Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος πολλαπλοί εξωτερικοί εχθροί: σε Μ. Ασία Σελτζούκοι
Θάλασσας) Αχαϊας)
σε Βαλκανική Σέρβοι (Σκόπια), Βούλγαροι (λιμάνια Μ. Φράγκοι (δουκάτο Αθηνών, πριγκιπάτο + κράτος Ηπείρου και κράτος Θεσσαλίας (1271)
Βενετία – Γένουα: εμπλοκή σε πολιτικές εξελίξεις για να προωθούν οικονομικά-πολιτικά τους συμφέροντα -η απειλή κυρίως από το βασίλειο Κάτω Ιταλίας και Σικελίας -εμπλοκή παπικού παράγοντα κήρυξη σταυροφορίας κατά των Βυζαντινών μετά την ανακατάληψη της ΚΠ (1261) ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ - 1054: σχίσμα εκκλησιών: επί Κων/νου Θ΄ Μονομάχου, πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριου και πάπα Λέοντα Θ΄ αιτίες ρήξης: εκκλησιαστικές (διοικητικές) αντιδικίες , διαφορά σε λειτουργικές συνήθειες (νηστεία το Σάββατο, χρήση αζύμων, λειτουργικό τυπικό) , διαφορές σε κανονικό δίκαιο (λ.χ. σχετικά με γάμο κληρικών) , δογματικό ζήτημα του filioque (με κανονικές προεκτάσεις) μόνιμος χαρακτήρας ρήξης: αντιπαλότητα των πατριαρχικών εδρών , λόγω πολιτικών σκοπιμοτήτων (κοσμική εξουσία πάπα – Νορμανδοί – Γερμανοί αυτοκράτορες)
ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ ΜΙΧ. Η΄ ΜΕ ΠΑΠΕΣ (Ουρβανό Β΄, Κλήμη Δ΄) ΓΙΑ ΑΠΟΣΟΒΗΣΗ ΝΕΑΣ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑΣ 1261-1267 αυτοκρατορική πολιτική: α. η πολιτική ειρήνη προϋπόθεση για ανεύρεση εκκλ. ειρήνης β. οικουμενική σύνοδο προϋπόθεση για ένωση παπική πολιτική: α. για αποσόβηση δυτικής επιθετικότητας προϋπόθεση η ένωση β. σύνοδος για επικύρωση ένωσης όχι για συζήτηση διαφορών ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ ΜΙΧ. Η΄ ΜΕ ΠΑΠΑ ΓΙΑ ΑΠΟΣΟΒΗΣΗ ΔΥΤΙΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Μάιος 1267: συνθήκη Βιτέρμπο μεταξύ του Καρόλου ντ’ Ανζού (βασιλέα Σικελίας), του Βαλδουΐνου Β΄ (τιτουλάριου Λατίνου αυτοκράτορα) και Γουλιέλμου Βιλλεαρδουίνου (πρίγκιπα Αχαϊας) για ανακατάληψη της ΚΠ το 1273/4 νέος κίνδυνος για Βυζάντιο 1271-1273: νέες διαπραγματεύσεις με πάπα (Γρηγόριο Ι΄)
- συμφωνία για σύγκληση συνόδου - προαπαιτούμενο: αυτοκράτορας και πατριάρχης ΚΠ: ομολογία πίστεως στο καθολικό δόγμα και αναγνώριση παπικού πρωτείου - αναστολή εκστρατείας Καρόλου (για μετά το 1274) προσπάθειες Μιχ. Η΄ να πείσει τους ιεράρχες = 1.πολιτικοί οι λόγοι ένωσης για την αποσόβηση κινδύνου από Δύση , 2 .προσπάθεια υποβάθμισης της σημασίας των παπικών απαιτήσεων (αναγνώριση παπικού πρωτείου, αναγνώριση του «εκκλήτου» του επισκόπου Ρώμης, μνημόνευση πάπα στα δίπτυχα της ανατ. εκκλησίας, διατήρηση λατρευτικού τυπικού, αποσιώπηση δογματικών υποχωρήσεων) αρχικά αντίδραση ιεραρχίας – αυτοκρατορικές πιέσεις – υποχώρηση της πλειονότητας ΣΥΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΛΥΩΝ (6 Ιουλίου 1274) συνέπειες: - διπλωματική επιτυχία με άμεσα πολιτικά οφέλη (εκεχειρία με Κάρολο ντ’Ανζού ως το 1276) ΑΛΛΑ - εσωτερικός διχασμός (λόγιοι, αριστοκρατία, αρχιερείς, κλήρος, μοναχοί, ποίμνιο) αιτίες αδιαλλαξίας Βυζαντινών - αντίληψη περί πενταρχίας της εκκλησίας - ταύτιση ορθοδοξίας με αυτοκρατορία (ορθοδοξία = ψυχή αυτοκρατορίας + στοιχείο αυτοπροσδιορισμού των Βυζ.) - ισχυρά αντιλατινικά αισθήματα εξαιτίας της λατινικής κατάκτησης - πεποίθηση ότι η εγκατάλειψη ορθού δόγματος απώλεια θείας χάρης – βέβαιη συνέπεια: η καταστροφή εμμονή Μιχαήλ Η΄ σε ενωτική πολιτική: -χειροτονία ενωτικού πατριάρχη Ιωάννη ΙΑ΄ Βέκκου -σύνοδοι για επίσημη επικύρωση ένωσης από πατριαρχική σύνοδο και αυτοκράτορες (1277) -σκληρά μέτρα επιβολής (συλλήψεις – δημεύσεις - εξορίες – τυφλώσεις) συνέπειες -κλονισμός του κύρους του Μιχαήλ (λατινόφρων - νέος Ιουλιανός) -διαφυγή ενωτικών σε κράτη Ηπείρου, Θεσσαλίας, Τραπεζούντας: α. αύξηση γοήτρου ηγεμόνων τους υπερασπιστές ορθής πίστης β. δικαιολογία για αντιβυζαντινές τους ενέργειες ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΕΝΩΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ για τον πάπα η ένωση σήμαινε υποταγή ανατολικών εκκλησιών σε παπική: ανεκπλήρωτες οι απαιτήσεις του για χειροπιαστές αποδείξεις → αποκήρυξη ένωσης από νέο πάπα Μαρτίνο Δ΄ (γαλλ. Καταγωγής, όπως και ο Κάρολος)
υποστήριξη συνεργασίας των δυτικών δυνάμεων κατά του Βυζαντίου [συνθήκη του Ορβιέτο (1281): Κάρολος ντ’ Ανζού – Βενετία – Φίλιππος Κουρτενέ, τιτουλάριος Λατίνος αυτοκρ.] αναθεματισμός του Μιχαήλ Παλαιολόγου αντιμετώπιση αντιβυζαντινής συμμαχίας με μυστική βυζαντινο-αραγωνική συμμαχία (1282): Σικελικοί Εσπερινοί κατάλυση φραγκικής κυριαρχίας σε Σικελία – απαλλαγή από απειλή εκ δυσμών
ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΕΝΩΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΠΟ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟ Β΄ (1282/3) Ο Ανδρόνικος έθετε τέλος σε εσωτερικό διχασμό και υπήρχε πολιτική σύμφωνη με τις προσωπικές θρησκευτικές πεποιθήσεις του αυτοκράτορα . Επίσης ο κίνδυνος από τη Δύση εξέλειπε και η δυτική εκκλησία είχε ήδη αποκηρύξει την ένωση συνέπειες: 1.καθαίρεση ενωτικών και εκλογή ή αποκατάσταση ανθενωτικών αρχιερέων 2.εσωστρέφεια Βυζαντίου – όξυνση χάσματος με δυτικούς
Η βασιλεία του Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου (1282-1328) και του Ανδρόνικου Γ΄ Παλαιολόγου (1328-1341) Κατάσταση εξωτερικής πολιτικής επί Ανδρονίκου Β΄ κράτος Ηπείρου: Νικηφόρος Α΄ Ηπείρου (1271-1296): αποδυνάμωση , Θωμάς (1296-1318): επικράτηση φιλοβυζαντινής παράταξης (1296, 1313) Νικόλαος Orsini (1318-1323): αναγνώριση βυζ. επικυριαρχίας (1318) - παράδοση Ιωαννίνων σε ΚΠ κράτος Θεσσαλίας: Ιωάννης Α΄ (Νόθος) (1271-1296): όχι σοβαρή απειλή επί Ανδρονίκου Β΄ Ιωάννης Β΄ (1296-1318): αποδυνάμωση - ανήλικος έως το 1308 (υπό κηδεμονία δούκα Αθηνών) – στροφή προς ΚΠ (κηδεστία) – 1318: το βόρειο τμήμα σε ΚΠ – το υπόλοιπο υπό μεγαλογαιοκτήμονες (Γαβριηλόπουλος κ.ά.) και καταλανικό δουκάτο Αθηνών Σέρβοι: Στέφανος Μιλούτιν ή Ούρεσης Β΄ (1281-1321): επεκτατική πολιτική σε ΒΔ Μακεδονία 1299: ειρήνη και κηδεστία → σύνορα βόρεια της γραμμής Αχρίδα – Πρίλαπος – Στυπείο Βούλγαροι: 1299 ανεξαρτητοποίηση από Τατάρους Χρυσής Ορδής – ανασυγκρότηση – επεκτατική διάθεση στα νότια του Αίμου και σε λιμάνια Μ. Θάλασσας (Μεσήμβρια, Αγχίαλος) – 1307 συνθήκη ειρήνης, αναγνώριση κατακτήσεων Ιταλικές ναυτικές δυνάμεις: επικρατούν σε θάλασσα – εμπλέκουν Βυζ. σε μεταξύ τους αντιπαλότητες , 1294: βενετο-γενουατικός πόλεμος, 1302: 10ετή εκεχειρία με Βυζ. – υποχρέωση Βυζ. για αποζημίωση + παραχώρηση προνομίων , 1328: νέα βενετο-γενουατική σύγκρουση – αποκλεισμός Κεράτιου
Μ. Ασία: 1302-1330 κατάληψη δυτικού τμήματος από τουρκικά φύλα (εκτός από ΒΔ άκρο και ορισμένες οχυρές πόλεις) ίδρυση διαφόρων εμιράτων (Οσμάν, Σαρουχάν, Αϊδινίου, Μεντεσέ, Καρασί, Τεκέ, Ισφεντιγιάρ) 1326 κατάληψη Προύσας, πρωτεύουσα Οθωμανών Στερεά Ελλάδα: αντικατάσταση φραγκικού δουκάτου Αθηνών από Καταλανικό κράτος Αθηνών (1311-1388) [Καταλανική Εταιρεία σε Μ. Ασία υπό Ρογήρο de Flor → λεηλασίες σε Μ. Ασία, Θράκη, Μακεδονία, Θεσσαλία → ίδρυση δουκάτου] Πελοπόννησος: ανακατάληψη ΝΑ τμήματος (1262-1323) – έδρα Μονεμβασία → Μυστρά - μόνιμοι διοικητές: 1308-1316 Μανουήλ Καντακουζηνός – επιτυχίες, ανασυγκρότηση - 1316-1323 Ανδρόνικος Ασάν – ανάκληση λόγω εμφυλίου δύο Ανδρονίκων Παλαιολόγων - Μονεμβασία: εμπορικό κέντρο - προνόμια Εσωτερική κατάσταση επί Ανδρονίκου Β΄ παρακμή βυζαντινού εμπορίου ,αγροτική οικονομία: επικράτηση μεγαλογαιοκτημόνων ,επαχθής φορολογία , κακή δημοσιονομική κατάσταση (υποτίμηση του νομίσματος) στρατός: μειωμένες στρατιωτικές δαπάνες → περιορισμένη αμυντική ισχύ ναυτικό: διάλυση στόλου - εξάρτηση από Γένουα διοικητικό σύστημα χάνει τον συγκεντρωτικό του χαρακτήρα – βασικός δεσμός ΚΠ με επαρχίες ο τοπικός διοικητής (κεφαλή) Εμφύλιος πόλεμος δύο Ανδρονίκων (1321-1328) Συνέπειες εμφυλίου πολέμου έμφαση στην εσωτερική διαμάχη – όχι δραστηριοποίηση για αντιμετώπιση ανερχόμενων ξένων δυνάμεων (Τούρκων, Σέρβων, Βουλγάρων) επιδείνωση δημοσιονομικών → μείωση αμυντικής ικανότητας ανάμειξη εξωτερικών δυνάμεων σε εσωτερικές υποθέσεις κλονισμός αυτοκρατορικής εξουσίας σε επαρχίες (μείωση κύρους, αποσχιστικές τάσεις) παρεμπόδιση ομαλού οικονομικού βίου Μεταρρυθμιστικά μέτρα Ανδρονίκου Γ΄ (1328-1341) αναδιοργάνωση δικαιοδοτικού συστήματος - καθολικοί κριτές των Ρωμαίων (σε ΚΠ): δύο κληρικοί και δύο κοσμικοί - καθολικοί κριτές επαρχιών (ΘΝ, Πελοπόννησο, Λήμνο) στόχος : η γρήγορη, αποτελεσματική και αξιόπιστη απονομή δικαιοσύνης κατασκευή-αναδιοργάνωση στόλου (με έξοδα αριστοκρατών)
στόχος: η απαγκίστρωση από γενουατικό στόλο , η αντιμετώπιση Τ. πειρατικών επιθέσεων και η προσπάθεια διαπεραίωσης σε Θράκη Κατάσταση σε εξωτερική πολιτική Σέρβοι: αύξηση δύναμης – επεκτατισμός -ως 1331 κατάληψη αρκετών μακεδονικών πόλεων (Στυπείο, Πρόσακος κ.ά.) -απόγειο δύναμης επί Στέφανου Δουσάν (ως το 1345 όλη η Μακεδονία εκτός από ΘΝ και Κασσάνδρα υπό σερβική ηγεμονία) Οθωμανοί: σχεδόν ολοκλήρωσαν την κατάληψη της ΒΔ Μ. Ασίας (κατάληψη Νίκαιας 1331, Νικομήδειας 1337) - συμμαχία Ανδρονίκου με εμίρη Αϊδινίου Ομούρ (εναντίον Οθωμ. και Γεν.) Βούλγαροι: δεν αποτελούν απειλή για ΚΠ -ειρήνη με ΚΠ (1329) και συμμαχία (1330) κατά Σέρβων - ήττα από Σέρβους – ανακατάληψη Αγχιάλου και Μεσήμβριας από Βυζ. (1330) ελληνικά αυτόνομα κράτη: - Ήπειρος: προσάρτηση το 1337 - Θεσσαλία: προσάρτηση το 1333 → αποτέλεσμα εσωτερικής αποσύνθεσης ελλ. κρατών → πρόσκαιρες νίκες (1348 υπό Στέφανο Δουσάν) Πελοπόννησος: σταθερότητα + συνέχιση επιτυχιών - 1330: έφτασαν μέχρι Καλάβρυτα - 1340: οι μεγαλογαιοκτήμονες και οι Φράγκοι βαρώνοι δήλωσαν την επιθυμία να αναγνωρίσουν βυζ. επικυριαρχία → έναρξη νέου εμφυλίου πολέμου (1341), διακοπή διεργασιών