykorzystanie pracowników s#dów, zarówno s%dziów, jak i pracowników administracyjnych i pomocniczych. W wyniku analizy obsady kadrowej w s#dach i obci#$enia prac# w kontek&cie wp"ywu spraw, dokonywane s# przydzia"y zwalnianych stanowisk

10

s%dziowskich do poszczególnych s#dów

oraz zmiany w zakresie struktury

organizacyjnej s#dów, w tym dzielenie du$ych s#dów. W zwi#zku z problemem strukturalnych pozosta"o&ci opracowano program ich likwidacji w odniesieniu do s#dów apelacyjnych i okr%gowych. W ramach dzia"a( dora!nych przewidywane jest opracowanie planu okresowego delegowania s%dziów na podstawie art. 77 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju s#dów powszechnych, z s#dów o mniejszym obci#$eniu do s#dów równorz%dnych, w których wyst%puje strukturalna pozosta"o&' spraw lub nast#pi" istotny wzrost wp"ywu spraw, przekraczaj#cy mo$liwo&ci orzecznicze sta"ych obsad s%dziowskich tych jednostek. Dzia"ania takie umo$liwi# likwidacj% pozosta"o&ci lub zapobie$enie ich powstawaniu. W celu usprawnienia pracy s#dów sukcesywnie zatrudniani s# w coraz wi%kszej liczbie asystenci s%dziów i sekretarze s#dowi do administracyjnej obs"ugi s%dziów. Podejmowane s# tak$e dzia"ania maj#ce na celu podniesienie poziomu obs"ugi interesantów, mi%dzy innymi tworzone s# punkty informacyjne. Na przestrzeni ostatnich lat prowadzone s# tak$e przez organy wszystkich szczebli nadzoru administracyjnego dzia"ania nadzorcze, w szczególno&ci polegaj#ce na monitorowaniu spraw najd"u$ej zalegaj#cych w s#dach oraz zmierzaj#ce do efektywnego wyznaczania i zachowania ci#g"o&ci terminów rozprawy. Przeprowadzane wizytacje i lustracje skutkuj# stosownymi zaleceniami pokontrolnymi i przyczyniaj# si% do usuwania stwierdzonych uchybie( w pracy s#dów. Na podkre&lenie zas"uguje równie$, i$ opracowano Program Informatyzacji Resortu zakre&laj#cy zadania zwi#zane z umo$liwieniem sk"adania pism procesowych w formie elektronicznej, o post%powaniu,

umo$liwieniem bez

zdalnego

konieczno&ci

dost%pu

osobistej

interesantów

wizyty

w

s#dzie,

do

informacji

zast#pieniem

tradycyjnych metod protoko"owania przebiegu rozpraw nowymi rozwi#zaniami opartymi na technikach cyfrowych, umo$liwienie multimedialnej prezentacji dowodów, upowszechnieniem wideokonferencji, za po&rednictwem których mo$liwe b%dzie przes"uchanie &wiadka czy bieg"ego „na odleg"o&'”, wprowadzeniem elektronicznej wymiany dokumentów pomi%dzy podmiotami wewn%trznymi wymiaru sprawiedliwo&ci oraz podmiotami wewn%trznymi i zewn%trznymi, utrwalanie dowodów w formie elektronicznej, ich multimedialne prezentacje oraz archiwizowaniem dokumentów procesowych

11

w formie zapisu elektronicznego. Dzia"ania podejmowane w ramach Programu ukierunkowane s# na: ! informatyzacj% sekretariatów wydzia"ów s#dowych (biurowo&' wydzia"u, rejestracja ruchu spraw, korespondencja z uczestnikami post%powania, udzielanie informacji publicznej interesantom itd.) i wspomaganie pracy orzeczniczej s%dziego, referendarza s#dowego oraz pracy asystenta s%dziego, ! informatyzacj% sal rozpraw (protoko"owanie przebiegu rozprawy przy u$yciu nowoczesnych technik cyfrowych, opracowywanie i prowadzenie wokand), ! wprowadzenie zarz#dzania zasobami i „logistyk#” (racjonalne wykorzystanie zasobów i czasu pracy, planowanie wykorzystania sal rozpraw, konwojowanie), ! elektroniczn# wymian% dokumentów, e-pozew oraz elektroniczny dost%p do zasobów informacyjnych jednostek organizacyjnych s#downictwa (dost%p on-line do repertoriów sekretariatów i rejestrów s#dowych). Nadto zarz#dzeniem Ministra Sprawiedliwo&ci z dnia 15 wrze&nia 2008 r. powo"ano Zespó" ds. utworzenia ogólnopolskiego systemu zarz#dzania informacj#, którego celem jest opracowanie koncepcji i niezb%dnych zmian normatywnych zmierzaj#cych do zmiany modelu rejestrowania spraw wp"ywaj#cych do s#dów poprzez utworzenie jednego dla jednostki i jednolitego na ka$dym szczeblu s#dów powszechnych repertorium elektronicznego funkcjonuj#cego w centralnym systemie zarz#dzania informacj#. Niezale$nie od powy$ej wskazanych dzia"a(, w ramach realizowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwo&ci projektów Programu Operacyjnego „Kapita" Ludzki” przewidywane jest opracowanie standardów obci#$enia dla wszystkich grup zawodowych s#downictwa powszechnego, za& w odniesieniu do kadry zarz#dzaj#cej – profili kompetencyjnych. W ramach Programu realizowane b%d# tak$e dzia"ania polegaj#ce na upowszechnianiu informacji na temat alternatywnych sposobów rozwi#zywania sporów. Przeprowadzenie szeroko zakrojonej akcji na rzecz popularyzowania alternatywnych sposobów rozwi#zywania sporów, w tym zw"aszcza mediacji, przyczyni' si% winno do podniesienia sprawno&ci post%powa( s#dowych.

12

OCENA SKUTKÓW REGULACJI 1. Cel wprowadzenia ustawy Celem proponowanej regulacji jest podniesienie efektywno&ci ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843), jako &rodka maj#cego przeciwdzia"a' przewlek"o&ci post%powa( oraz maj#cego zapewnia' efektywny i realny sposób kwestionowania przewlek"o&ci post%powania przygotowawczego, s#dowego i wykonawczego na poziomie krajowym, a tym samym wykonanie ci#$#cych na Polsce zobowi#za( wynikaj#cych z Konwencji o ochronie praw cz"owieka i podstawowych wolno&ci. 2. Wskazanie podmiotów, na które oddzia"uje ustawa Projekt ustawy oddzia"uje na nieoznaczony kr#g podmiotów. Z rozwi#za( przewidzianych w projekcie mog# korzysta': w post%powaniu przygotowawczym – podejrzany, pokrzywdzony; w post%powaniu karnym – oskar$ony, pokrzywdzony oraz powód cywilny; w post%powaniu cywilnym – powód, pozwany i uczestnik post%powania oraz interwenient uboczny; w post%powaniu s#dowo-administracyjnym – skar$#cy oraz uczestnik post%powania na prawach strony; w s#dowym post%powaniu egzekucyjnym oraz w innym post%powaniu dotycz#cym wykonania orzeczenia s#dowego – wierzyciel, d"u$nik oraz osoba realizuj#ca swoje uprawnienia. 3. Konsultacje Projekt zosta" przedstawiony w celu wydania opinii Rzecznikowi Praw Obywatelskich, Trybuna"owi

Konstytucyjnemu,

Administracyjnemu,

Krajowej

S#dowi Radzie

Najwy$szemu, S#downictwa,

Naczelnemu samorz#dom

S#dowi korporacji

prawniczych – Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców Prawnych, Krajowej

Radzie

Komorniczej,

Stowarzyszeniu

S%dziów

Polskich

„Iustitia”,

Stowarzyszeniu Prokuratorów Rzeczypospolitej Polskiej oraz Helsi(skiej Fundacji Praw Cz"owieka. 1. S#d Najwy$szy zg"osi" nast%puj#ce uwagi: a) art. 12 ust. 4 ustawy powinien otrzyma' brzmienie: „uwzgl%dniaj#c skarg%, s#d na $#danie skar$#cego przyznaje od Skarbu Pa(stwa, a w przypadku skargi na

13

przewlek"o&' post%powania prowadzonego przez komornika – od komornika, sum% pieni%$n# w wysoko&ci od 2000 do 20 000 z"otych”; b) art. 1 pkt 4 projektu pos"uguje si% terminem „s#d prze"o$ony” nawi#zuj#cym do terminu wyst%puj#cego w art. 4 ust. 1 ustawy, który nie jest nowelizowany. Niemniej termin ten jest wadliwy i nie wyst%puje w prawie proceduralnym, w zwi#zku z tym mo$e rodzi' problemy interpretacyjne (np. w sprawach z zakresu wykrocze(, w których apelacje rozpoznawane s# przez ten sam s#d rejonowy). Pomi%dzy s#dami nie zachodzi relacja takiego podporz#dkowania, która uzasadnia"aby nazwanie jednego s#du s#dem „prze"o$onym”, co wymaga zmiany u$ywanej terminologii; c) projektowany art. 4 ust. 5 (art. 1 ust 4 projektu) przewiduje, $e skargi dotycz#ce przewlek"o&ci post%powania przygotowawczego ma rozpoznawa' „s#d prze"o$ony nad s#dem, który by"by w"a&ciwy rzeczowo do rozpoznania sprawy”. Mo$na zak"ada', $e chodzi o w"a&ciwo&' rzeczow# zwi#zan# z postawionymi w post%powaniu przygotowawczym zarzutami, wynikaj#cymi co najmniej w postanowieniu o wszcz%ciu post%powania. Regulacja ta nie okre&la w"a&ciwo&ci s#du w przypadku przewlek"o&ci post%powania przed wydaniem postanowienia o wszcz%ciu post%powania (a wi%c w fazie po z"o$eniu zawiadomienia o pope"nieniu przest%pstwa). „W"a&ciwo&' rzeczowa” nie rozstrzyga tak$e, który konkretnie s#d w"a&ciwy miejscowo mia"by si% zajmowa' skarg# na przewlek"o&' post%powania, zw"aszcza $e z uwagi na regulacje dotycz#ce w"a&ciwo&ci miejscowej, w fazie post%powania przygotowawczego nie jest ona z góry przes#dzona. Wydaje si% wi%c, $e prostszym rozwi#zaniem by"oby powi#zanie w"a&ciwo&ci s#du z siedzib# prokuratury, w której prowadzone jest post%powanie, a nie z w"a&ciwo&ci# s#du do rozstrzygania o zarzutach sformu"owanych w ewentualnym akcie oskar$enia; d) art. 8 ust. 2 ustawy przewiduje, $e w sprawach nieuregulowanych w ustawie do post%powania tocz#cego si% na skutek skargi s#d stosuje odpowiednio przepisy o post%powaniu za$aleniowym obowi#zuj#cym w post%powaniu, którego skarga dotyczy. W przypadku post%powania przygotowawczego kpk przewiduje dwa odmienne re$imy rozpoznawania za$ale(, w zale$no&ci od tego, czy kierowane s# one do prokuratora

nadrz%dnego

czy

do

s#du.

Ma

to

istotne

znaczenie

np.

z kwesti# dost%pu do akt. Projekt nowelizacji przewiduje w art. 1 pkt 7, $e prokurator, do którego wniesiono skarg%, przedstawia j# niezw"ocznie s#dowi w"a&ciwemu „wraz z aktami sprawy, w której toczy si% post%powanie”. Rozstrzygni%cia wymaga kwestia

14

dost%pu do tych akt strony sk"adaj#cej skarg% na przewlek"o&' post%powania przygotowawczego; e)

ponownego

rozwa$enia

wymaga

kwestia

reprezentacji

Skarbu

Pa(stwa

w post%powaniu dotycz#cym skargi na przewlek"o&' post%powania przygotowawczego. Pos"u$enie si% w tym przypadku terminem „prokurator Prze"o$ony” jest bardzo niejednoznaczne, nie jest to bowiem odpowiednik prezesa s#du. Termin „prokurator Prze"o$ony” nie odnosi si% bowiem do funkcji zwi#zanych z reprezentacj# maj#tkow# danej jednostki organizacyjnej prokuratury. Jest to tym bardziej nieracjonalne, $e w art. 1 pkt 9 lit. b przes#dzono o wyp"acaniu odpowiedniej sumy pieni%$nej przez „w"a&ciw# prokuratur% okr%gow#”; f) w art. 1 pkt 10 lit. a nale$a"oby u$y' pe"nej nazwy aktu prawnego „Prawo o ustroju s#dów powszechnych”. Uwzgl%dniono w ca"o&ci jedynie uwag% S#du Najwy$szego wskazan# w punkcie a i f oraz cz%&ciowo uwag% wskazan# w punkcie e. Ostatnio wskazana uwaga by"a bowiem cz%&ciowo zasadna w odniesieniu do wskazania jednostki w"a&ciwej do wyp"aty przyznanej sumy pieni%$nej w przypadku stwierdzenia przewlek"o&ci post%powania przygotowawczego, gdy$ w przypadku post%powania prowadzonego przez wydzia"y zamiejscowe Biur do Spraw Przest%pczo&ci Zorganizowanej Prokuratury Krajowej jednostk# w"a&ciw# do wyp"aty przyznanej sumy pieni%$nej jest w"a&ciwa miejscowo prokuratura apelacyjna. Odno&nie do uwagi w pkt b) wskaza' nale$y, i$ stosownie do przepisu art. 14 § 1 pkt 1 Kpsw s#dem odwo"awczym do rozpoznania apelacji oraz za$ale( na postanowienia i zarz#dzenia zamykaj#ce drog% do wydania wyroku jest s#d okr%gowy, a nie s#d rejonowy. Co do uwagi zg"oszonej w pkt c) wskaza' trzeba, i$ projekt odnosi si% do rozwi#zania przyj%tego w art. 329 § 1 kpk, a ponadto zaw%$a zakres

przedmiotowy

w post%powaniu

do

naruszenia

przygotowawczym

praw

strony

prowadzonym

do lub

rozpoznania nadzorowanym

sprawy przez

prokuratora lub s#dowym. Odno&nie do uwagi wskazanej w pkt d) wskaza' nale$y, i$ projekt wskazuje, $e w"a&ciwym do rozpoznania skargi na naruszenie prawa strony w post%powaniu przygotowawczym jest s#d, a nie prokurator, zatem nie powstaje problem dualizmu post%powania za$aleniowego. 2. Naczelny S#d Administracyjny zg"osi" nast%puj#ce uwagi: a) ustawa nie powinna zawiera' $#dania wydania prokuratorowi zalecenia zas#dzenia odpowiedniej sumy pieni%$nej (art. 1 pkt 6 projektu);

15

b) przyj%cie sztywnej kwoty 20 000 z" nie jest w"a&ciwe, suma powinna by' odpowiednia, a nie sztywna z mo$liwo&ci# obni$enia, mo$na przyj#' wy$sz# kwot%, ale w graniach od – do, np. 2000 – 30 000 z" (art. 1 pkt 9 lit. b projektu); c) odno&nie do art. 1 pkt 10 lit. a projektu (art. 13 ust. 1 ustawy): redakcja przepisu ust. 1 i 3 powinna by' zbie$na, proponuje si%, by w ust. 1 po wyrazach: „Odpis orzeczenia uwzgl%dniaj#cego skarg%…” doda' wyrazy: „…dotycz#ca post%powania s#dowego…”. Spo&ród uwag zg"oszonych przez Naczelny S#d Administracyjny uwzgl%dniono uwag% wskazan# w pkt c) i b). Odno&nie do uwagi wskazanej w pkt a) podkre&li' nale$y, i$ zas#dzenie sumy pieni%$nej nie odnosi si% do prokuratora, tylko do tre&ci skargi i s#du rozpoznaj#cego skarg% na przewlek"o&'. 3. Uwzgl%dniono propozycj% Krajowej Rady S#downictwa, by zdaniu pierwszemu § 4 w art. 12 ustawy nada' brzmienie: „Uwzgl%dniaj#c skarg%, s#d na $#danie skar$#cego przyznaje od Skarbu Pa(stwa, a w przypadku skargi na przewlek"o&' post%powania prowadzonego przez komornika – od komornika, sum% pieni%$n# w wysoko&ci nie mniejszej ni$ 2.000 z"otych, a nieprzekraczajacej 15 000 z"otych.”. 4. Krajowa Rada Komornicza zg"osi"a nast%puj#ce uwagi: a) przyj%te rozwi#zanie odno&nie do zas#dzania odpowiedniej sumy pieni%$nej stanowi ograniczenie uprawnie( s#du, narusza zasad% pa(stwa prawa oraz zasad%, $e wymiar sprawiedliwo&ci nale$y do s#dów. Wskazano, i$ nale$y utrzyma' maksymaln# kwot% 10 000 z" odpowiedniej sumy pieni%$nej, poniewa$ s#dy nie zg"aszaj# potrzeby jej zwi%kszenia; b) brak jakiegokolwiek szacunku mo$liwo&ci p"atniczych przeci%tnego komornika, pomijanie milczeniem ustawy nowelizuj#cej z dnia 24 maja 2007 r. utrzymuj#cej zwolnienie wierzycielki od cz%&ci op"aty stosunkowej uiszczanej kiedy& przy wniosku o wszcz%cie

egzekucji

&wiadcze(

pieni%$nych,

zwolni"a

Skarb

Pa(stwa,

s#dy

i prokuratorów od zaliczki na wydatki oraz z op"at w egzekucji &wiadcze( niepieni%$nych oraz obni$y"a wysoko&' op"at egzekucyjnych; c) mankamentem ustawy jest brak dwuinstancyjnego post%powania, przez co nie odpowiada ona standardom konstytucyjnym i mi%dzynarodowym i nie gwarantuje komornikowi pe"nego prawa do obrony; d) projekt nie rozstrzyga kwestii, czy od postanowienia wydanego na podstawie art. 12 ustawy

przys"uguje

za$alenie.

Podniesiono

tak$e,

i$

skutkiem

stwierdzenia

16

przewlek"o&ci mo$e by' usuni%cie komornika z zawodu albo wszcz%cie post%powania dyscyplinarnego za podejmowanie czynno&ci z nieuzasadnion# zw"ok#; e) postanowienie uwzgl%dniaj#ce skarg% wi#$e s#d w post%powaniu cywilnym o odszkodowanie post%powania.

lub

zado&'uczynienie

Komornik

mo$e

jedynie

co

do

stwierdzenia

kwestionowa'

przewlek"o&ci

wysoko&'

$#danego

odszkodowania, bowiem jego odpowiedzialno&' zosta"a ju$ przes#dzona orzeczeniem, którego nie mo$e zaskar$y'. Zatem jest pozbawiony prawa do rzetelnego post%powania s#dowego i prawa do obrony. Uwzgl%dniono cz%&ciowo uwag% zg"oszon# w punkcie a), gdy$ odst#piono od zasady zas#dzania sztywnej kwoty. W projekcie podwy$szono jedynie kwot% maksymaln# z 10 000 z" do 15 000 z" oraz przewidziano kwot% minimaln# 2 000 z". Pozosta"ych ze zg"oszonych uwag nie uwzgl%dniono, bowiem przyj%cie propozycji utrzymania dotychczasowego rozwi#zania w zakresie zasad przyznawania odpowiedniej sumy pieni%$nej spowodowa"oby przekre&lenie przyczyn i celu projektowanej nowelizacji, za& odno&nie do pozosta"ych uwag wskaza' nale$y, i$ podniesione kwestie pozostaj# poza zakresem nowelizacji. 5. Stowarzyszenie Prokuratorów Rzeczypospolitej Polskiej zg"osi"o nast%puj#ce uwagi: a) proponowane zmiany s# nieadekwatne do obowi#zuj#cych przepisów zawartych w kpk okre&laj#cych ustawowe terminy prowadzenia post%powania przygodowawczego; b) trudno mówi' o braku czynno&ci podj%tych przez prokuratora prowadz#cego czy nadzoruj#cego post%powania przygotowawcze w sytuacji, gdy post%powanie to jest prowadzone przez policj% bez informowania o tym fakcie prokuratury; c)

s#

sytuacje

powoduj#ce

d"ugotrwa"o&'

post%powania

przygotowawczego

niezawinione przez prokuratora, a odpowiedzialno&' za zw"ok% spoczywa na innych organach pa(stwowych – w projekcie brak rozró$nienia tego rodzaju sytuacji, a odpowiedzialno&' ponosi' b%dzie zawsze prokurator; d) wprowadzenie rozwi#za( musi si% wi#za' z obligatoryjnym ubezpieczeniem prokuratorów od odpowiedzialno&ci cywilnej. Nie uwzgl%dniono $adnej ze zg"oszonych uwag. Wskaza' nale$y, i$ projekt dotyczy skargi na przewlek"o&' post%powania, mog# by' zatem sytuacje, i$ post%powanie przygotowawcze b%dzie si% mie&ci' w ustawowych granicach, ale w konkretnym

17

post%powaniu mimo tego dojdzie do przewlek"o&ci, gdy$ przez pewien czas nie b%d# podejmowane

$adne

czynno&ci.

W

przypadku

prowadzenia

post%powania

przygotowawczego przez policj% (lub inny organ) projekt ustawy nie traktuje takiego post%powania jako nadzorowanego przez prokuratora; o nadzorowaniu takiego post%powania przez prokuratora mo$na mówi' dopiero wówczas, gdy prokurator zostanie powiadomiony o prowadzeniu post%powania. Odno&nie do uwagi wskazanej w pkt c) na podkre&lenie zas"uguje, i$ to do s#du nale$e' b%dzie ocena, czy dosz"o do przewlek"o&ci post%powania. Europejski Trybuna" Praw Cz"owieka w Strasburgu podkre&la" w swym orzecznictwie, $e to pa(stwo jest odpowiedzialne za organizacj% wymiaru sprawiedliwo&ci, cho'by zatem d"ugo&' post%powania przygotowawczego nie by"a zawiniona przez prokuratora, ale jest ono obiektywnie d"ugotrwa"e, to i tak Pa(stwo ponosi za t% przewlek"o&' odpowiedzialno&'. Odno&nie do uwagi wskazanej w pkt d) nale$y wskaza', $e odpowiedzialno&' na podstawie ustawy ponosi Skarb Pa(stwa a nie prokurator. 6. Helsi(ska Fundacja Praw Cz"owieka podnios"a, i$ proponowane rozwi#zanie co do sposobu i wysoko&ci zas#dzanych sum pieni%$nych w razie stwierdzenia przewlek"o&ci post%powania znacznie poprawia sytuacj% skar$#cych, ale nie rozwi#zuje problemu definitywnie. Powinno zatem nast#pi' przyj%cie mo$liwo&ci dochodzenia kwoty pieni%$nej w dowolnej wysoko&ci, co musia"oby poci#gn#' za sob# zmian% modelu skargi

z

post%powania

incydentalnego

na

post%powanie

autonomiczne

oraz

przewidzenie w ustawie &rodków odwo"awczych. Dalej Fundacja wskaza"a na, jej zdaniem, braki obowi#zuj#cej ustawy i projektowanej nowelizacji: - milczenie o &rodkach przed przewlek"o&ci# strukturaln#, tj. gdy post%powanie toczy si% przewlekle, ale nie mo$na wskaza' organu wy"#cznie odpowiedzialnego za ten stan (np. stwierdzanie przez kolejne s#dy swej niew"a&ciwo&ci); - konieczno&' uiszczenia przez skar$#cych op"aty sta"ej w wysoko&ci 100 z"; - przymus adwokacko – radcowski obowi#zuj#cy w sprawach trafiaj#cych do S#du Najwy$szego, co utrudnia skar$#cym dochodzenie swych praw i zwi%ksza ich koszta; - brak jasnego sposobu oceny przeci%tnej d"ugo&ci post%powa( s#dowych. Za istotne Fundacja uzna"a stworzenie jasnych kryteriów oceny trwania post%powania, by s#dy nie by"y zdane jedynie na w"asne do&wiadczenia w tym zakresie i by ich orzeczenia nie grzeszy"y nadmiern# arbitralno&ci#.

18

Za nieuzasadnion# uznano propozycj% wprowadzenia mo$liwo&ci zas#dzania w razie stwierdzenia przewlek"o&ci post%powania dowolnej sumy pieni%$nej. Wskaza' nale$y, i$ kwoty zas#dzone z tytu"u odpowiedniej sumy pieni%$nej przyznawanej w razie stwierdzenia

przewlek"o&ci

post%powania

s#dowego

(a

w

przysz"o&ci

tak$e

przygotowawczego) s# wyp"acane ze &rodków bud$etowych, musi by' zatem ich zabezpieczenie w ustawie bud$etowej. Odno&nie do propozycji wprowadzenia modelu dwuinstancyjnego s#downictwa przy rozpoznawaniu skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zw"oki wskaza' nale$y, i$ koncepcja jednoinstancyjnego post%powania nie jest krytykowana przez ETPC. Wprowadzenie post%powania dwuinstancyjnego spowodowa"oby za& wyd"u$enie post%powania ze skargi na przewlek"o&', a w konsekwencji przed"u$enie post%powania zasadniczego, którego skarga dotyczy (&rednio o oko"o 6 miesi%cy), co by"oby zaprzeczeniem tego &rodka. Ponadto jest to rodzaj post%powania nadzorczego i nie zamyka drogi do dochodzenia roszcze( odszkodowawczych zgodnie z tre&ci# przepisu art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843). Wreszcie wskaza' trzeba, $e kontrola skuteczno&ci ustawy jako &rodka krajowego w indywidualnych sprawach mo$e by' dokonywana przez Europejski Trybuna" Praw Cz"owieka. Odno&nie uwag dotycz#cych braków obowi#zuj#cej ustawy i proponowanej nowelizacji, nale$y podkre&li', i$ istotnie istnieje potrzeba podj%cia dzia"a( legislacyjnych eliminuj#cych przewlek"o&' strukturaln#, natomiast nie jest to celem nowelizacji, gdy$ skarga na przewlek"o&' dotyczy ka$dej konkretnej, indywidualnej sprawy i to jest jej istota. Propozycje rezygnacji z pobierania op"aty s#dowej i przymusu adwokacko – radcowskiego przed S#dem Najwy$szym pozostaj# poza zakresem nowelizacji. Nie jest mo$liwe ani celowe stworzenie katalogu kryteriów oceny d"ugo&ci post%powania, bowiem katalog taki by"by katalogiem otwartym. Ocena wszystkich okoliczno&ci winna by' pozostawiona s#dowi. Projektowana ustawa zosta"a zamieszczona na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwo&ci. +aden podmiot zewn%trzny nie zg"osi" zainteresowania pracami nad projektem w rozumieniu ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o dzia"alno&ci lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414). 4. Skutki spo"eczno-gospodarcze oraz finansowe

19

4. 1.

Wp"yw na sektor finansów publicznych, w tym na bud$et pa(stwa i bud$ety

jednostek samorz#du terytorialnego W zwi#zku z przyj%tym rozwi#zaniem obligatoryjnego zas#dzania w razie stwierdzenia przewlek"o&ci i zg"oszonego w tym zakresie stosownego $#dania przez stron% sumy pieni%$nej w kwocie 2 000 do 15 000 z", projekt poci#ga za sob# dodatkowe obci#$enia dla bud$etu. Projekt przewiduje, i$ ustawa nowelizuj#ca wejdzie w $ycie z dniem 1 stycznia 2009 r. Wej&cie w $ycie projektu spowoduje skutki finansowe dla bud$etu pa(stwa w roku 2009 i latach nast%pnych w cz%&ciach 15 „S#dy powszechne” i 37 – „Sprawiedliwo&'”; nale$y liczy' si% ze wzrostem wydatków z tytu"u wyp"aty sum pieni%$nych przyznawanych na podstawie ustawy o ok. 21,5 mln z" rocznie (cz. 15 – 5,04 mln z", cz. 37 – 16,4 mln z"). Szacunkowe wyliczenia skutków finansowych zawarte w projekcie nie znajduj# w ca"o&ci zabezpieczenia w bud$ecie pa(stwa na rok 2008. Zaplanowana w cz. 15 kwota 82,1 mln z" w znacznej mierze dotyczy odszkodowa( Skarbu Pa(stwa z tytu"u represjonowania za dzia"alno&' na rzecz niepodleg"ego bytu Pa(stwa Polskiego oraz odszkodowa( zas#dzanych na podstawie art. 552 kpk. Dotychczas wyp"aty sum pieni%$nych przyznanych skar$#cym na podstawie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post%powaniu s#dowym bez nieuzasadnionej zw"oki wynosi"y niewiele ponad 3 % ogó"u wyp"acanych przez s#dy odszkodowa(. W cz. 37 w latach ubieg"ych bud$et pa(stwa nie ponosi" wydatków z tytu"u odszkodowa( za przewlek"o&' post%powania, w konsekwencji nie zosta"y one zaplanowane na rok 2008. Wobec powy$szego niezb%dnym jest zabezpieczenie &rodków bud$etowych na wyp"at% projektowanych kwot, co mo$e nast#pi' najwcze&niej przy ustalaniu bud$etu na rok 2009. Szacuje si%, $e roczne obci#$enia Skarbu Pa(stwa z powy$szego tytu"u mog# wynosi' oko"o 32 790 000 z"otych. Szacunkowe wyliczenie przeprowadzono bior#c pod uwag%: a) "#czn# liczb% (niespe"na 630) skarg na przewlek"o&' uwzgl%dnionych w 2006 r. przez s#dy powszechne, S#d Najwy$szy, Naczelny S#d Administracyjny oraz &redni# wysoko&' przyznawanych sum (ok. 2 000 z"), co przy przyj%ciu u&rednionej kwoty w wysoko&ci 10000 zas#dzanej sumy pieni%$nej daje wzrost o 5 040 000 z"otych, b) liczb% post%powa( przygotowawczych trwaj#cych wed"ug stanu na dzie( 31 grudnia 2007 r. powy$ej 2 lat (oko"o 1560) i liczb% skarg zakomunikowanych Rz#dowi RP przez Europejski Trybuna" Praw Cz"owieka dotycz#cych nadmiernej d"ugo&ci

20

tymczasowego aresztowania (oko"o 80) oraz wysoko&' sumy pieni%$nej (przy przyj%ciu u&rednionej kwoty 10000 z"otych), jaka b%dzie maksymalnie zas#dzana na $#danie strony w razie stwierdzenia przewlek"o&ci post%powania, co daje wzrost o kwot% 16 400 000 z"otych, gdy$ dotychczas z powodu przewlek"o&ci post%powania przygotowawczego nie by"y zas#dzane $adne sumy pieni%$ne. Jednocze&nie nale$y prognozowa', i$ podniesienie skuteczno&ci ustawy o skardze na przewlek"o&' mo$e wp"yn#' na zmniejszenie liczby skarg dotycz#cych przewlek"o&ci, jakie obecnie s# wnoszone przez obywateli polskich do Europejskiego Trybuna"u Praw Cz"owieka. Tym samym zmniejszy si% kwota zado&'uczynie( wyp"acanych skar$#cym na podstawie wyroków i decyzji wydawanych przez ten mi%dzynarodowy organ s#dowy. *rednie kwoty zado&'uczynienia zas#dzane przez Trybuna" w razie stwierdzenia przewlek"o&ci post%powania krajowego (art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw cz"owieka i podstawowych wolno&ci) i braku skutecznego krajowego &rodka odwo"awczego do skar$enia si% na naruszenie prawa do rozpatrzenia sprawy w rozs#dnym terminie (art. 13 Konwencji w zw. z art. 6 ust. 1) s# znacznie wy$sze ani$eli obecnie okre&lony maksymalny próg 10.000 z"otych przewidziany w art. 12 ust. 4 ustawy. Nadto zauwa$y' nale$y, i$ Trybuna" niejednokrotnie zas#dza na rzecz skar$#cych zwrot kosztów i wydatków post%powania prowadzonego przed nim, co dodatkowo zwi%ksza obci#$enia Skarbu Pa(stwa z tytu"u wykonywania wyroków Trybuna"u. 4. 2. Wp"yw na rynek pracy Regulacja nie b%dzie mia"a wp"ywu na rynek pracy. 4. 3.

Wp"yw na konkurencyjno&' gospodarki i przedsi%biorczo&', w tym na

funkcjonowanie przedsi%biorstw Regulacja nie wp"ynie na konkurencyjno&' gospodarki. 4. 4. Wp"yw na sytuacj% i rozwój regionalny Regulacja nie wp"ynie na sytuacj% i rozwój regionalny. 5. Zgodno&' z prawem Unii Europejskiej Projekt ustawy jest zgodny z prawem Unii Europejskiej.

10/43zb

21